Seminarski kognitivne psihičke funkcije

S E M I N A R S K I R A D

TEMA: Kognitivne psihičke funkcije

Kognitivne psihičke funkcijex 2

SADRŽAJ:

1. UVOD...... ...... ...... . ......... ...... ...... ...... . ......... ...... ...... ...... . ..... .... .. .... .....3

2. KOGNITIVNE PSIHIČKE FUNKCIJE............................................................................5

2.1. Opažanje, pažnja i predstave................................................................................5

2.2. Pamćenje i zaboravljanje.......................................................................................7

2.3. Mišljenje.................................................................................................................8

2.4. Učenje...................................................................................................................9

2.5. Emocije................................................................................................................12

2.6. Opažanje drugih ljudi...........................................................................................13

3. LITERATURA.................................................................... ..............................16


1. UVOD

Psihologija je naučna disciplina koja sistematski proučava i objašnjava psihički

život čovjeka. Psihički život obuhvata: 1. Psihičke procese /funkcije/ (osnovne vidove psihičke aktivnosti). Psihički procesi mogu

biti:

saznajni (kognitivni) – opažanje, pamćenje, zaboravljanje i sl

emocionalni (afektni) – složena i jednostavna osjećanja

motivaciono-voljni (konativni) – proces odlučivanja, akciono usmjereno ponašanje i sl.

2. Psihičke osobine /dispozicije/ (relativno trajne neuromentalne odrednice naših doživljaja

i našeg ponašanja, kao što su sposobnosti interesovanja, crte ličnosti, temperament, karakter i sl. Postoje dvije vrste pojava pomoću kojih psihologija proučava psihički život čovjeka:

Postupci kao reakcije pojedinca, koje mogu opažati ostali ljudi, tj. manifestovano ponašanje ljudi koje je moguće objektivno posmatrati

Sadržaji svijesti ljudi, tj. unutar nje neposredno spoznavanje , koje imamo mi sami i koje imaju i drugi ljudi

Predmet psihologije: Naučno proučavanje psihičkih osobina i procesa na osnovu posmatranja spoljašnjeg ponašanja ljudi i na osnovu njihove svijesti o sopstvenim doživljajima. Zadatak psihologije:

Teorijski: naučno sagledavanje karakteristika i zakonitosti psihičkog života.

Praktični: korisna primjena rezultata psihičkog istraživanja u mnogim oblastima ljudskih aktivnosti.

Pravci u psihologiji:

Strukturalistička psihologija – proučava karakteristike osjeta kao elemenata svijesti

Geštalt psihologija – proučava opažaje i ustanovljava da se neposredno iskustvo ne sastoji iz jednostavnih elemenata već iz celine koju ti elementi čine

Funkcionalistička psihologija – proučava psihičke procese

Psihoanaliza – proučava uroĎene instikte i potisnute želje

Bihejvioristička psihologija – proučava reakcije organizma na draži GRANE PSIHOLOGIJE:

Teorijske

1. Opšta psihologija (generalna, sistematska) – psihološka disciplina koja sistematski proučava zakonitosti javljanja, toka i ispoljavanja psiholoških pojava. Koristi eksperimentalni i analitički pristup.


2. Razvojna psihologija (generička) – bavi se problemima psihičkog razvoja živih bića u

toku evolucije, kao i u toku životnog vijeka pojedinca tj. promjenama koje nastaju u različitim periodima života.

3. Psihologija ličnosti – proučava psihofizičku i psihosocijalnu cjelinu pojedinca. Insistira

na sličnostima i razlikama izmeĎu pojedinaca.

4. Socijalna psihologija – bavi se prirodom uticaja socijalne sredine na psihičke funkcije i na čovjekovu ličnost u celini, takoĎe se bavi psihološkim zbivanjem (komuniciranjem, odlučivanjem...)

