Tefsirül-Münir Sure Sure (15)

CZ: 9, A'RF SRES (7), AYET: 158 101

9A'RF SURES

9Surenin Ad:

9Surenin Muhtevas:

10Kur'an- Kerim'e Uymak

10'rb:

10Belagat:

10Kelime ve bareler:

10Aklamas

11Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

12Peygamberleri Yalanlamann Dnyadaki Cezas

12Belagat:


12Ayetler Aras liki

12Aklamas


13Ahirette Kfrn Cezas Ve Ameller Dolaysyla nceden nceye Hesaba ekilme

13Belagat:


13Ayetler Aras liki

13Aklamas


16Mizan:

16Allah'n Kullar zerindeki Nimetlerinin okluu


16Ayetler Aras liki

16Aklamas

17Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

17Hz. Adem'e Secde Emri le nsanln Taltif Edilmesi, eytann Aldatmas Ve Cennetten Kovulmas

17Belagat:


18Ayetler Aras liki

18Aklamas


21Hz. Adem'in Cennetteki Kssas Ve Oradan kartlmas

21Belagat:


22Ayetler Aras liki

22Aklamas


25Ademoullarnn Dnyadaki htiyalarnn Karlanmas Ve eytann Fitnesine Kar Uyarlp Sakndrlmas

25Belagat:


25Ayetler Aras liki

25Aklamas


27Mriklerin Ter (Yasa Koymalar) Atalarn Taklitten barettir. Allah'n Ter se Peygamberine Gnderdii Bir Vahiydir

27'rb:


28Ayetler Aras liki

28Aklamas


30Ssn, Ho Ve Temiz Olan Yiyecek Ve eceklerin Mbahl

30Belagat:


31Nzul Sebebi

31Ayetler Aras liki

31Aklamas


34nsanlara Yasak Olan Esas Haramlar

34Belagat:


35Ayetler Aras liki

35Aklamas


36Her Bir mmetin Ve Kiinin Eceli


36Ayetler Aras liki

36Aklamas


37Her Bir mmete Peygamberi Araclyla Yaplan Hitap Ve Yalanlayanlarn Allah'n Ayetleri le Korkutulmalar


38Ayetler Aeas liki

38Aklamas


38Yalanlamann Akbeti Ve Kafirlerin Cehenneme Giri Tablosu


39Ayetler Aras liki

39Aklamas


41Kfirlerin Cezas

41Belagat:


41Ayetler Aras liki

41Aklamas


42Takva Sahibi Mminlerin Mkafat

42'rb:


43Ayetler Aras liki

43Aklamas


44Cennetlikler, Cehennemlikler Ve Araftakiler Arasndaki Konuma


45Ayetler Aras liki

45Aklamas


47Araftakiler le Cehennemlikler Arasndaki Tartma


47Ayetler Aras liki

48Aklamas


48Cehennemliklerin Cennettekilere Syleyecekleri Veya Cehennemliklerin Kendilerine Yiyecek Ve ecek Yardmnda Bulunmalar in Cennetliklerden mdat stemeleri


49Ayetler Aras liki

49Aklamas


50Kur'an- Kerimi Yalanlayanlarn Kyamette Pimanlklarn Aa Vurmalar Ve efaat stemeleri

51Kelime ve ibareler:

51Ayetler Aras liki

51Aklamas


52Yaratan Ve Emreden Allah, Hem Rab Hem lhtr

52Belagat:


53Ayetler Aras liki

53Aklamas


56Duann Meruluu, Adab Ve Yeryznde Fesat karmann Haram Klnmas

56'rb:


56Ayetler Aras liki

56Aklamas


58Yamurun Yadrlmas, Bitkilerin kartlmas Ve Bunlarn lh Kudrete Delletleri le ldkten Sonra Dirili

58Belagat:


59Ayetler Aras liki

59Aklamas


60Nuh (A.S.) Kssas


61Ayetler Aras liki

61Hz. Nuh (a.s.) Kssas:

62Aklamas


64Hz. Hud (A.S.) Kssas

65Belagat:


65Hz. Hd (a.s.) Kssas:

67Aklamas


69Hz. Salih (A.S.) Kssas

69Belagat:


69Ayetler Aras liki

70Hz. Salih (a.s.) Kssas:

71Aklamas


74Hz. Lut (A.S.) Kssas

74Belagat:


74Ayetler Aras liki

74Hz. Lt (a.s.) Kssas:

75Aklamas


77Hz. uayb (A.S.) Kssas

77I'rb:


78Hz. uayb (a.s.) Kssas:

79Aklamas


82uayb (A.S.)'n Kavmiyle Konumasnn Devam, Halkn Zelzele le Cezalandrlmas

82Belagat:


82Aklamas


84Allah'n, Milletleri Helak Etmeden nce Darla Sokmas, Bollua karmas Konusundaki Kanunu

85Belagat:


85Ayetler Aras liki

85Aklamas


86Hayrn Artmas in mana Tevik, Erken Gelen Azapla Kfrden Korkutma

86Belagat:


87Ayetler Aras liki

87Aklamas


88Helak Edilen lke Halknn Kssalarndan bret Almak


88Ayetler Aras liki

89Aklamas


89Musa (As.)'n Firavun Ve Avanesiyle Olan Kssas

90Belagat:


90Ayetler Aras liki

90Musa (a.s.) Kssas:

92Musa (a.s.) Kssasndan Alnacak bretler:

93Aklamas


96Sihirbazlarn Alemlerin Rabbine nanmas

96Belagat:


96Aklamas


97Firavunun Sihirbazlar Tehdidi, Onlarn Allah'a manda Israrlar


97Aklamas


99Firavun Ve Adamlarnn Musata Ve Kavmine Zulme Ynelmesi

99Aklamas


100Firavun Ailesinin eitli Dnya Azaplarna Uramas. Dokuz Mucize

100Belagat:


101Aklamas


104Azabn Kaldrlmas in Musa (A.S.)'A Snmalar, Verdikleri Szden Caymalar, Firavun Ve Kavminin Boulmas


104Aklamas


105srailogullar'nn, Firavunlardan Sonra Msr'a, Amalikadan Sonra am'a Vris Olular

105Belagat:


105Aklamas


106Isralogullar'nn Allah'n Kendilerine Olan Nimetlerini nkr Etmeleri

106Belagat:


106Ayetler Aras liki

107Aklamas


108Musa'nn Rabbiyle Konumas, O'nu Grmek stemesi Ve Kendisine Tevrat'n ndirilmesi

108Belagat:



109Aklamas


111Mtekebbirlerin Byk lahi Delilleri Anlamaktan Alkonulmalar: Kibirlenmenin Ve Kfrn Cezas



112Aklamas


113Samir Ve Buza Kssas

113Belagat:


113Aklamas


115Musa (A.S.)'In Harun (A.S.)'a Kzmas



115Aklamas


117Zalimlerin Cezas, Tevbe Edenlerin Balanmas



117Aklamas


118Buzay lah Edinme Olaynn Sonu

118Belagat:



119Aklamas


119Hz. Musa (A.S.)'In Rabbi le Konumas, Onu Grme Ve Mnacatta Bulunmak in Yetmi Kii Semesi



120Aklamas


121Musa (A.S.)'In Yapt Duann Kalan Ksm Ve Onun Peygamberlii le Raslullah'n Peygamberlii Arasndaki man Ba

121Belagat:


122Aklamas


125slm Davetinin Genellii


125Aklamas


126Musa (A.S.)'Nn Kavminden Hakka Tabi Olanlar, Allah'n Tih lnde srailoullar'na Nimetleri



127Aklamas


128srailoullar'nn Beyt-i Makdis'e Yerlemeleri



128Aklamas


129Cumartesi Gn Balk Avlamak in Yahudilerin Dndkleri Hile, Emre Muhalefet Edenlerin Cezalandrlmas



130Olayn zeti:

131Aklamas


132Dan Yahudiler zerine Kaldrlmas, Kyamete Kadar Zillete Duar Edilmeleri, Yeryzne Datlmalar Ve Salihlerin stisna Edilmesi

132Belagat:



133Aklamas


135nsandan Alnan Genel Sz

135Belagat:



136Aklamas


137Bel'am Bin Bra Gibi Sapk Yalanclarn Kssas

138Belt:



138Aklamas


139Hidayet Ve Sapklk Sebepleri

139Belagat:


140Ayetler Aeas liki

140Aklamas


141Allah'n Gzel simleri



142Nzul Sebebi

142Aklamas


144Hidayete Erenler Ve slm Davetini Yalanlayanlar


144Nzul Sebebi


144Aklamas


147Kyametin lmi Allah Katndadr


147Nzul Sebebi


148Aklamas


149Btn ler Allah'n Elindedir. Gayb Bilmek Allah'a Aittir. Peygamberliin Hakikati


150Nzul Sebebi


150Aklamas


151lk Yaratl Hatrlatma, Tevhidi Ve Kur'an'a Uymay Emir, irkten Nehiy

151I'rab:

151Belagat:



151Aklamas


154Kendilerine Taplan Putlarn Hakikati

154I'rab:



155Aklamas


157Toplumsal Ahlakn Esaslar, eytana Kar Koyma

157Belagat:


157Aklamas


159Peygamber (S.A.V.)'in lah Vahye Uymas, Kur'an'n zellikleri

160Belagat:



160Aklamas


161Kur'an' Dinlemek Ve Zikir Yolu


161Nzul Sebebi


161Aklamas


Rahman ve Rahim Olan Allah'n Adyla

A'RF SURES

Kur'an- Kerim'e Uymak1- Elif, Lm, Mm, Sd.

2- (Bu) kendisiyle (insanlar) uyarman ve iman edenlere t vermen iin sana indirilmi bir Kitap'tr. Ondan dolay gsnde bir sknt olmasn.

3- Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan baka velilere uymayn; ne de az ogt dinliyorsunuz.

AklamasYce Allah Mekke'de indirilmi bulunan bu sureyi de yine Mekke'de, peygamberlii ve vahyi ispat etmek iin indirilmi dier sureler gibi mukatta' harfler diye bilinen bir takm harflerle balatmaktadr.

Bu Kur"an- Kerim, an yce bir kitaptr. Ey Muhammedi Hidayet ve hayr kasdyla Rabbinden sana indirilmitir. Bunun inzal ile nitelendirilmesinde hem bu Kitab'n, hem de bu Kitab'n zerine indirildii o yce zatn kadrinin yceliine dellet vardr. O halde bu Kitap ile uyarmaktan, insanlara onu tebli etmekten, iman ehlini kendilerine faydal olacak ve onlarda olumlu etki brakacak ekilde hatrlatmalarndan dolay kalbinde bir darlk, bir sknt olmasn. Bilindii gibi her peygamber ve her bir slahat bir takm eziyetler, davetine kar direniler, mesajndan yz evirmeler ve engellerle kar karya kalr. Bu durumlarda davetiye den sabretmek, direnmek ve yoluna devam etmektir: "Artk sen de azim sahibi peygamberlerin sabrettii gibi sabret." (Ahkf, 46/35)

Bundan dolay bu yasaklamadan kast, buna karlk Allah'n vaad etmi olduu hayr ve fazileti Allah katnda bekleyerek kararllk gstermek, zorluklara kar direnmekte ve skntlara katlanmakta olanca gayretini ortaya koymaktr.

Bu Kitabn olduka byk ve nemli fonksiyonlar olduundan dolay, an yce Allah btn insanlara u buyruu ile hitap etmektedir: Ey insanlar! Sizlere her eyin Rabbi, mutlak maliki, yaratcs, mdebbiri, koruyup gzetleyicisi olan Rabbinizden indirilene tabi olunuz. Terde (yasa koymada) ibadetleri emretmekte, hell ve haram klmakta hak sahibi yalnzca O'dur. nk neyin maslahat olduunu en iyi yalnzca O bilir. Sizin iin neyin zararl olduundan O haberdardr. Bu bakmdan O, hayr ve doruluktan bakasn ter etmez.

Size zararl, tehlikeli, sapklk, fesat, er ve ktlkleri vesvese ile fsldayan herhangi bir zarar ya da faydas sz konusu olmayan bir takm talardan ibaret olan putlarn, Allah nezdinde etkili ortaklar olduu vehmini veren eytanlar gibi, Allah'n dnda velilere tabi olmaynz. Yani rasuln size getirdiinin dna karak baka eyleri izlemeyiniz. O takdirde sizler hakk brakp sapm, sapkla ynelmi olursunuz; Allah'n hkmn terk etmi, eytann ve nevalarnn hkmne uymu olursunuz. Fakat sizler ok az t alyor ve Rabbinize kar grevlerinizi unutuyorsunuz. Yce Allah'n u buyruu da buna benzemektedir: "Sen bu konuda hrs gstersen dahi insanlarn ounluu iman etmez." (Yusuf, 12/103).

Peygamberleri Yalanlamann Dnyadaki Cezas4- Nice yurtlar vardr ki, biz onlar helak etmiizdir. Geceleyin uyurken veya leyin dinlenirken basknmz gelip att onlara.

5- Kendilerine basknmz geldii zaman arlar, "Gerekten biz zalinlerdk" demekten baka bir ey olmad.

