Rüzgar Çeşitleri - Toplum Düşmanı · olarak oluşur ve gece ile gündüz arasında yön değiştirir. Kara ve Deniz Meltemleri Gündüz, karalar daha fazla ısınarak alçak

CoğrafyaX-Robots-Tag: otherbot: noindex, nofollow

Rüzgar Özel Bölümü Rüzgar Nedir ? Rüzgar Çeşitleri 1 - Sürekli Rüzgarlar Alizeler Batı Rüzgarları Kutup Rüzgarları 2 - Mevsimlik Devirli Rüzgarlar (Musonlar) Yaz Musonu Kış Musonu 3 - Yerel Rüzgarlar 3.1 Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar) a) Kara ve Deniz Meltemleri b) Dağ ve Vadi Meltemleri 3.2 Sıcak Yerel Rüzgarlar a) Fön (Föhn) Rüzgarı b) Sirokko c) Hamsin d) Samyeli (Keşişleme) 3.3 Soğuk Yerel Rüzgarlar a) Bora b) Mistral c) Krivetz 3.4 Tropikal Rüzgarlar Diğer Rüzgar Oluşmasının Nedenleri Nelerdir Rüzgar Cinsleri Türkiye'de Görülen Rüzgarlar Rüzgar Oluşumu Lokal ve Bölgesel Rüzgar Sistemleri Rüzgar Oluşum Resimleri/Şekilleri

Rüzgar Nedir ?

Yüksek Basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan, yatay yönlü hava hareketlerinerüzgar denir. Rüzgarların hızı anemometre adı verilen aletlerle ölçülür. Rüzgarların oluşmasınınnedeni komşu iki yer arasındaki basınç farkıdır. İki yer arasındaki basınç eşitlenince rüzgardurur.

Rüzgar Çeşitleri

1 / 22

#Rüzgar Nedir ?

#Rüzgar Çeşitleri

#Sürekli Rüzgarlar

#Alizeler

#Batı Rüzgarları

#Kutup Rüzgarları

#Mevsimlik Devirli Rüzgarlar (Musonlar)

#Yaz Musonu

#Kış Musonu

#Yerel Rüzgarlar

#Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)

#Kara ve Deniz Meltemleri

#Dağ ve Vadi Meltemleri

#Sıcak Yerel Rüzgarlar

#Fön (Föhn) Rüzgarı

#Sirokko

#Hamsin

#Samyeli (Keşişleme)

#Soğuk Yerel Rüzgarlar

#Bora

#Mistral

#Krivetz

#Tropikal Rüzgarlar

#Rüzgar Oluşmasının Nedenleri

#Rüzgar Cinsleri

#Türkiye

#Rüzgar Oluşumu

#Lokal ve Bölgesel Rüzgar Sistemleri

#Rüzgar Oluşum Resimleri/Şekilleri


Rüzgarlar başlıca üç gruba ayrılır:

1. Sürekli rüzgarlar 2. Devirli (mevsimlik) rüzgarlar 3. Yerel rüzgarlar

1. Sürekli RüzgarlarYıl boyunca aynı yönde esen rüzgarlardır. Diğer bir deyişle daimi yüksek basınç alanlarındandaimi alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Sürekli rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarlarıve kutup rüzgarları olmak üzere üçe ayrılır.

Sürekli Rüzgarların Özellikleri

- Sürekli aynı yönde eserler. - Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün kuzey yarımkürede sağına,güney yarımkürede solna saparlar. - Estikleri bölgeleriniklimini etkilerler.

a) Alizeler30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç kuşağındanekvatordaki alçak basınç kuşağına doğru yıl boyunca esen rüzgarlardır. Dünyanın günlükhareketine bağlı olarak kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yarımkürede güneydoğudaneserler. Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına yağış bırakır. Sıcak kuşaktakiokyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir.

b) Batı Rüzgarları30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçakbasınç kuşaklarına doğru esen rüzgarlardır. Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiylekuzey yarımkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzeybatıdan eserler. Orta kuşakkaralarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ile karşılaşarakcephe yağışlarına yol açarlar. Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve yönlerini etkilerler.

c) Kutup RüzgarlarıKutuplardaki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç

2 / 22


alanlarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.

