Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
REPUBLIKA E MAQEDONISË AVOKATI I POPULLIT
INFORMATË Për vizitat në institucionet e specializuara psikiatrike në Shkup,
Negorci dhe Demir Hisar me qëllim të monitorimit të gjendjeve lidhur me realizimin e të drejtave të personave me sëmundje mendore,
konform Ligjit për shëndet mendor
Shkup, dhjetor viti 2016
2
HYRJE Në çdo shoqëri është e pamohueshme nevoja për t’u ofruar mbrojtje përkatëse
shëndetësore pacientëve me kujdes të duhur në drejtim të respektimit të të drejtave të
tyre, sidomos ndaj personave me sëmundje mendore të cilët janë të vendosur në
institucionet e specializuara shëndetësore.
Hospitalizimi dhe trajtimi mjeksor i pacientëve me sëmundje mendore, ndërmjet
tjerash kërkon edhe respektimin konsekuent të të drejtave të tyre të përcaktuara me
Ligjin për shëndet mendor (,,Gazeta zyrtare e RM-së’’ nr. 71/2006 dhe 150/2015).
Gjegjësisht, në dispozitën e nenit 14 të këtij Ligji është përcaktuar se pacientët e
vendosur në institucionet e specializuara shëndetësore, përveç kushteve për vendosje
kanë të drejtë për angazhim me punë, vendosje sipas strukturës gjinore, kontakte
personale me familjarë dhe miq, pranim dhe dërgim të postës dhe shfrytëzim të
telefonit, ndjekje të programeve të radios dhe televizionit, posedim të sendeve për
higjienë personale, mungesë gjatë fundjavës, gëzim të lirive fetare etj.
Për shkak të nevojës për monitorimin e gjendjeve lidhur me realizimin dhe
respektimin e të drejtave të lartpërmendura të personave me sëmundje mendore,
Avokati i Popullit konform Programit të përcaktuar për punë për vitin 2016 realizoi vizita
dhe bëri inspektim të drejtpërdrejtë në institucionet e specializuara shëndetësore në
Shkup, Demir Hisar dhe Negorci.
а психијатриските болници во Демир Хис Негорц- Гевгелија
3
1.GJENDJE E KONSTATUAR NGA INSPEKTIMI I KRYER NË SPITALIN PSIKIATRIK-SHKUP
1.1. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME PËR INSTITUCIONIN
Institucioni publik shëndetësor Spitali psikiatrik-Shkup është formuar në vitin
1954, ndërkaq me punë ka filluar në vitin 1955. Në këtë spital, i cili nga ana e ekipit të
institucionit të Avokatit të Popullit është vizituar më datë 24 dhe 27 qershor të vitit 2016,
shërohen dhe mbahen në përkujdesje persona me sëmundje mendore, njëherazi edhe
rehabilitohen, risocializohen dhe riintegrohen. Spitali psikiatrik-Shkup financohet me
mjete të buxhetit përmes programeve të Ministrisë për shëndetësi dhe përmes Buxhetit
të Fondit për sigurim shëndetësor. Ky spital ka karakter rajonal dhe përfshin kryesisht
pjesën qëndrore dhe verilindore të Republikës së Maqedonisë.
Organizata publike shëndetësore Spitali psikiatrik-Shkup veprimtarinë
shëndetësore e realizon përmes 9 reparteve në të cilat janë vendosur persona me
çrregullime mendore dhe emocionale, ndërkaq në përbërjen e tij janë edhe spitalet
ditore, në lagjet Prolet dhe Vllae.
Në IPSH Spitalin psikiatrik-Shkup konform disozitave pozitive pacientët
hospitalizohen në mënyrë vullnetare dhe të detyrueshme. Sipas rregullave pranimi i
pacientëve bëhet në bazë të udhëzimit mjeksor të dhënë nga mjeku për t’u trajtuar të
sëmurit nga ana e specialistit, përkatësisht për t’u ofruar mbrojtje sekondare dhe
terciare psikiatrike personave të sëmurë. Nga inspektimi në disa dosje është konstatuar
se pas pranimit në institucionin shëndetësor nga ana e pacientit nënshkruhet deklaratë-
pëlqim për hospitalizim në mënyrë vullnetare.
Në anën tjetër, hospitalizimi i detyrueshëm edhe mëtej paraqet problem, edhepse
Spitali psikiatrik me kohë e njofton gjykatën, prej nga konstatohet se është pranuar
rekomandimi i Avokatit të Popullit i dhënë gjatë vizitave të mëparshme, por sipas fjalëve
të personave udhëheqës mungon reagimi me kohë nga ana e gjykatës, përkatësisht
pas ndërmarrjes së veprimeve plotësuese, pranojnë dokumentet e nevojshme për
mbajtjen e pacientëve në institucionin shëndetësor.
4
Në IPSH Spitalin psikiatrik Shkup janë sistemuar 577 vende të punës prej të
cilave janë plotësuar 343 vende të punës. Numri më i madh i të punësuarve janë
persona profesionist nga sfera e shëndetësisë dhe psikiatrisë, dhe kështu sipas
strukturës janë plotësuar vendet e punës në vijim: drejtor, udhëheqës i njësisë së punës të Spitalit, 38 mjekë specialistë, 12 psikologë, 8 punonjës social, 120 infermiere, 35 ndihmës dhe ndihmëse të infermiereve, 4 laborantë, 22 mirëmbajtës të higjienës, 1 defektolog dhe 101 personel teknik dhe administrativ.
PASQYRË për të punësuarit në ISHP Spitalin psikiatrik-Shkup
Drejtor 1
Udhëheqës i njësisë së punës të Spitalit 1
Mjekë specialistë 38
Punonjës social 8
Psikologë 12
Infermiere 120
Ndihmës të infermiereve dhe përkujdesës për të sëmurët 35
Defektologë 1
Laborantë 4
Mirëmbajtës të higjienës 22
Personel administrativ dhe teknik 101
GJITHSEJ 343
ISHP Spitali psikiatrik-Shkup disponon me gjithsej 1053 shtretër. Gjatë ditës së
vizitës janë evidentuar gjithsej 1004 pacientë, prej të cilëve 813 pacientë (649 burra dhe
164 gra) janë të vendosur në Spital, ndërsa 189 (130 burra dhe 59 gra) në qendrat
ditore. Gjatë kohës së vizitës nga gjithsej numri i pacientëve të vendosur në spital 65
(14 burra dhe 51 grua) janë lëshuar për testim në trajtim shtëpiak.
Numri më i madh i pacientëve të hospitalizuar janë me diagnozë të sëmundjes skizofreni-219, mëtej, retardim-55, alkoolizëm-35, çrregullime të disponimit-18,
5
demencione-6, të varur nga drogat-5, epilepsi-4, varësi nga më shum supstanca-2 etj.
Sëmundje më të shpeshta të pacientëve
Duke pasur parasysh të dhënat e prezantuara për numrin e të punësuarve dhe
kapacitetin e plotësuar, si i pakontestueshëm imponohet konkluzioni se numri i të
punësuarve është i pamjaftueshëm. Gjegjësisht, prej vitit 2009 më shum se 100 vende
të lira të punës nuk janë plotësuar.
64%
16%
10%
5% 2%
1% 1% 1%
skizofrenia retardimi
alkoolizmi çrregullime të disponimit
demencionet të varur nga drogat
epilepsia varësi nga supstanca të shumta
6
2.REALIZIMI I TË DREJTAVE TË PACIENTËVE
2.1.Kushte hapsinore dhe kushtet për vendosje
Institucioni shëndetësor publik-Spitali psikiatrik-Shkup funksionon në objekte të
ndërtuara prej kohësh, me përjashtim të objektit të ri të repartit të grave. Sa i përket
kushteve në të cilat janë vendosur pacientët në Spitalin psikiatrik-Shkup, janë vizituar
rreth e përqark repartet e spitalit, me ç’rast konstatim i përgjithshëm është se, kushtet
për vendosje nuk janë të përshtatshme, sidomos në objektet e vjetra ku të njëjtat janë
në nivel shum të ulët. Në veçanti brengos situata në objektin në të cilin janë vendosur
pacientët e gjinisë mashkullore dhe kushtet në repartin gjyqësor.
Gjegjësisht, në repatin e meshkujve qëndrojnë 649 persona, prej të cilëve me
sëmundje akute (115), varësi (396) dhe sëmundje kronike (138), ndërkaq, pacientët
janë vendosur në gjashtë dhoma. Pasqyra e përgjithshme për këtë objekt është e
pakënaqshme dhe ndikon negativisht, mbi të gjitha për shkak të vjetërimit. Ambientet
dhe nyja sanitarike janë në gjendje të keqe, ndërkaq për shkaqe sigurie në dritare
vendoseshin grila. Higjiena nëpër dhoma është në nivel të kënaqshëm, shtroja dhe
mbuloja edhepse e vjetër megjithatë e pastër dhe e vendosur në mënyrë të duhur mbi
krevatet, mirëpo është e padiskutueshme se dhomat duhet rinovuar, ndërkaq e njëjta
vlen edhe për koridoret.