AklamasYce Allah nice yurtlan, ve ahalisini peygamberlere muhalefet edip onlar yalanladklar iin helak etmitir. Bu sebepten azap veya helak kimi zaman onlara Lt kavminde olduu gibi geceleyin, kimi zaman da uayb kavminde olduu gibi gndz gelmitir. Azap onlara anszn veya kaylle diye bilinen gnn ortasndaki dinlenme vakti de gelip atmtr. Her iki vakit de gaflet ve oyalanma zamanlardr. Nitekim Yce Allah baka yerlerde yle buyurmaktadr: "O kasaba halk azabmzn kendilerine geceleyin uyurlarken anszn gelmesinden emin mi oldular, yahut o kasaba halk azabmzn kendileri oynarlarken kuluk vakti geleceinden yana emin mi oldular?" (A'rf, 7/97-98)

"Kt tuzaklar yapanlar Allah'n kendilerini yerin dibine geirmesinden yahut azabn kendilerine fark etmeyecekleri bir yerden gelmesinden yahut onlar dnp dolarlarken azabmzn kendilerine gelmeyeceinden emin mi oldular? Onlar ciz brakabilecekler deildir. Yahut onlar kendilerini yava yava cezalandraca korkusundan emin mi oldular! phesiz Rabbiniz gerekten ok esirgeyicidir, ok merhamet sahibidir." (Nahl, 16/45-47)

Azabn geldii esnada onlarn syledikleri sz, gnahlarn itiraf etmekten ve bunu hak ettiklerini kabul etmekten baka bir ey olmad. Yani onlar helak edildikleri vakit ancak kendilerinin zalim kimseler olduklarn ikrar ettiler.

bni Cerr der ki: Bu ayet-i kerimede Resulullah (s.a.)'n, u hadisindeki "Hi bir kavim artk ileri srecekleri btn mazeretleri ortadan kaldrlmadka helak edilmi deildir" eklindeki rivayetin shhatine ak bir dellet vardr.

Ahirette Kfrn Cezas Ve Ameller Dolaysyla nceden nceye Hesaba ekilme6- Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi olanlara da, peygamber olarak gnderilenlere de soracaz.

7- Andolsun ki onlara bilerek anlatacaz. Zaten biz gaib de deildik.

8- Mizan o gn haktr. Kimin terazisi ar basarsa ite onlar felaha erenlerin ta kendileridir.

9- Kimin de tarts hafif gelirse, ite onlar da -ayetlerimize zulmedenler olduklar iin- kendilerini ziyana uratanlardr.

AklamasYce Allah kyamet gnnde mmetlere kendilerine gnderdii peygamberlere beraberlerinde getirdikleri mesajlar hakknda ne ekilde karlk vereceklerini soraca gibi, peygamberlere de mesajlarn tebli hususunda soru soracaktr.

Allah ahirette mmetlerin her bir ferdine kendisine gnderilen peygambere, o peygamberin Allah'n ayetlerini tebli etmesine dair soru soraca gibi, peygamberlere de teblilerine ve kavimlerinin kendilerine hangi boyutlarda olumlu cevap verdiklerine ve yine kendi kavimlerinden sadr olan imana dair soru soracaktr. O halde bu toplu ve birlikte bir sorumluluktur. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ve onlara seslenecei gnde, "Peygamberlere ne ekilde cevap verdiniz" diyecektir." (Kasas, 28/65); "O gnde Allah peygamberleri toplayacak ve, "Size ne ekilde cevap verildi?" diye soracaktr. Onlar, "Bizim bilgimiz yoktur. phesiz sen btn gizlilikleri bilensin", derler." (Mide, 5/109); "Ey cin ve insan topluluklar, size iinizden zerinize ayetlerimi okuyacak ve sizi bu gnnz ile karlamaktan korkutup uyaracak peygamberler gelmedi mi?" (En'm, 6/130). Bu rai ve raiyye arasndaki sorumluluu Ahmed, Buhar, Mslim, Ebu Dvud ve Tirmiz'nin bni mer'den yaptklar u rivayet de aklamaktadr: "Resulullah (s.a.) buyurdu ki: Hepiniz obansnz ve hepiniz raiyyesinden (sorumluluu altnda bulunanlardan) sorumlusunuz. mam (devlet bakan) bir obandr ve o gttklerinden sorumludur. Erkek (kle) efendisinin malnda bir obandr ve o gttnden sorumludur. Erkek (koca) aile halk zerinde bir obandr ve o gttklerinden sorumludur. Hanm kocasnn evinde bir obandr ve o gttnden sorumludur. Hizmeti efendisinin malnda bir obandr ve o gttnden sorumludur. Erkek babasnn malnda bir obandr ve o gttnden sorumludur. Hlsa hepiniz obansnz ve hepiniz gttnzden sorumlusunuz."

bni Abbas da bu, "Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi olanlara da soracaz, peygamber olarak gnderilmi olanlara da soracaz" ayetinin tefsiri ile ilgili olarak unlar sylemektedir: Biz insanlara peygamberlere ne ekilde cevap verdiklerini soracamz gibi, peygamberlere de tebli ettiklerine dair soru soracaz.

Bu durumda (peygamberlere) soru sormaktan kast, kfirleri azarlamak ve onlarn tutumlarn balarna vurmaktr. Kfirler zalim ve kusurlu olduklarm kabul ettikten sonra, bu zulmleri ve kusurlu davranmalarnn sebebi hakknda kendilerine soru sorulacaktr.

Yce Allah'n, "Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi olanlara da soracaz..." buyruu ile, "O gnde insan olsun cinlerden olsun hi bir kimseye gnah hakknda soru sorulmayacaktr." (Rahman, 55/39) ile "Gnahkrlara gnahlar hakknda soru sorulmaz." (Kasas, 28/78) buyruklarnn bir arada anlalmas u ekildedir: Kyamet gnnn deiik konumlar ve bir ok durumlar vardr. Bu durumlardan kimisinde soru ve cevap olur, kimisinde olmaz. Bazan soru doruyu sormak ve yararlanmak kasdyla olabilecei gibi, ba-zan azarlamak ve kltmek kasdyla da olabilir.

Raz der ki: Bunlara yaptklar iler hakknda soru sorulmayacaktr. nk amel defterleri zaten bunlar ihtiva etmektedir; fakat onlara bu ileri yapmaya iten sebepler ve yine yapmalar gerekenlerden kendilerini alkoyan hususlar hakknda soru sorulacaktr. Yani sert hkmlere balanmalarna nelerin engel olduu sorulacaktr.

Andolsun bizler btn peygamberleri ve onlarn kavimlerini kar karya kaldklar ve yaptklar btn halleriyle eksiksiz bir kuatclkla ve bilgiye dayanarak haber vereceiz. nk az yahut ok olsun, hi bir ey bize gaib (gizli) kalmaz. sterse bu, bir kayann ierisinde veyahut da gklerde veya yerde hardal tanesi kadar veya bir zerre arlnca olsun. Nitekim bni Abbas, "Andolsun ki onlara bilerek anlatacaz" buyruu hakknda yle demektedir: Kyamet gnnde Kitap (amel defteri) ortaya konulacak ve o dnyada iken neler yaptklarn syeyecektir.

"Zaten biz gaib de deildik." Herhangi bir zaman veya herhangi bir durumda gib deil, aksine onlarla birlikteydik. Szlerini iitiyor, yaptklarn gryor, gizlediklerini de aa vurduklarn da biliyorduk. Biz kyamet gnnde onlara sylediklerini ve yaptklarn az ya da ok, deerli ya da deersiz olsun, haber vereceiz. nk an yce Allah her eye tank olandr, hi bir ey Ona gizli kalmaz ve O, hi bir eyden gafil deildir. Aksine O, gzlerin hain bakn da, kalplerin gizlediklerini de bilendir. Nitekim Yce Allah yle buyurmutur: "Den her bir yapra dahi mutlaka O bilir. Yeryznn karanlklarnda tek bir tane ya ve kuru mstesna olmamak zere, hepsi apak bir kitaptadr." (En'm, 6/59). Buna gre, "Zaten biz gaib de deildik" buyruu biz onlarn yaptklarn gren ve tank olandk, anlamndadr.

te bu, onlara soru sormann, bilgi edinmek ve Allah iin bilinmeyen bir eye dair soru sormak eklinde olmayacann delilidir. Aksine bu soru onlar azarlamak, kusur ve ihmallerini balarna kakmak, dolaysyla yaptklarnn haber verilmesi iin olacaktr.

Haber verilecek olan ey, kendisi dolaysyla hesaba ekilecekleri ve yine kendisi dolaysyla arkasndan ceza grecekleri fiillerdir. Daha sonra Yce Allah, hesap ve ceza (amellerin karlnn verilmesi) yasasn ylece aklamaktadr: "Mizan ogn haktr...."

Yani kyamet gnnde peygamberlerin de kavimlerinin de amellerinin tartlmas, ar gelen ile hafif gelen amelin birbirinden ayrt edilmesi tam bir hak ve adalet esas zre gerekletirilecektir. Yce Allah hi bir kimseye zulmetmez. Nitekim yle buyurmaktadr: "Kyamet gnne mahsus adalet terazilerini koyarz. Hi bir kimseye hi bir eyle zulmolunmaz. Bir hardal tanesi arlnca olsa bile biz onu getiririz. Hesaba ekenler olarak biz yeteriz." (Enbiya, 21/47); "Muhakkak Allah zerre arlnca dahi zulmetmez. Eer bir iyilik olursa onu kat kat artrr ve kendi nezdinden byk bir ecir verir." (Nisa, 4/40).

Artk kimin terazisi ar gelirse, yani onun amel tartlan iman ve hasena-tyla ktlklerinden daha ar gelirse, ite onlar azaptan kurtulup cennete erierek muradlanna kavuanlardr. Mevzn (tartlar, teraziler), mzn (terazi) veya mevzunun (tartlan eyin) ouludur. Yani her kimin belli bir arl ve miktar olan amelleri ar gelirse -ki bunlar hasenattr- yahut da kendileri ile hasenatlarnn iyiliklerinin tartld eyler ar basarsa... te onlar umduklarna nail olanlardr.

Ve her kimin de kfr ve gnahlarnn okluu sebebiyle, amellerinin tarts hafif gelirse, ite onlar kendilerini ziyana uratm olanlardr. nk onlar kendilerini mutluluktan, ebedi nimetlere nail olmaktan mahrum ettikleri gibi, cehennem azabna gtrmlerdir.

Amel bakmndan farkl dereceleriyle birlikte mminleri tekil eden birinci kesim, ite kurtulua erenler, onlardr. Her ne kadar bazlar gnahlar mk-tarmca azap grse dahi. Cehennemdeki aa doru inen dereceleri farkl olmakla birlikte, ikinci kesimi tekil eden kfirler ise gerekten hsrana urayanlardr.

Bu husus Kur'an- Kerim'de bir ok yerde tekrarlanmaktadr. Yce Allah'n u buyruu bunlardan birisidir: "Tartlar ar gelene gelince: te o honut olaca bir hayat ierisindedir. Tartlar hafif gelenlere gelince: te onun varaca yer Haviyedir. Onun ne olduunu sana ne bildirdi1? O kzgn bir atetir." (Kria, 101/6-11).

Kyamet gnnde mizana konulacak olan ey amellerdir. Ameller her ne kadar manev bir takm araz ise de, Yce Allah kyamet gnnde bni Ab-bas'tan gelen rivayette belirtildii zere onlar cisimlere dntrecektir. Yine kabir sorusuyla ilgili olay anlatan el-Ber yoluyla gelen hadiste yle buyurul-mutur: "Ameli mmine gzel tenli, ho kokulu bir gen suretinde gelecek, kii, "Sen kimsin" diye soracak, o, "Ben senin salih amelinim" diyecektir." bni Ma-ce, Nesa ve bni Huzeyme'nin bni Mes'ud'dan rivayet ettikleri bir baka ha-dis-i erifte de yle denmektedir: "Zekt denmeyen mal, sahibine gzleri arasnda zehrinin iddetinden iki kara nokta bulunan byk bir ylan eklinde grlecektir. Sonra onu iki enesiyle yakalayp, "te ben senin malnm, ben senin hazinenim" diyecektir. Hadisin ifadesi yledir: "Malnn zektn vermeyen bir kiiye mal mutlaka kyamet gn olduka zehirli, iri bir ylan halinde mah-haslatrlr ve bu ylan boynuna halka gibi dolanr. Daha sonra Resulullah (s.a.) "Allah'n ltfundan kendilerine verdiklerinden cimrilik edenler sanmasnlar ki..." (l-i mran, 3/180) ayetini okudu."

Tartlacak olan eylerin insanlarn amelleri olduunun delili de Ebu Davud ve Tirmiz'nin Hz. Cabir*den rivayet ettikleri u hadis-i eriftir: Hz. Peygamber buyurdu ki: "Kyamet gnnde teraziler konulur. yilikler ve ktlkler tartlr. Her kimin iyilikleri ktlklerinden bir tane arl kadar dahi ar basarsa cennete girer. Kimin de ktlkleri iyiliklerinden bir tane arl kadar dahi ar basarsa cehenneme gider." "Peki iyiliklerle ktlkleri eit olann durumu (ne olacak)? diye sorulunca, "ite onlar A'rftakerdir" diye buyurdu.

Kurtub, bni mer'den tartlacak olanlarn kullarn amellerinin yazl olduu sahifeler olduunu naklettikten sonra, unlar syler: Doru olan da budur. nk haber de bu hususta varit olmutur ki, o da yledir: "Kimi Ademo-ullarnn mizan hasenat itibariyle hafif gelecekken, onda "la ilahe illallah" yazl bir deri paras getirilip konulacak ve terazisi ar basacaktr." te bu, zerinde amellerin yazl olduu eylerin tartlacan, tartlacak eylerin amellerin bizzat kendisi olmadn, Yce Allah'n diledii takdirde terazileri hafifleteceini, yine diledii takdirde de onlar arlatracan, bunun da terazinin iki kefesine koyaca amel sahifeleriyle olacan gstermektedir.