2. Mevsimlik Devirli Rüzgarlar (Musonlar)Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların yıl içerisindeki farklı oranda ısınmave soğumalarına bağlı olarak oluşan basınç alanları arasında eserler.

a) Yaz MusonuYaz mevsiminde çabuk ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur. Geç ısınan Hintokyanusu ise yüksek basınç alanı halindedir. Bu nedenle yaz musonları denizden karaya doğrueser. Mayıs-Ekim ayları arasında etkili olurlar. Yaz musonları deniz ve okyanuslardankaynaklandıkları için bol nem taşır ve etkili olduğu yerlere bol yağış bırakırlar.

b) Kış MusonuKış mevsiminde Asya’nın iç kısımları çok soğur ve burada güçlü bir yüksek basınç alanı oluşur.Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları içinbirer alçak basınç alanı halindedir. Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint veBüyük Okyanus’a doğru esen rüzgarların oluşmasına neden olur. Bunlara kış musonları adıverilir.

Kış musonları karadan geldikleri için soğuk ve kurudurlar. Bu nedenle yağış getirmezler. Ancakokyanusu geçerken nem aldıkları için Asya’nın güneydoğusundaki adalara yağış bırakırlar.

Görüldüğü Yerler

- Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında - Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında - Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında - Doğu Afrika ile Hint okyanusu arasında - Doğu Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında

3 / 22


3. Yerel RüzgarlarBunların bir kısmı, genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların yerel olarak bazı değişikliklereuğramasıyla oluşur. Bazıları da tamamen yöresel basınç farkları sonucunda oluşurlar.

a) Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)Birbirine yakın iki ayrı özellikteki alanın, gün içerisinde farklı derecede ısınıp soğumasına bağlıolarak oluşur ve gece ile gündüz arasında yön değiştirir.

Kara ve Deniz MeltemleriGündüz, karalar daha fazla ısınarak alçak basınç alanı oluşur. Denizler ise daha serin olduğuiçin yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru serin bir rüzgar eser.Buna deniz meltemi denir. Deniz melteminin ege kıyılarındaki adı İmbat’tır. Deniz meltemi yağışgetirmez. Gece ise, karalar daha fazla soğur ve yüksek basınç alanı oluşur. Denizler dahasıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgar eser. Bu rüzgarlarakara meltemi denir.

Dağ ve Vadi MeltemleriYanyana bulunan bağlarla alçak düzlüklerin gün içinde farklı ısınma ve soğumalarına bağlıoalrak oluşur. Gündüz, dağ yamaçları vadilerden daha çok ısındığı için basınç azdır. Bunedenle rüzgar, vadiden yamaç yukarı eser. Bu rüzgara vadi meltemi denir. Gece ise yamaçlarvadilere oranla fazla soğuduğu için rüzgar dağdan vadiye doğru eser. Bu rüzgara dağ veyayamaç meltemi denir.

b) Sıcak Yerel RüzgarlarBunlar geldikleri yerlere göre sıcak olan rüzgarlardır.

Fön (Föhn) RüzgarıBu rüzgar yamaç boyunca yükselen hava kütlesinin bir dağı aşarak diğer yamaçta alçalmasıylaoluşur. Yükselen hava her 100m’de 0,5°C soğur. Oysa dağın diğer yamacında alçalmayabaşlayınca her 100m’de 1°C ısınır. Bunun nedeni kuru havanın alçalırken sürtünmenin deetkisiyle daha çok ısınmasıdır. İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir. En tipik biçimiyle İsviçreAlpleri’nin kuzey yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye’de Toroslar ve Kuzey AnadoluDağları’nda etkilidir.

4 / 22


Etkili Olduğu Yerlerde

- Sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır. - Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır. - Havanın nem açığını artırır. - Yağış oluşumunu engeller. - Kar erimelerine neden olur. - Bağıl nemi azaltır. - Havanın nem taşıma kapasitesini artırır.