5. Psihopatologija – bavi se proučavanjem društvenih poremjećaja (poremjećaji

odreĎenih mentalnih funkcija – opažanja, pamćenja, mišljenja, emocija..., zatim izučava kakve uticaje imaju organski i socijalni faktori i kakve su posljedice za pojedinca i njegovu socijalnu sredinu)

6. Psihometrija – mjeri individualne varijacije u ispoljavanju raznih mentalnih funkcija.

Treba da veoma precizno definiše karakteristike mjernih instrumenata. Da bi nešto bilo mjerni instrument mora posjedovati slijedeće metrijske karakteristike:

1. pouzdanost 2. valjanost 3. objektivnost

Primjenjene

7. Pedagoška psihologija - bavi se psihološkom stranom vaspitanja i obrazovanja. Posebno se zadržava na motivaciji i učenju

8. Psihologija rada – proučava kako različite psihičke funkcije utiču na uspijeh u radu i

suprotno

9. Klinička psihologija – bavi se ličnošću pojedinca koji nije u stanju da uspješno riješava svoje probleme

10. Psihologija menadžmenta – bavi se psihološkim aspektima radnog ponašanja

menadžera


2. KOGNITIVNE PSIHIČKE FUNKCIJE

2.1. Opažanje, pažnja i predstave ۩ Opažanje je proces kojim postajemo svjesni odreĎenih nadražaja, predmeta i pojava koje neposredno Ďeluju na naše čulne organe. To je proces registrovanja draži1 putem čula. Ono je osnova ostalih saznajnih procesa. Postoje tri grupe faktora od kojih zavisi opažanje:

1. karakteristike draži koje Ďeluju na naše čulne organe (intenzitet, trajanje, organizacija) 2. anatomsko-fiziološka osnova opažanja (karakteristike čulnih organa, nervnih puteva i

nervnog sistema) – zbog toga različite vrste (ljudi, životinje, insekti) različito vide stvari 3. psihološki faktori opažanja (iskustvo, stavovi, motivacija)

Da bi došlo do osjeta (doživljaja, percepcije) moraju da postoje odreĎeni fizičko-hemijski procesi (draži) koji djeluju na čula. Djelovanje tih procesa na čula nazivamo nadražajem. Kada se nadražaji preko nervnih puteva prenesu do odreĎenih dijelova moždane kore javlja se osjet. Podjela draži prema vrsti fizičko-hemijskih procesa (draži):

1. mehaničke 2. svjetlosne 3. termičke 4. hemijske

۩ Čulni organi su organi podešeni za primanje opažajnih draži (čulo vida, sluha, dodira, ukusa...). Najveći broj osjeta kod ljudi čine osjeti čula vida. Iskustvo, motivacija i osobine ličnosti spadaju u sistem najznačajnijih faktora opažanja. Iskustvo = novim dogaĎajima pripisujemo znanje starih iskustava Motivacija = način na koji vidimo stvari ۩ Pažnja predstavlja usmjerenost mentalne aktivnosti na odreĎeni (ograničeni) broj draži u opažajnom polju (čovjek nije u stanju da obradi sve draži koje prima zato što ih je previše, tako da se on bazira samo na onima koje smatra najvažnijim. Tako možemo u pažnji držati 7±2 elementa (nadražaja): slušati zvuke okoline, gledati tablu, hvatati bilješke i sl.) Pažnja može biti:

1. Namjerna (spontana) - voĎena našim interesima (čitanje gradiva) 2. Nenamjerna (slučajna) – nije voĎena našim interesima (primjećivanje reklame u

autobusu) Obim pažnje je maksimalan broj elemenata koje možemo opaziti istovremeno. Podjela pažnje je rasporeĎivanje mentalne usmjerenosti na različite predmete. Intenzitet pažnje je stepen mentalne usredsreĎenosti na odreĎene predmete. Kako percipiramo stvari?

1 Draţi – sve ono što registrujemo putem čula


1. Zakon blizine – elemente koji su bliže jedan drugome opažamo kao cjeline. Tu se

misli na prostorne i na vremenske elemente

2. Zakon sličnosti – slične stvari percipiramo kao cjeline

3. Zakon dobre forme – odreĎene draži su rasporeĎene tako da nas podsjećaju na

neku cjelinu

4. Zakon zajedničke sudbine – težimo da završimo nešto što je započeto i prirodno

izgleda kao ureĎeni niz

Indikatori dobre pažnje:

1. podešenost organizma za što bolji prijem draži (okrenutost tijela u pravcu opažanog predmeta, napregnutost mišića i sl.)

