STANDARDNI TROKOVI1

Ivana Drai Lutilsky

POJAM STANDARDNIH TROKOVAStandardni trokovi svoje uporite imaju u standardima. Standard se, sasvim openito, moe definirati kao ciljana razina izvrenja koja se moe postaviti na razliitim razinama strogosti.

2

VRSTE STANDARDA

1. 2.

3.

Prema stupnjevima strogosti standardi se klasificiraju u tri vrste: Oekivani standardi Praktini standardi Idealni standardi

3

OEKIVANI STANDARDIPostavljeni su na razini koja odraava stvarno oekivano izvrenje u buduem razdoblju Odraavaju sveprobleme, zastoje i kvarove koji e se dogoditi Nisu relevantna podloga za motivaciju zaposlenih i kontrolu izvrenja ciljeva

4

PRAKTINI STANDARDIFormiraju se na strooj razini od oekivanih Doputaju normalna ogranienja u poslovnom procesu Ostvarivi su u konkretnim uvjetima Najefikasniji standardi za izvrenje zaposlenih i kontrolu izvrenja ciljeva Uzrokuju povoljna i nepovoljna odstupanja

5

IDEALNI STANDARDIDefiniraju se na najvioj razini strogosti Predstavljaju krajnost tj. najvee izvrenje koje se moe ostvariti u idealnim uvjetima Ne uvaavaju ogranienja Neostvarivi u praksi demotiviraju zaposlene Nepovoljno odstupanje

6

DEFINIRANJE STANDARDNIHTROKOVAOekivani trokovi koji bi trebali nastati u odreenim uvjetima Paljivo odreenje o tome kakvi trokovi trebaju biti ili kakvi bi morali biti s ciljem da se pretpostavi stvarni rezultat Koriste se u obraunu trokova, planiranju i kontroli

7

KOMPONENTE STANDARDNOG TROKA1. 2.

Koliinski standard standardna koliina Cjenovni standard standardna cijena Standardni troak planirani troak Stand. troak = stand. kol. x stand. cijena Planirani troak = stvarna kol. x planirana cijena

8

Najjednostavnija definicija standardnih trokova je ona po kojoj su standardni trokovi umnoak standardnog utroka i standardne cijene: Standardni troak = standardni utroak x standardna cijena

9

Ve iz ove najjednostavnije definicije standardnog troka uoljivo je da se standardni troak sastoji od dvije komponente: koliinskog standarda i cjenovnog standarda.

10

Pri definiranju standardnog troka potrebno je prethodno definirati koliinski standard i cjenovni standard. Koliinski standard upuuje na koliinu odreenog inputa potrebnog za realizaciju jedinice uinka, dok cjenovni standard upuuje na jedininu vrijednost inputa potrebnog za realizaciju jedinice outputa.

11

Standardni trokovi u proizvodnim poslovnim subjektima utvruju se za: trokove direktnog materijala trokove direktnog rada i ope trokove proizvodnje.

12

STANDARDNISTANDARDA

TROKOVI DIREKTNOG

MATERIJALA I ODSTUPANJA OD

Standardni trokovi direktnog materijala predstavljaju oekivane trokove materijala koji su sastavni dio gotovog proizvoda u buduem obraunskom razdoblju pod normalnim operativnim uvjetima. Za svaku vrstu direktnog materijala potrebno je utvrditi koliki je troak po jedinici proizvedenog gotovog proizvoda. Standardni troak direktnog materijala rauna se prema sljedeem obrascu: Standardni troak direktnog materijala = standardni utroak dir. materijala x standardna cijena

13

Postupak utvrivanja standardnog troka direktnog materijala sastoji se u utvrivanjukoliinskog standarda i cjenovnog standarda direktnog materijala.

14

Koliinski standard direktnog materijala predstavlja oekivanu koliinu direktnog materijala koja je potrebna za proizvodnju jedne jedinice gotovog proizvoda. Koliinski standard utvruje se posebno za svaku pojedinu vrstu direktnog materijala koja se koristi u proizvodnom procesu. Postupak odreivanja koliinskog standarda ovisi o vrsti proizvodnog procesa. Jednostavnije je utvrditi koliinske standarde direktnog materijala u automatiziranoj velikoserijskoj i masovnoj proizvodnji nego u pojedinanoj gdje se vrlo rijetko ponavlja proizvodni proces po istom principu. Prilikom utvrivanja koliinskog standarda direktnog materijala u obzir treba uzeti i oekivani kalo, rasip, lom i kvar direktnog materijala u proizvodnom procesu. Koliinske standarde direktnog materijala najee utvruju inenjeri i tehnolozi koji su direktno vezani za proizvodno tehnoloki proces, a odgovornost za njih je u kompetenciji managera proizvodno tehnolokog odjela.