SirokkoBüyük Sahra’dan kaynaklanan Cezayir ve Tunus üzerinden Akdeniz’e doğru esen sıcak ve kurubir rüzgardır. Akdeniz’i geçerken nem alarak İspanya, Fransa ve İtalya’nın güney kıyılarınayağış bırakır.

HamsinAfrika’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır‘ın kıyıya yakın bölgelerine doğru eser.Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır.

Samyeli (Keşişleme)Türkiye’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır. Özellikleyaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığaneden olur.

c) Soğuk Yerel Rüzgarlar

BoraDalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kururüzgarlardır. Hızları fazladır.

MistralFransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.

5 / 22


KrivetzRomanya‘da aşağı Tuna ovasından Karadeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.

d) Tropikal RüzgarlarSıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km’ye kadarçıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Sarmal hava hareketleri halindeolduklarından, genellikle hortumlara neden olurlar. Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun,Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarındada Tornado adı verilir. Türkiye gibi denizler ve karalar arasında büyük basınç farkınınoluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkili değildir.

Rüzgar Oluşmasının Nedenleri Nelerdir ?

Yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına akarken:

- Dünyanın dönüşü - Yüzey sürtünmeleri - Yerel ısı yayılması - Başka atmosferik olaylar - Toprağın topografik yapısı

Rüzgâr, alçak (siklon) ve yüksek (antisiklon) alanlarda farklı özellikler taşır.

Siklon içerisinde;

- Basınç radyal olarak içe, - Doğru santrifüj kuvvetler dışa doğru, - Coriolis kuvvet dışa doğru etki eder.

Antisiklon içerisinde;

6 / 22


- Basınç değişmesi radyal olarak dışa doğru, - Santrifüj kuvvet dışa doğru, - Coriolis kuvvet içe doğru etki eder.

Bütün bunların etkisi sonucunda rüzgâr eşit basınç noktalarında yoluna devam eder. Bu hatlarınçizilmesiyle meteoroloji haritaları elde edilir. Yüzey sürtünmeleri rüzgârın yönünü alçak basınçyönüne doğru çevirir. Denizlerde bu açı 20°, karalarda ise 30° ile 45° arasında değişir.

Atmosferin alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlar, yerin ısı ve mekanik özelliklerindendolayı türbülans oluşturur. Türbülans yapmadan basınç alanları arasında dolaşanrüzgârlara, meyilli rüzgârlar denir. Eğer karadan denize doğru hafif meyilli eserse logaritmikolarak alçalan bir spiral hat çizerek ilerler. Kuzey yarımkürede bu spiralin dönüş yönü saat ibresiyönündedir. Atmosferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 km'ye kadar çıkabilir.

Rüzgar Cinsleri

Bölgelere ve meydana geliş nedenlerine göre isimler alır.

Atmosferin genel devridaimine bağlı olarak meydana gelen devamlı rüzgârlar;

- Kutuplara doğru esen Kutup Rüzgârları, - 40° ve 60° enlemleri arasında kuvvetli esen Batı Rüzgârları, - Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden, güney yarımkürede güneydoğu yönündendevamlı ve kuru esen Alizeler.

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik olması ve bölgede basınç alanlarıarasında büyük fark olmasından meydana gelen rüzgârlara ise muson rüzgârları denir. Yazınkaraya, kışın denize doğru eser. Kış musonu soğuk ve kuru, yaz musonu oldukça nemlidir.

Rüzgârlar bulundukları bölgeye göre de özellikler taşırlar:

7 / 22


- Meltem; kara ile deniz arasında eser. Öğle vakitleri karalar ısınıp, alçak basınç sahasımeydana getirince denizden karaya doğru eser. Gece bunun tesiri çok daha yavaş olur. Buhava akımları vadilerle dağlar arasında da meydana gelir. - Soğuk mahallî (yerel) rüzgârlar zaman zaman meydana gelen basınç farkından olur. Adriyatik Deniziile Fransa'nın Akdenizsahillerinde eser. Boraismini de alır. - Sıcak yerel rüzgârlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaçlarını etkileyen kuru sıcak rüzgârlardır. Fön(Föhn)de denir.

