Tefsirül-Münir Sure Sure (25)

4ISRA SURES

4Surenin smi:

4Surenin Fazileti:

4nceki Surelerle likisi:

4Surenin Ele Ald Konular:

5sra Mucizesi Ve Hz. Musa'ya Tevrat'n ndirilmesi

5Belagat:

5Kelime ve bareler:

6Olay ile lgili lim Adamlarnn Grleri:

6Aklamas

8Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

9Tarihte srailogullar'nn Durumlar

9Belagat:

9Kelime ve bareler:

10Ayetler Aras liki

10Aklamas


12Kur'an- Kerimin Hedefleri

12Kelime ve bareler:

13Ayetler Aras liki

13Aklamas


14Dnyada Allah'n Nimetlerinin Hatrlatlmas Ve lhi Kudretin Delilleri

14Belagat:


15Ayetler Aras liki

15Aklamas


18Dnyay steyenin Cezas le Ahireti steyenin Mkafat:


19Ayetler Aras liki

19Aklamas


21Mslman Toplumun Esaslar: mann Esas Tevhid, slam Toplumunun Temeli Aile Badr

22Belagat:


22Ayetler Aras liki

23Aklamas


27Mslman Toplumun Dier Esaslar

27Belagat:


28Ayetler Aras liki

29Aklamas


34Yce Allah'a Evlt Ve Es Koanlarn Knanmas

34Belagat:


35Ayetler Aras liki

35Aklamas:


37Kur'n- Kerim Okuduu Vakit Peygamber (S.A.)'n Mriklerin Eziyetlerine Kar Korunmas


37Ayetler Aras liki

38Aklamas


39Mriklerin ldkten Sonra Dirilmeyi Reddetmeleri Ve Onlara Cevap

39Belagat:


39Ayetler Aras liki

39Aklamas


41Muhalifler le Yumuaklkla Ve En Gzel ekilde Mcadele Etmek

41Belagat:


42Ayetler Aras liki

42Aklamas


43Mriklerin phelerinin Baka Bir ekilde rtlmesi

44Belagat:


45Ayetler Aras liki

45Aklamas


48blis le Meleklere Secde Etme Emrinin Verilmesi

48Belagat:


48Ayetler Aras liki

49Aklamas


50Yce Allah'n nsana Bahettii Nimetlerin Bazlar

51Belagat:


51Ayetler Aras liki

52Aklamas


53nsan m Daha Faziletlidir Yoksa Melekler mi?

54Kyamet Gnnde nsanlar Ve Liderleri

54Belagat:


54Ayetler Aras liki

55Aklamas


56Mriklerin Peygamber (S.A.)'e Tuzak Hazrlamaya Kalkmalar Ve Onu Mekke'den Uzaklatrmak stemeleri

56Belagat:


56Ayetler Aras liki

57Aklamas


58Peygamber (S.A.)'E Birtakm Emirler, Direktifler Ve radlar

59Belagat:


60Ayetler Aras liki

60Aklamas


66Kur'an- Kerimin 'caz


66Ayetler Aras liki

66Aklamas


68Mriklerin Alt Mucizeden Birisinin ndirilmesini Teklif Etmeleri


68Ayetler Aras liki

68Aklamas


69Mriklerin phelerinin Bazs: Peygamberlerin nsan Olmas Ve ldkten Sonra Diriliin nkr Edilmesi

70Belagat:


71Ayetler Aras liki

71Aklamas


74Musa (A.S)'a Verilen Dokuz Mucize le Kur'n- Kerimin ndirili ekli

74Belagat:


75Ayetler Aras liki

76Aklamas


78Yce Allah'a En Gzel simleriyle (Esma'l-Hsna le) Dua Etmek

79Belagat:


79Ayetler Aras liki

80Aklamas


Rahman ve Rahim Olan Allah'n Adyla

ISRA SURES

sra Mucizesi Ve Hz. Musa'ya Tevrat'n ndirilmesi1- Kulunu Mescid-i Haram'dan evresini mbarek kldmz Mescid-i Aks'ya geceleyin gtrenin an ne ycedir! Ona bir ksm ayetlerimizi gsterelim diye. Muhakkak ki O Sem'dir, Basr'dir.

2-3- Musa'ya da Kitab verdik ve onu srailoullar iin bir hidayet kldk. Beni brakp bakasn vekil edin-meyesiniz, dedik. Ey Nh ile tadmz kimselerin soyu! Gerekten o ok kreden bir kul idi.

Olay ile lgili lim Adamlarnn Grleri:

Alimlerin byk ounluuna gre Hz. Peygamber bedeni ile birlikte olmak zere Beyt'l-Makdis'e ve oradan gklere ykselerek nihayet Sidret'l-Mnteh denilen yere ulamtr. te bundan dolay Kurey hayrete dm ve bu hadiseyi imknsz grmlerdir.

Ebu Hayyn der ki: Zahir olan o ki, sra Hz. Peygamberin ahsyla (ruh ve bedeniyle) birlikte olmutur. Bundan dolay Kurey yalanlam ve bunu byk bir i olarak grmtr. Hz. Peygamber bu olay mm Hn'ye anlattnda O: "Sen bunu insanlara anlatma, seni yalanlarlar." diye karlk vermiti. Eer bu ryada olsayd onun bu anlattklar tepki ile karlanmazd. lim adamlarnn ounluunun gr budur. nanlmas gereken ekil de budur. sra hadisi ise slm leminin her tarafnda Ashab- Kiram'dan rivayet edilen msned hadisler arasnda yer almaktadr. Bu hadisi ashb- kiramdan yirmi kiinin naklettii rivayet edilmektedir.

Hz. Aie ile Muaviye'den rivayet edilen bunun bir rya olduu eklindeki rivayetlerin shhati sabit deildir. Sahih olsa dahi, onlarn bu ifadeleri hccet tekil etmez. nk her ikisi de olaya tank olmamlard. Zira Hz. Aie o srada yaa kkt, Muaviye de o dnemde mslman deildi. Ayrca her ikisi de bunu Rasulullah (a.s.)'a isnat ederek nakletmedikleri gibi, ondan rivayetle de hadis diye de zikretmemilerdir.

"Musa'ya da Kitab verdik." ayet-i kerimesinin nceki ayet ile ilikisine gelince: Bata Peygamber (a.s.)'in sra ile terifi ve ikrama mazhar klnmas ve ona yetlerinin gsterilmesi sz konusu edildikten sonra, Hz. Musa'ya da ondan nce Tevrat'n verilmesi suretiyle terif edilip ikrama mazhar klnmas sz konusu edilmektedir.

AklamasGecenin bir blmnde Mekke-i Mkerreme'deki Mescid-i Haram'dan, Beyt'l-Makdis'teki Mescid-i Aksa'ya kulu getiren Yce Allah' her trl ktlkten tenzih ederim. Her trl acizlik ve eksiklik sfatndan ve mriklerin ileri srd ortann yahut evladnn .bulunmasndan da, tam anlamyla uzak olduunu belirtir, Onun stn ve eksiksiz kudrete sahip olduunu ifade ederim. O mmkn grlmeyen her trl eyi gerekletirmeye Kadir olandr. Dolaysyla ksa bir zaman sresi ierisinde peygamberinin erefini ykseltmek, kadrini yceltmek, ann stn klmak kasdyla, o uzak mesafede kulunu -bu alar boyunca ona daimi bir mucize olsun diye- isra ettirmesinde garip grlecek bir taraf yoktur.

"Kulunu" buyruundan kast, mfessirlerin icm ile Muhammed (a.s.)'dir. "Geceleyin" lafznn nekire olarak gelmesi ise, sresinin ksaln anlatmak ve sr'nm gecenin bir blmnde olduunu gstermek iindir. nk bu ekilde nekire, "bir blm" anlamn ifade eder. Mekke ile am (Suriye topraklar) arasndaki uzaklk ise, eski tama aralarna gre krk gnlk bir sredir. sra hicretten -Mukatil'in de belirttii gibi- bir sene nce gereklemiti, el-Harb ise hicretten bir sene nce Rabiulhir aynn 17. gecesinde srnn gerekletiini kaydetmitir. bni Sa'd da Tabakat'mda sr'nm hicretten 18 ay nce gerekletiini rivayet etmektedir.

Hz. Peygamberin sr'ya gtrld yere gelince: Bu da bizatihi Mescid-i Haram'n kendisidir. Nitekim Kur'n lafznn zahiri de buna dellet etmektedir. Hz. Peygamberden: "Ben Beyt-i Haramn yannda Hicr'de Mescid-i Haram'da uyku ile uyanklk arasnda iken Cebrail Burak ile geldi." eklindeki rivayet de bunu gstermektedir. ounluk ise der ki: Mescid-i Haram'dan kast harem blgesidir. nk Harem blgesi Mescid-i Haram' kuatr ve Haremin her taraf da mescittir. Nitekim bni Abbas byle demitir. Hz. Peygamber sra'ya Ebu Talib'in kz mm Hani'nin evinden miladi 621 ylnda gtrlmtr.

Mescid-i Aksa da ittifakla Beyt'l-Makdis'tir. Ona aksa (en uzak) adnn verili sebebi bu mescit ile Mescid-i Haram arasndaki mesafenin uzakldr. O zamanlarda Mekkeliler iin yeryznde ziyaretle tazim olunan en uzak mescit o idi. Mslmanlarn ounluu da Rasulullah (a.s.)'m beden ve ruhu ile birlikte israsnn gerekletiini ittifakla kabul etmektedirler. Zayf bir gre gre ise sra, Hz. Peygamberin yalnzca ruhuyla olmutur. Bu gr

Huzeyfe, Aie ve Muaviye'den nakledilmektedir. Daha sahih olan ise birinci grtr. nk Yce Allah'n "kulunu" buyruundaki "kul" kelimesi, hem ruhun hem bedenin birlikte addr. O halde srnn, hem ruhunun hem bedeninin birlikte oluu ile gereklemi olmas gerekir. nk Enes b. Malik'ten rivayet edilen haber -ki bu da Mi'rac ve sra'ya dair sair kitaplarnda rivayet edilen mehur hadistir- Mekke'den Beyt'l-Makdis'e gidie, oradan da gklere ykselmeye iaret eder .