Acaba gerekten terazi diye bir ey var mdr? Bu konuda ilim adamlarnn farkl grleri vardr. Mcahid, Dahhk ve A'me der ki: Tart ve terazi (mizan), adalet ve hak ile hkmetmek anlamndadr. Burada tartnn sz konusu edilmesi bir rneklemedir. Nitekim "Bu kitap unun arlndadr, ona deerdir" derken, "ona denktir, ona eittir" demek olur. sterse fiil bir tart sz konusu olmasn. Yani tartdan maksat, amellere kar verilecek ceza ya da mkfatn takdirindeki tam adaletin ortaya karlmasdr.

Cumhur ise yle der: Gerek bir tart ve terazi vardr. Bu da Yce Allah'n kullarnn amellerini bildiini ortaya karmak ve amellerinin karlklarnn tespiti iindir. Zeccc der ki: Ehl-i snnet icma ile mizana iman ve kyamet gnnde kullarn amellerinin tartlacan, mizann dili ve iki kefesi olduunu, amellerle dengesinin deieceini kabul etmilerdir.

Gayb olan hususlarda ise uygun olan tutum udur: Bunlara Kur"an- Kerim ve snnette varit olduu ekilde iman ederiz. Bunlarn ekilleri ve keyfiyeti ile ilgili aratrmalara dalmakszm gerek durumlarn Yce Allah'a havale ederiz. Allah'n Kullar zerindeki Nimetlerinin okluu10- Andolsun ki sizi yeryznde yerletirip iktidar verdik. Size orada geimlikler yarattk. Ne kadar az krediyorsunuz! AklamasYan Yce Allah, "Andolsun ki sizi yeryznde yerletirip iktidar verdik" buyruunda, yemin etmekte ve bylelikle nimetlerinin okluu ile kullarna olan ltfunu aa karmaktadr. Onlara yeryzn yerleecekleri bir yer, bir karargh klmak suretiyle ve orada tasarrufta bulunma g, iktidar ve yetkisini vermek, yeryzndeki trl menfaatleri kendilerine mubah klmak, onlara oradan nzklann kartabilmeleri iin bulutu ve yamuru msahhar klmak, orada da dalar ve nehirler yaratmak suretiyle onlara olan pek ok nimetini, ltfunu hatrlatmaktadr.

Allah yeryznde insanlar iin iki bakmdan geimlikler yaratmtr: Ya Yce Allah'n meyvalar ve baka mahsulleri yaratt gibi, her eyi bizzat kendisi yaratmasyla ya da yeryznde almak, kazanmak, gerekli yollara ba vurmak veya ticaret yapmak yoluyla. Gerekte bu ikisi de Allah'n ltf, O'nun g ve imkn vermesi ile ortaya kabilmektedir. Nimetlerin okluu ise hi phesiz itaati ve buyruklarna bal kalmay gerektirir.

Fakat onlarn ou bununla birlikte bu nimetlere kar pek az kretmektedir: "Ne de az krediyorsunuz!" Yani sizler benim size ihsan etmi olduum bunca nimete karlk ok az kretmektesiniz. Nitekim Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Eer Allah'n nimetlerini saymaya kalkacak olursanz mmkn deil, sayamazsnz. phesiz insan ok nankrdr." (brahim, 14/34); "Kullarm arasndan oka kredenler pek azdr!" (Sebe, 34/13).

Nimete kr, nimetlerin sahibi olan Allah' tam anlamyla bilip tanmakla olur. Ona lyk olduu ekilde hamd ve senada bulunmak, nimetlerin haklarn yerine getirmek ve bn nimetleri yaratl sebeplerine uygun ekilde kullanmak ve ynlendirmekle olur. Bunlarn yaratl maksatlarna uygun olarak kullanlmalar ise Yce Allah'n haklarn tastamam yerine getirmek, insan azalarn hayr alanlarnda Allah'n rzas yolunda kullanmak, onlar ktlk ve masiyetlerden uzak tutmakla olur. te bu anlamdaki bir kr ile nimetler devamllk arzeder ve insan mutlu olur.

Hz. Adem'e Secde Emri le nsanln Taltif Edilmesi, eytann Aldatmas Ve Cennetten Kovulmas11- Andolsun ki sizi biz yarattk, sonra size ekil verdik, sonra da meleklere, "Adem'e secde edin" dedik. Hemen secde ettiler, blis mstesna. O, secde edenlerden olmad.

12- Buyurdu ki: "Sana emrettiim halde seni secdeden alkoyan nedir?" Dedi ki: "Ben ondan daha hayrlym; beni ateten yarattn, onu ise amurdan yarattn."

13- Buyurdu ki: "yleyse in oradan. Artk byklenmek sana dmez, hemen k. Sen alaklardansn."

14- Dedi ki: "Bana onlarn tekrar diril-tilecekleri gne kadar mhlet ver."

15- Buyurdu ki: "Sen mhlet verilmilerdensin."

16- Dedi ki: "yleyse beni azgnla mahkm ettiin iin ben de andolsun ki senin doru yolun zerinde onlara kar duracam.

17- Sonra andolsun ki onlarn nlerinden, arkalarndan, salarndan ve sollarndan geleceim ve sen onlarn ounu kreder bulmayacaksn."

18- Buyurdu ki: "k oradan, yerilmi ve kovulmu olarak. Andolsun ki onlardan kim sana tabi olursa cehennemi hep sizden dolduracam."

AklamasYce Allah Hz. Adem ile blis kssasn Kur'an- Kerim'de yedi yerde sz konusu etmektedir: Bakara, A'raf, Hicr, sra, Kehf, Ta-H ve Sd sureleri.

Burada kssann muhtevas Adem'in stn ve erefli klnna dikkat ekmek, blis'in onun soyundan gelenlere dmanln ve onlara olan kskanln aklamaktr. Bylelikle Ademoullar ondan ekinsinler, saknsnlar, onun gsterdii yollara tabi olmasnlar. Byk nimetlerine karlk da Allah'a kretsinler.

Buyruklarn ifade ettii anlam udur: Ey insanlar! Andolsun bizler atanz Adem'i sudan ve yapkan amurdan yarattk. Sonra biz ona dosdoru bir insan eklinde suret verdik, sonra ona nezdimizden ruh fledik. Sonra da meleklere onu selmlamak zere secde etmelerini emrettik.

Ayet-i kerimenin zahiri, Allah'n meleklere Adem'e secde emrinin, onun zrriyetinin yaratlp ekillendirilmesinden sonra verilmi olmasn gerektirir. Oysa durum byle deildir. Bundan dolay mfessirler ayet-i kerimeyi drt trl tevil etmilerdir. Fahrddin Rz, bunlardan birincisini tercih etmitir ki o da udur: Bizler atanz Adem'i yarattk, ona ekil verdik. Onun yaratlp ekillendirilmesinden sonra ise meleklere ona secde etme emrini verdik. Bu emir, bizim yaratmamz ve ona ekil vermemizden sonraya kalmamtr. nk Adem insanln asldr. O bakmdan burada hitap kinaye yoluyla bize yaplmtr. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Hani biz sizden ahdinizi alm ve zerinize Tr'u ykseltmitik." (Bakara, 2/93). Yani Musa (a.s.) dneminde srailoullanndan olan gemilerinizden ahit almtk. Yine Yce Allah Mu-hammed (s.a.) dneminde yaayan Yahudilere hitaben yle buyurmutur: "Ve hani biz sizi Firavun hanedanndan kurtarmtk." (Bakara, 2/49); "Hani bir can ldrmtnz de..." (Bakara, 2/72).

Btn bu hitaplarda kastedilenler ise onlarn gemileridir, d) te burada da btn bunlardan kastedilenler Adem (a.s.)'dir. Ayn zamanda bu bni Cerr et-Taber'nin de tercih ettii grtr.

bni Kesir de der ki: Bu ifadenin oul olarak verilmi olmas Adem'in insanln atas oluundan dolaydr. Hkim de bni Abbas'tan Yce Allah'n, "Andolsun ki sizi biz yarattk, sonra size ekil verdik" buyruu hakknda yle dediini rivayet etmektedir: "Onlar erkeklerin sulblerinde yaratldlar, kadnlarn rahimlerinde ise ekillendirildiler." Yine Hkim der ki: "Bu Buhar ile Mslim'in sahih hadis artlarna uygun olmakla birlikte bu hadisi rivayet etmemilerdir." Buna gre ayet-i kerimenin anlam yle olur: Andolsun ki biz sizleri Adem (a.s.)'n srtnda gne nda grlen, zerrecikler gibi yarattk, sonra da sizlere ekil verdik, yani rahimlerde sizleri ekillendirdik.

Kurtub ise yle der: Konu ile ilgili grlerin sahih olan indirilen buyruklarn destekledii grtr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun ki biz insan szlm bir amurdan yarattk." (Mminn, 23/12). Burada insandan kast Adem'dir. Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ve o candan eini yaratan... (Nisa, 4/1). Mminn suresinde daha sonra yle buyurmaktadr: "Biz onu" yani onun neslini ve soyunu "sapasalam bir karar yerinde nutfe yaptk." (Mminn, 23/13). O halde Adem amurdan yaratld, sonra ona ekil verildi, sonra da secde edilme emriyle mkerrem klnd. Onun soyundan gelenler ise orada ve babalarnn sulblerinde yaratlmalarndan sonra annelerin rahimlerinde ekillendirildi. te bu Raz'nin ve Taber'nin de grne uygun dmekte, Ademolunun ekillendiriliini de aklamaktadr. Gerekten bu aklama her iki yarat bir arada ifade etmek bakmndan gzeldir. Adem'e secde etmek hususunda ittifak vardr. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sonra da meleklere, Adem'e secde edin, dedik." Yani Adem'in yaratln tamamladktan sonra hem ona hem de onun zrriyetine selmlama ve ann yceltme secdesiyle -ibadet secdesiyle deil- secde etmelerini emrettik. nk bir ve tek Allah'tan baka kimseye ibadet olunmaz. Bu secde emrinin verili sebebi ise insanlarn zerlerinde Allah'n nimetlerini bilip tanmalar, bu nimetlere kretmeleri, eskiden beri yaptklarndan sonra blis'ten ve vesveselerinden gerei gibi saknmalardr.

Btn melekler secde ettiler. u kadar var ki meleklerden olmayp cinlerden olan blis secde etmedi. O secdeden yz evirdi, byklk taslad, secde edenlerle birlikte olmad.

Yce Allah ona, "Seni secde etmekten alkoyan ne oldu? Yani seninle secde etmek arasna giren engel nedir?" diye sordu. Burada "Seni secdeden alkoyan" buyruundaki "l" tekit iin fazladan gelmitir. Buna delil ise bir baka ayet-i kerimedir: " Seni secde etmekten ne alkoydu?" (Sd, 38/75).

O bu soruya zr ve gereke olarak yle cevap verdi: phesiz ki ben ondan hayrlym, nk sen beni ateten yarattn, onu ise amurdan yarattn. Ate, yukar doru ykselmek, yukar kmak ve k samak gibi zellikleri dolaysyla, hareketsizlik, donukluk ve snklk gibi niteliklere sahip amurdan stndr. Daha stn olan bir kimse, kendisinden daha aalarda olana tazim etmez. O, Rabbine muhalefet etmekle birlikte byle dedi. te blis'in kyas budur, fakat batl bir kyastr. Zira madd tabiat hayrl olua delil deildir. Hayrl olu, manev zelliklerle, daha byk fayda salayan faydal zelliklerle sz konusudur. an yce Allah ise bizzat blis'i kendisinin dahi bildii ilim, marifet ve erefli zelliklere mazhar klmtr.

te btn bunlar, secde emrinin teklif ifade eden bir emir oluu ve Yce Allah ile blis arasnda byle bir soru ve cevap eklinde bir diyalogun meydana gelmesi esasna gredir. Bize den ise Kitab- Kerimin zahirinin ifade ettiine iman etmek, gayb ve iin gerek mahiyetini ise Yce Allah'a havale etmektir.

lh emre muhalefet ve isyan etmenin cezas, Yce Allah'n blis'e kendisini iinde yaratm olduu cennetten aa inmesini emretmesi eklinde oldu. Cennet yerden ykseke bir yerdedir. nk cennet ihlsh ve alakgnll kimselerin yeridir. Yoksa emre kar gelen ve zorbalk taslayanlarm yeri deildir. Bundan dolay Yce Allah, "Artk orada byklenmek sana dmez" diye buyurmutu. Yani senin, byklenmek, bedbahtlk ve isyan iin deil de eref ve mutlu klmak iin hazrlanm bu cennette byklk taslamaman gerekirdi. Haydi artk bu yerden k. nk sen zelil ve hakir klnmlardansn.

Bylelikle onun maksadnn zdd ile ona muamele edilmi ve onun isteinin tam zdd ile karlk grm oldu.

Mel'un, kaybn telfi etmek iin Din Gnne kadar kendisine mhlet verilmesini isteyerek dedi ki: "Bana onlarn tekrar diriltilecekleri gne kadar mhlet ver." Yani Adem ve zrriyetinin diriltilecei gne kadar bana sre tan. Bylelikle hayatta olduklar srece onlar aldatmak suretiyle intikam alaym ve onlarn tkeni ve yok olularn hem de ldkten sonra diriltililerini greyim.

Allah onun isteini kabul ederek, "Sen mhlet verilmilerdensin" buyurdu. Yani btn insanlarn lecei birinci fr vaktine kadar sre verilenlerdensin. Bu ise Yce Allah'n u buyruu dolaysyla herkesin korkuya kaplaca feza' frdr:

"Sr'a frlecei gnde gkte ve yerde olanlar korkarlar, Allah'n diledii kimseler mstesna." (Nemi, 27/87). Yce Allah'n u buyruu dolaysyla buna "baygn dme fr" de denilir. "Ve Sr'a frlr de gklerde ve yerde bulunan herkes -Allah'n diledii kimseler mstesna olmak zere- baygn dm olacaktr. Sonra ona bir defa daha frlecek, anszn kalkp etraflarna bak-nacaklar." (Zmer, 39/68).

