TAKSONOMSKA I FITOGEOGRAFSKA ANALIZA · zagađivačima i bukom (Seiler, 2011). Na taj način dolazi do zagađenja vazduha i klimatskih promena u urbanim područjima. Zagađivači

UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

TAKSONOMSKA I FITOGEOGRAFSKA ANALIZA

DENDROFLORE NIŠKE TVRĐAVE

MASTER RAD

Kandidat: Mentor:

Miljana Stojiljković 255 Prof. dr Vladimir Ranđelović

Niš, 2018.

UNIVERSITY OF NIŠ

FACULTY OF SCIENCE AND MATHEMATICS

DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

TAXONOMICAL AND PHYTOGEOGRAPHICAL

ANALYSIS OF THE DENDROFLORA OF THE NIŠKA

FORTRESS

MASTER THESIS

Candidate: Mentor:

Miljana Stojiljković 255 Prof. dr Vladimir Ranđelović

Niš, 2018.

BIOGRAFIJA KANDIDATA

Miljana Stojiljković rođena je 16. jula 1994. godine u Vranju, gde 2009. godine

završava osnovnu, a 2013. Hemijsko tehnološku školu sa odličnim uspehom. Prirodno-

matematički fakultet u Nišu na Departmanu za biologiju i ekologiju upisuje 2013. godine.

Osnovne akademske studije završava 2016. godine, iste godine upisuje Master akademske

studije, smer Ekologija i zaštita prirode.

ZAHVALNICA

Zahvalnost na prvom mestu dugujem svom mentoru Prof. dr Vladimiru

Ranđeloviću na poverenju koje mi je ukazao uključivši me u ovo interesantno

istraživanje. Poštovanje za sve ono što je učinio je neizmerno. Hvala mu na

stručnim sugestijama i savetima, spremnosti za zajednički rad, uloženom trudu,

izdvojenom vremenu kao i nesebičnoj pomoći tokom celokupne izrade ovog

master rada.

Takođe posebnu zahvalnost dugujem dragim ljudima oko sebe bez kojih ne

bih mogla da ostvarim svoje zamisli, naročito svojoj porodici i prijateljima na

pruženoj podršci, motivaciij i ljubavi.

SAŽETAK

U ovom radu istraživana je dendroflora Niške tvrđave. Taksonomskom analizom

utvrđeno je prisustvo 66 vrsta biljaka iz 54 roda, 31 familije, 19 redova i 7 nadredova.

Golosemenice su zastupljene sa 13 vrsta, a skrivenosemenice sa 53 vrste. Najveći broj vrsta

pripada nadredu Rosanae. Dominantna je forma stablovih fanerofita (46 vrsta). Analizom areal-

spektra uočeno je da jezgro flore tvrđave čini alohtoni areal-tip, koji obuhvata ukupno 32 vrste,

odnosno 49,5% ukupne dendroflore. Zelenilo Niške tvrđave prilično je bogato dendro - vrstama

koje su uglavnom dobrog zdravstvenog stanja i estetski se uklapaju. Međutim, potrebna mu je

revitalizacija.

Ključne reči: dendroflora, taksonomska analiza, fitogeografska analiza, životne forme

ABSTRACT

In this paper, the dendroflora of the Niš Fortress was investigated. Taxonomic analysis

revealed the presence of 66 plant species from 54 genera, 31 families, 19 orders and 7

superorders. Gymnosperms are represented with 13 species, and angiosperms with 53 species.

Most of the species belong to the superorder Rosanae. Single-stemmed phanerophytes (trees)

are the dominant form of the fanerophytes (46 species). By analyzing of the area-spectra it was

observed that the core of the flora of the fortress is an allochthous area-type, which comprises

32 species, or 49.5% of the total dendroflora. The greenery of the Niš Fortress is quite rich in

dendro - species that are mostly of good health and aesthetically fit. However, he needs

revitalization.

Key words: dendroflora, taxonomical analysis, phytogeographical analysis, life forms

SADRŽAJ

1. UVOD ................................................................................................................................. 1

1.1 Dosadašnja istraživanja dendroflore u urbanim sistemima u svetu i u Srbiji .............. 3

1.2 Geografske karakteristike istraživanog područja ........................................................ 6

1.3 Niška tvrđava ............................................................................................................... 8

1.4 Fitogeografski položaj i potencijalna vegetacija okoline Niša .................................. 10

1.5 Značaj dendroflore za urbane ekosisteme ................................................................. 11

2. MATERIJAL I METODE ................................................................................................ 13

3. REZULTATI I DISKUSIJA ............................................................................................. 15

3.1 Pregled dendroflore Niške tvrđave ................................................................................. 15

3.2 Taksonomska analiza dendroflore Niške tvrđave .......................................................... 30

3.3 Analiza životnih formi dendroflore Niške tvrđave ........................................................ 32

3.4 Fitogeografska analiza dendroflore Niške tvrđave ......................................................... 34

4. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 36

5. LITERATURA ................................................................................................................. 37

Miljana Stojiljković Master rad

1

1. UVOD

Izgradnja ljudskih naselja, industrijskih lokacija i puteva uništava prirodne ekosisteme,

a njihova mesta zamenjuju veštački ekosistemi, koji se često transformišu u "urbane pustinje".

Infrastruktura utiče na prirodu na direktan i indirektan način: fizičko prisustvo puteva i pruga u

pejzažu stvara nove granice između staništa, menja hidrološku dinamiku i narušava prirodne

procese u staništima, dok saobraćaj kontaminira okolno okruženje različitim hemijskim

zagađivačima i bukom (Seiler, 2011). Na taj način dolazi do zagađenja vazduha i klimatskih

promena u urbanim područjima. Zagađivači vazduha imaju negativan uticaj, dok biljke deluju

kao akumulatori zagađujućih materija.

Današnji razvoj gradova karakteriše sve veća izgradnja. Prostorni, prirodni, veštački i

opšti uticajni faktori određuju morfogenetske procese urbane strukture. Zastupljenost objekata

pejzažne arhitekture (parkova, drvoreda, zelenih trgova...) na niskom je nivou i pored sve veće

funkcionalne i ekološke opravdanosti u vezi poboljšanja kvaliteta životne sredine. Dinamika

razvojnih potreba sa daljim tokovima urbanizacije i sve intenzivnijom izgradnjom zasniva se

na planerskim standardima, a prirodne funkcionalne komponente, kao što su objekti pejzažne

arhitekture, postaju sve dragocenije. Time se uslovljava njihovo definisanje, ne samo kroz

odnos, rastojanje i formu, već celovito funkcionalno-prostorno značenje u sklopu složenog

urbanog tkiva, kompleksno traženje novih rešenja u postizanju, pre svega kvalitativnih, a zatim

kvantitativnih promena u zastupljenosti i načinu formiranja pejzažnog uređenja tih prostora.

Zelene površine (Sl. 1) čine gradove otpornijim na efekte klimatskih promena. Na

primer, one mogu ublažiti oluje, poboljšati kvalitet vazduha, smanjiti nivo buke, apsorbovati

ugljenik, smanjiti potrošnju energije zasenjenjem i hlađenjem (potencijalno ublažavaju efekat

gradskog toplotnog ostrva) i smanjuju uticaj ekstremnih vremenskih prilika. Kako temperature

stalno rastu zbog klimatskih promena, zelene površine će verovatno postati sve značajnije,

naročito zbog njihovog direktnog uticaja na mikroklimu (Salbitano et al., 2016, Jablanović i

sar., 2003). Iako su oblikovane elementima iz prirode, delo su ljudskih ruku, čovekove

invencije, znanja i mašte. One u gradskim sredinama, pružaju vezu sa prirodom, visoku

udobnost i ekološku ravnotežu, uz stvaranje optimalnog urbanog okruženja za stanovanje. Oni

su važna mesta za očuvanje biodiverziteta unutar gradova. Međutim na njihovu vegetaciju utiču

brojni antropogeni stresori (LaPaix, 2010). U cilju povećanja funkcionalnosti urbanog zelenila

neophodno je proceniti njihovo stanje, što je početni deo za rehabilitaciju i poboljšanje zdravlja

biljaka i vizuelnog izgleda (Stavretović et al., 2010).


2

Slika 1. Zelenilo Niške tvrđave

Od brojnih formi biljaka, drveće je najkorisnije i nezamenljivo u urbanim zelenim

prostorima (Ocokoljić et al., 2010). Povećanjem broja biljnih vrsta povećava se i raznovrsnost

dendroflore, značajno se poboljšava mogućnost obrazovanja stanovnika, kao i mikroklimatske

i zaštitne funkcije, strukturne, vizuelne i estetske komponente područja. Vujković i sar. (2003)

pokazali su da obilje boje i raznovrsnost oblika čine zelene površine neophodnim u sastavu

urbanih prostora. Na fizički dizajn zelenih površina utiču biološke karakteristike svih vrsta (npr.

veličina i oblik staništa, obrazac grananja, boje, vreme cvetanja kao i mozaik formiran od lišća,

cveća i plodova), te uslovi okoline, kao što su vazduh, zemljište, reljef i voda.

Pored ovoga, treba naglasiti da ove oblasti mogu imati i neke drvene vrste koje su

invazivnog ili alergijskog karaktera. Alergijske drvene vrste mogu negativno uticati na zdravlje

ljudi ili izazvati određene alergijske reakcije. Alergije na polen su sezonske bolesti koje su

povezane sa vremenom cvetanja alergijskih biljaka. Polen različitih trava, drveća i korova

izaziva alergijske reakcije osetljivih osoba. Najčešće alergijske bolesti su alergijski rinitis,

bronhijalna astma, alergijski konjunktivitis, ekcem, koprivnica (Urtikarija). Najčešća alergijska

bolest u svetu je alergijski rinitis koji u različitim delovima sveta ima 10-25% populacije, sa

visokom zastupljenošću dece i adolescenata (Nestorović i sar., 2011). Invazivne drvenaste vrste

mogu ugroziti biodiverzitet i uznemiriti estetiku područja zelenih površina iznenadnim i brzim

širenjem.


3

Najbolji indikatori ekoloških prilika jedne sredine su svakako floristički elementi

zastupljeni u njoj. Osim toga, oni i utiču na faktore sredine što rezultira ublažavanjem

ekstremnih dejstava abiotičkih faktora. Najbolje prilagođena uslovima sredine određenog

područja, kroz dugotrajni evolucioni period, svakako je autohtona vegetacija. Boljim

upoznavanjem karakteristika autohtonih zajednica određenog područja, kao i bioloških

osobenosti biljnih vrsta koje ih čine, uz prethodno poznavanje uslova sredine, stvara se jedan

ekološki utemeljen osnov za budući pravilan odabir vrsta pri planiranju ozelenjavanja površina.

Ciljevi ovog rada su popisivanje svih drvenastih vrsta u Niškoj tvrđavi, utvrđivanje

njihovog rasporeda i brojnosti pojedinih vrsta i taksonomska i fitogeografska analiza na osnovu

florističkog spiska. Ova istraživanja su izvršena u sklopu nastojanja da se na prostoru tvrđave

oformi botanička bašta. Od značaja bi bilo i identifikovanje najvrednijih vrsta u pogledu

vitalnosti, ukrasne vrednosti, starosti i bioekoloških karakteristika. Dobijeni rezultati bi služili

kao osnova za odabir važnih vrsta u budućim podsticajima rekonstrukcije parka.

