Silverman - Einstein'in Buzdolab

8/14/2019 Silverman - Einstein'in Buzdolab

1/106

Kitap Ad: Einstein'n Buzdolab - Tuhaf HikayelerYazar: Steve Silverman

GRKitabma ho geldiniz! ounuzun giri blmn hzla geeceini bildiim iinlaf fazla uzatmayacam, merak etmeyin!

Okumak zere olduklarnz, bana ait Lzumsuz Bilgiler Web Sitesi'nin eniyilerinden oluuyor. Bu web sitesini, insanlarn internet'te ticari bir eyyaplamayacan dndkleri zamanlarda, nternet'in patlamasndan hemen

nce amtm. Ben sadece yeni kan HTML kodlarn reneyim diye altrmayapyordum. Yazdklarm kimsenin grp takip edeceini dnmemitim. Birweb sayfasna ne konaca konusunda en ufak bir fikrim bile yoktu. Arkadamae-postayla yolladm birka lgn ykye bir baktm. Biraz kopyala yaptr,biraz da basit web sayfas kodlaryla site domu oldu. 'Lzumsuz Bilgiler'bal ise daha iyisini bulma umuduyla bir kenara atld.

Aynen beklediim gibi, bata web siteme pek bakan olmad. lk iki yl boyuncatoplam ziyareti saym 13 bini zar zor geiyordu. Bir 4 Temmuz tatilinde annebabam ziyarete gittim ve gn sonra dndmde ziyareti saysnn iki

kat

na

kt

n

grdm. Fark

na vard

m ki, e-posta mesajlar

mdan biri yoluylaYahoo benimkini haftann sitesi semiti. te her ey byle balad. Arkasndanmilyonlarca ziyareti ve dller geldi. Web sitesinin trafii gittike artyor.

Size garanti veririm ki, bu kitaptaki her yk kesinlikle gerektir.nsan o kadarsra d bir hayvan ki, harika ve gerekten acayip yklerle dolu bir tarihyazm. Konular zerine yaptm aratrmalar ok zaman alc oldu nk heryk gerekten pek ok gariplik tayordu. ou zaman yknn en ok bilinenversiyonu doru olan deildir. Kaynaklardan topladm bilgileri birbirine zt yada yetersiz grdmde en iyi etkiyi hangisinin yaptn hissettiysem, onusetim. Okurlar da ufak tefek hatalarm gsterme ve baka bilgi kaynaklarna

ynlendirme konusunda, sa olsunlar, yardmc oldular.

yklerin konularn seerken izlediim yol hemen her zaman ayndr. Beniartan ufak bir bilgi parasna rastladmda onu rencilerime sunarm.Lisede uzun yllardr fen dersi verdiim iin, rencilerin memnun edilmesi enzor dinleyici kitlesi olduuna hi phem yok. Bu yolla yklerin bazlarnn boolduu ortaya kar ve ben listeden silerim. rencilerimin beendikleri ise uzunkonu listemde yerini alr. Bu konudaki bilgileri topladka bir dosyaolutururum. Son aama en zorudur: yknn yazm.

Burada adn hi duymadnz insanlara teekkr etmeliyim: Aileme,arkadalarma, rencilerime, bana daima destek ve bilgelik szckleri sunan

www.maximumbilgi.com tarafndan hazrlanmtr. 1


2/106

okurlarma. Ayrca yakn arkadalarm Barbara Roosevelt ve Jamie Keenan'ayararl neriler yaptklar ve yazlarm dzelttikleri iin teekkrlerimisunuyorum.

Bu yklerden herhangi birinin hayatnzda bir deiiklik yapacan

sanmyorum. Ophra Winfrey'in programnda yer vermek isteyecei trden ilhamverici ykler deil tabii bunlar. (Ophra Winfrey Amerika'nn en popler talk-showcusu -.n.) Yine de yklerin sonunda yznzde bir glmseme belirirseamacma ulam olacam. Haydi imdi arkanza yaslann, biraz st ya da aylakurabiyelerinizi aln ve rahatlayn. Tarihin glgede kalan tarafndan size gelenbu yklerin keyfini karn.



3/106

BLM 1AKA YAPIYOR

OLMALISIN!



4/106

KAFASIZ TAVUK MIKEO GEREKTEN KAFASI KESLM HALDE ETRAFTA KOUTURAN BRTAVUKTU

E-posta mesaj yeterince masum grnyordu. Bir okur soruyordu: "Aadakilinkteki yky hi duydunuz mu?" ve baka bir web sayfasna hyperlinkvermiti. zerine tkladm ve tamamen uydurma olmas gerektiine inandmbir ykyle karlatm. Tek problem uydu: yk tamamyla gerek gibigrnyordu.

Bu yk Tavuk Mike hakknda. Mike, tabii ki bildiiniz sradan tavuklardandeildi. Hem de hi sradan deildi. Yazdk ya, Mike kafasz bir tavuktu. Daha da

ayrntl bilgi vermek gerekirse Mike kafas olmayan bir horozdu.

unu belirtmeliyim ki, Mike her zaman kafasz bir ku deildi. Aslnda Fruita,Colorado'da kafasyla birlikte yzde yz normal bir hayvan olarak domutu.

10 Eyll 1945 tarihinde Mike'n be buuk aylk ksa yaamm ekilmez halegetirecek bir ey oldu. O gn Mike lm cezas ald. Sahipleri Llyod ve ClaraOlsen, kmesteki hayvanlarn birazn katletmenin, birazn satmann, kalanlarda kendileri iin kesmenin zaman geldiine karar verdiler. Bu niyetle kmesegeldiler.

Dikkat et Mike!

Tahmin edebileceiniz gibi tavuklarn kafasn koparma iini Bay Olsen,hayvanlar yolup temizlemeyi de Clara yapyordu.

Tak! Bak iner ve Mike'n kafas kopar.

Mike'n kafasphe gtrmez bir ekilde lmt. Ancak geri kalan iin aynssylenemezdi.

u anda ne dndnz biliyorum. Tavuklarn kafas kesilmi bir ekildeortalkta kouturabildikleri bilinen bir gerektir. ngilizce'de buna dair biratasz bile vardr. Ancak kafas kopmu bir tavuun birka dakikadan fazlayaamayacan da herkes bilir.

Mike'n hayat oyununun kurallarn bilmedii besbelliydi. Kafas yerdeduruyordu ama o sorunsuz bir ekilde ayakta durup hibir ey olmam gibidolanabiliyordu. Sonraki gn Mike hala yalpalayarak geziyordu. Lloyd onubesleyip ne kadar hayatta tutabileceini grmeye karar verdi. Ak olan yemekborusundan bir gz damlalyla, tlm yem ve sudan oluan bir karm

vererek Mike' besledi. Talnn verilen yemi te-bilmesi iin yemekborusundan minik akl paralar att. Mike gnler getike kilo alyordu.



5/106

Zavall ku hi zorlanmadan yksek itleri bile aabiliyordu. tmesi iseboazndan kan guruldama eklindeydi. Mike olmayan kafasndaki olmayangagasyla tylerini yolmaya bile alyordu. Kafasnn ilevlerim saymazsak,grne gre, Mike teki tavuklarn yapt her eyi yapabiliyordu. Vcudununnemli bir ksmnn eksik olduunun farknda bile deildi.

Kafasz tavuklarn her gn karmza kmadn kabul edeceinize eminim.portac geleneklerine gre bu tuhaf durumdan para kazanlabilirdi. ByleceHope Wade adnda bir yatrmc gelip Lloyd'u gsteri dnyasnda iyi bir yeredinebileceine ikna etti. Mucize Mike-sahne ismi buydu- Amerika'nn tm batyakasn batan aa turlad. Kafas, bir konserve kavanozunda Mike'la birlikteseyahat ediyordu (Aslnda Mike'n kafa-

sini bir kedi yemiti ve kavanozdaki baka zavall bir tavua aitti.) Kafasnnkesilmesinden tam alt hafta sonra Life dergisi Mike' haber yapt ve n daha

da yayld. Kafasz Mike' grmek iin herkes 25 sent deyebilirdi.Poplaritesinin zirvesindeyken ayda 4.500 dolar kazandryordu. O zaman iinbu para kk bir servetti.

Ortada para varsa, daima taklitiler de bulunur. Mike'n geldii kasabadanbakalar da ayn eyin olmas umuduyla tavuklarnn kafasn kesiyordu.Takliti horozlardan birinin adansl idi ve bir soba borusuna girip lene dektam on bir gn yaad. ansl o kadar da ansl deildi anlayacanz. Birka gnyaayan baka kafasz tavuklar da oldu.

Peki Mike nasl hayatta kalabiliyordu? Bilim insanlar Mike' incelediler ve BayOlsen'in tavuun kafasn koparrken pek baarl bir i karmadn grdler.Kafann ou kopmutu ancak bir kulak yerinde duruyordu. Bak ah daman s-kalamt ve bir pht Mike'n kan kaybndan lmesini nlemiti. Anlalan,tavuun reflekslerinin birou, byk lde salam kalm olan beyin sapndankaynaklanyordu. Mike ayn zamanda birok hayvan sever dernek tarafndan daincelendi ve ac ekmedii akland.

Mike'n en ok karlat sorun, kendi sm yznden nefes alamayyd.Olsenler sm ekmek iin rnga kullanyorlard. Fakat bir gn kaderdarbesini indirdi. Fruita'daki evine dnmekte olan Mike, geceyi Olsenlerle

birlikte Phoenix'teki bir otel odasnda geiriyordu. Gecenin bir vaktinde Mike'nksrklerini duyan Olsenler, rngay nceki gn gsteri yaptklar alandaunuttuklarn fark ettiler. Mucize Mike artk yoktu.

Mike'n bu dnyadan gecikmeli ayrlnn tam tarihi hibir zaman kaytlaragemedi. Yllar sonra, Lloyd'un verdii bilgilere dayanarak, Mucize Mike'n 1947Mart'nda ld kabul edildi. On sekiz ay boyunca kafasz yaamak bir dnyarekoru saylabilirdi. Ancak Lloyd kazayla hayvann lmne sebep olduunukabul etmek istemedi ve Mike' sattn iddia etti. Bu kk zararsz yalanyznden, Mike ile ilgili birok ykde, onun 1949 sonlarna kadar lkeyi

turlamaya devam ettiinden bahsedilir.



6/106

Ama durun, ykmz henz bitmedi! Mike adna bir tatil gn bile var! 17Mays 1999'da, Mike'n memleketi Fruita'da, kentin en nl ahsiyeti onurunailk 'Kafasz Tavuk Mike Gn' dzenlendi. Etkinlikler arasnda kafasz bir tavukgibi koma yar, yumurta frlatma, tavuun kafasn takma oyunu, gdaklamave klasik tavuk dans bulunuyordu. Bir eyler yemek isteyenler iinse tahmin

ettiiniz gibi tavuk, tavuk salatas ve benzerleri mevcuttu. Ayrca TavukTombalas adl oyunu da unutmayalm. Bu oyunda, tavuklarn zerinepisledikleri kutulardaki numaralar seiliyordu.

lginizi ektiyse, Kafasz Tavuk Mike Gnher yl kutlanyor. Kulaa ok tuhafgelse de, aslnda iyi vakit geirmeniz mmkn. Bunlarn hepsi, Mucize Mike adlansl bir hayvann hayatn kutlamak amacyla gerekletiriliyor.



7/106

GAZMANOSURUKTAN TAYYARE SELAM SYLE O YARE

siz misiniz? Yeni bir i mi aryorsunuz? Elimdeki tam size gre bir i olabilir!

Osurarak byk paralar kazanmanz mmkn. Kenara ekil Howard Stern!(Howard Stern, Amerika'nn belden aa esprileriyle nl bir radyoprogramcsdr -.n.)

Ancak, iinizde iyi olmanz gerek. nsanlar yle amatr bir osurukuyu izlemekiin para demezler. Bir profesyonel olmanz gerek. Joseph Pujol gibi rnein yada halk arasnda bilinen ismiyle "Le Petomane-Gazmari.

Bata bu yknn gerekliinden pek emin olmadm ncelikle sylemeliyim.Birka yl nce bir Fransz beyefendisiyle yemek yedim. Ona yky anlatmaybitiremeden lafm kesti ve Pujol'un gerekten de ok nl bir Fransz olduunudorulad.

ykmze balayalm.

Kk Joey, l Haziran 1857 tarihinde, Fransa'nn Marsilya ehrinde domutu.Gizli yeteneini kefetmesi uzun srmedi. Gen bir ocukken, ailesiyle deniz

kysna giderlerdi. Bir gn, yzerken, nefesini tutup suya dalmaya karar verdi.

Bu dal tarihe gemeli. Birdenbire, buz gibi souk suyun iine ilediini vebarsaklarna dolduunu hissetti. Kulaa elenceli geliyor! ok korkan kkJoey denizden kp annesinin yanna kotu. Aniden, suyun vcudundan darkp sahile boaldn hissetti. Oh, ne utan verici!

Pujol bydnde askere arld. Burada, erkeklerin tipik irenlikmuhabbetlerinden biri srasnda, ocukken yaad deneyimden bahsetti veelbette, gstermesini istediler.

Bir sonraki ar izinlerinde, Pujol denize gidip tekrar denedi. e yaramt!

Pujol bu yeteneini gelitirmeye balad. Bir leen su ile gizlice provalar yapt. Anal ve karn kaslarn gererek iine ald ve darya brakt su miktarnkontrol edebilir hale geldi. Suyu drt be metreye kadar pskrtebiliyordu.

Ksa srede bir sonraki aamaya gemek iin hazrd: Su yerine hava kullanmak.Osuruk sanat ite byle domutu!