Ksacas buradaki ayet kesin olarak srnn olduuna dellet etmektedir. Mi'rc ise Hz. Peygamberin Beyt'l-Makdis'e varmasndan sonra gklere, oradan da meleklerin kalem czrtlarn iitecei bir seviyeye kadar kmaya denilir.

Yce Allah Mescid-i Aksa'y etraf mbarek klnm olmakla vasfetmekte-dir. Bereket ise din ve dnyann bereketini kapsamna almaktadr. Din bereketi ile mbarek klnmas, peygamberlerin bulunduu yer olmasdr. Dnyevi bereketlerden kastedilen ise, evresinde dnyevi hayr ve mahsullerle kuatlmasdr. nk orada akarsular, aalar ve meyveler bulunmaktadr ki bunlar da eitli maiet ve gdalarn bol bol bulunmasna sebeptir.

sra'dan gzetilen hedef, Yce Allah'n kuluna byk ayetlerini; varlna, birliine, kudretinin azametine dair muazzam delilleri gstermektedir.

Btn bunlarda hayret edecek bir ey yoktur. nk an Yce Allah her sz iiten Sem'dir, herkesi gren Basr'dir. O ileri yerli yerine ve hikmete uygun olarak yapar. Hak ve adaletin gereine gre gerekletirir. te mriklerin szlerini iitmesi, onlarn sra olayna dair aklamalarn, byle bir olayn meydana gelmesini uzak bir ihtimal olarak grmelerini, Mekke'den Kuds'e sra'sn bahane ederek peygamber ile alay etmelerini iitir ve bu mriklerin yaptklarn, Allah'n peygamberine ve risaletine kar tuzaklarn da grr . "Musa'ya da kitab verdik..." Yce Allah smail'in soyundan gelen Muhammed (a.s.)'e ikramn yapmasn sz konusu ettikten sonra, bu ayet-i kerimede de Muhammed (a.s.)'den nce Hz. Musa'ya, vermi olduu kitap olan Tevrat ile ikramda bulunduunu sz konusu etmektedir. Yce Allah o kitab bir hidayet rehberi ve hidayetin ta kendisi klmt. srailoullar'na bu kitab bilgisizliin karanlklarndan ilmin aydnlna kmalar iin vermiti. "Beni brakp bakalarn vekil edinmeyiniz." Yani ilerinizi kendisine havale edeceiniz Allah'tan baka bir vekil edinmeyiniz. "Vekil" kelimelerinin anlam ise ilerini kendisine havale edip tevekkl edeceiniz bir Rab demektir.

1- Dikkat edilecek olursa yet-i kerimede gaib sigadan muhataba, muhataptan gaibe intikal edilmitir. Yce Allah'n: "Kulunu Mescid-i Haram'dan... gtren" denilince Yce Allah'tan gaib olarak sz edilmektedir. Buna karlk "evresini mbarek kldmz... ona bir ksm yetlerimizi gsterelim diye" buyruunda ise muhataba gei vardr. Dier taraftan: "Muhakkak ki o Sem'dir, Basr'dir." buyruu ise gaibe dellet etmektedir. Arkasndan yine: "Musa'ya da kitab verdik." buyruu ile muhataba geilmitir. te buna iltifat sanat denir.

Muhammad (a.s.)'in Beyt'l-Makdis'e gtrlmesi eklindeki sra ile Hz. Musa'ya Tr'a gitmesi sonucu Tevrat'n verilmesi arasnda apak bir iliki vardr.

Daha sonra Yce Allah srailoullar'n ereflendirip zerlerindeki nimetini tamamlamasn beyan etmektedir. Bununla da peygamberlere tabi olma evk ve arzularn harekete getirmek istemekte ve: "Ey Nuh ile beraber tadmz kimselerin soyu..." diye buyurmaktadr. Yani ey Allah'n Nuh ile birlikte suda boulmaktan kurtard ve tevhid, hak ve hayr yoluna hidyet eyledii kimselerin soyundan gelenler; yahut onlarn torunlar! te siz de bu soyunuza benzeyiniz. nsanlar arasnda tevhide balanmaya, peygamberlerin ve rasllerin izinden gitmeye en lyk olanlar sizlersiniz. nk nmzde Yce Allah'n nimetlerine kr, Allah'n kudret ve azametini takdir hususunda alabildiine ileri gitmi bulunan atanz Nuh (a.s) vardr. Kulun ok kredi-ci olmas, tam bir muvahhid olmas ile mmkndr. Meydana gelen btn nimetlerin Allah'n ltf ile geldiini grmesidir. te sizler bu ok kreden kulun izinden gidiniz, onun yoluna, onun snnetine tabi olunuz. Sizden nceki atalarnz nasl ona uymu idiyse siz de ylece ona uyunuz.

Hz. Nuh'un "kul" olmakla nitelendirilip peygamberimiz Muhammed (a.s.)'in de "kul" ile nitelendirilmesi peygamberlerin mertebesinin Allah Tel'ya halis, katksz kulluk mertebesi olduunun delilidir. Harikulade sra ve Mi'rc mucizelerinin, gerek mahiyetlerinden baka trl nitelendirilmesi doru deildir. Ayrca Peygamber (a.s.)'in gerek konumunu aacak bir konuma kartlmasn da gerektirmez. O Allah'n bir kuludur yani Allah'n izzetine, hakimiyetine boyun een bir kimsedir. Hristiyanlarn Hz. Mesih'i nitelendirdikleri ve olmas gereken doru konumunun dnda baka bir konuma yerletirmeleri doru deildir.

Tarihte srailogullar'nn Durumlar4- srailoullar'na Kitap'ta unu hkmettik: Dorusu yeryznde iki defa bozgunculuk yapacak, kibirlendike kibirleneceksiniz.

5- O ikiden birincisinin vakti gelince zerinize ok gl olan kullarmz saldk. Onlar da lkenin ke bucak her yann aratrdlar. Bu, yerine gelmi bir vaad idi.

6- Bundan sonra size onlara kar tekrar stnlk verdik. Mallar ve oullar ile size yardm ederek saynz alabildiine artrdk.

7- Eer iyilik ederseniz kendiniz iin iyilik etmi olursunuz. Ktlk ederseniz o da kendinizedir. kincisinin vakti gelince yznzden kederin okunmasn salasnlar, Mescid'e ilk defa girdikleri gibi girsinler ve ele geirdikleri her yeri harab etsinler diye.

8- Belki Rabbiniz size merhamet eder. Eer dnerseniz biz de dneriz. Biz Cehennemini kfirlere bir zindan yaptk.

AklamasBu ayet-i kerimeler srailoullar tarihine ait aklamalarda bulunmakla, iledikleri byk sular haber vermektedir. Buyruun anlam udur: Biz srai-loullar'na Musa'ya indirdiimiz Tevrat'ta bildirdiimiz hususlar arasnda kesinlikle meydana gelecek hkm verilmi, bitirilmi bir vahiy ile yeryznde fesat kartacaklarn haber verdik. Yani am topraklar ve Beyt'l-Makdis'ten yahut Msr arazisinde yahut yerletikleri her arazide iki defa fesat kartacaklarn syledik. Allah'a asi olacaklar, Rablerinin Tevrat'taki eriatna bir defa deil iki defa muhalefet edecekler.

Bunlarn birincisi Tevrat'a aykr davranp onu deitirmek, i'y (a.s.) gibi baz peygamberleri ldrmek ve Yce Allah'n gazabn bildirip korkuttuu srada da Ermiy'y hapsedip alkoymaktr. Dieri ise Hz. Zekeriya ile Hz. Yahya'y ldrmek ve Hz. sa'y da ldrmeye kalkmakt.

Daha sonra bunlar insanlara kar byklk taslayacak, azacak, zorbalk yapacaklar, ileri lde zulmedeceklerdi. Yce Allah'n: "Kibirlendike kibirleneceksiniz" buyruu ile onlarn byklk taslamalar, haddi amalar ve azgnlk etmeleri kastedilmektedir.

"O ikiden birincisinin vakti gelince..." yani iki fesattan birincisinin vakti gelip fasklara yaplan vaat ile birinci defa fska karlk vaat olunan cezann zaman gelince biz sizlerin zerine sizden daha gl, kuvvetli bir orduyu musallat ettik. Bunlar Buhtunnasar komutasndaki Babil halk idiler. bni Abbas ve bakalarnn dedii gibi. Bu Yahudilerin Ermiy'y yalanlayp onu yaraladklar ve hapsettikleri vakit olmutu. Katde ise yle der: zerlerine Clt'u gnderdi, onlarn bir ounu srd, onlarn bir ounu da ldrd. Clt ve kavmi olduka g kuvvet sahibi idiler. Mchid ise yle der: Bunlar ranllardan bir ordu idiler. Ancak kuvvetli olan birinci grtr. nemli olan ise azgn bir toplulua gl bir topluluun musallat klnmasndan gereken ibret ve d karmaktr. Yoksa kii ve topluluklarn kim olduklarnn fazla nemi yoktur.

"Onlar da lkenin ke bucak her yann aratrdlar..." Yani lkenin drt bir bucana yayldlar ve oray hakimiyetleri altna aldlar. stedikleri gibi gidip geldiler, kimseden korkup ekinmediler. ldryor, talan ediyor, yamalyorlard. lim adamlarnn ileri gelenlerini katlediyorlard. Yaptklar ilerden bir ksm Tevrat' yakmak, Beyt'l-Makdis'i tahrip etmek, srailoullar'ndan ok sayda bir grubu esir almakt. Bu ise Allah tarafndan vaad olunmu, mutlaka gerekletirilmesi hkmolunmu bir szd. Bu gerekleecek ilh bir hkm idi.

