Paaralan:
Purok:
Sangay:
Rehiyon:
Kailan natanggap sa paaralan:
Gamitin ang sumusunod na titik sa pagtatala ng kondisyon ng
modyul:
A (Bago)
C (May kaunting sira)
Madya Magbarasa Kita
Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na
inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at
pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat
namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon
na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa
[email protected]
mungkahi.
1
Karapatang Uri (Hindi ipinagbibili)
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176
ng
Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaring magkaroon ng karapatang
sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man,
kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapang kung saan
ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing
akda. Kabilang sa mga maaring gawin ng nasabing ahensiya o tangapan
ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit,
lara-
wan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng
mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga
may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi
inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at
may-akda ang karapatang-aring iyon. Inilathala ng Kagawaran ng
Edukasyon Kalihim: Br. Armin Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dr.
Yolanda S. Quijano Kawaksing Kalihim: Dr. Elena R. Ruiz Inilimbag
sa Pilipinas ng ____________
Department of Education-Instructional Materials Council
Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex, Meralco Ave-
nue. Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address:
[email protected]
Nemia Bulao Cedo
Evelyn Estadilla Pateño
Jason Villena
Glosaryo kan Pang-aroaldaw na Tataramon............. 40
iv
Mensahe
Alpabeto asin
pagsubli nin mga
b, k, d, e, g, h, i, l,
m, n, ng, o, p, r, s,
t, u, w, y supis-
yente sa pag-
baybay kan mga
v, x, z sa pag-
baybay kan mga
Tandaan:
sanang pangngaran.
ugat na tataramon.
dakul pang mga pangngaran.
Nag-iribahan an magpirinsan na sinda Miko, Clara
asin Mara.
daing pagkatawo)
uurulayan babayi.
uurulayan lalaki.
an pig-uurulayan dai sigurado an pagkatawo.
An mga tataramon na daing pagkatawo gagamiton kun an
pig-uurulayan dai nin pagkatawo.
Panlalaki
Daing Kasiguraduhan
Daing Pagkatawo
PAMBABAYI PANLALAKI DAING DAING
anayon/dulag butakal urig ata
babayi lalaki eskuwela libro
daraga soltero tawo burak
guna/gunakan lalong/sulog manok paroy
ina ama magurang pagkaon
lola lolo apuon sugkod
maestra maestro paratukdo pisara
manay manoy tugang bado
nene nonoy aki kawatan
madre padi relihiyoso bibliya
kan tawo, bagay, hayop buda lugar.
Gamit kan ako, ika, siya:
An ako, ika buda siya an ginagamit na pansalida sa pangaran
kan tawo tanganing dai na ini pag-uruutruhon pa.
Gagamiton an ako bilang pansalida sa ngaran kan tawong
nagtataram.
Halimbawa:
Gagamiton an ika bilang pansalida sa pangaran kan sarong
tawong kinakaulay.
Pasain na ika?
sarong tawong pig-uulayan.
Matabang siya sato.
An kamo, kami, kita buda sinda, mga tataramon na ginagamit
na pansalida sa pangaran kan duwa o mas dakul pang bilang
nin tawo.
Halimbawa:
Gagamiton an kita o kami bilang pansalida sa mga pa-
ngaran kan mga tawong nagtataram buda an saiyang
mga pag-iriba.
Kami an nakadiskubre kan kuweba.
Kita an matabang sa paglinig kan palibot.
Nata masarakat kita sa bayawas?
Gagamiton an sinda bilang pansalida sa mga pangaran kan
duwa o mas dakul pang tawong pinag-uulayan.
Halimbawa:
Pirang magturugang sinda?
An ini, iyan buda ito, mga tataramon na ginagamit na
pansalida sa mga bagay na pigtuturo.
Gagamiton an ini kun an pigtuturo mga bagay na harani sa
tawong nagtataram.
Burak ini nin gumamela.