Pujol, terhis olduktan sonra, aile frnnda almaya balad. Geceleri ise

mahalle barlarnda ark sylyor, trombon alyor ve komedyenlik yapyordu.



8/106

Dier flemeli enstrmanndaki ustaln, zel arkada gruplarndasergiliyordu. Herkes bu numaray da ovuna eklemesi iin srar ediyordu.

Gsterisini mkemmelletirdikten sonra Marsilya'da bir yer tuttu, byk birtantm kampanyas yapt ve sonuta her gece kapal gie oynad.

Pujol sahneye ipek ve kolalanm beyaz keten giysiler iinde kyordu. Alkonumasn tamamladktan sonra ne eiliyor, dizlerinin stne kyor ve kseyirciye dnk olarak bir dizi taklide balyordu. Surat ifadesi hi deimiyordu.Ama ayneyi seyirci iin sylemek mmkn deildi. O kadar ok glyorlard kikorsesi skan baz kadnlar baygnlk geiriyordu. Salonda her gsteri iin salkekibi bulundurulmas zorunluluu getirilmiti.

Kk, zarif bir osuruk salarak kk bir kz taklit ediyordu. Kaynvalidesinitaklit etmek iinse uzunca osuruyordu. Top atn, makineli tfekleri ve gk

grltsn de unutmayalm. Mzik bile alabiliyordu. Gsterisi bir buuk saatsryordu.

Olduka yetenekli bir adam! Bu ustaln kskanmyor deilim.

Gsterinin finalinde, seyirciyi de kendisine elik etmeye aryordu. Byk birosuruk orkestras. Mthi kokuyor olmal!

Elbette, kukucu davrananlar da vard. Pujol, sahtekar olmadn ispatlamakiin tbbi testlerden gemek zorunda kalmt.

Pujol, Fransa'da o gnlerin en ok para kazanan ovmeniydi. Ancak, sonundaemekli oldu ve frncla geri dnd. Ailesine bakt ve 1945 ylnda, 88yandayken ld. Sorbonne'daki tp fakltesi, vcudunu incelemek iin 25 binfrank nerdi ama ailesi bu teklifi geri evirdi.

Ve bylece dnyann en byk osurukusunun yaam sona erdi. Her ey havayakart.



9/106

COLLYER KARDELERPEK AMA LANGLEY NEREDEYD?

Yol an Frasier ve Niles Crane kardeler. Bir rakibiniz var. Sizin aslaolamayacanz kadar tuhaf iki karde gerekten yaad.

Bahsettiim iki karde gerekten en iyi artlarda dnyaya geldiler. New York'unen kkl ailelerinden birinin soyundan geliyorlard. Atalar Amerika'yaMayflowergnlerinde Speed-wellgemisiyle gelmilerdi. Babalar Dr. Herman L.Collyer, Manhattan'n zengin ve tannm bir jinekologuydu. Anneleri Susie,klasiklere merakl, eitimli bir kadnd. 1881 ylnda doan ilk oullar Homer,mhendislik eitimi grd. 1885'te doan Langley ise Columbia niversitesi'ni

bitirip denizcilik avukat oldu.

Ancak 1909 ylnda olanlarn talihi dnd. O dnem iin olduka sra dgzkse de, kan koca ayrlma karar aldlar. Baba evden ayrld ve yirmiliyalarndaki iki ocuk da anneleriyle birlikte yaamay setiler. Hayat ok ktdeildi. Beinci Cadde, 128. Sokakta bulunan katl bir konakta yayorlard.

Fakat her ey deiti. Anneleri ld. Harlem blgesi yozlamaya balad. Yoksulluk yaygnlat. Su oran artt. Collyer kardeler de, btn bunlarnsonucunda, kendilerini d dnyadan iyice soyutladlar.

Kabul edelim. Dnya ile iletiimi koparmak insanlar olduka tuhaflatrabilir.Homer ve Langley gibi insanlar nl yapan da byle bir tuhaflktr.

Zaman iinde pencereleri tahtayla kapladlar. Davetsiz misafirleri uzak tutmakiin evin her kesine bubi tuzaklar yerletirdiler. Konan hava gaz, suyu veelektrii kesildi. Bir ara, Langley, bir araba motorunu enerji kayna olarakkullanmay denedi. Drt blok tedeki bir parktan su alyorlard. Yemek yapmakve koca evi stmak iin bir gaz sobas kullanyorlard. Langley, 1933 ylnda krkalan Homer'in tedavisi iin, haftada yz adet portakal, kepekli ekmek ve fstk

ezmesinden oluan bir diyet haz

rlad

. Bana sorarsan

z, pekala ie yarayabilir.ok tuhaf.

1942 ylnda, Collyer kardeler gazetelere konu oldular. Evlerinin ipoteinideyemedikleri iin banka kaplarna dayand. Bowery Bankas, tahliyeprosedrn uygulamaya koydu ve evi boaltmalar iin bir ekip gnderdi.Langley Collyer iilere barmaya balaynca polis arlmas gerekti. n kapykran polisler, yabanclarn girmesini engellemek iin yaplm pten bir duvarlakarlatlar. Langley, 6.700 dolarlk bir ek yazd ve borcu kapatarak ipoteikaldrd.



10/106

Herkesin mlkn terk etmesini istedi ve Collyer kardeler hakknda sonduyulan ey bu oldu.

21 Mart 1947 Cuma gn, sabah saat onda, Charles Smith adl bir adam polismerkezini arayp "Beinci Cadde'deki 2078 numaral binada l bir adam var"

ihbarn yapana dek. Charles Smith'in gerek kimlii bugn bile gizeminikoruyor.

Olay yerine gnderilen devriye polisi binaya girmeyi baaramad. Ne kap zili nede telefon vard. Konan tm kaplar kilitlenmiti. Bodrum pencerelerikrlmt ama demir parmaklklar ieriye girilmesini engelliyordu. Yedi kiilikbir acil durum ekibinin arlmas gerekti.

Peki siz olsanz, bu durumda ne yapardnz? Evde muhtemelen bir ceset var amaieri giremiyorsunuz. lk akla gelen kapy krmak olacaktr ki, onlar da bunu

yaptlar. Ancak antreye ylm eski gazetelerden, iltelerden, yarm bir dikimakinesinden, st ste ylm sandalye ve kutulardan, paralanm bir zmcenderesinden ve eit eit pten oluan duvar yollarn kapyordu.

Polisin n kapdan kolaylkla ieri giremeyecei ortadayd. Bunun zerine bakabir yol denemeye karar verdiler. Bir merdiven bulup binaya yasladlar. Bu kezikinci kattaki bir pencereden ieri girmeyi deneyeceklerdi.

Ama ans onlardan yana deildi. Kardeler pencerenin nnde daha da bykbir yn oluturmulard. Polis btn pleri teker teker ayklayarak sokaaatmaya balad. plerle balanm saysz eski gazete ve bo karton kutu, birbebek arabasnn iskeleti, bir trmk, birbirlerine balanm iki emsiye ve dahaynla vr zvr karld.

Pencerenin nndeki yn biraz temizlendiinde bir devriye polisi ieri girmeyibaard. El fenerinin de yardmyla daha birok p ittirerek ilerleyen polis,Homer Collyer'i ban dizlerinin arasna alm bir ekilde yerde otururkenbuldu. Ufak tefek yal adamn donuk gri salar omuzlarna dklyordu.stnde sadece eski, yrtk prtk bir bornoz vard.

Tetkike katlan Dr. Arthur C. Ailen, bulunan cesedin Homer Collyer'e ait

olduunu ve yaklak on saat nce ldn teyit etti. Aklamas yleydi:"lm sebebini tespit etmekle sorumlu kii olarak, eksiksiz bir incelemeninsonucunda unu syleyebilirim ki, kendisi sadece lmemi, gerekten delmtr." Tamam, bunlar birebir kulland kelimeler olmayabilir.

Binann dndaki kalabalk alt yz kiinin zerine kmt ve herkesLangley'in nerede olduunu merak ediyordu. Acaba ehirde mi geziniyordu? Halaevde saklanyor olabilir miydi? Polise ipucunu veren o muydu? Kimse kesinolarak bilmiyordu.



11/106

Ertesi pazartesi gn polis evde kayp kardei aramaya balad. Bulabildikleritek ey daha ok p oldu: gaz lambalar, bir at arabas tentesi, paslanm birbisiklet, tane oyuncak bebek, bir bebek arabas, paslanm bir yatak, bir gazoca, saysz eski gazete, plak kadn resimleri ve daha bir sr ey. Peki ama

Langley neredeydi?

Ertesi gn eve dnen polis, paralanm bir patates soyaca, boncuklu birabajur, eski bir araba asisi, ocuk oyuncaklar ve yeni gazete, dergi ve tahtaynlar buldu. Peki ama Langley neredeydi?

nc gn evden daha da ok vr zvr karld, e yaramayacana kanaatgetirilen her eya pencereden dar frlatlyordu. Kymetli eyalar ise depodatoplanyordu. Peki ama Langley neredeydi?

Drdnc gn de polis evden p karmaya devam etti. Langley'i ararken tasnifedilmi silahlar ve cephane ile karlatlar. Homer'n ld odada, eitlibankalardaki toplam 3007 Amerikan dolarn belgeleyen hesap czdanlarbuldular. Peki ama Langley neredeydi?

30 Mart Cumartesi gn, Langley'in Atlantic City'ye giden bir otobse binerkengrld haberi geldi. Kayp karde iin srdrlen arama almalar ksa birsre iin New Jersey sahiline odakland. Ancak hibir iz bulunamad. O haldeLangley neredeydi?

Yeniden Pazartesi olmutu. Polis evden p karmay srdryordu. bindenfazla kitap, bir sr eski telefon defteri, bir atn ene kemii, Steinway marka birpiyano, eski model bir rntgen cihaz ve yeni gazete ynlar bunlarnarasndayd. Evin sadece ilk katndan, on dokuz tonun zerinde eya karl-mt!

O halde Langley hangi cehennemdeydi?

Arama almalar devam etti. Her geen gn evden daha fazla eyakarlyordu. Eskimi tbbi gereler, insan modelleri, eit eit mzikenstrman ve elbette daha fazla eski gazete. p. p. p. Ya Langley

neredeydi? 3 Nisan 1947'de polis onu bulduunu sand. Gney Bronx'takiPugsley Irma'ndan bir ceset karlmt. Ceset kayp kardee benziyordu ama ohafta banda kaybolduu bildirilmi Thomas Lynch adl biri olduu tespit edildi.Yeter artk. Langley neredeydi?

Gnler geiyor, evden hala p kyordu. 7 Nisan Pazartesi gn itibariyle evden103 ton ie yaramaz zmbrt kmt. Ortalama bir evin arl bile bu kadaretmez herhalde.

Bir sonraki cmlenin ne olacan artk tahmin edebiliyorsunuzdur. Eminim

sormamdan da bktnz ama: Langley neredeydi?



12/106

Neyse ki bunu son kez syledim. nk 8 Nisan 1947 Sal gn LangleyCollyer'in cesedinin yeri sonunda tespit edildi. ster inann ister inanmayn,kardei Homer'n ld noktadan on adm uzaktayd. Ksmen rmeyebalam olan ceset, byk ve irkin bir fare tarafndan kemiriliyordu. Bir bavul, metal ekmek kutusu ve evet, doru tahmin ettiniz, ynla gazete bedenini

saklamt.

Dedektifler, Langley'in zerine den kendi bubi tuzaklarndan birinin altndaboularak ld sonucuna ulatlar. Felli ve gzleri grmeyen kardei Homer'ayiyecek bir eyler bulmak amacyla, tnele benzeyen bu labirentin altndansrnerek gemeye altn dndler. Kendisini besleyecek kimse kalma-ynca da, Homer kanlmaz olarak alktan lmt.

Kardelerin evi gayrimenkul olarak 91 bin dolar, arazi ola-raksa 20 bin dolardeerindeydi. 136 ton p arasndan ie yarar durumda olanlar, ak artrma

sonucu iki bin dolardan az bir meblaa satld. Bir zamanlar gzel bir yer olankonaklan ykld ve bugn park yeri olarak kullanlyor.

Elimizde cevaplanmam tek bir soru kald. Btn o gazeteler ne ie yaryordu?Cevap Langley'in 1942 ylnda New York Herald Tribnegazetesine verdii birrportajda sakl: "Gazeteleri Homer iin biriktiriyorum. Yeniden grebildiizaman eski haberleri okuyabilsin diye."

Ne yazk ki, haberleri okuyabilme ans hi olmad. Bunun yerine, ikisi birliktegazetelere haber oldular.



13/106


14/106

oldu Malloy. Yakn gelecekte gazetelerde 'Cinayet Ekibi' olarak anlacak ikiadam, Malloy'un lm haberini beklemeye balamlard.

Ancak Malloy her gn bara gelmeye ve daha ok imeye devam etti.

Cinayet Ekibi'nin yeleri bir sorunla kar karya olduklarn fark etmilerdi.Hayat sigortas ve alkole ynla para yatrmalarna ramen Malloy'un lmegider gibi bir hali yoktu.

Bunun zerine ikisine zehir katmaya karar verdiler.

