SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA: LOGISTIKA PRIVREDNIH SISTEMA

TEMA:RAZVOJ LOGISTIČKIH CENTARA U AUTONOMNOJ POKRAJINI VOJVODINI

Novi Sad, 2015.

1

Sadržaj

Uvod................................................................................................................................................3

1. Predlog za razvoj logističkih centara Vojvodine.........................................................................4

2. Ciljevi Klastera transporta i logistike Vojvodine........................................................................7

2.1 Vodeni saobraćaj...................................................................................................................7

2.2. Drumski saobraćaj................................................................................................................7

2.3. Železnički saobraćaj.............................................................................................................8

3. Saobraćajna infrastruktura u funkciji razvoja logističkog koncepta AP Vojvodine....................9

Zaključak.......................................................................................................................................11

2

Uvod

U uslovima razvoja multimodalnog transporta, prostorni planovi sadrže samo planove za razvoj logističkih centara koji čine osnovu ovog razvoja. Logistički centri pružaju usluge vezane za upravljanje dobrima i transportnim tokovima, personal, informisanje, posredovanje, pripremu dokumenaticije, finansijske poslove, kao i dodatne usluge. Logistički centri mogu biti podeljeni na međunarodne, lokalne i gradske logističke centre.

Tip logističkog centra je definisan njegovom lokacijom, nivoom razvoja ekonomije i tržišta, veličinom i pristupačnošću saobraćajne infrastrukture, nivoom tehnologije i nivoom logističkih usluga. Logistički centri su mesta gde se dele tokovi makro i mikro distribucije. To su mesta gde se pružaju usluge prikupljanja, distribucije, tranzita, ili kombinacija tih usluga.

Logistički centri obezbeđuju širok spektar logističkih usluga, naročito usluga specifičnih za korisnike usluga, prevoznike, špeditere itd. Neizostavni delovi logističkih centara su slobodne zone, koje su još uvek u fazi razvoja na teritoriji Srbije i nisu adekvatno uključene u tokove dobara namenjene daljem izvozu ili uvozu.

Slobodne zone daju mogućnost korišćenja besplatnih objekata za proizvodnju i sklapanje proizvoda. Besplatne zone zahtevaju vrlo nisko učešće (0,5% od vrednosti dobara). One, zatim, nude umanjenje poreza, carinskih troškova na uvezene i re-izvozne proizvode, transakcije u stranim valutama, kao i mogućnost iznajmljivanja, kupovine i izgradnje hala, skladišta i komercijalnih građevina.

Repubilika Srbija pripada malom krugu evropskih zemalja kojima još uvek nedostaju moderne transportne tehnologije i dobro razvijena mreeža logističkih centara. Naprotiv, povoljna transportno-tranzitna pozicija Srbije nudi odlične šanse za poboljšanje navedenih procesa.

Osamdesetih je po prvi put fokus bio na razvoj intermodalnog transporta. Potencijalne lokacije logističkih centara su se bazirale na dokumentima poput Društvenog sporazuma o razvoju integrisanog transporta i GTC mreže Srbije.

Postoje planovi za uspostavljanje logističkih centara, naročito u Novom Sadu, uz iskorišćavanje industrijskih potencijala, luka, raskrsnicu Koridora VII i X, kao i najbolje veze sa Sremom i Koridorom X.

3

1. Predlog za razvoj logističkih centara Vojvodine

U okviru LOGIC studije, čiju izradu je finansirao IPA Program prekogranične saradnje Mađarska-Srbija, date su podloge za master plan logistike Vojvodine, koji bi mogao biti dokument za osnivanje logističkih centara, a ovi centri sa uređenon infrastrukturom bi prizivali investitore i postali motori razvoja lokalnih zajednica. Luke na rekama (i kanalima, pod uslovom da su plovni), najpovoljnija su mesta za logističke centre, jer su čvorišta trimodalnog transporta. Prostorni plan Vojvodine, koji je u fazi usvajanja, prepoznaje logističke centre i na osnovu njega bi lokalne samouprave morale defi nisati prostore i infrastrukturu za ove namene.

Skupština AP Vojvodine održana 7. decembra 2011. godine je prihvatila Regionalni prostorni plan AP Vojvodine. Uključenjem logističkih centara u plan, uslovi planirane izgradnje su obezbešeni. Regionalni prstorni plan Vojvodine podrazumeva uspostavljanje logističkih centara sa intermodalnim terminalima zavisno od njihove pozicije u transportnoj mreži, međunarodnom značaju, regionalnim centrima, graničnim zonama i na podregionalnom nivou [2]:

- Međunarodni logistički centri, sa intermodalnim terminalima: Novi Sad, Pančevo, Apatin, Subotica, Sremska Mitrovica i Bogojevo.