Türkiye'de Rüzgâr Adları

Rüzgârlar estikleri yönlere göre isim alırlar. Kuzeyden esene yıldız, güneyden esene kıble,doğudan esene gündoğusu, batıdan esene günbatısı, kuzeydoğudan esene poyraz, kuzeybatıdan esene karayel, güneydoğudan esene keşişleme, güneybatıdan esene ise lodosdenir.

Türkiye'de Marmara, Trakya, Akdeniz, Karadeniz kıyılarında genellikle kuzey ve kuzeydoğuda poyrazrüzgârları hâkimdir. Bu rüzgârlar bahar aylarında bol miktarda yağış getirir. İç bölgelerde kuzeyve güneyden gelen rüzgârlar hâkimdir. Güneybatıdan esen lodossıcak ve bunaltıcıdır. Ege'de esen meltem rüzgârına imbatdenir.

8 / 22


yıldız, kıble vs adlar istanbul merkez alınarak konulmuş adlardır.Uluslararası literatürde yönleregöre isimlendirilir.(kuzey, kuzeydoğu, batı vs gibi) Antalya'da "Lodos" denizden karaya eser,Sinop'ta karadan denize...Lodos yön belirtir ve Güney Batı dan esen Rüzgârı tanımlar. Yanionun kardan denize mi, denizden karaya mı estiği, karanın nerede denizin nerede olduğunabağlıdır. Bu nedenle genel yönlerin kullanılması daha doğrudur.

Rüzgar Oluşumu

Rüzgar en basit anlatımla yatay hava hareketidir. Şekil-33'de görüldüğü gibi yüksek basınçtanalçak basınca doğru olan hava akımıdır.

9 / 22


Şekil-33 Rüzgar oluşumu Rüzgâr hızı anemometre ile ölçülür, ancak artık meteorolojik ölçümlerin çoğu sensörler yoluylaotomatik meteoroloji istasyonları tarafından yapılmaktadır.

Şekil-34 Otomatik meteoroloji istasyonu Rüzgâr, doğu, batı, kuzey (yıldız) ve güney (kıble) olmak üzere dört ana, kuzeydoğu (poyraz),kuzeybatı (karayel), güneydoğu (keşişleme) ve güneybatı (lodos) ara yönleri iletanımlanmaktadır. Meteorolojik ölçümlerde ise daha da hassas ara yönler kullanılmaktadır.

10 / 22


Şekil-35 Rüzgar yönleri Rüzgâr yüksek basınçtan alçak basınca doğru akar. Basıncın etrafına göre yüksek olduğumerkezler, yer seviyesinde yüksek basınç merkezini gösterir. Yüksek basınç basınç merkezikuzey yarıkürede saat istikametinde bir dönüş yapar. Alçak basınç merkezi ise kuzeyyarıkürede saat istikametinin tersine bir dönüş yapar. Güney yarıkürede ise dönüşler kuzeyyarıkürenin tersinedir.

Şekil-36 Basınç merkezlerinin dönüşü Eş basınç (izobar) değerleri birleştirilerek, yeryüzüne ait en önemli bilgileri veren yer haritalarıelde edilir. Bu haritalar tüm dünyayı gösterdiği gibi yalnız ülkelere ve bölgelere ait hazırlanabilir.Bu haritalar üzerinde alçak ve yüksek basınç alanları soğuk ve sıcak cepheler (Şekil-37, 38)yağışlı ve sisli bölgeler gibi birçok ayrıntılar yanında bu haritanın daha sonra nasıl olacağınadair ipuçları vardır. Meteorolojistler tüm bu ayrıntıları hassas bir şekilde değerlendirerek tahminyapar. Eğer izobarlar birbirine yakınsa bu noktada rüzgar hızı daha fazladır Şekil-40.

