R A2-08R A2-08EFIKASNOST KONVENCIONALNIH EFIKASNOST KONVENCIONALNIH

ELEKTRIČNIH METODA U ELEKTRIČNIH METODA U PROCJENI STANJA ENERGETSKOG PROCJENI STANJA ENERGETSKOG

TRANSFORMATORATRANSFORMATORA

GORAN MARTINOVIĆ*, PREDRAG MIJAJLOVIĆGORAN MARTINOVIĆ*, PREDRAG MIJAJLOVIĆELEKTROPRENOS ELEKTROPRENOS

PODGORICAPODGORICACRNA GORACRNA GORA

I SAVJETOVANJE CG KO CIGRE

STK A2 TRANSFORMATORI

U V O DU V O D

Uslovi za pouzdan, ekonomičan i Uslovi za pouzdan, ekonomičan i dugotrajandugotrajan radrad ETRETR su su::

PreciznoPrecizno i ispravno i ispravno definisanje zahtjeva u definisanje zahtjeva u tenderskoj dokumentacijitenderskoj dokumentaciji

Provjera kvaliteta gotovog ETRProvjera kvaliteta gotovog ETR

Ispitivanja nakon transporta, tokom Ispitivanja nakon transporta, tokom montaže i prije stavljanja pod naponmontaže i prije stavljanja pod napon

Provjera faktičkog stanja tokom Provjera faktičkog stanja tokom eksploatacijeeksploatacije

DIJAGNOSTIKADIJAGNOSTIKA

• Neophodnost dijagnostike faktičkog stanja ETR Neophodnost dijagnostike faktičkog stanja ETR proizlazi iz činjenice da je tokom eksploatacije ETR je izložen proizlazi iz činjenice da je tokom eksploatacije ETR je izložen procesima starenja procesima starenja pod uticajem niza pod uticajem niza normalnih i vanrednih normalnih i vanrednih pogonskih naprezanjapogonskih naprezanja: električnih, termičkih, hemijskih: električnih, termičkih, hemijskih i i mehaničkihmehaničkih. To zakonomjereno rezultira smanjenjem stepena . To zakonomjereno rezultira smanjenjem stepena njegove pogonske pouzdanosti. njegove pogonske pouzdanosti.

• Stari i ETR izloženi „stresnimStari i ETR izloženi „stresnim“ situacijama (čestim “ situacijama (čestim kratkim spojevima, preopterećenju, popravkama na terenukratkim spojevima, preopterećenju, popravkama na terenu) ) predmet su posebne pažnje. Procjenu stanja zahtijevaju i predmet su posebne pažnje. Procjenu stanja zahtijevaju i sljedeće situacije: sljedeće situacije: incidenti u sistemu, promjena mjesta incidenti u sistemu, promjena mjesta pogona, kontrola u toku i nakon sanacije kvara i kontrola u pogona, kontrola u toku i nakon sanacije kvara i kontrola u slučajevima revitalizacije, regeneracije i sušenja sistema slučajevima revitalizacije, regeneracije i sušenja sistema izolacije izolacije

OOsnovni sistemsnovni sistemii ETR: ETR: magnetnmagnetnii (magnetno kolo i njegova (magnetno kolo i njegova izolacija, stezni sitemi i uzemljenje), izolacija, stezni sitemi i uzemljenje), električnelektričnii (namotaji, (namotaji, izvodi, veze, regulator napona, sistem učvrstćenja izvodi, veze, regulator napona, sistem učvrstćenja namotaja, provodni izolatori) i namotaja, provodni izolatori) i unutrašnje izolacijeunutrašnje izolacije koji koji obezbjeđuju ispunjenje njegovih vitalnih funkcija: obezbjeđuju ispunjenje njegovih vitalnih funkcija: prenošenje elektromagnetne energije, obezbjeđenje prenošenje elektromagnetne energije, obezbjeđenje električne čvrstoće izolacije, mehaničke čvrstoće namotaja i električne čvrstoće izolacije, mehaničke čvrstoće namotaja i integriteta strujnih kolaintegriteta strujnih kola

1.1. DijagnostikaDijagnostika - - čije su osnovne komponente: čije su osnovne komponente: mjerne metode, mjerne metode, procedure, ekprocedure, eksspertska i iskustvena znanjapertska i iskustvena znanja - predstavlja - predstavlja periodično i blagovremeno određivanje stanja ETR. periodično i blagovremeno određivanje stanja ETR.