Gagamiton an iyan kun an pigtuturo mga bagay na harayo
sa nagtataram pero harani sa tawong kinakaulay.
Halimbawa:
Burak iyan nin gumamela.
Gagamiton an ito kun an pigtuturong mga bagay harayo sa
nagtataram buda kinakaulay.
Samuya na harong ito.
An pandiwa tataramon na nagpapahiling nin hiro, aksiyon asin
gawi.
Panahunan
Tandaan:
Nangyayari
Tanganing maipahiling na tapos na an ginibong hiro/
aksiyon, gagamiton an panlapi na nag bago an ugat na ta-
tatamon.
Halimbawa:
Kasubanggi nagbasa siya kan libro.
Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi
na nag bago an ugat na tataramon na kakan.
Ginamit man an mga konsepto nin oras
(nakaaging semana, kasubanggi) na nagpahiling
na tapos na an aksiyon na ginibo.
UGAT NA
gagamiton an unlapi na nag asin dodoblehon an inot na
silaba kan ugat na tatataramon.
Halimbawa:
Ugali na ni Mark na nagbabasa ki libro.
Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi
na nag bago an ugat na tataramon na kakan
buda dinoble an inot na silaba kakakan kan
ugat na tataramon.
pahiling na pirmi piggigibo an nasabing aksiyon.
Mangyayari
Tanganing maipahiling na mangyayari pa sana an hiro/
aksiyon, gagamiton an unlapi na ma bago an ugat na tata-
ramon.
Halimbawa:
Taodtaod mabasa ako ki libro.
Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi
na ma bago an ugat na tataramon na kakan.
An konsepto sa oras (masunod na aldaw asin
taodtaod) ginamit man tanganing maipahiling na
mangyayari pa sana an aksiyon.
PANG-URI
lugar, hayop asin pangyayari.
pangngaran (tawo,bagay,lugar, hayop buda pangyayari).
Halimbawa:
bagay- Sadit an ginibong lamesa.
lugar- Halangkaw an Bulkan Mayon.
hayop- Dakula na baka an binuno kan kasal ni Mario.
pangyayari- Makulor an selebrasyon kan piyesta sa
Barangay Sta.Rosa.
naglaladawan piggagamit sa pagladawan nin saro
sanang pangngaran, tawo man, bagay, lugar, hayop o
pangyayari.
Pagkumparar
MGA TATARAMON
NA NAGLALADAWAN
dadagdagan an hudyan na patanog nin u. An duwang
paagi puwedeng gamiton nganing ipahiling an
pagkumparar.
Halimbawa:
tawo – Mas magayon sa kambal si Maria kaysa ki Mercedes.
Magayunon si Maria kaysa sa kakambal na si Mercedes.
bagay- Mas sadit an tukawan kaysa sa lamesa.
Saditon an tukawan kaysa sa lamesa.
lugar- Mas halangkaw an Bulkan Mayon kaysa Bulkan
Bulusan.
hayop- Mas dakula an baka kaysa sa kanding.
Dakulaon an baka kaysa sa kanding.
pangyayari- Mas makulor an selebrasyon kan piyesta nin
barangay kaysa sa kumpleanyo.
barangay kaysa sa kumpleanyo.
Sa ipinahiling na mga halimbawa, ikinabit an mas sa tata-
ramon na naglaladawan tanganing ikumparar an duwang
pangngaran. Ipigkakabit man an hulaping on sa tataramon
na naglaladawan asin sasalidahan o dadagdagan an hud-
yan na patanog nin u. An tataramon na kaysa ginamit man
bago binanggit an ikaduwang pangngaran na pigkumparar
sa nainot.
o dakul pang pangngaran, maipapahiling sa paggamit nin
mga panlapi. An unlaping pinaka pigkakabit sa tataramon
na naglaladawan. Siring man an hulaping un o non ikakabit
sa tataramon na nasa lebel nin pagkumpar. An duwang
19
langkaw na lebel nin paglaladawan.