15

Cjenovni standard direktnog materijala predstavlja oekivanu cijenu odnosno jedinini troak nabave po kojem e se nabaviti ili utroiti odreena koliina direktnog materijala u buduem obraunskom razdoblju pod normalnim poslovnim uvjetima. Cjenovni standard se takoer utvruje posebno za svaku pojedinu vrstu direktnog materijala. Standardne cijene utvruju se za kratko razdoblje, jer je prilino teko, ali i nerealno utvrivati standardne cijene za due razdoblje. Postupak utvrivanja standardne cijene direktnog materijala ovisi i o gospodarskim uvjetima u kojima poslovni subjekt posluje. Prije svega se to odnosi na stabilnost cijena. Cjenovne standarde direktnog materijala najee utvruje nabavna sluba, a odgovornost za njih je u kompetenciji managera nabave.16

Odstupanje stvarnih trokova direktnog materijala od standardnih trokova nastaje zbog: razlike izmeu stvarne cijene (stvarnog troka nabave) i standardne cijene direktnog materijala ili razlike izmeu stvarno utroene koliine direktnog materijala i standardne koliine direktnog materijala potrebne za proizvodnju odreene koliine gotovog proizvoda.17

Utvrivanje

pojedinog odstupanja provodi se na nain da se jedna trokovna komponenta dri konstantnom dok se izolira efekt razlike izmeu ostvarene i standardne veliine druge trokovne komponente. Ako se eli utvrditi cjenovno odstupanje kod direktnog materijala, koliina utroenog ili nabavljenog materijala dri se konstantnom na ostvarenoj razini i mnoi s razlikom izmeu standardne cijene i stvarne cijene direktnog materijala po jedinici.

18

Obrazac za utvrivanje cjenovnog odstupanja direktnog materijala je sljedei: (stvarna cijena po jed. standardna cijena po jed.) x stvarno utroena ili nabavljena koliina direktnog materijala

19

Cjenovno odstupanje direktnog materijala moe biti pozitivno i negativno. Ako je stvarna cijena nabave ili utroka direktnog materijala nia od standardne, takvo odstupanje smatra se povoljnim. To znai da je direktni materijal nabavljen odnosno utroen po cijeni nioj od standardne. U suprotnom sluaju, kada je stvarna cijena direktnog materijala vea od standardne, odstupanje je negativno. Direktni materijal je u ovom sluaju nabavljen odnosno utroen po cijeni vioj od standardne. Utvrena cjenovna odstupanja podloga su za daljnje detaljnije analize putem kojih e se utvrditi razlozi nastanka cjenovnog odstupanja i locirati odgovornost za njih. Odgovornost za cjenovna odstupanja direktnog materijala lei na manageru nabave.20

Kod

utvrivanja utjecaja koliinskog odstupanja direktnog materijala na ukupno odstupanje od standardnog troka direktnog materijala, cijena materijala dri se konstantnom na standardnoj razini i mnoi s razlikom izmeu stvarne i standardne koliine direktnog materijala utroene u proizvodnji. Obrazac za utvrivanje koliinskog odstupanja direktnog materijala je sljedei: (stvarno utroena koliina dir. materijala - standardna koliina) x standardna cijena po jedinici21

I koliinsko odstupanje direktnog materijala moe biti povoljno i nepovoljno. Povoljno koliinsko odstupanje kod direktnog materijala javlja se kada je stvarno utroena koliina direktnog materijala nia od standardne. To znai da je u proizvodnom procesu za proizvodnju gotovih proizvoda utroeno manje direktnog materijal nego to je utvreno standardom. Nepovoljno koliinsko odstupanje kod direktnog materijala javlja se u situaciji kada je stvarno utroena koliina direktnog materijala via od standardne. U ovom sluaju u proizvodnom procesu za proizvodnju gotovih proizvoda utroena je vea koliina direktnog materijala od one utvrene standardom. Nastala koliinska odstupanja direktnog materijal dalje se analiziraju zbog utvrivanja razloga njihovog nastanak te lociranja odgovornosti za njih. Uglavnom, odgovornost za koliinska odstupanja direktnog materijala je u nadlenosti managera proizvodnog odjela.22

