Tehnološki postupci I parcijala.docx

8/18/2019 Tehnološki postupci I parcijala.docx

1/22

Tehnološki postupci – I parcijala

Osnovi, značaj i defnicija tehnološkog procesa

Značaj projektiranja tehnološkog procesa

Projektirani tehnološki proces je skup teorijsko – naučnih znanja i praktičnihiskustava usmjerenih na defniranje slijeda, postupaka i režima procesa obrade sciljem pretvaranja nižih upotrebnih vrijednosti pripremka u više kvalitetnevrijednosti gotovog proizvoda. Nijedno tehničko – tehnološko rješenje nije danastoliko dobro da ve sutra ne može biti bolje. !valitetno postavljen tehnološkiproces je osnovni temelj kvalitetne i proftabilne proizvodnje i glavno polazišteorganizacije i ekonomije proizvodnje, kvaliteta proizvoda, rokova isporuke itržišne uspješnosti.

Nekoliko bitnih pojmova"

# Sistem je skup objekata ujedinjenih pravilima uzajamne interakcije.# Sistem je skup elemenata koji čine integriranu cjelinu u sklopu koje se

zbivaju odre$ene %unkcije &procesi' i postoji nekakva vrsta kontrole.# Pod proizvodnim sistemom podrazumijeva se socio – tehnički sistem koji

ulaze &znanje, metode, dobra, fnansijska sredstva, energija...' trans%ormišekroz stvaralačke &obradu, montažu' i pomone procese &transport,skladištenje' u izlaze &proizvode, troškove, otpade, ..'.

# Proizvodni proces se odvija unutar proizvodnog sistema, a obuhvata sveradnje tokom izrade nekog proizvoda" glavne i pomone operacije i

zahvate, kontrolu kvaliteta, zastoje ili čekanja tokom izrade,me$uoperacijski transport obradka, materijala, me$uoperacijska kontrola,površinska zaštita, montaža i skladištenje.

# Proizvodnja je trans%ormacioni proces, koji se odvija unutar proizvodnogsistema, pri kojem se od ulaznih dobara kreiraju druga dobra ili usluge.

# Montaža je u industrijskoj proizvodnji defnisana kao plansko sastavljanjedijelova ili sklopova &modula' u sklopove višeg tehnološkog nivoa. (astavnidijelovi montaže su" sastavljanje, manipulacija dijelova, kontrola ispecijalne operacije. )bratni proces montaže predstavlja demontaža.

# Tehnološki sistem predstavlja osnovni dio proizvodnog sistema, pri čemuobuhvata jedinicu rada &u zavisnosti od aspekta posmatranja jedno radno

mjesto, skup radnih mjesta ili proizvodnu liniju' na kojima se sirovine,poluproizvodi ili proizvodi trans%ormiraju u željene oblike i stanja,manipuliraju u željene pozicije i analiziraju u cilju kontrole kvaliteta ievolucije samog procesa.

# Tehnološki proces je segment tehnološkog sistema u kojem se obradnimprocesom polazna sirovina trans%ormira u gotov proizvod.

# Tehnološki proces obuhvata propisani redoslijed postupaka obrade kojetreba izvesti da bi se dobio gotov proizvod.

# Obradni proces je dio tehnološkog procesa koji se sastoji od skupovaaktivnosti koje polazni materijal trans%ormiraju u smislu promjena fzičko –hemijskih svojstava oblika, mjera, izgleda i dr., a u saglasnosti sa tačno

propisanim tehničko – tehnološkim zahtjevima.


2/22

# Proizvod (izradak) je rezultat ljudskog iniciranog trans%ormacionog procesau kome se %aktori proizvodnje &robe, usluge, energija, ...' uzimajui u obzirznanje i socio – kulturalne sporedne uslove pretvaraju u izlaz &roba, usluga,energija, otpad, ...'.

# Poluproizvod je proizvod koji je djelomično obra$en i upotrebljava se kao

sirovina u naknadnoj %azi proizvodnje.# Polufnalni proizvod je generalni pojam za kreirane geometrijske %orme odsirovog materijala, npr. limovi, cijevi, profli.

# Obradak &radni komad' smatra se kao jedan ograničeni dio čvrstogmaterijala koji e u bolo kojoj %ormi biti obra$ivan.

Tehnologija obrade

Obrada materijala je proces promjene oblika, dimenzija ili karakteristikamaterijala kako bi se prilagodio odre$enoj namjeni. *ože biti ručna i mašinska.

