Sunum ve Sistematik

1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI KONU ÖZETİ

Bu başlık altında, ünitenin en can alıcı bilgileri, kazanım sırasına göre en alt başlıklara ayrılarak hap bilgi niteliğinde konu özeti olarak sunulmuştur.

UYGULAMALI SORULAR1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Bu başlıklar altında uygulamalar yaparak öğrenciye yorum, analiz, sentez yetisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

TEST - 1

KONU KAVRAMA TESTİ

Metinlerin Sınıflandırılması – 1

Bu başlıkla üniteler alt bölümlere ayrılmış, her bölümün içerdiği kazanım ve alt başlıklar dikkate alınarak testler oluşturulmuştur.

ÜNİTE YAZILI SORULARI METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Bu başlık altında resmi ve özel okul yönetmeliklerinde öngörülen formatlar ile ünitenin tamamını kapsayan yazılı soruları konulmuştur. Bu uygulamanın amacı, öğrenciyi okuldaki yazılılara hazırlamak ve öğrencinin okul başarısını arttırmaktır.

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

Bu başlık altında ünitenin geneli sorularla taranmış, öğrencinin bu ünite ile ilgili sınava hazır bulunulmuşluğu ölçme yoluna gidilmiştir. Bu başlık, ünitenin finali niteliğindedir.

1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

NOKTA, DOĞRU, DOĞRU PARÇASI, IŞIN VE UZAY ALIŞTIRMALAR

1311. Sınıf Dil ve Anlatım

1. BÖLÜMMETİNLERİN

SINIFLANDIRILMASI

1. BÖLÜM: MetinLerin SınıfLAnDırıLMASı

A. MetinLerin SınıfLAnDırıLMASı

Kazanım 1.1.1: Metinleri sınıflandırır.

F İnsanlar var oldukları günden bu yana bir iletişim ihtiyacı içinde olmuştur.

F Yazılı ya da sözlü türlü yolları deneyerek birbirlerine duygu ve düşüncelerini aktarma gayreti göstermişlerdir.

F En etkin iletişim aracı ise dildir.

F Dille kurulan metinler, farklı amaçlara hizmet ettiklerinden ya da dilin farklı işlevleriyle oluştuklarından birbirinden ayrılır.

Yazılı ya da sözlü iletişimin somuta döndüğü bu metinler sınıflandırılmış ve bu sınıflandırma yapılırken aşağıdaki ölçütler temel alın-mıştır:

a. Metinde kullanılan anlatım biçimi, yöntemi

b. Metnin yazılı mı sözlü mü sunulduğu

c. Metnin yazılış amacı

d. Gerçekle olan ilişkisinin boyutu

e. Metinde kullanılan dilin işlevleri

f. Metnin iletisinin metnin içinde mi dışında mı olduğu

Sözlü anlatıma dayalımetinler

Açık oturumKonferansForumSempozyumMünazaraRöportajMülakatNutuk (Söylev)

Öğretici metinler

Göstermeye bağlımetinler

DenemeFıkraMakaleSohbetEleştiriGünlükMektupHarıtaBiyografiOtobiyografi

Orta oyunuGölge oyunuKöy seyirlik oyunuMeddahTrajediKomediDram

DestanMasalMesneviHalk hikayesiHikayeRomanManzum hikaye

Sanatsal (kurmaca) metinler

Yazılı anlatıma dayalı metinler

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Anlatmaya bağlıedebi metinler

KONU ÖZETİ1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

NOKTA, DOĞRU, DOĞRU PARÇASI, IŞIN VE UZAY ALIŞTIRMALAR

1411. Sınıf Dil ve Anlatım

Kazanım 1.1.2: Edebi metinler (sanat metinleri) ile

öğretici metinlerin farklılıklarını belirler.

Aşağıdaki metinlerden birincisi sanat metnine, ikincisi öğ-retici metne örnektir. Bu metinleri okuduğunuzda ikisi ara-sındaki farkı anlamanız daha kolay olacağından, öncelikle metinleri okuyunuz.