Halimbawa:
bagay- Pinakasadit an plorera sa mga gamit sa sala.
Sa mga gamit sa sala, an plorera an saditunon.
lugar- Pinakahalangkaw an bulod nin Apo sa gabos na
bulod sa Pilipinas.
Sa gabos na bulod sa Pilipinas, an bulod nin Apo an
halangkawunon.
may apat na bitis na buhay.
Sa gabos na hayop na may apat na bitis na buhay,
an elepante an dakulaunon.
Paliwanag:
panlaping pinaka buda un o non sa tataramon na
naglaladawan. An pinaka pigkabit sa inutan mantang an
un o non sa hudyan kan tataramon na nagkukumparar.
Digdi tulo o mas dakul pang pangaran an piglaladawan.
Ini minapahiling kan pinakahalangkaw na lebel nin
paglaladawan.
PANANDA
Tandaan:
Gamit kan an/an mga:
An an buda an mga an mga pananda sa pangaran kan tawo,
20
pangngaran (tawo, bagay, hayop, lugar).
Halimbawa:
Gagamiton an an mga kun an pig-uurulayan duwa o mas
dakul pang pangngaran.
Gamit kan si/sinda:
An si buda sinda an mga pananda na ginagamit sa eksaktong
pangaran kan tawo.
pangaran kan sarong tawong pig-uulayan.
si Ela si Ben
Si Rico si Lita
Si Angela si Angelo
Tawo Bagay Hayop Lugar
an mga aki an mga bola an mga ikos an mga harong
an mga padi an mga burak an mga baka an mga saudan
an mga tawo an mga lapis an mga sira an mga simbahan
Tawo Bagay Hayop Lugar
21
Halimbawa:
mga pangaran kan duwa o dakul pang tawong pig-
uulayan.
Halimbawa:
pangaran kan kagsadiri kan pighuhurunan na bagay.
Halimbawa:
Halimbawa:
sinda Joseph buda Rose
Ki Jose an lapis asin pantahar na ini.
Nata kay Ramil an mahibog na libro?
Kira Tasing asin Mayna an mga payong na dumog.
Kira Ton, Ella asin Nemia an mga bag na bago.
Kira Claire asin Erialc an mga tukawan na kulor pula.
22
An parirala grupo nin mga tataramon, alagad dai nagta-
tao nin kumpletong ideya o mensahe.
An pangungusap puwedeng saro o grupo nin mga tatara-
mon na igwang kumpletong ideya o mensahe.
Halimbawa:
buda ikos sa tanuman?
laog kan luho.
sa kaagahan nin piyesta Paki priparar kan mga gamit sa kaa-
gahan nin piyesta.
an makusog na duros An makusog na duros an rason kun
nata ta diit an dakop na sira.
malinig sa kuwarto Kuwaon mo an lampaso ta malinig
ako sa kuwarto.
kaiba nin parirala sa pangungusap. An inot na grupo nin
mga tataramon daing kumpletong ideya.
An ikaduwang grupo nagpupuon sa dakulang letra
buda nagtatapos gamit an tamang bantas depende sa
klase kan pangungusap. Ini igwa man nin pangngaran na
pighuhururunan buda mga tataramon na naglaladawan
sa tema. Igwa man ini nin bilog na ideya o mensahe.
23
Piglalahad sa ortograpiyang ini an mga estandardisadong mga
grapema (o pasurat na mga simbolo) asin mga prinsipyo sa pag-
gamit asin pagsayod kan mga panandang ini.
I. MGA GRAPEMA
A. Letra.
An alpabetong Bikol binibilog nin 28 letra, 20 na katutubo
asin 8 na sinublian.
B. Mga bakong letra.
Bakong letra an minasunod:
na tanog;
laba.