Obrani proces je osnovna %unkcija obradnih sistema. Predstavlja osnovnukomponentu metaloprera$ivačke industrije. )d pravilnog postavljanja ikomponovanja obradnih procesa u potreban tehnološki postupak, raspolažuineophodnim sredstvima za proizvodnju zavisi ispunjenje tehničko – tehnološkihzahtjeva koje konstruktor postavlja tehnologiji ili još šire proizvodnji.

lasifkacija tehnologija obrade

Postoji više različitih klasifkacija. +edna od podjela je na osnovne &livenje,zavarivanje, obrada plastičnim de%ormisanjem, obrada rezanjem, elektroerozivnaobrada, obrada laserom, termička obrada' i pomone &dotjerivanje, ispravljanje,balansiranje, odmašivanje, označavanje, kontrola, pakovanje, itd.'.

Podjela proizvodnih tehnologija prema -N /0"

1lavna grupa 2 – primarno oblikovanje &iz tečnog, plastičnog, kašastog, zrnastogili praškastog, treskastog ili %aznog, gasnog ili tečnog i jonizacijskog stanja'1lavna grupa 3 – de%ormisanje &pritiskom, valjanjem, vučenjem, kovanjem,tiskanjem, istiskivanjem, izvlačenjem, dubokim izvlačenjem, rotacionim tiskanjemistezanjem i razvlačenjem, savijanjem, tangencijalnim de%ormisanjem'1lavna grupa 4 – razdvajanje &odsjecanje, prosjecanje, probijanje, fnozarzvrtanje, obrada rezanjem sa defnisanom geometrijom alata, obrada

rezanjem sa nedefnisanom geometrijom alata, obrada odnošenjem erodiranjem,rastavljanje, demontiranje, rasklapanje, razlaganje, čišenje, pročišavanje,razdvajanje'1lavna grupa 5 – sastavljanje &spajanje, slaganje, montiranje, punjenje,popunjavanje, utiskivanje, pritiskivanje, spajanje kroz preoblikovanje, spajanjede%ormisanjem, spajanje zavarivanjem, spajanje lijepljenjem,1lavna grupa / – nanošenje zaštitnih prevlaka &iz jonizirajueg, plastičnog,kašastog, zrnastog ili praškastog stanja, pomou zavarivanja'1lavna grupa 6 – izmjena svojstava materije &ojačavanje pomou de%ormisanja,toplotni, termo – mehanički postupci, sinterovanje, žarenje, magnetizovanje'.

Podjela tehnologije obrade sa aspekta upravljanja na procese sa manuelnimupravljanjem, mehanizirani procesi i automatizirani procesi.


3/22

Podjela tehnologije obrade prema geometriji alata na tehnologije obrade sadefnisanom geometrijom rezne oštrice alata i bez defnisane geometrije rezneoštrice alata.

7ehnologija obrade mogu se podijeliti na"# 7ehnologija obrade skidanjem strugotine,# 7ehnologija plastične obrade,# 7ehnologija zavarivanja,# 7ehnologija termičke obrade,# 7ehnologija livenja i metalnog praha,# 7ehnologija površinske obrade.

7ehnologija obrade skidanjem strugotine"

# Procesi mehaničkog rezanja" tokarenje, bušenje, rendisanje, glodanje,

provlačenje, piljenje, brušenje, honovanje, lepovanje, superfniš, poliranje# 8izikalno – hemijski procesi" abrazivni mlaz, ultrazvuk, abrazivni mlaz vode,elektroerozija, elektronski snop, jonski snop, laserska zraka, plazmeni mlaz,upuštanje gravura

# !ombinovani procesi " 9: tokarenje, 9: bušenje, 9: glodanje, 9: brušenje,plazma tokarenje, 9: elektro – erozijska obrada, 9: laserska obrada, 9:hemijska obrada, ;< brušenje, ;< lepovanje, ;< honovanje...

7ehnologija plastične obrade"

# Presovanje" slobodno sabijanje, istiskivanje, sabijanje u kalupu, valjanje# -zvlačenje" duboko, rotaciono, vučenje, povlačenje, kombinovano

# (avijanje" translatornim alatom, rotacionim alatom, čvrstim alatom,=uidom, impulsno# >azvlačenje" istezanje, proširenje, sužavanje, udubljenje, kombinovano# Nekonvencionalni postupci plastične obrade

7ehnologija zavarivanja"

# >učno elektro – lučno zavarivanje# Plinsko zavarivanje# :avarivanje u zaštitnom plinu &*-1?*@1'# :avarivanje pod praškom# :avarivanje električnim otporom

# :avarivanje laserom# :avarivanje električnim snopom# :avarivanje plazmom

7ehnologija termičke obrade"

# Aarenje bez prekristalizacije" rekristalizaciono žarenje, žarenje zasmanjenje zaostalih napona, stabilizaciono žarenje

# Aarenje sa prekristalizacijom" normalizacija, homogenizacija,# 1ašenje" kaljenje, poboljšanje# :agrijavanje gašene strukture" popuštanje zakaljene strukture, starenje# 7ermičko – hemijska obrada" cementacija, nitriranje, karboniranje