ı. Metin

MAPUSHAne KAPıSıAltı kadın vardı demir kapının önünde,Beşi toprağa oturmuş, ayakta biri:Sekiz çocuk vardı demir kapının önünde,Besbelli henüz öğrenmemişler gülmeyi.Altı kadın vardı demir kapının önünde,Ayakları sabırlı, ellerinde keder,Sekiz çocuk vardı demir kapının önündeCin gibi bakıyor kundaktakiler.Altı kadın vardı demir kapının önündeSımsıkı gizlemişler saçlarını,Sekiz çocuk vardı demir kapının önünde, Biri kavuşturmuş avuçlarını.Bir jandarma vardı demir kapının önünde,Ne dost ne düşman, nöbet uzun, hava sıcak.Bir beygir vardı demir kapının önünde,Nerdeyse ağlayacak.Bir köpek vardı demir kapının önünde,Burnu kara, tüyü sarı,Kamış sepetlerde yeşil biber vardı,Torbalarda kömür, heybelerde soğan sarımsak.Altı kadın vardı demir kapının önündeDemir kapının ardında beş yüz erkek vardı efendim;Altı kadından biri sen değildin, amaBeş yüz erkekten biri bendim...

(Bu şiir Nazım Hikmet tarafından İbrahim Balaban'ın "Ma-pushane Kapısı" adlı tablosu üzerine yazılmıştır.)

ıl. Metin

tOPrAK ÇeŞitLeri

Taşınmış Topraklar (Azonal Topraklar): Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetlerin, çeşitli sahalardan aşındırarak taşıdıkları materyalleri biriktirmeleriyle oluşan topraklardır.Bunlardan;Akarsu biriktirmesiyle oluşanlara alüvyal topraklar, Buzul biriktirmesiyle oluşan topraklara moren topraklar, Rüzgâr biriktirmesiyle oluşan topraklara da lös topraklar de-nilmektedir. Yerli Topraklar, kayaların, bulundukları yerlerde çözülmele-riyle oluşan topraklardır. Bu iki örnek metinden hareketle "sanat metinleri" ile "öğretici metinlerin" farkları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Sanat metinleri Öğretici metinler

1. Yazılış amacı okuyucuda

güzellik ve estetik duygu

oluşturmaktır.

1. Öğretici metinler ise insanla-

ra bir bilgiyi aktarmak ama-

cıyla oluşturulur.

2. Bir eserden toplumsal ya-

rar beklenmez.

2. Topluma yön vermek, bir bil-

giyi aktarmak amaçlanır ve

eserlerden toplumsal yarar

beklenir.

3. Eserde mecazlara, imge-

lere, söz sanatlarına yer

verilir, kelimelerin yan ve

mecaz anlam boyutların-

dan yararlanılır.

3. Kelimeler gerçek ve temel

anlamlarıyla kullanılır, söz

oyunlarından yararlanılmaz.

4. Dil, heyecana bağlı, sa-

natsal işleviyle kullanılır.

4. Öğreticilik esas olduğundan

dil göndergesel işlevdedir.

5. Anlatılanlar çoğu zaman

kurmaca olduğundan

bunların anlatımında özel

bir anlatım tekniği ve üs-

lup gerekmektedir.

5. Anlatılanlar hayat gerçeği

olduğundan gerçeklik olgu-

sundan uzak olmayan bir

anlatım benimsenir.

6. Edebi metinlerde verilmek

istenen ana fikir, duygu ve

düşünce dolaylı olarak ve

sanat gerçeğine batırıla-

rak verilir.

6. Hayat gerçeği, ana fikir in-

sanlara, doğrudan verilir.

