Super Dokument

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Fajnie jest dzisiaj w chuj

Citation preview

  • dla szk ponadgimnazjalnychZakres podstawowy

    Aleksandra Kwiek

    Karty pracy ucznia

    To jest chemia

  • To jest chemiaKarty pracy ucznia

    dla szk ponadgimnazjalnychZakres podstawowy

    Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2012ISBN 978-83-267-0858-9

    Warszawa 2012

    Wsppraca autorska: Romuald Hassa, Aleksandra Mrzigod, Janusz Mrzigod

    Redakcja merytoryczna i opracowanie redakcyjne: Magdalena NiedwiedzkaRedakcja jzykowa: Katarzyna Miller

    Projekt okadki: Maciej Galiski, Wojtek Urbanek Fotografia na okadce: Shutterstock.com/Alex Staroseltser

    Projekt graficzny: Micha Gwozdecki, Marcin KozieoRealizacja projektu graficznego: Dorota Same

    Rysunki: Ewelina Baran, Rafa Buczkowski, Mateusz Klamrowski, Adam Poczciwek, Dorota SameFotoedycja: Beata Chromik

    Fotografie: Wodzimierz Echeski (s. 10 gips, wapie; s. 14 gips palony; s. 15 wglan sodu; s. 30 spalanie benzyny; s.38; s.46; s.63 wykrywanie wody w kaszy), Piotr Kubat (s. 11; s. 15 wglan sodu; s. 18; s. 26 zadanie 1.; s. 30 benzyna + woda, benzyna + olej rolinny; s. 58; s. 62; s. 66; s. 94; s. 100), BE&W Photo Researchers (s. 14 Joel Arem/anhydryt), Alamy/studiom

    ode (s. 26 butla turystyczna), Alamy/sciencephotos (s. 67, 101 zsiade mleko), East News/Science Photo Library (s.69, 44atom), MediumPhoto (s. 23 Martin Page/elektrownia jdrowa), panthermedia.net (s. 23 Jesper Klausen/brylanty;

    s.26invictus/ciarwka), shutterstock.com (s. 10 Tyler Boyes/kreda, marmur; s.14 Terry Davis/skaa gipsowa; s.20fotografaw; s.2237, 98 Per-Anders Jansson/wgiel kopalny; s. 23 Tan Kian Khoon/kserokopiarka,

    Mihai Simonia/rysowanie owkiem; s. 26 Ramon Berk/samolot odrzutowy, jakelv7500/asphalt; s. 54 Tim Arbaev/wlewanie pynu, 7505811966/mycie rk, Valua Vitaly/mycie wosw, Oliver Hoffmann/proszek, Tasika/opakowanie proszku; s. 63 Kim Reinick/czekolada;

    s. 70 Tatiana Popova/cukierki mitowe; s. 74 Mars Evis/aspiryna; s. 88 S1001/koo zbate; s. 102 Volkova Maria/jabko), Thinkstock/Getty Images: Hemera Technologies (s. 1021, 12, 98 wapie; s. 3873, 98 piana; s. 8693, 98 bawena;

    s.70galaretki; s. 88 klocki; s. 90 beczki), iStockphoto (s. 63 oliwki; s. 70 dem, light; s. 7485, 98 sl; s.74opakowanie leku; s. 83 papieros; s. 88 patelnia, linki, pyty CD, karty kredytowe; s. 90 soik, butelki; s. 100 szklanka; s. 101 mleko),

    PolkaDot (s. 26 tankowanie), Stockbyte (s. 90 karton), Zoonar (s. 70 pianki).

    Nowa Era Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

    Tel.: 22 570 25 80; faks: 22 570 25 81Infolinia: 801 88 10 10 (z telefonw stacjonarnych)

    58 721 48 00 (z telefonw komrkowych)www.nowaera.pl, e-mail: [email protected]

    Druk i oprawa: Color Graf Sp. z o.o., Gdask

    Karty pracy ucznia uzupeniaj podrcznik autorstwa R. Hassa, A. Mrzigod, J. Mrzigod To jest chemia, dopuszczony douytku szkolnego i wpisany do wykazu podrcznikw przeznaczonych doksztacenia oglnego

    donauczania chemii na poziomie ponadgimnazjalnym, w zakresie podstawowym. Numer ewidencyjny podrcznika w wykazie MEN: 438/2012.

  • SPIS TRECI

    Regulamin pracowni chemicznej .............................................................................................. 4Sprawd, czy potrafisz po gimnazjum ................................................................................. 6

    I. Materiay pochodzenia naturalnego1. Skay i mineray .................................................................................................................... 102. Przerbka wapieni, gipsu i kwarcu ..................................................................................... 143. Waciwoci gleby i jej ochrona .......................................................................................... 18

    II. rda energii 1. Rodzaje paliw kopalnych ..................................................................................................... 222. Przerbka ropy naftowej i wgla kamiennego .................................................................. 263. Benzyna waciwoci i otrzymywanie ............................................................................ 304. Sposoby pozyskiwania energii a rodowisko przyrodnicze ............................................ 34

    III. rodki czystoci i kosmetyki 1. Waciwoci myde i ich otrzymywanie ............................................................................ 382. Mechanizm usuwania brudu .............................................................................................. 423. Emulsje .................................................................................................................................. 464. Skadniki kosmetykw ......................................................................................................... 505. Rodzaje rodkw czystoci .................................................................................................. 546. rodki czystoci a rodowisko przyrodnicze .................................................................... 58

    IV. ywno 1. Wpyw skadnikw ywnoci na organizm ....................................................................... 622. Fermentacja i inne przemiany ywnoci ........................................................................... 663. Dodatki do ywnoci ........................................................................................................... 70

    V. Leki 1. Rodzaje substancji leczniczych ........................................................................................... 742. Dawka lecznicza i dawka toksyczna ................................................................................... 783. Substancje uzaleniajce ...................................................................................................... 82

    VI. Opakowania i odzie 1. Rodzaje tworzyw sztucznych .............................................................................................. 862. Rodzaje opakowa ............................................................................................................... 903. Wkna naturalne, sztuczne i syntetyczne ........................................................................ 94

    Eksperymentuj! ......................................................................................................................... 98Odpowiedzi do zada rachunkowych ................................................................................. 105 ABC pierwszej pomocy .......................................................................................................... 106Tabela rozpuszczalnoci soli i wodorotlenkw w wodzie ................................................. 107Ukad okresowy pierwiastkw chemicznych ...................................................................... 108

    3

  • 4regulamin pracowni chemicznej

    1. Do pracowni uczniowie wchodz wobecnoci nauczyciela.2. Kady ucze zajmuje swoje stae, wyznaczone miejsce inie opuszcza go bez zgody

    nauczyciela.3. Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza cile wedug instrukcji zamieszczonej

    wKartach pracy ucznia lub podanej przez nauczyciela.4. Nie wolno wykonywa eksperymentw oraz prac niewchodzcych wzakres

    dowiadczenia chemicznego.5. Wszystkie substancje stosowane do dowiadcze chemicznych naley traktowa jak trucizny:

    nie wolno ich dotyka, sprawdza smaku izapachu.6. Na polecenie nauczyciela mona sprawdzi zapach substancji

    przez skierowanie jej par ruchem wachlujcym doni wstron nosa.7. Podczas ogrzewania substancji wprobwce naley skierowa jej wylot wstron,

    gdzienikogo nie ma idelikatnie ni porusza.8. Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza na przeznaczonych do tego celu

    podkadkach.9. Wpracowni nie wolno je iprzechowywa ywnoci na stole.

    10. Do pracowni nie wolno przynosi adnych materiaw bezpolecenia nauczyciela ani wynosi zniej substancji.

    11. Uczniowie s odpowiedzialni za czysto iporzdek na swoich miejscach pracy.

    Zapoznaem/am si zregulaminem izobowizuj si do jego przestrzegania

    Data: (podpis ucznia)

  • Wszystkie dowiadczenia naley wykonywa wycznie na polecenie nauczyciela.

    Przed wykonaniem dowiadczenia chemicznego na polecenie nauczyciela naley zaoy fartuch, okulary ochronne, ajeli to konieczne rkawice ochronne.

    Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza wedug instrukcji umieszczonej wpodrczniku lub

    podanej przez nauczyciela.

    Wszystkie substancje stosowane doeksperymentw naley traktowa jako potencjalne trucizny: nie wolno ich dotyka, sprawdza smaku ani zapachu.

    Na polecenie nauczyciela mona sprawdzi zapach substancji przez skierowanie jejparruchem wachlujcym doni wstron nosa.

    Podczas ogrzewania substancji wprobwce naley skierowa jej wylot wstron, gdzienikogo nie ma idelikatnie ni porusza.

    Trzeba zachowa szczeglne rodki ostronoci podczas pracy zsubstancjami oznaczonymi znakami ostrzegawczymi wpostacipiktogramw.

    Przebywajc wpracowni chemicznej, naley cile przestrzega regulaminu ipostpowa zgodnie z zasadami bezpiecznej pracy.

    Zagroenia dla zdrowia Zagroenia dla rodowiska

    Oznaczenia substancjisubstancje

    rcesubstancje toksyczne

    substancje dranice

    substancje rakotwrcze, mutagenne

    substancje niebezpieczne dla rodowiska

    obowizujce do2015 roku

    obowizujce od 2015 roku

    Zagroenia fi zykochemiczne

    Oznaczenia substancjisubstancje wybuchowe

    substancjeatwo palne

    substancjeutleniajce

    substancje korodujce

    metale

    gazy pod cinieniem

    obowizujce do2015 roku

    obowizujce od 2015 roku

    5

  • Sprawd, czy poTrafiSz po gimnazjum

    W zadaniach 16 zaznacz tylko jedn odpowied.

    zadanie 1. (1 p.)Zaznacz przykad reakcji chemicznej.

    A. sublimacja C. spalanie drewna

    B. topnienie lodu D. parowanie benzyny

    zadanie 2. (1 p.)Wska rodzaj roztworu otrzymanego po wymieszaniu biaka jaja zwod.

    A. roztwr waciwy C. zawiesina

    B. koloid D. emulsja

    zadanie 3. (1 p.)Zaznacz pen informacj dotyczc skadnikw mieszaniny.

    A. Skadniki mieszaniny zachowuj swoje indywidualne waciwoci.

    B. Skadniki mieszaniny mona rozdzieli, stosujc np. krystalizacj.

    C. Stosunek masowy skadnikw moe by dowolny.

    D. Skadniki mieszaniny zachowuj swoje indywidualne waciwoci, mona je roz-dzieli, stosujc np. krystalizacj, aich stosunek masowy moe by dowolny.

    zadanie 4. (1 p.)Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

    Izotopy to odmiany tego samego pierwiastka chemicznego ojednakowej liczbie

    A. masowej, ale rnej liczbie atomowej.

    B. protonw ineutronw wjdrze.

    C. protonw, ale rnej liczbie elektronw.

    D. atomowej, ale rnej liczbie masowej, czyli jednakowej liczbie protonw, lecz rnej liczbie neutronw wjdrze.

    zadanie 5. (1 p.)Okrel liczb czstek materii, zktrych jest zbudowany atom 6429Cu.

    odpowied p+ n0 e

    A 29 35 29

    B 29 35 35

    C 29 64 29

    D 64 35 64

    Przypomnij sobie, s. 30

    Przypomnij sobie, s. 14

    Przypomnij sobie, s. 2

    Przypomnij sobie, s. 4

    Przypomnij sobie, s. 4

    6

    Sp

    raw

    d,

    czy

    po

    tra

    fisz

    p

    o g

    imn

    azj

    um

    X

    X

    X

    X

    X

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

  • zadanie 6. (1 p.)Wybierz wartoci opisujce pierwiastek chemiczny, ktrego liczba atomowa Z wynosi 14.

    odpowiedliczba numer

    elektronw watomie

    protonw wjdrze

    powok elektronowych

    elektronw walencyjnych grupy okresu

    A 14 14 2 5 15 2

    B 7 7 2 5 15 2

    C 7 7 2 5 5 2

    D 14 14 3 4 14 3

    zadanie 7. (6 p.)Uzupenij tabel na podstawie schematu przeprowadzonego dowiadczenia chemicznego. P4O10 N2O5 CaO KSO2

    1 2 3 4 5 6

    H2O

    nr probwki 1 2 3 4 5 6

    Barwa uniwersalnego

    papierka wskanikowego

    czerwony czerwony

    odczyn roztworu obojtny kwasowy zasadowy

    wzr sumaryczny

    zwizku chemicznego

    HNO3 KOH

    zadanie 8. (6 p.)Zbilansuj rwnania reakcji chemicznych. Napisz nazwy systematyczne otrzyma-nych soli.