Mekanda barmen olarak alan Joseph 'Red' Murphy isiz bir kimyagerdi.stenmeyen mterilerden kurtulmak iin ikilere ufak miktarlarda sakinletiricikatard. Yz dolar karlnda, Malloy'un ortadan kaldrlmasna yardm etmeyikabul etti. Tek sorun sakinletiricinin bitmi olmasyd. Bunun yerine 1927 T-

model Ford arabasnn antifrizini kulland. Ancak her gece ikisine katmasnaramen antifriz (o dnemin arabalarnda kullanlan antifriz, zehirli bir eitalkold) hibir ie yaramyordu. Her gn geri gelen Malloy hep daha fazla ikiistiyordu.

lerleyen gnlerde Malloy'un ikilerine neftya, atlar iin kullanlan bir arkesici ve hatta fare zehri bile koydular. Bu maddelerin herhangi biri ortalama birinsan ldrmeye yeterdi ama ar bir alkolik olan Malloy'un vcudu tm buzehirlere bir ekilde direnebiliyordu.

Alkolden sersemlemi Pasqua'nn aklna, viskide bekletilmi istiridye veyadeniztara yedii iin len bir adam hakknda duyduklar geldi. Banasorarsanz, bunu her gn yapan ve hi sorun yaamayan bir sr insan var. iansa brakmamak iin eit miktarda istiridye ve deniztaran zehirli antifriziniinde beklettiler. Malloy bu nefis yemein tamamn mideye indirdi ve ertesign, hepsini artarak mekana geri dndnde ayn yemekten daha fazlaistiyordu.

Cinayet Ekibi, kesin sonu vereceine gvendikleri yeni bir fikir rettiler. Birkutu konserve sardalye ap yaklak bir hafta boyunca rmeye braktlar.Gerekten kt bir koku yaymaya baladndaysa, nefis bir sardalyeli sandvi

hazrladlar. Elbette, mineral katlmam sandvi eksik bir sandvi saylacaiin, Marino teneke kutunun dibini kazd ve lezzetli talalar da sardalyeyeekledi. Son malzeme olarak da bu uydurma karmn iine ince kylm metalparalan eklediler.

Eminim sonucu tahmin edebilirsiniz. Malloy sandvii mideye indirdi,parmaklarn yalad ve oradan ayrld. Peki ld m? Tabii ki hayr. Ertesi gndaha fazlasn istemek iin geri dnd.

Birok kii bu noktada pes ederdi ama hayr, Cinayet Ekibi yeleri

vazgemediler.



15/106

Ekibe drdnc bir ortak alnd. Hershey 'Harry' Green, Bronx'ta taksicilikyapan bir baka dzenli mteriydi. Malloy'u yine szana kadar iirdiler. Dahasonra Green'in taksisine bindirdikleri adam Claremont Park'ta ssz bir blgeyegtrdler. Gsz bedenini karp allarn arkasna yatrdlar. rlplaksoyduklar vcudunu btnyle slattlar. yi bir banyonun hibir sarhoa zarar

verdii grlmemitir. Fakat o gece s sfrn altndayd ve hepsi Malloy'unsabaha kadar donarak leceinden emindi.

Ama yenilmez Michael Malloy lmedi. O her naslsa kurtuldu ve ertesi gn barageldiinde hafif bir souk algnlndan ikayet etti.

Artk bir uzmann yardmna bavurmann sras gelmiti. i tamamlamas iinyz dolar karlnda Anthony 'Sert Tony' Bastone adl bir kiralk katil tuttular.

Sert Tony, bu ii bitirmeye karar verdi. lmne kaza ss verecek bir plan

vard, bu ekilde sigortadan alnacak para iki katna kacakt.

Plan, Green'in taksisiyle Malloy'u ezmekti. Her zamanki gibi adam sarho ediptaksiye bindirdiler. Tenha bir kavaa gelince arabadan kardlar. Green aracseksen kilometre hzla zerine srd. Ancak, Malloy son anda kendini yanaatmay baard. Bu adamda da tam bir rlandalans varm!

Bu kez Malloy'u arka koltua oturtup daha uzak bir yere gtrdler ve sonundaamalarna ulap Malloy'u arabayla lmne ezdiler.

Ya da en azndan Cinayet Ekibi onun ldn sanmt. Adamn ezildiinigrmlerdi. Bu sefer de becerememi olmalar mmkn deildi. Yoksa mmknmyd?

Cinayet ekibi her gn gazetelerde lm ilanlar arasnda Malloy'un takma adnarad. Daha sonra Bronx'taki trafik kazalaryla ilgili haberleri taradlar. Amabouna.

ayet lmemise, Malloy'un hastanede olmas gerekirdi. Kt yaralandnbiliyorlard. Red Murphy'yi tm hastane ve morglarda sevgili 'kayp kardeini'aramak zere grevlendirdiler. Ama bouna.

Malloy'un ld akt. Ancak lmn belgeleyemedikleri srece sigortadanpara almalar mmkn deildi.

Bu yzden Joseph Patrick Murray adl bir baka adam temizlemeye kararverdiler. Murray de onlarn arad gibi biriydi. Kimsenin eksikliiniduymayacan dndkleri biri. Ekip, Murray'i sarho edip ayn taksiyle ezmetaktiini uygulad. Murray'in zerinden getiler. Sonra dnp ii garantiyealmak iin bir kez daha ezecekleri srada yaklamakta olan bir motosikletinklarndan rkp oradan uzaklatlar.



16/106

Esas mesele Murray'i kendi yarattklar Nicholas Mallory olarakyutturabilmekti. Pasqua, Mallory'nin adresine gnderilmi mektuplar Murray'incebine yerletirmiti. Ayrca bir kaza durumunda cesedin Malloy, pardonMallory'ye ait olduunu tehis etmek zere Pasqua'nn arlmas gerektiinibelirten bir kart da unutmamlard.

Tahmin edebileceiniz gibi, bu plan da ters tepti. Murray kurtulmay baard veLincoln Hastanesi'nde elli be gn boyunca tedavi grd.

Btn bunlar yetmezmi gibi, ilk 'kazadan' hafta kadar sonra Michael Malloyhibir ey olmam gibi bara geri dnd. Sa salim kurtulmay baarmt.

Arkadalar salk durumuyla yakndan ilgilendiler. (Tabii, ne demezsin!) Buncazamandr nerede olduunu sorduklarnda, Malloy kendisine bir arabannarptn anlatt. (Sizce bu cevap onlar artm myd?) Beyin sarsnts

geirmi, kafatas atlam, omzu krlmt. Uzunca bir sre FordhamHastanesi'nde kalm ama idari bir hata sebebiyle hastane kendisini kaydetme-miti.

Cinayet Ekibi'ni bir telatr ald. Sert Tony ne yaplmas gerektiini aklad.Malloy'u ldrmeleri gerekiyordu. Zekice numaralar bulmaya almayacak;adam temizleyip sigorta parasn alacaklard.

Bastone, Malloy'u kimin daha ok ieceine dair bir iddiaya ard. Her zamankigibi, zavall adamcazn ikisine byk lde zehirli madde kattlar ve sonutaMalloy bilincini yitirdi.

Ekibin altnc ve son yesi Daniel Kreisberg, elli papel karlnda plana dahiledildi. Birinin cann almak iin dk bir mebla. Kreisberg ile Murphy,Malloy'u 1210 Fulton Caddesi'nde kiraladklar bir odaya gtrdler. RedMurphy, bir ucunu duvardaki gaz vanasna takt bir hortumun dier ucunuMalloy'un azna yerletirdi. Ancak hortumun uzunluu yetmeyince Malloy'uyataktan indirip duvara doru srklemeleri gerekti. Kreisberg gaz atnda,daha sonra mahkemede ifade edecei gibi dar kaan gazn kard 'czrtlsesi' duyabiliyordu. Haftalar nce yapmay amaladklar eyi sonundabaarmlard. 22 ubat 1933 tarihinde Malloy'u ldrdler.

Cesetten kurtulmak iin kolay ksmyd. yknn balang ksmlarnhatrlyorsanz, Pasqua bir cenaze kaldrcsyd. Bu noktadan sonra her eyle oilgilendi. Malloy'un alkole bal akcier iltihab sebebiyle ldne dair sahte birevrak hazrlamas iin eski bir belediye meclisi yesi olan Dr. Frank Manzella'yabavuruldu. Pasqua cesedi on dolarlk ucuz bir tabuta yerletirip WestchesterBlgesi'ndeki Ferncliffe yoksullar mezarlna gmd. Elbette hizmetikarlnda da 400 dolarlk bir fatura kard.

Bu tabii ki hikayenin sonu deil. Ekibin ganimeti blme konusunda tartmaya

balad anlalyor. Taksi ofr Green aracnda meydana gelen hasarnkarlanmas gerektiini sylyordu ve bu konuda yabanc insanlarn da fikrini



17/106

almaya balad. Sert Tony ile Kreisberg de cinayetteki rollerini bakalarnaanlattlar. enesi dk sululara dair btn hikayelerde olduu gibi,anlatlanlar polisin kulana gitmekte gecikmedi, iki haftalk soruturmasonunda tutuklamalar balad.

Soruturma srecinde polisin bir yl nce lm Mabelle Carlson isimli birkuafrden haberi oldu. Carlson, 17 Mart 1932'de lmt. lm sebebi, iddetlive kronik alkoliklik ile birleen lmcl zatrree olarak belirlenmiti. Dahasonra, Marino'nun Carlson'a bilincini kaybedene dek iki iirdii ortaya kt.Kadn odasna karm, yere yatrm ve rlplak soy-mutu. Btn vcudunuslatm ve buz gibi gecede pencereleri amt. Dayankl Malloy'dan farklolarak, kadn donarak lmt. 800 dolarlk hayat sigortasnn tek varisininMarino olduu anlald. Bu hikaye, biraz nce okumu olduunuz bir dierinedehet verici lde benzemiyor mu?

Hikayenin ayrntlar dava srasnda ortaya kt. Yukarda anlatlm olanlaraiki ilgin ayrnt daha eklendi. lk olarak, Malloy'un bana ok iddetli bir darbealm olduu tespit edildi. Eer gaz zehirlenmesinden kurtulmu olsayd,muhtemelen sol gz kr kalacakt. kinci olarak, Cinayet Ekibi'nin Malloy'umakineli tfekle ldrmeyi planlad ortaya kt. Ancak, bir Malloy klasiiolarak, adammz etenin kurduu tuzaktan yakasn kurtarmt.

Sonuta cezalar akland. Taksi ofr Harry Green itiraf ettii iin daha azceza ald. Dr, Frank Manzella su ortaklndan hapse girdi. Frank Pasqua, Anthony Marino ve Daniel Kreisberg, 7 Haziran 1934 tarihinde Sing Singhapishanesinde elektrikli sandalyede idam edildiler. Joseph Murphy de (Murphy,Marino, Malloy, Mallory, Murray -bu hikayede ne kadar ok M var!) 5 Temmuz1934 tarihinde elektrikli sandalyeye oturdu.

Peki Sert Tony Bastone'a ne oldu? Anlalan sigorta parasnn paylalmaskonusunda anlaamamlard. Michael Malloy'un lmnden yaklak bir aysonra ayn barda vurularak ldrld. Elbette tm sanklar mahkemedeMalloy'u Bastone'un zoruyla ldrdklerini sylediler. Oraya gelip kendinisavunamayacak olan birini sulamak ok kolay tabii.

Ya sigorta paras? Ekip, Metropolitan Hayat Sigortas irketi'nden 800 dolar

ald. Ancak iki Prudential poliesinin karln talep etmek iin ge kaldlar.Esas varis Murphy, Sert Tony cinayetinin tan olarak gzaltnda olduu iin,ortaklar da planlarna dikkat ekmemek amacyla harekete gemekistememilerdi.

yi bir Hollywood komedisinin senaryosu gibi geliyor deil mi? Bu hikayeyekimse inanmaz...



18/106

TAVUK FIRLATICISITYLER UUACAK!

Gnn birinde, Internet'te, Federal Havaclk daresi'nin (FH) tm yeni uakmotoru tasarmlarnn gemesini zorunlu kld tuhaf bir test hakknda absrdbir yk okuduunuzu dnn. Buna gre bir top araclyla motorlaratavuklar frlatlacaktr.

Byle lgnca bir yknn gerek olmasnn imkansz olduunu bilseniz bilebiraz aratrrsnz. Bu yknn Internet zerinde bir sredir dolamakta olduuortadadr. Sonunda hayal krkl iinde aratrmaktan vazgeer ve buhikayenin palavra olduuna kanaat getirirsiniz.

Ertesi akam, televizyonun karsna gemi zap yaparken, inanlmaz birekilde, bambaka bir gerekeyle, bir uan motoruna frlatlan tavuklargryorsunuz. Byle bir eyin gerekten yapldn kantlayan bir grntkayd.

Eh, hayat byle tuhaf rastlantlarla dolu ite. Bu olay benim bama geldi.Bylesine akl almaz bir meselenin iki gn st ste karnza kma olaslnedir ki?

Bu noktaya nasl geldiime dair girizgah okuduktan sonra eminim ki TavukFrlatcs iini merak ediyorsunuzdur.

Anlatmaya balyorum o halde...

Hi yolda arabanzla giderken n camnza anssz bir ku toslad m?

Pat!

Ama arabalar uaklara gre ok daha yavatrlar. Mach l (yani ses hz) ile

giderken bir kua arptnz dnn. Hasar ok daha fazla olacaktr. Eeruanzn tasarmnda baz sorunlar varsa ciddi bir zarar grebilirsiniz.

Burada bahsettiimiz hi de nemsiz bir konu deil. Amerikan Hava Kuvvetleriher yl uaklarna 2500 ile 3000 arasnda ku arptn tahmin ediyor. Bununmaddi karl da ylda elli ile seksen milyon dolar arasnda bir rakama tekablediyor. Kimi durumlarda bu kazalar can kaybyla bile sonulanabiliyor. (Bukonuyla ilgili baz okuyucularmn gndermi olduu kanl fotoraflar buradasizinle paylamamay tercih ediyorum.)

