« Sociaal leren »

« Sociaal leren » Ontwikkeling kritisch-

emancipatorische agogiek inzicht in agogische interventie als

ondersteuning van een leerproces integratiebeweging naar

pedagogische wetenschappen agogische interventie als een

« sociaal leerproces »

« Sociaal leren » Aansluiting bij theorievorming

Freire Alltagliche Erwachsenenbildung Habermas Sociaal-ecologische benadering in het

jeugdonderzoek (Baacke, Bronfenbrenner)

« risicomaatschappij » (Beck, Giddens…)

« Alltagliche Erwachsenenbildung » Altagliche Erwachsenenbildung = concept van

volwassenenvorming ontwikkeld aan vrije universiteit te Berlijn vanaf midden de jaren zeventig (von Werder)

Kenmerken : Oriëntatie op « sociale brandpunten » in

de steden (= territoriale eenheden in stadsgebieden waar zich dreigende problemen voordoen, bijv. gebrek aan speelruimte, verkeersdrukte, afbraakdreiging…)

Oriëntatie op verbinding tussen alledaagse leven en bewustzijnsbevorderende processen

« Alltagliche Erwachsenenbildung »

Agogische interventie = interventie gericht op vorming

Vorming = vorm van actie-onderzoek, uitmondend in een open leerplan, dat voortdurend voor verandering en bijsturing vatbaar is

Vorming is gericht op inzicht in « grenssituaties » en omvat verschillende fasen.


Fasen in het vormingsproces : Informatie over objectieve woon-en

leefomstandigheden in bedoelde sociale brandpuntsituaties

Verkenning subjectieve beleving probleemsituaties via contacten met bevoorrechte getuigen (« lekenpedagogen »)

./…


Verwerking van deze gegevens in een open programma-aanbod, georganiseerd buiten het kader van de institutionele volwassenenvorming, in de vertrouwde omgeving van de doelgroep

Vormingsmethode = ervaringsgericht groepswerk : de vervanging van een alledaags communicatiepatroon (« gepraat ») door dialoog en systematische discussie (« diskurs »)


Vergelijking klassieke vormingsbenadering en benadering vanuit « alledaagse ervaring » : Visie op vorming : van instrumenteel

(vorming als een middel om bepaalde doelen te bereiken, een boodschap over te brengen) naar dialogaal (vorming is gericht op het bevorderen van participatie aan het maatschappelijk debat)


Leerproces : van gesloten, doelgericht naar open : de uitkomst is niet vooraf gekend

Interventiestrategie : van informatiestrategie (overdracht van kennis en inzichten) naar overlegstrategie (afwegen en verantwoorden van standpunten en posities)

Visie op de doelgroep : van deficiënt (toeschrijven tekorten aan doelgroep) naar competent (erkenning relevante kennis, inzichten en vaardigheden bij de doelgroep)


Leercontext : van educatieve instituten naar het alledaagse leven

Organisatievorm : van top-down (hiërarchisch zoals in klassieke instituten) naar horizontaal (zoals in netwerken)

Finaliteit interventie : van instructie (een expert brengt kennis over) naar faciliteren (een procesbegeleider ondersteunt, bevordert en stimuleert leerprocessen)

Habermas : theorie van het « communicatieve handelen »

Habermas : uitspraken over de werkelijkheid

worden bepaald door de relevantiestructuur, het kader van waaruit de werkelijkheid ontsloten wordt (cfr. « sociale bril »

Aan elk perspectief op de werkelijkheid ligt een « kennisleidend belang » ten grondslag


Drie soorten kennisbelangen, gekoppeld aan constanten in vermaatschappelijking van het menselijk handelen : Arbeid, of geheel van productieve processen

in de samenleving technisch kennisbelang

Taal, of geheel van culturele tradities in de samenleving practisch kennisbelang

Heerschappij, of het systeem van legitimaties dat in een samenleving geaccepteerd of bekritiseerd wordt emancipatorisch kennisbelang