2.2. Pouzdanost dijagnostičkih metoda determinisana je Pouzdanost dijagnostičkih metoda determinisana je stepenom korelacije između stepenom korelacije između stvarnog stanjastvarnog stanja i i mjerenog mjerenog parametra koji to stanje oslikavaparametra koji to stanje oslikava..

3.3. ““Tačkasta ” ocjena stanjaTačkasta ” ocjena stanja ,, trend trend analiza,baza podataka, analiza,baza podataka,

komparativna analizakomparativna analiza

Dijagnostička vjerodostojnost profilaktičkih ispitivanja Dijagnostička vjerodostojnost profilaktičkih ispitivanja podrazumijeva: podrazumijeva: odgovoran pristup tehnici i metodologiji odgovoran pristup tehnici i metodologiji mjerenja, pripremu objekata za ispitivanje, uzimanje u obzir mjerenja, pripremu objekata za ispitivanje, uzimanje u obzir faktora koji utiču na rezultate i na kraju, kvalifikovanu faktora koji utiču na rezultate i na kraju, kvalifikovanu analizu i interpretaciju dobijenih rezultataanalizu i interpretaciju dobijenih rezultata..

Ni jedna od postojećih dijagnostičkih metoda, pa ni Ni jedna od postojećih dijagnostičkih metoda, pa ni konvencionalne električne metode, ne obuhvataju sve konvencionalne električne metode, ne obuhvataju sve aspekte problema obezbjeđenja pogonske pouzdanosti aspekte problema obezbjeđenja pogonske pouzdanosti energetskog transformatora, odnosno - bez analitičkog energetskog transformatora, odnosno - bez analitičkog „ukrštanja“ sa rezultatima dobijenim drugim kontrolama - „ukrštanja“ sa rezultatima dobijenim drugim kontrolama - nijesu u stanju da detektuju sve rizike koji dovode do nijesu u stanju da detektuju sve rizike koji dovode do havarije.havarije.

KONVENCIONALNE ELEKTRIČNE METODEKONVENCIONALNE ELEKTRIČNE METODE U Elektroprenosu se, za praćenje stanja ETRU Elektroprenosu se, za praćenje stanja ETR, primjenjuje standardni , primjenjuje standardni

opseg dijagnostičkih metoda: opseg dijagnostičkih metoda: konvencionalne električne metode;konvencionalne električne metode;ispitivanja ulja (DG analiza, FH analiza, furani i vlaga u ulju – koje za ispitivanja ulja (DG analiza, FH analiza, furani i vlaga u ulju – koje za potrebe Prenos-a radi Institut „Nikola Tesla“ - Beograd);potrebe Prenos-a radi Institut „Nikola Tesla“ - Beograd);termovizijska i ultrazvučna kontrola ETR u sklopu termovizijske termovizijska i ultrazvučna kontrola ETR u sklopu termovizijske kontrole postrojenja. kontrole postrojenja.

Prenos raspolaže mjernom opremom za sljedeće dijagnostičke metode:Prenos raspolaže mjernom opremom za sljedeće dijagnostičke metode:mjerenja struja magnećenja (400 V);mjerenja struja magnećenja (400 V);mjerenje jednosmjernom strujom omskih otpora namotaja; mjerenje jednosmjernom strujom omskih otpora namotaja; mjerenje induktivnosti usljed rasipanja;mjerenje induktivnosti usljed rasipanja;mjerenje prenosnog odnosa;mjerenje prenosnog odnosa;mjerenje otpora izolacije i koeficijenta dielektrične absorpcije;mjerenje otpora izolacije i koeficijenta dielektrične absorpcije;mjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema provodnih izolatora;mjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema provodnih izolatora;mjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema ETR;mjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema ETR;termovizijska i ultrazvučna kontrola.termovizijska i ultrazvučna kontrola.