Bu zarar

n nne gemenin bir yolunu bulmak gerektii ortadayd

.



19/106

Tavuk Frlatcs'nn ilk nasl ortaya ktn kesin olarak tespit etmek mmkndeilse de, aletin ilk olarak 1970'lerin balarnda Vietnam Sava srasndapopler olduu anlalyor. Hava Kuvvetleri'nin F-111 uaklarnn donanmarazi-gzleme radarlaryd ve bu yzden yerden ancak birka yz metreykseklikte uabiliyorlard. Bunun nasl bir soruna yol atn anlamsnzdr.

Alak irtifada seyrediyorsanz, ok sayda kua arpp ciddi hasar grmenizkanlmazdr.

Vietnam Sava srasnda meydana gelen bu zararn sonucunda, dnya apndakisivil uular iin de geerli olmak zere, uak reticileri tasarmlarnn kudarbelerine kar dayanklln kontrol etmeye baladlar.

Bir ku darbesinin sebep olaca hasar tespit etmek iin gerek bir uaa yksekhzla gerek bir ku frlatmaktan daha iyi bir yol olabilir mi?

Aslnda test uaklarna herhangi bir ku frlatabilirlerdi. rdek veya hindikullanabilirlerdi mesela. nsann aklna kuu veya pembe flamingolar da geliyorama bu birok kiinin tepkisini ekerdi. Kabul edelim, i en uygun kuu semeyegeldiinde, ilk akla gelen deersiz tavuklar oldu. nk tavuklar hem ucuz hemde boldu. Bu yzden de ku testi iin idealdiler.

Hayvanlara nasl eziyet edildii hakknda barp armaya balamadan nce,testlerde sadece l hayvanlar kullandklarn belirtmeme izin verin. Birilerininsofrasna gidecek bu kular nce Tavuk Frlatcs iin roket oluyorlard.

Evet, bunlar kesinlikle kahraman tavuklard. Sadece birilerinin karnndoyurmakla kalmayp, ayn zamanda hayat kurtaryorlard. (Ne yazk kikurtardklar kendi hayatlar deildi.)

Anlalan bu tavuk toplarnn ou sktrlm hava ile alyordu. Ne yazk ki,kular topun iine ufak geldikleri iin, sabotad verilen (Franszca'da 'ayakkab'anlamna gelen bir kelime) bir kaba yerletirilirlerdi. Silah atelendiinde, sabot(genelde tahta, kpk veya fiberglastan yaplrd) mekanik olarak serbestbraklr ve ku tehlikeli bir rokete dnrd.

rdek! stmze geliyor!

Tavuk Frlatcs'n kullanmann kesin kurallar vard. ncelikle, kuun ya ikikilo (askeri testlerde) ya da drt kilo (FH testlerinde) arlnda olmasgerekirdi. kinci olarak, buzlar zlm veya taze olmalyd, nternet'teki bazsama hikayelerde anlatld gibi donmu deil. nc olarak, tyleriyolunmu olmamalyd -mmkn olduunca gerekilik salamak iin.

Tavuklar sabota yerletirilip byk bir hzla toptan frlatlrlard. Bir tavuufrlatabilecek kadar byk olan her araca havan topu denebilir bence. Farkltoplar farkl sratte frlatrlard ama hepsinin hz saatte 225 ile 300 kilometre

arasnda olurdu. Saatte 900 kilometrenin zerinde hzlara ulaldna dairraporlar da var ama bu rakamlar dorulamak mmkn deil.



20/106

Tavuklar uan eitli blgelerine frlatlrd. Hedefler de ounlukla n camlar,krlgan kanat paralan ve motorlar olurdu.

Motorlar iin yaplan denemelere insan kendi gzyle grmeden inanamyor.Tm yeni motorlar FH belgesi almak iin bu 'tavuk testini' (ve daha birok testi)

gemek zorundaydlar. Tavuk pervaneye arpt an un ufak olurdu. Paralanantyler ve vcut paralar her yne dalrd. Kulaa ne kadar iren geldiinibiliyorum ama trbin bann ayn eyi yapp birok insann hayatn sonaerdirmesinden iyidir.

Bir daha tatil iin tropikal bir cennete gitmek zere uaa bindiinizde, sizlerincan gvenlii iin kendi hayatn feda etmi olan o kahraman tavuklara teekkretmeyi unutmayn.



21/106

BALONLA YOLCULUKUAN HALIMLA UZAKLARA

Yzlerce televizyon kanalnda bir tane bile seyretmeye deer programbulamadnz geceler oldu mu hi? O gecelerden birinde plk Savalar: UanMakineler adl bir ov programna rastladm. Programda bir grup amarmakinesi tamircisi ile bir grup psikolog en iyi uan makineyi yapabilmek iinyaryorlard. Kurallar son derece basitti. Her ekibin plkte bulduklarmalzemelerden bir uan makine yapmak iin on saati vard. Bir insan en uzunsre havada tutmay baaran ekip yarmay kazanyordu.

Beni bir dncedir ald. On saat iinde bir uak yapmay baardm farz

edelim. yle bir eyin iine binerek hayatm riske atmak ister miydim? Hisanmyorum. Daha sonra Larry Walters adl adam dnmeye baladm. Yllarnce kendi uu cihazn retmi ve gkyznde allmadk bir yolculuakmt.

plk ekiplerinden farkl olarak, Larry, tm yaamn bu uuu planlayarakgeirdi. Her ey 9-10 yalarndayken ailesi onu Disneyland'e gtrdndebalamt. Larry, bir alann elinde grd kocaman Mickey Mousebalonlarndan bylenmiti. O an, gnn birinde byle balonlarla birliktegkyznde umak istediine karar verdi.

Genlik yllar boyunca, hidrojen gaz doldurduu kk balonlarla deneyleryapt. (Hatrlarsanz, Hindenburg hidrojen ile doldurulduu iin patlamt. Oyataki bir gen iin hi de gvenli bir ey saylmaz.) Daha sonra Vietnam'daordu as olarak grevini yaparken plann tamamlad.

2 Temmuz 1982 tarihinde, yllar sren bekleyiin ardndan, plann uygulamayakarar verdi. Inspiration(ilham) adn verdii aracn, California'nn Long Beachblgesindeki varolarda yaayan kz arkadann annesinin evinin arkabahesinde ina etmeye balad. Elli be helyum silindiri kullanan Larry, yerel

bir ordu maazas

ndan tedarik ettii iki metre ap

nda k

rk iki adet balon iirdi. Yerden elli metre ykseklikte gezinen balonlarn nasl bir manzaraoluturduunu gzlerinizin nne getirin! ahane bir manzara olsa gerek.

Bu uua yllar boyunca hazrland iin Larry her trl acil duruma kar dahazrlklyd. Pusulas, altimetresi (Ykseklii gsteren alet- .n.), radyosu, elfeneri, ilk yardm antas, aks, her eyi vard. Larry ok yaratcyd, ii su dolusekiz plastik kab denge iin gemisinin kenarlarna takmt. Bir baka-deharn olarak, yere yumuak bir ini yapabilmek amacyla tek tek balonlarvurmak iin yanma silah da almt.



22/106

Muhtemelen Larry 'nin uan makinesinin en tuhaf yan, sepetinin tasarmyd.Dorusunu isterseniz, insann dikkatini asl eken, bir sepetin olmayyd. Larrybunun yerine Sears'tan 109 dolara ald tahta iskemleyi tercih etmiti.

Larry srtna paratn geirdi ve lham'na atlad. Arac iple bir arkadann

otomobiline balamt. Ama, Larry'nin yksekliinin bir buuk metreyiamamasn salamakt. Bamsz bir ekilde umadan nce aracn snamolacakt. Ancak Larry'nin ykselii beklediinden daha hzl olunca ip koptu.Larry gkyzne doru ynelmiti! Asl uu plan, en fazla bin metre irtifadaMohave lne doru yaklak be yz kilometre yol kat etmekti. Ancakbeklediinden ok daha hzl ykselince planlarn deitiren Larry, yolculuunkeyfini karmaya karar verdi. Arada grnz engelleyen uan duvarlarolmadan o ykseklikten nasl bir manzara izleyebileceinizi dnn! nanlmazolmal.

Larry'nin endie ettii nokta ini deil, havann souyaca ve nefes almannzorlaaca kadar yksee kmakt. Yaklak 45 bin metreye ktnda, birazalalma zamannn geldiine karar verdi. nceden planlad gibi, balonlara ateetti ve yedi tanesini patlatt. O srada, tam altimetresine bakmak iin birazeilmiken iddetli bir rzgar sandalyesini sallad ve silah kucandandverdi. Yere den silahn uzaklatka uf aln izlemekten baka elindengelen bir ey yoktu. (Birinin kafasna dse nasl bir davaya sebep olabileceinidnsenize!) Her ne kadar aracn her trl olasla kar hazrlkltasarlamsa da Larry silahn kaybedebileceini hi dnmemiti. Silah tellearaca balam olsayd hi sorun yaamayacakt halbuki.

Yine de, silahn kaybetmek bile Larry'nin moralini bozmad. Arac biraz dahaykseldi. Elli bin metreye kmt. Kafanzdan ufak bir matematik hesabyaparsanz Larry ve tahta sandalyesinin yerden elli kilometre ykseklikteolduunu anlayacaksnz. Larry bir ara Los Angeles Havaalan'nn sahasna bilegirdi ve hem Delta hem de TWA pilotlar tarafndan fark edildi.

Bir sre sonra lhamyava yava alalmaya balad. Her nedense, son alt yzmetrede hz da artmaya balad. Larry tm arlklar atarak hzn azaltmayaalyordu. Sonunda bir evin atsna arpt ve oradan yuvarlanp aracnn iplerielektrik tellerine taklnca da yerden iki buuk metre ykseklikte asl kald,

ndirilmesi iin blgede elektriklerin yaklak yirmi dakika sreyle kesilmesigerekti. arplmad iin anslyd. Larry sandalyesini daha sonramahallesinden bir ocua verdi ve balonlarnn paralarn imzalayarak datt.

Larry uuunu baaryla ve kazasz belasz atlatm olsa da, Federal Havaclkdaresi durumdan memnun deildi. 17 Aralk tarihinde, Larry'yi -uu belgesiolmayan bir arala havalanmak dahil- drt uu kuraln ihlal etmekten drt bindolar para cezasna arptrdlar. Tm birikimini bu uua harcam olan Larrycezay deyebilecek durumda deildi. Pazarlklar sonunda, FH ceza tutarn,sadece gvenli olmayan bir arala umak suunun karl olarak, bin be yz

dolara indirdi. (Bundan sonra Wright Kardelere zenip deneysel uaktasarmlar yapmaya kalkacak kimse kmaz herhalde.)



23/106

Uuuyla ilgili haberler tm dnyaya yayldka Larry ksa srede hret oldu.eitli televizyon programlarna katld. Fakat uuu ona hibir maddi getirisalamad. Internet ortamnda hikayesi yayld. 1997 ylnda, 'Lzumsuz yeregsterdii aptallk' iin internet zerinden verilen Darwin dlne layk grld.

Ne yazk ki, Larry 1993 ylnn Ekim aynda intihar etmiti. Hibir intihar notubulunmad ama yllar nce gerekletirdii uuun bununla bir ilgisi olduusanlmyor.

Bu ykyle ilgili zc bir ayrnt daha: Larry teorik olarak balonla yaplanuular iin ykseklik rekorunu krmt ama uuu resmi olmad veonaylanmad iin rekoru da kabul edilmiyor.



24/106

BLM 2AMANNN!



25/106

BYK BOSTON EKER PEKMEZ TRAJEDS

TARHN EN YAPI YAPI FELAKET

Bu hikayeyi ok genken dinlemitim ama dorusu kaynan hatrlamyorum.Hep uydurma olduuna inandm o hikayelerden biriydi. Yirmi yldan uzun birsre sonra yeniden karma kana dek.

Elbette (balktan da anlayabileceiniz gibi) 15 Ocak 1919 tarihinde Boston,Massachusetts'in byk ksmn kaplayan Byk eker Pekmezi Seli'ndenbahsediyorum.

Bu dnemde eker pekmezi Amerika'nn en ok kullanlan tatlandrc siy di. Her

tr kurabiye, pasta, ekmek ve zellikle de iki yapmnda kullanlyordu.Poplerliine bal olarak, Boston sahil eridine yaylm birok eker pekmezifabrika ve depolar mevcuttu. Ne de olsa Boston, ABD'nin damtma merkezikabul ediliyordu.

imdi anlatacam hikayede bu tesislerden sadece birini ele alacaz: Boston'unkuzey snrnda, bugn dnyaca nl Faneuil Hail, Quincy Market ve NewEngland Akvaryumu'nun bulunduu blgedeki geni bir depo.

Bu, ufak bir eker pekmezi tank deildi. Dkme demirden tankn ap yirmi be

metre, ykseklii ise on be metreyi buluyordu. Kapasitesinin 2.2 ile 2.5 milyongalon arasnda olduu tahmin ediliyordu.

Ve hepimiz bu hikayenin sonunun nereye varacan biliyoruz.

O gn aniden duyulan gk grltsne benzer bir atlama sesiyle yanlan tankniindeki eker pekmezi ehrin sokaklarna doru akmaya balad.

eker pekmezi dalgasnn be ila on metre ykseklii bulduu ve tanknevresindeki blgede saatte krk ila elli be kilometre hzla ilerledii tahminediliyor. Derinlik ise sadece (sadece! ) bir iki metre kadard. Bu dalgadankamanz mmkn deildi. (Gzmn nne Godzilla'dan kamak iinsokaklarda kouturan insanlar geliyor.)