Onderscheiden kennisbelangen leiden tot onderscheiden vormen van handelen : Technisch kennisbelang instrumenteel

handelen (« systeem ») Practisch kennisbelang communicatief

handelen (« leefwereld ») Emancipatorisch kennisbelang

emancipatorisch handelen


« Leefwereld » = zingevingskader voor het

handelen en de aspiraties van mensen («achtergrondsweten»)

= « kennisreservoir » dat niet gemakkelijk wijzigt, situatie-en probleemgebonden is : cfr kenmerken « leefwereld »


Kenmerken : Impliciet, tegelijk noodzakelijk en

onvermijdelijk : een sociaal-a-priori Holistisch : de verschillende elementen

verwijzen naar elkaar Niet naar wens van de actoren

beschikbaar : een weten waarover we normaliter niets weten maar waarmee zowel spreker als toeschouwer vertrouwd moeten zijn om elkaar te verstaan


«Communicatief handelen » = Komen tot gemeenschappelijke

werkelijkheidsdefinities Deze werkelijkheidsdefinities steunen op

interpretatie van een situatie vanuit normen die voor actoren als verplichtend gelden

Communicatie = het in discussie brengen van interpretatiekaders die principieel veranderbaar zijn


Modernisering samenleving = interferentieproces tussen « systeem » en « leefwereld » ,nl Proces van rationalisering leidt tot bevrijding

communicatieve handelen van banden van traditie en overlevering

Verzelfstandiging subsystemen economie en staat leiden tot overheersing systeemhandelen en tot kolonisering leefwereld


Kolonisering leefwereld : ingrijpen van systeemhandelen (« geld » en « macht ») op problemen die in essentie enkel via communicatief handelen kunnen opgelost worden

Sociale verandering = verzet tegen kolonisering leefwereld door nieuwe verbinding te maken tussen « systeem » en « leefwereld »


Emancipatorisch handelen = nieuwe verbinding tot stand brengen tussen « systeem » en « leefwereld »

Dit kan door de dynamiek van verzelfstandiging van de subsystemen staat en economie normatief te beperken (cfr « verantwoordingsdebat »


Verbinding leefwereldbegrip (Habermas) en inzichten uit « Altagliche Erwachsenenbildung » onderscheid in Vanzelfsprekende leefwereld Bedreigde leefwereld Gerationaliseerde leefwereld


Vanzelfsprekende leefwereld : Gesocialiseerd, alledaags

communicatiepatroon (« gepraat ») Geeft zekerheid voor doen en laten Verschilt naargelang sociale klasse,

opleidingsniveau, individuele biografie Verandering is niet aan de orde :

tegenspraken kunnen naast elkaar bestaan•Vgl : « cultuur van het zwijgen »


Bedreigde leefwereld Confrontatie met nieuwe situatie Leidt tot hetzij neerleggen bij de

nieuwe situatie hetzij afstand nemen van patroon van vanzelfsprekendheden

Contradicties worden manifest•Vgl cognitieve dissonantie, Festinger


Gerationaliseerde leefwereld : Bewust ontdekken van verband tussen

eigen situatie en analoge situaties op andere plaatsen en rond andere thema’s

Ontwikkeling rationele argumentatie die bevrijdt van traditionele verbanden•Vgl « culturele actie » , « sociologische

verbeeldingskracht »

« Sociaal leren »

D. Wildemeersch : verbinding ontwikkeling leefwereld-types agogische interventie

van plaatsvervangende, over afnemend directieve, naar ondersteunende interventie

onderscheiden deelprocessen binnen agogische interventie

« Sociaal leren »

Planningsproces : concretisering participatiecomponent voorafgaand aan en tijdens interventie : Kwalificeringsproces : bepalen nagestreefde competentieverhoging (« vierveldenschema »)

Zelfreflexief proces : realisatie leerproces

« Sociaal leren »

Planningsproces : cfr. « leren is participeren » Vormgeving aan participatiestructuur,

bijv. stuurgroep « communicatieve planning »

Bepaling doelen, inhoud, methoden en werkmiddelen van « communicatieve planning » als leerproces

« Sociaal leren »

Kwalificeringsproces : bepaling « hefboom » competentieverhoging (ingangspoort interventie)