1.1 Dosadašnja istraživanja dendroflore u urbanim sistemima u

svetu i u Srbiji

Zbog svog značaja, flora drvenastih biljaka gradova je zauzela značajno mesto u

istraživanjima mnogih autora, pri čemu je većina poseban akcenat stavljala na zastupljenost

autohtone i alohtone dendroflore. Na ovom mestu će biti dat pregled istraživanja dendroflore

urbanih ekosistema na području Balkanskog poluostrva.

Najveći broj radova, a samim tim i najveća pažnja usmerena ka dendroflori urbanih

ekosistema, ustanovljen je za područje Hrvatske.

Parkovi grada Zagreba u Hrvatskoj istraživani su od strane Karavla (2006), koji je dao

predlog za njihovu obnovu i revitalizaciju. Takođe, predložio je da se, u cilju očuvanja parkova,

uvede čuvarska služba.

Tafra i sar. (2012) su istraživali samoniklu i hortikulturnu dendrofloru Omiša, gradića

smeštenog jugoistočno od Splita, na ušću reke Cetine u Hrvatskoj. Na širem području grada

zabeleženo je ukupno 239 vrsta iz 156 rodova i 72 familije. Najzastupljenija familija je

Rosaceae, a od rodova rod Prunus. Prema tipu habitusa prevladavaju žbunaste forme, zatim

slede stablove, a najmanje su zastupljene drvenaste skandentofite. Alohtone vrste su znatno

zastupljenije od autohtonih.

Pandza (2016) je istraživala dendrofloru u okolini sedam osnovnih škola u Šibensko-

kninskoj županiji. Zabeležila je 85 vrsta (8 golosemenica i 77 skrivenosemenica) iz 40 familija.


4

Porodice najbogatije vrstama bile su Rosaceae (9 vrsta) i Fabaceae (7 vrsta). Prema tipu

habitusa najbrojniji su bili žbunovi, zatim drveće, a najmanje zastupljene su bile penjačice.

Prema trajnosti listova zastupljenije su bile zimzelene od listopadnih, dok su alohtone vrste

nadvladale autohtone. U alohtonoj flori su najzastupljenije bile vrste azijskog porekla. Ova

analiza dendroflore školskih objekata je pokazala da su nepravedno zanemarene autohtone

vrste, koje po dekorativnosti ne zaostaju za stranim vrstama. Pored toga su one bolje

prilagođene ekološkim uslovima i lakše za održavanje.

I u ostalim državama bivše Jugoslavije dendroflora je istraživana iz različitih aspekata.

Čurović i sar. (2003) istraživali su autohtonu dendrofloru parkova Podgorice u Crnoj

Gori. Istraživanja su bila usmerena ka utvrđivanju parametara koji definišu biološke,

zdravstvene i estetske karakteristike autohtonih drvenastih vrsta detaljnim snimanjem

postojećeg stanja. Saasvim očekivano, autohtonu dendrofloru ovog grada karakterišu

mediteranske vrste, kao što su: Pinus halepensis, Laurus nobilis, Nerium oleander, Viburnum

tinus, Quercus ilex, Celtis australis, Ficus carica, Punica granatum i Paliurus aculeatus.

Stupar (2009) je istraživao dendrofloru Univerzitetskog parka u Banja Luci u Bosni i

Hercegovini. U svom radu detaljno analizira taksonomski sastav, daje zastupljenost pojedinih

životnih formi drvenastih biljaka i analizira fitogeografsko poreklo vrsta. On konstatuje da su

neke vrste zastupljene sa prevelikim brojem stabala (Pinus abies, P. pungens i P. strobus sa

38%), dok su neke druge, veoma poželjne vrste, kao što je Quercus robur, Pinus wallichiana i

Magnolia kobus, zastupljene samo s jednim primerkom. Evidentno je prisustvo nekih vrsta koje

bi zbog njihovih estetskih i drugih osobina trebalo izbegavati u gradskim nasadima (Acer

negundo, Catalpa bignonioides i dr.), dok su neki veoma dekorativni rodovi žbunja zastupljeni

samo sa jednim ili svega nekoliko primeraka (Cotoneaster, Pyracantha, Lonicera, Spiraea) ili

uopšte nisu zastupljeni (Crataegus, Viburnum, Laburnum, Buxus, Weigela, Sorbusi dr.). Pored

ovoga, forma i struktura zasada su nezadovoljavajući, jer pored drvoreda, i nekih manjih

blokovskih površina, celi objekat je podizan neplanski i brzopleto, pa je raspored stabala na

području parka veoma neujednačen. Zbog svega navedenog Stupar smatra da je potrebno

pristupiti rekonstrukciji parka kako sastanovišta strukture i forme, tako i sa stanovišta sastava.

Prilikom istraživanja zelenih površina u Banja Luci, Maksimović i sar. (2018) ustanovili

su da je najčešća vrsta Aesculus hippocastanum, dok su dobro zastupljene i različite vrste roda

Tilia i Picea abies.

Nesamonikla dendroflora je u okviru aglomeracije grada Sarajeva zastupljena sa 947

različitih vrsta, kultivara i varijeteta, od čega je značajan broj alohton (Omanovića i sar., 2012).


5

Posebna pažnja u ovom radu je poklonjena biodiverzitetu nesamonikle dendroflore „Velikog

parka” u Sarajevu, gde je registrovano 43 različitih vrsta.

Istraživanjem dendroflore gradskog parka u Bihaću, Delić i sar. (2018) zabeležili su

prisustvo oko 80 vrsta iz 30 različitih familija. S najvećim brojem vrsta istakla se porodica

Rosaceae (10 vrsta). U pogledu habitusa dominirala su stabla, zatim grmovi, penjačice pa

puzavice. Listopadne vrste su bile zastupljenije od zimzelenih. Najbrojnija vrsta bio je hibridni

platan (Platanus x hispanica Münch) sa 115 jedinki. Prema geografskom poreklu alohtone vrste su

zastupljenije od autohtonih.

Dendroflora je istraživana i u pojedinim gradovima u Srbiji.

Vićentić i sar. (2017) su istraživali dendrofloru zelenih površina vrtića u Beogradu. Ovo

istraživanje obuhvata istraživanje glavnih elemenata rasta, procenu vitalnosti i dekorativnosti

svakog stabla, kao i utvrđivanje broja alergena i invazivnih vrsta na svakom istraživanom

području. Oni su utvgrdili prisustvo 41 biljne vrste sa 359 stabala na 4 istražena područja.

Utvrđeno je brojno prisustvo jedne invazivne vrste (Robinia pseudoacacaia L.). Takođe,

zabeleženo je 12 alergenih vrsta sa 133 stabla, što je 37,0% od ukupnog broja. Vrsta Betula

pendula Roth., koja ima veoma izražene alergijske karakteristike, prisutna je sa 17 stabala, a

vrste roda Tilia, koje imaju umerene alergijske karakteristike, sa 21 stablom.

U radu Ninić-Todorović i sar. (2015) prikazani su rezultati dobijeni u Futoškom parku

u Novom Sadu. Rad izdvaja najtraženije i najcenjenije vrste koje su prilagođene uslovima

urbane sredine. Na osnovu ispitanih bioloških i ekoloških parametara, izdvojen je plemeniti

čempres (Taxodium distichum (L.) Rich.), kao predstavnik četinara, zatim Platanus x acerifolia

(Ait.) Willd., Populus bolleana Lauche i Ulmus effusa Willd., kao predstavnici listopadnih vrsta

značajne vitalnosti i dekorativne vrednosti.

Na području grada Niša dendroflora nije sistematski istraživana.


6

1.2 Geografske karakteristike istraživanog područja

Grad Niš se nalazi u severnom delu jugoistočne Srbije (Sl. 2), 10 km uzvodno od ušća

Nišave u Južnu Moravu. Izgrađen je na obalama Nišave, u istočnom delu niške kotline, koja je

okružena planinskim masivima gotovo sa svih strana, dok je dolinom reke Južne Morave

otvorena prema severu. Sa severne strane uzdiže se planina Kalafat (837 m), krajnji zapadni

ogranak Svrljiških planina, koja se nastavlja na oniže krečnjačke masive Batalovca (707 m) i

Crnog vrha (683 m) i kristalastu masu Popove glave (534 m), odakle se spišta prema Južnoj

Moravi. Sa leve obale J. Morave uzdiže se krajnji ogranak Malog Jastrepca. Istočnu i

jugoistočnu stranu kotline nadvisuju ogranci Svrljiških planina (brdo Ječava) i Suve planine

(Vis i Banjsko brdo). Sa južne strane nalazi se planina Seličevica, krajnji ogranak kristalastog

Vlasinskog kompleksa. Prema zapadu, Niška kotlina postepeno prelazi u uzdignute lesne i

aluvijalne platoe Batušinačkog visa i dobričkog polja (Kostić, 1983). Neposrednoj okolini grada

poseban pečat daju dve krečnjačke klisure, Sićevačka klisura, koja je nastala radom reke

Nišave, između Svrljiških i Suve planine, i Jelašnička klisura, nastala radom Jelašničke reke.

Razuđenosti terena doprinosi i veći broj manjih klisura, kao što su Svetinikolska i Srećkova

klisura na planini Kalafat.

Slika 2. Geografski položaj grada Niša u istočnoj Srbiji


7

Grad Niš (Sl. 3) se prostire na površini od oko 600 km2, sa leve i desne strane reke

Nišave, od Sićevačke klisure do reke J. Morave. Predstavlja najveći grad u jugoistočnoj Srbiji

i sedište je Niškog upravnog okruga. Prema popisu iz 2011. godine u gradu je živelo oko 260000

stanovnika, što ga čini trećim po veličini u Srbiji.

Slika 3. Panorama grada Niša

(Аутор: Aleksic Ivan - Сопствено дело, CC BY-SA 3.0,

https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21532855)

Na ovom području zastupljena je umereno-kontinentalna klima, ali je mezoklima

uslovljena razlikama u nadmorskoj visini i brojnim uticajima koji dopiru dolinama Vardara,

Južne Morave i Nišave, usled čega je izražen njen prelazni karakter. Srednja godišnja

temperatura u nižim predelima (oko 200m nv.) je oko 12 ºC, na nešto većim visinama (oko 700

m nv.) je između 9 i 10ºC, dok je na području Vlasine (1200 m nv.) samo 6.4ºC. Najviši vrhovi

na ovom području imaju srednju godišnju temperaturu između 2 i 5ºC. Najmanje srednje

mesečne temperature su januara, pa je on najhladniji mesec ovog podneblja. Najtopliji meseci

su jul i avgust. Temperatura vazduha od zime prema letu se postepeno povećava, tako da

proleće nastupa veoma sporo. Temperature sporo opadaju i u jesen, tako da su jeseni veoma

tople. Ovo povoljno utiče na razvoj biljnog pokrivača. Vegetacioni period u nižim predelima je

duži od 250 dana, u brdskim predelima je oko 230 dana, dok je u planinskim predelima oko

200 dana. Puni razvoj vegetacije počinje kada temperature dostignu 15 ºC. Na nižim

nadmorskim visinama to se događa već u aprilu, u brdskim predelima u maju, a u planinskim

predelima u junu. Poznato je da je ovo područje u balkanskim okvirima ima skoro najmanje

padavina u toku godine i da spada u semiaridna (polusuva) područja. Prosečna godišnja količina

padavina u okolini Niša iznosi svega 550 mm. Sa povećanjem nadmorske visine povećava se i

količina padavina, ali nigde ne prelazi 900 mm (npr. na Vlasini 839 mm, što ovo područje ipak


8

izdvaja u podneblje sa humidnim klimom). Ova količina padavina nije podjednako raspoređena

u toku godine. Kao što se vidi iz klima dijagrama (Sl. 4) postoje dva maksimuma padavina, od

kojih je jedan krajem proleća (maj-jun), a drugi u toku jeseni (novembar). Najsuvlji meseci su

jul, avgust i septembar.