Yani blis Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi birinci nefhann akabinde lecektir: "Artk Sr'a tek bir frl frlecei zaman yer ve dalar kaldrlp biribirlerine bir defa arplarak toz olduklarnda..." (Hakka, 69/13-14)

blis kendisine dirili gnne kadar mhlet verilip bu iini salama aldktan sonra, yine inatlamaya balad ve isyana koyularak yle dedi: "yleyse beni azgnla mahkm ettiin iin..." Yani sen beni azdrdn yahut saptrdn gibi, phesiz ben de Adem'in zrriyetinden yaratacan kullarna kar, hak yol zerinde kurtulu ve mutluluk yolunda onlara kar engel olarak oturacam. Onlar sana ibadet etmesinler, seni tevhid etmesinler diye mutlaka bu yoldan saptracam. nk sen de beni saptrdn. Bunu ise kendilerine, varaca yer sapklk ve doruluktan ayrlp olan baka bir takm yollar ssl gstermekle yapacam.

Sonra da sa, sol, n ve arkadan ibaret drt cihetin hepsinden mutlaka onlarn zerine varacam. Bu cihetlerden zerlerine varmayacam bir yol brakmayacam. Yol kesicilerin gidip gelenlere tuzak kurup pusuda yatt gibi, ben de onlara tuzak kurup pusuda bekleyeceim. Onlarn ounluunu sana nimetini kreden, emirlerine itaat eden kimseler olarak bulmayacaksn.

blis'in bu sz ise onun bir zann ve bir vehmidir. Nitekim onun bu zann vakaya uygun dm, fiilden meydana gelene uygun ve isabetli bir zan beslemi oldu. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun blis onlar aleyhindeki zannn gerekletirmiti de mminlerden bir frka dnda ona uymulard. Halbuki onun kendileri zerinde hi bir tasallutu yoktu. Ancak biz ahire-te iman eden kimse ile onun hakknda phede olan kimseyi ayrd etmek iin (byle yaptk); senin Rabbin her eyi grp gzetendir." (Sebe', 34/10-21).

Daha sonra Yce Allah blis'e olan lanetini, onu kovduunu, uzaklatrdn, Mele-i a'l mahallinden srdn u buyruu ile daha bir pekitirdi: "k oradan, yerilmi ve kovulmu olarak." Yani sen cennetden ayplar, kusurlar saylp dklm, kendisine gazap edilmi, Allah'n rahmetinden kovulmu ve uzaklatrlm olarak, k git.

Yce Allah yemin ile buyurdu ki: Ademoullar arasndan kendilerine ssl gsterecein irk, fasklk ve masiyet hususlarnda sana uyacak olanlarn hepsinden ve senden cehennemi elbette dolduracam. Bu da bir baka ayet-i kerimedeki u buyruu andrmaktadr: "Andolsun cehennemi senden ve onlar arasndan sana uyanlarn hepsiyle dolduracam." (Sd, 38/85); "Buyurdu ki: Git, artk onlardan sana kim uyarsa, phesiz cehennem hepinizin cezasdr, hem de mkemmel bir ceza! Onlardan gcnn yettii kimseleri sesinle yerlerinden oynat. Onlara kar atllarnla piyadelerinle bas grlty ve mallarna, evlatlarna ortak ol, onlara vaadlerde bulun. Fakat eytan onlara bir aldattan baka ne vaad eder? phesiz benim gerek kullarmn zerinde senin tasalluta gcn yetmez. Vekil olarak Rabbin yeter." (sra, 17/63-65).

an Yce Allah onun azdrmasndan ihlsa erdirilmi kullarn istisna ederek yle buyurmaktadr: "phesiz benim kullarmn zerinde senin bir sultan yoktur. Sana uyan azgnlar mstesna." (Hicr, 15/42); "Dedi ki: zzetin hakk iin onlarn hepsini azdracam. Ancak aralarndan ihlsa erdirilmi kullarn mstesna." (Sad, 38/82-83).

Btn bunlardan maksat, insann tabiat ile eytann tabiatn ve onlarn yaptklar ilerinde tercih (ihtiyar, muhtariyet) sahibi olduklarn aklamaktr.

Hz. Adem'in Cennetteki Kssas Ve Oradan kartlmas19- "Ey Adem! Sen ve ein cennette oturun. kiniz de dilediiniz yerden yiyin, u aaca da yaklamayn, sonra zalimlerden olursunuz."

20- Derken eytan gizli bulunan ayp yerlerini kendilerine gstermek iin ikisine de vesvese verdi ve dedi ki: "Rabbinizin size bu aac yasaklamasnn tek sebebi iki melek veya ebed kalanlardan olmanz nlemektir."

21- Ve, "Dorusu ben size t verenlerdenim" diye ikisine yemin etti.

22- Bylece ikisini de aldatp aa indirdi. Aatan tadnca ayp yerleri kendilerine grnd. kisi de kendilerini cennetin yaprayla rtmeye baladlar. Rableri de onlara, "Ben sizi bu aatan men etmemi miydim? eytann apak bir dmannz olduunu size sylememi miydim?" diye seslendi.

23- kisi de dediler ki: "Rabbimiz! Kendimize zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize merhamet etmezsen muhakkak ki biz hsrana urayanlardan oluruz."

24- Buyurdu ki: "nin! Kiminiz kiminize dman olsun. Sizin iin yeryznde bir mddet yerleip kalmak ve geinmek vardr."

25- Buyurdu ki: "Orada yaar, orada lr ve oradan karlrsnz."

AklamasYce Allah, Hz. Adem ile ondan yaratlm bulunan ei Havva'ya cennette kalp yerlemelerini ve tek bir aa mstesna olmak zere, cennetteki btn meyvelerden yemelerini mubah kld. Buradaki yeme emri mubah klma emri olup teklif emri deildir.

Sz geen cennet de cumhurun grne gre ebedlik yurdu olan cennettir. Semadaki cennetlerden birisi yahut yeryzndeki cennetlerden (sk aal bahelerden) bir cennet olduu da sylenmitir.

Yce Allah Hz. Adem'e nce vahiy yoluyla hitap etti, sonra da cennet meyvelerinden yemeleri hususunda biribirlerine eit olduklarn bildirerek hanm ile ona hitapta bulundu.

Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre'den gelen Hz. Peygamber (s.a)in, "phesiz kadn eri bir kaburga kemiinden yaratlmtr" eklindeki hadisi, kadna kar gsterilecek davran esnasnda onu iddet ve kabalkla dorultmaya almann yasaklandn ifade eden temsil bir ifade kabilindendir.

Yce Allah da, "kiniz de dilediiniz yerden yiyin" buyruu ile cennetin eitli meyvelerinden yemelerini kendilerine mubah kld. Ancak Kitab- Ke-rim'inde bizim iin tayin etmedii zel bir aatan da yemelerini yasaklamt. Bu yasaklamay ise o aatan yedikleri takdirde kendilerine zulmeden kimselerden olacaklarn belirterek gerekelendirmiti. nk onlar bu ii yaptklarnda cezalandrlacaklard. Bu da Yce Allah'n pek ok eyi mubah klarken az miktardaki eyleri haram klmak suretiyle bir imtihandr.

eytan ikisini kskand ve onlar hile ve vesveseyle aldatmaya alt. Bylelikle onlar sahip olduklar nimetten, gzel elbiselerden mahrum brakmak istedi. O bakmdan kendilerine zarar verecek, kendilerine ktlk salayacak eyleri onlara ssl gsterdi. Kendilerine grnerek, onlarla konuarak bunu yapt. Bylece rtmeyi tercih ettikleri avretleri, aa kacakt. Yani bunun sonunda avretleri ortaya ksn diye buna alt. Hasan- Basr der ki: blis, Allah'n kendisine vermi olduu yerden semaya ve cennete doru yukarlara vesvese salma gcyle vesvese verebiliyordu. Byle bir aklama blis'in cennetten kartlm olmas ve Hz. Adem'in de henz orada bulunmas hali ile ilgilidir.

eytan yalan ve iftira olmak zere dedi ki: Rabbinizin size bu aatan yemenizi yasaklaynn iki sebebi vardr. Birincisi, bu aatan yemeniz halinde iki melek olmanz engellemek, ikincisi de burada lmemek zere ebed kalanlardan olmamanz salamaktr. Yani siz iki melek olmayasnz yahut cennette ebed kalanlardan olmayasnz diye byle yapmtr. Sizler bu aatan yiyecek olursanz bu iki eyi elde edersiniz. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dedi ki: Ey Adem, ben sana ebedlik aacn ve sonu gelmez bir mlk gstereyim mi?" (T-H, 120/20). Zamaher de der ki: Bu ifade, "Sizin iki melek olmanzdan holanmad iin byle demitir" anlamndadr.

Bu iki zelliin (eytan tarafndan) seiliinin sebebi, meleklerin gl olmak, uzun sre hayatta kalmak ve canllarn hallerinden etkilenmemek iin bir takm zellik ve meziyetlerinin bulunmas gibi insann da lm sz konusu olmadan cennette ebed kalma emelinde oluundan dolaydr. Yani blis onlara bu aatan yemeleri halinde meleklik niteliklerine sahip olacan yahut da ebed hayata sahip olacan vehmettirmiti.

te bu ifadede meleklerin Adem'e stn klndaklarna bir iaret vardr.

Daha sonra eytan Allah adna onlara yemin etti ve pekitirici ifadelerle yeminini glendirmek istedi: "Dorusu ben size t verenlerdenim." Yani ben sizden nce burada bulunuyorum ve bu yeri daha iyi biliyorum.

"Dorusu ben size t verenlerdenim, diye ikisine yemin etti" ifadesi ise taraflardan birisinin kastedildii mfala kipi ile kullanlmtr. Bundan maksat ise ifadeye mbala gc vermek ve yemini daha bir pekitirmektir. nk blis onlar aldatmcaya kadar bu hususa dair yemin etti. Kimi zaman mmin Allah ile de aldatlabilir.

"Bylece ikisini de aldatp aa indirdi." eytan aatan yemeye tevik, vaadde bulunmak ve olduka ar yeminler etmek suretiyle onlar kkrtmaya, onlar aldatmaya devam etti. Sonunda ikisi de Allah'n kendilerine eytann dmanlar olduunu haber verdiini unuttular. Bylelikle eytan yemin ederek onlar aldatt ve bu ii onlara ssl gstermek suretiyle kendisine itaat etmelerini salad. Bu yzden de Allah nezdindeki mevkilerinden onlar kaydra-bildi ve daha aa mevkiye drd. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun biz, nceden Adem'e ahit etmi (emretmi) idik de o unuttu. Biz onda bir azim bulmadk." (T-H, 20/115). "kisini de ... aa indirdi" buyruunun anlam ise, Allah adna yemin etmek suretiyle onlar aldattndan dolay aatan yemeleri noktasna indirdi (raz etti), eklindedir.

Aacn meyvesini tadnca hemen avret yerleri ortaya kt. Onlardaki zel nur zail oldu. Bu sefer avretlerini rtmek iin cennet aalarnn geni yapraklarn st ste koyup kendilerini rtmeye altlar.Rableri kendilerine sitem ederek, azarlayarak, "Ben sizi bu aatan menetmemi miydim?" diye seslendi. Yani bu aaca yaklamanz ve bu aatan yemenizi size yasak klmam mydm? Sizlere, "eytan sizin ak bir dmannzdr, ona itaat edecek olursanz ebed nimet yurdu olan cennetten sizleri dnya yurduna kartr; dnya ise hayatta yorulup didinmenin yurdudur. O bakmdan eytandan uzak durunuz" dememi miydim? Nitekim Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Ey Adem, dedik, phesiz bu senin ve einin dmandr. Sakn o sizleri cennetten kartmasn. O vakit bedbaht olursun." (T-H, 20/117).

"kisi dediler ki: Rabbimiz! Kendimize zulmettik..." Yani her ikisi de, "Rabbimiz, gerekten biz senin emrine aykr davranp senin de bizim de dmanmz olan eytana itaat etmek suretiyle kendimize zulmettik. Eer gnahmz rtmez, bizden raz olmaz, tevbemizi kabul buyurmazsan phesiz ki dnyada da ahirette de zarara urayanlardan oluruz" dediler ve Yce Allah yle buyurdu: "Derken Adem Rabbinden bir takm kelimeler belledi de, o da onun tevbesini kabul etti. phesiz ki O, tevbeleri ok ok kabul edendir, Rahm'dir." (Bakara, 2/37).

Daha sonra Yce Allah u buyruuyla Hz. Adem, Havva ve blis'eTitap etti: "nin oradan, kiminiz kiminize dmandr..." Yani kiminiz kiminize dman olmak zere bu cennetten ininiz. Bunun anlam da udur: Dmanlk cinler ve insanlar arasnda sabit bir eydir, hi bir ekilde sonu gelmez. blis de Adem ve Havva'ya dmanlk edecektir, onlar da ona dmanlk edeceklerdir. O halde insana den eytann vesveselerinden saknmaktr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dorusu eytan dmannzdr; siz de onu dman edinin. O kendi taraftarlarn ancak cehennemliklerden olsunlar diye arr." (Ftr, 35/6).

Cennetten kartlmak bu masiyetin cezas olmutu. Uhrev cezay ise Yce Allah bunun etkisini gideren tevbe dolaysyla affetmi ve Yce Allah onun tevbesini kabul etmitir. Nitekim yle buyurulmaktadr: "Adem rabbinin emrine kar geldi de yolunu ard. Sonra Rabbi onu seti, tevbesini kabul etti ve doruya iletti." (T-H, 20/121-122).