    A. Ca + HNO3 Ca(NO3)2 + H2 nazwa systematyczna soli:

    B. MgO + HCl MgCl2 + H2O nazwa systematyczna soli:

    C. NaOH + H2SO4 Na2SO4 + H2O nazwa systematyczna soli:

    Przypomnij sobie, s. 4

    Przypomnij sobie, s. 18

    Przypomnij sobie, s. 20

    7

    Sp

    raw

    d, c

    zy po

    trafisz

    po

    gim

    na

    zjum

    ty czerwony niebiesko zielony

    niebiesko zielony

    kwasowy kwasowy zasadowy

    H O2 H SO2 3 H PO3 4 Ca(OH)2

    2

    2

    2 2

    azotan(V) wapnia

    chlorek magnezu

    siarczan(VI) sodu

    X

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

  • Zadanie 9. (7 p.)Oce prawdziwo podanych zda.

    A. Wglowodory nienasycone nie reaguj zwod bromow. Prawda Fasz

    B. Etanol otrzymuje si wprocesie fermentacji octowej. Prawda Fasz

    C. Wikszo estrw to zwizki chemiczne oprzyjemnym zapachu. Prawda Fasz

    D. Kwas etanowy jest skadnikiem octu spoywczego. Prawda Fasz

    E. Metyloamina to zwizek chemiczny oprzyjemnym zapachu. Prawda Fasz

    F. Tlenek wgla(IV) iwoda to produkty spalania cakowitego wglowodorw. Prawda Fasz

    Zadanie 10. (5 p.)Przyporzdkuj wzory sumaryczne zwizkw organicznych do waciwych nazw. Wpisz litery (AF) wodpowiednie kratki.

    A. C2H5OH C. CH3COOC2H5 E. NH2CH2COOH

    B. CH3COOH D. CH3NH2 F. C2H5COOCH3

    metyloamina kwas aminoetanowy kwas etanowy

    octan etylu etanol

    Zadanie 11. (3 p.)Na wykresie przedstawiono zaleno rozpuszczalnoci saletry potasowej od tempera-tury. Odczytaj rozpuszczalno saletry wtemp. 40C. Oblicz stenie procentowe roztworu nasyconego wtej temperaturze.

    Rozpuszczalno saletry wtemp. 40C: /100 g H2O

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    Przypomnij sobie, s.2223; s. 2429

    Przypomnij sobie, s.2223; s. 2425

    Przypomnij sobie, s.1415

    Roz

    pusz

    czal

    no

    , g/1

    00 g

    H2O

    140

    160

    180

    120

    100

    80

    60

    40

    20

    20 40 60 80 1000

    T, C

    sale

    tra

    pota

    sow

    a

    8

    Sp

    raw

    d,

    czy

    po

    tra

    fisz

    p

    o g

    imn

    azj

    um

    XX

    XX

    X

    X

    AB

    CD E

    80 g

    m roztworu = 100 g + 80 g =180 g

    180 g - 100%80 g - x

    x = 80 g * 100%180 g_________

    = 44,4%

    Stenie procentowe roztworu nasyconego wynosi 44,4%

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

  • zadanie 12. (3 p.)Reakcj spalania cakowitego etanolu przedstawia rwnanie:

    C2H5OH + 3 O2 2 CO2 + 3 H2O

    Oblicz, ile gramw etanolu ulego reakcji spalania cakowitego, jeeli powstao 44 g tlenku wgla(IV).

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    zadanie 13. (4 p.)Napisz wzory pstrukturalne inazwy systematyczne zwizkw chemicznych oznaczonych literami XiY.

    H C C H + H2

    katalizator X + H2

    katalizator Y

    zwizek chemiczny X Y

    wzr pstrukturalny

    nazwa systematyczna

    Notatki z lekcji

    Przypomnij sobie, s. 9

    Przypomnij sobie, s. 23

    Stopie opanowania wiedzy:3740 p. Celujco.3436 p. Bardzo dobrze.2833 p. Solidne podstawy chemii.2227 p. Wiedza dostateczna. 021 p. Uzupenij podstawy chemii.

    9

    Sp

    raw

    d, c

    zy po

    trafisz

    po

    gim

    na

    zjum

    Spalaniu ulego 23 g etanolu.

    CH = CHeten etyn

    CH - CH2 2 3 3

    46 u C H OH - 88 u CO x - 44 g

    x = 23 g

    2

    2 5______________

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    10

    1. SKay imineray

    zadanie 1. Wap jest jednym znajbardziej rozpowszechnionych pierwiastkw chemicznych wskorupie ziemskiej. Na podstawie fragmentu ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych uzupenij opis budowy atomu wapnia.

    symbol chemiczny masa atomowa, u

    numer grupy liczba powok elektronowych

    numer okresu liczba protonw

    liczba masowa A liczba elektronw

    liczba atomowa Z liczba elektronw walencyjnych

    zadanie 2. Przeprowad dowiadczenie Wykrywanie wglanu wapnia wgranicie, skorupkach jaja ikredzie, ktrego schematy przedstawiono poniej. Zapisz obserwacje i uzupenij numery probwek oraz rwnania reakcji chemicznych.

    okruchy granitu

    woda wapienna

    ocet 1

    skorupki jaja

    woda wapienna

    ocet 2

    kreda woda

    wapienna

    roztwrHCl 3

    Obserwacje:

    Wniosek: Reakcje chemiczne zachodz wprobwkach . Mona je przed-stawi nastpujcymi rwnaniami:

    Probwka . 2 CH3COOH + (CH3COO)2Ca + H2O + CO2

    Probwka . CaCO3 + HCl + +

    zadanie 3. Pod fotografi ami ska wapiennych oraz gipsowych wpisz wzr sumaryczny ich gwnego skadnika.

    Przypomnij sobie, s. 5.

    symbol chemiczny

    numer grupy

    numer okresu

    liczba masowa

    liczba atomowa

    marmur gips kreda wapie anhydryt

    dowiadczenie chemiczne

    doprzeprowadzenia wobecnoci nauczyciela

    Ca244020

    404

    20202

    W probwkach 2. i 3. wydziela si gaz.W zlewkach woda wapienna mtnieje.

    2. i 3

    2

    3 2 CaCl H O CO2 2 2

    CaCO CaSO 2 H O CaCO CaCO CaSO23 3 34 4

    CaCO3

    MichaProstokt

    MichaProstokt

    MichaProstokt

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    11

    zadanie 4. Oce prawdziwo podanych zda.

    A. Wapie jest ska obudowie krystalicznej.

    B. Wapie jest wykorzystywany jako nawz isurowiec do produkcji szka.

    C. Kred stosuje si do wyrobu past do zbw oraz jako pigment wbiaych farbach.

    D. Zmarmuru wykonuje si rzeby, nagrobki ielementy budynkw.

    zadanie 5. Napisz wzory sumaryczne lub nazwy hydratw.

    A. CuSO4 5 H2O

    B. siarczan(VI) magnezuwoda(1/7)

    C. Na2SO4 10 H2O

    D. siarczan(VI) wapniawoda(2/1)

    zadanie 6. Podkrel wyraenia tak, aby powstay poprawne obserwacje i wnioski zdowiad-czenia chemicznego Usuwanie wody zhydratw.

    Obserwacje: Uwodniona sl kobaltu przed ogrzaniem ma czerwon / pomaraczow barw. Po ogrzaniu zmienia kolor na rowy / granatowy, a na ciankach probwki skrapla si ciecz / pojawia si para wodna.

    Wnioski: Ogrzewanie / Ozibianie hydratw powoduje usuwanie znich wody wpo-staci gazowej / ciekej.

    zadanie 7. Podkrel nazwy mineraw iska, ktrych gwnym skadnikiem jest tlenek krzemu(IV).

    wapie gips agat ametyst piaskowiec chalcedon granit kwarc marmur anhydryt piasek kreda

    zadanie 8. Oce, czy substraty opodanych wzorach sumarycznych bd ze sob reagoway.

    A. SiO2 + HCl Tak Nie C. SiO2 + H2O Tak Nie

    B. SiO2 + NaOH Tak Nie D. SiO2 + HF Tak Nie

    Wskazwk znajdziesz w podrczniku na s. 17.

    Uwodniona sl kobaltu.

    Bezwodna slkobaltu.

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    XXXX

    siarczan(VI) miedzi(II)-woda(1/5)

    siarczan(VI) sodu-woda(1/10)(CaSO ) * H O224

    MgSO * 7 H O4 2

    _______

    _______

    ________

    ______

    ________ _______ ____

    ____

    XX

    XX

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    12

    zadanie 9. Oblicz, ile gramw bezwodnej soli znajduje si w500 g CuSO4 5 H2O.

    Obliczenia:Obliczenie mas czsteczkowych CuSO4 i CuSO4 5 H2O.

    mCuSO4 =

    mCuSO4 5 H2O =

    Obliczenie zawartoci CuSO4 w500 g CuSO4 5 H2O.

    w u CuSO4 5 H2O znajduje si u CuSO4 w500 g CuSO4 5 H2O znajduje si x g CuSO4

    x = g

    Odpowied: W500 g CuSO4 5 H2O znajduje si g CuSO4.

    chemia blisko nasNa wapie muszlowy podziaano kwasem azotowym(V). Przebieg tej reakcji chemicz-nej przedstawia rwnanie:

    CaCO3 + 2 HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + CO2

    Oblicz, ile gramw wglanu wapnia zawiera muszla limaka, jeeli produktem reakcji chemicznej jest 20,5 g tlenku wgla(IV).

    Obliczenia:CaCO3 + 2 HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + CO2

    Odpowied: .

    zadanie 10.* Oblicz stenie procentowe roztworu CuSO4 otrzymanego po rozpuszczeniu 500g CuSO4 5 H2O w500 g wody.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    mCuSO4 5 H2O = = mCuSO4 + 5 mH2O

    Rozwizanie zadania uatwi podkrelenie

    wzorw zwizkw chemicznych, ktre

    odgrywaj gwn rol wobliczeniach chemicznych.

    64 u + 32 u + 16 u * 4 = 160 u

    160 u + 5 * 18 u = 250 u

    250 160

    320

    320

    m CaCO = 100 um CO = 44 u

    100 g CaCO - 44 g CO x - 20,5 g

    x = 46,59 g

    32

    23

    Muszla zawiera 46,59 g CaCO . 3

    Stenie procentowe wynosi 32%.

    ________

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    13

    Notatki z lekcji

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    14

    2. przerBKa wapieni, gipSu iKwarcu

    zadanie 1. Wska schemat (AC), ktry przedstawia dowiadczenie Wykrywanie obecnoci tlenku wgla(IV) wwydychanym powietrzu.

    A. B. C.

    woda wapienna

    powietrzez puc

    powietrzez puc

    woda wapienna

    powietrzez puc

    woda wapienna

    roztwr chlorku sodu

    zadanie 2. Na schematach przedstawiono dowiadczenia chemiczne, wktrych wyniku otrzyma-no zwizki wapnia. Uzupenij opisy schematw dowiadcze chemicznych, wpisu-jc wzory sumaryczne zwizkw wapnia. Zapisz obserwacje oraz rwnania reakcji chemicznych zachodzcych wprobwkach.

    Obserwacje:Probwka 1. Na dnie probwki pozostaje biay proszek.

    Probwka 2.

    Probwka 3.

    Wniosek: Reakcje chemiczne zachodzce w probwkach mona zapisa nastpuj-cymi rwnaniami:

    Probwka 1.

    Probwka 2. Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O

    Probwka 3.

    zadanie 3. Napisz wzory sumaryczne substancji oznaczonych literami X i Y.

    H2O + X + SiO2 Ca(OH)2

    + CO2 Y + H2O

    X. Y.

    zadanie 4. Napisz izbilansuj rwnania reakcji chemicznych przerbki gipsu (12).

    1

    2

    1.

    2.

    Przypomnij sobie, s. 11

    wapie

    woda wapienna

    12

    wapno palone

    3

    woda zfenoloftalein

    skaa gipsowa gips palony

    X

    Woda wapienna mtnieje.Zawarto probwki zabarwia si na kolor malinowy.