Slika 4. Klima- dijagram grada Niša

1.3 Niška tvrđava

U samom centru Niša nalazi se Niška tvrđava, gradsko utvrđenje na desnoj obali Nišave,

koje ima kontinuitet od oko dva milenijuma konstantnog postojanja o čemu svedoče

mnogobrojni arheološki nalazi. Po svom današnjem stanju, spada među najočuvanije utvrde tog

tipa u Srbiji i na Balkanskom poluostrvu.

Na mestu današnje Niške tvrđave, postajalo je utvrđenje Naisus i u okviru njega se

nalazio čitav grad sa administracijom i vojskom. Prva rimska tvrđava od kamena sagrađena je

na ovom mestu oko polovine 2. veka i u vreme Rimskog carstva antički grad Naisus je bio

važna pogranična tvđava. Srednjovekovna tvrđava podignuta je na temeljima ranijeg antičkog

i vizantijskog utvrđenja.

Niška tvrđava je danas jedan od najstarijih i najvrednijih spomenika kulture grada Niša i

njegov zaštitni znak. Tvrđava se nalazi u samom centru grada. U njoj se nalazi letnja pozornica,

više restorana i kafića, a u letnjem periodu je centar kulturnih događaja (Filmski susreti, Nišvil,

koncerti i muzičke svečanosti i drugo). Drugim rečima, tvrđava je prava zelena oaza bez

saobraćaja i buke.


9

Slika 5. Spoljašnji izgled Niške tvrđave

Niška tvrđava je zaštićena kao nepokretno kulturno dobro od velikog značaja za

Republiku Srbiju. Kompleks ovog spomenika kulture sačinjen je iz nekoliko celina čiju

zajedničku crtu čini postojanje bogatog kulturnog naslojavanja i složena urbana kompozicija

prostora različitih namena i funkcija, istovremeno isprepletanih povezanih, ali i sukobljenih na

istim relacijama. Istorijski podaci i arhitektonsko nasleđe determinišu ovaj prostor kao

centralnu tačku oko koje se, na desnoj obali Nišave, počevši od I veka n.e. razvijaju kako

fortifikacije, tako i urbani elementi naselja. Pored utvrđenja iz XVIII veka koje vizuelno

dominira prostorom, u okviru bedema i u njegovoj neposrednoj okolini, nalaze se objekti i

arheološki ostaci iz različitih istorijskih epoha, sa različitom namenom, stepenom očuvanosti i

prezentovanosti. Osim kulturno-istorijskih i urbanih elemenata, kao posebna karakteristika

ističe se i specifični prirodni ambijent, koga sačinjavaju uglavnom neuređene i loše održavane

zelene površinei visoko listopadno rastinje, što doprinosi postojanju mikroklime koja je znatno

kvalitetnijau odnosu na klimatske karakteristike okolnog gradskog urbanizovanog prostora, ali

i ugrožava elemente arhitekture i sigurnost korisnika. Celokupna situacija proizvodi haotično

stanje i doprinosi međusobnoj negaciji nasleđa i urbanih elemenata. Favorizovanje

improvizovanih objekata i neprimerenih sadržaja i potpuna zapuštenost pojedinih delova

kompleksa, takođe doprinose apsurdnosti situacije (Vasić-Petrović, 2012).

Danas je Niška tvrđava jedno od značajnijih i bolje očuvanih spomenika fortifikacije

ove vrste u središnjem delu Balkana. Njena poligonalna osnova, sa osam bastionih terasa,

izgrađena je na ostacima antičkog, vizantijskog i srednjovekovnog utvrđenja. Visina bedema je

8m, a prosečna debljina 3,0m, dok je ukupna dužina bedema 2.100m. Bila je opasana rovom.

Niška tvrđava, površine od preko 22 hektara, predstavljala je (zajedno sa Beogradskom) snažno


10

tursko utvrđenje u balkanskim oblastima Carstva. Tvrđava je, od 1878. do 1949. godine imala

izrazito vojni karakter i kao takva je funkcionisala isključivo u vojne svrhe, za potrebe srpske,

odnosno jugoslovenske vojske. Predata je za civilnu upotrebu 1949. godine. Niška tvrđava čini

središnji deo centralne gradske zone koja se prostire na desnoj obali Nišave. Potencijali lokacije

na kojoj se Tvrđava nalazi i njena uloga u današnjoj prostornoj organizaciji grada, dostupnost i

blizina ostalih sadržaja (kulturno-istorijskih, ugostiteljskih, turističkih, privrednih) u velikoj

meri su neiskorišćeni, zapostavljeni ili potpuno pogrešno angažovani. Međutim, i pored ovih

činjenica statistički podaci pokazuju da upravo najveći broj posetilaca u Nišu u toku godine u

razne svrhe boravi u Niškoj tvrđavi i njenom okruženju. Visoko zelenilo je pretežno iz perioda

formiranja parka posle Drugog svetskog rata, a travnate površine nisu uređene (Vasić-Petrović,

2016).

Postojeći zeleni fond uglavnom je u lošem stanju i zahteva ozbiljnu plansku zamenu.

Pojedine zone unutar Tvrđave rasterećene su od visokog zelenila zbog toga što se smatra da

ono može negativno uticati na arheološke ostatke pod zemljom, ali i na postojeće vidljive

objekte. Zona bedema potpuno je oslobođena visokog zelenila jer ono u velikoj meri utiče na

njihovu destabilizaciju. Visoko zelenilo ostaje sastavni deo platoa namenjenih deci i južnog

dela centralnog platoa. Van tvrđavskih bedema ono je predviđeno u svim graničnim zonama,

kao «tampon-sloj» i kao vizuelna blokada ka sadržajima čije je izmeštanje u ovoj fazi bilo

nemoguće predvideti. Čitavim prostorom preovladava nisko zelenilo i travnate površine, dok

su centralne tačke, trgovi i platoi obogaćeni i cvetnim površinama.

1.4 Fitogeografski položaj i potencijalna vegetacija okoline Niša

Prema fitogeografskoj podeli sveta, ovo područje pripada istočnomezijskoj florističkoj

provinciji balkanskog florističkog podregiona i srednjeevropskog florističkog regiona

(Stevanović, 1992), odnosno balkanskoj florističkoj provinciji borealnog regiona i holarktičkog

carstva (Tahtajan, 1986). Okolina Niša se odlikuje prisustvom velikog broja endemičnih biljnih

vrsta, a posebno tercijarnih endemorelikata, kao što su nadaleko čuvene Ramondia serbica i R.

nathaliae, od kojih je ova druga otkrivena upravo u neposrednom okruženju grada, u

Jelašničkoj klisuri. Osim toga, upravo u okolini grada ove dve vrste žive zajedno, u simpatriji,

dok su im ostali delovi areala potrpuno razdvojeni (Stevanović et al., 1987).

Ovaj deo Srbije se nalazi u zoni klimatogene šume hrastova sladuna i cera (Quercetum

frainetto-cerris s. lato) (Sl. 6). Samo najviši, severno eksponirani delovi planina u okruženju


11

grada se nalaze u klimazonalnom

pojasu okarakterisanom bukovim

šumama (Fagetum montanum s.

lato), dok su termofilnija staništa na

nadmorskim visinama iznad 700 m

obrasla kitnjakovim šumama

(Quercetum petraeae s. lato). Za

samu nišku kotlinu potencijalna

vegetacija je šuma hrasta lužnjaka i

jasena, Fraxino-Quercetum roboris,

koja bi se razvijala na većem delu

ovog prostora da nije antropogenog

uticaja, dok bi se pored reka razvijale

zajednice bele i krte vrbe (Salicetum

albo-fragilis) i vrbovo-topolove

šume (Salici-Populetum s. lato).

Termofilne padine neposredne

okoline grada okarakterisane su

zajednicom belograbića Cayrpinetum orientalis serbicum (Ranđelović et al., 1996).

Potencijalna šumska vegetacija je u većoj meri degradirana, pa se na površinama koje bi

potencijalno bile pokrivene šumom, razvija sekundarna travnjačka vegetacija. U pojasu

hrastovih šuma razvijena je livadska vegetacija okarakterisana različitim vrstama familije trava.

1.5 Značaj dendroflore za urbane ekosisteme

Biljke deluju kao "akumulatori" jer apsorbuju atmosferske zagađivače i utiču na

smanjenje čestica i gasova u vazduhu (Braun et al., 2007; Ilić i sar., 2009; Tangahu, 2011; Ilić,

2015; Glibovytska, 2017; Rostunov i sar., 2017). Urbane šume mogu obavljati tri zdravstvene

funkcije: 1) prevencija bolesti; 2) terapija; i 3) oporavak od bolesti. One mogu smanjiti direktne

i indirektne uzroke određenih bolesti i urbane stresore, kao što su ultravioletna zračenja,

zagađenje vazduha i buka, a mogu i pomoći u hlađenju životne sredine. Prisustvo i pristup

zelenim površinama mogu promovisati aktivni stil života i redovno vežbanje, čime se smanjuju

rizici od gojaznosti, dijabetesa tipa 2, koronarnih bolesti srca, poremećaja disanja i neke vrste

karcinoma (Salbitano et al., 2016). Drveće je odličan filter za zagađivače i čvrste čestice. Oni

Slika 6. Potencijalna vegetacija jugoistočne Srbije

(Fukarek, Jovanović, ed. 1983)


12

apsorbuju zagađujuće gasove (kao što su ugljen-monoksid, oksidi azota, ozon i sulfer oksidi) i

filtriraju čvrste čestice poput prašine, prljavštine ili dima iz vazduha zarobljavanjem na

listovima i kori.

Dendroflora ima veliki dekorativni značaj. Vrlo retko ćemo negde naći uzgojenu i neku

specifičnu ukrasnu vrstu iz naših predela, iako takvih ima veliki broj, i takvih koje mogu ne

samo uspešno konkurisati stranim vrstama, nego čak i nadmašiti ih svojom lepotom (Fukarek,

1972). I pored velikog bogatstva evropske dendroflore, već odavno se osjećala težnja za

unošenjem (introdukcijom) novih (alohtonih) vrsta s drugih kontinenata. Pojedine vrste su

unošene u Evropu još u starom veku kada su Rimljani unosili neke vrste u osvojene zemlje.