Mjerenje otpora namotaja jednosmjernom strujomMjerenje otpora namotaja jednosmjernom strujom Jedan od osnovnih zahtjeva u pogledu kvaliteta električne energije je Jedan od osnovnih zahtjeva u pogledu kvaliteta električne energije je održavanje konstantnog napona koji se isporučuje potrošačuodržavanje konstantnog napona koji se isporučuje potrošaču

Nekvalitetni spojevi u namotajuNekvalitetni spojevi u namotaju::Loši varoviLoši varoviSlabo presovanje Slabo presovanje Loše mehaničke vezeLoše mehaničke veze

Nekvalitetna kontaktna mjestaNekvalitetna kontaktna mjesta::smanjenja kontaktnog pritiska usljed zamorasmanjenja kontaktnog pritiska usljed zamora

materijala opruge, materijala opruge, mehaničko oštećenje kontaktnih površina,mehaničko oštećenje kontaktnih površina,vibracija i vibracija i hemijske reakcijehemijske reakcije Značajno povećan broj kontakata i spojnih mjesta i dodatni problemi za Značajno povećan broj kontakata i spojnih mjesta i dodatni problemi za obezbjeđenje mehaničke izdržljivosti usljed djelovanja sila pri kratkim obezbjeđenje mehaničke izdržljivosti usljed djelovanja sila pri kratkim spojevima smanjuju pogonsku pouzdanost ETRspojevima smanjuju pogonsku pouzdanost ETR

Za interpretaciju rezultata mjerenja koristi se upoređenje sa: Za interpretaciju rezultata mjerenja koristi se upoređenje sa: referentnim rezultatima, prethodnim referentnim rezultatima, prethodnim mjerenjima, među fazama i razlika promjene otpora u smjeru na više i na niže na RS. mjerenjima, među fazama i razlika promjene otpora u smjeru na više i na niže na RS. Kriterijum za Kriterijum za procjenu stanja je razlika među fazama < 2%. procjenu stanja je razlika među fazama < 2%. Otpor namotaja predstavlja dijagnostički parametar Otpor namotaja predstavlja dijagnostički parametar

visoke vrijednosti, jer omogućava detekciju neispravnosti u ranoj fazi.visoke vrijednosti, jer omogućava detekciju neispravnosti u ranoj fazi.

1.3

1.35

1.4

1.45

1.5

1.55

1.6

1.65

1.7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faza A faza B faza C

230

250

270

290

310

330

350

370

390

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faza A faza B faza C

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faza A faza B faza C

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

0.95

1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faya A faza B faza C

660

680

700

720

740

760

780

800

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faza A faza B faza C

240

260

280

300

320

340

360

380

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Vri

jed

no

st o

tpo

ra n

amo

taja

faza A faza B faza C

SN namotaj

Opist

(OC)

Struja Namotaj a-n Namotaj b-n Namotaj c-n

(A) R (m) R (m) R (m)

Prije intervencijePoslije intervencije

4020

2020

135.28125.20

134.39124.38

149.73125.96

SN namotaj

Opist

(OC)

Struja Namotaj a-n Namotaj b-n Namotaj c-n

(A) R (m) R (m) R (m)

Prije intervencijePoslije intervencije

2020

2020

6.1426.138

6.1386.135

8.6516.243

Mjerenje induktivnosti usljed rasipanjaMjerenje induktivnosti usljed rasipanja

Jedan odJedan od ddominantniominantnihh uzro uzrokaka degradacije degradacije podužnepodužne izolacijizolacije e jeje deformacijdeformacijaa namotaja nastal namotaja nastalaa usljed njegove nedovoljne dinamičke stabilnostiusljed njegove nedovoljne dinamičke stabilnosti..Pod uticajem Pod uticajem radnihradnih (magnetostrikcija magnetnog (magnetostrikcija magnetnog kola) i kola) i povremenih mehaničkih naprezanja povremenih mehaničkih naprezanja (dinamičkih – impulsnih izazvanih djelovanjem (dinamičkih – impulsnih izazvanih djelovanjem struja kratkih spojeva i prelaznim režimima struja kratkih spojeva i prelaznim režimima prilikom uključenja transformatora u prazan hod), prilikom uključenja transformatora u prazan hod), a a tokom vremena i zbog promjene dimenzija tokom vremena i zbog promjene dimenzija izolacije, relaksacije napona u steznom sistemu i izolacije, relaksacije napona u steznom sistemu i zamora materijalazamora materijala, dolazi do , dolazi do slabljenja početnih slabljenja početnih steznih sila namotaja.steznih sila namotaja.