    CaCO CaO + CO3 2------->T

    CaO + H O Ca(OH)------->2 2

    CaCO3 CaSiO2

    2 (CaSO * 2 H O)2 CaSO * H O + 3 H O ------>

    2 CaSO * H O + 3 H O2 (CaSO * 2 H O)2 2

    2 2 2

    24

    4 4

    4T

    ------>

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    15

    zadanie 5. Wska model bezpostaciowej struktury szka krzemianowego.

    A. B.

    A.

    B.

    zadanie 6. Napisz izbilansuj rwnania reakcji chemicznych zachodzcych podczas produkcji szka krzemianowego.

    Na2CO3 1 Na2O

    2 Na2SiO3

    1.

    2.

    CaCO3 3 CaO 4 CaSiO3

    3.

    4.

    zadanie 7. Zaznacz, wktrym punkcie podano prawidowo skad cementu ibetonu.

    odpowied cement Beton

    A wapie, gips piasek, woda

    B wapie, glina, gips cement, piasek, kruszywo

    C glina, gips piasek, woda, gips

    D wapie, glina, gips cement, piasek, woda, kruszywo

    zadanie 8. Oblicz, ile kilogramw gipsu poddano praeniu, jeeli wiadomo, e otrzymano gips palony i 2000 g pary wodnej.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    wglan sodu

    wglan wapnia

    Wskazwka1. Napisz rwnanie

    reakcji chemicznej.2. Oblicz masy

    czsteczkowe substratw iproduktw, ktrych potrzebujesz dooblicze.

    3. U proporcj.

    Modele:atomu tlenuatomu krzemu

    X

    X

    Na CONa O + SiO

    Na O + CONa SiO

    2

    2

    2

    2

    2

    2

    3

    3

    ------>

    ----->

    CaCO CaO + CO

    CaO + SiO CaSiO----->

    ----->

    3

    3

    2

    2

    2 (CaSO * 2 H O) (2 CaSO * H O) + 3 H O

    344 g 54 g x 2000 g

    x = 12 740 g = 12,74 kg

    ____

    ____

    2 2 244

    T

    T

    ----->

    __________________

    Poddano praeniu 12,74 kg gipsu.

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    16

    zadanie 9.* Pewien rodzaj szka opisano wzorem tlenkowym Na2O CaO x SiO2. Ustal warto indeksu x, wiedzc, e masa czsteczkowa szka wynosi 478 u.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    Notatki z lekcji

    Warto indeksu x wynosi 6.

    m Na O = 62 um CaO = 56 um SiO = 60 u

    62 u + 56 u = 180 u SiO478 u - 118 u = 360 u SiO

    2

    2

    22

    360 u : 60 u = 6

    I.

    II.478 u - 100%x - 75%x = 359 u

    359 u : 60 u = 6

    x = 6

    x = 6

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    17

    Notatki z lekcji

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    18

    3. WaciWoci gleby ijej ochrona

    Zadanie 1. Wpisz symbole chemiczne pierwiastkw glebotwrczych obok ich charakterystyki.

    A. Niemetal, najlejszy z gazw.

    B. Metal lekki, skadnik soli kuchennej.

    C. Metal lekki, skadnik wapienia.

    D. Metal uywany do produkcji folii sucej do pakowania ywnoci.

    E. Metal, wystpuje wminerale onazwie hematyt.

    F. Niemetal, gwny skadnik zwizkw organicznych.

    G. Niemetal, stanowi ok. 78% objtociowych powietrza.

    H. Niemetal odwuliterowym symbolu, skadnik piasku.

    I. Niemetal, skadnik koci, jego masa atomowa wynosi 31 u.

    J. Niemetal, niezbdny do oddychania.

    K. Niemetal obarwie tej, wystpuje w skaach gipsowych.

    L. Metal, wystpuje wskorupie ziemskiej w iloci 2,33%.

    M. Niemetal stosowany do dezynfekcji wody wbasenach.

    Zadanie 2. Przeprowad dowiadczenie Badanie waciwoci sorpcyjnych gleby. Uzupenij obserwacje i sformuuj wniosek.

    Odczynniki: prbka gleby, farba plakatowa, woda.Szko isprzt laboratoryjny: 2 zlewki (opojemnoci ok. 150 cm3), lejek, sczek zbibu-y, bagietka.Do pierwszej zlewki wsyp kilka gramw gleby, nastpnie wlej ok. 50 cm3 wody zabar-wionej farb plakatow. Zawarto zlewki dokadnie wymieszaj iodstaw na ok. 30 minut. Po upywie tego czasu zawarto wlej do drugiej zlewki przez lejek zsczkiem zbibuy.

    Obserwacje:

    Wniosek:

    Zadanie 3. Wska substancj, ktrej naley uy do zobojtnienia kwasowego odczynu gleby.

    A. Ca(OH)2 B. MgCO3 C. NH4NO3 D. SO2

    Przypomnij sobie, s. 2., s. 1011

    HNaCaAlFeCNSi

    OSMgCl

    Przescz jest bezbarwny.

    Gleba ma waciwoci sorpcyjne.

    X

    P

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    19

    zadanie 4. Uzupenij tabel.

    przykad roliny rosncej na glebie

    owskazanym odczyniemarchewka

    Skala ph 1 7 14

    odczyn gleby obojtny

    zadanie 5. Uzupenij tabel, korzystajc ze wzorw inazw. Przykady moesz wykorzysta kilkakrotnie.

    CaHPO4 obornik kompost NH4NO3 (NH4)2SO4 KNO3 Ca(H2PO4)2 sproszkowane skay wapienne NH4Cl KCl NaNO3 popioy drzewne

    nawozy

    naturalne sztuczne obniajce ph glebypodwyszajce ph

    gleby azotowe potasowe fosforowe

    zadanie 6. Podanym chemicznym zanieczyszczeniom gleby (AE), przyporzdkuj rda, zktrych pochodz (IVI).

    A.B.C.D.E.

    metale cikietlenki azotu, wgla isiarki, wglowodorydetergentynawozy sztuczne irodki ochrony rolinodpady stae

    I.II.

    III.IV.V.

    VI.

    transportproszki do prania, rodki czyszczce imyjcehuty, kopalniehady miecinadmierne nawoenieelektrownie atomowe

    A. B. C. D. E.

    zadanie 7. Podkrel sposoby przeciwdziaania degradacji gleby, ktrej rdem jest niera-cjonalna dziaalno czowieka.

    osuszanie lub nawadnianie terenu racjonalne nawoenie umacnianie skarp pokrycie warstw wieej gleby stosowanie odpowiednich upraw

    sadzenie lasw bezpieczne skadowanie odpadw ograniczanie emisji spalinizanieczyszcze ochrona gruntw owalorach ekologicznych

    malina truskawka

    kwasowy zasadowy

    popioy drzewne

    sproszkowane skay wapienne

    obornik

    kompost

    sproszkowane skay wapienne

    NaNO

    KNO

    NH NO

    NH Cl

    (NH ) SO

    NH NO(NH ) SONH ClNaNO

    KNO

    KCl

    Ca(H PO )CaHPO

    3

    3

    33 3

    32

    4

    4

    4 4

    4

    44

    4

    4

    42

    2 2

    CaHPOCa(H PO )2 2

    4

    III I II V IV

    ____________________________________

    ______________________ ____________

    __________________________________________

    __________

    4

  • I. M

    ate

    ria

    y p

    oc

    ho

    dze

    nia

    na

    tura

    lne

    go

    20

    zadanie 8. Saletra wapniowa to nawz zawierajcy 15,5% azotu oraz 26,3% tlenku wapnia (procenty masowe). Oblicz, ile gramw azotu iile gramw tlenku wapnia zawiera 25kg worek tego nawozu.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    chemia blisko nasPatki kwiatw niezapominajek maj rn barw wzalenoci od odczynu gleby, na ktrej rosn. Niezapominajki na glebie oodczynie zasadowym maj barw niebiesk, ana glebie oodczynie kwasowym row. Okrel warto pH gleby, naktrej ronie niezapominajka. Wstaw znak > lub 7

    odczyn kwasowy pH < 7

    Saletra zawiera 3875 g N i 6575 g CaO

    > 4,22% prchnicy

    Gleba zawiera 4,22% prchnicy

    CaO2

    __________

    __________

  • I. Ma

    teria

    y po

    ch

    od

    zen

    ia n

    atu

    raln

    eg

    o

    21

    Notatki z lekcji

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    22

    1. rodzaje paliw Kopalnych

    zadanie 1. Podziel wzory sumaryczne wglowodorw ze wzgldu na stan skupienia.

    CH4 C7H16 C16H34 C3H8 C5H12 C17H36

    gazy: ciecze: substancje stae:

    zadanie 2. Wgiel jest skadnikiem wielu zwizkw organicznych inieorganicznych. Na podstawie fragmentu ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych uzupenij opis budowy atomu wgla.

    symbol chemiczny masa atomowa, u

    numer grupy liczba powok elektronowych

    numer okresu liczba protonw

    liczba masowa A liczba elektronw

    liczba atomowa Z liczba elektronw walencyjnych

    zadanie 3. Wpisz wodpowiednie miejsca tabeli wzory sumaryczne substancji wchodzcych wskad gazu ziemnego.

    metan butan siarkowodr tlenek wgla(IV)

    etan propan tlenek wgla(II)

    zwizki chemiczne

    nieorganiczne organiczne

    palne niepalne palne niepalne

    zadanie 4. Uzupenij informacje dotyczce ropy naftowej.

    Ropa naftowa jest mieszanin A/ B. Zawiera gwnie wglowodory wstanie

    C / D, wzajemnie wsobie rozpuszczone. E / F si wwodzie. Ropa naf-

    towa ma gsto G / H od gstoci wody ijest I/ J, obarwie najczciej

    K / L.

    A. jednorodn E. Rozpuszcza I. niepalna B. niejednorodn F. Nie rozpuszcza J. palna C. gazowym, ciekym istaym G. mniejsz K. tawej D. ciekym H. wiksz L. czarnej

    symbol chemiczny

    numer grupy

    numer okresu

    liczba masowa

    liczba atomowa

    Przypomnij sobie, s. 22 C

    4

    212

    6

    12 2

    664

    tlenek wgla(II)siarkowodr

    tlenek wgla(IV) metan, etanpropan, butan

    CH , C H C H , C H C H , C H4 3 8 7 16 5 12 16 34 17 36

    XX X

    X XX

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    23

    zadanie 5. Spalono prbki antracytu, wgla kamiennego, wgla brunatnego itorfu. Pozostay pospaleniu kadej prbki popi zwaono. Uzupenij tabel na podstawie wynikw dowiadczenia chemicznego.

    nazwa wgla kopalnego masa prbki, g masa popiou, g

    zawarto wgla pierwiastkowego, %

    100 40

    100 25

    100 2

    100 38

    zadanie 6. Uzupenij tabel, wpisujc oglne nazwy grup zwizkw chemicznych o podanych wzorach sumarycznych.

    wzr sumaryczny

    nazwa grupy

    zwizkw

    wzr sumaryczny

    nazwa grupy zwizkw

    wzr sumaryczny

    nazwa grupy

    zwizkw

    CO2 CH4 CH3COOCH3

    CaCO3 CH3COOHkwasy

    karboksyloweNH2CH2COOH aminokwasy

    C2H5OH alkohole CH3NH2 C6H12O6

    zadanie 7. Uzupenij zdania. Skorzystaj zponiszych okrele.

    nie przewodzi prdu elektrycznego twardy kowalencyjnymi regularn sie przestrzenn przewodzi prd elektryczny mikki paszczyzny

    kuliste struktury szecioktne picioktne

    Wdiamencie igrafi cie atomy wgla s poczone wizaniami .

    Diament i jest

    . Atomy wgla wdiamencie tworz

    . Grafi t dobrze

    ijest . Atomy wgla wgrafi cie tworz przypomi-

    najce plastry miodu. Fulereny s to najczciej ,

    wktrych atomy wgla tworz i piercienie.

    zadanie 8. Wpisz nazwy odmian alotropowych wgla pod fotografi ami przedstawiajcymi ich zastosowania.