Ako se primjenjuje sustav standardnih trokova direktnog materijala za evidentiranje u okviru financijskog raunovodstva, potrebno je istaknuti sljedee: direktni materijal se prilikom nabave i prijenosa u proces proizvodnje evidentira po standardnom troku, a zalihe proizvodnje su uvijek iskazane po standardnim trokovima koliinsko odstupanje direktnog materijala moe se evidentirati u trenutku izdavanja direktnog materijala u proizvodni proces cjenovno odstupanje direktnog materijala moe se evidentirati ili prilikom kupnje (nabave) ili pri utroku direktnog materijala.23

Ako se direktni materijal vodi po standardnom troku na zalihama pri njegovoj kupnji odnosno nabavi, tada je mogue u odreenim sluajevima odmah utvrditi i iskazati cjenovno odstupanje od standardnog troka. Pretpostavka toga je da je raunovodstveni sustav poslovnog subjekta efikasan i auran. Ukoliko to nije, cjenovno odstupanje se knjii kasnije kada se utvrdi stvarni troak nabave direktnog materijala. U trenutku kada se direktni materijal alje u proces proizvodnje, evidentira se troak direktnog materijala te utvruje se i posebno iskazuje koliinsko odstupanje, a cjenovno odstupanje utvruje se za utroenu koliinu direktnog materijala.

24

KOLIINSKO ODSTUPANJE ODSTANDARDNIH TROKOVA DIREKTNOG MATERIJALAa) Standardna koliina direktnog materijala = standardna kol. dir. materijala po jed. proizvoda broj proizvedenih jed. proizvoda u tijeku razdoblja

x

b)

Koliinsko odstupanje direktnog materijala =

ukupno utroena koliina dir. materijala

standardna standardna - koliina x cijena po dir. materijala jed. dir.

mat.

25

CJENOVNO ODSTUPANJE ODSTANDARDNIH TROKOVA DIREKTNOG MATERIJALA

Cjenovno odstupanje direktnog materijala

=

stvarna cijena standardna stvarno plaena za jed. - cijena po jed. x nabavljena dir. materijala dir. materijala kol. dir. materijala

26

STANDARDNI

TROKOVI DIREKTNOG RADA

I ODSTUPANJA OD STANDARDA

Standardni trokovi direktnog rada predstavljaju oekivane trokove plaa direktnih radnika na samoj proizvodnoj liniji u buduem razdoblju pod normalnim operativnim uvjetima. Standardni trokovi direktnog rada utvruju se na temelju analize procesa proizvodnje te specijalizacije i podjele rada u proizvodnom procesu. Za realno utvrivanje standardnih trokova direktnog rada potrebno je analizirati svaku operaciju i aktivnost u proizvodnom procesu. To znai da se analizira rad svakog direktnog radnika. Tek na temelju detaljne analize proizvodnog procesa mogue je realno utvrditi standarde direktnog rada.

27

Standardni troak direktnog rada utvruje se na sljedei nain: Standardni troak direktnog rada = standardna koliina dir. rada x standardna cijena rada

28

Pri utvrivanju standardnog troka direktnog rada potrebno je determinirati:standardno radno vrijeme odnosno koliinski standard i standardnu cijenu rada po satu odnosno cjenovni standard.

29

Standardno radno vrijeme tj. koliinski standard predstavlja oekivani broj sati direktnog rada potrebnog za proizvodnju jedne jedinice gotovog proizvoda. To je radno vrijeme potrebno za proizvodnju jednog gotovog proizvoda. Standardno radno vrijeme utvruje se za svakog direktnog radnika koji sudjeluje u proizvodnom procesu. Da bi se to moglo kvalitetno utvrditi, potrebno je detaljno analizirati sam proizvodni proces i sve njegove segmente i operacije koje izvravaju proizvodni radnici. Pri definiranju standardnog radnog vremena u obzir treba uzeti i odreene obustave i gubitke u radnom vremenu koji su neizbjeni (npr. vrijeme za odmor radnika i sl.). Standardno radno vrijeme nije istovjetno za svakog radnika, ve ovisi o radnom mjestu i strunosti radnika. Takoer, jednom definirano standardno vrijeme nije konstantno, nego je podlono promjenama sukladno promjenama proizvodnih uvjeta koji su postojali u vrijeme utvrivanja standarda. Postupak utvrivanja i postavljanja standardnog radnog vremena stvar je tehnoloke prirode stoga su za to zadueni inenjeri i tehnolozi iz proizvodnog odjela, a odgovornost za koliinske standarde je u domeni managera proizvodnog odjela.30