- Regionalni centri – logistički centri sa intermodalnim terminalima na teritoriji sledećim opštinama: Sombor, Subotica, Kovin, Zrenjanin, Vršac, Inđija, Stara Pazova, Bačka Palanka i Ruma.

- Razvijeni lokalni centri: Bečej, Novi Bečej, Bačka Topola, Kikinda, Vrbas i Novi Kneževac.

Slika u nastavku daje predlog logističkih centara i njihovu kategorizaciju, koja se može menjati saglasno nivoima aktivnosti.

4

Slika br. 1 – Logistički centri AP Vojvodine

Izvor: Tepić, Jovan i ostali: Multi-criteria Analysis in the Selection of Logistics Centers,

LAPLambert, Berlin, 2014.

5

Slika br. 2 – Gravitacione zone Vojvodine

Izvor: Tepić, Jovan i ostali: Multi-criteria Analysis in the Selection of Logistics Centers,

LAPLambert, Berlin, 2014.

Na slici 2 date su gravitacione zone logističkih centara, koje mogu biti osnov za lokalne klastere logistike u okviru klastera logistike Vojvodine i Srbije. Ako se oslobodimo zabluda da nam geografski položaj i koridori daju apriori prednosti i prionemo radu (i redu), možemo pospešiti evrointegracije i podstaći privredni rast. Razvoj tehnologija, a prvenstveno informatike, dao je novo poimanje logistike, koja je postala visokoprofitabilna privredna grana, jer stvara radna mesta i donosi profit. Ova činjenica nije bila na umu kod onih koji su pravili Zakon o Prostornom planiranju Republike Srbije od 2010. do 2020. godine (usvojen 23. 11.2010), jer [1]:

još uvek je intermodalni transport primarniji od logistike, koja svakako uključuje i njega, ne sardži površine na mapi Srbije namenjene za sveukupne privredne – logističke

delatnosti u vidu master plana logistike, sa naznakama koji su logistički centri međunarodnog (EU) nivoa, nacionalnog, regionalnog i lokalnog značaja.

Predlog prostornog plana Vojvodine sadrži pojam logistike i logističke centre, što je pozitivno.

6

2. Ciljevi Klastera transporta i logistike Vojvodine

Klaster transporta i logistike Vojvodine je podelio ciljeve za naredni period prema tipu saobraćaja – dakle, ciljeve vezane za vodeni, drumski i železnički saobraćaj. 1

2.1 Vodenisaobraćaj

luke,posebno luka Novi Sad: razvijanje javnog privatnog partnerstva sve luke: razvoj intermodalizma, naročito transport kontenjera i RO-RO saobraćaja brodoprevoznici: stvaranje uslova za plovidbu Dunavom i Rajnom (obrazovanje kadrova) lučka delatnost: primena zakona o lukama i pristaništima razvoj kanalske mreže razvoj plovidbe na koridoru 7 plovidba unutrašnjim putevima prvenstveno na Tisi projekti razvoja vodnog transporta u skladu sa Dunavskom strategijom Koncepcija razvoja luka prema prostornom planu: Javne luke od državnog značaja i javne

luke od lokalnog značaja

KanalDunav – Tisa – Dunav

U APV postoji mreća od 22,643 km odvodnih kanala i 930 km velikih magistralčini kanala

njima se reguliše prostorna raspodela videnih prostora, omogućena je plovidba i drugi oblici korišćenja

U Srbiji se ovom melioracijskom mrežom može navodnjavati 2,08 miliona hektara i to najviše u Vojvodini

Postoji zaostatak u čišćenju kanala, nivo nagomilanog mulja je 17,6 miliona kubnih metara

Prosečna starost mehanizacije za održavanje je između 13 i 17 godina (plovni bageri, bageri, trajleri)

Kanalskamreža u AP Vojvodini

Monitoring komitetizBrisela je odobrioprojekatkancelarijezaevropskeposlovei JP VodeVojvodineizoblastimodernizacije u upravljanjakanalskemreže

Kanalskamrežapredstavljaizuzetanresurszapoljoprivredu, privredu, turizam, kulturu.. Osnovniciljprojekta je integrisaniodrživirazvojplovidbenihputeva

2.2. Drumskisaobraćaj

Razvoj javnog i privatnog partnerstva kod planiranja izgradnje i eksploatacije saobraćajnih mreža

1http://www.klaster-ktlv.rs/index.php/sr/o-nama/ciljevi , datum pristupa: 10.01.2015.