7ehnologija livenja"


4/22

# Bivenje u jednokraten kalupe# Bivene u stalne kalupe

7ehnologija metalnog praha"

# !ompaktiranje – zbijanje metalnog praha u željeni oblik

# (interovanje – povezivanje čestica praha u čvrstu masu 7ehnologija površinske obrade"

# 7ermičko – hemijski postupci" cementiranje, nitriranje, broniranje,oksidacija

# 1alvanski postupci" niklovanje, tvrdo kromiranje, %os%atiranje# -onizirani plin plazma" nitriranje u plazmi, pougličavanje u plazmi# Postupci taloženja" CD postupak, PD postupak# !arbidni slojevi" 7 postupak# Disoka gustoa energije" površinsko, plameno, indukciono, impulsno

kaljenje, laserska, elektronska obrada, implementacija iona.

lasifkacija tehnoloških postupaka

Pojam klasifkacija označava %ormiranje skupova &bar jednog' ili klasa sličnihsistema na osnovu kriterija.

!riteriji predstavljaju svojstva prema kojima se vrši %ormiranje &klasiranje'pojmova u klase, objekte, itd. Eiraju se na osnovu odre$enih osobina u zavisnostigdje se koriste. *ogu biti kriteriji me$usobne sličnosti, razlike, povezanosti imnogih drugih karakteristika. !lasifkacija pomaže da bi se bolje shvatili i razradili

tehnološki procesi.!rema obimu proizvodnje

)bim proizvodnje defniše broj proizvoda i način proizvodnje. ijeli se napojedinačnu, serijsku i masovnu.

!oristi se srednji stepen specijaliziranosti" s=n

m,

1dje su"

# n – broj operacija koje se izvode u okviru odre$ene proizvodne cjeline tokomodre$enog vremena &npr. 2 godina'

# m – broj radnih mjesta proizvodne cjeline &cijela proizvodnja, pogon, grupamašina'

)kvirno"

# Pojedinačna proizvodnja sF300,# *aloserijska proizvodnja 200 G s G 300,# (rednjeserijska 20 G s G 200# Disoko serijska 4 G s G 20# *asovna proizvodnja 2 G s G 4

!rema dinamici kretanja materijala


5/22

" Periodični, prekidni ili diskontinuirani tehnološki procesi"

)dre$ena količina proizvoda ?dijelova proizvoda čini jednu cjelinu kojaprolazi kroz proces pd >* do >*. Daži pravilo da ova cjelina ide na sljedee>* &sljedeu operaciju' tek nakon što je i na posljednjem proizvodu ?dijeluproizvoda izvedena prethodna operacija. !oristi se kod proizvodnje manjihkoličina proizvoda i češeg mijenjanja proizvodnog programa. Nedostatak

je relativno sporo kretanje proizvoda kroz proces što rezultira da je ciklusproizvodnje dug.

# Neprekidni ili kontinuirani tehnološki procesPredstavlja operacijski oblik gdje svaki proizvod ?dio proizvoda neposrednonakon obavljanja operacije na jednom >* transportuje na sljedee >*,gdje se odmah nastavlja sa izvršenjem sljedee operacije. )va vrstatehnoloških procesa je mogua uz korištenje tehnološke opreme relativnovisokog tehnološkog nivoa.

!rema načinu i mjestu proizvodnje# Bančani način proizvodnje kojeg karakterišu visoka tehnička opremljenost i

visoka podjela rada, radnik obavlja vrlo usko odre$enu operaciju. >ezultatsu visok stepen pouzdanosti rada i ekonomičnosti. :astupljen kodvelikoserijske i masovne proizvodnje

# 1rupna izrada koja predstavlja obradu dijelova čija je obrada ograničena jednim obradnim procesom &obrada na jednom obradnom sistemu' ili kada je mogue grupirati slične dijelove. )brada se izvodi primjenom sličnihobradnih procesa, tzv. grupni tehnološki proces. Predstavlja iznalaženjezajedničkih rješenja kod tehnoloških problema koji sadrže odre$enesličnosti.

# 8abrički način proizvodnje ili radionička izrada kod koje je zastupljen višistepen tehničke opremljenosti, razvijenija podjela rada i specijalizacija,znatno viši stupanj proizvodnosti rada i vea ekonomičnost poslovanja.

# :anatska izrada je izrada kod koje je zastupljen nizak stepen tehničkeopremljenosti rada, proizvodnosti i iskorištenja predmeta rada i sredstavarada, nerazvijena podjela rada te niža razina ekonomičnosti.