KONU ÖZETİ1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

UYGULAMALI SORULAR

2311. Sınıf Dil ve Anlatım

1. ÜNİTE: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

1. Aşağıdaki tabloda verilen bilgilerin doğruluğunu değer-lendirip uygun yere "✔" işareti koyunuz.

Cümleler Doğru Yanlış

a. Sanat, insanın dünyasını, diğer insanlara anlatma çabasından doğmuştur.

b. Sanat metinlerinde öğreticilik ön plandadır.

c. Güzel sanatların sınıflandırma-sında yalnızca sanatın amacı önemlidir.

d. Sanat, insanların maddeye da-yanan ihtiyaçlarını karşılamak için oluşmuştur.

e. Tiyatro da güzel sanatların bir dalıdır ve tiyatronun da konusu insandır.

f. Makaleler sanat metinlerinin en önemlilerindendir.

g. Kültürün oluşması ve gelecek kuşaklara aktarılması dille ger-çekleşir.

h. Sanat metinlerinde dilin, günlük kullanımının dışına çıkılır.

ı. Edebi metinler, günlük konuşma diliyle oluşturulur.

i. Anı da gazete çevresinde olu-şan bir sanat metnidir.

j. Metinleri en genel anlamıyla sa-nat metinleri ve öğretici metinler olarak ikiye ayırabiliriz.

k. Müzik ve edebiyat sese dayalı sanatlardır.

l. Mesneviler, olay etrafında biçim-lenen sanat metnidir.

m. Gezi yazıları, bir yeri yakından görmeyi gerektiren sanat met-nidir.

n. Edebi metinlerde imge ve hayal unsurları çok yer tutar.

o. Sanat metinleri her oluşumda aynıdır; zamana, kişiye göre farklılık göstermez.

ö. Halk hikayeleri nazım - nesir karışık bir anlatmaya bağlı me-tindir.

p. Sanat metinlerinden olan roman ve öykü, divan edebiyatının en önemli eserleridir.

r. Komedi, insanları güldürürken düşündürmeyi amaçlayan sanat metnidir.

s. Mektup, edebiyatımızda ilk ör-neği Fuzuli tarafından verilen öğretici metin türüdür.

2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doldurunuz.

a. Bir konuyu açıklamak, insanlara bilgi vermek ama-cıyla oluşturulan metinlere ………….. denir.

b. Bir hayat gerçeğinin farklı biçimde insana sunuldu-ğu metinlere………….. denir.

c. Sanat metinlerinde………….. gerçeklik vardır.

d. Öğretici metinlerde dil, ………….. işleviyle kulla-nılır.

e. Sanat metinlerinde sözcüklerin………….. anlamla-rından ve ………….. gücünden yararlanılır.

f. Metinlerin sınıflandırması yapılırken ………….. özellikleri önem kazanır.

g. Konferans, açık oturum ………….. dayalı türlerdir.

h. Makale ..................…….. çevresinde oluşturulan …….…….. metin türüne örnektir.

ı. Karagöz, Orta oyunu ………….. bağlı sanat metin-leridir.

i. Metinlerle ilgili ilk sınıflandırmayı ………….. yap-mıştır.

j. Öğretici metinlerde en çok ………….. ve ………….. anlatım biçimleri kullanılır.

KONU KAVRAMA TESTİ

25

1. BÖLÜM: METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

11. Sınıf Dil ve Anlatım

TEST - 1Metinlerin Sınıflandırılması – 1

1. Aşağıdakilerden hangisi metinleri sınıflandırmada dik-kate alınacak özelliklerden biri değildir?

A) Metnin ne kadar çoğaltılacağıB) Metinde kullanılan anlatın türüC) Metnin yazılış amacıD) Metinde kullanılan dilin işleviE) Metin ve gerçek arasındaki ilişki

2. Aşağıdakilerden hangisi edebi metinler ile öğretici me-tinler arasındaki ortak özelliklerden biridir?

A) Kurmaca metinlerdir.B) Dilin heyecana bağlı işlevi ön plandadır.C) Bir plan ile oluşan metinlerdir.D) Kelimelerin mecaz anlamları öne çıkar.E) Betimleyici anlatımın dışına çıkılmaz.