Bu gayet yerinde ve kat ders semeresini vermiti. srailoullar meydana gelen olaydan ibret alm, sapklklarndan, azgnlklarndan geri dnm, kitap ve dinlerinin ilkelerine sarlmlard. Bu ise Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi onlar yeni bir zafere gtrmt:

"Bundan sonra size onlara kar tekrar stnlk verdik..." Yani daha sonra sizleri onlara galip getirdik, stn kldk, tekrar gcnz iade ettik, dmanlarnz helak ettik, saynz alabildiine oalttk. Yani erkeklerinizin says oald. Sizlere pek ok mal, evlat ve silah ile yardm ettik. Bu ise Allah'a itaat ve emri zerinde dosdoru yrmenin fazileti idi: "te biz o gnleri insanlar arasnda dndrr dururuz." (Ali mran, 3/140). Bu bakmdan Yce Allah: "Eer iyilik ederseniz kendiniz iin iyilik etmi olursunuz..." diye buyurmaktadr. Yani ayet amelinizi gzelletirir, Allah'a itaat eder, emirlerine uyar, yasaklarndan uzak durursanz yahut itaat olan amelleri ileyerek iyilik yaparsanz bu ekilde kendinize iyilik etmi olursunuz. Allah da zerinize eitli hayr ve bereketlerin kaplarn aacak, dnyada kt kimselerin size verecekleri eziyeti nleyecek, ahirette de size sevap verecektir. ayet size yasak olan ileri yaparsanz masiyetlerin uursuzluu dolaysyla Allah size dnyada dmanlarnz musallat etmek, ahirette de kltc azab tattrmak suretiyle deiik cezalarla sizleri cezalandracaktr. Yce Allah'n: "Ktlk ederseniz o da kendinizedir." buyruu "Bu sizin hakknzda uyardr" anlamndadr. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Her kim salih bir amel ilerse bu onun lehinedir, her kim de ktlk ilerse bu da aleyhinedir." (Fussilet, 41/46).

Bu Yce Allah'n yarattklar hakkndaki kanunudur. Eer asi olurlarsa Allah da onlara lm, talan ve esir olunmay salar. Tevbe ederlerse, bu skntlar zerlerinden giderir ve tekrar onlar eski glerine geri dndrr. Bunu da "yaplanlara uygun bir karlk olmak zere" (Nebe, 78/26) yapar.

"kincisinin vakti gelince..." Yani Hz. Zekeriya ve Hz. Yahya'y ldrme teebbs eklindeki ikinci fesadn cezasn vermek zaman gelince, tekrar zerlerinize dmanlarnz yznzden kederin okunmasn salamak zere gnderdik. Yani sizi kltp kahretsinler diye yznzde ektiiniz sknt ve ktlklerin etkileri ortaya ksn, Mescide girsinler, yani Beyt'l-Makdis'e sizleri kahrederek, malup ederek girsinler diye zerinize dmanlarnz saldk. Tpk oray yakp ykmak, Tevrat' yakmak zere ilk defada girdikleri gibi. "Ve ele geirdikleri her yeri tahrip etsinler diye." stnlk kurduklar her taraf alabildiine yksnlar, helak etsinler. Uygarlk ve bayndrln izlerinden hibir eyi brakmasnlar, zerlerindekiyle birlikte topra yok etsinler; ekini, meyvay, ziraat mahvetsinler diye. Bu ikinci kerede Yce Allah onlara ranllar musallat etmiti. Biredus yahut Hiredus -Beydav'nin naklettii zere- adyla anlan prenslerden Babil prensi onlar yamalam idi.

Ksacas ilk olarak srailoullan'na hcum eden ve Beyt'l-Makdis'i tahrip eden kii Buhtunnasar'dr. Bu ise Ermiy peygamber dneminde olmutu. Bu Yahudilerin tarihine uygun dmektedir. kinci keresinde onlara hcum eden kii ise Beydav'nin belirttii zere Babil prensi Biradus'tur. Bunun asl ad ise Yahudilerin kendi tarihlerinde belirttiklerine gre Bizans Kayseri Esbiyanus'-tur. Her iki talan ve yama arasnda ise yaklak be yz yllk bir sre vardr.

Daha sonra Yce Allah bir defa daha umut kaplarn nlerine aarak: "Belki Rabbiniz size merhamet eder." diye buyurmaktadr. Yani Ey srailoullar, ikinci defa dmanlarnz size musallat klmasndan sonra ayet tevbe eder ve masiyetlerden vazgeerseniz belki Rabbiniz size merhamet buyurur, sizi afeder de dmanlarnz sizden uzaklatrr. Allah onlara verdii bu sznde elbette durmutur. Zilleten sonra onlar aziz klm, tekrar onlara egemenliklerini iade etmi, aralarndan peygamber gndermitir.

Arkasndan Yce Allah onlar: "Ve eer dnerseniz biz de dneriz." diye buyurmaktadr. Yani sizler de nc bir defa fesat karmaya, masiyetlere geri dnerseniz biz de sizleri zelil klmaya, dmanlarnz size musallat

svz,e ger^en azap N^ caz. Bundan dolay Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ve biz cehennemi kfirler iin bir zindan yaptk." Yani kurtulular olmayacak ekilde karar klacaklar bir hapishane kldk. Nitekim bni Abbas byle aklamtr. Hasan- Basr de yle buyurmaktadr: "Biz oray kendilerine bir yatak, bir dek ve bir sergi kldk." Nitekim Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Onlara cehennemde dekler vardr, stlerinde de rtler..." (A'raf, 7/41). Dier taraftan Araplar kk sergiye "hasr" (mealdeki "zindan") kelimesi derler.

Ksaca, isyanlar sebebiyle srailoullar hakknda dnyada zillet, ahirette de cehennem azab sz konusudur. Bu ise Yce Allah'n emirlerine aykr hareket eden herkes iin ibretli bir durumdur.

Kur'an- Kerimin Hedefleri9- Muhakkak bu Kuran en doru olana iletir ve salih ameller ileyen mminlere, kendileri iin byk bir mkfat olduunu mjdeler.

10- Ahirete inanmayanlara gelince; onlar iin elem verici bir azap hazrladk.

11- nsan hayr istiyormuasna er ister, insan ok acelecidir.

AklamasEy srailoullar, ne diye Kur'n- Kerim'e iman etmiyorsunuz? Halbuki Kur'n da Tevrat gibi ilhi bir kitap olup Allah tarafndan Rasul Muhammed (s.a.)'e indirilmitir. Bu Kitab'n nitelii vardr:

1- Bu Kur'n- Kerim en doru olan yola iletir. Dosdoru din demek olan en mkemmel yolu gsterir. Yce Allah'n tek ve Samed, mlkn mutlak sahibi Aziz ve mutlak egemen olduu, ldrp dirilten, aziz ve zelil klan olduunu ihtiva eden tevhid temeli zerinde ykselen "msamahakr hanif dine" davet eder. Yine onun davet ettii yol, faziletli amellerdir ve bu yol, dnya ve hiret hayrn ihtiva eder. Yce Allah'n: "En doru olan" buyruunun anlam erilii olmayan, en doru, en adil ve mutedil olan yol demektir.

2- Bu kitap salih amel ileyen mminlere kyamet gnnde amellerinin karl olmak zere byk bir ecir olduu mjdesini verir.

3- Allah'n varln, birliini tasdik etmeyen, ldkten sonra dirilmeyi, mkfat ve cezay kabul etmeyip inanmayan, hayr iler ilemeyen kimseleri ise yaptklarnn bir cezas olmak zere, onlara cehennem azabnn bulunduunu bildirip uyarr ve korkutur.

Yani Yce Allah mminlere iki tr mjde vermektedir: Birisi kendilerine verilecek olan sevap, dieri ise dmanlarna verilecek olan cezadr. Ayet-i kerimede azap hakknda "mjde" tabirinin kullanlmas onlara tehakkm (bir eit alay) kabilindedir. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Onlara ackl bir azab mjdele" (Ali mran, 3/21). Ya da bir eyin zddn kullanmak kabilinden de olabilir. Yce Allah'n: "Bir ktln karl onun gibi bir ktlktr." (ra, 42/40) buyruunda olduu gibi.

Yce Allah, srailoullar'na ve dierlerine hidayeti gsteren Kur'n- Ker-im'in niteliklerini beyan ettikten sonra hidayet bulan insann durumunu beyan etmektedir ki, her ikisi arasndaki iliki, daha bir glensin ve semav kitaplarla hidayet bulanlarn bir olduklarn gstersin. te bunu aklamak zere Yce Allah yle buyurmaktadr:

"nsan hayr istiyormuasna er ister." Yani insann nitelii aceleciliktir. O kimi zaman kzd vakitlerde kendisi yahut ocuklar veya mal aleyhine ktlk isteyerek beddua eder. Ya da lm, helak olmay, yok olmay diler, lanetler yadrr. Tpk Rabbinden esenlik, afiyet ve bol rzk istiyormu gibi dua eder. Eer onun bu bedduas kabul olunacak olursa helak olur. Fakat Yce Allah ltuf ve rahmeti dolaysyla onun bu duasn kabul buyurmaz. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "ayet Allah insanlara hayr abucak istedikleri gibi, ktl de alelacele verecek olsayd, elbette ecellerine hkmedilirdi." (Ynus, 10/11).

Ebu Davud da Hz. Cbir'den peygamberimizin yle buyurduunu nakletmektedir: "Kendiniz aleyhine, mallarnz aleyhine beddua etmeyin ki Allah'n dualar kabul ettii ana tesadf edersiniz de o anda o bedduanz kabul olunur."

nsan bu ekilde beddua etmeye iten onun tezcanll ve aceleciliidir.

Bundan dolay Yce Allah: "Ve insan ok acelecidir." diye buyurmaktadr. Yani akbeti hakknda hi dnmeksizin istediini elde etmekte acele davranr.

Dnyada Allah'n Nimetlerinin Hatrlatlmas Ve lhi Kudretin Delilleri12- Biz geceyi ve gndz iki ayet kldk. Gece ayetini sildik, gndz ayetini aydnlk kldk; Rabbinizden ltuf arayasmz ve yllarn saysn ve hesab bilesiniz diye. Biz her eyi uzun uzadya akladk.

13- Her insann ilediklerini boynuna dolarz. Kyamet gnnde ona alm bulaca bir kitap kartrz.

14- "Oku kitabn! Bu gn kendi hesabn grmek iin kendin yetersin."

15- Kim hidayete ererse kendi hidayeti iin hidayete ermi olur. Kim de dallete derse kendi aleyhine dallete dm olur. Kimse bakasnn gnahn yklenmez. Biz peygamber gndermedike azap ediciler deiliz.