    Popi nie zawiera wgla pierwiastkowego.

    jubilerstwowkady

    doowkwprty wreaktorach

    atomowychnarzdzia tnce (np.chirurgiczne)elektronika

    torf

    wgiel kamienny

    antracyt

    wgiel brunatny

    60

    75

    98

    62

    tlenki

    sole

    alkany

    kowalencyjnyminie przewodzi prdu elektrycznego

    twardy regularn sieprzestrzenn przewodzi prd elektryczny

    mikki paszczyznkuliste struktury

    picioktne szecioktne

    diament grafit grafit diament

    estry

    sacharydyaminy

    fulereny

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    24

    Zadanie 9. Wwyniku spalania cakowitego diamentu powstaje wycznie zwizek chemiczny owzo-rze oglnym XO2 imasie czsteczkowej 4 razy wikszej ni liczba atomowa sodu. Napisz wzr sumaryczny tego gazu.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    Zadanie 10. Gaz ziemny moe zawiera 99% (procent objtociowy) metanu o gstoci d = 0,657

    gdm3

    (T = 25C, p = 1013 hPa). Wwyniku spalania cakowitego metanu powstaj tlenek wgla(IV) iwoda. Napisz rwnanie zachodzcej reakcji chemicznej. Oblicz, ile metrw szeciennych tlenku wgla(IV) o gstoci d = 1,811

    gdm3 (T = 25C, p = 1013 hPa)

    powstanie podczas spalania 100 m3 gazu ziemnego.

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    Masa czsteczkowa zwizku chemicznego:

    mcz = mX + 2 mO

    Oblicz, ile czystego metanu zawiera gaz

    ziemny.

    Pamitaj ouzupenieniu wspczynnikw

    stechiometrycznych wrwnaniu reakcji

    chemicznej!

    11 * 4 = 44 u x O2

    44 u = x + 2 * 16u

    x = 44 u - 32 u

    x = 12 u

    C - 12 u

    CO2

    CH + 2 O CO + 2 H O4 2 2 2----->

    100 m - 100%x - 99%x = 99 m

    3

    32

    99000 dm CH - x 3 4

    d = V___

    m CH = 16 um CO = 44 u

    42

    V = 16 g : 0,657 = 24,353 dm

    V = 44 g : 1,811 = 24,296 dm

    g__

    = 99000 dm CO3

    3dm3

    g__

    dm3

    24,353 dm CH - 24,296 dm CO3 43

    2

    x = 98 768,283 dm = 98,768 m CO3 23

    Powstanie 98,768 m CO3 2

    m

    ___________

    ________________________________

    3

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    25

    Notatki z lekcji

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    26

    2. PRZERBKA ROPY NAFTOWEJ IWGLA KAMIENNEGO

    Zadanie 1. Wydobyt rop naftow wstpnie oczyszcza si, stosujc rne metody rozdzielania mieszanin. Przyporzdkuj do fotografi i przedstawiajcych metody rozdzielania mieszanin ich nazwy (AD) iopisy (IIV). 1. 2. 3.

    1. 2. 3.

    A.

    B.

    C.D.

    sedymentacja

    dekantacja

    sczenie (fi ltracja)destylacja

    I.

    II.

    III.IV.

    Przepuszczenie mieszaniny substancji staej icieczy przez sczek (fi ltr).Opadanie czstek zawiesiny pod wpywem siy cikoci.Zlewanie cieczy znad osadu.Skraplanie par poszczeglnych skadnikw.

    1. , 2. , 3. ,

    Zadanie 2. Uzupenij tabel. Sformuuj oglny wniosek dotyczcy zalenoci temperatury wrzenia od dugoci acucha wglowego walkanach.

    Temperatura Nazwy produktw destylacji

    Liczba atomw wgla

    wczsteczkach alkanw

    Wybrane wzory sumaryczne alkanw wystpujcych wproduktach destylacji

    < 40C 14

    40180C 512

    180280C 916

    280350C 1518

    > 350C > 17

    Wniosek: .

    Zadanie 3. Wpisz nazwy produktw destylacji ropy naftowej pod fotografi ami przedstawia-jcymi ich zastosowania.

    Przypomnij sobie, s. 3

    Wzr oglny alkanw CnH2n+2

    silnik wysokoprny (Diesla)

    butla turystycznasilnik odrzutowy silnik iskrowyasfalt

    gaz rafineryjnybenzynynaftyoleje napdowemazut

    Im duszy acuch wglowy tym wysza temperatura wrzenia

    C HC HC HC HC H C H

    4 10

    5 12

    10 22

    15 32

    18 38 20 42

    nafta gaz rafineryjny mazut benzyna olej napdowy

    B CIII IIA I

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    27

    zadanie 4. Zaznacz prawidowe przyporzdkowanie zastosowa produktw pirolizy wgla.

    odpowied gaz koksowniczy woda pogazowa Smoa wglowa Koks

    Agaz opaowy,

    surowiec do syntez chemicznych

    paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

    tworzywa sztuczne, barwniki,

    rozpuszczalniki

    nawozy sztuczne, amoniak

    Bpaliwo, reduktor

    wprocesach hutniczych

    tworzywa sztuczne, barwniki,

    rozpuszczalniki

    gaz opaowy, surowiec do syntez

    chemicznych

    nawozy sztuczne, amoniak

    Cnawozy sztuczne,

    amoniak

    gaz opaowy, surowiec do syntez

    chemicznych

    paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

    tworzywa sztuczne, barwniki,

    rozpuszczalniki

    Dgaz opaowy,

    surowiec do syntez chemicznych

    nawozy sztuczne, amoniak

    tworzywa sztuczne, barwniki,

    rozpuszczalniki

    paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

    Informacja do zada 5. i6.Woda pogazowa zawiera amoniak oraz jego sole amonowe, gwnie wglan amonu (NH4)2CO3. Wwyniku reakcji chemicznej tego wglanu zkwasem siarkowym(VI) otrzymuje si siarczan(VI) amonu, ktry jest stosowany jako nawz sztuczny.

    zadanie 5. Przedstaw za pomoc zapisu czsteczkowego ijonowego rwnanie reakcji w-glanu amonu zkwasem siarkowym(VI).

    zapis czsteczkowy:

    zapis jonowy:

    zadanie 6. Podkrel nazw odczynnika chemicznego, za ktrego pomoc mona zidentyfi-kowa produkt gazowy reakcji wglanu amonu zkwasem siarkowym(VI).

    woda bromowa woda chlorowa woda wapienna fenoloftaleina

    zadanie 7. Oblicz zawarto procentow (procent masowy) azotu wsiarczanie(VI) amonu (mN=14 u, mO = 16 u, mS = 32 u, mH = 1 u).

    a) Obliczanie masy czsteczkowej (NH4)2SO4

    m(NH4)2SO4 =

    b) Obliczanie zawartoci procentowej azotu w(NH4)2SO4 metod proporcji

    u(NH4)2SO4 stanowi 100%

    uazotu stanowi x%

    x =

    Odpowied: Siarczan(VI) amonu zawiera % azotu.

    X

    (NH ) CO + H SO ---> (NH ) SO + H O + CO2 NH + CO + 2 H + SO ---> 2 NH + SO + H O + CO

    ___________

    4 2 3

    4

    2 4 4 42 2 2

    4+

    32- + 2-

    4 42-

    2 2+

    (14 u + 4 u) * 2 + 32 u + 64 u = 132 u

    13228

    21,2%21,2

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    28

    zadanie 8. Oblicz stenie procentowe roztworu siarczanu(VI) amonu, wktrym stosunek masowy (NH4)2SO4 : H2O wynosi 11 : 15.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    zadanie 9.* Rozwi chemograf napisz rwnania reakcji chemicznych (16) oraz wzory su-maryczne inazwy substancji chemicznych (XZ). Wska numery tych reakcji che-micznych, wktrych substratem jest koks.

    CaCO3 1 CaO + X

    + C + H2O

    3 Y + H2 2

    CaC2 + H2O 4 Ca(OH)2 + Z

    + +FeO + C 6 Y + Fe H2 5

    C2H6

    Rwnania reakcji chemicznych:

    1.

    2.

    3.

    4.

    5.

    6.

    Wzory sumaryczne inazwy substancji chemicznych:

    X: , Y: , Z: ,

    Reakcje chemiczne, wktrych jest wykorzystywany koks: .

    1. Oblicz mas siarczanu(VI) amonu ms.

    2. Oblicz mas wody mw.

    Wchemografie ukryto 2reakcje wymiany

    pojedynczej.

    CaC2 + H2O acetylen +

    + wodorotlenek wapnia

    Koks zawiera wgielpierwiastkowy.

    m(NH ) SO = 132 u 132 u + 180 u = 312 u

    m 10 H O = 10 * 18 u = 180 u312 u - 100%132 u - x

    x = 42,3%

    Stenie procentowe wynosi 42,3%

    CaCO ---> CaO + COCaO + 3 C ---> CaC + COC + H O ---> CO + HCaC + H O ---> Ca(OH) + C HC H + 2 H -----> C HFeO + C ----> CO + Fe

    CO tlenek wgla(IV)

    CO tlenek wgla(II)

    C H etyn

    2, 3, 6

    3T

    2

    2

    2 2

    2 2 2 2 2

    2 2 2kat

    2 6

    2 2 2

    44

    2

    2

    ________________

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    29

    Notatki z lekcji

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    30

    3. Benzyna waciwoci ioTrzymywanie

    zadanie 1. Napisz wzory sumaryczne inazwy alkanw przedstawionych za pomoc modeli.A. B. A. B.

    A. B.

    wzr sumaryczny: wzr sumaryczny:

    nazwa: nazwa:

    Modele: atomu wodoru atomu wgla

    zadanie 2. Na podstawie fotografi i dowiadcze chemicznych zaznacz odpowiedzi tak, aby utworzyy opis waciwoci benzyny. 1. 2. 3.

    1. 2. 3.

    1. 2. 3.

    benzyna + woda benzyna + olej rolinny spalanie benzyny

    Benzyna jest A/ B ciecz ocharakterystycznym zapachu. C / D si

    zwod tworzy warstw na jej powierzchni. Olej rolinny E / F wbenzynie.

    Zapalona benzyna ponie G / H pomieniem.

    A. bezbarwn C. Miesza E. rozpuszcza si G. tym, kopccymB. brunatn D. Nie miesza F. nie rozpuszcza si H. jasnym, niekopccym

    zadanie 3. Podkrel waciwoci benzyny. nierozpuszczalna wwodzie gaz gsto mniejsza od gstoci wody atwo palna

    bez zapachu rozpuszczalna wwodzie dobry rozpuszczalnik tuszczw ciecz budowa niepolarna gsto wiksza odgstoci wody charakterystyczny zapach

    zadanie 4. Wprocesie krakingu powstaa mieszanina alkanw ialkenw: C7H16, C8H16, C7H14, C8H18, C10H22 oraz C9H18. Przyporzdkuj wglowodory opodanych wzorach su-marycznych do odpowiedniej grupy inapisz ich nazwy systematyczne.

    Szereg homologiczny alkanw cnh2n+2 Szereg homologiczny alkenw cnh2n

    wzr sumaryczny nazwa systematyczna wzr sumarycznynazwa

    systematyczna

    Przypomnij sobie, s. 6

    Szereg homologiczny tworz zwizki

    chemiczne, ktre rni si od siebie

    grup CH2 .

    heksan heptanC H C H146 7 16

    X XX

    X

    _______________________________________

    _______

    ___________________ ___

    ________________

    C HC H

    C HC HC HC H

    7 16

    10 22

    7 14

    8 16

    9 18

    8 18

    heptanoktandekan

    heptenoktennonen

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    31

    zadanie 5. Wska oznaczenie benzyny, ktra spala si tak jak mieszanina wzorcowa oza-wartoci 5% heptanu.

    A. B. C. D.

    Pb98

    B80

    Pb95

    E85

    zadanie 6. Oblicz stosunek masowy pierwiastkw chemicznych wpentanie (mC = 12 u, mH = 1 u).

    wzr sumaryczny pentanu:

    mC liczba atomw wgla wczsteczce = 12 u = u

    mH liczba atomw wodoru wczsteczce = 1 u = u

    mC : mH = C : H = : = :

    Odpowied: Stosunek masowy C : H wynosi .

    zadanie 7. Oblicz mas pary wodnej, ktra powstanie wwyniku spalania cakowitego 57 g benzyny oLO = 100.

    Obliczenia:a) Napisz wzr sumaryczny alkanu, ktry znajduje si wbenzynie oLO = 100.

    CH3 C CH2 CH CH3

    CH3 CH3

    CH3

    wzr sumaryczny: C H

    b) Napisz rwnanie reakcji spalania cakowitego wglowodoru owzorze sumarycznym przedstawionym wpunkcie a).

    c) Oblicz mas pary wodnej powstajcej wwyniku reakcji spalania przedstawionej za pomoc rwnania reakcji chemicznej wpunkcie b).