Pacientët në këtë repart janë nën mbikëqyrje të vazhdueshme nga personat
profesionist medicinal dhe për secilin pacient udhëhiqet evidencë e veçantë,
përkatësisht dosje. Gjatë kontrollit në dosjet sipas zgjedhjes së rastësishme është
konstatuar se të njëjtat përmbajnë: listën për pranim, planin për veprime me pacientët,
listën e mentorit, listën të cilën e udhëheq punonjësi social, listën intensive, listën e
veçantë ( në raste kur në kushte të jashtëzakonshme ka reaguar mjeku kujdestar),
listën për monitorim të vazhdueshëm të gjendjes së pacientit me datë dhe orë.
Gjatë inspektimit në repatin për meshkuj janë vërejtur rripa për lidhjen e
pacientëve, e cila kryhet sipas Protokollit të miratuar për fiksim. Në fakt, sipas këtij akti
në Spitalin psikiatrik fiksimi aplikohet me shirita ose rripa të cilët vendosen në duart e
pacientëve ose me vendosjen e rripit të gjërë rreth gjoksit. Për përdorimin e këtyre
7
mjeteve është miratuar Protokolli për fiksim nr.02-79/2 më datën 27.01.2010 dhe sipas
këtij dokumenti fiksimi nuk duhet të parashikohet si ndëshkim ose si masë për modifikim
të sjelljes, dhe gjithashtu nuk guxon të shkaktojë dhimbje të çfarë do lloji e cila
shkaktohet qëllimisht.
Gjatë vizitës është konstatuar se procedura e realizuar ndaj personave të
hospitalizuar në bazë të vendimit penal me masë të shqiptuar të sigurisë shërim të
detyrueshëm dhe mbajtje në institucion shëndetësor sipas dokumenteve është në
rregull. Kjo kategori e pacientëve pranohen në spital në bazë të vendimit gjyqësor dhe
vendosen në repartin gjyqësor. Gjatë kohës së vizitës në repartin gjyqësor ishin
vendosur gjithsej 36 persona, prej të cilëve 30 burra, ndërkaq 6 gra ishin vendosur në
repartin e grave.
Mirëpo edhe në repartin gjyqësor është i pranishëm inventari i vjetëruar,
gjithashtu problem të veçantë paraqet situata me sanitaret të cilat janë në gjendje të
keqe. Inventari edhe në tualetët është i vjetëruar, lavamanët janë të vjetër, disa edhe të
thyerr dhe nuk janë në funksion të plotë. Higjiena në tualetët, shpeshherë, është në
nivel të ulët.
Pacientët janë vendosur në 8 dhoma me nga katër shtretër, dhe të njëjtat janë të
ndriçuara me grila në dritare. Ekziston dhoma, përkatësisht ambienti për qëndrim ditor
në të cilin, ka televizion, tavolina dhe karrige për t’u ulur, ndërsa higjiena edhe përskaj
vjetërimit të objektit, është në nivel të kënaqshëm.
Për fat të keq edhe gjatë kësaj vizite sërish u konstatua se akoma nuk ka filluar
realizimi i projektit për funksionimin e Qendrës për psikiatri forenzike.
Gjegjësisht, formimi i kësaj Qendre është i pranishëm si ide gjatë një periudhe të
gjatë kohore dhe e njëjta do të mundeshte të themelohet si subjekt i veçantë juridik ose
si repart i veçantë i Spitalit psikiatrik-Shkup ku do të vendoseshin të gjithë pacientët nga
tre institucionet e specializuara shëndetësore ndaj të cilëve sipas vendimit të sjellur
gjyqësor zbatohet masa për siguri shërim i detyrueshëm dhe mbajtje në institucion
shëndetësor dhe shërim i detyrueshëm i alkoolikëve dhe narkomanëve, si dhe qëndrim i
pacientëve për të cilët nevoitet ekspertizë për vepër të kryer penale derisa zgjatë
procedura gjyqësore.
8
Për dallim të kushteve të këqija në repartet e lartpërmendura, pacientët e gjinisë
femërore janë vendosur në ambientet e reja dhe të rinovuara. Në këtë repart në të cilin
qëndrojnë 164 pacientë kushtet për vendosje janë vërtetë të mira. Me të drejtë mund të
konkludohet se gjatë dy viteve të mëparshme, sa ka zgjatur ndërtimi dhe rinovimi i
ambienteve janë bërë hapa të vërtetë për përmirësimin e kushteve për qëndrim, aktivitet
i cili do të duheshte të vazhdojë për të gjitha kapacitetet për vendosje në ISHP Spitalin
psikiatrik-Shkup.
Është konstatuar gjendje e mirë në lidhje me kushtet për qëndrim në repartin e
quajtur si HOSTEL, në të cilin pacientët vendosen në suaza të programit për rehabilitim,
ku pacientët kujdesen vetë, si për mirëmbajtjen e higjienës, ashtu edhe për përgatitjen e
ushqimit dhe në përgjithsi për tërë qëndrimin dhe jetesën në këtë repart.
Në kontekst të nevojës për përmirësimin e kushteve për vendosje duhet të
theksohet se për momentin punohet për rikonstruim të plotë të objektit, të repartit të
meshkujve dhe të kuzhinës, ndërsa sipas fjalëve të drejtorit, punët ndërtuese do të
duheshte së shpejti të përfundojnë.
2.2. Angazhimi me punë i pacientëve
Angazhimi me punë i pacientëve në suaza të aktiviteteve okupative-terapeutike
bëhet në bashkëpunim ndërmjet mjekut, terapistit të punësuar dhe pacientit. Pacientët
angazhohen konform aftësive të cilat i posedojnë. Angazhimi bëhet sipas përcaktimit të
mjekut në listën individuale për terapi - okupative, ndërsa për punën e kryer pacientët
për një muaj fitojnë shpërblim stimulues, sipas evidencës së përpiluar nga Reparti për
terapi pune.
Si pjesë e angazhimit me punë e pacientëve kuptohet se është edhe terapia -
okupative me punë.
Terapia - okupative me punë është segment i rëndësishëm në epilogun terapeutik
të shërimit. Organizohet sipas programeve terapeutike të Repartit për terapi pune, sipas
vlerësimit të mjekut për aftësitë kreative të pacientit. Për secilin pacient mjeku përcakton
terapinë - okupative në Listën individuale për terapi - okupative, dhe mëpas vëzhgohen
rezultatet e pritura nga terapia.
Terapia- okupative me punë në Spital përbëhet nga:
9
1. Terapi gjimnastikore, e cila zbatohet në ambientin e dedikuar për këtë, e pajisur me
pajisje gjimnastikore dhe sportive.
2. Aktivitete kreative: punë dore ( thurrje, qëndisje, qepje), pikturim, shkruarje.
3. Angazhim me punë: angazhim për mirëmbajtjen e parkut të spitalit.
Për çdo ditë, gjatë ditëve të punës sipas Orarit të aktiviteteve të Repartit për terapi
pune, pacientët e përcaktuar për terapi pune udhëzohen të shoqëruar nga anëtari i
ekipit terapeutik të repartit dhe pas mbarimit të aktivitetit terapeutik kthehen në repart,
gjithashtu të shoqëruar.
2.3. Realizimi i mungesave terapeutike në fundjavë
Mungesat terapeutike të fundjavës janë pjesë të qasjes terapeutike në trajtim dhe
realizohen në mënyrë të rregullt, kur gjendja shëndetësore e pacientit e lejon këtë.
Vikendi terapeutik realizohet sipas vlerësimit të gjendjes shëndetësore nga ana e
mjekut, në marrëveshje me pacientin dhe anëtarët e familjes së tij. Për mungesë gjatë
fundjavës pacienti merr Leje për dalje në të cilën theksohet kohëzgjatja e përcaktuar e
vikendit dhe data kur pacienti duhet të kthehet në Spital.
Realizimi i vikendëve terapeutik për pacientët me masë të shqiptuar gjyqësore
bëhet vetëm sipas pëlqimit paraprak me shkrim të Gjykatës kompetente.
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016 janë realizuar gjithsej 1.171
vikend mungesa terapeutike, sipas tabelës së mëposhtme. Këto mungesa në Spitalin
psikiatrik-Shkup realizohen në pajtueshmëri me Ligjin për shëndet mendor dhe në
pajtueshmëri me gjendjen shëndetësore të pacientëve.