16-17 Bir ehri helak etmek istediimiz zaman varlkllarna emrederiz; onlar orada fsklk yaparlar. Bunun zerine artk oraya sz hak olduundan biz de onu kkten ykar, darmadan ederiz. Nuh'tan sonra nice nesilleri yok etmiizdir. Kullarnn gnah iin Habr ve Basr olan Rabbin yeter.

AklamasBiz gece ile gndz, kudretimize ve harikulade sanatmza dellet eden iki almet kldk. Bunlarn ard arkasna gelmelerinde insann faydasna olan iler gereklemektedir. nsann skn, sessizlik ve dinlenmesi geceleyin; geim ve kazancn elde etmek iin, almas ise gndz olmaktadr.

Biz gece ve gndzn zamanlarn onlardan gzetilen maksat ve gayeye uygun bir vakit kldk. Geceleyin koyu bir karanlk vardr ve k yoktur. Bu ise ruhun, gzn ve kulan rahat etmesine uygundur. Gndzn ise harekete, almaya, eyalar grmeye uygun olarak k ve aydnlk vardr.

te bu buyruklarla Yce Allah kullarna geceyi ksz, karanlk ve herhangi bir eyin grlmedii bir halde yarattn; gndz ise eyann aka grlp seilebilecei ekilde aydnlk kldn belirterek kullar zerindeki ltuf ve nimetini hatrlatmaktadr.

"Rabbinizden ltuf arayasmz diye." Gece ile gndz arka arkaya gelecek ekilde yaratmamz ilerinizi yrtme imknn bulanz, sizi besleyip byten Allah'n rzkndan arayasmz diyedir. O Rab ki yaz ve k dnp duran zamana uygun olarak size olan ltuf ve insanyla sizleri ard arkasna terbiye etmekte, besleyip bytmekte, sizin yararnza olacak eyleri yaratmaktadr.

"Ve yllarn saysn ve hesab bilesiniz." Yani gece ile gndzn ard arkasna gelmesiyle gnlerin, aylarn, yllarn saysn bilesiniz. Aylar, gece ve gndzleri hesap etmek suretiyle de zirai dnemlerin, bor vadelerinin icre ve eitli muamelelerinizin vadelerini, namaz, oru, hac ve zekt gibi ibadet vakitlerinizin zamann bilesiniz diye.

Gece ve gndz deimemi olsayd, insan geceleyin tam bir rahat imknn, gndzn de geimini ve rzkn kazanma imknn bulamazd. ayet zaman btnyle tekdze olsayd doru bir ekilde ve kolaylkla hesap bilinemezdi.

Bu ayetin bir benzeri de Yce Allah'n u buyruudur: "De ki: Ne dersiniz, eer Allah kyamet gnne dek zerinize geceyi daim klsa, Allah'tan baka size aydnlk getirecek hangi ilh vardr? Hl dinlemeyecek misiniz? De ki: Ne dersiniz, eer Allah kyamet gnne kadar zerinize gndz ebediyyen uzatsa Allah'tan baka size rahat bulacanz, geceyi getirecek hangi ilh vardr? Hala grmeyecek misiniz? Geceyi rahat bulmanz, gndz de ltfundan aramanz iin yaratmas O'nun rahmetindendir. Olur ki kredersiniz." (Kasas, 28/71-73).

Bir baka yerde Yce Allah yle buyurmaktadr: "Zikretmek veya kretmek isteyenler iin gece ve gndz birbirinin ardnca getiren O'dur." (Furkn, 25/62); "Gnei bir k, ay bir aydnlk yapan, bunlarn saysn ve hesab bilmeniz iin ona menziller tayin eden O'dur. Allah bunlar ancak hak ile yaratmtr. O bilecek bir topluluk iin ayetlerini (byle) aklar." (Ynus, 10/5).

"Ve biz her eyi uzun uzadya akladk." Din ve dnyanzn menfaati hususunda ihtiya duyduunuz her eyi size faydal, yeterli ve eksiksiz ekilde akladk.

Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz o Kitaptan hibir eyi eksik brakmadk." (En'am, 6/38); "Biz Kitab' sana her eyi aklayc olmak zere indirdik." (Nahl, 16/89).

Yce Allah, hayr yahut er trnden olan amellerden sorumluluk ilkesini sz konusu ederek yle buyurmaktadr: "Her insann ilediklerini boynuna dolarz." Yani bizler her insann amelini hayr ise gerdanln boyundan ayrlmay gibi; er ise boynundan zlmesi imknsz olan zincirler gibi insandan ayrlmaz kldk. Ayet-i kerimede geen tir (ku) den kast, insann yapt ilerdir. Araplar bir eyin bir eyden ayrlmamasn ifade etmek iin "boyuna koyulma" tabirini kullanrlar. O bakmdan "Bunu senin boynuna braktm" derken "Ben seni bu ile grevlendirdim, ona gereken ekilde dikkat gstermeni istedim." demek istenir.

Yaplan amelin insandan ayrlmay kesin bir i ve bilinen ilh bir hkmdr. Bu da Yce Allah'n eyaya ve insandan sadr olacak amellere dair ezeli bilgisine uygun olarak cereyan eder. Ancak bu insann cebr altnda olduunu (seme hrriyeti bulunmadn) ve sevap ile cezann esas sebebini tekil eden seme hrriyetinin bulunmadn ifade etmez. Her insan gzel bir sevab gerektiren hayr yahut da kt bir cezay gerektiren erri semekte muhayyerdir, serbesttir.

"Kyamet gnnde ona alm bulaca bir kitap kartrz..." Yani kyamet gnnde her bir insana nnde alm olarak grecei bir kitab karsna kartacaz. Onda hayryla, erriyle btn amelleri kaydedilmi olacaktr.

Hasan- Basri kuds bir hadisi sz konusu ederek yle demektedir: "Allah buyurdu ki: Ey Ademolu, biz sana bir sahife yaydk. zerine iki erefli melek grevlendirildi. Bunlarn birisi sanda, dieri solundadr. Sanda bulunan melek iyi amellerini, solundaki melek ise ktlklerini tespit eder; sen dilediini yap, az ya da ok amel ile. Nihayet ldn vakit sahifen drlr ve kabrinde senin boynuna dolanarak braklr. Kyamet gnnde sana (verilmek zere) kartlmcaya kadar bu byle kalr."

"Oku kitabn. Bu gn kendi hesabn grmek iin kendin yetersin..." Kitabn ile karlaacan vakit sana: "Oku kitabn!" Yani dnyada ilediin amellerin yazl olduu kitab oku, denir. Kendi amellerini hesap edip tespit edecek hesap olarak sen kendine yetersin. Hasan- Basr bu ayeti okuduunda yle dermi: "Ey Ademolu kendini hesaba eken kimse olarak seni tayin etmekle Allah sana adil davranmtr." Bu sz syleyecek olan ise, melekler aracl ile Yce Allah'tr.

"Kim hidayete ererse kendi nefsi iin hidayete ermi olur." Yani her kiinin ameli kendine ait olduuna gre hakka ve doruya hidayet bulup Allah'n dinine, peygamberinin hidayetine uyan bir kimse ancak kendisine fayda salam olur. Her kim amelinden sapar, Allah'n dininden yan izip uzaklar, onu ve peygamberlerini inkr edip kfir olursa, ancak kendisine zarar verir. nk salih amelin sevab o ameli ileyene hastr. Bu sevap onu aarak bakasna ulaamaz. Kt amelin cezas da o ameli ileyenin yakasn brakmaz.

Daha sonra Yce Allah ikinci kkn anlamn: "Kimse bakasnn gnahn yklenmez." buyruu ile daha da pekitirmektedir. Yani gnah kazanm herhangi bir nefis bir dierinin gnahn yklenmeyecektir. Aksine her kimse kendi gnahn yklenecektir. Yahut da kimse kimsenin gnahn tamayacaktr. Su ve cinayet ileyen ancak kendi aleyhine ilemi olur.

Bu buyruk bakalarn ktlk ilemeye, kfre sapmaya tevik eden ve bu gnahlarn akbetini ykleneceklerini iddia eden kimselere ak bir reddir. bni Abbas'tan rivayet edildiine gre bu ayeti kerime: "Muhammed'i inkr edip kfir olunuz, gnahlarnz benim boynuma olsun." diyen el-Velid b. Mure hakknda nazil olmutur.

Bu ayn ekilde: "Bizler hibir eyden dolay azap edilmeyeceiz. Eer ceza ^diye bir ey sz konusu ise bu bizim atalarmz hakknda sz konusu olacaktr. nk bizler sadece onlar taklit eden kimseleriz." diyen cahiliyye mensubu kimselerin grlerini de reddetmektedir. Bunu da Yce Allah'n u buyruu pekitirmektedir: "De ki: Siz bizim sularmzdan sorumlu olmayacaksnz. Biz de sizin yaptklarnzdan sorumlu olmayacaz." (Sebe, 34/25).

Cezada ahs sorumluluk ilkesi, suludan bakasna da ceza veren eski Romallarn ve Araplarn ceza anlayn dzelten, slmn iftihar ettii ulvi esaslardandr.

Bakalarn sapkla aranlarn ceza ve gnah kat kat olur. Ayn zamanda sapklklarnda onlara uyan kimselerin gnah ve cezalar da affedilmez. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlar kyamet gnnde kendi gnahlarn tamamen yklendikten baka bilgisizce saptrdklar kimselerin gnahlarnn bir ksmn da ykleneceklerdir." (en-Nahl, 16/25); "Onlar elbette kendi yklerini ve kendi ykleriyle birlikte de dier (saptrdklarnn) yklerini ykleneceklerdir." (Ankebt, 29/13).