2. veća jasnost doživljaja opažanih predmeta i pojava (što manje elemenata posmatramo to su oni jasniji)

۩ Predstava je sadržaj svijesti koji se javlja kao sjećanje na ranije opaženje predmete i pojave. Predstave su slabijeg intenziteta od opažaja i imaju opštiji karakter.

Šta ćemo prije percipirati kao par?

Šta ćemo prije percipirati kao par?

Na šta te strelice

podsjećaju?

Šta ti izgleda logičnije?


2.2. Pamćenje i zaboravljanje ۩ Pamćenje je složen psihički proces koji se sastoji od zadržavanja, obnavljanja i prepoznavanja ranije doživljenih ili naučenih sadržaja. Obnavljanje (reprodukcija) je proces obnavljanja (sjećanja) u svijesti onoga što smo ranije doživjeli i naučili. Prepoznavanje je proces u kome postajemo svijesni da su predmeti i pojave koje sada opažamo bili dio našeg iskustva kao nešto već ranije naučeno i doživljeno. Podjela pamćenja prema kriterijumima:

1. Prema kriterijumu namjere

Namjerno (postavimo sebi za cilj da nešto zapamtimo)

Nenamjerno (kada zapamtimo nešto bez svoje volje) 2. S obzirom na materijal koji se pamti

Motorno (zapamćivanje i obnavljenje raznih pokreta i vještina)

Mentalno (zapamćivanje i obnavljanje ranije naučenih pojmova, definicija, misli i sl. )

Mentalno pamćenje dalje možemo podijeliti na: o Slikovito – sadrži pretežno slike (predstave) objekata koji su ranije

doživljeni o Verbalno-logičko – sadrži različite izjave, misli, ideje...

3. S obzirom na dužinu pamćenja:

Kratkoročno – odnosi se na zadržavanje činjenica i predstava o predmetima i pojavama do njihovog pretvaranja u pogodan oblik za trajno pamćenje

Trajno Osnovne osobine pamćenja:

1. Obim – količina predmeta i pojava kojih se možemo prisjetiti nakon njihovog opažanja (to je obično 6 do 8, a ponekad i 10 različitih objekata)

2. Brzina – iskazuje se vremenom u kome odreĎene sadržaje možemo zapamtiti 3. Tačnost – mjeri se stepenom sličnosti onoga čega se sjećamo sa onim što smo

opazili. 4. Trajanje – mjeri se vremenom u kojem, bez ponovnog opažanja, možemo

reprodukovati ono što smo zapamtili. ۩ Zaboravljanje znači gubljenje naučenih sadržaja i nemogućnost njihovog reprodukovanja i prepoznavanja. Ono što smo naučili možemo privremeno ili trajno, potpuno ili djelimično zaboraviti. To što se ne možemo uvijek sjetiti svega što smo naučili govori da je djelimično zaboravljanje normalna stvar. Sa druge strane, u psihoterapijama (hipnoza, dejstvo nekih lekova) možemo se sjetiti stvari za koje smo mislili da su zaboravljene, što pokazuje da rijetko dolazi do potpunog zaboravljanja Najviše zaboravljamo neposredno poslije učenja.