    Odpowied: .

    zadanie 8.* Odporno benzyny na spalanie stukowe wsilnikach ozaponie iskrowym okrela liczba oktanowa (LO). Najlepiej spala si izooktan (LO = 100), najgorzej heptan oprostym a-cuchu wglowym (LO = 0). Napisz nazw systematyczn izooktanu. CH3 C CH2 CH CH3

    CH3 CH3

    CH3

    nazwa systematyczna:

    Wskazwk znajdziesz w podrczniku nas. 58.

    X

    C H5 60

    12 1260 12 5 1

    5 12

    5 : 1

    8 18

    3 C H + 25 O ---> 16 CO + 18 H O8 18 2 2 2

    m C H = 114 um H O = 18 u

    114 u * 2 = 228 u18 u * 18 = 324 u

    228 u C H - 324 u H O57 g - x

    x = 81 gMasa pary wodnej wynosi 81 g

    8 82

    2

    2,2,4-trimetylopentan

    8 18____________

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    32

    zadanie 9.* Wprocesie reformingu powstay wglowodory przedstawione za pomoc wzorw p-strukturalnych:A. B. C. D.

    CH3 CH CH CH3CH3 CH3

    CH3 CH2 CH C CH3

    CH3

    CH3 CH3

    CH2CH2

    CH2H2C

    H2C

    CH3 C C CH3

    CH3 CH3

    CH3

    Zaznacz odpowiedzi tak, aby powstay poprawne zakoczenia zda. .

    a) Izomerami oktanu s wglowodory: A B C D.

    b) Penten (C5H10) jest izomerem wglowodoru A B C D.

    Notatki z lekcji

    XX

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    33

    Notatki z lekcji

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    34

    4. SpoSoby pozySkiwania energii arodowiSko przyrodnicze

    zadanie 1. Spalanie paliw kopalnych (m.in. gazu ziemnego iwgla kamiennego) oraz produktw destylacji ropy naftowej (np. benzyny), powoduje emisj do atmosfery zwikszonej iloci tlenku wgla(IV). Zapisz iuzgodnij rwnania reakcji spalania cakowitego:

    A. wgla pierwiastkowego zawartego wwglu kamiennym,

    B. gwnego skadnika gazu ziemnego,

    C. skadnika benzyny alkanu zawierajcego 5 atomw wgla wczsteczce.

    zadanie 2. Gazy cieplarniane zapobiegaj utracie ciepa przez Ziemi. Jednak ich zwikszone stenie watmosferze przyczynia si m.in. do wzrostu redniej temperatury powietrza na naszej planecie. Wpisz obok opisw wzory sumaryczne odpowiednich gazw cieplarnianych.

    A. Potocznie nazywany gazem botnym lub kopalnianym. Jest palny i ma gsto

    mniejsz od gstoci powietrza.

    B. Bezbarwny gaz, ktry powoduje mtnienie wody wapiennej.

    C. Zwizek chemiczny stanowicy 70% masy ciaa dorosego czowieka.

    D. Powstaje na skutek wyadowa elektrycznych w powietrzu, m.in. w czasie burzy.

    E. Czsteczka tego tlenku zawiera atom pierwiastka chemicznego, ktry stanowi ok. 78%

    objtociowych powietrza.

    zadanie 3. Spalanie zanieczyszczonego wgla powoduje emisj do atmosfery zwizkw gazowych. Wikszo znich reaguje zpar wodn ipowraca na Ziemi wpostaci kwanych opa-dw. Uzupenij tabel, wpisujc we waciwe miejsca podane wzory sumaryczne.

    NO N2O3 SO2 HCl H2S CO

    wzory sumaryczne zwizkw chemicznych,

    ktre tworz kwasy beztlenowe. ktre tworz kwasy tlenowe.

    ktre nie reaguj zwod, swniej praktycznie

    nierozpuszczalne.

    Przypomnij sobie, s. 23

    Gazy cieplarniane to m.in.: para wodna,

    tlenek wgla(IV), metan, tlenek azotu(I) iozon.

    Kwasy mog powstawa wwyniku rozpuszczenia

    gazowego produktu wwodzie lub wwyniku

    reakcji chemicznej gazowego produktu

    zwod, np.

    SO3 + H2O H2SO4

    C + O ---> CO

    CH + 2 O ---> CO + 2 H O

    C H + 8 O ---> 5 CO + 6 H O

    2 2

    4 2 2 2

    5 12 2 22

    CHCO

    H O

    O

    N O

    4

    2

    2

    3

    2

    HClH S

    N OSO

    NO2

    2 3

    2_______

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    35

    zadanie 4. Smog, tzw. mga przemysowa, skada si m.in. ztlenkw siarki(IV) iwgla(IV), tworz-cych zmg kropelki kwasw. Zapisz rwnanie reakcji chemicznej powstawania kwasu na podstawie modelowego zapisu tej reakcji chemicznej.

    +

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    zadanie 5. Uzupenij tabel podanymi sformuowaniami. Niektre okrelenia moesz stosowa kilkakrotnie.

    woda biopaliwa Soce ciepo wntrza Ziemi paliwa kopalne wiatr wodr przemianypromieniotwrcze emisja CO2

    emisja pyw, tlenkw siarki iazotu moliwo skaenia rodowiska przyrodniczego przyczyniaj si domierci ptakw tamy zatrzymuj osady

    wniewielkim stopniu wpywa narodowisko przyrodnicze

    metody wytwarzania energii rda energii negatywny wpyw na rodowisko przyrodnicze

    Elektrownie soneczne

    Hydroelektrownie

    Elektrownie wiatrowe

    spalanie wsilnikach diesla

    Elektrownie geotermalne

    Elektrownie wglowe

    Elektrownie atomowe

    Modele:

    atomu tlenu

    atomu wodoru

    atomu siarki

    SO + H O ---> H SO2 2 2 3

    soce

    woda

    wiatr

    biopaliwa

    ciepo wntrza Ziemi

    paliwa kopalne

    przemiany promieniotwrcze

    w niewielkim stopniu wpywaj na rodowisko przyrodnicze

    tamy zatrzymuj osady

    przyczyniaj si do mierci ptakw

    emituj CO 2

    w niewielkim stopniu wpywaj na rodowisko przyrodniczeemisja CO , pyw, tlenkw siarki i azotw

    2

    moliwo skaenia rodowiska przyrodniczego

  • II.

    r

    da

    en

    erg

    ii

    36

    zadanie 6.Oblicz, ile kilogramw kwasu siarkowego(IV) powstanie wwyniku spalenia 1 tony wgla kamiennego iemisji SO2 do atmosfery, wiedzc, e wgiel kamienny za-wiera 0,8% siarki (procent masowy).

    Obliczenia:a) Oblicz mas czystej siarki zawartej wwglu kamiennym.

    b) Napisz rwnanie reakcji spalania siarki omasie obliczonej wpunkcie a).

    c) Oblicz mas tlenku siarki(IV), ktry powsta w reakcji chemicznej w punkcie b).

    d) Napisz rwnanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(IV) ze zwizku chemiczne-go otrzymanego wpunkcie b).

    e) Oblicz mas kwasu siarkowego(IV), ktry powsta wreakcji chemicznej wpunkcie d).

    Odpowied: .

    1 t = 1000 kg

    1000 kg - 100%x - 0,8%x = 8 kg (8000 g)

    m H SO = 82 u2 3

    S + O ---> SO

    64 u - 82 u SO8000 g - x

    x = 16 000 g SO

    2

    SO + H O ---> H SO

    2

    2

    2

    2 2 32

    2 32

    3

    64 u SO - 82 u H SO

    16 000 g - x

    x = 20 500 g H SO2

    Powstao 20 500 g H SO2 3

  • II. r

    da

    en

    erg

    ii

    37

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    38

    1. WACIWOCI MYDE IICH OTRZYMYWANIE

    Zadanie 1. Zaznacz rwnanie przedstawiajce reakcj zobojtniania.

    A. CuCl2 + 2 NaOH Cu(OH)2 + 2 NaCl

    B. HCl + NaOH NaCl + H2O

    C. SO3 + H2O H2SO4

    D. CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + CO2 + H2O

    Zadanie 2. Podkrel wyraenia wopisie obserwacji dowiadczenia chemicznego Otrzymywa-nie myda w reakcji zmydlania tuszczu, tak aby powstay prawdziwe informacje. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej oraz napisz nazwy zwyczajowe produktw.

    Obserwacje: Ogrzewana wparownicy mieszanina intensywnie kipi / si pieni / si pali. Wydziela si zapach zjeczaego masa / zgniych jaj / mydlin. Produkt ma posta biaej / tej / pomaraczowej masy, liskiej wdotyku.

    Wniosek: Zachodzi reakcja chemiczna, ktr mona zapisa nastpujcym rwnaniem:

    CH3NH2

    CH3

    CH C CH3CH3

    CH3

    CH OH

    CH2

    CH2 OH

    OH

    O C C17H35O

    CH2

    O C C17H35O

    CH

    O C C17H35O

    CH2

    OH

    OC C

    H

    H

    HOH

    OC C

    H

    H

    CH3 OHT+ C2H5 C2H5

    COH

    OCH3 C O

    O+ H2O

    T+ NaOH

    3 C17H35COONa +

    +

    3

    tristearynian glicerolu wodorotlenek sodu

    Zadanie 3. Napisz rwnanie reakcji chemicznej na podstawie zapisu sownego. Wska sche-mat dowiadczenia chemicznego inapisz obserwacje oraz sformuuj wniosek.

    kwas stearynowy + wodorotlenek sodu stearynian sodu + woda

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    A. B. C.

    roztwr NaOH + C2H5OH

    tuszcz

    C17H35COOH

    roztwr NaOH + roztwr fenoloftaleiny

    tuszcz

    roztwr NaOH + roztwr fenoloftaleiny

    Obserwacje:

    Wniosek:

    Przypomnij sobie, s. 32

    powstawanie myda

    zabarwienie fenoloftaleiny wroztworze NaOH

    powstawanie myda

    X

    X

    3

    stearynian sodu glicerol

    3 C H COONa

    C H COOH + NaOH ---> C H COONa + H O

    Malinowy roztwr odbarwia si.Zawarto parownicy intensywnie si pieni.

    Zasza reakcja zobojtniania, w ktrej wyniku otrzymanomydo.

    17 35

    17 35 3517 2

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    39

    zadanie 4. Napisz nazw zwyczajow myda opodanej waciwoci.

    A. rozpuszczalne wwodzie

    B. nierozpuszczalne wwodzie

    C. twarde

    D. mikkie

    zadanie 5. Oce prawdziwo podanych informacji.

    A. Myda potasowe s lepiej rozpuszczalne wwodzie od myde sodowych.

    B. Myda glinowe stosuje si do produkcji myde antybakteryjnych.

    C. Myda litowe rozpuszczaj si wwodzie.

    D. Myda sodowe s stosowane m.in. do produkcji myde toaletowych wkostkach.

    zadanie 6. Uzupenij zdania podanymi wyraeniami (AJ), tak aby zawieray prawdziwe infor-macje dotyczce rwnania reakcji hydrolizy palmitynianu sodu.

    C15H31COO + Na+ + H2O C15H31COOH + Na

    + + OH

    Jon A/ B nadaje wodnym roztworom myde odczyn C / D. Warto pH

    roztworu palmitynianu sodu jest E / F ni 7, wic fenoloftaleina zabarwi si na

    G / H, auniwersalny papierek wskanikowy na I/ J.

    A. Na+ C. zasadowy E. wiksza G. malinowo I. czerwonoB. OH D. kwasowy F. mniejsza H. pomaraczowo J. niebiesko

    zadanie 7. Oblicz stosunek masowy pierwiastkw chemicznych wmydle sodowym, ktrego model przedstawiono poniej.

    Modele: atomu wodoru atomu wgla

    atomu tlenu atomu sodu

    Obliczenia:

    masa 16 atomw C = u

    masa 31 atomw H = u

    masa 2 atomw O= u

    masa atomu Na = u

    Odpowied: .

    Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 75.

    mC = 12 u

    mH = 1 u

    mO = 16 u

    mNa = 23 u

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    Prawda Fasz

    sodowe

    sodowewapniowe

    potasowe

    XXX

    X

    X XX

    X X

    19231

    3223

    192 : 32 : 31 : 23

    Stosunek masowy wynosi 192 : 32 : 31 : 23

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    40

    zadanie 8. Oblicz, ile gramw myda powstanie wreakcji chemicznej 128 g kwasu palmity-nowego zwodorotlenkiem sodu.