Standardna cijena direktnog rada predstavlja oekivanu cijenu po satu direktnog rada za izvreni broj sati direktnog rada u buduem razdoblju pod normalnim operativnim uvjetima. Standardna cijena po satu direktnog rada utvruje se posebno za svako radno mjesto, budui da svako radno mjesto ima svoje specifinosti koje treba uzeti u obzir prilikom utvrivanja standardne cijene rada. Postupak utvrivanja standardne cijene rada u praksi se najee utvruje putem bodova odnosno koeficijenata. Za svako radno mjesto utvruje se koeficijent koji se mnoi s definiranom najniom standardnom cijenom rada da bi se utvrdila standardna cijena rada za konkretno radno mjesto. Pitanje utvrivanja standardnih cijena rada, i politike plaa uope, je izrazito osjetljivo i esto puta je definirano kolektivnim ugovorima. Standardna cijena rada uvelike ovisi i o pregovarakoj snazi i utjecaju sindikata. Na standardne cijene direktnog rada utjecaj imaju i gospodarski uvjeti u kojima konkretni poslovni subjekt posluje. Standardne cijene direktnog rada su dinamika kategorija i podlone su promjenama ukoliko se promjene uvjeti na temelju kojih je cjenovni standard definiran. U praksi standardne cijene rada utvruju se u kadrovskoj slubi i propisane su internim pravilnicima koje donosi i potpisuje top management.31

Standardni troak direktnog rada za proizvedenu koliinu proizvoda utvruje se na nain da se standardna koliina rada za proizvodnju jedinice gotovog proizvoda izraena u satima pomnoi s proizvedenom koliinom proizvoda, a zatim sa standardnom cijenom rada. Usporedbom standardnog troka direktnog rada sa stvarnim trokovima, utvruju se odstupanja koja su dalje predmetom analiza koje e utvrditi razloge nastanka odstupanja i locirati odgovornost za njih. Odstupanja od standardnih trokova direktnog rada nastaju iz dva razloga: zbog razlike izmeu stvarne cijene direktnog rada i standardne cijene (cjenovno odstupanje) zbog razlike izmeu stvarno izvrenih sati direktnog rada i standardnih sati (koliinsko odstupanje).32

Obrazac za utvrivanje cjenovnog odstupanja direktnog rada je sljedei: (stvarna cijena standardna cijena) x stvarno izvrena koliina direktnog rada

33

Odstupanje od standardnih cijena direktnog rada moe biti pozitivno i negativno. Ako je stvarna cijena direktnog rada nia od standardne, odstupanje je pozitivno. To znai da su plae direktnih radnika nie od onih utvreni standardom. U suprotnom sluaju, kada je stvarna cijena direktnog rada via od standardne, odstupanje je negativno. To znai da su plae direktnih radnika vie od onih utvrenih standardom. Daljnje analize utvrivanja razloga nastanka odstupanja dat e odgovor zato je nastalo odstupanje te tko je odgovoran za njih. Uglavnom, odgovornost za nastanak cjenovnog odstupanja kod direktnog rada lei na manageru proizvodnog odjela.

34

Obrazac putem kojeg se utvruje koliinsko odstupanje direktnog rada je sljedei: (stvarna koliina dir. rada standardna koliina dir. rada) x standardna cijena dir. rada

35

KOLIINSKO ODSTUPANJE ODSTANDARDNIH TROKOVA DIREKTNOG RADAa) Stand. kol. dir. rada standardna kol = dir. rada x po jed. proizvoda proizvedena koliina proizvodastandardna cijena x po jed. dir. rada

b)

Kol. odstup. ukupno ukupna dir. rada = izvrena - stand. kol, kol. dir. rada dir. rada

36

CJENOVNO ODSTUPANJE ODSTANDARDNIH TROKOVA DIREKTNOG RADA

Cjenovno odstup. stvarna cijena stand. cij. stvarno dir. rada = po satu - po satu x izvrena dir. rada dir. rada kol. sati dir. rada

37

Odstupanje od standardnih koliina direktnog rada naziva se jo i odstupanje od uinkovitosti. Standardna koliina direktnog rada smatra se granicom uinkovitosti direktnog rada. Ako je stvarno utroena koliina direktnog rada nia od standardne koliine, rad direktnih radnika je uinkovit, a takvo odstupanje smatra se povoljnim. U suprotnom sluaju, kada je stvarno utroena koliina direktnog rada via od standardne koliine, rad direktnih radnika smatra se neuinkovitim, a takvo odstupanje nepovoljnim. Daljnje analize nastalih odstupanja utvrdit e razloge uinkovitosti ili neuinkovitosti direktnog rada. Odgovornost za koliinska odstupanja direktnog rada lei na manageru proizvodnje.