Mungesa të realizuara terapeutike gjatë vikendeve
për periudhën prej muajit janar-qershor
Pacientë të reparteve akute 1.017
Sëmundje kronike 154
GJITHSEJ 1.171
10
Gjatë periudhës së njëjtë janë realizuar edhe 3 mungesa të pacientëve gjatë
vikendeve sipas Vendimit të pranuar nga gjykata kompetente, ndërsa gjatë periudhës
prej fillimit të vitit deri në ditën e vizitës janë realizuar edhe 42 vizita të pacientëve në
bazë të vendimit gjyqësor.
2.4.Vizita nga familjarë dhe miq në institucionin shëndetësor Në Spitalin psikiatrik –Shkup vizitat nga familjarët dhe miqtë janë të mundshme
për çdo ditë. Vizituesit evidentohen në ambientin për pranim në hyrje të Spitalit edhe në
repartin ku shërohet pacienti.
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016 në Spitalin janë realizuar
gjithsej 1784 vizita.
Vizita të realizuara të pacientëve gjatë periudhës prej muajit janar-qershor
Pacientë të reparteve akute 1.230
Sëmundje kronike 554
GJITHSEJ 1.784
2.5.Pranimi i dërgesave (postës)
Të gjitha dërgesat e dedikuara për pacientët arrijnë në arkivin e Spitalit, të cilat
më pas u dorëzohen pacientëve në Repartin ku shërohen.
Pacientëve u është mundësuar, gjithashtu edhe nga ana e tyre të dërgojnë
dërgesa. Në qoftë se u nevojitet ndihmë gjatë paketimit u ndihmojnë anëtarët e stafit
terapeutik (mjeku, psikologu, punonjësi social, infermierja). Gjithashtu çdo repart ka në
dispozicion telefon, përmes të cilit pacientët mund të kontaktojnë me farefisin dhe miqtë.
Pacientët shfrytëzojnë telefonin zyrtar gjatë periudhës prej orës 09-17.
11
2.6. Ndjekja e TV-së
Në të gjitha repartet në Spitalin psikiatrik-Shkup, në ambientet për qëndrim ditor
ka Televizion dhe pacientëve u është mundësuar ndjekja e programit konform Rendit
shtëpiak të repartit. Për realizimin e ndjekjes së emisioneve televizive kujdeset
personeli.
2.7. Liri fetare Pacientëve konform dispozitave u janë garantuar liritë fetare. Sipas kërkesës së
tyre dhe vlerësimit të mjekut se bëhet fjalë për nevojë personale të pacientit dhe nuk
është në lidhje me ide paranoike, u mundësohet vizita e objekteve fetare të shoqëruar
nga anëtari i stafit terapeutik.
Gjatë qëndrimit u informuam se në rrjedhë është realizimi i iniciativës për
përshtatjen e një ambienti në Spital për rituale fetare, ndërkaq janë realizuar edhe
kontakte me bashkësitë fetare. Njëherazi ndërmerren aktivitete për realizimin e vizitave
periodike nga ana e personave fetarë.
Gjatë bisedës me pacientët u njoftuam se në Spital shënohen festat më të mëdha
fetare (,,Krishtlindjet’’, ,,Pashkët’’, ,,Kurban Bajrami’’, ,,Fitër Bajrami’’ etj.), ndërkaq
respektohen edhe parimet fetare lidhur me ushqimin.
2.8.Veshmbathja
Pacientëve gjatë qëndrimit në Spitalin psikiatrik-Shkup u është mundësuar të
mbajnë veshmbathje spitali dhe veshmbathje civile-spitali si veshmbathje personale. Të
njëjtën, në qoftë se u është mundësuar ta mirëmbajnë personalisht në repart, ekziston
mundësia t’i lajnë vet dhe me makina larëse, lavatriçe, të cilat i posedojnë repartet.
Për dallim të veshmbathjes personale, veshmbathja spitalore mirëmbahet përmes
lavanderisë së spitalit e cila gjendet në rrethin e Spitalit dhe sipas të thënave të
personelit dhe pacientëve, rrobat dërgohet për larje një herë në javë.
12
2.9. Ushqimi
Ushqimi për pacientët është organizuar nga spitali në 3 vakte. I njëjti për
momentin, duke pasur parasysh se rinovohet kuzhina e spitalit, përgatitet në kuzhinën e
IPSH Spitalit të përgjithshëm 8 Shtatori prej nga në mënyrë të organizuar dërgohet.
Ushqimi përgatitet sipas planit mujor për ushqim të hartuar paraprakisht dhe bëhen
përpjekje që të sigurohet ushqim i llojllojshëm. Mirëpo, gjatë qëndrimit në reaptin
gjyqësor dhe gjatë bisedës me pacientët nga ana e tyre ishte shprehur pakënaqësi lidhur me cilësinë dhe sasinë e ushqimit. Cilësia e dobët e ushqimit mesiguri ka të bëjë me faktin se i njëjti përgatitet në institucion tjetër shëndetësor, për shkak se për momentin rinovohet kuzhina e IPSH Spitalit psikiatrik-Shkup.
2.10. Qasje pranë sendeve për nevoja personale
Në Spitalin psikiatrik –Shkup nuk ka shitore për furnizim me prodhime për nevoja
personale të pacientëve. Edhepse në objektet e rinovuara është parashikuar hapsirë
për byfe spitali, përkatësisht kantinë, por për shkaqe administrative siç u njoftuam nga
drejtori, e njëjta akoma nuk është lëshuar në punë.
Për këto arsye pacientët nevojat personale për produkte i plotësojnë përmes
shitores më të afërt jashtë Spitalit, te e cila shkojnë të shoqëruar nga një person i
personelit të repartit.
Në qoftë se bëhet fjalë për prodhime të cilat mungojnë në shitoren më të afërt,
organizohet furnizim në shitore më të largët ose në treg, përmes planit të hartuar
paraprakisht dhe listës së pacientëve, ndërkaq, për këtë organizohet edhe transporti
nga spitali. 2.11. Mbrojtja e të drejtave të pacientëve Procedura për mbrojtjen e të drejtave të pacientëve në këtë institucion
shëndetësor realizohet konform Ligjit për të drejtat e pacientëve. Nga inspektimi në
dokumentet për të drejtën e paraqitjes së ankesës për vitin 2016 nuk është evidentuar
ankesë nga ndonjë pacient, ndërsa në vitin 2015 janë evidentuar dy ankesa, si vijon: një
13
ankesë nga nëna e një pacienti e cila është ankuar lidhur me djalin i cili ishte trajtuar në
Institucion, me diagnozë skizofreni, duke kërkuar që fillimisht të shërohet, e mëpas të
lëshohet për mungesë gjatë fundjavës dhe rasti i dytë- ankesë nga pacienti i trajtuar për
shkak të përdorimit të alkoolit, për shkak të mendimit të dhënë për gjendjen e tij
shëndetësore sipas kërkesës së qendrës për punë sociale. Sipas fjalëve të personelit
procedurën sipas ankesës së paraqitur e realizon mjeku i autorizuar nga drejtori së
bashku me psikologun dhe nëpunësit administrativ.
3.GJENDJE E KONSTATUAR NGA INSPEKTIMI I KRYER NË SPITALIN PSIKIATRIK-NEGORCI
3.1. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME PËR INSTITUCIONIN
Spitali psikiatrik Negorci gjendet në hyrje të fshatit Negorci, Gjevgjeli dhe ka në
dispozicion 220 shtretër të vendosur në 6 reparte të spitalit, si vijon: reparti për pranim,
reparti për gjendje akute me 35 shtretër, reparti për gjendje kronike me 44 shtretër,
reparti për psikogjeriatri me 44 shtretër, reparti për pacientë me masë të shqiptuar të
sigurisë me 40 shtretër, reparti për shërim nga alkooli dhe sëmundje tjera të varësisë
me 40 shtretër, dhe reparti kronik për femra me 17 shtretër, i cili gjatë kohës së vizitës
ishte i zbrazët, për shkak se ishte duke u rinovuar.
PASQYRË për repartet me numër të shtretërve
Reparte Numri i
shtretërve
Reparti për pranim dhe reparti për gjendje akute 35
Reparti për gjendje kronike 44
Reaparti për psikogjeriatri 44
Reparti për pacientë me masë të shqiptuar të sigurisë 40
Reparti për shërim nga alkoolizmi dhe sëmundje tjera të varësisë 40
Reparti kronik për femra 17
GJITHSEJ 220
14
Gjatë kohës së vizitës, më datën 05.08.2016 në institucionin shëndetësor ishin të
vendosur 216 pacientë, prej të cilëve 151 burr dhe 55 gra, prej të cilëve në bazë të
hospitalizimit vullnetar 174 pacientë, ndërsa 42 pacientë ishin me masë të shqiptuar të
sigurisë.