Daha sonra Yce Allah, insann dnyadaki ecelini aklayarak yle buyurdu: "Sizin iin yeryznde bir mddet yerleip kalmak... vardr." Yani sizin iin bilinen vadelere kadar orada karar klmak ve sresi belli mrler vardr.

Kalem bunlar tespit etmi, kader bunlar tek tek sayp dkm ve ilk kitapta bunlar satr satr yazlmtr. Siz orada her biriniz iin ayr ayr takdir edilmi bulunan mrnz boyunca yaayacaksnz. Ecelinizin sona ermesiyle birlikte orada leceksiniz. Yce Allah'n dileyecei vakit lmden sonra amellerinizin karln grmek zere oradan kartlacaksnz: "Sizi biz ordan yarattk sizi tekrar oraya iade ederiz ve bir defa daha sizi oradan kartacaz." (T-H, 20/55).

Ademoullarnn Dnyadaki htiyalarnn Karlanmas Ve eytann Fitnesine Kar Uyarlp Sakndrlmas26- Ey Ademoullar, size irkin yerlerinizi rtecek bir giyimli ve bir de sizi ssleyecek elbise indirdik. Takva rtsne gelince, ite daha hayrl olan odur. Bunlar Allah'n ayetlerindendir. Belki t alrlar.

27- Ey Ademoullar, eytan ana ve babanz ayp yerlerini kendilerine gstermek iin zerlerinden elbiselerini nasl soyarak cennetten kardysa, sakn sizi de bir fitneye drmesin. Gerekten o da askerleri de sizin kendilerini gremediiniz yerden sizi grrler. Biz eytanlar iman etmeyenlerin velileri yaptk.

AklamasYce Allah kullarna kendilerine ihsan etmi olduu elbise ve ss ltfunu hatrlatmaktadr. Elbise avret yerlerini rten eyler, ss (er-r) ise kendisiyle sslenilen eylerdir. Birincisi zaruri ihtiyalardan, ikincisi ise tamamlayc ve gzelletirici unsurlardandr.

Ey Ademoullar, sizin ve daha nceden atanz Adem'in zerindeki nimetimi, benim sizin iin hazrlam olduum avret yerlerinizi rtmeniz, sslenmeniz ve gzellikten yararlanmanz, scak ve souktan saknmanz iin hazrlam olduum elbise ve ss gibi dnyev ihtiyalarnz ile din ihtiyalarnz karladm hatrlaynz. Bunlarn gkten indirilmi olmasnn anlam, bunlarn hammaddesi olan pamuk, yn, ty, ipek, ku ty vb. ihtiya maddelerinin Allah tarafndan yaratlm olmas, dier taraftan bunlarn sanat ve dikiminin de Allah'n ilham ile gerekletirilmi olmasndan dolaydr. Bu ekilde elbise ve ss nimetinin hatrlatlarak minnet edilmesi mbahla delildir ve bu da insann sslenmeyi, insanlar nnde grnmeyi sevmesi eklindeki ftratna uygundur.

Yeni elbise giyilmesi esnasnda hamd ve krde bulunmak snnettir. nk Ahmed, Tirmiz ve bni Mace mer b. el-Hattb'dan yle dediini rivayet etmektedirler: "Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Bana kendisiyle avretimi rteceim, hayatmda kendisiyle ssleneceim elbise giydiren Allah'a hamdolsun." Daha sonra Hz. Peygamber (s.a) eski elbisesini alp onu sadaka olarak verdi. O hayatta iken de lmnden sonra da Allah'n himayesinde, Allah'n teminatnda, Allah'n korumas altndayd." Yine mam Ahmed Hz. Ali'den yle dediini rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.)' elbisesini giyerken yle buyururken dinledim: "nsanlar arasnda kendisi ile ssleneceim ve kendisiyle avretimi rteceim ss bana rzk olarak veren Allah'a hamdederim."

Daha sonra Yce Allah, manev olan takva elbisesinin madd elbiseden daha stn olduunu belirterek yle buyurmaktadr: "Takva rtsne gelince; ite daha hayrl olan odur." Bu da bni Abbas'n dedii gibi, iman ve salih ameldir. Bunun gzel grn olduu da sylenmitir. phesiz ki bylesi yerine getirildii takdirde, sahibi iin elbette hayrldr. Takva elbisesi, insan Allah'a ss ve elbise trnden Allah'n yarattklarndan daha ok yaknlatrcdr.

"Bunlar Allah'n ayetlerindendir." Yani sz geen bu hususlar Allah'n kudretine, ltfuna, kullarna olan merhametine dellet eden ilh belgeler arasndadr. "Belki t alrlar." Yani belki bu nimetler onlar Allah'n zerlerindeki ltfunu hatrlayp kretmeye, bu husustaki byk nimeti bilip tanmaya, eytann fitnesinden uzak durmaya, avret yerlerini amaktan uzak durmaya ehil hale getirebilir.

Daha sonra Yce Allah Ademoullarn blis ve onun ortaklarndan sakm-drmakta, onlara insanln atas Hz. Adem'e eskiden beri devam edegelen dmanln aklamaktadr. Bu dmanl dolaysyla blis Adem'i nimetler yurdu olan cennetten yorgunluk ve sknt yurdu olan dnyaya kartmak iin alp gayret etmi, edep yerlerinin almasna sebep olmutur. Halbuki nceden edep yeri kendisine grnmyordu. Bu tutum hi phesiz kesin ve uzlamaz bir dmanlktan kaynaklanmaktadr. Bu da Yce Allah'n u buyruklarn hatrlatmaktadr: "Kendileri sizlerin dman iken nasl olur da onu ve onun soyundan gelenleri beni brakp veliler edinirsiniz? Bu zalimler iin ne kt bir dei-tokutur!" (Kehf, 18/50).

Yce Allah hatrlatma ve t verme konumunda Arapa'nn slbuna uygun olduu ekilde Ademoullarna bir daha seslenerek yle buyurmaktadr: "eytan... sakn sizi de bir fitneye drmesin." Yani kendinizden gafil olmaynz. eytan sizi dinden alkoymasn. Annenizi, babanz cennetten kard gibi sizi de fitneye drmesin. O bakmdan eytann vesvesesine kulak vermeyin, takva ile kendinizi korumay ihmal etmeyin. Her zaman Allah' ann, nk eytann fitnesi tpk anne babanz fitneye drd, onlara vesvese verdii, Rablerine isyan gzel gstererek Allah'n kendilerine yasak kld meyveden yemeleri zerine nimetler yurdu olan cennetten onlar kartt, yeryzne indirilmesine sebep tekil ettii gibi, sizin de cennete girmenize engel olabilir.

eytan Hz. Adem ile Havva'nn cennetten kmalarna sebep oldu. Ayn ekilde kendilerine edeb yerlerini, avret yerlerini gstermek iin cennet yapraklarndan edindikleri elbiselerini de zerlerinden kartmalarna sebep tekil etti. Buradaki "kendilerine gstermek iin" anlamndaki ifadenin banda gelen lam harfi nihayette varlan noktay belirtmek iindir. Yani sonunda bu byle oldu.

blis'ten saknnz. nk o ve onun cinlerden olan askerleri, siz kendilerini grmediiniz halde onlar sizi grrler. Grlmeyen dmandan gelecek zarar ise grlen ve ak dmandan gelecek zarardan daha tehlikelidir.

eytandan korunmak ise, ondan Allah'a snmakla, ruhu Allah'a iman ile ve Allah'n gzetimi altnda olduunu hatrda tutmakla glendirerek mmkndr. Nefse kar direnmek ve vesveselere kulak vermesini nlemekle, ayrca vesvese geldi mi onu iinden kovmaya ve nefiste brakt etkileri tasfiye etmeye almakla mmkndr. Bu ise eriatn kaidelerine, db ve ahlkna bal kalmak yoluyla gerekletirilir.

Daha sonra eytan, yine sakndrmay pekitiriri ifadelerle bir daha sz konusu etmektedir. Yce Allah eytanlar, ruhlarn anndnc, amellerini slah edici gerek iman ile Allah'a iman etmeyen kfirlerin yardmcs ve destekileri kldn beyan etti. Buna sebep ise onlarn eytann vesvesesini kabule hazr olmalardr. Tpk zayf bedenlerin abucak hastalanmaya hazr olmalar gibi.

Mriklerin Ter (Yasa Koymalar) Atalarn Taklitten barettir. Allah'n Ter se Peygamberine Gnderdii Bir Vahiydir28- Onlar bir hayaszlk yaptklar zaman, "Biz atalarmz da onun zerinde bulduk, Allah da bize onu emretti" dediler. De ki: "Allah hi bir zaman hayaszl emretmez. Siz bilmediiniz eyleri Allah'a kar m sylyorsunuz?"

29- De ki: "Rabbim adaleti emretti. Her secde yerinde yzlerinizi ona dorultun ve dini ancak kendisine halis klan kimseler olarak O'na yalvarn. lk nce, sizi yaratt gibi, yine O'na dneceksiniz."

30- Bir ksmn hidayete erdirdi, bir ksmnn zerine de sapklk hak oldu. nk onlar Allah' brakp eytanlar veliler edindiler ve kendilerinin doru yolda olduklarn sanyorlard.

AklamasMrikler eriatn, akln ve selim tabiatn irkin grp ho karlamad irk, Beytullah erkek ve kadnlar birlikte plak olarak tavaf etmek gibi irkin bir hayaszlk -ki evl olan burada hayaszlk (el-fhie) tabirinin genel kabul edilmesi olup bu da her trl byk masiyettir ve btn byk gnahlar bunun kapsamna girer- yaptklar takdirde derler ki: Biz bu ite atalarmz taklit ediyor, gemilerimize uyuyoruz. Hem yaptklar bu ilerin itaat olduuna ve Allah'n kendilerine bu ileri emrettiine inanyorlard. Oysa bu iler hayaszlktr. Bu hayaszlklar yapmalarna -ki bunlar hayaszlk olduklarnn idrakinde olmayarak- iki hususu gereke gsteriyorlard. Birincisi, "Atalarmz da onun zerinde bulduk" demeleri; ikincisi ise, "Allah da bize onu emretti" diye sylemeleriydi.

Birinci gerekelerine Allah cevap vermemektedir. nk katksz bir taklit ve gelenekselcilie iarettir. Aklen de bu, tutarsz bir yoldur. Bu yolun tutarszl da herkes tarafndan ak seik bir ekilde grlmektedir. O bakmdan bu gerekeye ayrca cevap vermeye ihtiya yoktur.

kinci gerekeleri olan, "Allah da bize onu emretti" eklindeki szlerine ise Yce Allah, "De ki: Allah hi bir zaman hayaszl emretmez" buyruu ile cevap vermektedir. Yani phesiz ki bu fiiller, peygamberler ve rasuller vastasyla mnker ve irkin iler olarak ifade edildii gibi, Allah da kemaliyle bunlar emretmekten mnezzehtir; o halde Allah'n bunlar emrettii nasl sylenebilir?

Hakikatte ise bunlar emreden eytandan bakas olamaz. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "eytan sizleri fakirlikle korkutur ve sizlere hayaszl emreder." (Bakara, 2/268).

Daha sonra Yce Allah inkr ifade eden bir soru ile onlarn szlerini reddederek yle buyurmaktadr: "Siz bilmediiniz eyleri Allah'a kar m sylyorsunuz..." Yani sizler doru olduunu bilmediiniz szleri mi Allah'a isnat ediyorsunuz? Yce Allah'n eriat ancak O'nun tarafndan rasulne gnderilen vahiy ile sabit olur. Sizler ise eytann vesvese ve telkinlerinden reniyorsunuz bunlarla Allah'a kar yalan uyduruyorsunuz. Bu ekildeki bir tepki onlarn Allah'a byle irkin bir eyi izafe etmeleri dolaysyladr. Ayn zamanda onlarn szlerinin ar cehaletten baka bir eye dayal olmadna da bir tanklktr.

Yce Allah hayaszl emreden bir buyruun kendisinden sadr olamayacan ifade ettikten sonra, kendisinin ancak doruluk ve adaletle emrettiini ylece aklamaktadr: "De ki: Rabbim adaleti emretti." Yani ey Muhammedi Onlara de ki: Benim Rabbim ancak btn ilerde arlktan ve kusurlu davranmaktan uzak bir ekilde adaleti, doruluu ve dengeli olmay emreder.

Ayn ekilde Rabbim kendisine ibadetin hakkyla ifa edilmesini ve btn secde zamanlarnda ve secdelerin yapld btn meknlarda saa sola sap-makszn yalnzca yznz O'na dorultarak kendisine ibadet etmenizi emretmitir. Yzn secde yerinde O'na dorultulmasndan kast ise namazdr. Yine O sizlere dininizi yani itaatinizi yalnzca kendisine halis klarak ibadet ve dua etmenizi, bununla yalnzca onun rzasn aramanz emretti.

Yani bu ayet-i kerime iki hususu emretmektedir:

1- badet hususunda vakit ve yaplaca yerlerde dosdoru olmak. Mucizelerle desteklenmi peygamber ve rasullerin Allah'tan alp haber verdikleri ekilde getirdikleri eriata uygun olarak yapmak.

2- Allah'a ibadette ihlsla yalnzca O'na ynelmek. nk an yce Allah bu iki zellii kendisinde toplamayan hi bir ameli kabul buyurmaz: Yaplan amel doru ve eriata uygun, irkten arnm, ihlsl bir amel olacak.