Međutim, interes za stranim vrstama i eksperimenti s njima dostigli su kulminaciju tokom, a

posebno krajem 18. i početkom 19. veka. Tako je dendroflora Starog kontinenta postajala sve

bogatija novim nesamoniklim vrstama koje su se tokom vremena, s više ili manje uspeha,

aklimatizovale u novim uslovima sredine. Po mišljenju nekih autora, u botaničke vrtove,

parkove i druge zelene površine Evrope unešeno je preko 10.000 različitih drvenastih vrsta i

nižih sistematskih kategorija. Najveći broj vrsta se unosi iz estetskih razloga gde se, osim

njihovih uzgojnih osobina cene i habitus, izgled i boja kore, debla i grana, oblik, veličina i boja

listova, oblik, boja i miris cvetova, vreme cvetanja i listanja, mogućnost orezivanja i

oblikovanja, otpornost na štetočine i na negativne uticaje zagađenog vazduha (dim, prašina,

otrovni gasovi). Neke od tih vrsta upotpunosti su se odomaćile u novim uslovima sredine,

daleko izvan svog prirodnog areala. Međutim, u poslednje vreme primetan je trend očuvanja

genofonda i zaštite autohtonih vrsta. Na 25. Internacionalnom seminaru za šumarsku genetiku

i uzgoj šumskog sadnog materijala u Tajzendorfu u oktobru 2002. godine objavljeno je da su

samo 54 vrste drvenastih biljaka (mahom autohtonih) dobile preporuku od nadležnih organa da

se mogu koristiti u Evropskoj Uniji kao sadni materijal pri pošumljavanju.


13

2. MATERIJAL I METODE

U radu je istraživana dendroflora na području Niške tvrđave. Tokom terenskih

istraživanja koja su obavljena jula i avgusta 2018. godine identifikovano je 66 drvenastih biljnih

vrsta. Istraživanja su se zasnivala na obilasku terena, opisivanju istraživane površine metodom

promatranja, utvrđivanju brojnosti dendroloških vrsta i identifikaciji dendroflore.

Za identifikaciju vrsta korišćena je sledeća literatura: “Čudesni svet biljaka botaničke

bašte Jevremovac (vodič kroz dendrofloru)” – Jovanović, 2005; “Flora Srbije I, II, IV, V, VI”-

Josifović, 1970, 1970, 1972, 1973, 1974; „Atlas drveća i grmlja”- Šilić, 1983.

Nomenklatura i klasifikacija biljnih vrsta usklađena je sa bazom podataka Euro+Med

database (http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed), a za vrste kojih nema u ovoj bazi, koriščćena je

baza The Plant List (http://www.theplantlist.org/).

U popisu flore vrste su navedene prema taksonomskoj hijerarhiji koja je korišćena u

Flori Srbije (Josifović, 1970). Za svaku vrstu navedeni su sledeći podaci: areal - tip/grupa kojoj

vrsta pripada, životna forma i kratak opis.

Taksonomska analiza je urađena na osnovu zastupljenosti pojedinih taksona u

dendroflori Niške tvrđave. Taksonomska struktura je prikazana grafički.

Fitogeografska analiza je urađena na osnovu pripadnosti vrsta florističkim areal

tipovima. Pripadnost vrsta flornim elementima određivana je po principima podele Mojzela

(Meusel et al., 1965.), koja se zasniva na podudarnosti areala vrsta sa odgovarajućim

florističkim horionima (Stevanović, 1992). Zastupljenost pojedinih areal tipova je grafički

prikazana.

Životne forme su date prema Raunkieovom principu, koji su razradili Elenberg i Miler-

Domboa (Ellenberg, Mueller - Dombois, 1967. in Mueller- Dombois, Ellenberg, 1974.), a u

"Flori Srbije" delimično izmenio Stevanović (1992a.).


14

Tumač skraćenica

Skraćenice životnih formi biljnih taksona

ac semp MesP scap - Stablova fanerofita srednje visine sa četinastim listovima

fo dec MesP caesp – Listopadna žbunasta fanerofita srednje visine

fo dec MesP scap – Listopadna stablove fanerofite srednje visine

fo dec MiP caesp – Listopadna žbunasta fanerofita visine 2 do 5 m

fo dec NP rept - Listopadna puzeća fanerofita čije grane se ne izdižu iznad 2 m nad zemljom

fo semp MesP caesp - Zimzelena žbunasta fanerofita srednje visine

a S lig - leti zelene drvenaste povijuše

semp S lig - večnozelene drvenaste povijuše

Skraćenice flornih elemenata biljnih taksona

Alp-carp - Alpsko-karpatska

Atl-Submed - Atlantsko-submediteranski

Bor – Borealni

EAz – Istočnoazijska

EAz(bor) - Evroazijska borealna

EMed-Maz - Istočnomediterasko-centralnoazijski

Esmed – Istočnosubmediteranska

EurAz – Evroazijski

EurAzM - Evroazijski planinski

Eur-Waz - Evropsko-zapadnoazijska

Him – Himalajska

MAz – Centralnoazijska

Med – Mediteranska

Med-Maz - Mediteransko-centralnoazijska

Med-smed - Mediteransko-submediteranski

Meur – Srednjeevropski

MEur-Med - Srednjeevropsko-mediteranska

MEur-Pont - Srednjeevropsko-pontska

MEur-SEur oro - Srednjeevropsko-južnoevropska visokoplaninska

NAm – Severnoamerička

NEur-MSEurM - Severnoevropsko-srednjejužnoevropska planinska

SeurM - Južnoevropsko planinska


15

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Na osnovu taksonomske analize dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 66 vrsta

biljaka iz 54 roda i 31 familije. Sve vrste pripadaju razdelu Tracheophyta i podrazdelu

Spermatophytina. Golosemenice su predstavljene sa 13 vrsta, od kojih 12 pripada klasi četinara

(Pinopsida), a jedna klasi Ginkgopsida. Skrivenosemenice su predstavljene sa 53 vrste, od kojih

37 pripadaju nadredu Rosanae, 10 nadredu Asteranae, 4 nadredu Ranunculanae, a po jedna

nadredovima Buxanae i Caryophyllanae.

3.1 Pregled dendroflore Niške tvrđave

GOLOSEMENICE (GYMNOSPERMAE)

Klasa ginka (Classis Ginkgopsida)

Red: Ginkgoales

Familija: Ginkgoaceae

1. Ginkgo biloba L.

Areal-tip/grupa: Alo/EAz

Životna forma: fo dec MesP scap

Ginko je listopadno drvo i jedini predstavnik trijaskog reliktnog roda Ginkgo, koji je nekada, u

mezozoiku, bio predstavljen velikim brojem vrsta. Ova vrsta golosemenice je u prošlosti bila

široko rasprostranjena po čitavom Holarktiku, a nakon ledenog doba zadržala se samo u nekim

planinskim predelima centralne i jugoistočne Kine. Početkom 18. veka donešena je u Evropu.

Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla.

Klasa četinara (Classis Pinopsida)

Red: Cupressales

Familija: Cupressaceae

2. Cupressus sempervirens L.

Areal-tip/grupa: Med-smed/Med

Životna forma: ac semp MesP scap

Čempres je vrsta četinara karakteristična za područje Mediterana, mada se prilagodio i malo

hladnijim podnebljima. Zbog svoje dekorativne vrednosti i zimzelene forme veoma je poželjna


16

na zelenim površinama, a sadi se kao pojedinačna, u drvovredima ili u manjim grupama. Na

prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 11 stabala.

3. Platycladus orientalis (L.) Franco



Tuja je četinar koji se često uzgaja u dvorištima i parkovima, a kao veoma dekorativna

zimzelena biljka, česta je u parkovima. Raste spontano u planinama istočne Azije, odakle je

doneta u Evropu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 45 stabala.

4. Taxus baccata L.

Areal-tip/grupa: Med-Smed/Med-Smed

Životna forma: ac semp MiP caesp

Tisa je mediteranska biljka, koja se često koristi u hortikulturi i uzgaja u parkovima. Na prostoru

Niške tvrđave zastupljena je sa nekoliko stabala iznad letnje pozornice.

5. Juniperus virginiana L.

Areal-tip/grupa: Alo/NAm

Životna forma: ac semp MiP scap

Virdžinijska kleka je žbunasta drvenasta biljka veoma česta u parkovima. U tvrđavi je prisutna

na nekoliko mesta, gde raste u grupacijama od više jedinki.

Red: Pinales

Familija: Pinaceae

6. Larix decidua Mill.

Areal-tip/grupa: Alo/Alp-carp

Životna forma: ac dec MesP scap

Ariš je listopadna vrsta četinara poreklom sa Alpa i Karpata ili severnih delova Evrope. Ova

vrsta je česta u parkovima, a na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 50 stabala.

7. Abies alba Mill.

Areal-tip/grupa: Bor/MEur-SEur oro


Evropska jela je starorimski naziv za ovu vrstu. Kod nas se najčešće naziva samo jela, jelka,

borika itd. Areal jele prostire se kroz srednju, južnu i zapadnu Evropu. Na prostoru Niške

tvrđave zastupljena je sa 11 stabala.


17

8. Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr.



Dugoigličava jela je veoma dekorativna drvenasta biljka veoma česta u parkovima. Poreklom

je iz Severne Amerike. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 1 stablom.

9. Picea abies (L.) H. Karst.

Areal-tip/grupa: Bor/NEur-MSEurM


Visoka ili obična smrča je zimzeleno stablo iz porodice borova. Rasprostranjena je u severnoj

Evropi, te na brdskim i planinskim područijima srednje i južne Evrope. Koristi se i kao ukrasno

stablo u dvorištima i parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 20 stabala.

10. Picea pungens Engelm.



Bodljiva smrča je zastupljena varijetetom glauca Regel. Rasprostranjena je u severnoj Americe,

odakle je preneta u Evropu, gde se često sreće u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave

zastupljena je sa oko 15 stabala.

11. Pinus nigra J. F. Arnold

Areal-tip/grupa: EurAzM/SEurM


Crni bor je visoko četinarsko drvo iz porodice Pinaceae. Raste u južnoj Evropi, severozapadnoj

Africi i Maloj Aziji. Jedna je od najrasprostranjenijih vrsta borova koji rastu u Srbiji. Na

prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 120 stabala.

12. Pinus sylvestris L.

Areal-tip/grupa Bor/EAz(bor)


Beli bor je četinarsko drvo iz porodice Pinaceae. Obuhvata velik prostor od severne Škotske i

Skandinavije preko celog Sibira do Ohotskog mora. U Srbiji raste u planinskim delovima,

naročito na hladnijim površinama severne i zapadne Srbije. Često se koristi kao dekorativno

drvo i u hortikulturi. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 90 stabala.

13. Pinus wallichiana A. B. Jacks.


18

Areal-tip/grupa: Alo/Him


Himalajski bor je veoma dekorativna drvenasta biljka koja se odlikuje dugim i povijenim

četinama. Poreklom je sa Himalaja, a u Evropu je unet 1823. godine, najpre u Englesku, a

kasnije i u druge zemlje. Na prostoru Niške tvrđave zastupljen je sa 9 stabala.

