UNIVERZITET U TRAVNIKU

PRAVNI FAKULTET KISELJAK

POJAM SOCIOLOGIJE KAO NAUKE I NJEZIN ODNOS PREMA DRUGIM SOCIJALNIM NAUKAMA

Seminarski rad

Predmet: SociologijaMentor: prof.dr. Međedović Šefkoprof. Kustura MensurStudent:Mandžuka Adi Indeks br: 606/09Smjer:Opći

Kiseljak, decembar 2009.godine

Sadržaj

1.UVOD...........................................................................................................................................3

2.NASTANAK SOCIOLOGIJE......................................................................................................4

3.SOCIOLOGIJA KAO OPĆA ZNANOST...................................................................................8

4.PREDMET SOCIOLOGIJE.........................................................................................................9

5.ODNOS SOCIOLOGIJE I DRUGIH NAUKA..........................................................................11

6.ZAKLJUČAK.............................................................................................................................14

7.LITERATURA...........................................................................................................................15

2

1.UVOD

Sociologija je jedna od najmlađih nauka. No međutim, to što se sociologija formalno

nije konstituisala kao nauka, apsolutno ne znači da ona faktički nije postojala.

Ona je postojala, ali je njen predmet bio rascjepkan u drugim naukama poput filozofije,

teologije,...

Jednostavno se radi o tome da su mnogi naučnici razmatrali društvo ( kao opći predmet

sociologije), njegove zakone i specifičnosti, kao i devijacije, ali niko nije dao ime tom

razmatranju i tako začeo sociologiju. To je učinio tek Ogist Kont 1839. godine. On je u svojoj

knjizi Tečaj pozitivne filozofije dao ime nauci sociologija. Od tog trenutka, ova je nauka i

formalno ugledala svjetlost dana. Postoje i neki mislioci koji ističu da Ogist nije mogao biti

utemeljitelj nauke, te da su mnogi prije njega ( ovisno od toga kojoj školi pripadaju pomenuti

mislioci, misle da su lideri tih škola kontsituisali sociologiju) konstituisali sociologiju kao nauku.

No, o tome više riječi kasnije. Sociologija uzimajući u obzir njen predmet izučavanja spada u

društvene nauke.

Sociologija je relativno mlada nauka, međutim, njeni korijeni postoje još od organizovanja ljudi

u grupe odnosno od prvobitne ljudske zajednice i spoznaje o zajedničkim interesima koje je lakše

osvariti u grupi.Sociološka misao nije prvi put rođena sredinom 19. vijeka, Tada se  prvi put

pojavio termin ''sociologija'', a tada je samo započeto disciplinarno konstituisanje sociologije kao

zasebne nauke, koje još uvijek traje.

U ovom seminarskom radu će biti izložen sam nastanak sociologije, njena viševjekovna historija

prije formalnog konstituisanja u nauku, metod kojim se sociologija bavi i njena veza sa drugim

naukama.

3

2.NASTANAK SOCIOLOGIJE

Za razliku od prirodnih, pa i većine drugih društvenih nauka, sociologija se u svom teorijskom

radu, a često i u istraživackoj praksi, u velikoj mjeri oslanja na sopstvenu disciplinarnu prošlost.

Historija ove nauke nema samo pedagošku ili komemorativnu funkciju nego ostaje trajno

značajan referentni okvir i neiscrpan izvor savremenog sociološkog znanja. Dobar fizičar,

hemičar ili biolog, pa čak i ekonomista, ne mora u svom svakodnevnom radu posezati za

Njutnom, Lavoazjeom, Darvinom ili Smitom, ali se rijetko susreće sociolog koji neće mariti za

teorijska dostignuća ili svijetle primjere istraživanja svojih velikih prethodnika poput Dirkema,