Vierveldenschema : Persoonsgerichte kwalificaties

versus functioneel gerichte kwalificaties

Diffuse kwalificaties versus concrete kwalificaties

« Sociaal leren »

Diffuus, persoonsgericht = breed inzetbare kwalificaties, moeilijk meetbaar (bijv. zelfvertrouwen, kunnen communiceren, zelfstandig kunnen zijn…)

Concreet, persoonsgericht = basisvaardigheden (bijv. maatschappelijke basiskennis, psychomotorische vaardigheden…)

« Sociaal leren »

Concreet, functioneel = kwalificaties in rechtstreeks verband met maatschappelijk functioneren op een bepaald terrein (bijv. beroepsgerichte kwalificaties)

Diffuus, functioneel = kwalificaties inzetbaar voor maatschappelijk functioneren op diverse terreinen (bijv kunnen samenwerken)

« Sociaal leren »

Zelfreflexief proces : drie domeinen van leren

Instrumenteel leren : hoe-vraag : hoe kan ik beter handelen?

Communicatief leren : waarom-vraag: waarom is dit nu zo en niet anders ?

Zelfreflexief leren : dialoog : verbinding tussen hoe en waarom instrumentele en communicatieve

variant

« Sociaal leren »

Instrumentele variant : unilateraal model : « enkelvoudig, of « single-loop »-leren: Personen nemen eenzijdig beslissingen Ieder streeft op zijn eigen manier eigen doelen

na Achterliggende waarden en normen worden

niet in vraag gesteld Bij uitblijvend resultaat wordt enkel de

strategie aangepast; normen, waarden of doelen worden niet bijgesteld.

« Sociaal leren »

Communicatieve variant : multilateraal model : « meervoudig, of « double-loop » leren » Bereidheid verantwoordelijkheid te delen Beslissing wordt gezien als resultante van

meervoudige inbreng informatie, veronderstellingen, waarden en normen

Uit fouten kan men leren Bij uitblijven resultaat worden niet alleen

acties, maar ook achterliggende uitgangspunten en doelen in vraag gesteld

« Sociaal leren »

•Twee, aanvullende, te onderscheiden betekenissen

•Mensen leren niet enkel voor zichzelf; belangrijk is dat zij leren deel te hebben aan de sociale verbanden in de samenleving « leren voor de groep »

•Mensen leren niet enkel via individuele trajecten, maar ook door hun persoonlijke ervaringen te verbinden met deze van anderen

« leren door de groep »

« Sociaal leren »

Beide betekenissen worden samengebracht in sociaal leren als methode

= leren functioneren van groepen, organisaties of gemeenschappen, in nieuwe, onverwachte, onzekere en moeilijk te voorspellen situaties.

« Sociaal leren »

Kenmerken : Gericht op oplossen onvoorziene

contextproblemen Optimaal gebruik van

oplossingspotentieel dat in de groep voorhanden is

« leren » = voortdurend zoeken naar dynamisch evenwicht in het spanningsveld, gevormd door vier assen : Actie; Coöperatie; Reflectie; Communicatie

« Sociaal leren »: actiedimensie

Verwijst naar vereiste dat mensen in staat en bereid moeten zijn zichzelf te zien als bij machte om in te grijpen in hun situatie

Onderzoek van wat mensen zelf willen en kunnen is startpunt sociaal leerproces

Vergt ruimte voor het « verhaal » van mensen


Vergt ruimte voor « mislukkingen » én voor « aanbieden nieuwe oplossingen »

cfr. discrepantie tussen behoefte en oplossing kan zowel leiden tot activiteit als tot passiviteit

cfr. grote nood en beperkte competentie, evenals veel competentie tov beperkte nood leidt tot passiviteit


Agogische tussenkomst = vinden van werkbaar evenwicht tussen nood en competentie Door ontwikkelen vancompenties binnen degroep of door mobiliserencompetenties buiten degroep

« Sociaal leren »:coöperatiedimensie

Vereist naar vereiste dat mensen in staat en bereid zijn om gemeenschappelijke doelen te formuleren en zich daar persoonlijk voor in te zetten