Bantas:
tuldok .
pahapot ?
pamati !
kurit ,
tuldok-kurit ;
A. Pasayod na pagbaybay
1.Tataramon
BU /kapital bi-kapital yu/
25
alpabetong Bikol.
tataramon sa Pilipinas.
payyo/payew
konotasyon kaini sa hinalian na kultura.
amor propio habeas corpus
A. An silaba
tanog sa pagtaram. Sa lambang bunyog, igwa nin saro
sanang pagtanog.
Pigtututukoy an pantig base sa kayarian kaini sa
paagi kan paggamit nin simbolo: An K para sa katanog,
an P para sa patanog.
P agom
KP dalaw
PK aldaw
KPK balde
KKP plano
KKPK dramstik
KKPKKK shorts
tataramon. Nagsusunod ini sa grapema o nakasurat na
simbolo.
na mga silaba:
naaaraman naaaraman
baoo baoo
sa patanog na kataid.
3. Kun may tulong surunudan na katanog, an inot na
duwang katanog maiba sa sinusundan na patanog,
mantang an saro duman sa nagsusunod na patanog.
27
eksperto eksperto
inspirasyon inspirasyon
transportasyon transportasyon
4. Alagad, kun an katanog na m o n sinusundan nin br, dr,
pl, asin tr, sinusuway an mga katanog na m asin n sa mga
sinambit na katanog.
kontra kontra
5. Kun may apat na surunudan na katanog, an inot na duwa
para sa sinusundan na patanog, asin an sunod na duwa
para sa masunod na patanog.
ekstra ekstra
Ini an patakaran sa pag-uutro kan mga silaba.
1. Bakong arog kan Filipino, dai pig-uutro an patanog kun ini
yaon sa inutan. Kundi, binubugtakan nguna nin mga
panlapi bago ini pig-uutro.
inoorasan inoorasan
2. Kun an inot na patanog kan sinublian na tataramon igwa
nin kambal na katanog, inuulit an inot na katanog asin
patanog.
trabaho tatrabahuhon
problema poproblemahon
IV. Pagbaybay kan mga Katutubong Tataramon
28
hiro hain
inom tawi
tuguti tukdui
B. Kun an tanog “o”/”u” yaon sa huring silaba, gamiton an
“o”.
gayón bako gayún
taón bako taún
raót bako raút
tukdó bako tukdú
tapós bako tapús
ako bako aku
samo bako samu
apuwera: dakúl, gasúl, balút
C. Sa iba pang posisyon kan tanog “o”/”u” gagamiton an
letrang u.
poste, poswelo, posible, poster, impostor,
D. Sa mga tataramong nagtatapos sa patanog na “o” kun ini
pig –uutro dai na pigriribayan an letrang “o” nin letrang
“u”.
Kaagan nin gitling sa tahaw kan tataramon.
ano ano - ano
kaon kaon-kaon
sunod sunod-sunod
taon taon-taon
E. Alagad, kun ini binubugtakan nin mga hulapi, arog kan –an,
–hon o –on, asin marikas an pagsayod kan patanog, ini
nagiging /u/.
luto lutuan
hapot haputon
sunod sunudon
putok putukan
gibo gibuhon
sigbo sigbuhon
F. Sa pagbaybay kan katutubong tataramong Bikol, an tanog
na [ng] isusurat sa letrang ng bako sa lumang Espanyol na
letrang gñ apuwera sa pangaran nin tawo.
ngaran bako gñaran
mga bako magña
G. Tanganing dai maribong sa tanog kan /ng/ asin /g/,
kaipuhan ibugtak ining sunudan sa mga tataramon na
yaon an duwang tanog, apuwera kun ini pangaran kan
tawo, bagay, lugar o pangyayari.
banggi
bangga
anggot
Bingo (pangaran nin brand)
Mango (pangaran nin brand)
patanog na [y] o [w].