!rema oblicima veza u proizvodnji

# Binijske – linearnePredmet obrade mijenja svoj oblik &ili druge osobine' od ulazne sirovine

&jedne ili malog broja', trans%ormiše se u neki od materijala poluproizvodasve do gotovog proizvoda. @ktivnosti se realizuju u sukcesivnim %azama. +edan je od najjednostavnijih vidova tehnološkog procesa

# @nalitičko – divergentniPolazi se od raščlanjivanja polazne sirovine na razne materijale, koji se krozviše tehnoloških koraka granaju i trans%ormišu u poluproizvode i tako dogotovih proizvoda.

# (intetičko – divergentni(uprotan analitičko – divergentnom procesu. 8inalni proizvod je rezultatspajanja podsklopova i sklopova koji su sastavljeni od više dijelova.

# *ješovite@nalitičko – sintetički i sintetičko – analitički

!rema karakteru izlaza tehnološkog procesa#


6/22

obivanje nekih početnih materijala &npr. liveno gvož$a, čelika, drvenihoblica, na%te itd'# sirovine# poluproizvodi

Preoblikovanje početnih materijala u neke gotove proizvode

!rema karakteru predmeta obrade

# Preradu materije# Proizvodnju energije# )bradu in%ormacija

!rimjenjena vrsta energije i karakteristike procesa

" *ehanička &obrada skidanjem strugotine, kovanje, valjanje, mljevenje,drobljenje, prosijavanje'

" 7oplotne kod kojih se vrše promjene djelovanjem toplote &topljenje,kondenzovanje, sušenje, ekstrakcija, itd'

" 7oplotno – mehanički tehnološki procesi dovode do oblikovanjaistovremenim djelovanjem mehaničkog i toplotnog dejstva &livenje podpritiskom, kovanje, valjanje, itd'

" učne# *ehanizovane# @utomatizovane i# >azne kombinacije prethodno navedenih

$istem analize proizvoda

Početni korak razrade tehnološkog procesa. 9tvr$uje se tehničko – konstruktivnatačnost crteža i tehnološka ispravnost crteža proizvoda.

# !od konvencionalnih tehnoloških procesa obrade iz crteža proizvoda sedobivaju prve važne in%ormacije o geometriji, dimenzijama, vrstimaterijala, propisanoj tačnosti i %unkciji proizvoda

# !od nekonvencionalnih tehnoloških procesa obrade crtež proizvoda je izlaziz C@ sistema i ako se radi o integriranom C@?C@* sistemu to suistovremeno ulazni podaci za programiranje C@* sistema upravljanjaradom obradnog sistema.

9tvr$uje se tehničko – konstruktivna tačnost i tehnološka ispravnost crtežaproizvoda

>ezultat – mogue izmjene i dopune"

# 8unkcionalne izmjene


7/22

# -zmjene vezane za sastavljanje# -zmjene dijelova ili grupa dijelova# -zmjene tehnologije# -zmjene dimenzija i opisa# -zmjene radi poboljšanja uslovljene radnim iskustvom# -zmjene dokumentacije

Načinjene izmjene treba podvri kontroli – treba ispitati"

# (tvarne potrebe za izmjenama# !ako e se izmjene na crtežu jednog dijela odraziti na izmjene na crtežima

drugih dijelova# !ako e izmjene uticati na %unkciju proizvoda, te montažu sastavnih

dijelova# a li e izmjene umanjiti projektovane %unkcije proizvoda# !ako e se izmjene odraziti na tehnologiju obrade, alate, ure$aje i

proizvodna sredstva# a li e izmjene uticati na izmjene materijala, stanja zaliha i slično# !akav e biti uticaj izmjena na troškove obrade i cijenu proizvoda# 9ticaj izmjena na vremenske normative, posebno na rok isporuke

proizvoda

onstruktivna analiza crte%a

# Prava i polazna osnova za projektovanje tehnološkog procesa# 7ehnolog mora poznavati %unkciju i namjenu proizvoda i imati stalnu

saradnju sa konstruktorom# Cilj konstruktora i tehnologa je dobijanje proizvoda koji je tehnički ispravan

i %unkcionalan, te je%tin i konkurentan na tržištu sličnih proizvoda

)buhvata sljedee"

# Provjeriti da li je crtež tako jasan da se može čitati bez zastoja kako uprocesu proizvodnje ne bi došlo do zastoja zbog traženja dopunskihobavještenja

# @nalizirati da li se svi potrebni elementi vide na crtežu, da li je dovoljanbroj presjeka, da li su date sve kote za izradu, da li je crtež ispravnokotiran, da li su date tolerancije, da li su znakovi za kvalitet obrade jasni idovoljni