Në IPSH Negorci ka gjithsej 92 të punësuar, si vijon: 5 mjekë specialistë (3
psikiatër dhe 2 neuropsikiatër), 3 punonjës social, 2 psikologë, 34 infermiere, 26
ndihmës të infermiereve, 10 të punësuar në kuzhinë, 5 personel teknik, 7 të punësuar
në administratë prej të cilëve një jurist, ekonomist dhe kontabilist.
PASQYRË për të punësuarit në IPSH Negorci
Mjekë specialistë 5
Punonjës social 3
Psikologë 2
Infermiere 34
Ndihmës të infermiereve 26
Të punësuar në kuzhinë 10
Personel teknik 5
Administratë 7
GJITHSEJ 92
Spitali psikiatrik-Negorci finansohet me mjete nga buxheti përmes programit të
Ministrisë për shëndetësi dhe përmes Buxhetit të Fondit për sigurim shëndetësor. Ky
spital ka karakter rajonal dhe përfshin kryesisht pjesën jugore dhe juglindore të
Republikës së Maqedonis.
4. REALIZIMI I TË DREJTAVE TË PACIENTËVE
Në Spitalin psikiatrik-Negorci kushtet për vendosje dhe trajtim janë në nivel të
kënaqshëm. Çdo repart në këtë institucion shëndetësor disponon me krevatë, dollapë,
tualetë dhe pajisje tjera të nevojshme për funksionim të papenguar. Gjatë vizitës rreth e
15
përqark ambienteve, nga ana e stafit udhëheqës u njoftuam se braktiset praktika e
vendosjes në dhoma me gjashtë dhe katër krevate dhe se do të formohen dhoma me
nga tre krevate. Ka ambiente për sport, rekreim, ambiente për aktivitete të ndryshme
me televizion dhe për qëndrim ditor, qasje pranë gazetave, ndërkaq spitali disponon me
oborr të gjërë të rregulluar mirë për shetitje. Institucioni disponon me vetura: furgon Fiat
Dukato, pik-ap Pezho, veturë terreni Llada Niva dhe Shkoda Oktavia.
Në këtë institucion shëndetësor sipas inspektimit në dokumente shërohen pacientë të cilët janë të varur nga alkooli, drogat dhe opiatet , skizofreni, çrregullime
afektive, paranoja etj., vetëm persona të rritur. Sipas sqarimit të stafit profesional
edhepse bëhen përpjekje që trajtimi të realizohet për një kohë sa më të shkurtë, te një
numër më i madh pacientësh gjendja shëndetësore nuk përmirësohet edhe përskaj
terapisë përkatëse, për çka të njëjtit mbahen në spital disa vite për shërim. Të gjithë
pacientët pranojnë terapi dhe medikamente pa marr parasysh se a janë të siguruar në
Fondin për shëndetësi. Gjatë periudhës së kaluar në spital kanë vdekur 4 pacientë nga
sëmundje natyrore.
Gjatë inspektimit është konstauar se Spitali disponon me medikamentet e
nevojshme për shërim të pacientëve. Deri tani, sipas fjalëve të stafit profesional nuk ka
raste të mungesës, blerjes ose refundimit të mjeteve për barëra nga Fondi për sigurim
shëndetësor.
Lidhur me kushtet për qëndrim dhe vendosje dhe kushtet për punë të
personelit, është konstatuar se janë të kënaqshme. Pacientët meshkuj vendosen
ndaras nga pacientët femra në reparte të veçanta dhe nuk përzihen sipas gjinisë. Në të
gjitha repartet ka ambient për aktivitete të ndryshme, ambiente për qëndrim ditor,
Televizion, gazeta ditore, ambiente për sport dhe rekreim dhe ambient të madh të
rregulluar për shtetitje dhe relaksim.
Gjatë pranimit të pacientëve në institucion, fillimisht plotësohet formulari dhe
pëlqimi i cili bashkangjitet, në këtë rast shënohet numri i telefonit dhe adresa për
kontakt me familjen e pacientit. Më së shpeshti komunikimi me familjen realizohet
përmes telefonit, për çka në spital ka 10 numra të telefonave zyrtar për kontakte
ndërmjet pacientit-anëtarit të familjes.
16
Pas pranimit, për çdo pacient stafi profesional harton planin për punë (formular)
ku shënohet diagnoza, mënyra e shërimit dhe terapia, të cilin e nënshkruajnë mjeku,
punonjësi social dhe psikologu.
Sa i përket higjienës, veshmbathjes, ambienteve, sanitareve, dhe ngj., është
konstatuar se gjendja është në nivel të kënaqshëm. Në banjo pacientët lahen veç e veç
dhe nuk ekziston larje në grupe. Ka numër të madh tualetësh dhe WC-shë krahas
numrit të pacientëve.
Ushqimi sipas fjalëve të pacientëve është i mirë, me tre vakte në ditë sipas
menysë e cila publikohet në tabelën për shpallje në trapezari. Mirëpo, është i
pakontestueshëm konkluzioni se ushqimi çdo herë mund të përmirësohet si në aspekt
të sasisë, ashtu edhe në aspekt të cilësisë, me llojllojshmëri dhe kaloritet më të madh të
shujtave.
Vizita të pacientëve janë lejuar për çdo ditë nën kontrollin e të punësuarve,
varësisht nga natyra e sëmundjes së pacientit. Ndonjëherë në institucion përballen me
probleme sepse disa pacientë kanë vizita të rralla, sidomos për shkak se disa familjarë i
kanë jashtë vendi dhe rrallë herë i viziton dikush.
Gjithashtu, gjatë vizitës së institucinit shëndetësor është konstatuar se çdo
pacient mundet rregullisht të pranojë edhe pako me ushqim, veshmbathje dhe sende
tjera të nevojshme.
Në spitalin psikiatrik Negorci vazhdimisht të angazhuar me punë janë 5-6
pacientë lidhur me ekonominë e spitalit, për mirëmbajtjen e higjienës së rrethit, për çka
marrin kompensim në të holla.
Në këtë institucion shëndetësor juristi u ofron ndihmë juridike pacientëve,
ndërkaq ka raste edhe kur thiren avokatë sipas nevojës. Gjithashtu, në institucion ka
kuti për ankesa dhe lavdërata. Ka formularë për ankesa të cilat dërgohen pranë arkivit
të spitalit. Ankesat e paraqitura shqyrtohen nga kolegjiumi profesional i cili vendos për
veprime të mëtutjeshme dhe ndërmarrje të masave. Gjatë 3 viteve të fundit nuk kanë
dërguar ankesë pranë Ministrisë për shëndetësi lidhur me kushtet dhe sjelljen e të
punësuarve ndaj pacientit.
Në Repartin për gjendje akute, në ambiente të veçanta për qëndrim të
pacientëve sipas strukturës gjinore ka nga një krevat për fiksim. Urdhërin për fiksim të
17
pacientit me shkrim e jep mjeku, ndërsa të njëjtin e zbaton ndihmësi i infermieres. Nga
inspektimi i kryer në librin për fiksim është konstatuar se përdorimi i fundit i trajtimit të
sigurisë-fiksim është në muajin prill të vitit 2016, i cili ka zgjatur prej orës 22 deri në orën
23. Nga inspektimi, gjithashtu është konstatuar se fiksimi është i kufizuar për maksimum
dy orë. Me ç’rast është konstatur se respektohen rregullat për ndalesë të veprimeve
çnjerëzore, mundim ose torturë ndaj pacientëve.
Gjatë vizitës së këtij institucioni shëndetësor është realizuar bisedë me të
punësuarit dhe me pacientët. Udhëheqësi i Repartit për shërim nga alkoolizmi dhe
sëmundje tjera të varësisë, gjatë bisedës theksoi se kushtet në spital për qëndrim,
trajtim dhe shërim të pacientëve janë optimale dhe se nuk ka dukuri negative në
funksionimin e institucionit. Me qëndrim të njëjtë u deklarua edhe infermierja e cila tha
se kushtet për punë në institucion janë në nivel të kënaqshëm se ndaj pacientëve
veprohet konform procedurave dhe se nuk ka kurrfarë probleme.
Nga biseda me pacientët është prezente përshtypja se të drejtat dhe dinjiteti i
pacientëve respektohen konfor normave dhe standardeve dhe se me ta veprohet në
mënyrë humane dhe në interes më të mirë të tyre. Nuk është konstatuar diskriminimi
ndërmjet pacientëve në çfarë do baze.