Daha sonra Yce Allah ldkten sonra dirilmeyi ve tekrar yaratlmay inkrlarna kar yaratmann ilk olarak Allah tarafndan balatlmasn belirterek delil getirmekte ve yle buyurmaktadr: "lk nce sizi yaratt gibi yine dneceksiniz." Yani Allah ilk olarak sizi nasl yarattysa amellerinizin karln da sizlere verecektir. O halde ibadeti yalnz O'na hlis klnz.

Sizler ldkten sonra dirilme ve hesap halinde iki kesimden birisi arasnda yer alacaksnz: Kesimin birisine Allah hidayet vermi, ibadete, iman ve ih-lsa muvaffak klmtr ki bunlar slm'a girenlerdir. Dier bir kesim ise eytann aldatmalarna uyup Allah'a itaatten yz evirdii iin aleyhlerine sapkln hak olduu, Yce Allah'n da, fertlerinin sapacaklarn, hidayet bulmayacaklarm bildii kesim. Bu kesim aleyhine dalletin sabit olu sebebi ise udur: Onlar Allah' brakp eytanlar veli edindiler. eytann kendilerini ard eyi kabul ettiler. Hak ile batl birbirinden ayrd etme hususu zerinde de dnmediler.

Aleyhlerine dalletin hak olduu kesim, eytanlar veli edindiler. Yani kendilerine verdikleri emirler hususunda itaat etmek suretiyle onlar dost kabul ettiler. te bu Yce Allah'n onlarn dallette olacaklarn bilmesinin, dallette olularna bir etkisinin olmadna delildir. Mutezile mezhebine mensup Zamaher'nin dedii gibi, onlar kendi tercihleriyle ve Yce Allah' brakp eytanlar veli edinmeleri sebebiyle saptmlardr.

Hidayet ve dalletin Yce Allah'tan geldiini kabul eden Ehl-i snnetin grne gre ise buyruun anlam udur: Hidayet ve dallet nce Yce Allah'n yaratmas ile ortaya kar. Fakat bu ii ilemeye onlar aran ey, Allah'tan baka eytanlar veli edinmeleridir.

kinci kesimin ise baka nitelikleri vardr. Onlar kendilerinin hidayette olduklarn yani vasiyet ve hidayet zre, doru yol zre olduklarn sanrlar; fakat gerekte onlar sapktrlar, yanllk ierisindedirler: "De ki: Amelleri bakmndan en zararda olanlar sizlere haber verelim mi? Onlar kendilerinin gzel i yaptklarn sandklar halde dnya hayatnda abalar sapan ve boa kan kimselerdir." (Kehf, 18/103-104).

kinci kesime dair ayet-i kerimenin ihtiva ettii anlam Mslim'in yd b. Hmr'dan yapt u rivayet de pekitirmektedir: yd der ki: Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Yce Allah yle buyurmaktadr: phesiz ben kullarm Haniler olarak yarattm. Sonra eytanlar onlara geldi de onlar dinlerinden uzaklatrd."

Bazlar da, "lk nce sizi yaratt gibi yine dneceksiniz" buyruunu ylece aklamlardr: Biz sizi nasl yarattysak yle dneceksiniz. Bir kesim hidayet bulmu, bir kesim de sapk olarak. te siz bu ekilde annelerinizin karnlarndan tekrar yaratlr ve ylece karsnz. bni Abbas der ki: Yce Allah Ademolunu ilkin mmin ve kfir olarak yaratr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "O sizi yaratandr. Kiminiz kfir kiminiz mmin (oluyor)" (Tega-bn, 64/2). Sonra Yce Allah onlarn yaratln ilk olarak balatt gibi, tekrar mmin ve kfir olarak iade eder. Bu da Sahihi Buhr' de yer alan bni Mesud yoluyla gelen u hadise uygun dmektedir: "Kendisinden baka ilh olmayan hakk iin sylyorum, sizden herhangi bir kimse cennet ehlinin ameli ile amel eder; o kadar ki kendisi ile cennet arasnda ancak bir arnlk mesafe kalr, Kitap (levh-i mahfuzdaki kader) onun aleyhine ne geer ve bylelikle o da cehennem ehlinin ameliyle amel eder, oraya girer. phesiz de sizden herhangi bir kimse cehennemliklerin ameliyle amel eder, o kadar ki kendisiyle onun arasnda yalnzca bir arn kalr da sonunda onun hakknda Kitabn hkm onu geer ve bylelikle o da cennetliklerin ameliyle amel eder, oraya girer."

Bu tevile binaen bu aklama ile Yce Allah'n u buyruu arasnda bir eliki sz konusu olur: "Sen yzn dine hanf olarak dosdoru evir. Allah'n insanlar zerinde yaratm olduu ftratna." (Rum, 30/30). Bunun bir benzeri de Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre (r.a.)'den gelen Resulullah (s.a.)'n u buyruudur: "Her doan,, ftrat zere doar. Sonra onun anne babas onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar." Mslim'in Sahh'inde yer alan ve az nce geen Iyad b. Hmr'n hadisi de buna uygun dmektedir.

"Sizi yaratan O'dur" ayeti ile, "Allah'n ftrat..." ayeti ve her birisini teyit eden hadis-i eriflerin birlikte anlalmasna gelince: an Yce Allah btn insanlar kendisini bilip tanyacak, tevhid edecek, ondan baka ilh olmadn bilecek halde -bu hususta onlardan msk (and) ald ekilde- yaratm ve bunu tabiatlarna ve ftratlarna yerletirmitir.

Allah'n onlar bu ekilde dosdoru ve ftr yaratndan sonra, Yce Allah ezel ve kadim ilminde insanlarn kimisinin mmin kimisinin kfir, kimisinin bedbaht kimisinin mutlu olacan, zerlerinde yaratldklar asl durumlarda bir takm deiiklikler ortaya kacan bildi ve takdir etti. te Yce Allah'n, "Sizi yaratan O'dur. Kiminiz kfir kiminiz mmin (oluyor)" buyruunun anlam budur. Yani ikinci durumda onun ii imandan sonra kfre varacaktr. Allah'n kaderi ise mahlkat arasnda olduu gibi geerli olandr. nk, "Takdir eden ve hidayete ileten (doru yolu gsteren) O'dur." (Al, 87/3); "O her eye hilkatini veren, sonra da hidayete iletendir." (T-H, 20/50).

Ssn, Ho Ve Temiz Olan Yiyecek Ve eceklerin Mbahl31- Ey Ademoullar! "Her mescide gidite ziynetlerinizi aln; yiyin, iin ama israf etmeyin. nk O, israf edenleri sevmez.

32- De ki: "Allah'n kullar iin kard ziyneti ve temiz rzklar kim haram klm?" De ki: "Bunlar dnya hayatnda iman edenler iindir. Kyamet gn ise yalnz onlaradr. te biz ayetlerimizi, bilen bir toplulua bylece aklarz."

AklamasEy Ademoullar! Namaz veya tavaf olsun, her ibadet edeceiniz vakit ziynetinizi taknnz ve o zaman elbiselerinizi giyininiz. Burada ziynetten kast gzel elbiselerdir. Asgarisi ise avreti rten miktardr. nk namaz ve tavaf srasnda avretin rtlmesi vaciptir. Avretten olmayan blmlerin rtlmesi ise snnettir, vacip deildir. Erkein avreti daha nceki ayetlerde de rendiimiz gibi, gbek ile diz kapa arasnda olan blmdr. Kadnn avreti ise yz ve elleri dnda btn bedenidir.

Elbise gelimi bir uygarlk grnmdr. Elbise giyme ve avreti rtme emri slm'n gzellikleri arasndadr. Arap kabilelerini ve onlarn dnda kalan dier Afrikallar ve benzerlerini ilkellikten, gerilikten, vahilikten uygarla tayan slm olmutur.

Tesettrn vacip oluu hususunda ayetin muhtevasn Tabern ve Beyha-k'nin bni mer'den yaptklar u rivayet de teyit etmektedir: Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Sizden herhangi bir kimse namaz kld vakit (alt ve st olmak zere) iki elbisesini giyinsin. nk phesiz Aziz ve Celil olan Allah, kendisi iin sslenilenler arasnda buna en lyk olandr. Eer o kimsenin iki elbisesi yoksa, bu sefer namaz kld takdirde belden aasn rten izarn kullansn ve sizden herhangi bir kimse Yahudilerin rtye sarndklar gibi namazda da sarnmasn."

afi, Ahmed ve Buhar de Ebu Hureyre'den Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu naklederler: "Sizden herhangi bir kimse omuzunda ondan herhangi bir para bulunmakszn tek bir elbise ierisinde namaz klmasn."

Daha sonra Yce Allah israfa gitmeksizin yemeyi, imeyi mubah klmak zere yle buyurmaktadr: "Yeyin, iin ama israf etmeyin..." Ho ve lezzet alnan eylerden yeyiniz, iiniz. Fakat bunlarda israfa gitmeyiniz. Aksine, israfa ve cimrilie gitmeden itidali elden brakmaynz. Sakn yeme ve ime hususunda hell snrlarn aarak harama dmeyin. phesiz Allah yeme ve imede israf edip haddi aanlar sevmez. Yani sonunda zarara gtren israftan dolay onlar cezalandrr.

mam Ahmed Abdullah b. Amr'dan Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu rivayet eder: "Yiyin, iin, giyinin ve tasadduk da yapn. Byklenip bbrlen-meksizin ve israfa sapmakszn bunlar yapn. phesiz Allah kulunun zerinde nimetinin etkisini grmeyi sever."

Nesa ve bni Mace de yine Abdullah b. Amr'dan u lafzla rivayet etmektedir: "Yeyin, tasadduk edin ve giyinin; ancak israfa sapmayn ve bbrlenmeyin."

mam Ahmed, Nesa ve Tirmiz de -Mikdam b. Ma'dkerib'den yle dediini rivayet eder: Resulullah (s.a.)' yle buyururken dinledim: "Ademolu karnndan daha kt bir kap doldurmu deildir. Ademoluna bnyesini ayakta tutacak yiyecei birka lokma yeterlidir. Eer mutlaka (fazla) yiyecekse o halde (karnnn) te birini yemeine, te birini ieceine, te birini de nefesine ayrsn."

Seleften bazs yle demitir: Allah tbbn tmn yarm ayette bir araya getirmitir: 'Yeyin, iin ama israf etmeyin." Nakledildiine gre er-Red'in olduka maharetli Hristiyan bir doktoru vard. O, Ali b. el-Hseyin'e, "Sizin Kitabnzda tp ilminden herhangi bir ey yoktur. Halbuki ilim iki trldr: Din ilmi ve beden ilmi" dedi: Ali ona u cevab verdi: "Allah tbbn tmn Kitabmzda yarm bir ayette bir araya getirmitir." O, "Bu hangisidir?" diye sorunca Ali u cevab verdi: "Yce Allah'n, 'Yeyin, iin ama israf etmeyin" buyruudur." Bu sefer Hristiyan doktor "Peki sizin peygamberinizden tbba dair bir ey nakledil-memektedir" deyince Ali yle dedi: "Allah Rasul de tbb birka kelimede zetlemitir." "Bunlar Hangileridir?" diye sorunca, "Ademolu karnndan daha kt bir kap doldurmu deildir. Ademoluna bnyesini ayakta tutacak bir ka lokmack yeterlidir" diyerek hadisi zikretti. Bu sefer Hristiyan doktor yle dedi: "Kitabnz da peygamberiniz de Calinos'a tp namma bir ey brakmad."

Buhar der ki: bni Abbas dedi ki: "Dilediini ye, dilediini i. Elverir ki u iki hasleti de ihmal etmeyesin: srafa kamamak ve kibirlenmemek."

sraf her hususta haddi amaktr. Yce Allah ise hell kldnn hell bilinmesini, haram kld eyin de haram bilinmesini sever, ite emrettii adalet de budur. O bakmdan alk, susuzluk, fazla tokluk, fazla imek gibi tabi snrn almas doru deildir. Madd hususta da bu byledir. Nafaka kiinin gelirini tamamyla tketmeyecek ekilde belli bir oranda olmaldr. Sert snrlarda da bu byledir. Allah'n haram kld meyte, kan, domuz eti, Allah'tan bakasnn adna kesilmi olan ve arap gibi eylerin kullanlmas da -zaruret hali dnda- caiz deildir. Altn ve gm kaplarda yemek imek hell olmad gibi, tabi ipek giymek, yahut erkeklerin kadnlara, kadnlarn da erkeklere benzemesi de hell olmaz.

Buna gre cimrilerin yaptklar da, israfa sapan lks ve debdebe ierisinde yaayanlarn yaptklar da er'an yaplmamas gereken haramlar arasndadr. bni Mace, Snen' inde Enes b. Malik'ten Resulullah (s.a.)'n yle buyurduunu rivayet etmektedir: "Cannn ektii her eyi yemen israftandr."

Yce Allah da itidal zere ykselen snnet ve eriatn pekitirerek Allah'tan gelmi bir eriata dayal olmakszn kendiliinden bir takm yiyecek, iecek veya giyeceklerden herhangi bir eyi haram klanlarn tutumlarn reddederek yle buyurmaktadr: "De ki: Allah'n kullar iin kard ziyneti... kim haram klm?"