# a li su data dozvoljena odstupanja od pravilnog geometrijskog oblika idozvoljena odstupanja me$usobnih odnosa površina

# a li e konstruktivne baze moi poslužiti i kao tehnološke kako bi greškaobrade bila manja

# a li dati konstruktivni mjerni nizovi odgovaraju zahtjevanom stepenutačnosti

# a li postoji mogunost da se neke površine ne obra$uju ili obra$uju uzpojednostavljenje oblika, a da zadovolje propisanu namjenu

# a li je upotrijebljeni materijal propisno označen i da li odgovara# a li je predvi$ena termička obrada, površinska zaštita i ako jeste da li

odgovara

)bavlja se sljedeim redom"# )pšti pregled crteža


8/22

# Pregled propisanog materijala# Pregled kota# Pregled dozvoljenih odstupanja i znakova obrade i# Pregled s obzirom na mogunost ugradnje

Tehnološka analiza crte%a

Podrazumijeva analizu"

# 9potrebnih osobina proizvoda# *ogunost izrade i# *ogunost montaže

7ehnologična konstrukcija zahtjeva krae vrijeme izrade, je%tiniju opremu imaterijal, manju količinu opreme i materijala, jednostavnije operacije, kraevrijeme pripreme proizvodnje, itd.

a bi se mogla izvesti potrebno je kontrolisati"

# Crteže dijelova u pogledu tehničko – konstruktivne ispravnosti# !onfguraciju dijela u pogledu mogunosti izrade# Propisan materijal u pogledu"

#kvaliteta materijala# uticaj materijala na cijenu izrade# stanja materijala &žaren, normaliziran, kaljen, ...' i# oblika materijala &vučen, valjan, otkovak, ...'

# Nominalne dimenzije, tolerancije i znakove obrade po pitanju"#ispravnost i sveobuhvatnost datih kota# vrijednost tolerancija i njihove nužnosti s obzirom na %unkciju datog dijela# znakova obrade i uskla$enosti sa datim tolerancijama

# kontrole mjernih nizova &nominalne mjere i tolerantna polja'>ealizira se kroz analizu pokazatelja tehnologičnosti" &pokazatelj ponavljanja,standardizacije, unifkacije, normalizacije, usvojenosti'

Pogodnost proizvodnje kod automatske proizvodnje – voditi računa o"

# (tepenu složenosti obratka# *ogunosti pojednostavljenja oblika – tehnologična konstrukcija# *ogunost unifkacije novog proizvoda sa proizvodima koji se nalaze ili su

se ranije nalazili u proizvodnom programu# *ogunost unifkacije pojedinih površina obrade na novom proizvodu i

mogunos usaglašavanja sa prethodno proizvedenim proizvodima# *ogunost postizanja zahtijevanog stepena tačnosti obrade u uslovima

visoke automatizacije# Potrebni dodaci za obradu# *ogunost primjene optimalnog oblika pripremka# *ogunost brzog stezanja, mogue pojave grešaka u obradnom procesu# *ogunost koncentracije operacija i zahvata H sinhronizacija vremena

rada# *ogunost primjene optimalnih režima obrade# *ogunost postavljanja složenih operacija na početak obradnog procesa

(ložene konstrukcije – analiza pojedinačnih dijelova – konstrukcija se raščlanjuju

na sastavne dijelove i svrstavaju se u grupe prema sljedeim kriterijima"# 1rupe dijelova prema osvojenosti


9/22

# 1rupe dijelova prema propisanim materijalima# 1rupe dijelova prema složenosti za izradu# 1rupe dijelova prema zahtijevanom kvalitetu i# 1rupe dijelova prema mogunosti ugradnje

@naliza konstrukcije prema složenosti dijelova za izradu"

# Prva klasa" jednostavni dijelovi koj se izra$uju jednostavnim i je%tinimpostupcima izrade kao što su dijelovi koji se dobivaju savijanjem,isjecanjem, dubokim izvlačenjem, itd

# ruga klasa" dijelovi rotacionog oblika koji se mogu izra$ivativisokoproduktivnom metodom obrade koa što su osovinice, osovine,čahure, stepenaste osovine, itd

# 7rea klasa" dijelovi pljosnatog oblika koji se ne mogu izra$ivativisokoproduktivnim metodama kao što su klizači, ploče, klinovi, i dr.

# Ievrta klasa" dijelovi specijalnog oblika za koje je neophodno imati ispecijalnu tehnološku opremu kao što su sve vrste zupčanika, lančanici,

koljenasta vratila, bregasto vratilo, itd.# Peta klasa" dijelovi složenog oblika na kojima se treba izvesti veliki brojraznovrsnih operacija kao što su razne vrste kuišta.

@naliza konstrukcije prema zahtijevanom kvalitetu izrade izvodi se na taj način dase svi dijelovi svrstaju u grupe sa istim dozvoljenim odstupanjima dimenzija.