SKRIVENOSEMENICE (ANGIOSPERMAE)

Klasa dikotiledona (Classis Magnoliopsida)

Nadred: Caryophyllanae

Red: Caryophyllales

Familija: Tamaricaceae

14. Tamarix ramosissima Ledeb.


Životna forma: fo dec MesP caesp

Ova vrsta je pronađena u Kini, a u Evropiu i Aziji se odomaćila i može da se javi i u prirodnim

ekosistemima. Kao invazivna vrsta nalazi se gotovo u celom svetu, pogotovo u Sjedinjenim

Američkim Državama. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla.

Nadred: Ranunculanae

Red: Ranunculales

Familija: Berberidaceae

15. Clematis vitalba L.

Areal-tip/grupa: EurAz/EurAz

Životna forma: a S lig

Pavit je autohtona povijuša veoma česta na rubovima šuma, ali i na površini zapuštenih

građevina. U Niškoj tvrđavi je zastupljena na zidinama i na zidovima građevinskih objekata.

16. Mahonia aquifolium L.



Mahonija je ukrasni žbun veoma čest u parkovima. U tvrđavskom parku je zastupljena na više

površina nedaleko od glavnog ulaza i Vidinske kapije.

17. Berberis vulgaris L.


19

Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz

Životna forma: fo dec MiP caesp

Obučna žutilovka je ukrasni žbun veoma čest u parkovima. U tvrđavskom parku je

zastupljena nedaleko od glavnog ulaza.

18. Berberis thunbergii DC.



Tunbergova žutilovka je zastupljena varijetetom atropurpurea Chenault. Ova vrsta je poreklom

iz istočne Azije, a u Evropi je prisutna u parkovima. U Niškoj tvrđavi je zabeležena nedaleko

od glavnog ulaza.

Nadred: Buxanae

Red: Buxales

Familija: Buxaceae

19. Buxus sempervirens L.


Životna forma: fo semp MiP caesp

Šimširika je zastupljena varijetetom suffruticosa L., koja je poznata pod imenom sitnolisna

šimširika Ova vrsta je poreklom iz Mediterana, a u Evropi je široko rasprostranjena u

parkovima, živim ogradama i žardinjerama. U Niškoj tvrđavi je zabeležena nedaleko od

glavnog ulaza.

Nadred: Rosanae

Red: Crossosomatales

Familija: Staphyleaceae

20. Staphylea pinnata L.

Areal-tip/grupa: MEur/MEur


Klokočika je listopadni žbun koji se u prirodi javlja u svetlim hrastovim šumama, a na prostor

tvrđave je dospela slučajno, gde je naselila tvrđavske zidine. Ovim istraživanjima je zabeležena

jedna individua na jugoistočnim zidinama.

Red: Fagales


20

Familija: Fagaceae

21. Quercus robur L.



Lužnjak je vrsta visokog listopadnog drveta iz roda hrastova. Na ovim prostorima je autohtona

vrsta, koja je na prvoj rečnoj terasi Niške kotline potencijalno karakteristična vrsta i učestvuje

u izgradnji asocijacije Fraxino-Quercetum roboris. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa

oko 15 stabala.

Familija: Betulaceae

22. Betula pendula Roth

Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-Az


Bela breza je listopadno drvo prepoznatljivo po beloj kori debla i povijenim i tankim granama

po kojima je i dobila latinsko ime pendula. U našoj zemlji formira šumske sastojine koje

predstavljaju progradacijski stadijum u zarastanju terena na kojima je potencijalna šumska

vegetacija posečena. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 25 stabala.

Familija: Corylaceae

23. Corylus avellane L.

Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Med


Leska je razgrant žbun ili manje drvo. Plod leske je lešnik. Areal leske je veoma širok. Obuhvata

Skandinaviju, zapadnu i srednju Evropu, Sredozemlje, Balkansko poluostrvo itd. U Srbiji je

široko rasprostranjena u svim krajevima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla.

Familija: Juglandaceae

24. Juglans regia L.

Areal-tip/grupa: EurAz/EMed-MAz


Obični ili pitomi orah je listopadno stablo iz istoimene porodice oraha. Prirodno raste na

planinskom području središnje i Male Azije te je poznat pod nazivom persijski orah. U Evropi

se u prirodi najčešće sreće u reliktnim šumama u klisurama i kanjonima, ali se najčešće gaji

zbog jestivih prodova i ređe kao ukrasna vrsta u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave

zastupljena je sa 7 stabala.


21

Red: Malpighiales

Familija: Salicaceae

25. Salix alba L

Areal-tip/grupa: EurAz/EurMAz


Bela vrba je listopadno drvo rasprostranjeno u rečnim dolinama širom južne Evorpe, središnje

Azije i severne Afrike. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla.

26. Populus nigra L.

Areal-tip/grupa: EurAz/EurMAz


Crna topola je listopadno drvo rasprostranjeno u rečnim dolinama Evorpe, središnje Azije i

severne Afrike. Na prostoru Niške tvrđave je dospela slučajno i javlja se na zidinama gde je

zastupljena sa nekoliko relativno mladih individua.

Red: Fabales

Familija: Fabaceae

27. Gleditsia triacanthos L.



Gledičija je listopadno drvo koje u prirodi raste na prostoru Severne Amerike. U Evropu je

unešena u 17. veku. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 80 stabala.

28. Robinia pseudoacacia L.



Bagrem je listopadno drvo koje u prirodi raste na jugoistoku Sjedinjenih Američkih Država.

Areal ove vrste proširen je na ostatak planete. Veoma lako se širi i predstavlja značajnu

invazivnu biljku. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 60 stabala.

29. Styphnolobium japonicum (L.) Schott



Sofora ili japanski bagrem je biljka slična bagremu, ali za razliku od njega nema trnove.

Prirodno stanište ove vrste je u Kini, ali je introdukovana i u Japan, po kome je dobila ime.


22

Veoma je popularno ukrasno drvo u Evropi, Severnoj Americi i Južnoj Africi. Na prostoru

Niške tvrđave predstavlja najzastupljenije drvo sa oko 180 stabala.

30. Hippocrepis emerus (L.) Lassen subsp. emeroides (Boiss. & Spruner) Lassen

Areal-tip/grupa: Med-Smed/EMed-ESmed

Životna forma: fo dec MiP aesp

Ovo je listopadni žbun koji u našoj zemlji uglavnom naseljava termofilne krečnjačke stene, tako

da su joj zidine tvrđave veoma prijatno stanište, na koje se slučajno naselila. Pronaženo je

nekoliko primeraka ove termofilne žbunaste biljke na zidinama tvrđave.

Red: Malvales

Familija: Malvaceae

31. Tilia platyphyllos Scop.



Lipa je domaća u centralnoj i južnoj Evropi. Od svih zemalja u Evropi, jedino se Portugal javlja

kao zemlja u kojoj je lipa introdukovana. Pored Evrope, lipa se može naći i u zapadnoj Aziji,

na Krimu i Kavkazu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 200 stabala.

Red: Rosales

Familija: Elaeagnaceae

32. Elaeagnus angustifolia L.

Areal-tip/grupa: EurAz/Med-MAz


Ruska maslina je listopadni grm ili niže stablo iz porodice Elaeagnacea. Rasprostranjena je u

delovima Evrope, u zapadnoj i srednjoj Aziji i Severnoj Americi. Sadi se kao ukrasna biljka.

Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 10 stabala.

Familija: Moraceae

33. Morus alba L.



Dud je rod listopadnih drvenastih biljaka koji zajedno sa smokvama pripada porodici dudova.

Najveći broj vrsta potiče iz Azije. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 20 stabala.

Familija: Rosaceae

34. Spiraea chamaedryfolia L.


23



Suručica je nizak žbun koji je nedavno unet u tvrđavu pored staze do spomenika oslobodiocima

Niša od turaka.

35. Rubus caesius L.


Životna forma: fo dec NP rept

Kupina se javlja u onim delovima tvrđave koji su zarasli i ne uređuju se. Najčešće obrasta obod

zidina, ali je zabeležena i na njihovoj površini, između kamenja.

36. Rubus ulmifolius Schott


Životna forma: fo dec NP rept

Brestolisna kupina se javlja u onim delovima tvrđave koji su zarasli i ne uređuju se. Javlja se

na zidinama, pored građevina i na zapištenim mestima.

37. Rosa dumalis Bechst.



Divlja ruža je slučajno naselila tvrđavu, gde se javlja na degradiranim istočnim zidinama sa

relativno malim brojem primeraka.

38. Pyracantha coccinea M. Roem.

Areal-tip/grupa: Alo/Med


Pirakanta je veoma česta zimzelena žbunasta biljka u parkovima. U tvrđavi se javlja na više

površina u samom parku, ali je zabeležena i na zidinama, gde je slučajno dospela.

39. Cotoneaster horizontalis Decne.



Horizontalna dunjarica je poluzimzeleni žbun koji se često koristi za ozelenjavanje parkovskih

površina. Zbog velikog invazivnog potencijala, ona je česta i kao subspontana u urbanim

ekosistemima. U Niškoj tvrđavi je zastupljena nedaleko od Vidinske kapije, gde raste zajedno

sa Mahonia aquifolium.


24

40. Malus pumila Mill.

Areal-tip/grupa: Alo/MAz


Domaća jabuka je listopadno drvo sa gustom krošnjom. Nastala je u centralnim delovima Azije.

Od 13. veka jabuke su postale veoma uzgajana vrsta širom Evrope. Na prostoru Niške tvrđave

zastupljena je sa 1 stablom.

41. Prunus cerasifera Ehrh.

Areal-tip/grupa: Alo/ESmed


Ova vrsta šljive poznata je i kao crvenolisna šljiva. Domaća je u Jugoistočnoj Evropi i Zapadnoj

Aziji. Naturalizovana je širom Evrope i u većim delovima Severne Amerike. Na prostoru Niške

tvrđave zastupljena je sa 7 stabala.

42. Prunus domestica L.



Šljiva je drvo koje pripada familiji ruža. Pod šljivom podrazumevamo mnogoborjne sorte

domaćih šljiva. Domaća je u centralnoj i istočnoj Evropi, i u delu jugozapadne Azije. S obzirom

na njenu sposobnost prilagođavanja klimatskim uslovima, zastupljena je u gotovo čitavom

svetu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla.

43. Prunus syriaca Borkh.



Ova vrsta šljive je dobijena selekcijom iz divlje vrste koja potiče iz Anadolije. U Evropi se

javlja kao podivljala i česta je na prirodnim staništima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena

je sa 2 stabla.

44. Pyrus communis L. subsp. pyraster (L.) Ehrh.

Areal-tip/grupa: MEur/Meur


Divlja kruška je listopadni grm ili stablo iz porodice ruža. Rasprostranjena je na području

Evrope, izuzev krajnjeg severa. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 4 stabla.

45. Sorbus domestica L


25

Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-WAz


Oskoruša je listopadna vrsta drveta, koja je rasprostranjena u južnoj i srednjoj Evropi, severnoj

Africi, na Krimu i Maloj Aziji. Teško je odrediti tačne granice prirodne rasprostranjenosti,

budući da je od davnina sađena i spontano proširena. Težište areala je na Balkanskom

poluostrvu, Apeninskom poluostrvu i južnoj Francuskoj. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena

je sa 2 stabla.

46. Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers.