Houdt in dat conflicten niet genegeerd worden, en dat ingegaan wordt op paradoxen in benadering situatie


Bijv installatie van een windmolen (= milieuvriendelijke energiebron) leidt tot conflict met buurtbewoners Conflict kan gezien worden als een

verstoring van het streven naar een beter leefmilieu

Neiging kan daarom bestaan argumenten te zoeken waarom op het conflict niet ingegaan moet worden

Conflict wordt vermeden maar is dysfunctioneel voor buurtbewoners


Agogische ondersteuning = mensen leren hun persoonlijke ervaring te plaatsen tegen de achtergrond van het streven naar een werkbaar evenwicht tussen « concensus » en « discensus »

Vergt aanboren van nieuwe bronnen van sociale energie, nl. creatief zoeken naar hoe het conflict ernstig genomen kan worden.

« Sociaal leren »:reflectiedimensie

Verwijst naar het leren handelen in groep

= nagaan of de beoogde doelen effectief bereikt werden en of ze bereikt werden op een wijze waarop eenieder er zich in herkent

Leidt tot verbetering van de actie en betekent ook dat mensen bewust bezig zijn met de creatie van gemeenschappelijke referentiepunten

« Sociaal leren »:reflectiedimensie

Gemeenschappelijke referentiepunten = verhalen, symbolen

Dragen ertoe bij dat mensen zich identificeren met het sociaal verband waarvan ze deel uitmaken

Agogische ondersteuning = bijdrage tot besef « een plaats te hebben in de geschiedenis »

« Sociaal leren »: communicatiedimensie

Verwijst naar de verhouding tussen de groep en de sociale omgeving

Agogische interventie = vinden van een werkbaar evenwicht tussen sociale integratie en zelfsturing

Spanning tussen « doelgroepkant » en « oplossingskant » agogische interventie


Agogische interventie moet Intermediair zijn tussen de groep

en de instanties en personen die voor die groep van belang zijn

Optreden als beleidsactor en meehelpen de beleidsruimte voor sociaal leren te creëren op plaatsen waar die nog ontbreekt


Communicatiedimensie vergt specifiek « organisatiemodel », bijv. Stuurgroep – cfr. bijv jeugdwerkbeleidsplanning.

Bibliografie bij deel IV HABERMAS, J., (1981), Interpretatieve

sociale wetenschap versus radicale hermeneutiek, in : Kennis en methode, 5, 1, 4-23.

JANS, M., (1998), Van sociale verantwoordelijkheid naar sociale verantwoording, in : KONING BOUDEWIJNSTICHTING, De grote leerpuzzel. Visies op « leren » vanuit natuur-en milieu-educatie, Brussel : Koning Boudewijnstichting.

Bibliografie bij deel IV JANSEN, Th. (1999), Sociaal leren.

Utrecht : NIZW KUNNEMAN, H., (1983), Habermas’

theorie van het communicatieve handelen, Meppel : Boom.

MASSCHELEIN, J., (1991), Zijn er nog overlevingskansen voor het « Bildungsideal » ? Pleidooi voor vorming die niet « werkt » en niets «verbetert», in:Vorming, 7, 1, 39-52.

Bibliografie bij deel IV SMEYERS, L., WILDEMEERSCH, D.,

(1996), Arbeid door leren en leren door arbeid, in : Vorming, 11, 4, 259-277.

WILDEMEERSCH, D., (1985), Ruimtelijke ordening in het perspectief van vorming en samenlevingsopbouw, doctoraatsproefschrift sociale pedagogiek, Leuven : KUL.

Bibliografie bij deel IV WILDEMEERSCH, D., (1995), Een

verantwoorde uitweg leren, Nijmegen : FSW, IPSA

WILDEMEERSCH, D., JANSEN, T., VANDENABEELE, J., JANS, M., (1997) : Paradoxen van sociaal leren. Een bijdrage tot de sociaalagogische theorievorming, in: Sociale interventie, 4, 198-208

Documents

« Sociaal leren »