@naliza konstrukcije prema mogunosti ugradnje – da li je konstrukcija ispravnoriješena sa gledišta montaže, tj. da li je montaža jednostavna, ručna ili mašinska,da li e bit potrebnih dotjerivanja i dora$ivanja pojedinih dijelova pri montaži.

!rojektovanje tehnoloških procesa

7ehnološki proces je skup teorijsko – naučnih znanja i praktičnih iskustavausmjerenih na defnisanje redoslijeda, postupka i režima procesa obrade s ciljempretvaranja nižih upotrebnih vrijednosti pripremka u više kvalitativne vrijednostigotovog proizvoda.

7ehnološki proces – trans%ormacija polaznog materijala, odnosno, pripremka ufnalni proizvod, tj. izradak. 7rans%ormacija se vrši koračnom metodom postepenepromjene geometrijskog oblika, dimenzija, unutrašnjih svojstava materijala ivanjskih svojstava kvaliteta obra$ene površine.

!valitetno postavljeni tehnološki proces je osnovni temelj kvalitetne i proftabilne

proizvodnje i glavno polazište organizacije i ekonomije proizvodnje, kvalitetaproizvoda, rokova isporuke i tržišne uspješnosti.

Projektovanje 7P predstavlja najznačajniju problematiku savremene proizvodnje.Pretpostavlja dovo$enje svih %aktora koji imaju uticaja na proizvodnju ume$usobnu zavisnost. 7ehnološki proces predstavlja osnovu za organizacijusvakog radnog procesa.

&iljevi projektovanja T!

Ciljevi projektovanja tehnološkog procesa su"

# Projektovanje u cilju izgradnje novih proizvodnih sistema# Projektovanje za postojee proizvodne sisteme"


10/22

#za potrebe rekonstrukcije proizvodnog sistema – projektovanje u ciljuracionalizacije postojee proizvodnje – razvojni cilj proizvodnih sistema savišim tipovima proizvodnje i u domeni je najčeše organizacijskih jedinicarazvoja.# uvo$enje novog proizvoda u program postojeeg proizvodnog sistema –

stalan cilj kod pojedinačne i maloserijske proizvodnje# korekcija postojeeg 7P za ve usvojene proizvode &usavršavanje' – zbog"nove tehnologije, nove proizvodne opreme, nove organizacije, ...

9 realizaciji ovih ciljeva postoje razlike u"

# )graničenjima koja postoje u projektovanju koja rastu prema gornjojhijerarhiji

# 8rekvenciji realizacije koja raste prema gornjem rasporedu# Eroju i detaljnosti raspoloživih in%ormacija koje opadaju prema gornjem

redoslijedu

Projektovanje tehnološkog procesa čini široki skup raznovrsnih aktivnosti koje sepo metodama izvršenja i redoslijedu mogu grupisati u sljedee podskupove –%aze"

# @naliza proizvoda# -zbor početnog oblika – pripremka# -zbor tehnoloških baza &za mehaničke i toplotno – mehaničke procese'# 9tvr$ivanje tipa proizvodnje# efnisanje vrste i redoslijeda operacija# efnisanje vrste i redoslijeda kontrole# -zbor mašina i postrojenja za izvršavanje operacija i kontrola# -zbor alata, pribora, pristroja i pomagala

# )dre$ivanje vremena potrebnog za izvršavanje operacija i kontrole# )dre$ivanje potrebnog profla izvršilaca i# 8ormiranje tehnološke dokumentacije

Zadaci projektovanja T!

:a izvršavanje svakog od ovih zadataka važe odre$eni principi i metodologijerada"

# Prijem i podešavanje mašine# Predaja probnog komada kontroli# Predaja izradaka

# Predaja dokumentacije# Predaja specijalnih alata# Prijem i zamjena standardnih alata i potrošnog materijala# >aspremanje i čišenje mašine, alata i pribora na radnom mjestu

$istemi projektovanja T!

Individualni tehnološki proces 'IT!( – projektuje se i primjenjuje samo zaizradu jednog odre$enog proizvoda &dijela' prema njegovom crtežu, obimuproizvodnje, veličini serije i proizvodnim uslovima koji su na raspolaganjutehnologu

)rupni tehnološki procesi ')T!( – projektuju se i realizuju u proizvodnji za%ormiranu tehnološku grupu sličnih dijelova.


11/22

Tipski tehnološki procesi 'TT!( – omoguavaju slične e%ekte i ciljeve kao igrupni tehnološki procesi, s time da se projektuju za tipove dijelova same$usobno veim sličnostima jedinstvenih konstrukcionih i tehnološkihkarakteristika

Prema tehnološkom nivou – konvencionalni i nekonvencionalni

!odloge za projektovanje T!