38

STANDARDNISTANDARDA

OPI TROKOVI

PROIZVODNJE I ODSTUPANJA OD

Standardni opi trokovi proizvodnje predstavljaju oekivane indirektne proizvodne trokove u buduem razdoblju pod normalnim operativnim uvjetima. Postupak standardizacije opih trokova proizvodnje daleko je kompleksniji i zahtjevniji postupak od standardizacije trokova direktnog materijala i rada. Ve sama injenica to se pod opim trokovima proizvodnje krije itav niz indirektnih proizvodnih trokova upuuje na izrazitu sloenost postupka njihove standardizacije. Opi trokovi proizvodnje u suvremenim proizvodnim procesima postaju sve znaajniji to dodatno stvara potrebu za njihovim praenjem. Zbog toga se sve vie usmjerava panja prema standardiziranju opih trokova proizvodnje.

39

Opi trokovi proizvodnje sastoje se od svoje fiksne i varijabilne komponente to dodatno oteava postupak njihovog standardiziranja. Zbog postojanja fiksnih opih trokova proizvodnje, vrlo je teko utvrditi meuzavisnost kretanja razine aktivnosti (proizvodnje) i ukupnih opih trokova proizvodnje. Radi lakeg utvrivanja standardnih opih trokova proizvodnje, potrebno je utvrditi i izolirati varijabilnu i fiksnu komponentu opih trokova proizvodnje. To znai da se za svaki indirektni proizvodni troak mora utvrditi da li je varijabilan ili fiksan. U sluaju postojanja tzv. mjeovitih trokova, nuno je takav troak razdijeliti na fiksnu i varijabilnu komponentu putem odgovarajuih metoda.

40

Dakle, pri postupku standardizacije opih trokova proizvodnje nuno je utvrditi sljedee: procjeniti ope trokove proizvodnje za naredno razdoblje na bazi stvarno nastalih opih trokova proizvodnje u proteklim razdobljima na bazi analize kapaciteta utvrditi standardni opseg proizvodnje u normalnim proizvodnim uvjetima definirati mjeru proizvodne aktivnosti koja dovodi u vezu kretanje opih trokova proizvodnje i opsega proizvodnje.41

Postupak standardizacije opih trokova proizvodnje odvija se kroz nekoliko faza:utvrivanje fiksne i varijabilne komponente opih trokova proizvodnje na bazi fleksibilnog prorauna utvrivanje stope dodatka opih trokova proizvodnje na bazi mjere proizvodne aktivnosti i standardnog opsega proizvodnje utvrivanje standarda opih trokova proizvodnje.

42

Postupak standardizacije opih trokova proizvodnje poinje s utvrivanjem varijabilne i fiksne komponente opih trokova proizvodnje. Ako je rije o sloenom poslovnom subjektu, opi trokovi proizvodnje se analiziraju i separiraju na fiksnu i varijabilnu komponentu na razini centara odgovornosti. Budui da se na razini centara odgovornosti izrauju fleksibilni prorauni za razliite opsege proizvodnje, tako se u njemu iskazuju planirani trokovi centra odgovornosti. Kako se pri sastavljanju fleksibilnog prorauna primjenjuje varijabilna metoda koja zahtijeva separaciju trokova na fiksne i varijabilne, na bazi fleksibilnog prorauna mogue je utvrditi varijabilne i fiksne ope trokove proizvodnje. Putem informacija iz fleksibilnog prorauna formira se formula fleksibilnog prorauna u kojoj su iskazani fiksni opi trokovi proizvodnje u ukupnom iznosu te varijabilni opi trokovi proizvodnje po jedinici mjere aktivnosti.