"Biz peygamber gndermedike azap ediciler deiliz." Yani adaletin, hikmetin ve rahmetin bir gerei olarak bizler dnyada yahut ahirette ancak uyardktan sonra azap ederiz. Onlarn ileri srebilecekleri btn mazeretleri ortadan kaldrdktan ve kendilerine peygamberi gnderdikten sonra insanlara ceza vermek sz konusudur. Bu ise hkmleri, helli, sevap ve cezay aklayan ayet-i kerimeler ile onlara kar delil getirildikten sonra olur. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "ine her bir grup atldnda cehennem bekileri onlara: Size uyarc bir peygamber gelmedi mi? diye sorarlar. Onlar: Evet gerekten bize bir uyarc (Peygamber) geldi, fakat biz yalanladk ve Allah herhangi bir ey indirmemitir... dedik." (Mlk, 67/8-9). Yce Allah bir baka yerde de yle buyurmaktadr: "Orann bekileri onlara yle diyecek: Size Rabbinizin ayetlerini okuyan ve bu gnnze kavumakla korkutan sizden peygamberler gelmedi mi? Onlar: Evet, diyecekler. Fakat azap sz kfirler zerine hak olmutur." (Zmer, 39/71).

Peygamberlerin gnderilmesinden sonra azabn meydana geliine gelince; bu da Yce Allah'n haber verdii u ekilde olacaktr:

"Bir ehri de helak etmek istediimiz zaman..." Yani kkten helak edecek bir azap ile bir kavmin helak edilme zaman yaklat m, biz onlarn ileri gelenlerine, refahllarna itaat ve hayr ileri yapmay emrederiz. Yani bu ileri yapmalarn buyururuz. Onlar bu emre aykr davranp fasklk edip itaatin dna karak isyanda diretmeye koyulunca, bu isyanlarna uygun bir ceza ve azap vacip olur. Biz de bunun zerine onlar mahvu perian ederiz ve tam anlamyla yok eder, datrz. Bu azap btn o belde halkn kuatr. Ayetteki "mtrefler" nimet ierisinde yzenlerdir. Dierlerine nispetle onlarn ncelikle kretmeleri gereklidir. Onlar iin kr daha bir gereklidir.

Bu ekilde kapsaml yok etmek ise, btn mkelleflere ynelik olan genel emirdir. Zengin yahut fakir olsunlar, mreffeh olsunlar, olmasnlar fark etmez. Ancak burada emrin zellikle mreffeh kimselere yneltildiinden sz edilmesi, onlarn nder olmalar, bakalarnn da onlarn arkasndan gitmesidir. Avamn ve onlara uyanlarn durumu ise, byklerin ve nderlerin arkasndan giderek onlar taklit etmektir. bni Abbas, Yce Allah'n: "Varlkllarna emir veririz, onlar ise orada fasklk yaparlar." buyruu hakknda yle demektedir: Yani o beldenin ktlerim o beldeye ynetici yaparz; onlar da orada isyan ederler. Bunu yaptklar takdirde ise azap ile Allah onlar helak eder. Bu da Yce Allah'n u buyruunu andrmaktadr: "Bylece her kasabada oralarn gnahkrlarn -o yerlerde hilekrlklar etsinler diye- byklerinden kldk..." (Enam, 6/123).

Daha sonra Yce Allah Kurey kfirlerini ve benzerlerini Rasul Muhammed (s.a.)'i yalanlamalar ile ilgili olarak yle uyarp korkutmaktadr: Bundan nce pek ok mmete gnahlar sebebiyle azap etmek hak olmutur. te bunu hatrlatmak zere Yce Allah: "Nuh'tan sonra nice nesilleri yok etmiizdir..." Yani Nuh'tan sizin bu zamannza kadar azp isyan etmeleri, rasullerini yalanlamalar sebebiyle bir ok mmeti helak ettik. Bunlar tpk sizin u andaki durumunuzda idiler. Ve siz ey yalanlayclar, Allah katnda bunlardan daha deerli deilsiniz. Sizler rasullerin en ereflisini, mahlkatm en deerlisini yalanlam bulunuyorsunuz. Sizin cezalandrlmanz daha yerinde ve ncelikle sz konusudur.

Bu her dnemde Allah'n rasuln yalanlayacak kimselere etin azab hatrlatan bir tehdittir. Ayrca bunda Adem ile Nuh arasnda geen nesillerin slm zere olduklarna dellet vardr. bni Abbas der ki: Adem ile Nuh arasnda on nesil gemitir ki, bunlarn hepsi slm zere idiler.

"Kullarnn gnahlar iin Habr ve Basr olarak Rabbin yeter." Yani yarattklarnn gnahlarn gren Habr (her eyden haberdar) olarak Allah yeter. O, onlarn amellerini, gnahlarn onlar iin tespit eder. Mriklerin de bakalarnn da ilerinden hibir ey ona gizli kalmaz. Onlarn hayryla, erriyle btn amellerini bilir. Habr onlar ok iyi bilen, Basr ise amelerini ok iyi gren demektir. te bu gnahlarn, yok olmann, helak edilmenin sebebi olduunu, Allah'n bu gnahlar ok iyi bildiini, gstermektedir.

Sz geen btn bu hususlar akl banda olanlar dnyada da ahirette de fayda verecek salih ameller ilemeye yneltmeye bir sebeptir.

Dnyay steyenin Cezas le Ahireti steyenin Mkafat:

18- Kim geici dnyay isterse onun iin oradan dilediimiz kadarn dilediimiz kimseye hemen veririz. Sonra onun iin cehennemi hazrlarz. Ktlenmi ve kovulmu olarak oray boylar.

19- Kim de ahiret ister ve onun iin gerekli abay inanm olarak gsterirse, ite onlarn abalar karln bulacaktr.

20- Her birine, bunlara da onlara da Rabbinin bandan ulatrrz. Rab-binin ba kimseden alkonmu deildir.

21- Bak, nasl onlar birbirlerine stn kldk. Elbetteki hiret dereceler bakmndan da daha byktr, stnlk bakmndan da.

AklamasBu ayet-i kerimeler insanlarn dnya hayatndaki durumlarn genel olarak snflandrmaktadr. nsanlar iki gruptur: Kimisi dnya iin alr, kimisi de ahiret iin. Birinci kesim Yce Allah'n: "Kim geici dnyay isterse..." diye sz konusu edilmektedir. Yani her kimin istei abucak geen dnyay elde etmek ise ve btn aba ve gayretlerini ona yneltip ahireti unutursa, Allah dnyada ona kendi istek ve iradesine uygun olarak, emelini acilen gerekletirme imknn verir. Rzkn geni tutmak, hayatn rahat ierisinde geirmek gibi. Fakat dnyay isteyen, nimetlerini isteyen herkes de maksadn elde edemez. Aksine bu, Yce Allah'n diledii ekilde irade ve istek ile kaytldr. Bu kayt iki hususu kapsamaktadr: Verilenler kulun istedii deil de Allah'n dilediidir ve bunu Allah dnyay isteyen herkese deil, kendisinin diledii kimselere balar. te maddecilere de istedikleri her ey verilmemektedir. Onlara ancak arzu ve temennilerinin bir ksm verilmektedir. Maddecilerin bir. ouna da ebediyyen bir ey verilmeyebilir. Bylelikle bunlar hem dnyada hem de ahirette hakirdirler. Hem dnyadan, hem de dinden mahrumdurlar.

Bu maddecilerin her birisine ister istekleri verilsin ister verilmesin cehennem vardr. Onlar oraya atlacaklardr. Yani srekli olarak cehennem ateini ekeceklerdir. Allah, melekler ve btn insanlar tarafndan krlerinin azl, kt amel ve davranlar sebebiyle yerilecekler, Yce Allah'n rahmetinden kovulacaklardr.

Ayet-i kerimede bu cezalarn trl nitelii sz konusu edilmektedir: Devamllk ve ebedlik, zelil klmak ve kk drmek ile Yce Allah'n rahmetinden kovulmak. te bu, kfir maddecilere bir tehdit ve ileri derecede bir azardr. nk onlar btn abalarn dnyaya mnhasr klarlar; stelik dnyalk namna ellerine bir ey de gemeyebilir. Ahmed, Aie (r.anh)'den merf olarak unu rivayet etmektedir: "Dnya (ahirette) yurdu olmayanlarn yurdu, mal olmayanlarn da maldr. Dnya iin aklszdan bakas toparlayp biriktirmez."

kinci kesim olan takva sahibi mminlere gelince, bunlar Yce Allah'n kendilerinden u ekilde sz edip durumlarn haber verdii kimselerdir: "Kim de ahireti isterse ve onun iin gerekli abay inanm olarak gsterirse..." Yani her kim ahireti ister ve onun gayret ve maksad ahiret olup elinden geldiince Allah'a, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne iman ve tasdikle yaparsa, bunlar itaatleri Allah tarafndan kr ile karlanan ve amellerine sevap verilen kimselerdir.

Bunlarn byle bir mkfat, bu ekilde gzel bir karl grmeleri ancak u arta baldr:

1- Ahiret sevabn ve ahiretteki nimet ve sevindirici mkfatlar istemek. "Buhar i\e Ms\rm'&e tt. yks'^s^ T\May^,t edilen hadis-i. erifte: "Ameller ancak niyetlere gredir." diye buyurulmaktadr.

2- Yaplan i Allah'a yaknlatrc ve Allah'n rasulnce yaplan ilerden olmal; batl amellerden olmamaldr. nk kfirler putlara, yldzlara, meleklere ve peygamberler arasndan birtakm insanlara ibadet ederek Allah'a yaknlamaya alrlar. Yce Allah'n: "Ve onun iin gerekli abay... gsterirse." buyruu yani salih amelleri ilemek suretiyle hakkn verirse, anlamndadr.

3- Amelin iman erevesinde olmas gerekir. Salkl bir iman olmakszn amelin bir faydas olmaz. te yaplan iin mekur olmas, yani mkfatla karlanmasnda aranan art bunlardr.

Seleften bazlar yle demitir: u nitelii tamayan kimseye amelinin faydas olmaz: Sabit bir iman, samimi bir niyet ve isabetli bir amel. Daha sonra da selefe mensup bu zat bu ayet-i kerimeyi okudu.

te ahiretin zenginliini tercih eden bu salih mminler, bundan sonra hibir eye aldr etmezler. Eer onlara dnyadan bir pay verilirse rablerine krederler. Bu paydan mahrum braklrlarsa da sabrederler, rza gsterirler. nk onlar iin Allah katnda bulunanlar daha hayrl ve kalcdr.