Podloge su osnovni nositelji in%ormacija iz kojih se preuzimaju podaci neophodniza realizaciju postavljenih zadataka projektovanja. :avise od obima, %unkcija icilja projektovanja. )d tačnosti i pravilne upotrebe podataka koji se preuzimaju izdostupnih podloga zavisi kvaliteta, %unkcionalnost, ekonomičnost rezultataprojektovanja. >azlikuju se geometrijske i tehnološke podloge.

1eometrijske podloge sadrže geometrijske in%ormacije iz konstrukcionih crteža iC@ datoteka

7ehnološke podloge odre$ene su tehnološkim parametrima koji defniraju procestrans%ormacije pripremka u proizvod. 7ehnološki parametri su %unkcija

# Drste procesa obrade & struganje, plastična obrada, termička obrada, itd'# Drste obradnog sistema &konvencionalni ili nekonvencionalni, manulani,

mehanizirani automatizirani, CNC ili automat'# *aterijala obratka &čelik, @lu legure, bakar, itd'

8unkcija cilja projektovanja 7P

# Projektovanje novog proizvodnog sistema#proizvodni program

# obim proizvodnje# dokumentacija proizvoda &sklopni i radionički crtež sadrži projekcije ipresjeke koji daju jasnu sliku o obliku obratka, potrebne mjere i tolerancije,oznake kvaliteta površinske obrade, podatke o predvi$enoj vrsti materijala,mehaničke karakteristike nakon izvršene termičke obrade, %unkcija dijela iliproizvoda, tehničke uslove za ispitivanje proizvoda'# rezultati analize proizvoda sa stanovišta stepena obuhvatnosti izrade# dokumentaciju &datoteke, prospekte' za izbor alata# dokumentaciju &datoteke, standarde' za izbor polaznog komada

# >ekonstrukciji i modernizaciji proizvodnog sistema#pregled mašina i postrojenja postojeih sa karakteristikama &vrsta i tipopreme sa tehničko –tehnološkim karakteristikama, specifkacija i stepentačnosti raspoloživog pribora koji postoji uz mašinu, upustvo za rad namašini, podatke o stepenu tačnosti i krutosti mašine, raspored obradnihsistema u pogonu'# pregled postojeih alata, pribora, pristroja i pomagala &stezni, rezni imjerni alat'

# 9vo$enje novog proizvoda u program postojeeg proizvodnog sistema# 9savršavanje postojeih ve usvojenih proizvoda

#katalozi materijala koji se mogu nabaviti na tržištu


12/22

# katalozi standardnih i tipskih alata, pribora, pristroja i pomagala koji semogu nabaviti na tržištu# normativi vremena, materijala, energije i drugih resursa# različiti priručnici o režimima rada, uslovima i propisima# sistematizirani pregledi realizovanih istih ili sličnih tehnoloških procesa sa

upisanim uočenim nedostacima# ranija slična rješenja# tehnološku organizaciju proizvodnje# raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti# obrasce, ispise i nosioce in%ormacijaPotrebno je obezbijediti "#ranija slična rješenja – dokumentaciju ostalih proizvoda iz proizvodnogprograma kako bi se mogla primjeniti unifkacija, standardizacija ilinormalizacija proizvoda i postupaka obrade

$tepen detaljnosti projektovanja T!

Predstavlja broj in%ormacija i njihove defnisanosti u projektu i zavisi od"

# Drste projekta tehnološkog procesa, odnosno, namjene projekta – stependetaljnosti raste što je projekt bliže realizaciji – od idejnog do glavnogprojekta

# 7ipa proizvodnje – detaljnost i preciznost raste sa tipom proizvodnje# (talnost proizvodnje – detaljnost raste što je stalnost proizvodnog

programa vea# Nivoa stručnosti izvršilaca – stepen detaljnosti opada što je stručnost viša.

$egmenti T!

# Proces obrade – trans%ormacija materijala pripremka, energije i in%ormacijau gotov proizvod#operacija# postavljanje, centriranje i stezanje# zahvat# prolaz# položaj

)peracija je osnovna jedinica tehnološkog postupka obrade. 7o je jedini doga$ajtehnološkog i proizvodnog procesa u kojem se zaista stvara nova vrijednost. io

je proizvodnog procesa na jednom radnom mjestu. -zvodi se na obratku&promjena geometrijskih, fzikalnih, hemijskih i strukturalnih karakteristika'. 7rajeneprekidno na jednom ili više predmeta rada, a može je obavljati jedan ili gruparadnika. io tehnološkog postupka izrade koji se izvodi na jednom obradnom ilitehnološkom sistemu, sa jednom njegovom pripremom. )peracija izrade može seshvatiti kao obrada izme$u dva stezanja, iako može biti i sa više stezanjaobratka, tada se obrada izme$u dva stezanja označava kao %aza obrade.)peracija montaže. Podoperacija je dio operacije koja se izvodi u jednomstezanju.