    C15H31COOH + NaOH C15H31COONa + H2O

    mC15H31COOH = u+ u+ u= u

    mC15H31COONa = u+ u+ u+ u= u

    ze uC15H31COOH powstaje u C15H31COONa

    ze 128 g C15H31COOH powstaje x g C15H31COONa

    x = 128 g C15H31COOH u C15H31COONa

    u C15H31COOH

    x = g C15H31COONa

    Odpowied: .

    Notatki z lekcji

    mC = 12 u

    mH = 1 u

    mO = 16 u

    mNa = 23 u

    kwas stearynowy

    Powstanie 139 g myda

    256 278

    278256

    139

    15 12 32

    1 2 16 256

    16 12 31 1 2 16 1 23 278

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    41

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    42

    2. mechanizm uSuwania Brudu

    zadanie 1. Zaznacz nazwy substancji oraz mieszanin rozpuszczalnych wwodzie.

    A. nafta C. sl kuchenna E. mka ziemniaczana G. piasek

    B. olej D. benzyna F. chlorowodr H. ocet

    zadanie 2. Oce prawdziwo podanych informacji.

    A. Wena idrewno s materiaami hydrofilowymi. Prawda Fasz

    B. Szko imetale s materiaami hydrofobowymi. Prawda Fasz

    C. Czsteczka wody ma budow polarn. Prawda Fasz

    D. Wwodzie dobrze rozpuszczaj si substancje obudowie niepolarnej, np. tuszcz. Prawda Fasz

    E. Wwodzie dobrze rozpuszczaj si substancje obudowie polarnej, np. chlorowodr. Prawda Fasz

    zadanie 3. Wykonaj opisane dowiadczenie chemiczne i odpowiedz na pytanie.

    Odczynniki: zmielony cynamon, woda, pyn do mycia naczy.Szko isprzt laboratoryjny: gboki talerz.

    Nalej do talerza tak ilo wody, aby zakrya dno. Wsyp zmielony cynamon tak, aby utrzymywa si na powierzchni. Palcem zwilonym pynem do mycia naczy dotknij powierzchni wody.

    Jak pyn do naczy wpywa na napicie powierzchniowe wody?

    Odpowied: .

    zadanie 4. Napisz wzr pstrukturalny jonu palmitynianowego na podstawie wzoru jonu stearynianowego. Zaznacz cz hydrofobow ihydrofilow oraz gwk iogon.

    Wzr pstrukturalny jonu stearynianowego:

    Wzr pstrukturalny jonu palmitynianowego:

    gwkaogon

    CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CO

    CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 O

    Przypomnij sobie, s. 14

    Wzr pstrukturalny uwzgldnia rodzaj iliczb

    atomw wczsteczce oraz liczb wiza

    chemicznych midzy atomami, oprcz wiza

    wegiel-wodr, np.

    CH3 CH2 CH3.

    XX X

    XXX

    X

    X

    Pyn do mycia naczy zmniejsza napicie powierzchniowe wody

    CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - C O

    O3 2 2 2 22 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

    -

    //\

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    43

    zadanie 5. Uzupenij schemat przedstawiajcy ustawienie jonw myda na granicach faz.

    powietrze wodabrud

    olej woda powietrze

    zadanie 6. Przeprowadzono dowiadczenie badajce wpyw twardoci wody na powstawanie piany. Uzupenij obserwacje iwniosek wynikajcy ztego dowiadczenia chemicznego.

    woda destylowana

    wodaz kranu

    roztwr myda

    1 2

    Obserwacje: Mydo pieni si mocniej wzlewce nr , asabiej wzlewce nr .

    Wniosek: Woda owikszej twardoci znajduje si wzlewce nr .

    zadanie 7. Oblicz, ile gramw wglanu wapnia znajduje si w1,5 dm3 twardej wody, wiedzc, e zawiera ona 50 mg CaCO3 w1 dm

    3.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    zadanie 8. Ustal twardo wody zawierajcej 0,2 mg CaCO3 w1 cm

    3. Wykonaj obliczenia iskorzystaj zdanych umieszczonych wtabeli.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    1 g = 1000 mg

    Rodzaje wody pitnej wedug Polskiej Normy PN-ISO 6059:1999

    rodzaj wody pitnej

    mg caco3dm3

    bardzo mikka < 75

    mikka 75150

    rednio twarda 150300

    twarda 300500

    bardzo twarda > 500

    * * * *||||

    1 22

    1dm - 50 mg1,5 dm - x mg

    x = 75 mg = 0,075 g

    W 1,5 dm wody znajduje si 0,075 g CaCO

    33

    33

    0,2 mg CaCO - 1 cmx - 1000 cmx = 200mg

    Jest to woda rednio twarda

    33

    3

    __________________________

    _______________

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    44

    zadanie 9.* Kamie kotowy, czyli nierozpuszczalny osad CaCO3 iMgCO3, powstaje podczas go-towania twardej wody. Czsto do usunicia tego osadu wykorzystuje si ocet. Napisz rwnania reakcji chemicznych zachodzcych podczas usuwania kamienia koto-wego za pomoc octu. Wyjanij, dlaczego ocet rozpuszcza kamie kotowy.

    Rwnania reakcji chemicznych:

    Ocet rozpuszcza kamie kotowy, poniewa

    .

    Notatki z lekcji

    kamie kotowy osadzony nagrzace pralki

    CaCO + 2 CH COOH ---> (CH COO) Ca + H O + CO

    kwas octowy jest mocniejszy odkwasu wglowego

    3 3 3 22 2

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    45

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    46

    3. emulSje

    zadanie 1. Uzupenij tabel podziel wymienione mieszaniny na koloidy, zawiesiny iroztwory waciwe.

    woda ibiako jaja kurzego woda imka ziemniaczana herbata zcukrem majonez woda ikreda woda ipiasek woda isl woda icukier puder keczup

    Koloidy zawiesiny roztwory waciwe

    zadanie 2. Zaznacz typ mieszaniny przedstawionej na fotografi i.

    A. zawiesina B. roztwr waciwy C. koloid

    zadanie 3. Napisz obserwacje idokocz wniosek do dowiadczenia chemicznego przedsta-wionego na schemacie.roztwr myda

    H2O + olej

    1 2

    Wniosek: Mydo peni funkcj .

    zadanie 4. Narysuj schematycznie sposb uoenia czci hydrofi lowej ihydrofobowej emul-gatora wprzedstawionych typach emulsji.

    olej

    woda olej

    woda

    emulsja typu O/W emulsja typu W/O

    Przypomnij sobie, s. 14.

    Probwki szczelnie zamykamy korkami, wstrzsamy iumieszczamy na kilka minut wstatywie.

    Obserwacje:Probwka 1.

    Probwka 2.

    X

    woda i biako jaja woda i mka ziemiaczana herbata z cukremmajonezkeczup

    woda i kreda

    woda i piasek

    woda i sl

    woda i cukier puder

    Powstaje mtna mieszanina,ktra nie rozdziela si na skadniki.

    Powstaje mtna mieszanina,ktra szybko rozdziela si na skadniki.

    emulgatora

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    47

    zadanie 5. Okrel typy emulsji przedstawionych na schematach.

    faza wodna

    faza olejowa

    emulsja typu emulsja typu

    zadanie 6. Przyporzdkuj nazwy kosmetykw oraz rodkw czyszczcych do typw emulsji.

    A. balsam nawilajcy C. krem nawilajcy E. olejek do opalaniaB. maso do ciaa D. mleczko do ciaa F. tusty krem na noc

    emulsja typu O/W: A B C D E F

    emulsja typu W/O: A B C D E F

    zadanie 7. Oblicz mas wody, jak zawiera 150 g kremu nawilajcego, wiedzc, e wtym kosmetyku jest ok. 80% wody (procent masowy). Oblicz stosunek masowy fazy olejowej do fazy wodnej wtym kremie.

    Obliczenia:

    Odpowied: Krem zawiera g wody. Stosunek masowy fazy olejowej do fazy

    wodnej wynosi : .

    chemia blisko nasUzupenij tekst, wktrym wyjanisz, dlaczego pyny micelarne s skutecznym rodkiem do zmywania makijau.

    Substancja powierzchniowo czynna jest zbudowana zczci

    i . W kontakcie ze skr cz

    substancji powierzchniowo czynnej wnika

    wczsteczk itworzy micele, ktre s usu-

    wane, np. na waciku kosmetycznym.

    Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 87.

    Stosunek masowy fazy olejowej ifazy wodnej:

    masa fazy olejowej

    masa fazy wodnej

    O/W W/O

    XX

    X XX X

    150 g - 100%x - 80%x = 120 g H O

    150 g - 120 g = 30 g

    30 : 120 = 1 : 42

    1201 4

    hydrofilowejhydrofobowejhydrofobowa

    brudu

    _______________

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    48

    Notatki z lekcji

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    49

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    50

    4. SKadniKi KoSmeTyKw

    zadanie 1. Obok wzorw sumarycznych oraz nazw systematycznych soli kwasw nieorga-nicznych wpisz ich nazwy systematyczne oraz wzory sumaryczne.

    Ca3(PO4)2 wglan magnezu

    CaCO3 siarczek potasu

    Mg(NO3)2 chlorek elaza(III)

    NaCl siarczan(VI) miedzi(II)

    zadanie 2. Pocz liniami wzory sumaryczne zwizkw chemicznych znazwami ich funkcji. ZnO substancja konserwujca limonen substancja polerujca H3BO3 filtr chemiczny C3H5(OH)3 barwnik CaCO3 substancja antybakteryjna witamina C substancja zapachowa HCOOH substancja nawilajca

    zadanie 3. Przyporzdkuj rodzajom kosmetykw ich funkcje. Wpisz odpowiednie litery wkratki.

    A. funkcja oczyszczajca C. funkcje pielgnacyjna iochronnaB. funkcja zapachowa D. funkcja upikszajca

    krem ochronny na zim lakier do paznokci woda toaletowa

    krem do opalania zfiltrem UV pasta do zbw tusz do rzs

    balsam ujdrniajcy dezodorant pianka do golenia

    perfumy antycellulitowy balsam do ciaa

    informacja do zada 4.7.Receptura kremu: 8 g tegomulsu, 40 g oleju zorzeszkw ziemnych, 4 g wosku pszczelego, 200 g wody destylowanej, 12 kropli (2,5 g) olejku eterycznego zdrzewka ranego, 8 kropli (1,5g) olejku eterycznego zlawendy, 10 g spirytusu, 3 g D-pantenoluTegomuls to substancja, ktr stosuje si do produkcji lekkich, nietustych kremw odpowiednich dla cery tustej, trdzikowej imieszanej. Tegomuls charakteryzuje si du si emulgujc.Wosk pszczeli to substancja bardzo agodna dla skry. Jest stabilizatorem emulsji.D-pantenol to substancja, ktr stosuje si wkremach odziaaniu agodzcym oraz leczniczym.

    Przypomnij sobie, s. 20.

    Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 90.

    fosforan(V) wapniawglan wapniaazotan(V) magnezuchlorek sodu

    MgCOK SFeCl

    CuSO

    2

    3

    3

    4

    CCCB

    BABC

    BDA

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    51

    zadanie 4. Napisz nazwy skadnikw kremu penicych podane funkcje.

    A. emulgator

    B. substancja konserwujca

    C. substancja zapachowa

    D. faza olejowa

    zadanie 5. Uporzdkuj skadniki kremu zgodnie zzasadami INCI.

    zadanie 6. Uzupenij tabel podziel skadniki kremu na bazowe, czynne idodatkowe.

    Skadniki bazowe Skadniki czynne Skadniki dodatkowe

    zadanie 7. Oblicz zawarto procentow (procent masowy) fazy olejowej oraz fazy wodnej wkremie, anastpnie okrel typ emulsji.

    Obliczenia:

    Odpowied: Zawarto procentowa fazy olejowej w kremie wynosi %,a fazy

    wodnej %. Krem jest emulsj typu .

    Zasady INCI znajdziesz w podrczniku na s. 92.