Daha sonra Yce Allah dnya hayatndaki rzkn her iki kesim iin teminat altna alndn aklayarak yle buyurmaktadr: "Her birine, bunlara da onlara da Rabbinin bandan ulatrrz..." Yani Yce Allah dnyay isteyenlere de ahireti isteyenlere de mal, evlt ve buna benzer dnya hayatndaki izzet ve zinetin grnr zelliklerini verir. Onun ba mmin veya kfir olsun kimseden alkonmu deildir; nk hepsi de u amel yurdunda yaratlm varlklardr. O bakmdan Yce Allah'n adalet ve rahmeti herhangi bir kimsenin mazeret beyan edebilmesine frsat kalmamasn hkme balamtr.

Daha sonra Yce Allah her iki kesime bann farkl olduunu belirtmekte ve: "Bak, nasl onlar biribirlerine stn kldk..." diye buyurmaktadr. Yani ibret gzyle bir bak, her iki kesimi verdiimiz dnya banda nasl farkl kldmz gr. Rzk ve dnya meta bakmndan biribirlerine nasl stn kldmz bir gr. Bir mmine bu ba verirken bir dier mmine vermedik. Bir kfire verirken tekine vermedik. Bu ise bizim daha iyi bildiimiz, son derece ileri bir hikmet dolaysyladr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dnya hayatnda onlarn geimlerini aralarnda biz paylatrdk. Onlarn bir ksmn dier bir ksmnn zerine derece derece stn kldk ki birbirlerinden faydalansn." (Zuhruf, 43/32). Bir dier ayet-i kerimede de Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kiminizi kiminizden derecelerle -sizi size verdii eylerle snamak iin- stn klandr." "Eer Allah kullarna rzk (geniletip) yaysayd, yeryznde elbette azgnlk ederlerdi; fakat o diledii bir miktarda indirir. phesiz ki O kullarndan haberdardr, onlar ok iyi grendir." (ra, 42/27).

"Elbette ki ahiret, dereceler bakmndan da byktr..." Yani ahiretteki farkllk daha byktr. Uhrev dereceler daha byk, fazilet ve stnlkler daha muazzamdr. Cehennem halk ise aa doru inen basamaklarda Cennet halk yksek derecelerde birbirinden farkldrlar. Cennetin yz basama vardr. Her iki basaman arasndaki mesafe gk ile yer aras gibidir. Buhar ile Mslim'de yle rivayet edilmektedir: "phesiz yksek derece sahipleri, lliyindekileri (en yksekte olanlar) sizin semann ufkunda batmaya yz tutmu yldz grdnz gibi grrler." Bazlar da yle demitir: Ey dnya meclislerinde yukarda olmakla vnen kii, ahiret meclislerinde yukarda olmakla vnmeyi arzulamaz msn? Kald ki ahiret daha byk, daha stndr.

Ayet-i kerimeye uygun den ibretli bir olay vardr ki bunu bni Abdll-berr, Hasan- Basr'den rivayet etmektedir. Hasan- Basr der ki: Aralarnda erafn ve avamdan kimselerin bulunduu bir topluluk, Halife mer (r.a.)'in kapsna geldiler. Aralarnda (Mekke soylularndan birisi olan) Kureyli Sheyl b. Amr, Ebu Sfyn b. Harb ve Kurey'in yallar da vard. Hz. mer nce Suhayb, Bilal ve Bedir mcahitlerine huzuruna girmeleri iin izin verdi. Hz. mer bunlar severdi. Ebu Sfyan: "Ben bu gn gibisini hi grm deilim." dedi. nk bu gn u klelere (huzura girmek iin) izin veriliyorken bizler olduumuz yerde oturuyoruz, kimse bize dnp bakmyor bile. En aklllar olan Sheyl yle dedi: Ey Kavm, Allah'a yemin ederim ben yznzdeki kzgnlk ifadelerini gryorum. Eer kzyorsanz bizzat kendinize kznz. nk -slm'a girmek iin- onlar da davet edildiler, biz de davet edildik. Fakat onlar bu konuda ellerini abuk tuttular, biz ise geri kaldk, geciktik. Bu mer'in kaps. Ya ahiretteki farkllk! Eer siz mer'in kapsnda bunlar kskandysanz, phesiz Allah'n cennette onlara hazrlad ok daha byktr.

Mslman Toplumun Esaslar: mann Esas Tevhid, slam Toplumunun Temeli Aile Badr22- Allah ile beraber baka bir ilh edinme! Yerilmi ve terkedilmi olarak kalrsn.

23- Rabbin hkmetti ki: Kendisinden bakasna ibadet etmeyesiniz. Ana ve babaya iyi davranasnz. Eer onlardan biri veya her ikisi senin yannda iken yalanacak olursa onlara: "f dahi deme! Onlar azarlama ve her ikisine de tatl sz syle.

24- Merhametinden dolay onlara alakgnlllk kanatlarn indir ve de ki: "Rabbim o ikisi beni kkken yetitirdikleri gibi sen de onlara merhamet et."

25- Rabbiniz nanslerinizde olan en iyi bilendir. Eer salihlerden olursanz 'muhakkak ki o, kendisine dnenlere mafiret edicidir.

26- Yakn akrabaya hakkn ver, miskine ve yolcuya da. Ama sap savurma.

27- nk sap savuranlar eytanlarla karde olmulardr. eytan ise Rabbine kar pek nankrdr.

28- Rabbinden beklediin bir rahmet iin onlardan yz evirmek zorunda

kalrsan o zaman onlara yumuak bir sz syle.

29- Ve elini boynuna bal klma. Onu bsbtn de ap durma; yoksa knanm ve piman olarak kalakalrsn.

30- Muhakkak ki Rabbin dilediine rzk geniletir ve daraltr. Muhakkak ki O, kullarndan haberdardr, Basr'dir.

AklamasYce Allah tevhidin gereini aklamak zere Rasulne hitapta bulunmaktadr. mann gerei tevhiddir, Allah'n ortaklarn reddetmektedir. Bu hitabn muhataplar mmetin mkellef olanlardr. nk o dnemde Hz. Peygamberin anne ve babas yoktu.

Ey mkellef olan insan, ulhiyyet ve ibadetinde Yce Allah'a ortak koma!

Yalnzca O'nu ilh ve Rab tan. O'ndan baka ilh yoktur, O'nun dnda ilh yoktur, O'nun dnda Rab yoktur, hakkyla ibadete lyk kimse yalnz O'dur. Sen Allah ile birlikte bir baka ilh kabul edecek olursan, Ona ortak kotuundan dolay knanm olursun. Yardmsz kalrsn, Rabbin sana yardmc olmaz; hatta sen kime ibadet ettiysen seni de onunla babaa brakr. Onun ise ne bir fayda ne de bir zarar verecek gc vardr. Ahmed, Ebu Davud ve Tirmiz, Abdullah b. Mes'ud'dan yle dediini nakletmektedirler: Rasulul-lah (s.a.) buyurdu ki: "Her kime bir ihtiya arz olur da o da bunu insanlara (karlamalar iin) gtrecek olursa, onun bu ihtiyac karlanmaz. Her kim bu ihtiyacn Allah'a arz ederse er veya ge Allah'n ona bir rzk gndermesi uzak deildir." Ksacas mslman toplumun birinci esas Allah' tevhid etmek ve ona irk komamaktadr.

Akide ve imann en byk esas olan tevhidin aklanmasndan sonra Yce Allah imann eirini (almetlerini) ve gereklerini sz konusu etmektedir. Bu hususlar da unlardr:

1- Yalnzca Yce Allah'a ibadet etmek: "Rabbin hkmetti ki: Kendisinden bakasna ibadet etmeyesiniz." Yani Yce Allah kendisinden bakasna ibadet etmemenizi emretmitir. Bu ise iki hususu kapsamaktadr: Yce Allah'a ibadet ile megul olup Allah'tan bakasna ibadetten saknmak. nk ibadet tazimin en ileri derecesidir. Bu ise Aziz ve Celil olan Allah'tan bakasnn hakk deildir.

2- Anne, babaya iyilik: "Ana ve babaya iyi davranasnz." Yce Allah pek ok ayet-i kerimede kendisine ibadet etmek emriyle birlikte anne babaya iyi davranma emrini bir arada zikretmitir. nk insann var olmasnn gerek sebebi olan Yce Allah'tan sonra, var olmasnn zahir sebebi onlardr. efkat, merhamet, onlarn iyiliklerinin tercih edilmesi, yumuaklktan oluan bir ortam ierisinde ocuklarn terbiye edilmesini onlar salamlardr. Buyruun anlam udur: Ve Yce Allah anne babaya iyilik yaplmasn emretmitir. Yahut da anne babaya iyilik yapmanz, onlara gzel davranmanz emretmitir. Nitekim Yce Allah bir baka ayet-i kerimede yle buyurmaktadr: "Bana, anne ve babana kret diye. Dn yalnz banadr." (Lokman, 31/14). Bu ise onlarn ocuklarna olan efkatleri ve iyilikleri dolaysyladr. ocuun terbiye ve korunmas iin azami gayret harcamalarndan trdr. O bakmdan onlara kar gzel davranmak, iyi hareketlerde bulunmak bir vefakrlktr, bir insanlktr. Bu da onlara kar gzel davranmakla, varlkl ise maddi adan yardm ile olur. Bundan dolay Yce Allah onlara yaplacak birtakm iyilik ekillerini beyan ederek yle buyurmaktadr:

"Eer onlardan biri veya her ikisi senin yannda iken yalanacak olurlarsa..." Yani ana ve baba yahut onlardan birisi senin yannda yalanacak ve mrlerinin son dnemlerinde senin yannda tpk hayatnn balangcnda olduu gibi zayf ve aciz decek olurlarsa aadaki u be grevi yerine getirmelisin:

a) "Onlara f dahi deme." Yani en asgari seviyede sknt belirten kt bir sz syleme. Hatta f dahi dememelisin. Bu kt szn en aa derecesindeki sklmann ifadesidir. Bu her durumda, zellikle de zayf olduklar, yalandklar ve kazan salamaktan acze dtkleri vakit byle olmaldr. nk o dnemde artk iyilie olan ihtiyalar daha fazladr, daha gereklidir ve daha nceliklidir. Bundan dolay Yce Allah yallk durumunu zellikle zikretmitir.