Vebera ili Parsonsa. Sociologija se kao nauka razvijala spontatno, bez burnih prevrata, osim u

ekstremnim slučajevima, poput dirkemovske ili ortodoksne marksističke sociologije, rijetko bi

jedan saznajni model u potpunosti isključivao sve druge moguće tipove objašnjenja1. Kada bi

smo pormatrali samo neka razmatranja u sociologiji do kojih je došlo u posljednih par stotina

godina, imali bi smo samo djelomičan uvid u samu nauku. Ona se naime, mora pratiti još od

antičkih vremena i prvih zapisa o društvu (jer i samo joj ime kaže, ona jeste nauka o društvu) te

se vratiti Platonu, Aristotelu, Sokratu, pa onda tijekom vremena Tomi Akvinskom, ... pa sve do

današnjih vremena. Upravo takva cjelokupnost predstavlja sociologiju i zato je neki autori

svrstavaju u nauku koja je po svojoj prirodi historijska.

„ Iako se analize o društvu mogu sresti mogu sresti još u starim istočnjačkim civilizacijama – u

Egiptu, Babilonu, Indiji i Kini, prve značajnije socijalne i političke teorije nastaju tek u uslovima

antičke Grčke. Ne ulazeći u društvene uvjete, koji su pojavu tih teorija omogućili, izvjesno je da

se u tom vremenu mogu pronaći prve značajnije rasprave o državi, politici, klasi i td. Svojim

analizama ističu se posebnice sofisti i predstavnici stoičke i epikurejske škole, ali su čitavo

vrijeme obilježile prije svih, dvije osobe: Platon i Aristotel.“2

1 Aljoša, Mimica, Bogdanić, Marija, Filozofski rečnik, Beograd, 2002. godina2 Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004, godina, str.64

4

Platon je ( obzirom da je stariji od Aristotela i njegov učitelj) prvi autor i mislilac čiji je djelo o

državi i društvu u cjelosti ostalo zapisano. Njegova su najvažnija djela „Država“, „Zakoni“ te

„Sokratova odbrana“. Država je djelo o tome kakva država treba da bude i o tome kako je dobro

najveća vrlina koju posjeduju rijetki ljudi. Uglavnom je ovu osobinu pripisivao filozofima pa je

njih i vidio kao potencijalne vladare. Slijedeće dvije osobine koje su za njega ključne su

pravednost i pravičnost. „Država“ je tipično utopističko djelo3, međutim u „Zakonima“ koji su

nastali nakon što je Platon shvatio da i nisu sve stvari u životu idealne i stekao mnogo životnog

iskustva, mnogo je realnije postavljena teza o idealnoj državi. Platon se više ne oslanja na dobro

kao ideal, nego uspostavlja zakone kojima treba da se zabrani sve što je loše jer shvata da svi

ljudi po svojoj prirodi nemaju dobro u sebi. Ono nastupa tek u drugom životu, a na Zemlji vlada

pohlepa i hedonizam. 4

Aristotel je u svom djelu „Politika“ poučen greškama svog učitelja, slobodno možemo reći

nadmašio Platonovu utopističku državu. „Aristotelov realizam se ogleda u tome što je ustvrdio

da ne postoji apsolutno najbolja država, odnosno društvo. Postoji samo relativno najbolja država

u odnosu na postojeće društveno stanje.“5

Nakon ovih velikana, stupa na scenu srednjevjekovna misao o društvu. Ova misao je prožeta

kršćanskim dogmama i religijom. Predstavnici su Toma Akvinski sa svojom teorijom o dvije

države – božanskom i zemaljskom ( koji je smatrao da je društvo samo sredstvo uz pomoć kojeg

čovjek treba da postigne konačni cilj – spasenje) te Tomas Mor sa svojom „Utopijom“ .

Novovjekovna misao je pak označila ograničenje države u korist višeg dobra. Predstavnici su

Nikolo Makijaveli, koji je teoretičar koji se oštro usprotivio teološkom shavatnju društva.

Poznata je njegova maksima „Cilj opravdava sredstva“, Tomas Hobs i Baruh de Spinoza

smatraju da čovjek nije društveno, nego individualno biće, ali se udružuje sa drugima samo radi

lakšeg ostvarenja ciljeva.