Iskustvo upućuje da je više od 90%Iskustvo upućuje da je više od 90% mehaničkih mehaničkih deformacija vezano za radijalnu deformaciju unutrašnjih deformacija vezano za radijalnu deformaciju unutrašnjih namotaja. namotaja. Deformacija namotaja uzrokuje promjenu prečnika Deformacija namotaja uzrokuje promjenu prečnika namotaja, a samim tim i promjenu kanala fluksa usljed namotaja, a samim tim i promjenu kanala fluksa usljed rasipanja. rasipanja. Kao pouzdan dijagnostički parametar za Kao pouzdan dijagnostički parametar za promjenu prvobitne geometrije namotaja u radijalnom promjenu prvobitne geometrije namotaja u radijalnom pravcu koristi se relativna promjena induktivnosti usljed pravcu koristi se relativna promjena induktivnosti usljed rasipanjarasipanja

Kriterijumi za ocjenu stanja deformacije namotaja su: Kriterijumi za ocjenu stanja deformacije namotaja su: povećanje induktivnosti usljed rasipanja u odnosu na povećanje induktivnosti usljed rasipanja u odnosu na početne vrijednosti ne smije biti početne vrijednosti ne smije biti >3%;>3%;razlika induktivnosti usljed rasipanja među fazama na razlika induktivnosti usljed rasipanja među fazama na srednjem i krajnjim položajima RS ne smije biti srednjem i krajnjim položajima RS ne smije biti >3%;>3%;povećanje induktivnosti usljed rasipanja u odnosu na povećanje induktivnosti usljed rasipanja u odnosu na fabričku vrijednost dobijenu iz ogleda KS, ne smije biti veća fabričku vrijednost dobijenu iz ogleda KS, ne smije biti veća od od 5%.5%.

RelacijaIspitivanja

Pozicija regulacione preklopke

Struja mjerenja( A )

FAZA

Induktivnost rasipanja L (mH)

110/35 kV, 10 MVA 110/35 kV, 63 MVA 110/35 kV, 63 MVA

VN - SN

1 1

A 553 91.20 93.38

B 555 96.99 92.25

C 556 90.63 96.45

11 1

A 404 64.05 65.01

B 404 68.55 65.04

C 405 63.75 68.44

21 1

A 285 42.72 44.33

B 290 46.12 43.76

C 293 42.97 46.22

SN - NN - 1

mA 17,9 - -

mB 17,4 - -

mC 17,2 - -

VN - NN 11 1

A 581 - -

B 580 - -

C 579 - -

Mjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema provodnih izolatoraMjerenje tg δ i kapaciteta izolacionog sistema provodnih izolatora Provodni izolatori obezbjeđuju vezu između namotaja ETR i Provodni izolatori obezbjeđuju vezu između namotaja ETR i postrojenja, dakle, njihova uloga je dvostruka: konduktivna i postrojenja, dakle, njihova uloga je dvostruka: konduktivna i dielektričnadielektrična

Promjena kapaciteta C1 upućuje na promjenu geometrije (proboj među Promjena kapaciteta C1 upućuje na promjenu geometrije (proboj među elementarnim kondenzatorima), a povećanje tg δ1 na povećane elementarnim kondenzatorima), a povećanje tg δ1 na povećane gubitke u izolacionom sistemu PI (najčešće posljedica kontaminacije gubitke u izolacionom sistemu PI (najčešće posljedica kontaminacije vlagom i produktima starenja)vlagom i produktima starenja)

Kriterijumi za ocjenu stanja izolacionog sistema PI su:Kriterijumi za ocjenu stanja izolacionog sistema PI su:tan δ1 < 1.5 tan δ1ref – stanje zadovoljavajuće;tan δ1 < 1.5 tan δ1ref – stanje zadovoljavajuće;1.5 tan δ1ref ≤ tan δ1 <2.5 tan δ1ref – nedovoljno pouzdan;1.5 tan δ1ref ≤ tan δ1 <2.5 tan δ1ref – nedovoljno pouzdan;tan δ1 > 2.5 tan δ1ref – provodni izolator je neispravan;tan δ1 > 2.5 tan δ1ref – provodni izolator je neispravan;za 110 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 5%;za 110 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 5%;za 220 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 3%;za 220 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 3%;za 400 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 2%.za 400 kV - dozvoljena promjena kapaciteta C1 do 2%.