Pacientët me të cilët u bisedua u shprehën të kënaqshëm lidhur me sjelljen e
mjekëve, ndihmësve të infermiereve dhe të punësuarve në spital, dhe se në mënyrë të
rregullt pranojnë terapi. Vendosja dhe ushqimi, sipas fjalëve të tij janë të mira, shikon
televizion dhe shfrytëzon shetitje të rregullta në rrethin e spitalit. Pacienti deklaroi se ka
pasur vizita të kohë pas kohshme nga familja, mund të shfrytëzojë dhe të qëndrojë gjatë
fundjavës pranë familjes.
Gjatë bisedës me pacientin i cili shërohet me masë të shqiptuar-shërim të
domosdoshëm për shkak të varësisë nga mjete narkotike me aktgjykim të Gjykatës
Themelore-Strumicë, deklaroi se kushtet në Spital janë të mira, personeli është korrekt,
por për shkak se ka aktgjykim me masë të shqiptuar, nuk i takon mungesë-provë për
fundjavë. Terapinë me metadon e pranon në mënyrë të rregullt, me ç’rast potencoi që,
në qoftë se trajtimi dhe shërimi janë me sukses ekziston mundësia për paraqitjen e
propozimit për abrogimin e parakohshëm të masës së shqiptuar.
18
Mendim të njëjtë dha edhe një pacient tjetër i cili vuan masën e sigurisë-shërim
të domosdoshëm të alkoolikëve dhe narkomanëve në bazë të aktgjykimit. Është i
kënaqur nga kushtet në spital, ushqimi, vendosja dhe nga sjellja e punonjësve ndaj tij.
5.GJENDJE E KONSTATUAR NGA INSPEKTIMI I REALIZUAR NË SPITALIN
PSIKIATRIK-DEMIR HISAR
5.1. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME PËR INSTITUCIONIN Institucioni publik shëndetësor Spitali psikiatrik Demir Hisar është formuar në
vitin 1956. Veprimtaria themelore e Spitalit është mbrojtja shëndetësore spitalore dhe
jashtspitalore psikiatrike dhe specialistike konsultative, ndëkaq në suaza të veprimtarive
të tjera kryhet edhe veprimtaria diagnostike-laboratorike, sigurimi i medikamenteve dhe
materialeve sanitare, vendosja dhe ushqimi i pacientëve dhe përpunimi shëndetësor-
statistikor.
Në Spitalin psikiatrik, pacientët hospitalizohen në bazë të vendosjes vullnetare
dhe të detyrueshme, me ç’rast është konstatuar se vërehet përparim sa i përket
rregullimit të procedurës juridike për vendosje të personave në spital në dy baza, me
miratimin e protokollit të veçantë për pranim dhe trajtim të pacientëve, si dhe protokollit
për pranim, trajtim të pacientëve në repartin gjyqësor. Procedura udhëhiqet nga
procedurat e miratuara gjatë vitit 2015.
Gjatë inspektimit në dosjet e pacientëve sipas zgjedhjes së rastësishme, është
konstatuar se procedurat zbatohen. Saktësisht, në dosjet e pacientëve të cilët janë
vendosur vullnetarisht në spital, ka listë të plotësuar për pranim nga mjeku kujdestar, i
cili pas diagnostifikimit jep terapinë e ordinuar, lista e plotësuar për pranim dhe trajtimi
mëtutjeshëm janë vërtetuar me nënshkrimin dhe vulën e tij, gjithashtu edhe pëlqimi për
shërim vullnetar. Në qoftë se pacienti është sjellur nga ana e mjekëve të ndihmës së
shpejtë ose policisë përpilohet edhe vërtetimi për personin zyrtar.
19
Në dosjet e pacientëve të cilët janë hospitalizuar në mënyrë të detyrueshme, në
mesin e dokumenteve të tjera të parashikuara sipas procedurës ka edhe fletparaqitje
për hospitalizim të detyrueshëm, e cila përpilohet në tre kopje, prej të cilave njëra
dërgohet pranë Gjykatës duke respektuar afatin ligjor prej 48 orësh pas pranimit.
Gjatë inspektimit në dosjet, te disa kishte Aktvendime nga Gjykata për mbajtje të
personit për shërim, por në disa nuk kishte për shkak të zvarritjes së sjelljes të së njëjtit
nga ana e Gjykatës, praktikë negative e cila vazhdon me kontinuitet. Joazhuriteti i
Gjykatës sjell deri në probleme edhe në raste kur skadon afati për mbajtjen e pacientit
për shërim, i cekur në Aktevendim, ndërkaq personat profesionist konsiderojnë se
trajtimi i pacientit duhet të vazhdojë, dhe pas kësaj njoftojnë Gjykatën. Por, Gjykata në
shumicën e rasteve sërish zvarrit procedurën për sjelljen e aktvendimit, gjë që si pasojë
juridike sjell deri te ajo që në mënyrë formale-juridike disa nga pacientët të mbahen në
spitalin pa bazë juridike.
Fiksimi i pacientëve zbatohet në raste ekstreme dhe deri në ditën e vizitës në
vitin 2016 ka pasur vetëm 24 pacientë, numër i cili në mënyrë të konsiderueshme është
zvogëluar krahas vitit 2006, kur është evidentuar numri 100 i pacientëve ndaj të cilëve
është zbatuar fiksimi. Njëra nga arsyet për numrin e zvogëluar të pacientëve ndaj të
cilëve zbatohet fiksimi është trajnimi i vazhdueshëm i personelit medicinal për
hospitalizim të detyrueshëm, fiksim dhe për dokumentacion medicinal i cili udhëhiqet në
spitalin dhe repartin e veçantë gjyqësor.
Përndryshe, fiksimi zbatohet në krevat ,,special’’ të përforcuar për dysheme, i
mbrojtur nga rënia dhe i njëjti zbatohet në ,,4 pika’’, me shirita ose rripa për fiksim të
duarve ose këmbëve. Gjatë fiksimit parashikohet që pacienti të jet vet, përkatësish pa
praninë e personave të cilët nuk janë persona medicinal dhe se i njëjti realizohet në
hapsirë me video mbikëqyrje të zmadhuar. Kur pacienti është i fiksuar, përskaj tij
vazhdimisht është prezent anëtari i personelit (ndihmës i infermieres ose infermierja)
dhe mirëmbahet raporti terapeutik. Procedura dhe evidenca është parashikuar sipas
Protokollit për fiksim të pacientëve të miratuar në vitin 2010.
Struktura organizative e Institucionit është përmes punës së 7 reparteve sipalore,
dhe reparteve për: punë kontabiliteti-finansiare, për punë të përgjithshme dhe teknike.
Reparti i parë spitalor është dedikuar për mbrojtje jashtspitalore dhe përparim të
20
shëndetit mendor. I njëjti përfshin Qendrën për shëndet mendor në Prilep dhe Spitalin
ditor për psikoza në Demir Hisar. Në këtë repart trajtohen 130-150 pacientë në ditë.
Reparti i dytë është dedikuar për parandalim dhe trajtim të varësisë nga alkooli dhe
varësive të tjera, ndërkaq në këtë repart funksionon edhe Spitali ditor për alkoolizëm.
Reparti i tretë është për pranim dhe diagnostifikim të personave me çrregullime
mendore dhe i përfshin edhe shërbimet e përbashkëta në shëndetësi. Reparti i katërt
është për gjendje akute dhe gjendje urgjente në psikiatri. Në këtë repart bëjnë pjesë
reparti I, II dhe i III spitalor. Reparti i pestë për shërim të vazhdueshëm, rehabilitim dhe
risocializim përfshin repartin e V dhe të VII spitalor dhe Qendrën për rehabilitim. Reparti
i gjashtë është për psikiatri gjyqësore dhe ekspertizë. Reparti i shtatë për psikogjeriatri
përfshin repartin e IV dhe të VIII.
Çdo repart funksionon me ekip profesional prej: psikiatër, psikolog, punëtor
social dhe teknik medicinal.
Në këtë institucion psikiatrik numri i përgjithshëm i të punësuarve është 247
persona, prej të cilëve: 13 mjekë, 100 infermiere, 5 punonjës social, 6 psikologë, 6
terapistë profesional, 2 fizioterapistë, 1 farmacist, 3 laborantë, 1 biokimist, 23 ndihmës
të infermiereve, 54 në shërbime teknike, 20 në shërbimin administrativ.