43

Nakon utvrene formule fleksibilnog prorauna, sljedea faza u postavljanju standarda opih trokova proizvodnje je formiranje stope dodatka opih trokova proizvodnje koja slui za rasporeivanje opih trokova proizvodnje na pojedine poslovne aktivnosti odnosno za pojedine radne naloge. Stopa dodatka opih trokova proizvodnje pokazuje koliki je planirani jedinini opi troak proizvodnje po jedinici mjere proizvodne aktivnosti za standardni opseg proizvodnje. U praksi se moe utvrditi posebno stopa dodatka za fiksnu a posebno za varijabilnu komponentu opih trokova proizvodnje.

44

Raunanje stope dodatka opih trokova proizvodnje provodi se na nain da se procijenjeni opi trokovi proizvodnje stave u odnos s definiranom mjerom proizvodne aktivnosti za standardni opseg proizvodnje: Stopa dodatka OTP = Procijenjeni opi trokovi proizvodnje/ Mjera aktivnosti za standardni opseg proizvodnje

45

Standard

opih trokova proizvodnje pokazuje koliki je standardni opi troak proizvodnje po jedinici proizvoda. Raunanje standarda opih trokova proizvodnje provodi se na nain da se utvrena stopa dodatka opih trokova proizvodnje pomnoi s jedininom mjerom proizvodne aktivnosti: Standard OTP = stopa OTP x mjera aktivnosti po jedinici proizvoda

46

Cilj postavljanja standarda opih trokova proizvodnje je, izmeu ostalog, u analizi izvrenja na temelju utvrivanja odstupanja od standarda. Usporedbom stvarno nastalih opih trokova proizvodnje sa standardnim utvruju se odstupanja od standarda opih trokova proizvodnje koja su kasnije predmetom analiza s ciljem utvrivanja razloga njihovog nastanka. Ukupna odstupanja od standarda opih trokova proizvodnje u svom osnovnom obliku mogu se podijeliti na: kontrolirano odstupanje odstupanje od opsega proizvodnje.

47

Kontrolirano odstupanje predstavlja razliku izmeu stvarno nastalih opih trokova proizvodnje i onih utvrenih u fleksibilnom proraunu za ostvareni opseg proizvodnje. Da bi se utvrdilo kontrolirano odstupanje, potrebno je u fleksibilnom proraunu utvrditi planirane ope trokove proizvodnje za ostvareni opseg proizvodnje. Ako su opi trokovi proizvodnje utvreni fleksibilnim proraunom za ostvareni opseg proizvodnje vei od stvarno nastalih, odstupanje je pozitivno. U suprotnom sluaju kada su opi trokovi proizvodnje utvreni fleksibilnim proraunom za ostvareni opseg proizvodnje manji od stvarno nastalih, odstupanje je negativno. Ovo odstupanje naziva se kontrolirano, jer se odnosi na faktore koji se mogu kontrolirati na niim organizacijskim jedinicama. Kontrolirano odstupanje uglavnom se odnosi na odstupanje u cijenama indirektnih faktora proizvodnje, jer se pri njegovom utvrivanju opseg proizvodnje dri na ostvarenoj razini.48

Odstupanje od opsega proizvodnje nastaje kao posljedica razlike izmeu ostvarenog i standardnog opsega proizvodnje. Ovo odstupanje se javlja iskljuivo kod fiksnih opih trokova proizvodnje koji ne reagiraju na promjenu opsega proizvodnje. Standardni opi trokovi proizvodnje po jedinici utvruju se na bazi standardnog opsega proizvodnje i za fiksnu i za varijabilnu komponentu. I dok se kod varijabilne komponente realno odraava veza izmeu jedininog varijabilnog opeg troka proizvodnje i opsega proizvodnje, standardni fiksni opi troak proizvodnje po jedinici upotrebljiv je samo kod standardnog opsega proizvodnje na temelju kojeg je utvren. Ukoliko ostvareni opseg proizvodnje nije identian standardnom, javlja se odstupanje od opsega proizvodnje koje se manifestira kod fiksne komponente opih trokova proizvodnje.

49

Ovo odstupanje utvruje se usporedbom opih trokova proizvodnje iz fleksibilnog prorauna sa standardnim opim trokovima proizvodnje izraunatih mnoenjem jedininog standardnog opeg troka proizvodnje s ostvarenim opsegom proizvodnje. U fleksibilnom proraunu utvruju se opi trokovi proizvodnje na sljedei nain: fiksni opi trokovi proizvodnje iskazuju se u ukupnom iznosu nevezano za opseg proizvodnje varijabilni opi trokovi proizvodnje izraunavaju se mnoenjem jedininog standardnog varijabilnog opeg troka proizvodnje s ostvarenim opsegom proizvodnje.50