Uzroci zaboravljanja: 1. neupotrebljavanje i neobnavljanje upamćenih sadržaja 2. potiskivanje neprijatnih dogaĎaja i svijesti 3. interferencija (ometanje) naučenog gradiva prethodnim i naknadnim aktivnostima

Retroaktivna inhibicija – naknadna aktivnosti ometa ranije naučeno gradivo. Postoji nekoliko faktora od kojih ona zavisi:

stepen sličnosti dva gradiva

vremenski interval izmeĎu dva učenja

stepen naučenosti gradiva (ako je prethodno gradivo bolje naučeno teže ga je omesti novim učenjem)

organizovanost gradiva

2.3. Mišljenje ۩ Mišljenje je najsloženiji saznajni proces koji omogućuje uviĎanje veza meĎu stvarima i pojavama do kojih ne dolazimo samo opažanjem i pamćenjem. Koristimo ga za rješavanje problema i snalaženje u novim situacijama. Mišljenje je proces posrednog saznavanja jer njime uviĎamo veze i odnose meĎu opažanim elementima, utvrĎujemo da ti elementi znače ovo ili ono. Pojmovi su najvažniji znaci koje koristimo u procesu mišljenja. Oni se označavaju rječima i predstavljaju odraz bitnih opštih svojstava predmeta i pojava. Do pojmova dolazimo tako što analiziramo karakteristike predmeta i pojava i izdvajamo najbitnije zajedničke karakteristike. Proces mišljenja se pokreće ako treba da riješimo neki problem:

Efikasnost rješavanja problema zavisi od:

prethodnog iskustva

inteligencije

osobina ličnosti i

direkcije traganja (krutost ili fleksibilnost mišljenja, tj. koliko smo spremni da promjenimo pravac mišljenja kada naiĎemo na problem)

Zaključivanje je misaoni proces u kome na osnovu datih podataka i saznanja dolazimo do novih saznanja. Ono može biti:

induktivno – polazimo od pojedinačnog ka opštem

deduktivno – polazimo od opšteg ka pojedinačnom

UOČAVANJE I

SHVATAJE

PROBLEMA

SUŢAVANJE

PROBLEMA I

STVARANJE PRAVCA

TRAGANJA

JAVLJANJE

HIPOTEZE

PROVJERAVA

NJE HIPOTEZE


Glavne operacije mišljenja su:

analiza – raščlanjivanje pojava i njihovih svojstava i tako detaljnije upoznajemo pojavu koja je predmet našeg mišljenja

sinteza – ponovno povezivanje onog što je u okvoru analize bilo raščlanjeno

uporeĎivanje

apstrakcija

uopštavanje Osnovne vrste mišljenja su:

1. očigledno – zasniva se na konkretnim opažanjima 2. apstraktno – koristimo se pojmovima izvedenim iz sistema veza i odnosa

realnog svijeta 3. imaginativno – suprotno realističkom, slobodnije kombinovanje predstava u

procesu mišljenja Faze stvaralačkog mišljenja:

1. percepcija – pripremamo se za rješavanje problema, čitamo literaturu i sl. 2. inkubacija – faza „sazrijevanja“ rješenja, kad djeluje ne razmišljamo i ne tragamo za

rješenjem 3. iluminacija – inspiracija, nadahnuće u kom „rješenje dolazi samo od sebe“ 4. verifikacija – iskrslo rješenje se primjenjuje i provjerava

2.4. Učenje

۩ Učenje je osnovni psihički proces na kome počiva shvatanje većine čovjekovih osobina. To je manje ili više trajno mjenjanje jedinke pod uticajem njene lične aktivnosti. Bitne karakteristike svakog učenja:

1. progresivno mijenja pojedinca (sve što naučiš mijenja tvoje ponašanje, shvatanje, ličnost)

2. trajno mijenja aktivnost jedinca (stvara navike, stavove i druge odrednice ponašanja) 3. rezultat je prethodne aktivnosti pojedinca (učimo iz svega što radimo)

Razlika između učenja i sazrevanja je u tome što je sazrijevanje prije svega uslovljeno razvitkom organizma (najviše centralnog nervnog sistema), a učenje je uslovljeno ličnom aktivnošću pojedinca. Pokretači učenja mogu biti:

1. Spoljašnji – spoljašnja sredstva motivacije su pohvale, nagrade, ukori, kazne i sl. 2. Unutrašnji

Motiv radoznalosti – traganje za novim činjenicama i idejama; pozitivno reagovanje na nove i misteriozne elemente u okolini; potreba za većim saznanjima o sebi i svijetu oko nas; traganje za novim iskustvima; istrajavanje u ispitivanju pojava koje nas okružuju.