    Zawarto procentowa fazy wkremie:

    masa skadnika danej fazy

    suma mas wszystkich skadnikw kremu

    tegomulsspirytus

    olejki eteryczneolej z orzechw ziemnych

    woda, olej z orzeszkw ziemnych, spirytus, tegomulswosk pszczeli, D-pantenol, olejek eteryczny z drzewa ranegoolejek eteryczny z lawendy

    woda

    olejD-pantenol tegomuls

    spirytuswosk pszczeli

    olejki eteryczne

    cakowita masa krzemu - 269 g

    269 g - 100%200 g - x

    x = 74% wody

    269 g - 100%40 g - x

    x = 14,8% oleju

    14,874 O/W

    _____

    __________

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    52

    zadanie 8. Uzupenij tabel, wpisujc polskie nazwy skadnikw kosmetykw oraz ich wa-ciwoci. Skorzystaj zinformacji wpodrczniku.

    nazwa wsystemie inci polska nazwa waciwoci substancji

    Aqua rozpuszczalnik

    Saccharin sodzca

    Mineral Oil olej mineralny

    Zinc Oxide

    Tocopherol przeciwutleniajca

    Sodium Chloride chlorek sodu

    Ascorbic Acid witamina C

    Lanolin natuszczajca

    Hialouronic Acid kwas hialuronowy

    Limonen

    Notatki z lekcji

    Wskazwk znajdziesz wpodrczniku

    nas.9293.

    woda

    sacharyna

    tlenek cynku

    witamina E

    lanolina

    limonen

    natuszczajcaantybakteryjne

    polerujcesubstancja przeciwutleniajca

    nawilajcepoprawia smak

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    53

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    54

    5. rodzaje rodKw czySToci

    zadanie 1. Okrel prawdziwo podanych informacji.

    A. Jon powstaje zatomu tylko na skutek przyjcia elektronw. Prawda Fasz

    B. Jon jest czstk obdarzon adunkiem elektrycznym. Prawda Fasz

    C. Kation ma adunek dodatni. Prawda Fasz

    D. Anion jest obojtny elektrycznie. Prawda Fasz

    zadanie 2. Zaznacz rodzaj substancji powierzchniowo czynnej, ktra wystpuje wponiszych produktach.

    zadanie 3. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej zachodzcej podczas mycia naczy wzmy-warkach. Ktry zproduktw reakcji chemicznej bdzie skuteczny wusuwaniu tuszczu?

    Na2SiO3 + H2SiO3 + krzemian woda kwas wodorotlenek sodu sodu krzemowy

    Odpowied: .

    zadanie 4. Zaznacz schemat dowiadczenia, ktre przedstawia reakcj zmydlania. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej.

    A. B. C.

    1

    rodek do udraniania rur

    woda + palmitynian sodu

    rodek do udraniania rur

    2woda + tuszcz

    rodek do udraniania rur

    3woda + glicerol

    (C17H35COO)3C3H5 + NaOH + C3H5(OH)3

    Przypomnij sobie, s. 7.

    produkt

    szampon pyn do pukania mydo proszek do praniael do urzdze

    sanitarnych

    rodzaj substancji powierzchniowo

    czynnej

    anionowa

    kationowa

    anionowa

    kationowa

    anionowa

    kationowa

    anionowa

    kationowa

    anionowa

    kationowa

    Pamitaj ozbilansowaniu rwnania reakcji

    chemicznej!

    XXX

    X

    XX

    X XX

    X

    3 3 C H COONa

    wodorotlenek sodu

    2 H O 2 NaOH2

    17 35

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    55

    zadanie 5. Zaznacz symbole pierwiastkw chemicznych, ktre s gwnymi skadnikami sto-pw metali ulegajcych wymienionym zanieczyszczeniom. Wska rodzaj rodka usuwajcego dane zanieczyszczenie.

    Skadnik stopu metali

    rodzaj zanieczyszczenia

    chemicznego, ktremu ulegaj

    metale iich stopy

    rodzaje rodkw usuwajcych zanieczyszczenia

    26Feelazo55,845

    29Cumied63,546

    47Agsrebro

    107,868

    patyna

    10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

    gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

    roztwr amoniaku

    roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

    26Feelazo55,845

    29Cumied63,546

    47Agsrebro

    107,868

    czarny nalot

    10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

    gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

    roztwr amoniaku

    roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

    26Feelazo55,845

    29Cumied63,546

    47Agsrebro

    107,868

    rdza

    10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

    gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

    roztwr amoniaku

    roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

    chemia blisko nasDo mycia szyb czsto stosuje si ocet, czyli 10-procentowy roztwr kwasu octowego wwodzie. Bardzo dobrze rozpuszcza on osady soli (np. wglanw) pozostawione np. na szybie. Gwne produkty reakcji chemicznej octany bardzo dobrze rozpusz-czaj si wwodzie. Czy octu mona te uy do oczyszczenia cianek wazonu zosadu powstaego wwyniku uywania twardej wody? Uzasadnij swoj odpowied, zapi-sujc odpowiednie rwnanie reakcji chemicznej.

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    Odpowied:

    zadanie 6. Na podstawie informacji oskadzie proszku do prania oblicz, ile gramw zeolitw oraz anionowej substancji powierzchniowo czynnej zawiera opakowanie proszku do prania omasie 4 kg.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    oh

    co32

    So32

    N N

    R RR

    R R

    T

    T

    NR R

    na+ K+kationy

    aniony mg2+ ca2+

    100 g proszku do prania zawiera:

    30% zeolitw 15% anionowych

    substancji powierzchniowo czynnych

    zwizki wybielajce nabazie tlenu

    5% kationowych substancji powierzchniowo czynnych

    niejonowe rodki powierzchniowo czynne

    X

    X

    X

    X

    XX

    2 CH COOH + CaCO ---> (CH COO) Ca + H O + COMona uy w tym celu octu.

    3 3 3 2 22

    100 g proszku ---> 30 g zeolitw

    15 g substancji powiwrzchniowo czynnej4000 g proszku ---> 30 * 40 = 1200 g zeolitw

    15 * 40 = 600 g substancji powowierzchniowe czynnejOpakowanie zawiera 1200 g zeolitw i 600 g substancji powierzchniowo czynnej.

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    56

    Notatki z lekcji

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    57

    Notatki z lekcji

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    58

    6. rodKi czySToci arodowiSKo przyrodnicze

    zadanie 1. Wska jony, ktre powstan wprocesie dysocjacji jonowej fosforanu(V) sodu.

    A. Na, PO43+ B. Na+, PO4

    C. Na+, PO43 D. Na3+, PO4

    3

    zadanie 2. Uzupenij ilustracj przedstawiajc proces eutrofi zacji. Wpisz numery odpowiada-jce opisowi poszczeglnych fragmentw rysunku.

    1. cieki komunalne (rda fosforanw)2. wymieranie organizmw spowodowane brakiem tlenu3. plankton4. zuywanie tlenu przez rozkadajce si glony5. intensywny rozwj mikroorganizmw irolinnoci wodnej6. opadanie obumarych rolin izwierzt na dno zbiornika gromadzenie si muu7. powstawanie toksycznych zwizkw chemicznych oprzykrych zapachach

    zadanie 3. Podkrel wyraenia wobserwacjach iwnioskach zdowiadczenia chemicznego przedstawionego na zdjciu, tak aby powstay prawdziwe informacje.

    Obserwacje: Po dodaniu odczynnikw w probwce pierwszej strci si ty / nie strci si osad. W drugiej probwce wytrci si / nie wytrci si osad.

    Wniosek: W probwce pierwszej / drugiej znajduj si jony fosforanowe(V). Przepro-wadzone dowiadczenie chemiczne umoliwia identyfi kacj obecnoci / rozpusz-czalnoci jonw fosforanowych(V).

    Przypomnij sobie, s. 21.

    H2S NH3

    fosforany(III)fosforany(V) 5

    2

    Podkrel wyraenia wobserwacjach iwnioskach zdowiadczenia chemicznego przedstawionego na zdjciu, tak aby powstay prawdziwe informacje

    Obserwacjestrci si

    Wniosekwadzone dowiadczenie chemiczne umoliwia identyfi kacj czalnoci

    roztwr proszku doprania bez fosforanw(V) + HNO3 + (NH4)2MoO4

    roztwr proszku doprania zfosforanami(V)+ HNO3 + (NH4)2MoO4

    X

    1 4

    3

    6

    7

    __________

    ______________

    _______

    ________

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    59

    Zadanie 4. Coraz czciej do produkcji proszkw do prania wykorzystuje si sole kwasu wglowe-go. Zastpuj one sole kwasu fosforowego(V) dodawane wcelu zmikczania wody. Uzasadnij suszno zastpowania dotychczas stosowanych soli solami kwasu wglowego. Skorzystaj zfragmentu tabeli rozpuszczalnoci soli iwodorotlenkw wwodzie. Napisz wzory sumaryczne inazwy systematyczne soli, ktre powstan wreakcji wglanu sodu zjonami Mg2+ iCa2+.

    Odpowied: .

    wzr sumaryczny:

    nazwa:

    wzr sumaryczny:

    nazwa:

    Zadanie 5. Do produkcji aerozoli powszechnie stosuje si propan. Dlaczego na opakowaniach kosmetykw w aerozolu umieszcza si ostrzeenie, by nie zblia ich pojemnikw do otwartego ognia? Wska piktogram informujcy owaciwoci gazu uytego do produkcji aerozoli.

    Odpowied: .

    A. B. C. D.

    Zadanie 6. Skorzystaj zponiszych zwrotw iuzupenij opis schematu oraz zdania pod sche-matem.

    ozon O3 tlen czsteczkowy chlor czsteczki freonw O2 fluor wgiel tlenu

    Czsteczki rozpadaj si wwarstwie ozonowej na ,

    ktry si spala, , ktrego atomy cz si ze sob, tworzc ,

    oraz , ktry powoduje rozkad ozonu do .

    Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 72.

    OH

    CO32 N NR

    TNR

    NH4+ Mg2+

    kationyaniony Ca

    2+

    3 tlen czsteczkowy O2

    na freony docierajce do warstwy ozonowej dziaa promieniowanie UV

    ,

    ,

    Sole kwasu wglowego nie s szkodliwe dla rodowiskaMgCO

    wglan magnezuCaCO

    wglan wapnia

    3

    3

    X

    Poniewa jest to gaz palny

    Oozon

    tlenO

    freonw wgielfreon czsteczki

    chlor tlenu

    3

    2

  • III.

    ro

    dk

    i c

    zyst

    oc

    i i

    ko

    sme

    tyk

    i

    60

    zadanie 7.* Jako zamienniki fosforanw(V) wproszkach do prania wykorzystuje si m.in. zeolity mineray skadajce si gwnie zglinokrzemianw. Reaguj one ze skadnikami twar-dej wody zgodnie z rwnaniem:

    Ca2+ + Na2Al2Si2O7 2 Na+ + CaAl2Si2O7

    kation glinokrzemian kation glinokrzemian wapnia sodu sodu wapnia

    Oblicz, ile gramw zeolitu zuyto wprocesie prania, jeeli powstao 26,2 g trudno rozpuszczalnego glinokrzemianu wapnia.

    Obliczenia:

    Odpowied: .

    Notatki z lekcji

    zeolit

    Zuyto 26,8 g zeolitu

    m Na Al Si O = 268 u

    m CaAl Si O = 262 u

    268 u - 262 u x - 26,2 g

    x = 26,8 g

    2 72

    7

    2

    2 2____________

  • III. ro

    dk

    i czysto

    ci i k

    osm

    etyk

    i

    61

    Notatki z lekcji

  • IV.

    yw

    no

    62

    1. WpyW skadnIkW yWnOCI na OrGanIZM

    Zadanie 1. Oce prawdziwo poniszych zda.

    A. Tuszcze to mieszaniny estrw wyszych kwasw karboksylowych iglicerolu. Prawda Fasz

    B. Do wykrycia biaka wsubstancji organicznej suy prba zjodem. Prawda Fasz

    C. Glukoza ifruktoza to przykady monosacharydw. Prawda Fasz

    D. Sacharoza imaltoza to przykady polisacharydw. Prawda Fasz

    E. Skrobia iceluloza s atwo rozpuszczalne wwodzie. Prawda Fasz

    Zadanie 2. Uzupenij tabel, korzystajc zpodanych okrele.

    sacharydy tuszcze biaka budulcowe witaminy

    skadniki odywcze

    energetyczne regulujce

    niektre sole mineralne sole mineralne

    Zadanie 3. Uzupenij brakujce wartoci wtabeli dotyczcej zawartoci skadnikw odyw-czych wpaczce cukierkw.

    skadnikiodywcze kcal tuszcz

    kwasy tuszczowe nasycone

    sd Biako Cukry Bonnik

    Zawarto w100g

    produktu1845 14 g 0,03 g 2,8 g

    %Gda 92% 30% 70% 1% 22% 8%

    Gda 70 g 20 g 50 g 270 g 2,1 g

    Zadanie 4. Podkrel wyraenia wopisach obserwacji oraz wniosku zdowiadczenia che-micznego przedstawionego na fotogra ach, tak aby powstay prawdziwe infor-macje.