7

Standardizacija i modernizacija putnog sistema (putnog saobraćaja i infrastrukture) odnosno prilagođavanje evropskim standardima

Formiranje kvalitetnih baza podataka o saobraćajnim tokovima i putnoj infrastrukturi

PotencijalirobnogprevozanateritroijiSrbije:

Robni tokovi se formiraju prema industrijskim zonama i prirodnim resursima Karakteristike su važne kao izvorišta roba Tokovi roba formiraju saobraćajne tokove Tokovi roba u severnom delu Srbije se poklapaju sa kontakt zonom  Koridora X i

Dunavskog koridora VII

2.3. Železničkisaobraćaj

Razvoj intermodalizma u putničkom saobraćaju kod gradskih i prigradskih relacija Strategija razvoja lokalnih i regionalnih pruga  od interesa za stanovništvo i privredu Formiranje logističkih centara na mestima kontakta sa ostalim vidovima saobraćaja

Železničkigradskiiprigradskisaobraćaj u AP Vojvodini

Železnički prevoz nije dovoljno organizovan Postoji model gradskog i prigradskog saobraćaja za Beograd Organizacija prevoza je sprovedena “Beoprevozom” (rastojanja do 100km) i ‘BG VOZ’’

(teritorija grada Beograda) sa objedinjenim tarifskim sistemom (železnica – gradski autobuski prevoz)

8

3. Saobraćajna infrastruktura u funkciji razvoja logističkog koncepta AP Vojvodine

Savremeni trendovi, globalizacija i integracioni procesi,naročito izraženi na evropskom tlu, za posledicuimaju pojavu liberalizacije i deregulacije tržišta i stvaranjeharmonizovane i kompatibilne evropske privrede.Takvo privredno jedinstvo zahteva efikasan protok kapitala,ljudi, dobara, informacija i energije. Dakle, transportnisistem predstavlja vrlo važan faktor navedenihprocesa.

Poznato je da nema efikasnog transportnog sistemabez transevropske mreže saobraćajnica svih vidova saobraćaja,čiji su osnovni atributi definisani i zacrtani usvim dokumentima saobraćajne politike EU i svih zemalja članica, a to su:

- interconectibility – pojam koji označava povezanostsvih mreža istog ili različitih vidova saobraćaja koji ćeda omoguće „saobraćaj bez prekida“.

- intermodality – ili intermodalizam kao pojam i princip koji će upotrebom više vidova transporta u prevozu robe da omoguće povećanu efikasnost i moć transportnog sistema, uz svođenje njegovog uticaja na životnu sredinu na objektivno najmanju meru.

- interoperability – pojam koji označava unutar i međugransku povezanost usluga čiji će simbol da bude multimodalni operator kao jedinstveni nosilac prevoza i odgovornosti.

Teži se razvijanju objedinjenog transportnog sistema koji će da uključi sve postojeće grane transporta i njihove operatore u pružanju kompletne transportne usluge „od vrata do vrata“. Nosilac takve integracije sistema transporta je intermodalni transport koji briše granice između grana saobraćaja. To može da se ostvari samo primenom savremenih tehnologija transporta.

Položaj područja se smatra povoljnijim ukoliko se ono oslanja na više vidova saobraćaja. Vojvodina ima vrlo povoljne uslove za razvoj različitih saobraćajnih sistema. Osnovu saobraćajnog sistema čine magistralne, regionalne i lokalne železničke, drumske i vodne saobraćajnice, koje u sklopu postojeće i planirane saobraćajne infrastrukture treba da opsluže uže i šire gravitaciono područje LC, luka i privrednih centara.

Cela Vojvodina je povezana gustom mrežom drumskih saobraćajnica u ukupnoj dužini od 6.198 km, od čega 1.563 km magistralnih, 1.797 km regionalnih i 2.837 km lokalnih puteva Više od 84% tih puteva su savremeni putevi. Kroz Vojvodinu prolaze tri međunarodna putna pravca (E-75, E-70, E-662) u ukupnoj dužini od 433 km. Najvažniji putni pravac je pravac Koridora X: Salzburg – Ljubljana – Zagreb – Beograd – Niš – Skoplje – Veles – Solun.

Na teritoriji Vojvodine ukupna dužina pruga iznosi 1.735,50 km. Od toga zadovoljavajuće uslove za odvijanje putničkog i teretnog saobraćaja ima 712,3 km pruga sa nosivosti od 20 i 22,5 tona/osovini (sl. 1), odnosno 41%. Samo trećina pruga je elektrificirana.

Vojvodinu presecaju tri značajne magistralne evropske pruge: Budimpešta – Subotica – Novi Sad – Beograd – Niš, sa krakom Niš – Skoplje – Solun – Atina (E-85); Pariz – Torino –

9

Milano – Trst – Ljubljana – Zagreb – Šid – Beograd – Niš – Sofija – Istambul (E-70) i Beograd – Vršac – Temišvar (E-66), sa vezom za železnički pravac E-51 prema Bukureštu i Odesi.