Nivo aspiracije – spremnost da se uloži odreĎeni trud za savladavanje zadatka odreĎenog nivoa kao i očekivanje odreĎenog uspjeha u tim zadacima

Sposobnost za učenje – ne postoji univerzalna već sposobnost za učenje matematike, istorije, jezika i sl. MeĎutim, inteligencija je glavni faktor viših formi učenja.

Kognitivne psihičke funkcijex

10

*trivia: Najpogodniji period za učenje je izmeĎu dvadesete i dvadeset pete godine Osnovni oblici učenja:

1. mehaničko-asocijativno (putem uslovljavanja i putem ponavljanja)

putem uslovljavljanja - to je jedan od najjednostavnih oblika učenja i nastaje iz prirodnog refleksa (npr. Da je zvono kraj školskog časa i sl.) ovaj oblik učenja igra važnu ulogu i izazivanju emocija i sticanju strahova i fobija)

putem ponavljanja – osnovna karakteristika je neka aktivnost koju pokušavamo da izvršimo više puta pa kada uspijemo smatramo je naučenom.

2. reproduktivno-stvaralačko učenje (učenje po modelu - učenja uloga, putem imitacije), učimo kakvo ponašanje od nas se očekuje u školi, na poslu i budućoj profesiji koju ćemo imati, i kopiramo ga da bismo se lakše uklopili

3. heurističko-stvaralačko učenje (učenje uviĎanjem odnosa putem rješavanja problema) – predstavlja najviši oblik učenja. Zahtjev za uviĎanjem javlja se u situaciji kada treba doći do cilja, a postoji prepreka. Rješenje postoji jedino ako se uvide bitni odnosi meĎu elementima i putem njih pronaĎu rješenja.

Razlika između verbalnog i motornog učenja je u tome što verbalno učimo putem informacija izraženih rečenicama, imbolima i sl, a pod motornim učimo nešto kao posljedicu niza voljnih pokreta (učenje pisanja, sviranja, vožnje) i motorno zahtijeva veliki broj ponavljanja (vježbanja). Tempo napredovanja u učenju može se prikazati u dvije krive:

1. kriva sa negativnim ubrzanjem – kad učimo „ono što već znamo iz života ili od ranije“ tada nam ide brže pa onda doĎemo do potpuno novog dijela gradiva nastaje zastoj u napredovanju (usporavamo)

2. kriva sa pozitivnim ubrzanjem –kada učimo potpuno nove stvari pa u početku ide jako sporo, a kasnije sve brže

U toku učenja može doći do zastoja koji se zove plato u učenju i do njega dolazi zbog fizičkog premora, zasićenosti gradivom ili stvaranja novih veza u mozgu. Transfer učenja je prenošenje efekta ranijeg učenja na kasnije učenje. On može biti :

1. pozitivan- ako smo išli u srednju medicinsku, a studiramo medicinu ono što smo ranije učili nam pomaže

2. negativan (interferencija-mješanje)- ako smo išli u ekonomsku školu, a studiramo medicinu prethodno naučeno gradivo nam ne pomaže, a ponekad može i da nas zbunjuje razlika u stručnoj terminologiji

Metode učenja:

1. učenje cjeline naspram učenja u dijelovima – učenje cjeline je bolje kod jednostavnih sadržaja, a učenje u dijelovima kod komplikovanih sadržaja. Najbolja metoda je kombinovanje dijelovi-cjelina, tj. prvo naučiti u dijelovima, a onda obnoviti cjelovito radi stvaranja vještine

2. vremenski rasporeĎeno učenje naspram vremenski koncentrisanog – uspješnije učimo gradivo koje je vremenski rasporeĎeno sa pauzama nego sve odjednom.


11

Učenje i uzrasni periodi Razvitak čovjekovih psihičkih funkcija zavisi od tri faktora:

1. NaslijeĎa – naslijeĎujemo neke sposobnosti npr. osjetljivost pojedinih čula, sposobnost pamćenja, baratanja brojevima, rezonovanje i sl.