Primjer Energetski transformator Faza 110 kV C (pF) tg δ (%)

1. 110/35 kV, 20 MVA, fab.br.334171/1990 A 179.3 0.79

B 179.5 0.53

C 189.7 3.74

N 179.1 0.29

2. 110/35 kV, 63 MVA, fab.br.338018/1977 A 147.2 1.32

B 148.3 0.65

C 146.5 0.35

N 146.4 0.36

3. 110/35 kV, 63 MVA, fab.br.338023/1979 A 147.4 0.35

B 148.7 1.27

C 147.4 0.34

N 148.1 0.79

4. 110/10 kV, 31.5MVA, fab.br.65860/1988(mjerenje u fazi A nestabilno-most se loše balansira)

A 1.382 0.69

B 153.55 0.44

C 155.12 0.46

N 154.12 0.45

5. 110 kV višestruki provodni izolator (u rezervi) C1 C2tan δ1 tan δ2

282.3 4928 1.1 2.18

Mjerenje tg δ, C, otpora izolacije i koeficijenta Mjerenje tg δ, C, otpora izolacije i koeficijenta

dielektrične absorpcije izolacionog sistemadielektrične absorpcije izolacionog sistema

Premda se, po definiciji, unutrašnja izolacija Premda se, po definiciji, unutrašnja izolacija (glavna i podužna) ne svrstava u aktivni dio ETR, (glavna i podužna) ne svrstava u aktivni dio ETR, nesumnjivo je jedan od njegovih najbitnijih djelovanesumnjivo je jedan od njegovih najbitnijih djelova Osnova glavne izolacije Osnova glavne izolacije ETR uljno-barijernog tipa ETR uljno-barijernog tipa je je uljeulje koje ispunjava izolacioni prostor i koje ispunjava izolacioni prostor i omogućava dobro hlađenje aktivnog dijela omogućava dobro hlađenje aktivnog dijela (konvekcijom ili prinudnim kretanjem). (konvekcijom ili prinudnim kretanjem). Mehanička čvrstoća konstrukcije i poboljšanje Mehanička čvrstoća konstrukcije i poboljšanje njenih izolacionih karakteristika obezbjeđuje se njenih izolacionih karakteristika obezbjeđuje se složenim aranžmanom složenim aranžmanom čvrstih materijala na bazi čvrstih materijala na bazi celuloze. celuloze.

Uljno-papirni izolacioni sistem je tokom eksploatacije izložen Uljno-papirni izolacioni sistem je tokom eksploatacije izložen starenjustarenju: : složenom elektrohemijskom procesu koji dovodi do složenom elektrohemijskom procesu koji dovodi do degradacije dielektričkih osobina čitavog sistema i slabljenja degradacije dielektričkih osobina čitavog sistema i slabljenja mehaničkih osobina čvrste izolacijemehaničkih osobina čvrste izolacije. Glavni mehanizmi procesa . Glavni mehanizmi procesa starenja su: za starenja su: za ulje – oksidacijaulje – oksidacija, a za , a za celuloznu izolaciju: celuloznu izolaciju: oksidacija, piroliza i hidrolizaoksidacija, piroliza i hidroliza. Procesi starenja se intenziviraju . Procesi starenja se intenziviraju rastom temperature i povećanjem sadržaja vlage, čija raspodjela rastom temperature i povećanjem sadržaja vlage, čija raspodjela u izolacionom sistemu tokom eksploatacije nije uniformna. u izolacionom sistemu tokom eksploatacije nije uniformna. Koncentracija vlage - mada postoji konstantna težnja za Koncentracija vlage - mada postoji konstantna težnja za uspostavljanjem ravnotežnog stanja između ulja i čvrste izolacije uspostavljanjem ravnotežnog stanja između ulja i čvrste izolacije u kojoj je dominantno akumulirana (u kojoj je dominantno akumulirana (najviše u „debelim“ najviše u „debelim“ strukturama, potom u barijerama i nešto manje u papirnoj strukturama, potom u barijerama i nešto manje u papirnoj izolaciji namotajaizolaciji namotaja) – najveća je u hladnim zonama i zonama sa ) – najveća je u hladnim zonama i zonama sa visokim gradijentom električnog polja. visokim gradijentom električnog polja. Produkti starenja ulja, Produkti starenja ulja, čestice različitog porijekla i povećan nivo vlage u ulju i njihovo čestice različitog porijekla i povećan nivo vlage u ulju i njihovo deponovanje na i u čvrstoj izolaciji stvaraju preduslove za deponovanje na i u čvrstoj izolaciji stvaraju preduslove za pojavu parcijalnih pražnjenjapojavu parcijalnih pražnjenja