11 / 22


Şekil-37 11.09.2008 00 UTC Yer haritası

12 / 22


Şekil-38 Cephenin yatay kesiti

13 / 22


Şekil-39 Cephenin dikey kesiti

Şekil-40 İzobarlar arasındaki mesafe rüzgar hızı hakkında fikir verir Atmosferin yukarı seviyelerini anlamak için dünya üzerinde 1000 den fazla istasyonda 12 satttebir(bazı özel istasyonlarda saatlik, üçer ve altışar saatlik) balonla ölçüm yapılmaktadır. Yaklaşık40 km ye kadar ulaşan derinlikte olan sıcaklık, nem, yükseklik. ve rüzgar bilgileri eldeedilmektedir. Elde edilen bilgiler yoluyla atmosferin standart seviyelerine (1000, 850, 700, 500,300, 250, 200, 100 hPa) ait haritalar elde edilmektedir. Bu haritalardan en önemlisi 500 hpaharitasıdır, yaklaşık yerden 5500 metre yukarıdaki sıcaklık, nem rüzgâr dağılımı ile buseviyedeki havanın kalınlığını (yüksekliği) göstermektedir. Bu haritaların çiziminde eş yükseltileribirleştiren kontur ve eş sıcaklıkları birleştiren izotermler kullanılmaktadır (Şekil–41). Haritalarüzerindeki sıcaklık değerleri mevsime göre, atmosferin yukarı seviyelerindeki sıcak yada soğukhavayı belirlemektedir. Ayrıca konturların bükülüşü ve rüzgâr yön ve şiddeti de hava tahmincileriiçin önemli ipuçları sağlamaktadır. Alçak ya da yüksek merkezlerin hareketi birçok faktöre bağlıolarak değişir. Bunlardan en önemlileri; basınç gradyan kuvveti, merkezkaç kuvveti ve korioliskuvvetidir (Şekil-42).

14 / 22


Şekil-41 11.09.2008 tarihli 500 hPa 00 UTC haritası

15 / 22


Şekil-42 Basınç merkezlerini etkileyen kuvvetler Lokal ve bölgesel rüzgar sistemleri

Yeryüzünün farklı ısınmasından dolayı yatay ve dikey rüzgâr akımları oluşmaktadır.

16 / 22


Şekil-43 Lokal rüzgar oluşumu Karaların ve denizlerin farklı ısınıp farklı soğumasından kıyı meltemleri oluşur (Şekil-44). Karalardenizlere göre daha çabuk ısındığından, ısınan hava yükselir ve yerinde alçak basınç merkezioluşur, deniz üzeri henüz ısınma olmadığı için buradaki basınç karaya göre daha fazladır yaniyüksek basınçtır. Gündüzleri denizden karaya, (Şekil-45) geceleri ise karadan denizlere Şekil -46 doğru olan kıyı rüzgârları dünyanın değişik noktalarında değişik isimlerle adlandırılır. Ayrıcasoğuk havanın hafif olup yükselme, sıcak havanın ağır olup çökme özelliklerine göre dağ,yamaç ve vadilerde de gece gündüz sıcaklık farkından dolayı rüzgar akışları vardır(Şekil-46,47). Aslında kartalları ve planörleri enerji kullanmadan yüksek sevilere çıkaran sıcakhavanın yükselmesidir. Kıyı meltemleri sakin havalarda görülür, bunlardan daha kuvvetli alçakya da yüksek basınç etkisi görülen alanlarda basınç merkezlerinin akışı hâkimdir. Musonlardaçok büyük ölçekli kıyı meltemidir, yazın okyanustan yağışlı hava, kışın Himalayalardan soğuk vekuru hava kıyıları etkiler Şekil-48.

17 / 22


Şekil-44 Gündüz meltemi

18 / 22


Şekil-45 Gece meltemi

19 / 22


Şekil-46 Vadideki gündüz rüzgar akışı

20 / 22


Şekil-47 Vadideki gece rüzgar akışı

21 / 22


Şekil-48 Yaz ve Kış musonları

22 / 22

Documents

Rüzgar Çeşitleri - Toplum Düşmanı · olarak oluşur ve gece ile gündüz arasında yön değiştirir. Kara ve Deniz Meltemleri Gündüz, karalar daha fazla ısınarak alçak