3. I. Gerçeklikle ilişkileri II. Başvurulan anlatım türü III. Metnin yazılmasındaki temel neden IV. Dilin öne çıkan işlevi V. Metni oluşturan bölümlerin uzunluğu

Yukarıdakilerden hangisi metinleri sınıflandırırken baş-vurulacak ölçütler arasında yer almaz?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerden biri değil-dir?

A) Makale B) Halk hikayesi C) Fıkra

D) Deneme E) Haber yazısı

5. Aşağıdakilerin hangisinde metinlerin sınıflandırılmasın-da yanlışlık söz konusudur?

Anlatmaya bağlısanatsal metinler

Göstermeye bağlısanatsal metinler

A) Roman Trajedi

B) Hikaye Komedi

C) Destan Trajedi

D) Meddah Mesnevi

E) Mesnevi Dram

6. Metinler bazı özelliklerine dayalı olarak sınıflandırılırlar.

I. Kişisel hayatı konu alan metin türleri II. Felsefi metinler III. Gazete çevresinde gelişen metinler IV. Bilimsel metinler V. Tarihi metinler

numaralanmış metin türlerinin ortak noktası aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Kullandıkları dil üslubunun aynı olmasıB) Hitap ettikleri insanların aynı olmasıC) Kullanılan anlatım tekniklerinin aynı olmasıD) Başka türlerle olan ilişkileri E) Öğretici metin türü olmaları

7. Trajedi ve komedi, modern tiyatroya ait iki türdür. Bu iki tür bazı noktalarda ortaklık gösterir.

I. Yazılış biçimi II. Oyun kahramanları III. Sahnelenen olaylar IV. Seçilen konu V. Üslup

numaralamış özelliklerden hangisi trajedi ve komedinin ortak özelliğidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. I. Karagöz II. Masal III. Roman IV. Hikâye V. Meddah

numaralanmış türler arasında hangisi ya da hangileri anlatmaya bağlı edebi türler arasında yer almaz?

A) I-II B) Yalnız III C) I-V

D) III-IV E) Yalnız V

35

ÜNİTE YAZILI SORULARI METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

11. Sınıf Dil ve Anlatım

1. Metinleri sınıflandırırken kullanılan ölçütlerden üçünü yazınız.

(Puan………………)

Cevap

2. Sözlü anlatıma dayalı metinlerden “nutuk” ile yazılı anla-tıma dayalı “deneme”nin farklı özelliklerinden beş (5) ini yazınız.

(Puan………………)

Cevap

3. edebi metinlerin hangi ölçütler dikkate alınarak grup-landığını yazınız.

(Puan………………)

Cevap

4. Öğretici metinlerle edebi metinlerin ortak özelliklerin-

den beş (5) ini yazınız.

(Puan………………)

Cevap

5. KOPUZ

Türk ve Altay halk kültüründe çalgı. Komus da denir. Bağlama’nın atası olan müzik aletidir. Türklerde önemi bü-yüktür. Bağlama ve Kopuz kutsal sayılır. Bunun yanında di-ğer önemli telli çalgılar arasında Iklığ ve Gizek adı verilen yaylı olanlar ile Yatuğan denen ve yatık olarak çalınanlar yer alır. Kobzamak, kopzatmak gibi fiiller çalgı çalmayı ifade eder. Havada uçan veya ölen kopuzlar masallarda zaman zaman yer alır. Kopuzu Korkut Ata’nın buluşu olduğu söy-lenir. Hastalıkların tedavisinde bile kullanılır. Kopuzun sa-hibi onu bir başkasına vermeyi tabu sayar ve birinin elinin değmesinin günah olduğunu kabul eder. Şamanlar ruhları onunla çağırır.