Osnovni zadatak dijagnostike izolacionog sistema Osnovni zadatak dijagnostike izolacionog sistema jeste da blagovremeno – jeste da blagovremeno – dok su neispravnosti još dok su neispravnosti još reverzibilnereverzibilne – ukaže na neophodnost – ukaže na neophodnost preduzimanja aktivnosti na njegovoj sanaciji. preduzimanja aktivnosti na njegovoj sanaciji. Preventivnim kontrolama električnim metodama na Preventivnim kontrolama električnim metodama na terenu obuhvata se isključivo praćenje stanja terenu obuhvata se isključivo praćenje stanja glavne izolacije.glavne izolacije.Kako Riso i tgδ , kao integralne karakteristike, daju Kako Riso i tgδ , kao integralne karakteristike, daju informaciju o prosječnom stanju ukupne izolacije informaciju o prosječnom stanju ukupne izolacije podvrgnute mjerenju, mjerenje parametara koji podvrgnute mjerenju, mjerenje parametara koji karakterisu stanje izolacije obavljamo po zonama. karakterisu stanje izolacije obavljamo po zonama. Za autotransformatore pet zona (dvije osnovne i tri Za autotransformatore pet zona (dvije osnovne i tri kontrolne), a za ostale transformatore osam zona kontrolne), a za ostale transformatore osam zona (tri osnovne i pet kontrolnih)(tri osnovne i pet kontrolnih)

U dijagnostičkom smislu najinteresantnije su relacije mjerenja:U dijagnostičkom smislu najinteresantnije su relacije mjerenja: 1.1. VN-M (SN+NN), koja, bez obzira na kompleksan izolacioni VN-M (SN+NN), koja, bez obzira na kompleksan izolacioni

aranžman namotaja VN - gornja i donja potporna izolacija, aranžman namotaja VN - gornja i donja potporna izolacija, izolacija čela namotaja prema jarmu, barijera prema kotlu, VN izolacija čela namotaja prema jarmu, barijera prema kotlu, VN provodni izolatori, potporna izolacija izvoda namotaja i veza, provodni izolatori, potporna izolacija izvoda namotaja i veza, izolacija regulatora napona itd. – zbog njihovih malih kapaciteta izolacija regulatora napona itd. – zbog njihovih malih kapaciteta dominantno determiniše stanje izolacionog ulja,dominantno determiniše stanje izolacionog ulja,

2.2. VN-SN (NN+M) i SN-NN (VN+M), koje omogućavaju procjenu VN-SN (NN+M) i SN-NN (VN+M), koje omogućavaju procjenu stanja barijerne izolacije,stanja barijerne izolacije,

3.3. NN-M (VN+SN), osjetljiva na kontaminacije i lokalnu NN-M (VN+SN), osjetljiva na kontaminacije i lokalnu koncentraciju vlage.koncentraciju vlage.Stanje izolacionog sistema transformatora je zabrinjavajuće ako Stanje izolacionog sistema transformatora je zabrinjavajuće ako susu vrijednosti dijagnostičkih parametara:vrijednosti dijagnostičkih parametara:tgδ tgδ > 1%> 1%PromjenaPromjena CCRiso Riso < 600 < 600 MM (u relacijama ispitivanja: svaki namotaj (u relacijama ispitivanja: svaki namotaj pojedinačno prema svim ostalim međusobno spojenim i pojedinačno prema svim ostalim međusobno spojenim i uzemljenim),uzemljenim),Rad Rad < 1.1< 1.1;;u slučajevima kada je konstatovana značajna promjena u slučajevima kada je konstatovana značajna promjena parametra u odnosu na prethodno mjerenje. parametra u odnosu na prethodno mjerenje.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

30.5.2000 6.11.2001 14.5.2003 18.5.2004 11.10.2005 29.9.2006 3.4.2007 11.6.2008

Period ispitivanja

Otp

or iz

olac

ije

VN-SN VN-M NN-M VN-M+SN+NN SN-M+VN+SN NN-M+VN+SN

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

14.5.2003 11.10.2005 29.9.2006 3.4.2007 11.6.2008

Period ispitivanja

Fak

tor

die

lekt

ričn

ih g

ub

itak

a

VN-SN VN-M NN-M

0

1

2

3

4

5

6

20.9.2006 13.9.2007 10.11.2007 11.9.2008

Period ispitivanja

Fak

tor

diel

ektr

ični

h g

ub

itaka

VN-SN (NN+M) SN-NN (VN+M) NN-M (VN+SN)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

23.05.1997. 28.06.1999. 16.05.2000. 13.06.2001. 14.05.2.004.

Period ispitivanja

VN-M (SN+NN) VN-SN (NN+M) SN-NN (VN+M) SN-M (VN+NN) NN-M (VN+SN)

Relacija ispitivanja Otpor izolacije

Riso20/Riso20

(%)

Period ispitivanja

03. 08. 2007. 06. 08. 2007.