Nakon njih imamo velikane njemačke misli: Imanuela Kanta, Johana Gotliba Fihtea, Hegela, ...,

a nakon ovih struja stupaju na scenu socijalizam i moderne misli u sociologiji.

3 Preuzeto iz Platon, Država, Kultura, 1969. godina, Beograd4 Platon, Zakoni, Beogradski izdavačko – grafički zavod, 1990. godina5 Saltaga, prof.dr. Fuad, Sociologija, Pravni fakultet Sarajevo, 1999. godina, str. 112

5

Utemeljitelj sociologije Ogist Kont je 1840. godine u IV svesku u svom djelu „Tečaj pozitivne

filozofije“ dao ime nauci koja se bavi poručavanjem društva, a Vi svesak svoga djela je potpuno

posvetio novoj znanosti“.6Ovaj je naziv kao što se vidi sastavljen od jedne grčke i jedne latinske

riječi što nije nimalo pomoglo njegovom afirmisanju.

Međutim, Sen Simon je francuski socijalni teoretičar kod kojeg se, prema Engelsovom sudu

„već mogu sresti razvijene klice svih ideja koje su hranile refleksije naše epohe“. Gotovo

identično je i mišljenje manje poznatog francuskog sociologa na prijelazu iz 19. u 20. stoljeće –

Emila Dirkema. On Sen Simona smatra stvarnim utemeljiteljem sociologije. On svoju tvrdnju

zasniva na uvjerenju da je Sen Simon prvi postavio plan nove društvene znanosti.7

Iako postoje još mnoge teze da je neko drugi prvi ustanovio sociologiju kao nauku , sasvim je

jasno da joj je Ogist Kont prvi dao ime i to niko ne može osporiti.

Postoji dakle veliki broj autora koji smatra da je Ogist Kont utemeljivač sociologije. U prilog

ovoj tezi svakako ide i argument da je on prvi koji je upotrijebio naziv sociologija.

Međutim: ˝Mora se doduše priznati da u odgovoru na pitanje ko je stvarni utemeljitelj

sociologije kao znanstvene discipline ne postoji i potrebno suglasje. Sociolozi marksističke

provenijencije epitet utemeljitelja daju Karlu Marksu, dok poznati francuski sociolog Žorž

Gurvič smatra da su sociologije Konta i Marksa samo dva zasebna sociološka pravca, a da

utemeljiteljstvo treba pripisati trećoj osobi, njihovom prethodniku, Sen Simonu. Ipak, Kont je

prvi upotrijebio riječ sociologija kako bi označio novu, znanstvenu disciplinu koju je tek trebalo

utemeljiti, pa i to da taj pojam sam po sebi označava bit nove znanosti. U izvornom prijevodu

naime sociologija označava znanost o društvu.8

Neki autori smatraju i da je veliki mislilac Ibn Haldun koji je živio u četrnaestom stoljeću

( 1332. – 1406. godina), utemeljitelj sociologije, ˝Ibn Haldun je prvi znanstvenik koji je

definirao područje sociologije i definirao da od drugih znanosti,..., Po rezultatima istraživanja

društva u cjelini, Ibn Haldun nije preteča sociologije nego njen osnivač. Ta spoznaja da je Ibn 6 Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004, godina7 Ibid ( bilj.6), str 748 Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004, godina, str. 21

6

Haldun osnivač sociologije bila je svjesno skrivena pod inforsiranom intelektualnom

hegemonijom zapadnog evropocentrizma.˝9

9 Op.cit. (bilj.1), str. 1577

3.SOCIOLOGIJA KAO OPĆA ZNANOST

Sociologija se definiše kao opća društvena znanost.