Areal-tip/grupa: Alo/Bor


Ova vrsta je u prirodi rasprostranjena u južnoj Švedskoj, ali se može naći na istoku Danske, i

na dalekom jugozapadu Finske, Estonije, Letonije i severne Poljske. Na prostoru Niške tvrđave

zastupljena je sa 4 stabla.

Red: Sapindales

Familija: Sapindaceae

47. Acer negundo L



Pajavac, negundovac ili japanski javor je listopadno dvodomo drvo. U prirodi je rasprostranjena

u rečnim dolinama istočnog i centralnog dela SAD i Kanade. Introdukovana je u Evropu krajem

17. veka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala.

48. Acer pseudoplatanus L

Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Pont


Gorski javor je listopadno drvo. Rasprostranjen je u zapadnoj, srednjoj i južnoj Evropi,

zapadnoj Aziji, na Kavkazu i u severnim delovima Male Azije. Na prostoru Niške tvrđave


49. Acer saccharinum L

Areal-tip/grupa: Alo/Nam

Životna forma: fo dec MesP scapo

http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameId=500137&PTRefFk=9000000


26

Srebrnolisni ili šečerni javor ima prirodni areal u Severnoj Americi. Na prostoru Niške tvrđave


50. Koelreuteria paniculata Laxm.



Kelreuterija je listopadno stablo. Poreklom je iz istočne Azije (Kina, Koreja). Kod nas se uzgaja

kao ukrasno stablo u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala.

Familija: Simaroubaceae

51. Ailanthus altissima (Mill.) Swingle



Kiselo drvo, pajasen ili brezorest je vrsta drvenaste biljke iz porodice pajasena, poreklom iz

umerenih oblasti istočne Azije. Ovu vrsta se u Evropi pojavljuje 1751. godine. Prvobitno je

sađeno kao ukrasno drvo, a zatim i za podizanje kvaliteta zemljista i podizanje plantažnih šuma.

Zbog izuzetnog invazivnog potencijala, ova vrsta se danas smatra pravom napasti prirodnih

ekosistema, a u tvrđavi, posebno na njenim zidinama, prirodnim rušiteljem ovog

srednjevekovnog zdanja. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 10 stabala.

Familija: Ulmaceae

52. Celtis occidentalis L



Američki koprivić je visoko listopadno drvo Severne Amerike. U Evropu je donet početkom

17. veka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 25 stabala.

53. Ulmus procera Salisb.

Areal-tip/grupa: EurAz/Atl-Submed


Poljski brest je rasprostranjen širom Evrope i Azije. U našoj zemlji se javlja uglavnom u rečnim

dolinama, gde je sve ređe zastupljena zbog delovanja antrologenog faktora. Na prostoru Niške

tvrđave zastupljena je sa oko 65 stabala.

Familija: Vitaceae

54. Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch.


27



Petolisna lozica je povijuša poreklom iz Severne Amerike. Kod nas se često javlja kao

podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja subspontano na zidinama.

55. Parthenocissus tricuspidata (Siebold & Zucc.) Planch.



Trorežnjevita lozica je povijuša poreklom iz Japana i Koreje. Kod nas se često javlja kao

podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja kao živa ograda oko gradske pozornice.

56. Vitis vinifera L.

Areal-tip/grupa: Kosm/Kosm


Vinova loza je kosmopolitska povijuša čijim selekcionisanjem je dobijen veliki broj gajenih

sorti. Kod nas se često javlja kao podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja subspontano na

zidinama.

Nadred: Asteranae

Red: Dipsacales

Familija: Viburnaceae

57. Sambucus nigra L.



Zova ili bazgda je listopadni grm ili nisko stablo. Rasprostranjena je po celoj Evropi i zapadnoj

Aziji. Često raste na rubovima šuma, uz obalu reka i potoka. Na prostoru Niške tvrđave


http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameId=44348&PTRefFk=9000000


28

Familija: Dipsacaceae

58. Symphoricarpos orbiculatus Moench



Ova žbunasta, listopadna drvenasta biljka je čest stanovnik naših parkova. U Evropu je uneta

iz Severne Amerike. U tvrđavi je prisutna u vidu manjih zasada nedaleko od glavnog ulaza.

Red: Cornales

Familija: Cornaceae

59. Cornus mas L.

Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Med


Dren pripada porodici drenova i raste u južnoj Evropi i jugozapadnoj Aziji. Rasprostranjen je

po našim šumama i otporan na prouzrokovače bolesti. To je samonikli listopadni grm srednjeg ili

velikog rasta. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla.

Red: Lamiales

Familija: Bignoniaceae

60. Catalpa bignonioides Walter



Katalpa je listopadno drvo iz familije Bignoniaceae. Zbog svoje lepote se vrlo često javlja kao

dekorativna biljka. Njegovo poreklo je Severna Amerika. Raste na zemljištu koje je bogato

hranljivim materijama i koje je dobro osunčano. Vrlo se lako adaptira na gradske uslove života,

i zbog toga je čest stanovnik brojnih parkova. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 11

stabala.

Familija: Oleaceae

61. Fraxinus excelsior L.

Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-WAz


Beli jasen se prostire u celoj zapadnoj i južnoj Evropi i Maloj Aziji. U Srbiji se javlja u

lužnjakovim šumama na prvom rečnom platou kao jedna od karakterističnih vrsta. Na prostoru

Niške tvrđave zastupljena je sa oko 185 stabala.


29

62. Olea europaea L.

Areal-tip/grupa: Alo/Med

Životna forma: fo semp MesP scap

Maslina je zimzeleni grm ili stablo iz istoimene porodice maslina. Karakteristična je vrsta

mediteranskih šuma iz sveze Oleo-Ceratonion. U tvrđavskom parku je zabeležena jedna

stabljika.

63. Ligustrum vulgare L.



Kalina je autohtona žbunasta biljka koja se često može naći na parkovskim površinama naše

zemlje. Osim u parku, zastupljena je i na zidinama tvrđave.

Familija: Paulowniaceae

64. Paulownia tomentosa (Thunb.) Siebold & Zucc.



Paulovnija je rod nazvan po velikoj vojvotkinji Ani Pavlovnoj od Rusije. Rasprostranjena u

centralnoj i zapadnoj Kini. Kod nas se sve češće gaji zbog veoma brze produkcije drvne mase.

Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla.

Familija: Araliaceae

65. Hedera helix L.

Areal-tip/grupa: Med-Smed/ Med-Smed

Životna forma: semp S lig

Bršljan je jako česta zimzelena povijuša širom naše zemlje. Mediteransko-submediteranskog je

porekla. U Niškoj tvrđavi obrasta u velikoj meri zapuštene istočne zidine i neuređene objekte

infrastrukture.

Familija: Araliaceae

66. Solanum dulcamara L.



Paskvica ili razvodnik je česta povijuša širom naše zemlje. Najčešće se javlja pored reka i na

obodima šuma, ali i kao nepoželjni element urbanih ekosistema. U Niškoj tvrđavi obrasta u

zapuštene istočne zidine i neuređene objekte infrastrukture.


30

3.2 Taksonomska analiza dendroflore Niške tvrđave

Taksonomskom analizom dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 66 vrsta

biljaka iz 54 roda, 31 familije, 19 redova i 7 nadredova, odnosno podklasa (Tab. 1). Sve vrste

pripadaju razdelu vaskularnih biljaka (Tracheophyta) i podrazdelu semenica

(Spermatophytina). Golosemenice (Gymnospermae) su predstavljene sa 13 vrsta, od kojih 12

pripada klasi četinara (Pinopsida), a jedna klasi Ginkgopsida. Skrivenosemenice su

predstavljene sa 53 vrste, od kojih 37 pripadaju nadredu Rosanae, 10 nadredu Asteranae, 4

nadredu Ranunculanae, a po jedna nadredovima Buxanae i Caryophyllanae.

Tabela 1: Taksonomska struktura dendroflore Niške tvrđave

Nadred/podklasa Red Familija Vrsta Rod

Ginkgoidae Ginkgoales Ginkgoaceae 1 1

Pinidae Cupressales Cupressaceae 4 4

Pinales Pinaceae 8 4

Ranunculanae Ranunculales Ranunculaceae 1 1

Berberidaceae 3 2

Buxanae Buxales Buxaceae 1 1

Caryophyllanae Caryophyllales Tamaricaceae 1 1

Rosanae Crossosomatales Staphyleaceae 1 1

Fagales Fagaceae 1 1

Betulaceae 1 1

Corylaceae 1 1

Juglandaceae 1 1

Malpighiales Salicaceae 2 2

Malvales Malvaceae 1 1

Fabales Fabaceae 4 4

Rosales Moraceae 1 1

Eleagnaceae 1 1

Rosaceae 13 9

Ulmaceae 2 2

Sapindales Sapindaceae 4 2

Simaroubaceae 1 1

Vitales Vitaceae 3 2

Asteranae Cornales Cornaceae 1 1

Dipsacales Viburnaceae 1 1

Caprifoliaceae 1 1

Apiales Araliaceae 1 1

Solanales Solanaceae 1 1

Lamiales Bignoniaceae 1 1

Oleaceae 3 3

Paulowniaceae 1 1

UKUPNO 66 54


31

Podklasa Ginkgoidae je predstavljena jednom vrstom, Ginkgo biloba. Podklasa Pinidae

je predstavljena sa dva reda, Cupresales (jedna familija, 4 roda i 4 vrste) i Pinales (jedna

familija, 4 roda i 8 vrsta) (Sl. 7).

Nadred Ranunculanae je predstavljen redom Ranunculales, koji obuhvata dve familije,

3 roda i 4 vrste. Nadredovi Buxanae i Caryophylanae obuhvataju po jednu familiju, rod i vrstu.

Nadred Rosanae je najzastupljeniji i obuhvata 6 redova, 15 familija, 30 rodova i 37 vrsta.

Nadred Asteranae obuhvata 5 redova sa 8 familija, 10 rodova i 10 vrsta (Sl. 7).

Slika 7. Zastupljenost podklasa golosemenica i nadredova skrivenosemenica u dendroflori

Niške tvrđave

Slika 8. Zastupljenost redova u dendroflori Niške tvrđave

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Vrsta

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Vrsta


32

Najzastupljeniji red u dendroflori Niške tvrđave je Rosales sa 17 vrsta iz 13 rodova i 4

familije. Većim brojem vrsta odlikuju se i redovi Pinales (8), Sapindales (5) i Lamiales (5), dok

su redovi Cupressales, Ranunculales i Fagales predstavljeni sa po 4 vrste (Sl. 8).

Najzastupljenija familija je Rosaceae (13), za njom sledi familija Pinaceae (8), a zatim

Fabaceae, Sapindaceae i Cupressaceae sa po 4 vrste (Tab. 1).

Analizom taksonomske strukture rodova uočava se da tri roda, Pinus, Acer i Prunus

sadrže po 3 vrste, dok su ostali rodovi predstavljeni sa jednom ili dve vrste.