Riso (35C)(M)

Riso (20C)(M)

Rad(60”/30”)

Riso (23.5C)(M)

Riso (20C)(M)

Rad(60”/30”)

VN - SN (NN+M) 242 447 1,01 719 612 1,05 27.0

SN - NN (VN+M) 116 213 0,86 386 328 1,07 35.1

VN - M (SN+NN) 523 962 1,00 1320 1123 1,02 14.3

SN – M (VN+NN) 954 1753 1,04 2768 2355 1,05 25.6

NN - M (VN+SN) 105 194 1,10 321 273 1,08 28.9

VN - M+SN+NN 164 302 1,01 458 390 1,04 22.6

SN - M+VN+NN 71 130 1,00 222 189 1,05 31.2

NN - M+VN+SN 53 96 1,05 172 146 1,06 34.2

Relacija ispitivanja Otpor izolacije

tgδ20/tgδ20

(%)

Period ispitivanja

03. 08. 2007. 06. 08. 2007.

C

(pF)tg (35C)

(%)tg (20C)

(%)C

(pF)tg (23.5C)

(%)tg (20C)

(%)

VN - SN (NN+M) 4406 1.39 0.92 4393 0,75 0.68 35.3

SN - NN (VN+M) 8949 1.66 1.10 8903 0,92 0.84 30.9

VN - M (SN+NN) 2416 1.33 0.88 2405 0,76 0.69 27.5

SN – M (VN+NN) 1020 2.50 1.66 1011 1,34 1.22 36.1

NN - M (VN+SN) 10870 1.77 1.17 10800 0,90 0.82 42.7

VN - M+SN+NN 6899 1.39 0.92 6875 0,76 0.69 33.3

SN - M+VN+NN 14370 1.64 1.09 14310 0,90 0.82 32.9

NN - M+VN+SN 19890 1.73 1.15 19780 0,91 0.83 38.6

Relacija ispitivanja Otpor izolacije i faktor dielektričnih gubitaka

Period ispitivanja

06.08.2008. 29.12.2008. 10.01.2009. 19.01.2009. 06.08.2008. 29.12.2008. 10.01.2009. 19.01.2009.

tg 20C (%) Riso 20C (M)

VN - SN (NN+M) 0.18 0.55 0.59 0.50 10497 5034 7253 12047

SN - NN (VN+M) 0.18 0.59 0.63 0.52 6077 2970 5319 7160

VN - M (SN+NN) 0.22 0.53 0.54 0.49 17541 11982 20308 20457

SN – M (VN+NN) 0.38 0.85 0.81 0.80 29420 9767 25627 33527

NN - M (VN+SN) 0.26 4.10 0.79 0.58 6768 9 5560 7160

VN - M+SN+NN 0.19 0.53 0.58 0.49 6630 3574 6382 7785

SN - M+VN+NN 0.18 0.58 0.61 0.52 3203 1510 2853 3864

NN - M+VN+SN 0.21 4.49 0.71 0.53 2885 8 2611 3466

Relacija ispitivanja VN-M (SN+M)Ispitni napon 5 kV

Ispitivanje Prije uključenja u pogon Nakon ispada iz pogona

Nakon propiranja RS Preventivno ispitivanje Nakon zamjene teretnog dijela RS

Period ispitivanja 27.01.2000. 03.03.2000. 05.03.2000. 15.07.2000. 13.09.2000.

Riso 20C (M) 60000 155 1100 655 17000

Rad 1.42 1 1 1 1.64

Mjerenje otpora izolacije magnetnog kolaMjerenje otpora izolacije magnetnog kola

Oštećenje izolacije uzemljenih djelova konstrukcije Oštećenje izolacije uzemljenih djelova konstrukcije magnetnog kola dovodi do formiranja magnetnog kola dovodi do formiranja kratkospojenih kontura koje su spregnute sa kratkospojenih kontura koje su spregnute sa osnovnim ili rasutim magnetnim fluksom, što osnovnim ili rasutim magnetnim fluksom, što rezultira lokalnim pregrijavanjima i degradacijom rezultira lokalnim pregrijavanjima i degradacijom izolacije praćenom generisanjem gasova kvara. izolacije praćenom generisanjem gasova kvara.