Svi mnogobrojni elementi ljudskog društva povezani su u manje-više raznovrsne jedinstvene

cjeline koje se definiraju po društvenim pojavama. Znanstvena saznanja mogu se odnositi samo

na jednu ili na više društvenih pojava, ili pak na sve društvene pojave. Saznanja koja se odnose

na jednu ili više društvenih pojava nazivamo posebnim saznanjima, a saznanja koja se odnose na

sve društvene pojave nazivamo općim saznanjima.10

Upravo zato što sociologija proučava pojave u njivohom društvenom globalitetu, za nju kažemo

je opća, najopćija društvena nauka.

10 Saltaga, prof.dr. Fuad, Sociologija, Pravni fakultet Sarajevo, 1999. godina, str. 238

4.PREDMET SOCIOLOGIJE

Razmotrimo li samu riječ sociologija, lahko je shvatiti da je društvo u globalu njen predmet

izučavanja, međutim, stvari nisu tako jednostavne. Neki od autora ne priznaju sociologiji njen

predmet jer, kako oni smatraju, prije njenog postojanja, sve oblasti koje ona proučava su bile

ustvari predmetom drugih nauka. Tačnije, simplicitno rečeno: ona nema šta proučavati.

Neki su pak neosporni u mišljenju da je predmet sociologije društvo, međutim i oni se dijele u

mišljenju kada je u pitanju problem da li sociologija proučava društvo u globalu ili neke njegove

dijelove.

To karakterizira prije svega Georga Zimela i Leopolda von ( fon) Vizea. Smatraju da se

sociologija ne može baviti društvom u globalu jer bi to bilo kao da se bavi svim i svačim. Oni

insistiraju na tome da predmet sociologije treba da bude jednaodređena oblast, aspekt društva.

Emil Dirkem s druge strane sociologiju određuje kao znanost o institucijama, njihovom

postanku i njihovom funkcioniranju. 11

„Tako nailazimo na jedno sociološko-teoretsko stajalište koje sociologija reducira na

proučavanje običaja, pravnih i političkih normi. Norme uvijek nastoje da kanaliziraju ljudsko

ponašanje prema idealno-tipskoj slici same norme. Ovo stajalište koje osporava legitimitet

sociologije definiramo kao normativističko, tj. norma određuje ljudsko ponašanje, kakvo bi

trebalo biti, ako sociologija proučava samo norme, ono što treba biti, a ne realnu, objektivnu

stvarnost, onda imamo na djelu utopiju, idealizam, metafiziku.“12 Ovo je stajalište prevaziđeno i

danas se sociologija definiše kao:

Sociologija je opća znanost koja se bavi sistemskim izučavanjem društvenog života, društvenih

pojava i grupa i društva u njegovoj cjelokupnosti, tj. ustrojem društva i zakonitostima njegova

razvoja u najširem značenju.13

11 Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004, godina, str.2512 Internet, wikipedia.com ( prevedeno sa engleskog)13 Ibidem ( bilj7), str 25

9

˝Za jedan broj sociologa, naime, sociologija uopće nema svoga predmeta. Ona, dakle, i nije

posebna znanost jer su svi odjeljci društvene stvarnosti već zahvaćeni nekom naučnom

disciplinom. Stoga se ona može izgrađivati i razvijati tek kao svojevrsna enciklopedija ostalih

društvenih znanosti, ali ne i kao posebna znanost. Mišljenja tog tipa su danas uglavnom

potisnuta, uglavnom marginalna.14˝

14 Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004, godina, str.2110

5.ODNOS SOCIOLOGIJE I DRUGIH NAUKA

Uzmemo li u razmatranje odnos historije i sociologije i konstataciju s početka da je i sama

sociologija historijska nauka, jasno nam je da sociologija ne može bez historije, međutim, ni

historija kao nauka o ljudskoj prošlosti ne može konstatovati određene društvene probleme

ukoliko ih sociologija nije posebno identificirala.

Historija proučava i opisuje događaje hronološkim redom kako su nastajali u prošlosti i

objašnjava ih kao pojedinačne pojave u datom društvu. Ona se uglavnom bavi prošlim,

historijskim društvima, dok je sociologija prevashodno okrenuta savremenom društvu.