Yoluna kan her eyi ykp geen bu selden kurtulu yoktu. Her yaklaan buyap yap tsunaminin iine batyordu. ddiaya girerim stnzdeki giysileribile sker alrd bu sel.

Selde yirmi bir kii ld ve yz elli kii de yaraland. Kimi pekmezin iindeboulmutu, kimi ise krfeze srklenmiti. Sanrm bu anssz insanlarnlmlerinin ekerden olduunu syleyebiliriz. Allah kimseye gstermesin.



26/106

Dalga milyonlarca dolarlk da maddi zarara yol at. Evler ve dkkanlar yerle biroldu. Hatta, eker pekmezi tanklarndan bir parann kolonlar devirmesisebebiyle, zerinden tren geen bir kpr de ksmen ykld.

Sel durduktan sonra, temizlik balad. At arabalarn saplandklar yapkan

maddenin iinden karamaynca atlan vurmalar gerekti. Yangnmusluklarndan gelen tazyikli su bile pekmezi temizlemeye yetmeyince, ehrekrfezden taman deniz suyu pskrtld.

ehrin arnavut kaldrm talaryla deli sokaklarn, sinemalarn, iyerlerini,otomobillerini ve evlerini eker pekmezinden tamamen arndrmak alt aydanfazla srd. Boston Krfezi de bu sre boyunca hep kahverengi kald.Fotoraflar iin iyi bir frsatt herhalde.

ster inann ister inanmayn, sonraki otuz yl boyunca da sokaklardan ve

kaldrm talarnn arasndan eker pekmezi ktna dair haberlerlekarlald. Kimileri ok scak gnlerde ehirde hala o kokuyu alabileceinizisylerler.

Peki tm bu pislie ne sebep olmutu?

Kimse kesin olarak bilmiyor ama iki teori var:

lkine gre, muhtemel iki yasa ihtimaline kar stok yapmak amacyla depoar doldurulmutu. Tank yeterince dayankl olmad iin an bask sonucuatlamt.

Alternatif bir gr ise, o gnk hava artlarna dayanyordu. Bir nceki gnscaklk sadece iki dereceydi. Ancak kaza gn, mevsim normallerinin stnekarak krk dereceye yaklamt. Birok kii bu ani deiim sonucunda ekerpekmezinin genlemesiyle tankn ar basnca maruz kaldn dnyor.

Sebep her ne olursa olsun, bu hadise hukuk sistemini yllarca megul etti.Deponun sahibi olan ABD Endstriyel Alkol irketi aleyhine yzn zerindedava ald. irket, tankn patlamasnn bir sabotaj sonucu gerekletiini iddiaediyor ve kesinlikle sorumluluk kabul etmiyordu. irketin bu iddiasn

destekleyecek hibir kant bulunmadndan, mahkeme 1925 ylnda kazannsadece yapsal dayankszlktan kaynaklandna karar verdi. ki fabrikasyaklak bir milyon dolar para cezas demeye mahkum edildi.

Bu kaza hi phe yok ki Bostonlularn zihinlerinde uzun yllar boyunca yappkalmaya devam edecektir.



27/106

CITICORP KULESCITIBANK'IN EK KULESNE DKKAT EDN

Son yirmi yl ierisinde New York'ta bulunduysanz, Citicorp Kulesi'nimuhakkak biliyorsunuzdur. Bu binann gznzden kam olmas mmkndeil. gen atl tek gkdelen olduundan, sanki Bay Pisagor'un (dik genteorisiyle nl olduu iin) ahsna ithafen ina edilmi.

Ancak bu devasa yapnn az daha Manhattan Island halknn zerineyklacan pek az kii biliyor gibi. Eer New Jersey'de bir niversiterencisinin dikkatini ekmemi olsayd, on binlerce insan tek bir felaketleyaamlarn kaybedebilirlerdi.

ncelikle bu sper binann gemii hakknda biraz bilgi verelim.

Sanrm Otis'in emniyet asansrn kefediine kadar gitmemiz mmkn. Fakato hikayeyi bir baka sefere saklamak daha doru olacak. Biz imdilik 1977 ylnadnelim. Gl New York ehri iflasn eiine gelmiti ve su oran da giderekykseliyordu. Kimse bu ehirde gelecek grmyordu. Bazlar hala grmyor.

1977 ylnn umut verici olaylarndan biri Citicorp Kulesi'nin alyd. Bu ellidokuz katl mhendislik harikas, parlts hzla snen ehir iin yeni bir umut

yd. 175 milyon dolara mal edilmi bina, boyutuna gre son derece hafifti vemhendislik asndan birok yenilik ieriyordu.

Her ne kadar uzaktan bakldnda gkdelenin en gze batan zellii ats olsada, aslnda en ilgi ekici ksm temeliydi. yle gzkyor ki binann tasarmmyapanlar allmadk bir engelle karlamlar. Binann bir kesinde St. Peter'sLutheran Kilisesi bulunuyor. Kilise, Citibank binasnn kilisenin tam tepesindekihava sahasna tamasna izin vermi ama kilisenin stnde kurulu olduuarsay brakmam. Bu 'hava sahas haklar' karlnda Citibank o kedekieski khne bina yerine yeni bir kilise yapmay kabul etmi.

Ne yapmal? Ne yapmal?

Brakn mkemmel zm mhendisler bulsunlar. Adamlar basite o kedekitayc kolonlar kesip binann kilisenin yirmi be metre zerinde havada aslkalmasna saladlar. Hatta, bunu gerekletirdikleri srada, tm kelerdekidestekleri kaldrmaya karar verdiler. Ufak bir matematiksel hileyle destekkolonlar drt taraftan birden binann i ksmna doru ekildi. Evet, bina bugnher biri gkdelenin duvarlarnn orta ksmnda yer alan dokuz katl drt adetzayf ayan zerinde duruyor. (Korkutucu, deil mi?)



28/106

Peki. Artk biraz daha gnmze yaklama vakti geldi. 1978 ylnn Haziranayndayz. Citicorp Kulesi bir yldr ayakta. Byk al kutlamalar sona ermive proje zerinde alm olan herkes yeni ilere ynelmi.

Projenin ef yap mhendisi William LeMessurier'in ofisindeki telefon alyor.

Zrrr! Zrrrrr!

Arayan biraz nce bahsettiim New Jerseyli niversite rencisi. Profesr onabir dev vermi. rencilerin bayld o yazl aratrma devlerinden biri.Citicorp Kulesi zerine aratrma yapmas ve elde ettii bulgular kelimeleredkmesi gerekiyor.

renci, LeMessurier'e destek kolonlarnn yanl yerlere konulduuna dairprofesrnn iddiasn aktaryor. Kolonlarn binann ortasna deil kelerine

yerletirilmi olmas gerekirmi. (Ah, sahi mi?)

Tabii LeMessurier renciye kolonlar binann her cephesinin tam ortasnayerletirmelerinin gerekelerini aklad ve bunun tamamen gvenli olduunubelirtti. Hatta kolonlarn bu ekilde yerletirilmi olmalarnn, binay drt biryandan esen iddetli rzgarlara kar da daha dayankl kldn aklad'.Rzgar krk be derecelik bir ayla gelerek binann her iki cephesini de aynanda vuruyordu.

LeMessurier telefonu kapattnda binann tasarmna gveni tamd veyklabilecei ihtimalini kesinlikle dnmyordu. Bu konuyu, kendi verdii biryap mhendislii dersinde de kullanmaya karar verdi. New York ehrinin yapkurallar sadece dikey rzgarlarn hesaplanmasna dayand iin, drt biryandan esen rzgarlar hi hesaplanmyordu. Bunun zerine, LeMessurier oturuphesap yapmaya balad.

LeMessurier'in en ok ilgilendii konu binann benzersiz tasarm zellikleriydi.En basitinden bir inaat yapm olan herhangi biri bilir ki, bir dikdrtgenisalamlatrmann en gvenilir yolu ortasndan diyagonal bir destek geirmektir.LeMessurier bunu byk bir lekte yapmt. Binann iskeletinisalamlatrmak iin bir dizi diyagonal elik kiri (biraraya geldiklerinde V

eklinde bir sra oluturuyorlard) yerletirilmiti.

LeMessurier'in hesaplar, drt yandan esen bir rzgar karsnda binannkirilerinin yzde krk orannda artan bir basnca maruz kalacan gsteriyordu.Bu artan basn binann zgn tasarm sayesinde kolaylkla sindirilebilirdi.Ancak ortada bir sorun vard. LeMessurier birka hafta nce Pittsburgh'da yenibir kulenin planlar zerinde alrken, Citicorp Kulesi tasarmnn azckdeitirildiini renmiti. Mteahhit, diyagonal destekler iin LeMessurier'innerdii kaynaklanm mafsallar deil, daha zayf olan bulonlar (bir tr cvata -.n.) kullanmt. Bulon ile birletirmek ok daha ucuz olduu gibi, binann

tamamlanmasn da abuklatracakt. Mhendislik asndan bu makul birseimdi ve LeMessurier'e danmak gereksizdi.



29/106

Ne yazk ki, LeMessurier'in hesaplar bunu dorulamyordu. Anlalanbulonlarn kullanlm olmas, basntaki o basit yzde krklk art yzde yzaltma karyordu.

Aaa!

Cvatalar byle byk bir gc kaldrabilir miydi?

LeMessurier cevab 26 Temmuz 1978'de buldu. Western Ontario niversitesi'ndekulenin maketiyle rzgar tneli testleri yaplmt. Citicorp yapsnndayankllnn ne kadar azalaca hesaplandnda, LeMessurier binann bedakika mddetle srekli yz kilometre hzla esen bir rzgara maruz kaldtakdirde yzde 50 ihtimalle yklacan saptad. Her on alt ylda bir rastlananbu tip bir rzgara halk arasnda kasrga denir.

Byk bir AAA! duyalm. Felakete ramak kalm.

LeMessurier iin karar anyd. Sessiz kalp binayla ilgili hibir sorunyaanmamasn umut edebilirdi. Ne de olsa ortaya kp sorunu aklamakkendisine de zarar verecekti. Davalar sebebiyle byk ihtimalle iflasasrklenecek ve profesyonel saygnln yitirecekti.

New York'un ansna, LeMessurier doru yolu seti ve kendini feda etmeyi gzeald.

LeMessurier'in grt sigorta irketinden avukatlar, sorunundeerlendirilmesi iin baka mhendislere de dantlar. Citibank yetkililerininde durumdan haberdar edilmesi gerektiine karar verildi ama bir byk irketinst dzey yneticileriyle irtibat kurmak sanld kadar kolay deildi. BirCitibank ubesine gidip "Bina yklacak ve binlerce New Yorklu lecek!" diyebarmak da ehir genelinde panie yol aabilirdi. Bunun yerine, LeMessurier'inbyk isimlere ulamak iin-ynetici kadrosundaki tm kademeleri dolamasgerekecekti.

En sonunda, binann mimar Hugh Stubbins, Citicorp bakan yardmcs John S.Reed'den bir randevu koparmay baard. Reed'in mhendislik gemii de vard

ve gkdelenin tasarm ve inasyla yakndan ilgilenmiti. Durumun aciliyetininhemen farkna varan Reed, Citibank Ynetim Kurulu Bakan Walter Wriston ilebir grme ayarlad.

LeMessurier, Citicorp ynetici kadrosuna, binay salamlatrmak iin bir planbulunduunu ama zamann kstl olduunu syledi. Austos aynnbasndaydlar ve frtna mevsimi hzla yaklayordu. Binann bu frtnalaradayanabileceinin garantisi yoktu.

LeMessurier'in nerisi, binann iki yz adet tehlikeli ek yerinin her birine

kaynak yaplarak H harfi eklinde elik 'bandajlar' monte edilmesiydi. Bu ekildebina, bin ylda bir rastlanacak rzgarlara bile dayanabilirdi.



30/106

LeMessurier'in nnde bir engel daha vard. Bina ok hafif olduu iin, en ufakbir rzgarla ar sallanmaya meyilliydi. O da kulenin sallanmasn hafifletmekiin, ayarl ktle dengeleyici (damper -.n.) bir alet tasarlad. Trnn ilk rneiolan dengeleyici Newton'n lk Kural'na dayanyordu -atalet prensibi. i yadolu elik bir elein iinde kayan drt yz ton arlnda beton bir bloktan

oluan alete binay kurtarmas iin gvenilemezdi belki ama gl rzgarlarakar daha dayankl olmasna muhakkak yardm olurdu. Dengeleyicininileyiinin bir elektrik kesintisi srasnda sekteye uramamas iin destekjeneratrleri yerletirilmiti.

Citibank, panie sebep olmamak iin bu haberin gizli tutulmas gerektiininfarkndayd. Ancak bir ekilde Manhattan'n merkezini en ksa sredeboaltmalar gerekiyordu.

kurumla balantya geildi: Kzl Ha, Ulusal Meteoroloji Servisi ve Belediye

Acil Durum Birimi.

Kzl Ha'n yapt hesaba gre, yklma durumunda meydana gelebilecekdomino etkisi ehir merkezinde 156 blou etkileyebilirdi. Yetkililer, insanlarnCiticorp Kulesi evresinde tm etkinliklerini gizlilik iinde saptadlar. Bu verilerielde etmek iin, Kzl Ha gnlllerine bir pazarlama anketi gerekletireceklerisylendi. O gnlerde, yksek performansl bilgisayarlardan ok nce, Kzl Hagnllleri ellerinde izelgelerle sokak sokak, blok blok ehri dolatlar. Bilgilerihangi amala topladklar hakknda hibir fikirleri yoktu.