Svi metalni djelovi unutar transformatorskog suda Svi metalni djelovi unutar transformatorskog suda koji ne pripadaju energetskim električnim kolima koji ne pripadaju energetskim električnim kolima moraju biti uzemljeni. Koriste se različite šeme ali moraju biti uzemljeni. Koriste se različite šeme ali uzemljenje mora biti izvedeno samo u jednoj tački. uzemljenje mora biti izvedeno samo u jednoj tački. Nažalost, ovo rješenje nije, čak ni na svim novim Nažalost, ovo rješenje nije, čak ni na svim novim ETR primijenjeno na korektan način.ETR primijenjeno na korektan način.

Mjerenja struja magnećenjaMjerenja struja magnećenja pri sniženom naponupri sniženom naponu

Na osnovu mjerenja struja magnećenja pri Na osnovu mjerenja struja magnećenja pri sniženom naponu 400 V AC može se, u sniženom naponu 400 V AC može se, u načelu, otkriti značajno načelu, otkriti značajno narušavanje narušavanje simetrije magnetnog kola, slabljenje simetrije magnetnog kola, slabljenje njegovog učvršćenja ili oštećenje izolacije njegovog učvršćenja ili oštećenje izolacije među limovimameđu limovima, kao i , kao i međuzavojni kratki međuzavojni kratki spojevi i prekidi namotajaspojevi i prekidi namotaja Za interpretaciju rezultata mjerenja koriste Za interpretaciju rezultata mjerenja koriste se zakonitosti u odnosima intenziteta struja se zakonitosti u odnosima intenziteta struja magnećenja među fazama u srednjoj i magnećenja među fazama u srednjoj i krajnjim pozicijama regulacione sklopkekrajnjim pozicijama regulacione sklopke

Mjerenje prenosnog odnosa transformatoraMjerenje prenosnog odnosa transformatora

Ovo mjerenje nije neophodno prilikom redovnih preventivnih Ovo mjerenje nije neophodno prilikom redovnih preventivnih ispitivanja, mada ovaj parametar ima visoku dijagnostičku vrijednost. ispitivanja, mada ovaj parametar ima visoku dijagnostičku vrijednost. Uobičajeno je da se ono koristi kada postoji sumnja u involviranost Uobičajeno je da se ono koristi kada postoji sumnja u involviranost regulacone preklopke u kvar na ETR. regulacone preklopke u kvar na ETR.

2.45

2.55

2.65

2.75

2.85

2.95

3.05

3.15

3.25

3.35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Pozicija regulacione sklopke

Pre

no

sn

i o

dn

os

faza A faza B faza C

ZAKLJUČAKZAKLJUČAK Dijagnostičke kontrole ETR korišćenjem Dijagnostičke kontrole ETR korišćenjem konvencionalnih električnih metoda iziskuju njegovo konvencionalnih električnih metoda iziskuju njegovo višesatno isključenje.višesatno isključenje.Remećenje pogona i pojava niza novih metoda za Remećenje pogona i pojava niza novih metoda za on-line praćenje i procjenu stanja ETR uslovili su on-line praćenje i procjenu stanja ETR uslovili su neopravdano zapostavljanje konvencionalnih neopravdano zapostavljanje konvencionalnih električnih metoda.električnih metoda.U cilju reafirmacije konvencionalnih električnih U cilju reafirmacije konvencionalnih električnih metoda, kroz brojne primjere iz realnog pogona, metoda, kroz brojne primjere iz realnog pogona, pokazana je visoka dijagnostička vrijednost mjerenih pokazana je visoka dijagnostička vrijednost mjerenih parametra, što uz pouzdanu i obimnu bazu parametra, što uz pouzdanu i obimnu bazu podataka omogućava analizu njihovog trenda, podataka omogućava analizu njihovog trenda, komaparaciju sa trendovima drugih ETR istog tipa i komaparaciju sa trendovima drugih ETR istog tipa i praćenjem eksploatacione istorije - obezbjeđuje praćenjem eksploatacione istorije - obezbjeđuje pouzadanu kvalifikaciju faktičkog stanja ETR.pouzadanu kvalifikaciju faktičkog stanja ETR.

-Megaommetar “LEM NORMA UNILAP ISO 5 kV”

- Most za mjerenje tgd i C tip 2816/5284U-TETTEX

-CURENT BOOSTER – tip 5286 – TETEX

-Uredjaj za mjerenje otpora namotaja visokom strujom2291- TETTEX

- Univerzalni instrument “VOLTCRAFT VC 220“

-Differential PD-probe LDP-5

- TermaCAM E25 - FLIR systems