ay imbes na /ai/ bagay, marhay, paypay
aw imbes na /au/ bahaw, aldaw, bangraw
30
oy imbes na /oi/ kahoy, manoy, haloy
V. Pagbaybay kan mga Dayuhan na Tataramon.
A. Sagkod makakaya, hanapan nin katumbas na Bikol
tanganing malikayan an pagsubli nin mga tataramon.
paisi imbes na anuncio
saysay imbes na storia
pintakasi imbes na celebrar
pagraspa imbes na abortion
asin kabtang na kan Bikol na leksikon. Ikaduwa, idtong mga
nakikidagos sana. Buot sabihon, dai man sinda kabtang kan
aroaldaw na pagsurat asin pagtaram. Huli ta igwa man kitang
katumbas na tataramon asin huli ta kaipuhan na gayong dai
mawara an orihinal na konotasyon kan tataramon. Ikatulo iyo
an
code-switching.
katutubong lengguwahe sa Pilipinas asin padanayon an
orihinal na baybay.
banhaw - muling pagkabuhay
ortograpiya, arog kan cabalen pasiring sa
kabalen, Davao pasiring sa Dabaw.
C. An mga tataramon na hali sa Espanyol, kun ini asimilado na
o
parte na kan leksikon kan Bikol, ibaybay susog sa alpabetong
Bikol.
1. Baybayon an tataramon susog sa alpabetong Bikol.
bokabularyo hali sa vocabulario
pilosopiya hali sa filosofia
selebrasyon hali sa celebracion
sikolohiya hali sa psicologia
kapitulo hali sa capitulo
proyekto hali sa proyecto
2. Sa mga tataramon na subli sa Espanyol na nagpupuon
sa e, padanayon an e.
estasyon bako istasyon
eksplikar bako iksplikar
estudyante bako istudyante
espiritu bako ispiritu
espesyal bako ispesyal
3. Alagad kun ini yaon sa tahaw kan tataramon, na des-, ini
nagiging “i”, huli kan mga patakaran na nasambit sa inu-
tan
disgrasya bako desgrasya
disyerto bako desyerto
disgusto bako desgusto
4. Sa mga tataramon na subli sa Espanyol na nagpupuon sa
o, padanayon an o.
5. Alagad kun ini makukua sa tahaw kan tataramon, ini
masunod sa mga nasambit sa inutan na patakaran
pulitika bako politika
pulis bako polis
kuryente bako koryente
turnilyo bako tornilyo
6. Sa mga tataramon na subli sa Español na may o sa inot na
silaba asin sinusundan nin n, nagbabago an kasunod na
katanog, an o nagiging u asin an n nagiging m .
kumbensyon hali sa convencion
kumperensya hali sa conferencia
kumbento hali sa convento
kumporme hali sa conforme
kumbulsyon hali sa convulsion
7. An [h] na dai man sinasayod sa Español, dai na pigkakaag
sa inutan kan mga tataramon na ini.
abilidad abito
erido igado
onra umilde
E. Kun an tataramon na sinublian parehong yaon sa Espanyol
asin Ingles, sunudon an pagsayod kan Espanyol asin isurat
gamit an alpabetong Bikol.
F. Pagsubli sa Tataramon na Ingles: Kun tataramon na Ingles
asin iba pang dayuhang tataramon an pigsusublian, pada-
nayon an orihinal na ispeling kun makakalibong an pagbay-
bay sa Bikol.
a. Sa mga tataramong Ingles na nagtatapos sa “ct”, an
“ct” nagiging “k” pagkabinaybay sa Bikol.
abstrak hali sa abstract
adik hali sa addict
suspek hali sa suspect
b. Sa mga tataramong subli na may “ch,” tulong paagi an
puwedeng gamiton:
chessboard chess
chat charger
chips chimes
b.2 salidahan nin ts an ch asin baybayon sa Bikol
tsapter hali sa chapter
tsart hali sa chart
tsanel hali sa channel
tsok hali sa chalk
tsokolate hali sa chocolate
tseke hali sa cheque
b.3. salidahan nin k an ch asin baybayon sa Bikol
iskolar hali sa scholar
kemikal hali sa chemical
na paagi
shampoo shawarma
puwedeng baybayon sa duwang paagi.