Bu metin bir sanat metni midir, bilimsel bir metin midir, nedenleriyle yazınız.

(Puan………………)

Cevap

T.C. …………………………………………………………………………… Lisesi

… /… Öğretim Yılı 11. Sınıf Dil ve Anlatım Dersi ….. Dönem ……Yazılı Soruları

Öğrencinin Adı / Soyadı: …………………………………

No: …… / Sınıfı:……… Aldığı Not: …………………

37

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

11. Sınıf Dil ve Anlatım

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

1. Bu tür, kitaplarda yazarın kendi kendisiyle konuşması diye geçer. Suut Kemal Yetkin, Salah Birsel, Nurullah Ataç işte kendi kendisiyle konuşmayı başarmış kişilerdir. Dünya ede-biyatında da bu türün ilk temsilcisi İngiliz yazar Bacon’dur.

Bu parçada en tanınmış yazarları verilen tür, aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Makale B) Eleştiri C) Fıkra

D) Deneme E) Sohbet

2. Günlük, kişisel hayatı konu alan öğretici metin türlerinden birisidir.

I. Tanınmış kişilerin yaşamlarının aydınlatılmasında önem-lidir.

II. Bu türdeki yazılar çeşitli türlere ayrılmaktadır. III. Bu türdeki yazılar vakit kaybetmeden sıcağı sıcağına ya-

zılır. IV. Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesine katkı yapar, tarihçile-

re ışık tutar. V. Bu tür; yaşanmakta olanı değil yaşanmışı konu alır.

numaralanmış cümlelerden hangisi sözü edilen türe ait bir özellik değildir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. I. Pandomima II. Suflör III. Kostüm IV. Dekor

Her türün, kendisini belli eden simgeleşmiş terimleri vardır.

Buna göre, verilen kavramlar aşağıdaki türlerden hangi-sine özgüdür?

A) Roman B) Masal C) Hikâye

D) Tiyatro E) Destan

4. Temeli düşünceye dayanan ………….. türü gazete ve der-gilerde yayımlanır. Hatta edebiyatımıza gazeteyle girmiş bir türdür. Tanzimat edebiyatı döneminde edebiyatımıza giren bu türün ilk yazarı Şinasi’dir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getirilmelidir?

A) Sohbet B) Makale C) Gezi yazısı D) Biyografi

E) Deneme

5. Caddeden yürüyerek Kent Müzesi’ne gittik. Atatürk heykeli-nin arkasındaki meydanda yer alan bu müze, çok fazla emek verilmiş, harika bir müze. Açıkçası içeri girerken böyle güzel bir müze olacağını düşünmemiştim. Aklınızda “müze gez-mek sıkıcıdır” gibi bir önyargı varsa bunu tamamen yıkacak güzellikte bir müze. 3 katlı müzenin giriş katında (Uygarlıklar Kenti Bursa) geçmişten günümüze Bursa’nın tarihi canlan-dırmalarla anlatılıyor. Bursa’da ilk ayak izlerinden başlayıp Osmanlı padişahlarının balmumu heykelleriyle o dönemi canlandırıp Kurtuluş Savaşı’nın bitmesine kadarki tarihsel olaylar yer alıyor.

Bu parça aşağıdaki metin türlerinden hangisine örnek-tir?

A) Anı B) Deneme C) Mektup

D) Fıkra E) Gezi yazısı

6. I. Göstermeye bağlı metinler II. Kişisel hayatı konu alan metinler III. Tarihi metinler IV. Felsefi metinler V. Bilimsel metinler

numaralanmış metin türlerinden hangisi öğretici metin türleri arasında yer almaz?

A) I B) II C) III D) IV E) V

7. l. Fasıl Muhavere Mukaddime Bitiş II. Operet Meddah Karagöz Dram Vodvil

ı numarada verilen kavramlar. ıı numarada verilen türler-den hangisine aittir?

A) Karagöz B) Dram C) Vodvil

D) Meddah E) Operet