Yce Allah bu ekilde mubahlar haram klan kimselerin tutumlarn reddetti ve peygamberine kendi tutarsz gr ve bidatleriyle bir takm eyleri haram klan bu mriklere yaptklarn red eden bir eda ile ylece sormasn emretti: Allah'n temel maddelerini kullan iin yaratm olduu ve onlara vermi olduu ilham ile ftratlarnda yaratm olduu kabiliyetlerle bunlar nasl kullanp ileyeceklerini, bunlardan nasl yararlanacaklarn rettii ssleri, ho ve temiz nzklan kim haram kld? Bunlar asl itibariyle dnya hayatnda Allah'a iman edip O'na ibadet edenler iin yaratlmtr ve onlarn hakkdr. Onlardan bakalar bu hususta onlara tabidir. Dnyada fiilen kfirler bunlarda mminlere ortak olsalar dahi kyamet gnnde btn bunlar mminlere has olacaktr. Kfirlerden kimse onlara bu hususta ortak olamayacaktr. nk cennet kfirlere haram edilmitir.

te ziynet ve temiz eylerin hkmne dair yaptmz bu eksiksiz ve mkemmel aklamalar gibi eriatn ve dinin kemaline, peygamberin doruluuna ve eriatn tamlna dellet eden ayetleri, toplumsal ve nefs bilgileri, tbb, insanlarn maslahatlarn bilen ve bunlar zerinde dnp gerekli t ve ibretleri alan bir toplulua bylece aklyoruz; yoksa insann, uygarln ve mrann ilerlemesi iin gerekli bilgi ve teknikleri bilmeyen bir toplulua deil. Buna gre Yce Allah'n "te biz ayetlerimizi... bylece aklarz" buyruunun anlam udur: Ben size hell ve haram bu ekilde genie akladm gibi, duyacanz dier eyleri de sizlere bylece aklyorum.

te btn bunlar slm'n, ruh olgunluun ve kusursuz akidenin, ahlk stnln, hayatn zorluklarna galip gelmek iin gerekli beden ve ruh gcn, Allah'n yeryznde yerine halife tayin etmi olduu, gklerde ve yerde bulunan her eyi kendisine msahhar kld insann misyonunu yerine getirmesinin dini olduunun delilleri arasndadr. te Yce Allah yle buyurmaktadr: "O yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratandr." (Bakara, 2/29); "Allah'n gklerde ne varsa size msahhar kldn grmez misiniz?" (Lokman, 31/20).

nsanlara Yasak Olan Esas Haramlar33" De ki: "Rabbim tm hayaszlklar, gnah, haksz yere haddi amay, hakknda hi bir delil indirmedii eyleri Allah'a irk komanz ve Allah'a kar bilmediiniz eyleri sylemenizi haram klmtr."

AklamasEy Muhammedi Allah'n hell klm olduu temiz yiyecekleri ve elbiseleri haram klan bu mriklere de ki: Allah, ancak haramlarn temel olanlarn tekil eden u be eyi haram klmtr:

1- Gizli, ak, grnen ve grnmeyen hayaszlklar: Hayaszlklar (feva-hi) alabildiine irkin davranlardr. Bunlarn gizlisi de a da yasaktr veya bunlar byk gnahlardan ibarettir. nk artk bunlarn irkinlii alabildiine ileri derecede ve fazladr. Zina, hrszlk, slm cemaatine kar ayaklanmak gibi masiyetler bu tr fiillerdir.

2- Gnah, yani gnah gerektiren iler. Onlar da kk masiyetlerdir. Buna gre ayetin anlam yle olur: O byk ve kk gnahlar haram klmtr. Einin dndakilere ehvetle bakmak kk gnahlardandr. Gnahn masiyet veya mutlak bir gnah olduu da sylenmitir ki bu da genelin zele atfedilmesi kabilindendir.

3- Haddi amak: Yani fert veya toplum olsunlar, dier insanlarn haklarna tecavz etmek suretiyle haklarda haddi amak ve bozgunculuk yaparak zulmetmek demektir. Burada haddi amann haksz olmak kaydyla zikredilmesinin sebebi udur: Haddi amak eer kamu maslahat iin veya karlkl rza ile birlikte olursa bunda bir beis yoktur.

4- Allah'a ortak komak: Bu, irkin ilerin en irkinidir. Bu da Allah ile birlikte put, heykel yahut bir kii olsun hakknda akl ya da vahy bir delil veya belgenin ortaya konulamad Allahla beraber baka bir ilh kabul etmektir. Burada belgeye "sultan" denilmesinin sebebi, hasmn szn bakasna tercih ettirmesi ve iitenin akl ve dncesi zerinde etkili olmas dolaysyladr. Bu ifade Yce Allah'n u buyruunu andrmaktadr: "Her kim bu konuda kendisinin bir delili olmakszn Allah ile birlikte baka bir ilha ibadet edecek olursa, phesiz onun hesabn grmek Rabbine aittir. Gerek u ki kfirler kurtulua eremez." (M'minn, 23/117).

te bunda burhann (delil ve belge getirmenin), akidenin salkl olduuna delil getirmenin esasn tekil ettiine, imann, delil ve belge ile desteklenen Allah'tan gelen bir vahiy olmakszn kabul olunmayacana dellet vardr.

5- Bilgisiz ve belgesiz olarak Allah'a kar yalan eyler sylemek: ftira, Allah'a kar putlardan bir orta olduunu iddia etmek gibi yalan sylemek: "u halde pisliin ta kendisi olan putlardan uzak durun." (Hacc, 22/30). Bir mesned ve bir delil olmakszn haram hell, helli haram klmak gibi. Bu ise eriatten bir delil olmakszn srf gre dayanarak sz sylemektir. Dinlerin tahrif edili sebebi, hak dinde bidatlerin ortaya konulu sebebi, heva ve eytana uymann sebebi budur. Nitekim Kitap Ehli de byle yapmtr: "Dillerinizin yalan yere vasfedegeldii eylere, "Bu helldir, bu da haramdr" demeyin." (Nahl, 16/116). te reform davetilerinir ve itihat ad altnda eriat ap geenlerin izledii yol budur. Nitekim Buhar ile Mslim unu rivayet ederler:

"Andolsun, sizden ncekilerin yolunu kar be kar, arn be arn izleyeceksiniz. O kadar ki, onlar bir keler deliine girecek olsalar muhakkak onlarn arkasndan gidersiniz." "Ey Allah'n Rasul, bunlar Yahudi ve Hristiyanlar mdr?" diye sorduk. O, "Baka kim olabilir ki?" diye buyurdu.

eriatta itihadn yolu bellidir. Bu da Kur'an, snnet ve icmaya er" esaslara uygun olarak sahih bir ekilde bakmak ve bunlar tetkik etmektir. Daha sonra da bunlara kyas yapmak yahut da istihsan, istislh ve buna benzer kapsaml gr delil almaktr. te bu da eriatn ruhu, esaslar ve genel ilkeleri ile uygun olan gr almaktr.

Bu ayet-i kerime ile ilgili olarak bir soru ortaya atlmtr. Muhtevas udur: Ayet-i kerimedeki "(innem) Ancak" kelimesi hasr ifade eder. Yce Allah'n, "Rabbim... haram klmtr" buyruu, unlar unlar mnhasran haram klmtr, demektir. Oysa haramlar bu eylere mnhasr deildir.

Buna yle cevap verilmitir: "Cinayetler be tre mnhasrdr. Bunlardan birisi neseplere kar ilenen cinayetlerdir ve bunlar da zina ile olur. te Yce Allah'n, "Rabbin... hayaszlklar haram klmtr" buyruu ile kastedilen budur. kincisi ise akllara kar ilenen cinayetler. Bunlar da iki imek olup Yce Allah'n, "Gnah...haram klmtr" buyruu da buna iaret etmitir. ncs rzlara kar ilenen cinayetler, drdncs canlara ve mallara kar ilenen cinayetlerdir. te Yce Allah'n, "Haksz yere haddi amayn" buyruu ile buna iaret edilmitir. Beincisi ise, dinlere kar ilenen cinayetler olup bunlar da iki bakmdan sz konusudur: Birincisi Yce Allah'n tevhidine itiraz edip dil uzatmaktr. Yce Allah'n, "Allah'a irk komanz" buyruu ile buna iaret edilmitir. kincisi ise Allah'n dininde bilgiye bal olmakszn sz sylemektir. te, "Allah'a kar bilmediiniz eyleri sylemenizi..." buyruu ile de buna iaret edilmitir. Btn cinayetlerin (sularn) esas bunlar olduuna gre, geri kalanlar bunlarn uzantlar ve dallandr. Buna uyanlar olduuna gre, bu haram eylerin sz konusu edilmesi adeta hepsinin sz konusu edilmesi gibi olmu, onlarn yerini tutmutur. O bakmdan bu ayetin bana hasr ifade eden sz konusu edat gelmitir.

Her Bir mmetin Ve Kiinin Eceli34- Her mmetin bir eceli vardr. Ecelleri gelince ne bir an geri kalr, ne de bir an ileri gidebilirler.

AklamasHer bir mmetin yani her bir asr ve neslin, her bir kiinin, ayn ekilde varlk alemindeki her bir eyin bilinen bir eceli vardr. Bu da srenin sona ermesi iin belirlenen zamandr. Ecel, ayn zamanda dnya hayat iin snrlandrlm vakti de, toplumlarn gllk, mutluluk zamanlarn yahut zillet ve bedbahtlk dnemlerini de kapsar.

"Ecelleri gelince" yani onlar iin takdir edilen sre geldi mi ne zamann en kk dilimi olan bir an geri kalr ne de bir an ileri gidebilirler. Bu ecel sresinden ne geemezler. Yani belirlenen bu vadeden sonraya da kalamazlar, ne de geemezler. Bu deimenin bir an (saat) kadar bile olmas mmkn deildir. Yce Allah'n burada "saafi sz konusu etmesinin sebebi, en asgar zaman dilimlerinin genel olarak "saat" kelimesiyle karlanmasndan dolaydr.

Ecelden neyin kastedildiinin tayini ile ilgili olarak iki gr vardr:

Birinci gr bni Abbas, Hasan- Basr ve Muktil'in grdr. Buna gre Yce Allah peygamberini yalanlayan her bir mmete belli bir sreye kadar mhlet vermitir. Nihayet toptan imha edilerek azap zaman gelince, bu azap kanlmaz olarak gelip atar.

kincisine gre, burada ecelden kast mrdr. Bu ecel bitti ve tamamland m, artk ne almann ve sonraya braklmann imkn olmaz.

-Raz der ki: Birincisi daha uygundur. nk Yce Allah, "Her mmetin" diye buyurmu, "herkesin bir eceli vardr" diye buyurmamtr. kinci gre gre ise "Evet, Yce Allah, "Her mmetin" diye buyurmu, herkesin bir eceli vardr diye buyurmamtr. nk mmet her zamanda var olan topluluk demektir. Bu mmet de fertlerden oluur. Toplumlarn fertlerinin ise ecelleri birbirine yakndr. nk tehdit makamnda olan ifadelerde mmetin sz konusu edilmesi daha bir beli ve daha bir etkileyicidir.

kinci bir gre gre, herkesin ne alp sonraya brakmasnn sz konusu olamayaca bir ecelinin olmas gerekir, buna gre maktul de eceliyle lm olur.

Her Bir mmete Peygamberi Araclyla Yaplan Hitap Ve Yalanlayanlarn Allah'n Ayetleri le Korkutulmalar35- Ey Ademoullar! inizden size ayetlerimi anlatacak peygamberler ge- line, her kim saknp dzelirse artk onlar iin bir korku yoktur ve onlar zlecek de deillerdir.

36- Ayetlerimizi yalanlayp onlara kar- 1 byklk taslayanlar, ite onlar ateliklerdir. Onlar orada ebed kalcdrlar-

AklamasYce Allah Ademoullarn kendilerine ayetlerini anlatacak, hkm ve farzlarn bildirecek peygamberler gndereceini belirterek uyarmakta ve yle buyurmaktadr: Ey Ademoullar! ayet sizlere iinizden sizin hemcinsiniz ve bu sizlere benim size farz kldklarm ve sizin iin ngrdm ibadet, muamelt ve ahlka dair dzenlemeleri size emretmi olduum salih ameller ile size yasakladm irk ve irkin ileri bildiren bir peygamber gelecek olursa, siz iki tavrdan birisini taknacaksnz. Bunlardan birisini taknanlara mjde verilir, dierini taknanlar ise azapla korkutulur.

Kim Allah'tan korkar, benimle kendisinin arasn dzeltir, haramlar terk eder ve itaatkr olursa ahiret azabndan yana onun iin korku yoktur. Amellerinin karln grecei vakit geldiinde de yapamadklar dolaysyla zlmeyecektir veya gelecekte kar karya kalaca durumlardan dolay onun iin korku yoktur, gemiteki hallerinden dolay zlmesi de sz konusu olmayacaktr.

Yce Allah'n, "iinizden" diye buyurmas, peygamberlerin peygamber olarak gnderildii kimselerle hemcins olmas, onlara ileri srebilecekleri bir mazeret brakmaz ve onlara kar delili aka ortaya koyar. Zira onlarn o peygamberin durumunu bilmeleri, Allah'n kendisini mucizelerle desteklemesinin, peygamberin kudretiyle deil de Allah'n kudretiyle olduunu onlara gsterir; dier taraftan herkes kendi hemcinsiyle daha iyi kaynar.

Yce Allah'n, "ayetlerimi" buyruundan kast ise, Kur'an- Kerim, tevhid ve ulhiyetin delilleri, indirdii hkmler ve eriatlardr. Bu, sz geen btn hususlar kapsayan genel bir lafzdr. nk btn bunlar Yce Allah'n ayetleridir. Peygamberler geldikleri takdirde, btn bu hususlar sz konusu etmilerdir.

Kurey ileri gelenlerinin Muhammed (s.a.)'e kar byklk tasladklar vakit grld gibi, kalpleriyle Allah'n ayetlerini yalanlayan, onlar kabul ve gereklerince amel etmeyi byklklerine yediremeyen, peygamberlere byklk taslayarak ve onlar inatla reddedenlere gelince, bunlar cehennemliklerdir. Orada ebed olarak kalacaklardr.