Citibank, 8 Austos Sal gn, rzgara kar diren sistemlerininsalamlatracan ve projede grevli mhendislerin endieye mahal olmadnadair garanti verdiklerini halka duyurdu.

naat balad.

Her gece iyerleri boaldktan sonra, atee dayankl altandan duvarlarsklyor ve kaynaklar be santimetre kalnlnda plakalar yerletiriyorlard.Sabaha kar drt gibi kaynaklarn ileri bittiinde temizlik ekibi almayabalyordu. Ertesi sabah iyerlerine dnen alanlarn binada herhangi biralma yapldn fark etmesi ok zordu -hemen her ey normale dnm

oluyordu.

Fakat ufuk izgisine doru baknca tuhaf bir ey dikkati ekiyordu. Kaynakyaplrken kan ate aka seiliyordu. Bu tuhaf kvlcmlar ilk kez 9 Austostarihinde Wall Street Journal'da konu edilmiti. Ancak takibi yaplmad. Her eysr olarak kalmaya devam ediyordu.

Ta ki, New York Times LeMessurier'in ofisini arayp neler dndne dair bilgiisteyene kadar. LeMessurier srlarnn ortaya kacan fark etmiti. Ancakans yaver gitti. Saat altda mesaja cevaben aradnda, New York Times

alanlarnn tam da o srada greve gittiini rendi. Srlar yine ortaya kmad.



31/106

Ulusal Meteoroloji Servisi, gnde drt kez RCA Binas'nda hava tahminiraporlar veriyordu.

l Eyll'de Ella Kasrgas'nn Dou Yakas'na doru ilerledii ve New York'ayaklamakta olduu rapor edildi. Binay yerle bir edecek frtna bu olabilir

miydi? ehri boaltmalar gerekir miydi? Neyse ki, kesin bir karar vermelerigerekmeden, kasrga denize yneldi ve alarm durumu sona erdi.

almalar, iddetli bir frtna yaanmadan, Ekim aynn ortasna dek srd.Dorusunu sylemek gerekirse, bugne kadar da Manhattan'da iddetli birfrtna grlmedi.

phesiz, bina kurtarld (inanmyorsanz gidip kendiniz bakn) ve Plan No: 828olarak bilinen ehrin tahliye edilmesi seeneine hi bavurulmad.

Binlerce insann hayatn kurtarann, bir niversite rencisinden gelen tek birtelefon olduunu dnnce...



32/106

PEIGNEUR GL FACASIGL DELKTEN AKIP GDYOR

21 Kasm 1980 tarihine dnelim. Bu gn size hi de nemli deilmi gibigzkebilir. Ancak, Lousiana'da New Iberia yaknlarnda yayorsanz, bu tarihtemeydana gelmi bir dizi tuhaf olay unutmanz mmkn deildir.

Bu gn de her zamanki sradan bir gn gibi balamt. (Galiba btn tuhafhikayeler byle balyor.) Gne, Peigneur Gl zerinde yeni yeni ykseliyordu.1300 dnmlk bir alana yaylm olmasna ramen derinlii bir metreyigemeyen bu gln zerindeki Jefferson Adas, Live Oak Gardens botanikparkna ev sahiplii yapyordu. Fakat bu doal gzellikle elikili biimde,

adann evresine petrol ve gaz kuyular sralanmt.

Burada karmza, test amacyla 20 Numaral Kuyu'yu amakta olan, Texacotarafndan tutulmu Wilson Kardeler irketi kyor. lk 374 metre boyuncasondaj ilemi sorunsuz gemesine ramen, 375. metrede ileri sarpa sarmayabalad.

Be kiilik gece ekibi mesaileri srasnda bir sorunla karlanca sabah saataltda iba yapacak yedi kiilik gndz ekibini beklemeye karar verdi. Saat altbuuk olduunda sondaj arac hafife eilmeye balamt. Ekiptekiler, aracn

ayaklar altndaki zeminin kmekte olduunu dndler. Sorunu Texaco'nunNew Iberia'daki blge merkezine bildirdiler. Tm ekipler platformu tahliyeetmeye ve iki yz metre kadar uzaktaki sahile ynelmeye karar verdiler.

Peigneur Gl'nn suyu yavaa dnmeye balayarak, devasa bir girdapoluturdu. Gln dibinde geni bir krater meydana gelmiti. Sanki biri dev birkvetin dibindeki tkac ekmi gibiydi.

Krater giderek geniledi ve sonunda altm metre apna ulat. Su giderek dahahzl bir ekilde delikten aa akyordu. Yirmi kilometre kadar ilerde Delcambre

Kanal

ile Mexico Krfezine balanan gl, kanaldaki suyun da bir metrealalmasna ve akntnn tersine dnmesine yol at. Kanal suyunun kratereboald noktada yirmi metre ykseklikte eyaletin en byk elalesi olumutu.

Girdap, Texaco'nun be milyon dolar deerindeki sondaj platformunu, civardakibir baka sondaj aletini, bir rmorkr, kanaldaki on bir adet tekneyi, bir tekneykleme dokunu, Jefferson Adas'nn bir ksmn ve botanik baheleriyle birliktelimonluklarn bir blmn, bir karavan, kamyon ve traktrleri, bir parkalann, tonlarca amur, aa ve daha kimbilir neleri kolaylkla iine ekip yuttu.Bu arada Texaco kuyusunun sondaj almasnn yapld noktada bir doal gazyangn kt. Ayrca inanlmaz bir ekilde delikten aa akan yaklak alt

milyon litre suyu da unutmayalm. Ciddi bir doal ve ekonomik felaket szkonusuydu.



33/106


34/106

Maden Gvenlii ve Salk daresi'nden federal uzmanlar, tuz kubbesininknden kimi sorumlu tutacaklarn bilemediler. nk tm kantlardelikten aa gitmiti. Tabii, byle bir felaketin sonucunda saysz davannalmas kanlmaz. Diamond Crystal, Texaco'yu dava etti. Texaco, DiamondCrystaFe kar dava at. Live Oak Gardens hem Diamond Crystal'e hem

Texaco'ya dava at. Kadnn biri, tuz madeninden kaarken yaraland iin(ezilen kaburgalar ve incinen bir srt) Texaco ile Wilson Kardeler'e 1.45 milyondolarlk bir tazminat davas at. Sonunda, Texaco ve Wilson Kardeler,mahkeme dnda anlama saladklar Diamond Crystal'e 32 milyon, Live OakGardens'a ise 12.8 milyon dolar demeyi kabul ettiler.

Neticede, tuz madeninin zerindeki toprak salamlatrld ve yaam normalednd. Live Oak Gardens kalan topraklar, zerinde yeniden ina edildi. Kazasonrasnda beklenen doal felaketler hibir zaman gereklemedi. Teknelerdendokuzu mantar gibi yerden bitiverdiler. Sondaj aletleri ve rmorkr ise bir daha

gren olmad. Tuz madeni kalc olarak kapatld ama iilerin ou uygun ilerbulmay baardlar. iddetli su akntsnn tarad Delcambre Kanal yarmmetreyle bir metre arasnda derinleti. Ve bir metre derinliindeki PeigneurGl imdi drt yz metre derinliinde!

Bu hikayeden karlacak ders ne mi? Bir daha kuyu aacanz zaman,birilerinin altnzda ne olduunu iyice aratrdndan emin olun!



35/106

YAMUR ADAMBR EY OK FAZLA STEMEYN

Bana m yle geliyor, emin deilim ama sanki her yaz bir kuraklk yayoruz.Sonbahar, k ve ilkbaharda ne kadar ok yamur yam olursa olsun, haberlerisunan adamlar her yazn banda yaklamakta olan bir su krizini bildiriyorlar.

Vergi mkellefleri olarak, politikaclarmzn bu srekli tekrarlayan soruna birzm bulmalarn talep etmek hakkmz. Ne kadar para gerekiyorsa harcayn vezn bunu.

Herhalde imdi oturmu kafanz kayorsunuzdur. Bakentteki adamlarn su

sorununu nasl zebileceklerini merak ediyorsunuzdur. Ben burada size sadeceteoride bir zmn var olduunu deil, bu zmn daha nce uygulandn dagstereceim.

Charles Mallory Hatfield adl adam ele alalm. Vefatnn zerinden ok zamangemi olan Charlie, teknik olarak birplu-vikltristti.

Pluvi-kim? Ne?

Bu, bilim dilinde "yamur yadran" anlamna geliyor. Geri Hatfield "nem

ykseltici" terimini tercih ediyordu. Hatfield, evimiz olarak kabul ettiimiz bumavi gezegene ayak basm belki de en nl yamur adamdr.

1875 ylnda Kansas, Fort Scott'ta domutu. Ailesi 1880'lerde GneyCalifornia'da bir iftlie yerleti. Dokuzuncu snftan sonra, New Home DikiMakineleri irketi'nde sat eleman olarak almak zere okulu brakt. Budnemde, yamur yadrmak zerine ilk deneylerine balad. 1902'yegelindiinde, yirmi kimyasal maddenin gizli karm (bazlar bunlarnhidrojen ve toz inko olduu sonucuna varmtr) ve galvaniz ile kapl buhartanklar kullanarak oluturduu yamur yadrma teknikleri mkemmel dzeye

ulam

t

.1904 ylubat aynda, Los Angeles halkna, o yln Aralk ayndan bir sonrakiNisan ayna kadar geen srede krk be santimetre yamur yadraca sznvermiti. Alt metrelik tahta bir kulenin zerine tneyen Hatfield gkyznegizli reetesinin meyvelerini brakt. Hemen ardndan yamur yamaya balad.Meteoroloji Dairesi, yamurun ok daha byk bir frtnann ncs olduunubildirdi bildirmesine ama bu Hatfield'in kendine pay karmasn engellemedi.Baars sayesinde blgede bir tr yerel kahraman statsne ykseldi ve'Yamur Adam' lakabyla tannd.

Aralk aynda, kuraklk eken blgeye daha fazla yamur indirmesi iin yenidentutuldu. Nisan sonuna kadar en azndan krk be santimetre yamur sz



36/106

vermiti bir kere. Mart ortasna gelindiinde, hedefine sadece bir iki santimetrekalmt. abalan karlnda bin dolarlk para dl ve paha biilmez birhret kazand. Konferanslar serisine balad ve yanl bir ekilde profesrolarak lanse edildi.

1905 yaznda, Alaska'da byk bir kuraklk ba gstermiti ve madencilerdurumlarndan yaknyorlard. Tuhaf olan, iecek su bulamadklar veya ekinlerbymedii iin deil, altn toplamak iin suya ihtiya duyduklarndanzgndler. Alaska'daki altnn ou tortu eklinde durduu iin, iddetli suakntlarnn altn paracklarn niteliksiz talardan ayrmas gerekiyordu.

Blgenin ciddi bir sorunu olduu ortadayd. O halde kimden yardmisteyeceklerdi?

Hayalet Avclarndan, elbette.

Ah hayr... Yanl hikaye.

Tabii ki, madenciler Amerika'nn bir numaral nem ykselticisiyle ilikiyegetiler -Charles Hatfeld.

Hatfield'n Alaskallarla yapt anlama gayet basitti. Yedi kiilik bir kurulHatfield'n ne kadar yamur yadrmas gerektiine karar verecek ve eer buhedefe ularsa kendisine on bin papel denecekti. Baarsz olduu takdirde,sadece ulam ve masraflar karlanacakt.

Hatfield, 1906 ylnn Haziran ay banda dkkan at. Kulelerini kurdu ve evyapm birasndan bol miktarda hazrlad. Bu sihirli iksirini kartrd dakartrd. Kaynatt, kaynatt, alt, abalad. Duman bulutlar gkyzneykseliyordu. Yine de, Temmuz ortasna gelindiinde ancak birka damlayamur drebilmiti. Dorusunu isterseniz, o yl tarihteki en kurak Temmuzaylarndan biri olarak kaytlara geti. Alaska sakinlerinin sabr tamayabalamt. Sonunda Hatfield resmen kentten kovuldu ama bu arada masraflarkarlnda bin yz dolar almay da unutmad.

Hatfield'n kariyeri mahvolduuna gre bunun hikayemizin sonu olduunu

dnebilirsiniz ama acele etmeyin. Kabul edersiniz ki kimse baarsz olduuileri zgemiine eklemez. Birok insan hala onun yeteneine inanyordu veHatfield'a yeni iler yamaya devam etti.

1915 Aralk aynda, San Diego Giriimciler Kulb yeleri Hatfield ile balantkurdular. Ne istediklerini tahmin edebilirsiniz: Her daim gzel kalan ha-iki-oelbette. San Diego'da 1897'de ina edilmi olan Morena baraj, dk yamuroranlar sebebiyle hibir zaman tam kapasite alamamt. ehirplanlamaclar, ancak bol miktarda su tedarik edilmesiyle tam kapasiteyeulalacan biliyorlard elbette.



37/106

Hatfield ehre u artlareren bir anlama nerdi: Eer yz santimetreden azyamur yadrrsa, hibir cret talep etmeyecekti. Yz ile yz elli santimetrearasnda yamur derse, santimetre bana bin dolar deme yaplacakt. Yzelli santimetreden sonras da bedava olacakt.

ehir, Hatfield'n uuk teklifiyle ilgilenmeyince o da teklifini deitirdi. Baraj,on bin dolar karlnda, tamamen doldurmay nerdi. Bunu bir yl ierisindebaaramazsa, ehrin ona hibir borcu olmayacakt. Kaybedecek bir eyi olmayanehir meclisi teklifi kabul etti.

Ama insann ne istediine ok, ok, ok, ok dikkat etmesi gerekir.