PASQYRË për të punësuarit në IPSH Spitali psikiatrik –Demir Hisar
Mjekë specialist 13
Punonjës social 5
Psikologë 6
Infermiere 100
Ndihmës të infermiereve 23
Terapistë profesional 6
Fizioterapistë 2
Farmacistë 1
Laborantë 3
Biokimistë 1
21
Personel teknik 54
Administratë 20
GJITHSEJ 247
Kapaciteti i IPSH Spitalit psikiatrik-Demir Hisar sa i përket krevatëve spitalor
është 375 shtretër, ndërsa gjendja në spital gjatë ditës së vizitës më datën 09.08.2016
është 551 pacientë.
Nga numri i përgjithshëm i pacientëve - 296 janë të hospitalizuar dhe 6 prej tyre
për momentin shfrytëzonin vikend-terapi. Ndërsa jashtë spitalit (ekstrahospitalë),
përkatësisht në spitalin ditor shërohen 254 pacientë..
Deri në ditën e vizitës më datën 09.08.2016 numri i pacientëve të ri është 256,
ndërsa i pacientëve të çrregjistruar është 26. Nga pacientët e ri të hospitalizuar në
mënyrë të detyrueshme janë vendosur 11 persona.
5.2. REALIZIMI I TË DREJTAVE TË PACIENTËVE
Vizita rreth e përçark nëpër të gjitha repartet e spitalit me qëllim që të
monitorohen kapacitetet hapsinore tregoi se higjiena në të njëjtat është në nivel të
duhur, por ndjeheshte era e mjeteve për mirëmbajtjen e higjienës. Pacientët nëpër
reparte ishin të veshur me rroba të pastra (të tyre ose pizhame të spitalit), dhomat ishin
të pastra kryesisht me krevatë të rregulluar dhe me shtretër të pastër (edhe pse shpesh
të vjetëruar), dyshemeja nëpër koridore ishte e pastër, e pastruar pak më parë, tualetët
gjithashtu të pastruar pak më parë. Gjatë vizitës fituam përshtypje se nga ana e të
punësuarve janë ndërmarrë veprime që gjatë vizitës, e cila ishte paralajmëruar para
disa ditëve, të haset një gjendje e kënaqshme sa i përket higjienës, pacientëve dhe
ambienteve, si dhe të nyjave sanitarike.
Lidhur me kushtet hapsinore në repartet është vërejtur se numri i krevatëve
nëpër dhoma varet vetëm nga madhësia e hapsirës ( sa më e madhe –aq është numri
më i madh i krevatëve dhe anasjelltas), duke mos marr parasysh në këtë rast
komoditetin e nevojshëm të pacientëve për lëvizje nëpër dhoma. Gjithashtu, nëpër
22
dhoma pothuajse nuk ka kurrfarë dekorimi (me disa përjashtime ku dhomat dekorohen
nga vetë pacientët dhe me sende të tyre), madje s’ka as perde në dritare (përveç në
disa ku pacientët vetë vendosin pëlhura të llojit të ndryshëm për mbrojtje nga dielli). Në
asnjë hapsirë të cilit do repart nuk ka kushte të kënaqshme për ruajtjen e sendeve
personale. Në dhomat ose ka nga disa dollapë (por, gjithmonë më pak se numri i
shtretërve), ose dollapë të vegjël metali, por sërish me numër të pamjaftueshëm.
Shumica e krevatëve janë të vjetër, të hekurt dhe me dyshekë të vjetër, madje në disa
reparte ( kryesisht në repartin e VII të gjeriatrisë për femra) akoma ka krevatë me
dyshekë të improvizuar prej sfungjeri.
Krevatë dhe dyshekë të ri janë vendosur kryesisht në repartin për adoleshentë,
ndërsa në repartet e tjera janë të rrallë.
Shumica e ambienteve janë me dysheme të vjetër dhe të dëmtuar (dëmtime më
të mëdha ka në repartin e gjeriatrisë për meshkuj), përveç në repartin kronik për femra
ku është vendosur dysheme e re prej llaminati.
Muret e ambienteve dhe korridoreve të të gjitha reparteve përveç në repartin për
shërim nga alkooli më shum ose më pak kanë lagështi dhe prej tyre nga shum vende ka
rënë llaçi, ndërsa vendet të cilat janë meremetuar (riparuar) janë mbushur në mënyrë
joadekuate me llaç dhe japin një pamje të shëmtuar. Vetëm korridori në repartin e parë
akut për femra dhe trapezaria në repartin kronik për femra duken me ngjyrë të freskët.
Hapsirat për qëndrim ditor, të cilat në fakt paraqesin trapezari spitalore dhe të
cilat gjatë vizitës në të gjitha repartet ishin bosh ( për çka me bazë mund të konkludohet
se përdoren vetëm si trapezari, ndërkaq jo si ambient për shoqërim të pacientëve)
përmbanin tavolina dhe karrige (të vjetëruara, por, kishte edhe të reja të furnizuara pak
më parë), televizorë, ndërkaq në shumicën prej tyre ishin vendosur edhe kondicionerë.
Gati se në asnjërin prej këtyre ambientëve nuk ka lavamanë me ujë të ngrohtë dhe
sapun për larjen e duarve (përveç në repartin për adoleshentë), për çka higjienën e
duarve para dhe pas ngrënies pacientët e mirëmbajnë në tualetë. Progres më i
rëndësishëm në kushtet hapsinore të Institucionit ishin tualetët e rinovuar. Gjegjësisht,
plotësisht të rinovuar ishin tualetët (të gjitha pjesët për dushë dhe nyjat sanitarike) në
repartin akut dhe kronik për femra, në repartin e gjeriatrisë për femra, repartin për të
varur nga alkooli, në repartin akut dhe kronik për meshkuj dhe repartin gjyqësor, ndërsa
23
në repartin për adoleshentë dhe repartin gjeriatrik për meshkuj janë ndëruar vetëm
dyert e tualetëve, ndërsa nyjat sanitarike janë të vjetra, të ndryshkura, pllakat janë të
rënuara, lavamanët janë të vjetër, muret janë me lagështi, të mykur, ndërsa pllakat e
dyshemesë janë të krisura. Madje as rreth dyerve të cilat janë vendosur të reja muret
nuk janë riparuar, lyer me llaç dhe ngjyrosur.
Në gjeriatri reparti për femra, edhepse tualetët e rinovuar, megjithatë për shkak
të instalimit të parregulluar për ujë vërehet lagështi dhe ndryshk nëpër murret dhe
pllakat, në vendet ku janë vendosur gypat. Në asnjë tualet nuk ka sapun apo mjete të
tjera për higjienë personale. Sipas deklaratave të pacientëve, u është lejur larja dy herë
në javë, por edhe më shum herë nëse dikush prej tyre e kërkon këtë.
Janë marë informata se me qëllim të përmirësimit të hapsirave dhe kushteve për
vendosje në Institucion, në rrjedhë janë negociata me Ministrinë për shëndetësi për
ndërtimin e dy objekteve të reja për të cilat tashmë është hartuar projekti (ndërtesa për
burra në të cilën do të vendoseshte edhe reparti gjyqësor dhe do të ishte në 3 kate me
sipërfaqe prej 800 m2 për një kat, si dhe ndërtesa për gra e cila planifikohet të jet 2 kate
me sipërfaqe prej 450 m2 për çdo kat). Këto dy objekte të reja pritet të lëshohen për
përdorim në vitin 2018/2019.
Gjithashtu, janë marë informata për rikonstruimin e objekteve ekzistuese, janë
hartuar projekte me të cilat tashmë është aplikuar për marrjen e mjeteve nga IPA
fondet, ndërkaq në rrjedhë është realizimi i tenderit dhe marrëveshjes së lidhur për
rikonstruimin e rrjetit primar (ujësjellësi, rrjeti i ngrohjes, rrjeti telefonik dhe rrjeti elektrik),
siç është në rrjedhë edhe tenderi për gardh të ri rreth Institucionit. Në rrjedhë është
ndërtimi i objektit i cili është donacion nga Ambasada e SHBA-ve në RM me sipërfaqe
prej 500 m2, në të cilën planifikohet të vendoset reparti gjeriatrik për meshkuj, ndërkaq
po qe se sigurohen mjete financiare, institucioni planifikon që deri në fund të vitit 2016
të realizohet edhe procedura për ripajisjen e reparteve me krevatë të ri, dollapë,
dyshekë, shtrojë dhe mbulojë.
Spitali ka themeluar mekanizmin e vet për mbrojtjen e të drejtave të pacientëve
dhe për këtë qëllim ka një jurist të punësuar, i cili pranon ankesat e pacientëve dhe u
jep ndihmë juridike. Për momentin, me Marrëveshje në vepër është angazhuar edhe një
jurist për periudhë prej 24 muajve, punësimi i të cilit planifikohet dhe pritet pëlqimi për
24
mjete të siguruara financiare nga ana e Ministrisë për financa e RM-së. Kjo për arsye se
tashmë juristi i punësuar për më pak se tri vjet realizon të drejtën për pension.