Mslim, Ebu Hureyre'den yle dediini rivayet etmektedir: Rasulullah lmayp zann olduunu sz konusu ettikten sonra Yce Allah'n: "Dokuz tane spak ayet." buyruunun tefsiri ile ilgili olarak en iyi rivayetin Safvn b. Assa il-Murad'nin yapt rivayet olduunu kaydeder. O yle demektedir: Yahu-iinin birisi arkadana: "Gel seninle birlikte u peygambere gidelim ve dokuz ayete dair ona soru soralm" dedi. Her ikisi Rasulullah (s.a.)'n yanna gitti ve :na bu dokuz ayete dair soru sordu, yle buyurdu: "Bunlar Allah'a hibir eyi *tak komaynz, hrszlk yapmaynz, zina etmeyiniz, kimseyi ldrmeyiniz, ' ^y yapmaynz, faiz yemeyiniz, iffetli kadna iftira etmeyiniz, sava gn znp kamaynz ve ey yahudiler, sizin iin zel olmak zere cumartesi j.nnde haddi amaynz, eklindedir." Yahudiler kalkp elini ayan ptler re dediler ki: Senin bir peygamber olduuna ahitlik ediyoruz. Eer ldrlmekten korkmasaydk phesiz sana tabi olurduk.Buna gre "ayetler"den kast hkmlerdir."Sor srailoullar'na..." Yani ey Peygamber! Abdullah b. Selm ve arkadalar gibi adan olan srailoullar'na bunun kitaplarnda da sabit olduunu bilmeleri iin sor.

"Hani onlara gelmiti de Firavun ona yle demiti: Ey Musa dorusu ben seni bylenmi zannediyorum." Yani sen onlara Musa'nn bu ayetleri, mucizeleri getirdii ve bunlar Firavun'a tebli edip onun da, phesiz Ey Musa, ben senin bylenmi olduunu ve bylelikle aklnn kartn zannediyorum, dedii zaman sor onlara.

"O da demiti ki: Andolsun ki sen bunlar ak deliller olarak gklerin ve yerin Rabbinden bakasnn indirmemi olduunu biliyorsun." "Yani Musa Firavun'a yle demiti: Sen de kesinlikle biliyorsun ki, bu dokuz ayeti (mucizeyi) ancak gkleri ve yeri yaratan Allah indirmitir. O bunlar yalnz ve yalnz benim getirdiimin doruluuna delil ve belge olsun diye indirmitir. Bunlar insan hak yola iletmektedir ve bunlarn Allah'tan geldiini, bakasndan gelmediini ispatlamaktadrlar.

"Dorusu ey Firavun, ben de senin helak olacan sanyorum." Yani sen hayrdan alkonulmu, erre oka meyleden, yenik drlm ve helak olmu bir kimsesin.

"Bunun zerine onlar o yerden srp karmak istedi." Yani Firavun Musa'y ve kavmi srailoullarm ldrerek Msr topraklarndan karmak istemiti. "Biz de onu ve beraberindekilerin hepsini suda boduk." Firavun ve ordularnn hepsini suda bomak suretiyle helak ettik.

"Onun ardndan srailoullar'na dedi ki: Haydi o lkede yerlein." Yani biz Musa'y ve kavmi srailoullar'n kurtardk. Firavun'u helak ettikten sonra da onlara yle dedik: te Firavun'un sizi karmak istedii yerde yerlein. Buras ise Msr topraklar yahut da size vaat olunan am topraklardr.

"Ahiret vakti geldii zaman onlar da sizi de bir araya getiririz." Yani kyamet gn geldi mi sizi ve dmanlarnz bir arada kark olarak getiririz; sonra da sizler ve onlar arasnda hkm veririz. " Bir araya getirmek=leff' soylu olsun olmasn, itaat eden olsun isyankr olsun, gl olsun zayf olsun; deiik ahsiyetlerden meydana gelen byk topluluk demektir.

Musa'nn kavmine Yce Allah apak dokuz ayet vermi onlar da , bu ayetleri inkr edince Allah onlar helak etmi olduundan an yce Allah, kfirlere mucizelere gerek olmadn beyan ederek cevap verdi. Dier taraftan eer teklif ettikleri bu mucizeler onlara gelecek, sonra da bunlar inkr edecek olurlarsa, onlar kkten yok edecek bir azab indireceini, kimin iman ettiini kimin de etmediini ezelden beri bildiinden dolay, bu isteklerini yerine getirmemesinin hikmetin bir gerei olduunu aklad. te bu aklamalardan sonra Yce Allah onlara ebedi mucize olan Kur'n- Kerim'e, gereken tazimi gsterip onunla yetinmeyi hatrlatarak, yle buyurmaktadr: "Biz onu hak ile indirdik, o da hak olarak indi..." Yani phesiz biz vahdaniyetin ve Allah'n varlnn belgelerini, insanlarn peygamberlere olan ihtiyalarn aklamak, adaleti ve stn ahlk deerleri emretmek, zulm, irkin sz ve fiilleri yasaklamak, fert, toplum ve devlet hayatn dzenleyici hukuk hkmleri, emir ve yasaklar ihtiva etmek ve bunlarn dnda olduka stn ve yce yasama esas ve ilkelerini ihtiva etmek gibi, hakk kuatan bir ekilde Kur'n- Kerim'i indirdik.Ve ey Muhammed, bu Kur'n- Kerim sana da korunmu ve himaye edilmi olarak indirilmitir. Baka bir ey ona karmamtr. Bu Kitap'ta herhan-m bir fazlalk olmad gibi, herhangi bir eksiklik de yoktur. Aksine o sana hak 3e birlikte ulat. Bu ise olduka gl, kuvvetli, emin, muktedir, mele-i a'l'da kendisine itaat olunan Cibril (a.s.)'dir.

Kur'n- Kerim'in zelliklerinin aklanmasndan sonra Yce Allah Hz. Ppjrgamberin grevlerini ylece aklamaktadr: "Seni de ancak mjdeci ve jrmnc olarak gnderdik." Yani ey Muhammed, biz seni ancak sana itaat eden mminleri cennet ile mjdeleyici ve sana kar gelip isyan eden kfirleri de nehennemle uyarp korkutucu olmak zere gnderdik.

Daha sonra Yce Allah tekrar Kur'n- Kerim'in blm blm irdirilmesini. yani olaylara ve vakalara uygun olarak para para indirili hikmetini aklamaya dnerek yle buyurmaktadr: "Ve biz o Kur 'n ' insanlara ar ar okuman iin blm blm ayrdk ve onu ksm ksm indirdik." Yani yirmi yllk bir sre boyunca biz senin zerine ksm ksm ayrlm, blm halinde Kur'n' indirdik. Kur'n- Kerim'in nzul Ramazan aynda mbarek Kadir gecesinde balamtr. Buradaki : "(ferakna)= onu blm blm ayrdk" kelimesi edeli olarak (ferrakna) aklayc, beyan edici eklinde, olmak zere ayet ayet indirdik, anlamnda da okunmutur.

Bunun byle olmas onu insanlara tebli edesin ve onu ar ar okuyasn diyedir. Biz onu peyderpey ve belirtilen ekil ve nitelikte indirdik. Yce Allah'n: "Ve onu ksm ksm indirdik." buyruunun "blm blm ayrdk." buyruundan sonra gelmesinin faydas ise Kur'n- Kerim'in indirilmesinin olaylara uygun olduunun aklanmasdr.

Daha sonra Yce Allah onlar durumlarna aldr etmeksizin ve onlar kmseyerek u buyruklaryla tehdit etmektedir: "De ki: ster ona inann, ister inanmayn..." Yani ey Muhammed sen u Kur'n' Kerim'in yeterli mucize oluuna inanmayarak sana: "Sen bize yerden bir kaynak fkrtncaya kadar sana asla inanmayacaz." (sra, 17/90) diyen bu kfirlere de ki: Bu Kur'n'a ister iman edin, ister iman etmeyin, o bizatihi haktr, onu Allah indirmitir ve ebediyyen baki kalacak bir kitaptr.

"Muhakkak ki o daha nce kendilerine bilgi verilenlere ..." yani kitaplarna smsk sarlp onda deiiklik yapmayan, tahrife uratmayan, kitap ehli'nin salih ilim adamlarna bu Kur'n- Kerim okunduu takdirde, Yce Allah'a tazim ve Allah'n kendilerine bu Kur'n- Kerim ile vermi oluduu nimete kr olmak zere yzleri st secdeye kapanrlar. Burada secdeye kapanmak: "eneleri st" kelimesi ile ifade edilmitir. nk bir insan secdeye kapanmak zere yere doru ktnde yere yzn en yakn olan blm enedir. Yahut da bu Yce Allah'a kar duyulan korku, hayet ve alakgnlll mbalaa yoluyla ifade etmek iin kullanlm bir kinaye de olabilir.

Bunlar secde ettikleri vakit: "Rabbimizi tenzih ederiz..." derler. Yani Yce Allah' eksiksiz kudreti dolaysyla tazim ederiz, eksiklerinden tenzih ederiz, ona kar sayg duyarz ve o sznden asla caymaz. te bundan dolay daha sonra: "Rabbimizin vaadi phesiz yerini bulur." diye buyurulmaktadr. Yani onun vaadi yerine gelir, gerekleir, kanlmaz olarak tahakkuk eder.

Bunlar Mchid'in de belirttii gibi Muhammed (s.a.)'e indirilenleri iittikleri vakit secdeye kapanan Kitap Ehli'nden bir grup insandr. Zeyd b. Arar, Varaka b. Nevfel ve Abdullah b. Selm bunlardandr.

Bu gibi kimselerin secdelerinden sz etmek cahiliye ve irk ehli olanlara bir ta'rzdir. Bu cahiliye ehli eer Kur'n- Kerim'e iman etmiyorsa dahi, phesiz onlardan daha hayrl, daha faziletli olan, nceki kitaplar okumu, vahyin ne olduunu bilen Kitap Ehli'nin ilim adamlar bu Kur'n- Kerim'e iman etmi, onu tasdik etmilerdir ve bunlar kendi kitaplarnda gelecei vaat olunan peygamberin Hz. Muhammed olduunu tespit etmilerdir. O bakmdan bu Kur'n- Kerim onlara okunduunda Allah'n emrini tazim etmek, nceki indirilmi kitaplarda verdii szn gerekletirmek ve Muhammed (s.a.)'i gndereceine, ona da Kur'n- Kerimi indireceine dair mjdesini gerekletirmek dolaysyla emrini tazim etmek zere Allah iin secdeye kapanrlar. te ayeti kerimede sz konusu edilen "Rabbimizin vaadi phesiz yerini bulur." buyruunda kastedilen vaat budur. Yani onun Kur'n- Kerim'i indirip Muhammed (s.a.)'i gndereceine dair olan vaadi.