1916 ylnn Ocak ay banda, Hatfield ve kardei Paul, Morena Barajyaknlarndaki yksek platformlarn zerinde her zamanki gibi buhar tanklarnkurdular. Ksa srede bulutlar gkyzn kaplad ve yklerini boalttlar.

Yad... Yad... Yad...

Sanrm anlamsnzdr.

Ani saanak ile blgede seller meydana geldi. Evler ve iftlikler sular altndakald. Blge snrlarnn iindeki ve dndaki yollar metrelerce derinlikte suylakapland. ehre yardm ulatrmak neredeyse imkanszd. 20 Ocak gn yamurdurdu ama sadece birka gn iin. Ve yamaya devam etti...

Gkten o kadar ok yamur dt ki, hem Otay hem Sweet-water barajlarsadece tam kapasiteye ulamakla kalmadlar, sonunda tatlar. 27 Ocak 1926akam, Aa Otay seti ykld ve yaklak on milyar galon su vadiye boalporadan da denize yneldi. Akntya kaplan yaklak yirmi kii (farkl kaynaklaragre rakam deiiyor) hayatn kaybetti. Evler temellerinden skld. Raylarbyk lde tahrip olduu iin demiryolu hizmetleri aksad. Blgedeki 112kprden ikisi hari hepsi ykld. Telefon ve telgraf hatlar tahrip olduu iiniletiim btnyle kesildi.

artc olan, Hatfield kardelerin vadide sebep olduklar tahribattan bihaberolmalaryd. Sonunda yamur sakinlemeye baladnda, Morena barajkapasitesini doldurduu iin, anlama artlarn yerine getirmilerdi.

Kardeler, tehizat skerken, bir grup fkeli iftinin pelerinde olduunurendiler. En ksa srede toparlanp, Benson kardeler takma ismiyle paralarnalmak iin San Diego'ya gittiler.

Tabii, ehir meclisi demeyi yapmaya yanamad. Anlalan, yamur yadrmailemini uygulama frsat bulmann heyecan iinde Charles hibir belgeyiimzalamamt. Eyvah! Ortada yazl bir anlama olmamas, ehrin hibir demeyapmak zorunda olmad anlamna geliyordu. Hatfield hepsini dava etmekletehdit edince, ehir kendisine kabul edemeyecei bir neri getirdi. On bin dolar

deyeceklerdi; ayet sel sonucu lm altm kiinin ve buuk milyon dolarlk



38/106

maddi zararn sorumluluunu stlenirse. Hatfield da aptal olmad iin teklifigeri evirdi ve mahkemeye bavurdu.

Neticede, iki farkl mahkeme kararyla, Hatfield'in byk selinin Tanrnn iiolduu karara baland. Yamuru o yadrmadna gre, abalar iin herhangi

bir tazminat almas da sz konusu deildi. Hatfield'n davalarndan birinin 1938ylna kadar, yani zaman amndan dene dek kitaplarda bahsi geti.

Hatfield parasn alamam olsa da, San Diego'ya yamur yadrmaktaki baarsdnya apnda duyuldu. ok eitli yerlerden hizmetini talep edenler ktysa da,o mesleini ounlukla California blgesinde srdrd. 1929 ylnda, Hondu-ras'taki byk bir orman yangnn on gn iinde sndrmek zere anlat.Byk Kriz'in balamasyla birlikte yamur

adamlk grevini mecburen brakan Hatfield, Los Angeles'n Eagle Rock

banliysne yerleti. Diki makinesi satclna geri dnd.

Yaam boyunca, be yzn zerinde baarl yamur yadrma ilemine imzaattn iddia etti. 1956 ylnda, barolnde Burt Lancester'n oynad TheRainmaker (Yamur Yadran) adl Hollywood filminin galasna davet edildi.(Filmin kimden esinlendiini tahmin edebilir misiniz?) 12 Ocak 1958'de, 82yanda ldnde, yamur yadrma srlarn da mezara gtrd. Gerektenyamur yadrabiliyor muydu yoksa sadece bir baka arlatan myd, hibilemeyeceiz.



39/106

BLM 3YARATICI

DEHA



40/106

KED KUMUVURGUN NEDR?

Ylda milyar dolarlar civarnda parann dnd bir sektrn k, 1948 ylOcak aynn souk bir gnnde yaanan tesadfi bir karlamayla balamt.Evet, ite o gn, Michigan'daki Cassopolis kentinde, Kay Draper isimli bir kadnciddi bir sorunla kar karya kald: Kedisinin tuvalet kabna koyduu kumdonmutu.

Bunun zerine Kay tuvalet kabn kl ile doldurmaya karar verdi. Ancakkarsna bambaka bir sorun kverdi: O kk patiler kala gz arasnda evinher tarafnda kk siyah izler brakyordu. Kln zm olmad ortadayd.

Kay de, bir baka yaygn seenek olan, tala kullanmaya karar verdi. Bu da pekie yaramad. Bunun zerine bir kmr, buz ve tala irketi ileten komusu,Lowe ailesine gitti.

Bir saniye! Bir saniye! Bir tala irketi mi? nsanlar bu lzumsuz maddeyisatyorlar myd gerekten? Hikayemize ksa bir ara verelim isterseniz.

Doru okudunuz. Tala. nanmakta glk ekebilirsiniz ama bir zamanlar bumaddenin piyasas bile vard. Onu emici bir endstriyel madde olaraksatyorlard. stnze ya m dkld? Biraz tala koyun, hemen emsin. Ancak

tahmin edebileceiniz gibi, tala ve yan ciddi bir dman vard: Ate! Buyzden, Lowes yeni bir emici madde srd piyasaya: Fuller Topra olarakbilinen frnda kurutulmu kil.

imdi kaldmz yerden ykmze devam edebiliriz. Kedisinin tuvalet kab iinkum arayan Kay Draper, Lowe malikanesini ziyaret ediyordu,..

Karsna, Amerikan Deniz Kuvvetleri'nde mecburi hizmetini tamamladktansonra babasnn yannda almaya balayan 27 yandaki Ed Lowe kt. Aileiini bytmeye alan Ed, tavuk iftlii sahiplerini kmeslerde Fuller Topra

kullanmaya ikna edememiti. Tm iyi sat

c

lar gibi Ed'in antas

da rn iledoluydu.

Olaylarn nasl gelieceini anlamsnzdr. Ed kili tavuk iftliklerinesatamamt ama ok iyi kedi kumu olaca konusunda Kay'i bir ekilde iknaetmeyi baard. (Daha nce hibir kedide denediinden deil.)

Kay ksa sre sonra daha fazla kil iin yeniden kapsn ald. Arkadalar daFuller Topra iin sraya girdiler. Ed byk bir balk yakaladnn farknavarmt. On paket hazrlad ve zerlerine keeli kalemle -evet bildiniz- KediKumuyazd.



41/106

rn yle bir gecede patlamad. ki kiloluk ilk paketlerin fiyat altm be senttiama kimse sath almad. Ed, evcil hayvan dkkannn sahibine paketleri bedavadatmasn syledi. Adam da yle yapt. Mteriler rnn ne kadar ieyaradn grnce, para ile satn almaya da baladlar.

Ed rn tantmak amacyla tm lkede kedi gsterilerine katld, evcil hayvandkkanlarn dolat. Kedi sahipleri rne bayldlar ve gerisi de tarihe geti.

Golden at (Altn Kedi) olarak bilinen zel bir yatrm grubu, 1990 ylnda Ed'inirketini iki yz milyon dolar ve hisse enetleri karlnda satn ald. Ed emeklioldu ve baka giriimcilere yardmc olmak amacyla servetinin bir ksmnEdward Lowe Vakfn kurmaya harcad. Ed Lowe, ne yazk ki, 4 Ekim 1995tarihinde vefat etti.

Kedi Kumu'nun baars, evcil hayvan sahiplerinin kedilerini temiz bir ekilde

evde barndrabilmelerini salad. (Kokudan hi bahsetmeyelim isterseniz.)Bunun sonucunda, kedi mamalarndan temizlik malzemelerine ve oyuncaklarakadar btn bir endstri ataa kalkt.

Bugn, Ed Lowe'un piyasaya srd geleneksel kedi kumu hala yaklak yzde55 oranla piyasann aslan payn elinde bulundurmakta. Onu yzde 40 satpayyla paral kum izliyor. Paral kum, sodyum bentonit veya attapulgus (ilkkez Attapulgus, Georgia'da bulunduu iin) gibi killerden yaplr. Bu zel killerkedinin dksna yapr ve tuvalet kabndan temizlenmesi daha kolay olur.

Kedi kumu piyasasndan geriye kalanlar birok farkl rn arasndapaylalmtr. Bu rnlerin arasnda hemen her ey mevcuttur: Kat silisparalar, sedir paralar, gazete paralar, turungillerin kabuklar, yer fstkabuklar, msr taneleri ve irmik buday. Hepsi kullanlr. (Belki birileri emiciolmayan ve kullanp attmz plastikleri de kullanmann bir yolunu bulur.)

Kmes malzemesi olarak dnlen bir rn, Washington'da kendi lobisi olan,yaklak bir milyar kilo arlnda ve yedi yz elli milyon dolarlk bir endstriyednt.

te buna vurgun denir!



42/106

EINSTEIN'IN BUZDOLABIGEREKTEN DE MODERN BUZLUKLAR TASARLADI

Einstein.

Tek bir ismin insann zihninde bu kadar ok imgeyi canlandrmasalacak ey.Deha. Bilim adam. zafiyet kuram. E=mc2. Dank salar.

Ancak pek az insan Einstein'n birka yln buzdolaplarn gelitirmeyeadadn bilir. Ve bu, dnya apnda tannan bir bilim adam olmasndan yllarsonragereklemiti.

Nobel dll, dnya apnda hret ve deha sahibi bir insan neden buzdolabretmek gibi sradan bir proje iin vaktini harcamaya tenezzl eder ki diyednebilirsiniz.

Aslnda Einstein yapt ii olduka ciddiye almt. Birok kaynaa gre,1920'lerin banda bir gn Almanya'da oturan Einstein, gazetede tm fertlerilen bir ailenin haberini okudu -anne, baba ve ocuklar. Buzdolabndan szanzehirli bir maddenin hepsini uykularnda ldrd anlalyordu.

Birok kiinin hala buzluk kulland bir dnemden bahsettiimizi unutmayn.

Yeni mekanik buzdolaplar yaygnlayordu ama, yukarda okuduunuz ksaanekdottan da anlalaca gibi, henz gvenli deillerdi. O zamanlar kullanlantm soutucular (amonyak, slfrdioksit ve metil klorhidrat) son derece zehirlimaddelerdi ve sznt durumunda lme yol aabiliyorlard.

Einstein daha salkl bir yol bulunabileceinden emindi. (Einstein'n SperDeha niformasn giyip, Spermanvari bir edayla uarak insanl kurtarmayaaltn gzmn nne getirebiliyorum.)

Bu noktada resme Leo Szilard isimli bir adam giriyor. Szilard, ou kii

taraf

ndan nkleer a

n babas

olarak kabul edilir ama o dnemde henzkariyerinin balarndayd. Byk miktarda g retilmesini salamaktakullanlacak nkleer zincirleme reaksiyon onun ngrsyd. (Nkleer SilahlaraHayr hareketinin yzyl balarnda henz kendini gsteremedii anlalyor.)Szilard zincirleme reaksiyonun kitle imha silahlarnn retilmesindekullanlabileceini fark ettiinde, Einstein'dan Bakan Roosevelt'e o nlmektubu yazmasn istemiti. (Manhattan Projesi'ni tetikleyen o mektup.)

Bu iki byk bilim dehas bir araya geldiler ve buzdolaplaryla ilgili probleminsadece zehirli soutucular olmad sonucuna vardlar. Esas sorunbuzdolaplarnn doalar gerei mekanik olmalaryd. Azck mekanik deneyimi

olan biri bilir ki, hareket eden paralar her trl sistemde anma ve kopmalara



43/106

sebep olur. Hareket eden paralar ortadan kaldrrsanz, sistem belki de hiteklemeyecektir.

ki byk fiziki, termodinamik bilgilerini herhangi bir mekanik hareketiermeyen bir soutma sistemi gelitirmek iin kullanabileceklerini fark ettiler.

ok eitli tasarmlar reten Einstein ve Szilard, daha umut verici gzken fikir zerinde younlamaya karar verdi. Modern soutma sistemleri mekanikkompresrler kullandna gre, birbirinden bamsz bilimsel ilkeye dayananbuzdolaplar tasarladlar: Elektromanyetizm, emme ve yaylma. Tasarmlarnnhibirinin hareket eden paralar iermediini unutmayn.

Szilard, 1926 ylnn balarnda, ikisinin birlikte sahip olaca birok patenttenilkini resmen ald. Einstein ilk alma yllarnn byk blmn svire PatentDairesi'nde geirmi olduundan, gerekli ilemleri pahal avukatlara ihtiya

duymadan gerekletirdiler.

Elbette patent iyidir ama dolar kazanmak daha da iyidir. Ayn yl, Szilard,Alman irketi Barnag-Meguin ile bir anlama balad. Ne yazk ki, bir yl bilegemeden mali skntlar iine den irket, sonu belli olmayan birok aratrmaprojesini brakmak zorunda kald.

Einstein ismini duyan birok imalatnn projeyi srdrmeye can attmuhakkak. Birka ay iinde, iki bilim adam sve irketi AB Electrolux veAlman irketi AEG ile anlama imzaladlar. AB Electrolux, Einstein ve Szilard'apatentleri karlnda 750 dolar dedi Bugnn parasyla 10 bin dolar. Ancakirket tasarmlarn retime gemesini hi dnmedi. Tipik bir irketmantyla, Electrolux'n patentleri almasnn tek sebebi kendi tasarmlarylarekabete girmesini nlemekti.