3.3 Analiza životnih formi dendroflore Niške tvrđave

Skup ili kompleks morfoloških, anatomskih, kao i fizioloških i fenoloških adaptivnih

osobina čine životnu ili ekološku formu biljke. Životne forme biljaka uključuju sve njene

karakteristike kao sto su: veličina, oblik, dužina života, stepen odrvenjavanja, združnost

(samostalnost), opšti izgled (habitus), položaj vršnih pupoljaka, morfologija lista, fenologija,

fiziološke adaptacije, periodičnost faza u razviću, način oprašivanja.

Zastupljenost pojedinih životnih formi u flori nekog područja naziva se biološki spektar

flore. Na osnovu ovog spektra može se rasuđivati o ekološkim karakteristikama, a posebno o

klimi područja čija se flora posmatra.

Raunkiaer u klasifikaciji životnih formi se zadrzao samo na jednom morfološkom

karakeru - organima kojima biljke preživljavaju nepovoljnu sezonu i njihovom položaju,

odnosno blizini ili udaljenosti od površine zemljišta (podloge), u vazduhu, zemljištu ili vodi.

Definisao je 5 osnovnih tipova životnih formi: fanerofita (Ph), hamefita (Ch), hemikriptofita

(H), kriptofita (K) i terofita (T). Ta klasifikacija je naknadno dopunjena i detaljnije razrađena

(Ellenberg, Mueller-Dombois, 1967), pri čemu su kriptofita podeljene na geofita (G) i hidrofita

(Hyd), a izdvojena je i posebna osnovna životna forma skandentofita ili povijuše (S). Drvenaste

biljke, odnosno biljke sa odrvenelim stablom, pripadaju dvema životnim formama, fanerofita i

skandentofita.

Fanerofite (P) su biljke sa višegodišnjim, trajnim nadzemnim izdancima i granama sa

pupoljcima na vrhovima, u vazduhu, na visini većoj od 50 cm. To su, sem retkih izuzetaka,

drvenaste biljke koje mogu biti listopadne ili večnozelene. Večnozelene drvenaste biljke mogu

imati široke listove, sa izraženom lisnom površinom, ili igličaste listove, četine. Prema

spoljašnjem izgledu, habitusu, fanerofite mogu biti žbunaste (caespitosus) (P caesp), sa

izraženim stablom u osnovi (scaposus) (P scap) ili sa puzećim izdancima (reptantia) (P rept).

Fanerofite se prema visini se dele na megafanerofite - drveće visoko preko 50 m,


33

mezofanerofite - drveće visoko od 5-50 m, mikrofanerofite - drveće visoko 2-5 m, i

nanofanerofite - žbunovi do 2 m visine.

Skandentofite, povijuše ili puzavice, se dele na zeljaste (herbaceus) i drvenaste

(lignosus) skandentofite. Dendroflori pripadaju samo skandentofite sa odrvenelim stablima.

U dendroflori Niške tvrđave zastupljeno je 60 fanerofita i 6 skandentofita (Tab. 2, Sl.

8). Stablove fanerofite (P scap) su zastupljene sa 46 vrsta, a žbunaste (P caesp) sa 12 vrsta.

Dve vrste imaju formu fanerofita sa puzećim izdancima (P rept). Najveći broj fanerofita

pripada listopadnim stablovim fanerofitama srednje visine (fo dec MesP scap) (30), a ako tom

broju dodamo i listopadnim stablovim fanerofitama visine manje od 5 m (fo dec MiP scap) (5),

jasno je da je izrazito diminantna životna forma u dendroflori tvrđave listopadne stablove

fanerofite (fo dec P scap). Značajno je i učešće četinara, odnosno stablovih fanerofita sa

igličastim listovima (ac P scap) (10), pri čemu je 9 vrsta večnozeleno (ac semp P scap), a

jedna, Larix decidua, sa opadajućim četinama (ac dec P scap). Žbunaste listopadne fanerofite

(fo dec P caesp) su predstavljene sa 6 vrsta. Brojne su i večnozelene žbunaste fanerofite (semp

P caesp) (6), od kojih su dve četinarske (ac semp P caesp), a 4 listove forme (fo semp P caesp).

Fanerofite sa puzećim izdancima su predstavljene listopadnim nanofanerofitama (fo dec NP

rept).

Skandentofita sa odrvenelim stablom (S lig) su zastupljene sa 6 vrsta, od kojih 5 vrsta

ima listove koji su zeleni tokom leta, a jedna vrsta je sa večnozelenim listovima (Hedera helix)

(Tab. 2, Sl. 9).

Tabela 2. Zastupljenost izvedenih životnih formi fanerofita i skandentofita u dendroflori Niške

tvrđave

Životna forma Izvedena životna forma Broj vrsta

Phanerophyta (P)

ac dec MesP scap 1 ac semp MesP scap 9 ac semp MiP caesp 2 fo dec MesP caesp 6 fo dec MesP scap 30 fo dec MiP scap 5 fo dec NP rept 2 fo semp MesP caesp 1 fo semp MesP scap 1 fo semp MiP caesp 3

Skandentophyta lignosa, S lig a S lig 5 semp S lig 1


34

Slika 9. Biološki spektar dendroflore Niške tvrđave (fd - fo dec. fs - fo semp)

Na osnovu biološkog spektra može se zaključiti da Niška tvrđava predstavlja veom

povoljnu sredinu za razvoj drvenastih vrsta svih tipova životnih formi. Ipak, na osnovu

zastupljenosti pojedinih vrsta, jasno je uočljivo da diminira životna forma stablovih fanerofita,

dok su žbunaste forme prisutne u znatno manjem broju (najviše u blizinu glavnog ulaza u

tvrđavu).

3.4 Fitogeografska analiza dendroflore Niške tvrđave

Fitogeografskom analizom dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 7 različitih

areal tipova: alohtoni, kosmopolitski, borealni, evroazijski, srednjeevropski, mediteransko-

submediteranski i evroazijski planinski (Tab. 3, Sl. 10).

Skoro polovinu dendroflore tvrđave čine vrste stranog porekla, odnosno alohtoni areal-

tip, koji obuhvata ukupno 32 vrste, odnosno 49,5% ukpne flore. Među alohtonim vrstama

najbrojnije su one koje imaju severnoameričko poreklo (12) i istočnoazijsko poreklo (11).

Grupu vrsta sa veoma širokim arealim koji zahvataju područje više fitogeografskih

regiona čine kosmopolitski i borealni areal-tip. Kosmopolitskom areal-tipu pripada samo jedna

vrsta (Vitis vinifera). Borealni areal-tip je predstavljen sa 4 vrste.

Izuzetno je brojna i grupa vrsta koje imaju evroazijski tip rasprostranjenja (19), među

kojima su najbrojnije vrste koje svojim arealima zauzimaju Evropu i zapadnu Aziju (6), za

kojima slede tipične evroazijske biljke (5). Evroazijski planinski areal tip je predstavljen vrstom

Pinus nigra. Mediteransko-submediteranski areal-tip je predstavljen sa 6 vrsta, a

srednjeevropski areal-tip sa 4 vrste.

Tabela 3. Zastupljenost pojedinih areal-tipova i areal-grupa u dendroflori Niške tvrđave

ac P, 12

fs P caesp , 4

fs P scap, 1fd P caesp, 6

fd P scap, 35

fd P rept, 2

S lig, 6


35

Areal tip Areal grupa Broj vrsta

Alohtoni - Alo

Alpsko-karpatska - Alp-carp 1 Borealna - Bor 1 Centralnoazijska - MAz 1 Istočnoazijski - EAz 11 Istočnosubmediteranska - ESmed 3 Mediteranska - Med 1 Severnoamerička - NAm 12 Himalajska - Him 1 Mediteranska - Med 1

Kosmopolitski - Kosm Kosmopolitski - Kosm 1

Borealni - Bor

Evroazijska borealna - EAz(bor) 1 Severnoevropsko-srednjejužnoevropska planinska -

NEur-MSEurM 2

Srednjeevropsko-južnoevropska visokoplaninska - MEur-SEur oro

1

Evroazijski - EurAz

Atlantsko-submediteranski - Atl-Submed 1 Evroazijska - EurAz 5 Evropsko-srednjeazijski - EurMAz 2 Evropsko-zapadnoazijski - EurWAz 6 Istočnomediterasko-centralnoazijski - EMed-MAz 1 Mediteransko-centralnoazijska - Med-MAz 1 Srednjeevropsko-mediteranska - MEur-Med 2 Srednjeevropsko-pontska - MEur-Pont 1

Evroazijski planinski - EurAzM Južnoevropsko planinska - SEurM 1

Mediteransko-submediteranski - Med-smed

Istočnomediteransko-submediteranski-Emed-Esmed 1 Mediteranska - Med 1 Mediteransko-submediteranski - Med-smed 4

Srednjeevropski - MEur Srednjeevropska - MEur 4

Slika 10. Areal-spektar dendroflore Niške tvrđave

Alo, 32

Kosm, 1

Bor, 4

EurAz, 19

EurAzM, 1 Med-smed, 6

MEur, 4


36

4. ZAKLJUČAK

Na osnovu ovog istraživanja izvedeni su sledeći zaključci:

• Taksonomskom analizom dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 66 vrsta

biljaka iz 54 roda, 31 familije, 19 redova i 7 nadredova, odnosno podklasa. Sve

vrste pripadaju razdelu vaskularnih biljaka (Tracheophyta) i podrazdelu semenica

(Spermatophytina), pri čemu su golosemenice predstavljene sa 13 vrsta, a

skrivenosemenice sa 53 vrste.

• Najveći broj vrsta pripada nadredu Rosanae (37), odnosno redu Rosales (17) i

familiji Rosaceae (13).

• Biološki spektar dendroflore Niške tvrđave čine fanerofite i skandentofite sa

odrvenelim stablom. Fanerofite su zastupljene sa 60 vrsta, a i skandentofite sa 6.

Stablove fanerofite su zastupljene sa 46 vrsta, a žbunaste sa 12 vrsta. Najveći broj

fanerofita pripada listopadnim stablovim fanerofitama (35). Skandentofita sa

odrvenelim stablom su zastupljene sa 6 vrsta.

• Analizom areal-spektra dendroflore Niške tvrđave uočeno je da jezgro (49,5%)

dendroflore ovog objekta čine vrste koje ne rastu u prirodi na području naše zemlje,

odnosno alohtone biljne vrste (32 vrste).

• Zelenilo Niške tvrđave prilično je bogato dendro - vrstama koje su uglavnom

dobrog zdravstvenog stanja i estetski se uklapaju. Međutim, potrebna mu je

revitalizacija. Stabla koja su u dubokoj starosti, kojima se lome grane za vreme

jačih vetrova trebalo bi ukloniti i na njihovo mesto posaditi atraktivne dendro -

vrste.


37

5. LITERATURA Braun M., Margitai Z., Tóth A., Leermakers M. (2007). Environmental monitoring using linden

tree leaves as natural traps of atmospheric deposition: a pilot study in Transilvania, Romania.

AGD Landscape&Environment, 1: 24-35.

Čurović Ž., Stešević D., Čurović M., Spalević V. (2003). Autohtona dendoflora parkova

Podgorice. Natura Montenegrina, 2: 19- 40.

Delić E., Medak J., Bakrač A., Dzafić S., Dobrić B., Muhović B. (2018). Dendroflora Gradskog

parka u Bihaću. Glasilo Future, 1: 1-14.