2. Sredine – u kontaktu sa sredinom formiramo karakterne crte (marljivost, upornost, strpljivost) i socijalne sposobnosti

3. Svoje lične aktivnosti Kod razdoblja u razvitku čovjeka razlikujemo:

1. Djetinstvo – traje do jedanaeste, dvanaeste godine. Unutar njega razlikujemo prvo djetinstvo, rano djetinstvo, srednje djetinstvo i pozno djetinstvo. U ranom djetinstvu (do druge godine) veoma je bitno socijalno okruženje i odnos sa roditeljima. U životu djeteta su još bitni dogaĎaji polazak u školu i prihvatanje obaveza. Ranije se smatralo da se čovjek formira samo u ranom djetinstvu, a sada se zna da se on razvija tokom čitavog života.

2. Mladalačko doba – u ovom periodu se čovjek razvija fiziološki i socijalno. Prvi period mladalačkog doba od 12-13 godina pa do 16-17 godina naziva se PUBERTET. To je period u kome čovjek postaje spolno razvijeno biće i u kome mu se javlja spolna želja zbog čega se može reći da je pubertet završetak djetinstva i početak mladalaštva (ili adolescencije). Kod djevojčica pubertet počinje ranije nego kod dječaka. Početak puberteta zavisi prevashodno od naslijeĎa, ali i od uticaja sredine. Poziciju mladih u pubertetu posebno otežavaju nove dužnosti koje im postavljaju porodica i škola, što za posljedicu ima umor i povišenu razdražljivost. Karakteristično za taj period je pojava razdražljivosti, brige, osjećaja dosade, negativizma, seksualnog negativizma (dječaci mrze djevojčice i obrnuto), emocionalne labilnosti, odsustva samopouzdanja, bježanja u maštu i otežane komunikacije sa odraslima (ti mene ne razumiješ!). Za razliku od puberteta MLADENAŠTVO je razvojni period koji počinje kada je skoro postignuta potpuna fizička zrelost i traje dok čovjek ne postigne psihološku i socijalnu zrelost. To je doba intezivnog obrazovanja i misaonog razvoja. Karakteriše ga sticanje higijenskih i ostalih radnih navika. Za mlade u ovom dobu takoĎe je karakteristično osećanje nesigurnosti – pitaju se šta će sa njima biti u budućnosti i da li će uspjeti u ostvarenju svojih ciljeva. Preokupirani su obavezama koje im namjeće socijalno okruženje (završiti školu, zaposliti se, oženiti se i sl.), a kao ventil koriste sanjarenje- maštanje o tome kako su uspjeli u ostvarenju svojih ciljeva. Sanjarenje nije loše dok je pojedinac u stanju da ga razlikuje od stvarnosti. Ponekad ima čak i terapijsku primjenu.

3. Doba zrelosti – najduže razvojno razdoblje pojedinca koje traje negdje do šezdesete godine. To je period u kome je čovjek maksimalno samostalan i produktivan, osposobljen je da stvara i da rješava kompleksne životne probleme i probleme na poslu. Sposoban je da razumije i riješi mnoge dileme, a kako će to raditi zavisi od karakteristika njegove ličnosti, ljudi sa kojima rješava probleme i stavova koje je razvio, pa i od same socijalne situacije u kojoj se aktivnosti odvijaju.

4. Doba starosti – tada dolazi do opadanja fizičkih i psihičkih sposobnosti s tim da psihičke opadaju sporije od fizičkih. U ovom periodu postoje značajne individualne razlike. Negativne prateće pojave starosti su: povlačenje u sebe, otuĎivanje od prijatelja, slabljenje interesovanja, osjećaj suvišnosti i odbačenosti, netolerantnost prema drugima i sl.