Evropska ekonomska komisija je u saradnji sa međunarodnom železničkom unijom (UIC – Union Internationale de Chemin de Fer) utvrdila plan evropske železničke mreže međunarodnog značaja, koja je definisana u Evropskom sporazumu o najvažnijim međunarodnim železničkim prugama (AGC – Accord Européen sur les Grandes Lignes Internationales de Chemin de Fer). Nakon toga, definisana je mreža evropskih koridora (Helsinki 1997. godine). Na toj mreži pruga Budimpešta – Subotica – Novi Sad – Beograd predstavlja ogranak Koridora X (krak B). U neposrednoj blizini su Koridori IV i V koji idu kroz susedne države Rumuniju, Mađarsku i Hrvatsku.

Tri najveće reke u Vojvodini plovne su celim svojim tokom. Dunav (dužina 588 km) sa pritokama Tisom, Savom i Begejom, kao i kanalom Dunav–Tisa–Dunav čini bogati potencijal za vodni saobraćaj. Sve to uslovilo je izgradnju i razvoj velikog broja luka i pristaništa u Vojvodini od kojih su najznačajniji na:

- Dunavu – Novi Sad, Pančevo, Beočin, Bogojevo, Apatin i Bačka Palanka,- Savi – Sremska Mitrovica,- Tisi – Senta i- Begeju – Zrenjanin.

10

Zaključak

Razvoj logističkih centara će opštinama i AP Vojvodini kao Evro-regije doneti sledeće prednosti:

- Veći priliv investicija,- Poboljšanje ekonomske strukture opština i regije,- Poboljšanje uslova regionalnog razvoja,- Povećanje stope zaposlenosti,- Transfer znanja i novih tehnologija,- Poboljšanje efikasnosti celokupnog sistema distribucije,- Smanjenje troškova izvoza,- Zaštita okoline,- Poboljšanje tokova dobara iz okolnih zemalja, i- Omogućenje realizacije partnerstva baziranim na JPP sistemu (javno-privatno

partnerstvo).

Strateški, taktički i operativni su tri vrste izazova za logistiku za koje se moraju iznaći rešenja. Usredsređujući pažnju na te tri oblasti možete se pripremiti za zajedničke izazove koji su tipični za različite lance snabdevanja. Svet koji se sve više smanjuje donosi brojne koristi i mogućnosti za poslovanje – ali to se ne dešava bez proširivanja obima odgovornosti u oblasti logistike. Dani upravljanja jednim postrojenjem i oslanjanja na to da će snabdevači ispuniti svoj deo obaveza su prošlost. Današnje organizacije moraju biti proaktivne u svojim naporima da stvore najbolje moguće okolnosti za profitabilan rad. Stoga bi svako trebalo da se pozabavi rešavanjem svih problema koji se javljaju u okviru lanca snabdevanja sa mnogo različitih elemenata rasutih po čitavom svetu.

Revitalizacija sistema železnice u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini treba da bude usaglašena sa razvojem regionalnog logističkog koncepta. Intenzitet i obim revitalizacije železnice u AP Vojvodini, razvoj logistič- kog koncepta i njihova usaglašenost, determiniše stepen iskorišćenja logističkih rezervi.

Logistički koncept AP Vojvodini treba da predloži rešenja integracije mikrodistributivnih u makrodistributivne robne tokove, predvidi intermodalne terminale, robne terminale i robno-transportne centre, itd., na način koji će favorizovati ulogu železnice u distributivnom sistemu privrednog i transportnog tržišta regije, jer je to u saglasnosti sa evropskim logističkim konceptom Logistički sistem Vojvodine je primarno povezan sa Dunavom. Luke Novi Sad i Pančevo su od značaja za Evropsku uniju, dok su luke: Bezdan, Apatin, Bogojevo i Bačka Palanka imale do sada samo lokalni značaj. Luka Kovin (u fazi formiranja) može biti deo logističkog podučja Smederevo ili Pančevo (Beograd). Neiskorišćeni potencijali su resursi vodenog transporta i to reka Tisa sa lukom Senta i reka Sava sa lukom Sremska Mitrovica hidrosistem Dunav-Tisa-Dunav.

11

Prostorna raspodela logističkih centara (LC) se bazira na postojećim saobraćajnim čvorovima više vidova saobraćaja, privrednim i ekonomskim funkcijama pojedinih područja, geostrateškim položajima, kao i na mogućim zonama opsluživanja LC.

Literatura

[1] Georgijević i ostali, Logistika kao privredni potencijal, CESS magazin, „Vojvodina-CESS”,

27/2011

[2] Tepić, Jovan i ostali: Multi-criteria Analysis in the Selection of Logistics Centers, LAP

Lambert, Berlin, 2014.

Online izvori:

http://www.klaster-ktlv.rs http://vojvodina-rra.rs

12