Historija opisuje činjenice kao prostorno-vremenske cjeline, s tim što pokušava i da objasni i

poveže činioce koji utiču na određene dogadjaje. Ipak, ona kao pojedinjavajuća nauka ne daje

sintetičko znanje o društvu, ali daje sociologiji neophodnu građu i činjenični materijal na osnovu

koga ova može da vrši uopštavanje i provere. Historija proučava konkretnu pojavu u jednom

društvu, objašnjavajući je kao pojedinačnu pojavu u vremenskom toku događaja. Sociologija

nastoji da nađe bitna svosjtva u toj pojavi bez obzira na vremensku dimenziju njenog nastanka i

trajanja. Sociologija u svom pristupu apstrahuje ono što je opšte i zajedničko, izdvojeno iz

posebnih elemenata. Sociologija uvijek proučava širi aspekt, društvo kao cjelinu i povezanost

svih pojava u njemu, uzrok i način promjena. Na osnovu zajedničkih rezultata potpunije se može

objasniti kompleksnost odvijanja društvenih događanja.

Kada je u pitanju odnos psihologija- sociologija, taj je odnos prirodno nužan. Da bi sociologija

mogla proučavati ljudsko ponašanje i devijacije u istom, neophodna su joj saznanja iz

psihologije. „Ova je znanstvena uslovljenost rezultirala nastankom nove znanstvene discipline

koja se naziva socijalna psihologija“15

Socijalna psihologija je nastala na osnovoma psihologije, kao opšte nauke. Koristi obilje

eksperimentalnih podataka i naučnih principa iz psihologije kao što su saznanje, potrebe,

motivacija, mišljenje, učenje, pamćenje i dr. U centar svog istraživanja takođe stavlja čovjeka, ali 15 Saltaga, prof.dr. Fuad, Sociologija, Pravni fakultet Sarajevo, 1999. godina, str. 29

11

ide korak dalje jer polazi od činjenice da svaki čovek živi u društvu i ne može da se posmatra

izvan društvenog okruženja. Socijalna psihologija je dakle nauka o ponašanju pojedinca u

društvu, o oblicima ponašanja u motivisanim, svrsishodnim ljudskim akcijama koje znače

razumijevanje ili nerazumijevanje društvenog svijeta i položaja čovjeka u njemu. Kako svi ljudi

stupaju i u različite međusobne odnose, predmet ove nauke je i proces interakcije ili

interpersonalnog ponašanja.

Sociologija, antropologija i etnologije su sasvim logično povezane istim predmetom

proučavanja, samo sa drugačijeg aspketa. Sociologija proučava društvo i pojave u njemu,

etnologija se bavi proučavanjem određenih etničkih skupina, odnosno njihovog prijekla, a

antropologija je također nauka koja u svom centru posmatranja ima čovjeka.

Politička ekonomija se konstituisala kao nauka u vrijeme razvoja kapitalističkog načina

proizvodnje sa istraživanjima o zakonitostima ekonomskih procesa razvoja buržoaskog društva.

Sa razvojem robne privrede, prizvodnja dobija društveni karakter jer se preko tržišta

uspostavljaju veze između proizvođača.

Klasična buržoaska politička ekonomija omogućila je da se privreda sagleda kao cjelovit sistem

međusobno povezanih ekonomskih kategorija. Dalje ova nauka se razvija u dva pravca –

marksistička politička ekonomija, kao kritika buržoaske političke ekonomije i koja stavlja

naglasak na karakter proizvodnih odnosa i različiti pravci u okviru savremene ekonomske misli

koja u centar istraživanja stavlja ekonomski individualizam. Ovo su različiti stavovi u

savremenoj ekonomskoj misli, ali opšte je da politička ekonomija proučava društvene zakonitosti

materijalnog života ljudi, tj. ekonomske zakone društvene proizvodnje na različitim stupnjevima

ljudskog društva. Ovi odnosi imaju posebnu važnost za sociologiju koja proučava dijalektičku

zavisnost odnosa porizvodnje i drugih društvenih odnosa u kontekstu promjena ukupnosti svih

odnosa. Kako postoji međusobna uslovljenost proizvodnih i drugih (političkih, pravnih ili

ukupnih društvenih) odnosa, to sociologija svojim saznanjima pruža političkoj ekonomiji širi

spektar objašnjenja uslova u kojima se uspostavlja i realizuje celokupnost društvenih odnosa, pa i

proizvodnih odnosa.