Ancak, AEG (alm Allgemeine Elektrizitats Gesellschaft, belki bilmekistersiniz dedim), ilerde Einstein-Szilard adyla tannacak elektromanyetikpompay bir buzdolabnda kullanmak zere imal etmeye balad.

ALARM! TEHLKE ALARMI!TEKNK BLG GELYOR!

En basit ekliyle, indksiyon pompas yle alyordu. Kaynak yaplarakkapatlm, paslanmaz elikten bir kabn iine sv metal doldurulmutu.Silindirin etrafna dolanm tel bobinleri, svy evreleyen elektromanyetikalann deimesine olanak salyordu. Ve lisede fizik okumu herkesin bilecei(en azndan bilmesi gerektii) gibi, deiken bir elektromanyetik alann iineyerletirilen bir metal, alana dik bir ayla hareket edecektir. Bir baka deyile,sv metal, akm ile hi temas etmeden pompalanacaktr. Hareket eden svmetal, soutucuyu sktran bir piston ilevi grecektir. Is, modernbuzdolaplarnn arkasnda olduu gibi, bir dizi kondansatr tarafndan

yaylacaktr.



44/106

ALARM DURUMU SONA ERD!BU HZMET SZE ULUSAL TEKNOLOJ UYARI SSTEM ULATIRMITIR.

ykmze dnecek olursak:

31 Temmuz 1931 ylnda, Einstein-Szilard buzdolab almaya balad. Sankibyl gibi iliyordu, yalnz biraz grltlyd.

Peki sonra?

Proje birka sebepten tr sona erdi. Tm dnyada yaanan ekonomik kriz biretkendi. Ayrca buzdolab tasarmlar srekli olarak gelimekteydi. Ama esasdarbe 1930 ylnda kefedilen Freon'dan geldi. Freon zehirli olmayan bir

soutucuydu ve bylece sznt tehlikesi ortadan kalkm oluyordu. Yeni birbuzdolab tasarmna da ihtiya kalmamt.

lgintir ki, btn bunlar Einstein-Szilard sisteminin sonu olmad. Pompa dahasonra nkleer reaktrlerin soutma sistemlerinde kullanld.

Sonuta, iki bilim adam, alt lkede krk bein zerinde patent almlard.Dehalarnn buzdolab sektrne yapt byk katklar ou kii tarafndanunutuldu. Yine de dier baarlar yirminci yzyln doruk noktalar arasndahep anlacaktr.



45/106

AYAK EYSADI HER NEYSE TE...

Falanca kulland. Filanca kulland. Herkes kulland. Eminim ki siz dekullanmsnzdr. Sadece bir sefer de deil. Evet, ben bile kullandm itirafetmeliyim.

Burada bahsettiimiz ey, Kuzey Amerika'da en yaygn kabul grm l arac.

Muhtemelen bir cetvelden bahsettiimi dnyorsunuz ama hayr. Hepimizcetvel kullandk tabii ama standart bir cetvel tasarmndan sz edemeyiz. Hepsidz bile deildir.

Bahsettiim evrensel ara, ayakkab satclarnn lnz tespit etmek iinayanz iine soktuu u zamazingo.

Neden bahsettiimi biliyorsunuz. zerinde iaretler olan ve ayanz iinesoktuunuz o ok souk metal ey.

Btnyle metal tasarm sayesinde olduka ar bir alet bu. (Eminim bunukardelerinin kafalarn yarmak iin kullanan afacanlar vardr.) Bir dnn, buzmbrt herhalde Amerika'da ucuz plastik taklidi yaplmam tek ey.

Peki adnn ne olduu hakknda en ufak bir fikriniz var m? Ayakkabsektrnn dndaki ok az insan bunu bilir. Halbuki aletin stnde gayetdikkat ekici bir ekilde yazmaktadr. Tabii kullandnz srada ayanz ismikapatyor.

Bu aletin ad (davullar ltfen!):

Brannock Aleti.

Brannock Aleti'nin patenti 1927 y

l

nda Syracuse niversitesi rencilerindenCharles F. Brannock tarafndan alnm. (Neden bu ismi semi acaba?) Ozamanlar, Brannock'un babas Otis, aa Syracuse blgesindeki Park-Brannockayakkab maazasnn ortaym. Gen Brannock ortada byk bir sorunolduunu fark etmi. Bir mterinin ayana hangi ayakkabnn uyacananlamak iin satcnn iki seenei varm: l iin kullandklar ilenmemi birtahta sopaya bavurmak ya da uyan bir tane bulana kadar btn ayakkablardenemek. Daha iyi bir yol bulunabileceini dnen Brannock, sorunu zmekiin geceler boyu uykusuz kalm. ocukluundan kalma maketleri kullanarakbir prototip hazrlam ve gerisi de bir ayakkabclk efsanesi.

Merak ediyorsanz syleyeyim, l sistemi dorusal. rnein, erkek iin l l,72/3 in, yaklak 19.5 santimetre. Her 1/3 inch'te (0.8 santimetre) l artar.



46/106

Genilik iin de ayn prensip geerlidir. Her 3/16 inch'te (0.47 santimetre) bir ldeiir. Amerikan sisteminde dokuz genilik ls vardr, aslnda genilik ayakuzunluuna gre deiir: AAA, AA, A, B, C, D, E, EE ve EEE.

Branncok Aleti bugn ayakkab endstrisi iin bir standart oluturmaktadr.

Dnecek olursanz, Brannock Aleti'nin bir zellii daha var; geliigzel yereatsanz da kt gzkmeyecek az sayda eyden biri. Bir ayakkab, bir parakat veya herhangi bir eyi yere atsanz pislik olarak kabul edilir. AmaBrannock Aleti deil. O yerde durmak iin yaratlmtr adeta.

Bu eyi ldremezsiniz de. Yok edilmesi mmkn deildir; geri sk birpatlamann yeterli olaca kansndaym. Kullanldka zerindeki numaralarnsilindiini fark ettim ama otuz krk yldr ayn aleti kullanan dkkanlar var.Keke arabam da o kadar dayansayd.

Ayak lme aletinin byk baarsna ramen, Charles Brannock 1981 ylnakadar ayakkab maazasn iletmeye devam etti. Ta ki bina, Hotel Syracuse'ngeniletilmesi amacyla satlana dek. Charles Brannock 1993 ylnda, seksendokuz yandayken hayata gzlerini yumdu.

O dnemde irketi Sal Leonardi satn ald. (Onu tanyannz var m?) Kk birfabrikas olan Leonardi, yeni bir sektre el atmay bekliyordu. Yaklak birmilyon adet satlm olan Brannock Aleti ok az deiime urad. Ancak irketsipari zerine modeller hazrlamaya balad ve imdilerde dijital bir modelretmeyi bile dnyorlar.

Bu durumda, bir daha alveri merkezine gittiinizde arkadalarnz etkilemekisterseniz, onlar bir ayakkab maazasna sokun. Yerde duran metal lmaletini iaret edin ve herkese ne kadar kltrl olduunuzu kantlayn. BunaBrannock Aleti denir...

Dipnot: EEE grubunun bir yesi olarak ok kaln ayaklarm olduu muhakkak.Yakn gelecekte ayak modellii yapmam pek olas gzkmyor. ArkadamBrett'in ayaklar ise muhteemdir. Yllar nce, gnelenirken, yabanc biri gelipona ne kadar gzel ayaklar olduunu sylemiti. Adam, Brett'in ayaklarnn

yzlerce fotorafn ekti. Evet, bu dnyada gerekten de ok tuhaf insanlar var!



47/106

AMERKA'NIN LK METROSUBYK BR SIRDI

Byk ehirlerin hemen hepsinde, trafik sorununa zm arand dnemlerolmutur. Bugn, le kokulu otobsler ve her taraflar boyanm trenler makulsaylabilecek bir zm salyorlar. Ama ya on dokuzuncu yzylda bu sorunlakarlaan ehirlerde ne yaplyordu?

On dokuzuncu yzylda kalabalk bir ehirde yaamann nasl olacam birdnn. Toplu tamaclk aralarna sahip olmayan milyonlarca insan.Unutmayn ki, motorlu aralar da henz icat edilmemiti. Sokaklarda sadeceacayip kokulu pislikler brakan bir sr at arabas vard. Burnunuzu kapatmay

unutmayn!

New York ehrinde de benzer bir tamaclk sorunu mevcuttu ve malum,kullanl bir zm retilemiyordu.

Bu noktada devreye Alfred Ely Beach giriyor. Bu adam tanmyorsanz dertetmeyin, zaten ou kii tanmaz.

Bilmeniz gereken, Alfred'in 1846 ylnda, arkada Orson D. Munn ile birlikteScientific American adl yeni bir yaynn haklarn satn alddr. Ksa srede

editr olduu bu yayn bugn de bildiimiz byk bir dergiye dntrmtr.Muhtemelen, byle bir dergiyi satn alacak paray nereden bulduunu merakediyorsunuz. Madem bilmek istiyorsunuz, size anlatacam.

Beach alma hayatna, ehrin ilk gnlk gazetesi New York Sun'da balad.Sfrdan balayarak sk almas sonucu ykseldiini sylemek isterdim ama buyalan olur. Gazete babasnnd. 1848 ylnda gazetenin idaresi Alfred ile aabeyiMoses'e geti.

Alfred gen yanda hem byk bir bilim dergisinin hem de nde gelen bir

gazetenin ba

na gemiti. Her gn, gazetedeki ofisinin penceresinden, ehrinsokaklarndaki kemekei izledi. Bir at arabas curcunas. Admnza dikkatedin! Tabii ki, bu sorunun bir zm olmal diye dnd. Ve hatta iki zmbirden buldu.

lki, yer seviyesinden yksee kpr yollar ina etmek ve fazladan trafiiyukardan geirmekti. Ama bu baya masrafl ve kullansz olacakt.

kinci seenek ise yeraltna inmekti. 1849 ylnda, Broadway'in altnda batansona bir tnel kazarak ikinci bir yol oluturma nerisini getirdi. Ancak bu trenleriin deil, atlar iin bir yol olacakt. Her ynde birer erit. Arabalar eken atlar

her kede durup on saniye bekleyecek ve yollarna bundan sonra devam



48/106

edeceklerdi. Fakat bu kadar zoraki bir projenin gereklemesi mmkn deildi.En azndan henz.

Beach daha byk ve daha iyi ilerle ilgilenmeye balad.

Beach ile Munn, 1846 ylnda da Munn&Co. isimli bir patent ajans amlard.(Al ok megul bir adamd.) Bunu yle ufak bir i sanmayn. Birok nemli kaifkaplarna geliyordu. Thomas Edison adnda bir adam, fonograf adm verdiiuyduruk bir zmbrty ilk kez Beach'e gstermiti. Alexander Graham Bell veSamuel Morse gibi baka nemli kaifler de irketin yardmlarn talepetmilerdi. 1850 ile 1860 arasnda, Beach her iki haftada bir Ne w York'tanWashington'a giderek mterilerinin ilerini takip ediyordu.

Ee, tabii, yeterince megul deilmi gibi, Beach de arada srada bir eyler icatediyordu. 1856 ylnda, New York Crystal Palace Sergisi'nde birincilik dl ve

altn madalya kazand. Grme engelliler iin, tua her basldnda kathaznesinin kendiliinden ilerledii bir daktilo icat etmiti. Bu mekanizmagnmzde tm standart daktilolarda bulunmaktadr.

Ayn dnemde Beach New York Sun'n idaresini tamamen kardeine brakt ve1853 ylnda People's Journaladl yeni bir gazete karmaya balad.

Gerekten megul bir adamm.

Ancak ehrin kar karya olduu trafik sorununu izlemeyi srdryordu. Buarada New York ehrinin nfusu da srekli artyordu. Daha ok insan, dahakalabalk sokaklar, daha salksz yaam koullan ve ehrin caddelerinde bir oyana bir bu yana kouturan daha ok at. (Dorusu ou zaman trafiktekprdayamadan duruyorlard.)

1864 ylnn Mart aynda, Hugh B. Wilson isimli bir adam trafik sorununa birzm nerisi getirdi. Michigan demiryolunun yatrmclarndan biri olan Wilson,1863 Ocak aynda Londra metrosunun alna katlmt. Londra'nnmenfaatine olan pekala Ne w York'un da menfaatineydi. Ne yazk ki, nerdiimaliyet kabul edilmedi. Neden mi? ok basit: Tammany Hail'da (New YorkBelediye Binas) suyun bandaki Boss Tweed, ehirdeki tama aralarnn

gelirinden komisyon alyordu. Bir metronun yapmna izin vermek onun iinciddi bir gelir kayb demek olacakt. Tweed, valinin ofisini idare ediyordu vedolaysyla bu neri daha kurula gelmeden bitmiti.

Bte kabul edilse bile bu fikrin baarya ulamas mmkn deildi.

Londra buharl lokomotifleri kok kmr yakyor ve egzosu, kazanlarn altnamonte edilmi zel tanklarda biriktiriyorlard. Ama ne yazk ki, dzgnalmyorlard. Aslnda yolcularn duman cierlerinde biriktirmelerigerekiyordu. Egzos yznden lenler oluyordu.



49/106

Bir baka deyile, lokomotifler miyadn doldurmutu. Elektrikli motorlar henzyeterli dzeye ulamad iin de metronun hayata gemesi mmkn deildi.

Ama durun bir saniye! Alfred Beach'i unuttuk!

Beach hala bu katlanlmaz trafik kemekeine bir zm aryordu.

eitli balantlar sayesi

Documents

Silverman - Einstein'in Buzdolab