12

2.5. Emocije

۩ Emocije su uzbuĎeno stanje organizma koje je pratilac za nas važnih dogaĎaja i koji se manifestuje na tri načina:

subjektivni doživljaj (npr. radost, tuga i sl.)

fiziološke promene (ubrzan rad srca, znojenje dlanova i sl.)

karakteristično ponašanje (kad pod uticajem ljubavi nekoga zagrlimo i poljubimo) Glavne dimenzije emocija su:

1. intenzitet osjećanja 2. nivo napetosti 3. stepen složenosti

Emocije mogu da se jave naglo ili postepeno i da traju kratko ili dugo. Psihosomatska oboljenja su bolesti izazvane negativnim emocijama. Nastaju pod uticajem fizioloških promjena koje prate javljanje emocija.

Primarne emocije su:

radost – osjećamo kada postignemo neki cilj

ljutnja – osjećamo je kada nismo u mogućnosti da ostvarimo neki cilj zbog spoljnih faktora koje u isto vrijeme možemo okriviti za naš neuspjeh

strah – kada ne poznaje puteve kojima može ostvariti neki cilj

tuga – kada izgubimo nešto što nam je bilo važno

Emocije situirane opažanjem i vrednovanjem sopstvenog ponašanja:

osećanje uspeha i neuspeha – složenije je od radosti koju osjećamo kad ostvarimo neki cilj (nije ostvarenje svakog cilja uspijeh)

ponos

stid

krivica i kajanje Emocije koje se odnose na čulnu stimulaciju:

zadovoljstvo

nezadovoljstvo

gaĎenje Emocije odreĎene našim odnosom prema drugim ljudima:

ljubav – složeno osjećanje koje je najneposrednije vezano za drugu osobu i ima najrazličitije oblike izražavanja

zahvalnost

ljubomora

mržnja

zavist

prezir

prkos itd.

Kognitivne psihičke funkcije 13

Raspoloženja se javljaju kao emocionalna stanja koja daju afektivnu odbojenost našem aktuelnom doživljavanju stvari i pojava. Najčešće se radi o doživljajima slabijeg intenziteta ali dužeg trajanja i iz krajnosti u krajnost (od tužnog do sretnog i sl.).

2.6. Opažanje drugih ljudi Druge ljude opažamo kao aktivna bića koja imaju osjećanja, misli i želje. Mi zaključujemo o nekim njihovim stalnim psihičkim osobinama i stanjima. U opažanju drugih ljudi važnu ulogu imaju motivi, želje i shvatanja onoga ko posmatra. Opažanje drugih takoĎe zavisi i od toga kakva osjećanja imamo prema njima jer smo skloni da mislimo da oni gaje ista prema nama. U proceni drugih mogu nam pomoći ekspresije koje mogu biti:

facijalne – ekspresije lica, ima ih mnogo i veoma su nijansirane

vokalne – ekspresije glasa, kojima razlikujemo stanja raspoloženja i neraspoloženja

posturalne – ekspresije pokreta Ekspresije nisu sasvim sigurni indikatori emocija, pošto izražavanje emocija zavisi od vaspitanja, običaja, normi i mnogih drugih stvari. Smatra se da žene imaju veću sposobnost „socijalne percepcije“ (što se često tumači i kao ženska intuicija). Žene imaju uroĎenu sposobnost da uoče i odgonetnu neverbalne znakove. U opažanju drugih ljudi veoma je bitan prvi utisak ili prva impresija. Ona se formira u kratkom vremenskom periodu i sadrži relativno cjelovitu sliku o nekoj osobi. Sastoji se iz tri faze:

djelovanje draži i primanje informacija

obrada draži i informacija

efekti obrade draži i informacija U kratkom vremenskom periodu u kom se stvara prva impresija ocjenjujemo emocije, osobine i crte ličnosti opažanih osoba, pa čak i donosimo ocjene o statusu, profesiji, nacionalnosti i ostalim obilježjima. Jednom formirana impresija se teško mijenja i utiče na dalje opažanje. Podaci koji dolaze kasnije usklaĎuju se sa prvim utiskom o posmatranoj osobi. Pod stereotipnim opažanjem ili stereotipijama podrazumijevaju se uopštene, često sasvim neosnovane slike o pojedinim grupama ljudi, pripadnicima odreĎenih profesija, stanovnicima odreĎenih krajeva, narodima, rasama i sl. Stereotipije stvaramo zbog toga što ljudi teže da se što manje kognitivno2 angažuju, pa koriste mentalne prečice praveći grupe i svrstavajući ljude u njih da bi znali kako da se postave prema njima. Na taj način ljudi izbjegavaju mentalno naprezanje oko upoznavanja karakteristika velikog broja pojedinaca sa kojima svakodnevno dolaze u kontakt.