Gjatë vizitës kishim mundësi të vërejmë se në çdo repart është vendosur një kuti
për ankesa, në të cilën vehen edhe kërkesa nga ana e pacientëve, ndërsa drejtoresha
sqaroi se të njëjtat i hap Komision i veçantë i përbërë nga kryeinfermierja, mjeku
profesionist dhe një pacient (shpeshherë nga reparti gjyqësor). Deri në ditën e vizitës,
në vitin 2016 nuk ka asnjë ankesë, ndërkaq janë pranuar vetën 4 kërkesa me shkrim
nga pacientët prej të cilave 3 për dalje nga Institucioni dhe 1 për shfrytëzim të vikend-
terapisë, ndërsa ankesa të adresuara pranë Ministrisë për shëndetësi ose institucione
tjera, nuk ka.
Angazhimi me punë i pacientëve është konform gjendjes së tyre psiko-fizike,
sipas vlerësimit të mjekut dhe gjithashtu në marrëveshje me pacientin dhe familjen e tij.
Angazhimi për punë zhvillohet në reparte, por edhe në Qendrën për rehabilitim i cili
është në suaza të Institucionit, ndërkaq për angazhimin pacienti merr kompensim
simbolik në të holla - në formë të shpërblimit i cili është prej 100,00 - 2.000,00 denarë
varësisht nga lloji, volumi dhe shpeshtësia e angazhimit me punë e pacientit.
Lidhur me aktivitetet rehabilituese dhe terapeutike, përveç farmakoterapisë, te
më shum se 70% nga pacientët në mënyrë të rregullt realizohen aktivitetet
socioterapeutike, sipas parimit të bashkësisë terapeutike me efekt informativ, edukativ
dhe terapeutik. Janë përfshirë edhe aktivitete pune-terapeutike, rekreative, rehabilituese
dhe okupative (terapi muzikore, terapi bible, terapi figurative etj.). Bartës i aktiviteteve të
tilla socioterapeutike është Qendra për rehabilitim dhe risocializim, e cila është e pajisur
mirë dhe në të njëjtën ka kabinete për aktivitet figurativ, për edukatë muzikore.
Kabinetet janë të pajisura me inventar të nevojshëm dhe pajisje (materiale për më shum
teknika: për art figurativ, thurrje, gdhendje, instrumente muzikore), në të cilën mënyrë
kontribuohet për të përmbushur plotësisht nevojat e pacientëve. Salla e edukatës fizike
është bërë sipas standardeve të larta dhe pajisur për basketdboll dhe futboll të vogël,
ndërkaq sipas nevojës mundet edhe për hendboll me vendosjen e shtyllave pingule në
mënyrë plotësuese. Në kuadër të Qendrës ka një bibliotekë të pajisur në mënyrë të
shkëlqyer në të cilën librat me përmbajtje të ndryshme janë klasifikuar në mënyrë të
rregullt në dollape të veçanta, ka edhe kolltuqe dhe tavolina ku pacientët në atmosferë
25
të këndshme mund të lexojnë libra edhe në bibliotekë. Në bibliotekë gjatë orarit të
punës është angazhuar me punë edhe biblioterapisti. Me secilin kabinet udhëheq
personi profesionist i lëmisë përkatëse i cili pacientëve u ofron edukatë përkatëse.
Realizimi i mungesave terapeutike ( në fundjavë ), parasëgjithash varet nga
vlerësimi paraprak i gjendjes shëndetësore të pacientit, ndërkaq lejohen nga ana e
ekipit të mjekëve, punonjësit social dhe psikologut dhe gjithashtu në marrëveshje
paraprake me familjen e tij. Gjatë realizimit të kësaj të drejte, pacientit i jepet Leje-
dokument për dalje në të cilën shënohet kohëzgjatja e përcaktuar e fundjavës dhe data
se kur pacienti duhet të kthehet në spital.
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016, janë realizuar gjithsej 220
vikend-mungesa prej të cilave 156 nga ana e pacientëve të reparteve akute, 52 të
reparteve kronike dhe 12 të Repartit për shërim të alkoolikëve.
Mungesa të realizuara gjatë vikendeve për periudhën prej muajit janar-qershor të vitit
2016
Pacientë të reparteve akute 156
Sëmundje kronike 52
Pacientë për shërim nga alkooli 12
GJITHSEJ 220
Shfrytëzimi i kësaj të drejte të pacientëve në repartin gjyqësor-psikiatrik është
regulluar edhe me akte nënligjore dhe atë me Rregullore për mënyrën e pranimit,
trajtimit dhe lëshimit të pacientëve të repartit gjyqësor-psikiatrik, ku në kreun II në
mënyrë të veçantë janë rregulluar kushtet për qëndrim dhe shfrytëzim të vikendit -
terapeutik. Në bazë të kësaj Rregulloreje, nga ana e drejtorit janë sjellur edhe Rregulla
për mënyrën dhe kontrollin e shfrytëzimit të vikendit - terapeutik. Me këto akte nënligjore
procedura është përpunuar në mënyrë detaje dhe sa i përket sigurimit të dokumenteve
të nevojshme (kuptohet se inicues është pëlqimi i gjykatës kompetente), evidenca,
personat përgjegjës për realizimin e të njëjtës.
26
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016, nga ky repart janë
realizuar gjithsej 84 vikend - mungesa.
Vizitat e pacientëve nga ana e anëtarëve të familjeve ose personave të tjerë
zhvillohen për çdo ditë, kuptohet varësisht nga gjendja momentale shëndetësore e
pacientit i cili dëshiron të jet i vizituar. Në Institucion ekziston hapsirë e veçantë për
vizita, por të njëjtat mund të zhvillohen edhe në reparte, ose oborrin e Institucionit.
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016, janë realizuar gjithsej 646
vizita prej të cilave 291 nga ana e pacientëve nga repartet akute, 301 nga repartet
kronike dhe 54 nga reparti për shërim nga alkooli.
Gjatë periudhës prej muajit janar-qershor të vitit 2016 në repartin gjyqësor-
psikiatrik janë realizuar gjithsej 108 vizita.
Pranimi i dërgesave (postës) pranohen nga porta, ose dërgohen pranë arkivit
të Institucionit dhe mëpas dërgohen pranë reparteve. Letrat gjyqësore kanë trajtim të
veçantë për shkak të specifikës së vet dhe të njëjtat fillimisht i merr tekniku, i evidenton
në libra të veçanta dhe mëpas ua dorëzon shërbimeve përkatëse për dërgim të
mëtutjeshëm.
Kuptohet se edhe pacientët kanë të drejtë të dërgojnë letra, si dhe të kontaktojnë
përmes telefoni me familjarët dhe persona të tjerë.
Komunikim me botën e jashtme u mundësohet edhe përmes ndjekjes së programeve televizive, përmes Televizioneve të cilat i kanë në çdo trapezari të
reparteve të veçanta.
Në spital nuk ka kushte hapsinore dhe të tjera për realizimin e aktiviteteve fetare të pacientëve, por të njëjtat nuk u ndalohen, ose pengohen. Në Institucion
Vizita të realizuara gjatë periudhës prej muajit janar-qershor
Pacientë të reparteve akute 291
Sëmundje kronike 301
Pacientë për shërim nga alkooli 54
GJITHSEJ 646
27
merren parasysh traditat fetare dhe organizohen ngjarje të veçanta gjatë festave fetare
verësisht nga përkatësia fetare e pacientëve, ndërkaq organizohen edhe vizita të
objekteve fetare.
Ushqimi i pacientëve përbëhet nga tre vakte, i njëjti përgatitet në kuzhinën me të
cilën disponon Institucioni e cila është e vendosur në rrethin e të njëjtës. Ka filluar
implementimi i NASSR standardeve dhe së shpejti planifikohet që këto standarde të
plotësohen. Cilësia dhe sasia e ushqimit janë në nivel të duhur, por në vazhdimsi
ndërmerren aktivitete për përmirësimin e tyre, që varen nga mjetet financiare me të cilat
disponon Institucioni. Kështu për shembull, dukshëm nga lista për furnizim të pemëve
dhe perimeve, e cila ishte lëndë e inspektimit gjatë vizitës, del se për disa lloje deri në
muajin qershor të vitit 2016 nuk janë parashikuar mjete (p.sh. për speca, domate,
patëllxhan, shalqin, pjepër, pjeshka...). Nevojën për produkte shtesë, ose për furnizim të
prodhimeve për nevoja personale, pacientët e plotësojnë nga shitorja e cila gjendet në
rrethin e Institucionit dhe e cila është furnizuar në mënyrë të volitshme.