12

U okviru sociologije su se javile mnoge grane upravo zbog neophodnosti saznanja iz drugih

oblasti. Pored socijalne psihologije, postoji i sociologija prava, sociologija rada,...

„Sociologija prava je onaj dio ljudskog duha koji proučava punu društvenu stvarnost prava,

počinjući od njenih opipljivih i spolja uočljivih manifestacija u djelotvornim kolektivnim

ponašanjima ( kristalizovane organizacije, običajna praksa i tradicija ili inovacije u ponašanju) i

nastavljajući sa njenom materijalnom osnovom ( prostorna struktura i demografska gustina

pravnih institucija).

Sociologija prava tumači ova ponašanja i materijalne manifestacije prava u skladu sa

unutrašnjim značenjima, koja se, inspirišući i prožimajući ih, istovremeno dijelom i mijenjaju

zbog njih. Ona se bavi naročito simboličkim pravnim obrascima ustanovljenimunaprijed, kao što

su organizovano pravo, postupci i sankcije, da bi nastavila sa pravnim simbolima, kao takvim

kao što su fleksibilna pravila i psontano pravo. Poslije ovoga, ona obuhvata pravne vrijednosti i

ideje koje one izražavaju i konačno, kolektivna vjerovanja i intuicije koje teže tim vrijednostima

i koje se manifestuju u spontanim „normativnim činjenicama“, izvorima punovažnosti, to jest u

pozitivnosti cjelokupnog prava“16

16 Gurvič, Žorž, Sociologija prava, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Podgorica, 1997. godina, str.6813

6.ZAKLJUČAK

Sociologija je mlada naučna disciplina koja je od razmatranja o njenom predmetu i antičke misli

do formalne potvrde nje kao takve i dobijanja zvaničnog naziva u devetnaestom vijeku prešla

zaista dug i trnovit put.

Tokom vijekova, čak je sociologija bila ismijavana zbog toga „što oktriva toplu vodu“, jer su

druge nauke u svojim istraživanjima obradile tematiku kojom se bavi sociologija.

Iako su njen značaj, predmet i funkcija u današnjem društvu neosporni, još uvijek postoje neki

autori koji smtraju da ona ne bi mogla i trebala biti samostalna naučna disciplina.

Zbog potrebe opovrgavanja ovakvih teza, ali i objašnjenja značaja ove nauke, ovaj je seminarski

rad u kratkim crtama izložio njen nastanak, predmet, i vezu sa drugim društvenim naukama.

U današnjem vremenu kada moderne države manipulišu svojim građanima, kada je veliki broj

zemalja u ratovima, kada društvo općenito prati fama objekta kojem uskoro slijedi propast ( baš

kao u Ibn Haludnovim razmatranjima o trećoj generaciji), ne smijemo zaboraviti da izučavamo

ono što je izučavalo nas i naše pretke od njihovog postanka.

14

7.LITERATURA

1. Aljoša, Mimica, Bogdanić, Marija, Filozofski rečnik, Beograd, 2002. godina

2. Gurvič, Žorž, Sociologija prava, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Podgorica, 1997.

godina,

3. Kukić, prof.dr. Slavko, Sociologija, priredio Međedović, prof.dr. Šefko, Sarajevo, 2004,

godina,

4. Platon, Država, Kultura, 1969. godina, Beograd

5. Platon, Zakoni, Beogradski izdavačko – grafički zavod, 1990. godina

6. Saltaga, prof.dr. Fuad, Sociologija, Pravni fakultet Sarajevo, 1999. godina,

15