2 Kognitivan – saznajni, spoznajni, koji se tiče saznanja


Faktori koji utiču na tačnost posmatranja a: 1. zavise od osobina onoga koga posmatramo:

dostupnost posmatranju – što je veća (što je osoba sklonija otkrivanju svojih osobina) to je lakše donijeti procjenu o pojedinačnim osobinama

dosljednost ponašanja osobe – doslijednije ponašanje pojedinca vodi tačnijoj procjeni njegovih osobina

veličina uzorka u posmatranju dostupnog ponašanja – ako osobu srećemo duže u njenim raznim ulogama dostupniji nam je širi uzorak njenog ponašanja

karakter interpersonalnog odnosa a) ponašanje jedne osobe nije uslovljeno

ponašanjem druge b) ponašanje jedne osobe je unaprijed

definisano, a ponašanje druge je reakcija na prvu osobu

c) ponašanje učesnika je uzajamno povezano

2. osobina uspješnog posmatrača:

inteligencija – inteligentniji ljudi uspješnije uviĎaju osobine i karakteristike drugih

široko lično iskustvo – pomaže nam da kompleksnije i realnije sagledamo osobine ljudi

kognitivna složenost – ljudi kod kojih je razvijena procjenjuju finije i nijansiranije

neautoritarnost – pomaže nam da realno rasudimo i izbjegnemo predstave o nadreĎenim i podreĎenim ljudima

distanciranje – sposobnost isključivanja emocija iz procesa opažanja pomaže nam da budemo nepristrasni

dobre socijalne vještine – što su veće to je veća i pouzdanost procjene Greške u posmatranju:

a) Halo-efekat – kada ocjenjujemo sve osobine neke ličnosti na osnovu jedne njene osobine, ili suprotno kada jednu osobinu procjenjujemo prema opštem utisku o nekoj osobi (kao kad učiteljica nekog procijeni kao vrijednog i pametnog pa mu daje sve petice, a nekom drugom daje sve dvojke). Da bi se ovaj efekat izbjegao možemo objasniti procjenjivaču zašto dolazi do ovog efekta

2. uputiti procjenjivače da procjenjuju jednu po jednu osobinu svakog od članova grupe (horizontalno) pa tek onda svakog ponaosob

3. angažovati više posmatrača b) Kada druge ocjenimo prema sebi - pa ako smo mi izrazito uredni oni

ispadnu aljkavi, ili ako smo preambiciozni, oni ispadnu nezainteresovani. Naša ličnost nije kriterijum.

c) Metaforička generalizacija – prenošenje opaženih fizičkih osobina na ocjenjivanje psihičkih osobina.

d) Greška srednje vrijednosti – kada sve ocjenjujemo kao osrednje da ne bismo pogriješili


e) Logička greška – kada se dvije osobine ocjenjuju podjednako jer se vjeruje da su povezane.

-Govori o topološkoj strukturi ličnosti-glavni dio polja čini ličnost -U ličnosti postoji unutrašnji i spoljašnji dio, unutrašnji se naziva ličnim područjem, a spoljašnji perceptivno-motornim područjem


3. LITERATURA

1. www.wikipedia.org 2. Fromm, Erich: ‘’Analitička socijalna psihologija’’, Naprijed, Zagreb, 1991.

3. Gutović, Vukašin: ’’Psihološke osnove vaspitno-obrazovnog rada’’, Društvo

pedagoga RS, Banja Luka, 1999.

http://www.wikipedia.org/

Documents

Seminarski kognitivne psihičke funkcije