KONSTATIME
Është i pakontestueshëm konkluzioni se institucionet e specializuara
shëndetësore funksionojnë konform dispozitave të përgjithshme nga sfera e
shëndetësisë me specifika të veçanta të përcaktuara me Ligjin për shëndetin mendor.
Është e përgjithshme përshtypja se në këto institucione shëndetësore respektohen të
drejtat e përcaktuara të pacientëve me sëmundje mendore, të cilat ishin lëndë e kësaj
Informate, por ka edhe vështirësi të veçanta dhe probleme të cilat janë jashtë
standardeve të përcaktuara.
1. Për momentin në fushën e shëndetit mendor nuk ekziston strategji për shëndetin mendor si dokument strategjik i cili rregullon çështjet jo vetëm të
hospitalizimit dhe trajtimit të kësaj kategorie të pacientëve, por edhe siguron
parakushte për deinstitucionalizim, parandalim si një zgjidhje të sistemit për
kujdes të vazhdueshëm ndaj personave me sëmundje mendore, standarde për
edukim dhe trajnim të vazhdueshëm të personelit, si dhe parakushte për
ngritjen e vetëdijes publike për shëndetin mendor. Dokument i tillë ka ekzistuar
28
gjatë periudhës prej vitit 2005-2012 kur edhe u ndërmorrën dhe realizuan risi
të rëndësishme në këtë fushë.
2. Janë vërejtur probleme dhe gjendje të pastandizuara në institucionet e
specializuara shëndetësore për shëndet mendor, parasëgjithash kushte të këqija për qëndrim, mungesë e kuadrit, sidomos të kuadrit profesional-
mjekë, infermiere, ndihmës të infermiereve dhe përkujdesëse. Mungesa e
kuadrit sidomos është e dukshme në IPSH Spitalin psikiatrik në Shkup, ku prej
vitit 2009 janë zbrazur 100 vende pune.
3. Higjiena në ambientet është në nivel të kënaqshëm, edhepse për shkak të
vjetërimit të një pjese të objekteve nga aspekti arkitektonik nuk mund të priten
kushte më përkatëse higjienike.
4. Ushqimi i personave në institucionet e specializuara shëndetësore nuk është
në nivel të duhur. Përgatitja e vakteve ditore realizohet duke u përdorur vetëm
dy – tre produkte kopshti, përkatësisht mungon ushqimi i llojllojshëm. Sidomos
brengos ushqimi i personave me çrregullime mendore të cilët janë të vendosur
në IPSH Spitali psikiatrik–Shkup, në të cilin kuzhina është në fazë të
rikonstruimit dhe ushqimi sigurohet nga jashtë, përkatësisht përgatitet në IPSH
Spitalin e përgjithshëm ,,8 Shtatori’’.
5. Kontaktet me botën e jashtme funksionojnë konform të përcaktuarës me
Ligjin për shëndet mendor. Pacientët kanë vizita, pranojnë dërgesa, ndjekin
Televizonin dhe media të tjera, realizojnë vizita në familje, por përshtypja
është se kontaktet me familjarët janë minimale, familjet refuzojnë për t’i vizituar
të afërmit e tyre, për çka nevojiten aktivitete të vazhdueshme për ngritjen e
vetëdijes për shëndetin mendor.
6. Është vërejtur progres i konsiderueshëm lidhur me trajnimet e realizuara të
punonjësve të të gjitha fushave profesionale, sidomos për të punësuarit në
IPSH Spitali psikiatrik në Demir Hisar. Mjekët në mënyrë aktive marin pjesë në
trajnime edukative dhe simpoziume për kujdes përkatës dhe trajtim në mënyrë
të drejtë të pacientëve. Gjithashtu, është vërejtur progres sa i përket rregullimit të procedurës juridike për vendosje të personave në institucionet
shëndetësore dhe në dy bazat me sjelljen e Protokollit për pranim dhe trajtim
29
të pacientëve, si dhe Protokollit për pranim, trajtim të personave në repartin
gjyqësor. Në vitin 2015 janë miratuar edhe Procedura themelore për pranim të
pacientit i cili është me hospitalizim të detyrueshëm dhe për pranim të
pacientëve të cilët vijnë vullnetarisht për shërim, si dhe Procedurë themelore
për veprime me person të vdekur.
7. Fiksimi i pacientëve është i parëndësishëm dhe zbatohet në raste të rralla
nga ana e personelit të trajnuar medicinal për hospitalizim të detyrueshëm dhe
fiksim.
8. Joazhuriteti i gjykatës kompetente për sjelljen e vendimeve lidhur me
vendosjen, kohëzgjatjen dhe vazhdimin e shërimit të pacientëve vazhdon me
kontinuitet. Zvarritja e procedurave për sjelljen e vendimeve nga ana e
Gjykatës çon drejt asaj që disa nga pacientët në mënyrë formale-juridike të
mbahen në spital pa bazë juridike.
REKOMANDIME
Duke marë parasysh se veprimet dhe kujdesi ndaj pacientëve me çrregullime
mendore janë rregulluar me dispozita të shumta, si dhe me standarde ndërkombëtare,
ndërkaq e gjithë kjo me qëllim të përparimit të gjendjes në Institucionet psikiatrike në
Republikën e Maqedonisë, Avokati i Popullit rekomandon:
1. Të miratohet Strategji e re nacionale për shëndet mendor, me të cilën do të
sigurohen parakushte për vazhdimin e procesit të deinstitucionalizimit, përmes
hapjes së qendrave për shëndet mendor. Të përforcohet parandalimi në sferën e
shëndetit mendor me kujdes të theksuar, të vazhdueshëm ndaj personave me
sëmundje mendore, si dhe të themelohen standarde për edukim dhe trajnim të
vazhdueshëm të personelit, si dhe masa për ngritjen e vetëdijes publike për
shëndetin mendor.
30
2. Për shkak të kushteve të këqija në disa nga objektet, sidomos në repartin e
meshkujve në Spitalin psikiatrik-Shkup duhet të miratohet programi i veçantë për meremetim dhe rikonstruim të objekteve dhe ambienteve në të
cilat qëndrojnë dhe shërohen pacientët. Këtë program duhet ta miratojë
Qeveria e RM-së duke siguruar mjetet e domosdoshme financiare dhe
dinamikën e saktë të realizimit për përmirësimin e kushteve për qëndrim dhe
punë në tre institucionet e specializuara shëndetësore.
3. Pa vonesë të ndërmerren masa për plotësimin e ekipeve në mënyrë përkatëse me kuadër në institucionet e specializuara shëndetësore, sidomos
në IPSH Spitalin psikiatrik-Shkup.
4. Të përmirësohet ushqimi i pacientëve dhe në këtë rast të realizohen dhe në
përgjithsi të implementohen NASSR standardet, dhe në këtë drejtim ushqim i
llojllojshëm duke respektuar vlerat nutricionale dhe cilësinë e ushqimit.
5. Të ndërmerren aktivitete plotësuese për stimulimin e kontakteve të pacientëve me familjen dhe anasjelltas, përmes bashkëpunimit me qendrat
për punë sociale. Punonjësit social të spitaleve duhet në mënyrë të rregullt të
realizojnë kontakte me familjet e pacientëve dhe sipas nevojës të organizojnë
takime të përbashkëta në spitalet.
6. Të ndërmerren aktivitete përkatëse për trajnim të personelit në spitalet sidomos në pjesën e veprimeve ndaj pacientëve të cilët në sjelljet e tyre
manifestojnë dhunë.
7. Stafi udhëheqës në institucionet e specializuara shëndetësore në mënyrë të rregullt të realizojnë takime me gjykatat kompetente me qëllim të zbatimit
konsekuent të dispozitave të Ligjit për procedurë jashtëkontestimore për
mbajtjen e personave për mjekim në institucion të specializuar shëndetësor,
ndërkaq në rast të hospitalizimit të detyrueshëm.
8. Të përgatitet analizë studimore për nevojën e formimit të Qendrës për psikiatri forenzike, për vendosjen e pacientëve nga tre institucionet e
specializuara shëndetësore ndaj të cilëve pas vendimit të sjellur gjyqësor
ekzekutohet masa e sigurisë ,,Shërim dhe mbajtje e detyrueshme në
institucion shëndetësor’’ dhe ,,Shërim i detyrueshëm i alkoolikëve dhe
31
narkomanëve’’, si dhe qëndrim i pacientëve për të cilët nevojitet ekspertizë për
vepër të kryer të dënueshme derisa zgjat procedura gjyqësore.