Bunlarn secde ederkenki nitelikleri Yce Allah'n belirttii gibi: "eneleri st kapanarak alarlar ve bu onlarn huuunu artrr." eklindedir. Yani bunlar Allah'tan korktuklar iin onun Kitap ve Rasulne iman ve tasdik ile Allah'a huu duyarak, alakgnlllk ile alayarak, secde ederek, yzleri st kapanrlar.

Secde etmek de onlarn hu'larn yani iman ve teslimiyetlerini artrr. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Hidayet bulanlara gelince, onlarn hidayetlerini artrd ve onlara takvalarn verdi." (Muhammad, 47/17).

Rasulullah (s.a.) pek ok hadis-i erifinde alamay vmtr. Onlardan birisini Tirmiz, bni Abbas'tan ylece rivayet etmektedir: Rasulullah (s.a.)' yle buyururken dinledim: "ki gze ate demeyecektir. Yce Allah'tan korkarak alayan bir gz ile Yce Allah yolunda (dmana kar) snr bekleyerek geceyi geiren gz."

Yce Allah'a En Gzel simleriyle (Esma'l-Hsna le) Dua Etmek110- De ki: ister 'Allah' diye dua edin, ister 'Rahman' deyin. Hangisini derseniz deyin, en gzel isimler yalnz O'nundur. Namaznda sesini ykseltme de, gizleme de, ikisi arasnda bir yol tut.

111- Ve de ki: "Hamd, hibir ocuk edinmemi O Allah'a mahsustur ki, Onun mlknde bir orta da yoktur. Dknlkten tr O'nun bir yardmcs da olmamtr ve O'nu tekbir ettike et.

AklamasBu buyruk Yce Allah hakknda Rahman adnn kullanlmasn kabul etmeyen mriklere bir reddir. Yce Allah: "ster Allah diye dua edin ister Rahman deyin..." diye buyurmaktadr. Yani ey Muhammed, sen Mekke'de Yce Allah'n rahmet sfatn inkr eden ve ona Rahman adnn verilmesini kabul etmeyen u mriklere de ki: Sizin Allah'a "Allah" adn anarak dua etmeniz ile "Rahman" adn anarak dua etmeniz arasnda bir fark yoktur. nk O gzel isimlerin sahibidir. el-Kef mellifi yle demektedir: Allah ve Rah-mn'dan kast msemm deil isimdir. Buradaki "veya" ise muhayyerlik ifade etmek iindir. Buna gre "ster Allah diye dua edin, ister Rahman deyin" buyruunun anlam, siz ister bu ismi kullann, ister br ismi; ister bunu aln, ister brn demektir. Burada dua etmek ise seslenmek anlamnda deil, adlandrmak anlamndadr.

Yce Allah'n "Hangisini derseniz deyin, en gzel isimler yalnz O'nundur." buyruundaki ifadenin takdiri yledir: Yani sizler bu iki isimden hangisini ad olarak verir ve hangisini anar iseniz, unu bilin ki, onun btn isimleri gzeldir ve bu isimler tazim ve takdis edilmektedir. Nitekim bir baka yerde Yce Allah yle buyurmaktadr: "En gzel isimler yalnz O'nundur. Gklerde ve yerde bulunan ne varsa O'nu tebih eder." (Har, 59/24). Yani siz hangi isim ile onu aracak olursanz o gzeldir.

Daha sonra Yce Allah Kur'n okuma ve dua etme keyfiyetini bizlere ylece gstermektedir: "Namaznda sesini ykseltme, gizleme de. kisi arasnda bir yol tut." Yani namaz klarken Kur'n okuyuunu aktan yapma ki, mrikler onu iitip Kur'n- Kerim'e, onu indirene, onu getirene svmesinler. Ashabnn duymayaca ekilde gizleyerek, senden Kur'n' renmelerini engelleyecek, Kur'n- Kerim'i onlara iittirmeyecek bir ekilde de gizlice okuma! Sen aktan okumak ile gizli okumak arasnda orta bir yol tut. te Kur'n okurken izlenecek en ideal yol budur. Bu ise sesi ykseltmek ile onu gizli, sakl okumak arasndaki ortalamadr. Aka okumasn ki evresinden dalmasmlar, Kur'n- Kerim'i ondan dinlemekten yz evirmesinler yahut Kur'n- Kerim'e svmesinler; gizlice okusun ki, onu dinlemek isteyen dinleyip ondan yararlanabilsin.

Daha sonra Yce Allah bizlere nasl hamdedeceimizi reterek yle buyurmaktadr: "Ve de ki: Hamd hibir ocuk edinmemi o Allah'a mahsustur ki..." Yani yle de: Kullarna verdii nimetlere karlk hamd ve kr yalnz Allah'ndr ve o kendisini, ztn eksikliklerden tenzih etmek zere aadaki sfata sahip olandr:

1- O hibir ocuk edinmemitir: Onun ocuk edinmeye ihtiyac yoktur. ocuk edinmek sonradan yaratlmlarn niteliklerindendir. O ise sonradan yaratlm olmaktan mnezzehtir. Bu buyruk ile: "zeyir Allah'n oludur" diyen Yahudiler ile, "Mesih Allah'n oludur" diyen Hristiyanlarm kanaatleri de reddedilmektedir.

2- Yce Allah'n mlk ve hakimiyetinde hibir orta yoktur. nk o ayn zamanda ortaa muhta deildir. ayet ortaa ihtiyac olsayd, aciz olmas gerekirdi. Dier taraftan ilhlarn birden ok olmas kinatn dzenini bozuklua ve onlar kendi aralarnda anlamazla gtrr: "Eer gklerle yerde Allah'tan baka ilhlar bulunsayd, her ikisi de bozulur, giderdi." (Enbiya, 21/22). Ve bylelikle ibadete, hamd ve kre lyk olan bilinmezdi.

3- Yce Allah'n dknlkten tr hibir yardmcs olmaz. Yani O dkn deildir ki, bu dknl dolaysyla herhangi bir kimseyi veli, yardmc yahut danman edinsin. Aksine o Yce Allah, her eyi tek bana ortaksz olarak yaratandr. Hepsini tek bana tedbir edendir, idare edendir, kendi meetiyle onlar takdir edendir, belli llerle yaratandr.

te bu sfatlarn toplam Yce Allah'n u buyruklarnda yer almaktadr: 'De ki: O Allah'tr, bir ve tektir. O Allah'tr, O Samed'dir. Domamtr, dourmamtr. Kimse de O'nun dengi deildir." (hls, 112/1-4).

"Ve onu tekbir ettike et." Yani haddi aan zalimlerin sylediklerinden onu alabildiine ycelt, onun cell ve azametini ifade et. te onun cell, azamet ve kudsiyetine uygun olan tazim budur. O zat ile byk ve mtel olandr. Zat dolaysyla O vcib'l-vcd (varl zorunlu) ve var olan her eye muhta olmad dolaysylada o yce ve mteldir. Sfatlarndan da yledir. Eksiklik ifade eden btn sfatlardan mnezzehtir, btn kemal sfatlar yalnz O'nun-dur. Fiillerinde de yledir. O'nun mlknde hikmet ve meeti gerekmedike hibir ey meydana gelmez. Koyduu hkmlerde de byledir. Mutlak olarak emretmek, nehyetmek, aziz ve zelil klmak onun iidir. Kimse O'nun hkmn kouturamaz, kimse O'nun herhangi bir hkmne de itiraz edemez. O isimlerinde de byledir. Ancak en gzel isimleriyle anlr ve ancak stn ve mukaddes sfatlar ile nitelendirilir.

mam Ahmed, Muz el-Chen'den Rasulullah (s.a.)'n yle buyurduunu rivayet etmektedir: zzet ayeti, "Hamd hi bir ocuk edinmemi O Allah 'a mahsustur..." ayetinden itibaren surenin sonuna kadar olan ayettir." Abdrrezzk da Abdlkerim b. Ebi mmeye'nin yle dediini rivayet etmektedir: "Rasulullah (s.a.), Haim oullarndan bir ocuun dili almaya balad m ona: "Hamd hibir ocuk edinmemi..." ayetini sonuna kadar yedi defa retirdi."

el-Bahru'1-Muht, VI/5.

Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 8/12-13

Bu ez-Zhr ile Urve'nin grdr. Buna gre sra Rebulevvel aynda olmutur. Hafz el-Makdis ise Siret'inde senedi sahih olmayan bir hadis rivayet etmektedir. Buna gre sra, Recep aynn 27 nci gecesinde gereklemitir (bni Kesr, el-Bidye ve'n-Nihye, III/108-109).

Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 8/13-15.





Bu hadisi el-Kudai, Ali (r.a.)'den rivayet etmi olup hasen bir hadistir.

Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 8/54.

Daha nce geen drt tr ise tevhidin ve yalnzca Yce Allah'a ibadetin emredilmesi, anne babaya iyilik emri, yakn akrabaya, yoksula ve yolcuya cimrilik ve hakszlk olmakszn hakknn verilmesidir. Anne ve babann hakk ise u be eydir: Onlara f bile dememek, azarlayc bir szle onlara sert kmamak, buna karlk ho ve gzel sz sylemek, alabildiine alakgnlllk gstermek ve onlara rahmet ile dua etmek.

Rz, XX, 198-199.



Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 8/77.









Zemaher, 11/243.

Raz, XXI/28.


Raz, XXI/53-54. Zamaher, 11/245.




Razi,XXI/64.

Razi,XXI/64.

Bu hadisi Ahmed, Tirmiz, Beyhak, Tabern, Nese ve bni Mce rivayet etmitir.


Zemaher, 11/249.

Raz, XXI/71.

Raz, XXI/72.


Documents

Tefsirül-Münir Sure Sure (25)