Fukarek P. (1972). Značaj nekih naših autohtonih vrsta grmlja za hortikulturu; zbornik radova:

Aktuelni problemi šumarstva, drvne industrije i hortikulture; (619-628); Šumarski fakultet;

Beograd.

Glibovytska N. (2017). Environmental sustainability and phytomelioration suitability of woody

plants in urban ecosystems. Botany and Plant Ecology, 28: 12-21.

Ilić P., Marković S., Janjuš Z., Račić-Milišić S. (2009). Importance and role of vegetation in

protection from air pollution. Scientific-professional conference with international

participation “Safety and health in work and environmental protection”, Banja Luka,

Republic of Srpska, Bosnia and Herzegovina.

Ilić P. (2015). Pollution and control of air quality in the function of environment protection.

Independent University, Banja Luka.

Jablanović M, Jakšić P, Kosanović K. (2003). Introduction to ecotoxicology. University of

Priština, Faculty of Natural Sciences and Mathematics, Kosovska Mitrovica.

Josifović M. Flora Srbije I, II, IV, V, VI. (1970, 1970, 1972, 1973, 1974). Srpska akademija

nauke i umetnosti (SANU). Beograd.

Jovanović S. (2005). Čudesni svet biljaka botaničke bašte Jevremovac- vodič kroz dendrofloru.

Biološki fakultet, Univerziteta u Beogradu. Beograd.

Karavla J. (2006). Dendrološke karakteristike zelene potkove grada Zagreba s prijedlogom

obnove njezinoga istočnoga dijela. Šumarski list, 1-2: 31-40.

Kostić, M. (1983): Geografske odlike niškog područja. U: Milić, D. (ed.): Istorija Niša, I.

Gradina i Prosveta, Niš.


38

Lapix R., Freedman B. (2010). Vegetation structure and composition within urban parks.

Landscape and Urban Planning, 98: 124-135.

Maksimović T., Ilić P., Bajić S. (2018). State of green areas and analysis of coverage in the area

of Banja Luka. Quality of life, 9:51-55

Nestorović M., Jovanović M., Šovljanski G., Bajić-Bibić Lj., Jokić J. (2011). Priručnik za

alergene biljke. Prirodnjački muzej, Beograd, Srbija.

Ninić- Todorović J., Mladenović E., Čukanović J., Sentić I., Lakić A., Todorović D., Todorović

I. (2015). Bio- ecological dendroflora characteristics of the district park in Novi Sad.

Agriculture & Forestry, 61: 51-60.

Ocokoljić M., Medarević M., Nikić Z., Galečić N., Stojičić Đ. (2010). Variability of features in

half-sib posterity as a basis in plant breeding of the species Koelreuteria paniculata Laxm.

Archives of Biological Science, 62: 693-703.

Omanović M., Muslić M., Hubanić M. (2012). Enviromental characterization of non- wild

dendroflora: case study “Veliki park” Sarajevo. Biodiversity- theoretical and practical

aspects. Academy of Sciences and Arts of Bosnia and Herzegovina. Sarajevo, Bosnia and

Herzegovina. 22:159-166.

Pandza M. (2016). Dendroflora okoliša škola u Šibensko- Kninskoj Županiji. Agronomski

glasnik, 6:251-270.

Ranđelović, N., Ranđelović, V., Zlatković, B. (1996). Flora i vegetacija prirodnih dobara na

teritoriji grada Niša (str. 110-123). U: Vlajković, M. (ed.): Grad u ekologiji - ekologija u

gradu. Sekretarijat za zaštitu životne sredine grada Niša, 275 str.

Rostunov A., Konchina T., Zhestkova E., Gusev D., Kharitono S. (2017). The dependence of

morphological and physiological indicators of the leaves of woody plants on the degree of

technogenic pollution. Environment, Technology, Resources, Rezekne, Latvia. Proceedings

of the 11th International Scientifi c and Practical Conference. 1: 235-239.

Salbitano F., Borelli S., Conigliaro M., Yujuan C. (2016). Guidelines on urban and peri-urban

forestry. FAO.

Seiler A. (2001). Ecological effects of roads: a review. Uppsala: Swedish University of

Agricultural Sciences.


39

Stavretović N., Vučković M., Stajić B. (2010). Classification of trees and tree species in

Obrenovac "Mali park" by elements of growth, vitality and ornamentalness. Archives of

Biological Science, 62: 1119-1024.

Stevanović, V., 1992: Floristička podela teritorije Srbije sa pregledom viših horiona i

odgovarajućih flornih elemenata. In: Sarić, M. (ed.): Flora Srbije, I. (Drugo izdanje). SANU.

Beograd. 49-70.

Stevanović, V. (1992a): Klasifikacija životnih formi flore Srbije. In Sarić, M. (ed.): Flora Srbije,

I. (Drugo izdanje). SANU. Beograd. 37-49.

Stevanović, V., Niketić, M., & Stevanović, B. (1987). Phytocoenological characteristics of

sympatric habitats of endemo-relic species Ramonda serbica Panč. and R. nathaliae Panč.

et Petrov. Bull. Inst. Jard. Bot. Univ. Belgrade, 21, 17-26.

Stupar V. (2009). Dendroflora parka “Univerzitetski grad” u Banja Luci. Glasnik Šumarskog

fakulteta Univerziteta u Banja Luci, br. 10. 25–42.

Takhtajan, A., 1986: Floristic Regions of the World. University of California Press, Berkeley.

544 p.

Tafra D., Pandza M., Milović M. (2012). Dendroflora Omiša. Šumarski list, 11–12:605–617.

Tangahu B. V., Abdullah S., Rozaimah S., Basri H., Idris M., Anuar N., Mukhlisin M. (2011).

A review on heavy metals (As, Pb, and Hg) uptake by plants through phytoremediation.

International Journal of Chemical Engineering.

Vasić-Petrović E. (2012). Uređenje i revitalizacija Niške tvrđave, u: ARHITEKT- Glasnik

Društva arhitekata Niša (urednik: Zoran Čemerikić), Niš.

Vasić-Petrović, E. (2016). The fortress of Niš- a proposal for revitalization and organization.

The Journal of the Institute for Cultural Heritage Preservation, 2: 46- 63.

Vujković Lj., Nećak M., Vujičić D. (2003). Tehnika pejzažnog projektovanja. Šumarski

fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1-330.

Vićentić S., Kanevac B., Petrović J., Krstić M., Babić V., Stavretović N. (2017). Analyzis of

dendroflora on the green areas of some kindergartens in Belgrade (Serbia). Agriculture &

Forestry, 63: 143-156.

Šilić Č. (1983). Atlas drveća i grmlja. Zavod za udzbenike i nastavna sredstva. Sarajevo,

Beograd.

1

Прилог 5/1

ПРИРОДНO-MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ

НИШ

КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА

Редниброј, РБР: Идентификациониброј, ИБР: Типдокументације, ТД: монографска Типзаписа, ТЗ: текстуални / графички Врстарада, ВР: мастер рад Аутор, АУ: Миљана Стојиљковић Ментор, МН: Владимир Н. Ранђеловић Насловрада, НР: Таксономска и фитогеографска анализа дендрофлоре

Нишке тврђаве

Језикпубликације, ЈП: Српски Језикизвода, ЈИ: Енглески Земља публиковања, ЗП: Р. Србија Уже географско подручје, УГП: Р. Србија Година, ГО: 2018. Издавач, ИЗ: ауторски репринт Место и адреса, МА: Ниш, Вишеградска 33. Физички опис рада, ФО:

(поглавља/страна/цитат/табела/слика)

цитата/табела/слика/графика/прилога)

39 стр. ; 10 слика; 3 табеле

Научнаобласт, НО: Биологија Научнадисциплина, НД: Ботаника Предметна одредница/Кључне речи, ПО: дендрофлора, Нишка тврђава, ареал-спектар, биолошки

спектар

УДК 582.091:630.174 Чувасе, ЧУ: Библиотека Важнанапомена, ВН: Извод, ИЗ: U ovom radu istraživana je dendroflora Niške tvrđave. Taksonomskom

analizom utvrđeno je prisustvo 66 vrsta biljaka iz 54 roda, 31 familije,

19 redova i 7 nadredova. Golosemenice su zastupljene sa 13 vrsta, a

skrivenosemenice sa 53 vrste. Najveći broj vrsta pripada nadredu

Rosanae. Dominantna je forma stablovih fanerofita (46 vrsta).

Analizom areal-spektra uočeno je da jezgro flore tvrđave čini alohtoni

areal-tip, koji obuhvata ukupno 32 vrste, odnosno 49,5% ukupne

dendroflore. Zelenilo Niške tvrđave prilično je bogato dendro -

vrstama koje su uglavnom dobrog zdravstvenog stanja i estetski se

uklapaju. Međutim, potrebna mu je revitalizacija.

Датум прихватања теме, ДП: Датумодбране, ДО: Члановикомисије, КО: Председник: др Данијела Николић

Члан: др Драгана Јеначковић

Члан, ментор: др Владимир Ранђеловић

Образац Q4.09.13 - Издање

2

Прилог 5/2

ПРИРОДНO-MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ

НИШ KEY WORDS DOCUMENTATION

Accession number, ANO: Identification number, INO: Document type, DT: monograph Type of record, TR: textual / graphic Contents code, CC: master thesis Author, AU: Miljana Stojiljković Mentor, MN: Vladimir N. Ranđelović Title, TI: Taxonomical and phytogeographical analysis of the

dendroflora of the Niška fortress

Language of text, LT: Serbian Language of abstract, LA: English Country of publication, CP: Republic of Serbia Locality of publication, LP: Serbia Publication year, PY: 2018. Publisher, PB: author’s reprint Publication place, PP: Niš, Višegradska 33. Physical description, PD:

(chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/appendixe

s)

39 pages ; 10 pictures; 3 tables Scientific field, SF: biology

Scientific discipline, SD: botany

Subject/Key words, S/KW: dendroflora, Niška fortress, biological spectra, area-spectra UC 582.091:630.174 Holding data, HD: library Note, N: Abstract, AB: In this paper, the dendroflora of the Niš Fortress was investigated.

Taxonomic analysis revealed the presence of 66 plant species from 54

genera, 31 families, 19 orders and 7 superorders. Gymnosperms are

represented with 13 species, and angiosperms with 53 species. Most of

the species belong to the superorder Rosanae. Single-stemmed

phanerophytes (trees) are the dominant form of the fanerophytes (46

species). By analyzing of the area-spectra it was observed that the core

of the flora of the fortress is an allochthous area-type, which comprises

32 species, or 49.5% of the total dendroflora. The greenery of the Niš

Fortress is quite rich in dendro - species that are mostly of good health

and aesthetically fit. However, he needs revitalization.

Accepted by the Scientific Board on, ASB: Defended on, DE:

Defended Board, DB: President: Dr Danijela Nikolić

Member: Dr Dragana Jenačković

Member, mentor Dr Vladimir Ranđelović

Образац Q4.09.13 - Издање 1

Documents

TAKSONOMSKA I FITOGEOGRAFSKA ANALIZA · zagađivačima i bukom (Seiler, 2011). Na taj način dolazi do zagađenja vazduha i klimatskih promena u urbanim područjima. Zagađivači