    Obserwacje: Na bibule powstaj mokre / brzowe / tuste plamy.

    Wniosek: Pestki dyni iorzechy zawieraj biaka / tuszcze / sole mineralne. rdem biaek / tuszczw / soli mineralnych s owoce rolin oleistych oraz nasiona rolin oleistych, np. sonecznika / rzepaku.

    Przypomnij sobie, s.2829.

    bibua

    pestki dyni i orzechy

    X

    X

    XXX

    budulcowebiaka sacharydy

    tuszczewitaminy

    21 g

    2005

    58,5 g 2,1 g

    5,6%3 g

    _________

    _______

    ______

    ________________

  • IV. yw

    no

    63

    Zadanie 5. Pogrupuj nazwy produktw spoywczych na rda sacharydw oraz tuszczw.

    mid soja winogrona czekolada nasiona sonecznika smalec ziemniaki nasiona pszenicy jabka maso ty ser oliwki

    rda sacharydw rda tuszczw

    Zadanie 6. Zaprojektuj dowiadczenie umoliwiajce wykrycie obecnoci wody wkaszy uzupenij odczynniki oraz szko i sprzt laboratoryjny. Podkrel wyraenia wopi-sach obserwacji oraz wnioskw, tak aby powstay prawdziwe informacje.

    Odczynniki: .

    Szko isprzt laboratoryjny: .

    Obserwacje: Na ciankach probwki pojawia si niebieska / ta / bezbarwna ciecz.

    Wnioski: Obecno kropel / osadu / elu na ciankach probwki wiadczy oobec-noci biaka / wgla / wody wproduktach spoywczych.

    Zadanie 7. Zaznacz na miniaturze ukadu okreso-wego pierwiastkw chemicznych po-oenie wszystkich makroelementw, ktre wchodz wskad soli mineral-nych.

    Zadanie 8. Wpisz symbol literowy funkcji, ktr peni worganizmie pierwiastki chemiczne przedstawione na fragmentach ukadu okresowego.

    A. Uczestniczy wtworzeniu tkanki kostnej.B. Jest niezbdny do prawidowej syntezy biaek.C. Zapewnia prawidowe funkcjonowanie tarczycy.D. Jest niezbdnym skadnikiem hemoglobiny.E. Wpywa na prawidow prac serca imzgu.

    12Mgmagnez24,305

    20Ca

    wap40,078

    26Feelazo55,845

    30Zn

    cynk65,38

    53Ijod

    126,904

    wykrywanie wody wkaszy

    11

    234567

    2

    3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

    13 14 15 16 1718

    mid

    winogronaczekoladaziemniakinasiona pszenicyjabka

    sojanasiona sonecznikasmalec

    maso

    ty ser

    oliwki

    kasza jczmienna, kasza perowaprobwka, statyw, palnik

    ________

    _____

    _____

    XX X XX

    XX

    E A D B C

  • IV.

    yw

    no

    64

    Zadanie 9. Zaznacz skutki niedoboru skadnikw soli mineralnych waciwie przyporzdko-wanych do ich symboli chemicznych.

    Odpowied Mg Ca Fe I

    Azaburzenia pracy

    serca

    zaburzenia funkcjonowania

    tarczycyanemia nadcinienie

    Bzaburzenia pracy

    sercaosteoporoza anemia

    zaburzenia funkcjonowania

    tarczycy

    C anemiazaburzenia pracy

    sercanadcinienie

    zaburzenia funkcjonowania

    tarczycy

    D nadcinienie anemiazaburzenia

    funkcjonowania tarczycy

    zaburzenia pracy serca

    Notatki z lekcji

    X

  • IV. yw

    no

    65

    Notatki z lekcji

  • IV.

    yw

    no

    66

    2. FERMENTACJA IINNE PRZEMIANY YWNOCI

    Zadanie 1. Zaznacz waciwoci fi zyczne glukozy monosacharydu biorcego udzia wfermen-tacji alkoholowej.

    A. bezbarwna D. dobrze rozpuszcza si wwodzie

    B. bezwonna E. ma sodki smak

    C. ulega reakcji fermentacji F. ulega reakcji spalania

    Zadanie 2. Przeprowadzono dowiadczenie Fermentacja alkoholowa. Uzupenij opis fotografi i oraz obserwacje, korzystajc zponiszych wyrae. Zapisz rwnania reakcji chemicznych.

    woda wapienna roztwr sacharozy drode tlenek wgla(IV)

    Obserwacje: Powstaj pcherzyki gazu, ktry powoduje mtnienie

    .

    Wniosek: Wydzielajcy si gaz to . Reakcje chemiczne zachodzce wdowiadczeniu chemicznym mona zapisa nastpujcymi rwnaniami:

    A. fermentacja alkoholowa

    B. mtnienie wody wapiennej

    Zadanie 3. Zapisz nazwy zwyczajowe zwizkw organicznych oraz rwnania reakcji chemicz-nych przedstawionych na schemacie.

    C12H22O11 laktaza

    1 C6H12O6 bakterie

    2

    1.

    2.

    Przypomnij sobie, s. 29.

    glukoza C6H12O6

    +

    Modele:

    atomu tlenu

    atomu wodoru

    atomu wgla

    X X

    roztwrsacharozy

    drodewodawapienna

    wodywapiennej

    C H O ---> 2 C H OH + 2 COCO + Ca(OH) ---> CaCO + H O

    6 12 6 2 5 2

    2 2 23

    laktoza glukoza kwas mlekowyC H O + H O ---------> C H O + C H O

    C H O --------> 2 CH - CH - COOHOH|

    12 22 11 2 6 12 6 6 612

    6 6 mlekowe12 3

    laktoza

    bakterie

  • IV. yw

    no

    67

    Zadanie 4. Zaznacz sposb rozdzielenia dwch faz mleka otrzymanych wprocesie fermen-tacji mlekowej.

    A. destylacja B. krystalizacja C. dekantacja D. fi ltracja

    Zadanie 5. Wska wzory sumaryczne oraz napisz nazwy systematyczne substratw i pro-duktw biorcych udzia wfermentacji octowej.

    A. CH3OH

    B. C2H5OH

    C. HCOOH

    D. CH3COOH

    + O2 enzym

    bakteryjny

    A. CH3OH

    B. C2H5OH

    C. HCOOH

    D. CH3COOH

    + H2O

    Zadanie 6. Napisz rwnanie reakcji fermentacji masowej na podstawie jej zapisu modelowego.

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    Zadanie 7. Przeczytaj uwanie tekst. Podpisz wzorami sumarycznymi modele zwizkw chemicznych, ktre s kocowymi produktami procesu gnicia.

    Gnicie to proces rozkadu zwizkw biakowych. Zachodzi wwarunkach beztlenowych pod wpywem enzymw wydzielanych gwnie przez bakterie gnilne oraz niektre grzyby. Najwaniejsze kocowe produkty gnicia to: metan, tlenek wgla(IV), amoniak, woda isiarkowodr.

    Zadanie 8. Napisz nazwy dwch sposobw konserwacji wymienionych produktw ywnociowych.

    A. miso D. owoce

    B. grzyby E. ryby

    C. warzywa

    Modele:

    atomu tlenu

    atomu wodoru

    atomu wgla

    atomu azotu

    atomu siarki

    zsiade mleko

    Napisz rwnanie reakcji fermentacji masowej na podstawie jej zapisu modelowego

    Rwnanie reakcji chemicznej:

    + +

    bakterie

    masowe

    X

    X

    Xetanol kwas etanowy

    CO H O CH NH H S

    wdzenie, peklowaniesuszenie, marynowanie

    liofilizacja, suszeniewdzenie, mroenie

    mroenie, suszenie

    C H O ----------> CH - CH - CH - COOH + 2 CO + 2 H6 12 6 3 2 2 2 2bakteriemasowe

    2 2 4 3 2

  • IV.

    yw

    no

    68

    Zadanie 9. Wska model, ktry przedstawia zwizek chemiczny o wikszej masie czstecz-kowej. Wpisz nazwy zwyczajowe tych zwizkw chemicznych.

    A. B.

    A.

    Notatki z lekcji

    Modele:

    atomu tlenu

    atomu wodoru

    atomu wgla

    X

    kwas mlekowy kwas masowy

  • IV. yw

    no

    69

    Notatki z lekcji

  • IV.

    yw

    no

    70

    3. dOdatkI dO yWnOCI

    Zadanie 1. Napisz wzory sumaryczne substancji o podanych symbolach i nazwach, stoso-wanych jako dodatki do ywnoci.

    E 252 azotan(V) potasu E 260 kwas octowy

    E 220 tlenek siarki(IV) E 460 celuloza

    Zadanie 2. Dodatkom do ywnoci (ad) przyporzdkuj ich funkcje (AE).

    a. substancje konserwujceb. barwnikic. aromatyd. substancje zagszczajce iemulgatory

    A. Nadaj smak izapach.B. Wpywaj na konsystencj.C. Chroni przed utrat smaku ibarwy.D. Przeduaj trwao.E. Nadaj kolor.

    a. b. c. d.

    Zadanie 3. Uzupenij tabel.

    symbol e e 280 e 251 e 338

    nazwa systematyczna

    Wzr sumaryczny

    Zadanie 4. Wpisz nazwy dodatkw do ywnoci bdcych skadnikami produktw spoyw-czych przedstawionych na fotogra ach. Skorzystaj zponiszych nazw.

    pektyna elatyna guma arabska agar aspartam

    Przypomnij sobie, s. 20, 26, 29.

    light

    produkty typu light demy galaretki

    cukierki mitowe pianki wczekoladzie

    KNOSO

    CH COOH(C H O )

    D E A B

    3 3

    2 5 10 5 n

    guma arabska agar

    aspartan pektyna elatyna

    kwas fosforowy(V)azotan(V) sodukwas propionowyC H COOH2 5

    NaNO3 H PO3 4

  • IV. yw

    no

    71

    Zadanie 5. Skorzystaj zrnych rde informacji iustal funkcje dodatkw do ywnoci, ktrych nazwy oraz symbole zaznaczono na opakowaniu.

    Zadanie 6. Napisz rwnania reakcji chemicznych przedstawionych na chemogra e.

    P4O10 1 E 338 2 Ca3(PO4)2

    3 E 238 + H2SO4 6 E 326

    5

    SO3 4

    E 220

    1.

    2.

    3.

    4.

    5.

    6.

    Skorzystaj zrnych rde informacji iustal funkcje dodatkw do ywnoci,

    Skad:

    czekolada deserowa 26% (cukier, miazga kakaowa, tuszcz kakaowy, tuszcz mleczny, lecytyna sojowa, E 476, naturalny aromat waniliowy), kwas cytrynowy, agar, E 202. Miazga kakaowa min. 47%.

    E 220 tlenek siarki(IV)E 236 kwas mrwkowyE 238 mrwczan wapniaE 338 kwas fosforowy(V)

    lecytyna sojowa - emulgator

    naturalny aromat waliniowy - aromatkwas cytrynowy - przeciwutleniacz, regulatorkwasowociagar - rodek zagszczajcyE202 - konserwant

    E476 - emulgator i stabilizator

    P O + 6 H O ---> 4 H PO2 H PO + 3 Ca(OH) ---> Ca (PO ) + 6 H OCa (PO ) + 6 HCOOH ---> 3 (HCOO) Ca + 2 H PO(HCOO) Ca + H SO ---> CaSO + 2 HCOOH2 SO + O ---> 2 SO

    SO + H O ---> H SO

    104 2 3 4

    3 4 2 3 4 2 2

    3 4 2 2 3 4

    2 2 4

    2 2 3

    3 2 2 4

    4

  • IV.

    yw

    no

    72

    Notatki z lekcji

  • IV. yw

    no

    73

    Notatki z lekcji

  • V. L

    ek

    i

    74

    1. rOdZaje suBstanCjI leCZnICZyCh

    Zadanie 1. Uzupenij zapisy czsteczkowe rwna reakcji zobojtniania.

    A. NaOH + Na2SO4 +

    B. + HCl KCl +