a. padanayon an orihinal na anyo
scarf
slogan
spa
b. kagan nin “i” sa inutan pag binaybay sa Bikol
iskrip hali sa script
iskedyul hali sa schedule
isport hali sa sport
iskawt hali sa scout
iskolar hali sa scholar
pantangi, panteknikal, pansiyensiya asin simbolong
pansiyensiya asin matematika.
Camalig, Albay chemotheraphy
Ceñeza Bldg. videotape
Estevez Hospital x-ray
A. Gitlingan an pangngarang pantangi asin subling tataramon
pagka inuunlapian.
maka-Cory maka-Diyos
maka-Pilipino maka-Joey
mapa-LCC mapa-Naga
mapa-SM mapa-BU
pa-Legazpi pa-Naga
pa-Mariners pa-Mayon
anyo kan tataramon.
nod kan pandarakulan na patakaran sa pinaghalian
na lengguwahe.
3. Dai ginagamitan nin “pamilang” asin “mga” an mga
tataramon na nasa anyong pandarakulan.
kaakian bako mga kaakian
tataramon na bakong orihinal na pang-uri.
pang-akademya/ bako pang-akademiko
katanog
katanog.
Sa pagbaybay kan mga tataramon na sinublian sa Espanyol
na may kambal-patanog, isaalang-alang an duwang klaseng
patanog. Makusog na patanog (a, e, o) asin maluyang
patanog (i, u). Ini an mga susundon:
1. Padanayon an magkasunod na makusog na patanog
a + (e, o), e +(a, o), o + (a, e) sa mga tataramon na subli
sa Espanyol.
o + (a, e) = loa, boa, poesiya, poeta
2. Salidahan nin y an maluyang patanog na i asin nin w an
maluyang patanog na u sa mga tataramon na Espanyol
na may kumbinasyon nin maluya asin makusog na
patanog.
ia - grasya hali sa gracia
akasya hali sa acacia
alyansa hali sa alianza
baterya hali sa bacteria
mayorya hali sa mayoria
serye hali sa serie
yelo hali sa hielo
kubyerta hali sa cubierta
benepisyo hali sa beneficio
bisyo hali sa vicio
edukasyon hali sa educacion
Hunyo hali sa junio
misyon hali sa mission
milyonaryo hali sa millonario
sesyon hali sa session
okasyon hali sa ocacion
relasyon hali sa relacion
awditor hali sa auditor
awtoridad hali sa autoridad
awditoryo hali sa auditorio
agwador hali sa aguador
manwal hali sa manual
ritwal hali sa ritual
biswal hali sa visual
posuwelo hali sa pozuelo
3. Pagsisingit nin w o y sa mga tataramong may kumbinasyon
na i + (a, e, o) at u + (a, e. i) kun:
a. An kambal-katanog minasunod sa panginot na katanog
kan tataramon:
diyalekto hali sa dialecto
diyaryo hali sa diario
diyalogo hali sa dialogo
piyano hali sa piano
piyanista hali sa pianist
diyamante hali sa diamante
impiyerno hali sa infierno
miyembro hali sa miembro
piyesa hali sa pieza
piyesta/pista hali sa fiesta
siyempre hali sa siempre
siyete hali sa siete
siyensiya hali sa ciencia
biyolohiya hali sa biologia
priyoridad hali sa prioridad
huwisyo hali sa juico
kuwadra hali sa cuadra
kuwadrado hali sa cuadrado
kuwarta hali sa cuarta
kuwartel hali sa cuartel
kuwaresma hali sa cuaresma
guwapo hali sa guapo
kuweba hali sa cueva
duwelo hali sa duelo
duwende hali sa duende
puwesto hali sa puesto
puwerta hali sa puerta
ruweda hali sa rueda
suwelo hali sa suelo
suweldo hali sa sueldo
suwerte hali sa suerte
katanog.