Yalanlamann Akbeti Ve Kafirlerin Cehenneme Giri Tablosu37- Allah'a kar yalan uyduran veya O'nun ayetlerini yalan sayandan daha zalim kim vardr? te onlara kitaptaki paylar eriecektir. Nihayet elilerimiz canlarn almak zere onlara geldiklerinde diyeceklerdir ki: "Allah'tan baka taptklarnz nerede?" Diyecekler: "Onlar bizi brakp kayboldular." Onlar kendi aleyhlerine ve gerekten kfir olduklarna ehadet ederler.

38- Buyurur ki: "Sizden nce gemi cin ve insan topluluklar arasnda girin atee." Her mmet girdike yoldana lanet eder. Nihayet hepsi biribiri ardndan orada toplannca sonrakileri ncekileri iin derler ki: "Rabbimiz, ite bizi bunlar saptrd. Onun iin bunlara ateten katmerli azap ver." Buyurur ki: "Her biriniz iin katmerli azap vardr; ne var ki bilmezsiniz."

39- ncekileri sonrakilerine "Sizin bizden bir stnlnz yoktu. yleyse kazandklarnz sebebiyle azab tadn" dediler.

AklamasAllah'n farz klmadn farz klmak, haram klmadn haram klmak, Allah'n indirmedii bir hkm onun dinine nispet etmek ya da Allah'a evlt ve ortak nispet etmek suretiyle Allah'a yalan yere iftira eden kimseden daha zalim kimse yoktur.

Yahut Arap kfirleri gibi Kur'an- Kerim'i inkr etmek suretiyle Allah'n ayetlerini yalanlayan veya Resulullah (s.a.)'a inanmayan ya da ayetlerle alay eden yahut bakalarm onlara stn tutarak bu ayetleri terk eden kimselerden daha zalim kimse olamaz.

te btn bunlara btn kinat dzeni hakknda tescil edilen her eyin miktar ve lsnn yazl bulunduu Kitapta (levh-i mahfuzda) haklarnda yazlanlar ve kendileri iin takdir olunan nzklar ve mrler onlar gelip bulacaktr, onlara eriecektir. Allah'a kar yalan uyduran kimseler hakknda da yznn kapkara kesilecei yazlmtr. Yani bunlar iin vaad olunduklar hayr veya er verilecektir. Zulmlerine ve Allah'a kar yalan iftiralarna ramen bu byledir.

Nihayet lm melei olan eliler canlarn almak zere kendilerine geleceinde, melekler onlar azarlamak zere yle soracaktr: Dnya hayatnda Allah' brakp kendilerine dua ve ibadet ettiiniz ortaklarnz nerede? Haydi onlar arn da iinde bulunduunuz durumdan gelip sizleri kurtarsnlar. yle cevap verecekler: nmzden kaybolup gittiler, nerede olduklarm bilemiyoruz. Hem biz onlardan herhangi bir fayda, yahut bir hayr ve bir zarar nlemelerini de ummuyoruz ki.

Bylelikle kendi aleyhlerine bu ortaklara dua edip ibadet etmekle kfir olduklarn ikrar ve itiraf edeceklerdir.

Bu ifadelerin kast ise kfirleri zerinde bulunduklar kfrden vaz geirmektir. Onlar kfr ve sapklk dolaysyla kar karya kalacaklar akibetle-rin zerinde durup dnmeye itmektir.

Mana itibariyle bu ayetin bir benzeri de Yce Allah'n u buyruklardr: "phesiz Allah'a kar yalan uyduranlar iflah olmazlar. (Onlarn bu yalanlar kendilerine belki) dnyada az bir geim (salayabilir), sonra dnleri bize olacaktr. Sonra da biz kfir olduklar iin onlara olduka ar azab tattracaz." (Yunus, 10/69-70); "Kfir olann kfr seni zmesin. Dnleri bizedir ve biz onlara yaptklarn haber vereceiz. Muhakkak Allah kalplerin zn ok iyi bilendir. Onlar azck faydalandracak, sonra da olduka ar bir azaba ister istemez mahkm edeceiz." (Lokman, 31/23-24).

Daha sonra Yce Allah kendisine iftira eden, ayetlerini yalanlayan bu mriklere meleklerin neler syleyeceklerini haber vermektedir: Haydi siz de sizin gibi ve sizin niteliklerinize sahip sizden nce kfre sapm dier mmetlerle birlikte -cinlerden veya insanlardan olsunlar- atee giriniz. Bu sz syleyecek olan kii ya cehennemin bekisi Mlik'tir yahut da Yce Allah'tr. Yani Yce Allah onlara bizzat giriniz diyecektir.

Onlardan bir topluluk cehenneme girip de azab, horluu ve ibret verici cezalar grnce, peinden gittii ve kendisini saptran, din ve inanta kendisi gibi olan dier mmete lanet edecektir. nk bizzat kendisini o toplulua uymak, kfrde onu taklit etmek suretiyle saptm oldu. Bu da Yce Allah'n u buyruuna benzemektedir: "Sonra kyamet gnnde kiminiz kiminize kfir olacak, kiminiz kiminizi lanetleyecektir." (Ankebt, 29/25).

te bu ekilde kfirler eitli gruplaryla biribirlerine lanet okuyacak, bi-ribirlerinden uzaklaacaklardr. Nitekim bir baka yerde Yce Allah yle buyurmaktadr: "O vakit kendilerine uyulanlar kendilerine uyanlardan uzaklaacak ve azab grecektir. Aralarndaki balar paralanm olacaktr. Tabi olanlar (yle diyecekler): Keke bizim iin bir dn olsayd da bunlar bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan uzaklaabilseydik. te onlar ateten kamayacaklardr." (Bakara, 2/166-167).

Nihayet atete st ste ylp hepsi orada toplannca aralarndan giri veya mevki itibariyle daha sonra gelen tabiler veya alt gruptakiler mevki veya giri itibariyle daha nce gelen kendilerine uyulan nderler ve liderlere bir takm szler syleyeceklerdir. Buna sebep ise kendilerine uyulanlarm crmlerinin daha ar olmasdr. te bu sebepten onlardan nce cehenneme girmi olacaklar. Sonra gelenler kyamet gnnde Yce Allah'a, ileri gelenlere uyanlarn ikyetini ihtiva edecek bir sz syleyeceklerdir. nk uyanlar doru yoldan saptranlar onlardr. Zemaher der ki: "ncekileri iin" ifadesinin anlam 'ncekiler hakknda' anlamndadr. nk onlarn hitab Allah ile olacak, kendilerinden ncekilerle deil. Yani onlar hakknda ve onlarn kendilerini saptrmalar dolaysyla diyeceklerdir...

Bu ikyetlerini Yce Allah'a hitaben yle dile getireceklerdir: Rabbimiz, bu nderler bizi hak yoldan saptrdlar. O bakmdan sen bunlara cehennemde kat kat artrlm bir azap ver; yani onlarn cezalarn katlandr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: 'Yzleri atete evrilecei o gnde diyecekler ki: Keke biz Allah'a ve Rasul'e itaat etseydik. Diyecekler ki: Rabbimiz, gerekten biz bakanlarmza ve byklerimize itaat ettik, onlar da bizi yoldan saptrdlar. Rabbimiz, onlara azaptan iki katn ver. Onlar en byk lanetle lanetle." (Ahzb, 33/66-68).

Yce Allah da onlara yle cevap verecektir: Size de onlara da kat kat azap vardr. Biz bunu yapp takdir ettik. Herkese kendisine gre ceza verdik. Ya bakasn saptrd iin yahut bakasn taklit ederek sapt iin. nk nderler de onlara uyanlar da hem sapk hem saptrc idiler; fakat sizler onlarn azabn bilmemektesiniz. Katmerli azap (ed-dif), bir veya bir ka defa kendi mislinden fazla olan demektir. Yce Allah'n u buyruklar da buna benzemektedir: "Kfir olup Allah'n yolundan alkoyanlarn fasklk etmeleri sebebiyle azabn stne azap arttrrz." (Nahl, 16/88); "Andolsun onlar hem kendi yklerini tayacaklar, hem de ykleriyle birlikte baka ykleri." (Ankebt, 29/13); "Ta ki kyamet gnnde eksiksiz olarak hem kendi yklerini tasnlar, hem de bilgisizce saptrdklar kimselerin yklerinden (tasnlar)." (Nahl, 16/25).

"ncekileri sonrakilerine... dediler." Yani kendilerine uyulanlar kendilerine uyanlara diyecek ki: Biz sizleri saptrdysak yine de sizin bize bir stnlnz yoktur. nk biz saptmz gibi siz de sapm oldunuz. Kat kat azab hak etmek bakmndan bizimle sizin aranzda bir fark yoktur. Yani siz de bizim yaptmz gibi yaptnz ve kfir oldunuz. O halde siz de azabnzn hafifletilmesini hak edemezsiniz.

Haydi kazandklarnz sebebiyle azab tadnz. Yani sebep olduunuz kfr ve sapklktan dolay Allah'n azab ile karlanz. Bu ya nderlerin syleyecekleri bir szdr yahut da Allah'n hepsine bizzat syleyecei szdr. Bu da Yce Allah'n u szlerine benzemektedir: "Biribirlerine karlkl soru sorarlar.

Dediler ki: Siz bize sa taraftan geliyordunuz. Onlar derler ki: Hayr, siz iman eden kimseler deildiniz. Esasen bizim sizin zerinizde bir otoritemiz de yoktu. Aksine sizler azgn bir topluluktunuz. O bakmdan Rabbimizin (azap) sz zerimize hak oldu: phesiz biz azab tadclarz. Bylelikle biz sizi azdrdk. Gerekten biz (hepimiz) azgn kimseler olmutuk. phesiz o gn onlar azapta ortaktrlar." (Sfft, 37/27-33).

Yce Allah'n, "yleyse ... azab tadn" buyruundan kast korkutmak ve kfrden vazgeirmektir. nk Yce Allah'n lider ve onlara uyanlarn sonunda biribirlerinden uzaklaacaklarn, biribirlerine lanet okuyacaklarn haber vermesi kalpte byk bir korkunun uyanmasna sebeptir.

Kfirlerin Cezasyp da onlara kar byklk taslalara' onlara gn kaplar alma onlar, deve ine deliinden gein

40- Muhakkak ki ayetlerimizi yalan sayp da onlara kar byklk taslayan geinceye kadar cennete de giremezler. Biz sulular ite byle cezalandrrz.

41- Onlar iin cehennemden bir dek ve stlerinde de rtuler vardr. Biz zalimleri ite byle cezalandrrz.

AklamasBizim birliimize, peygamberimizin ve dier peygamberlerin peygamberliklerinin doruluuna, ldkten sonra dirilii ispatlayan ayetlerimizi yalanlayanlarn hi bir amelleri ykselmez. nk onlarn amelleri ktdr ve Allah ancak takva sahiplerinin amelini, kabul eder. Gzel sz O'na ykseltilir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Gzel sz O'na ykselir, salih amel de O'nu yceltir." (Ftr, 35/10); "Hayr, muhakkak iyilerin kitab lliyyndedir." (Mutaffifn, 83/18). te bunlarn amellerine ve ruhlarna semalarn kaplar almaz. Byle bir aklama ayet-i kerimenin tefsiri ile ilgili iki gr bir arada ifade etmektedir.

Bunlar hi bir ekilde cennete giremezler. nk Allah'n rahmetinden ko-vulmulardr. Cennete girmelerine imkn yoktur. Zira Yce Allah, "Onlar deve ine deliinden geinceye kadar..." diye buyurmutur. Bu da imknszl ifade etmek iin Arap dilinde yaygn bir anlatm tarzdr. Mesel, onlar "siyah karga aarmcaya", "zift beyazlamcaya" ve "deve ine deliinden girinceye kadar bu ii yapmam" derler. bni Abbas ve Said b. Cbeyr'den maksadn u olduu rivayet edilmektedir: Burada deve (el-cemel) deil, kaln ip (kendir) olan el-cmmel ine deliinden girmedike eklindedir. bni Abbas (r.a.) der ki: Allah bu konuda deveye benzetmekten daha gzel bir benzetme yapmtr. Yani kaln ipin ine deliinden giren ip yerine kullanlmas daha uygun dmektedir. Deve tabiri ise burada uygun deildir. Zamaher der ki: u kadar var ki "deve" anlamna gelen "el-cemel" kraeti daha etkileyicidir. nk ine delii, geilen yerin darlnn bir rneidir. ne deliinden daha dar diye bir tabir kullanlr. Deve ise olduka byk csseli bir hayvandr.

"Biz sulular ite byle cezalandrrz." Yani biz Allah'a kar, kendisine ve Mslman kardelerine kar su ileyen herkesi bu ekilde korkun bir ceza ile cezalandrrz. Bylelikle cezaya gtren sebebin de su sayld ve su ileyen herkesin cezalandrlaca ifade edilmektedir. Daha sonra bu husus sonraki ayetin sonunda tekrarlanarak yle buyurulmaktadr: "Biz zalimleri ite byle cezalandrrz." nk her bir sulu kendisine zulmeden birisidir.

Bu sulular iin cehennem ateinden, altlarnda serili bir dek olduu gibi, stlerinde de rtler vardr. Bu ifadelerden maksat cehennem ateinin onlar kuattn, her bir yandan onlarn zerlerinin kapatldn anlatmaktr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Muhakkak ki o zerlerine kapatlm olacaktr," (Hmeze, 104/8); "Muhakkak cehennem kfirleri epeevre kuatcdr. " (

Documents

Tefsirül-Münir Sure Sure (15)