bibliya hali sa biblia
bibliograpiya hali sa bibliografia
direksiyon hali sa direccion
distansiya hali sa distancia
diperensiya hali sa diferencia
diborsiyo hali sa divorcio
eleksiyon hali sa eleccion
eskuwadron hali sa escuadron
siyensiya hali sa ciencia
importansiya hali sa importancia
impluwensiya hali sa influencia
industriya hali sa industria
intensiyon hali sa intención
introduksiyon hali sa introduccion
konsiyensiya hali sa conciencia
kontradiksiyon hali sa contradiccion
leksiyon hali sa leccion
menudensiya hali sa menudencia
mansiyon hali sa mansion
pasensiya hali sa paciencia
produksiyon hali sa producción
proteksiyon hali sa proteccion
resureksiyon hali sa resureccion
silensiyo hali sa silencio
serbisyo hali sa servicio
tantiya hali sa tantear
tensiyon hali sa tension
transaksiyon hali sa transaccion
c. Minasunod sa silaba na may tanog h pagka binaybay sa
Filipino.
Sanggunian:
* An Giya sa Ortograpiyang Bikol hali sa Komisyon sa Wikang
Filipino, Marso 2012.
Glosaryo kan
Pang-aroaldaw na
Diyos mabalos. Salamat. Thank You.
Kumusta? Kumusta? How are you?
BIKOL KASING-
buhok buhok hair
dungo durangot,urong ilong nose
pusod pusod navel
puson puson belly
ama
lolo lo, yoyo,apo lolo grandfather
makuapo apuon apo grandchild
nguhod bunso,
tugang na
lalaki brother
labandera paralaba labandera laundry
nars nars nurse
paratarok paratanom,
parauma magsasaka
BIKOL KASING-
balde timba timba pail
46
47
HAYOP
itik itik duck
kabayo kabayo horse
tanga sirom, gamgam,
sorom langgam ant
tuko tuko gecko
48
kamatis kamatis tomato
BIKOL KASING- SALIN SA
KOMUNIDAD
49
gym gym gymnasium
KOMUNIDAD
50
panaderya tinapayan panderya bakery
parke libangan parke park
KOMUNIDAD
BIKOL KASING-
KAHULUGAN KASALUNGAT
SALIN SA
FILIPINO ENGLISH
lila biyoleta lila violet
BIKOL KASING-
KAHULUGAN KASALUNGAT
SALIN SA
FILIPINO ENGLISH
circlular
durudakula kadakulo,
kuwadrado kuwadrado parisukat rectangle
maamling matangli bakong
matangli maanta rancid
maaskad matabang maalat salty
52
maharang marang bakong
maharang maanghang spicy
malabsay masalawsaw maliputok malabnaw not creamy
malangsa malansa mahamot malansa fishy
managom masiram masarap yummy,
mapait bakong ma-
pait mapait bitter
puso puso heart
sadit saday, gatikot dakula maliit small
triyanggulo triyanggulo tatsulok triangle
PARONG, NAMIT, ASIN IBA PANG APOD KAN PARONG ASIN NAMIT
53
burubanggi gurogabi,
ngunyan nguwan,
simana linggo week
taon taon year
KONSEPTO KAN ORAS
BIKOL SALIN SA
burubagyo alimagyo bagyo stormy
naghahadit hadit,
nakigkig nakilhagan,
nakubanan nagulat
dangaw sangdang-
kilo kilo kilogram
kilometro kilometro kilometer
kulang dai husto,
lata lata can
metro metro meter
milya milya miles
otsaba salop tupa
piye dali foot
sako sako sack
sukol sukat measure
yarda yarda yard