:ahvat je dio operacije koji se odnosi na obradu jedne površine sa jednim alatomili grupe površina sa grupom alata koji su istovremeno u zahvatu i s odre$enimrežimom obrade. io operacije koji se izvodi jednim alatom u jednom ili višeprolaza. (loženi zahvat se realizira u procesu obrade sa više alata istovremeno.


13/22

Pomoni zahvati su radnje koje nisu direktno vezane za direktan proces obrade&postavljanje i skidanje obratka, stezanje, otpuštanje, čišenje, centriranje..'pokreti su dijelovi elemenata pomonih zahvata &otvaranje hvataljkemanipulatora, otvaranje steznih čeljusti, promjena borja obrtaja, ...'

Prolaz je dio operacije ili zahvata koji se odnosi na jedno pomjeranje alata dužobra$ivane površine sa nepromijenjenim režimima obrade. *ogu biti radni ineradni.

efnisani osnovni elementi tehnološkog procesa izrade za izabrani pripremak sedefnišu kao ure$eni skup operacija" 7P J K)2, )3, )4, ..., )mL

(truktura operacije se prestavlja kao ure$eni tehnološki skup zahvata" ) 2 J K:2,:3, :4, ..., :i, ..., :mL

$truktura T! i uticajni *aktori

(truktura"

# u skraenom obliku# etaljno odre$ena do najmanjih zahvata – mikrozahvata

Mirina razrade tehnološkog procesa"

# -ndividualne, tipske ili grupne tehnološke procese# !onvencionalne ili nekonvencionalne obradne sisteme# Nivo automatizacije# !oličina proizvoda

9ticajni %aktori"# Drsta i tip obrade – tip obrade &struganje, glodanje, bušenje, brušenje,

izvlačenje, istiskivanje i dr.', vrsta obrade & gruba, završna – fna'# )bradna mašina – vrsta mašine &univerzalna, automat" jednovreteni,

viševreteni obradni centar', vrsta automatizacije &automatska,poluautomatska, =eksibilna', vrsta upravljanja &klasična, CNC, @CC, itd',kinematske osobine &brzina obrtanja, posmak, snaga, tačnost i preciznostobrade, veličina i krutost', vrijeme pripreme mašine, vrijednost norma sata

# @lat – vrista i geometrijski oblik alata, vrsta materijala, hemijski sastav istruktura materijala alata, fzikalne osobine alata &tvrdoa, postojanost,itd', tip alata &jedna oštrica, više oštrica', izmjena i podešavanje alata,cijena alata

# -zradak i pripremak – vrsta materijala izratka, složenost izratka&geometrijski oblik, dimenzije, površine obrade, tačnost obrade',tolerancije oblika i položaja, površinska hrapavost, stanje pripremka &oblik,dimenzije, vrsta, težina', fzikalno – hemijske osobine materijala, stanjematerijala i površinske kore pripremka

# 9slovi obrade – parametri režima obrade, vrsta sredstva za podmazivanje ihla$enje, stabilnost i krutost obratka, način stezanja obratka

# Drsta proizvodnje i složenosti obrade – tip proizvodnje &pojedinačna,serijska i masovna', količina proizvoda &20, /0, 2000, ...', složenost obrade&jednokomponentne i višekomponentne obrade'

Tolerancije


14/22

7olerancije su propisana i dozvoljena odstupanja mašinskih elemenata odapsolutne tačnosti. (lobodne mjere i propisane tolerancije

>azlikuju se sljedee tolerancije"

# 7olerancije dužinskih mjera mašinskih dijelova

# 7olerancije oblika i položaja pojedinih površina mašinskih dijelova# 7olerancije kvaliteta i hrapavosti površina mašinskih dijelova

Drste nalijeganja"

# Babavo nalijeganje# Neizvjesno nalijeganje# Ivrsto nalijeganje

+jerni nizovi

Pri projektovanju tehnoloških procesa neophodno je analizirati crtež izratka po

pitanju ispravnosti datih mjera s obzirom da su članovi mjernog niza uobičajenozavisni. *jerni nizovi mogu biti linijski, ravanski i prostorni. *ogu biti paralelnovezani, redno vezani i kombinovano vezani. *jerni nizovi mogu biti konstukcijski,tehnološki, montažni i kontrolni. a bi se mogli riješiti moraju biti zatvoreni uokviru jedne konture.

Tehnološki mjerni nizovi

7ehnološki mjerni nizovi se koriste u cilju postizanja odgovarajue tačnosti i oblikaizratka

*etode rješavanja tehnoloških mjernih nizova su"

# *etoda apsolutne zamjenjivosti# *etoda nepotpune zamjenjivosti# *etoda grupne zamjenjivosti# *etoda podešavanja# *etoda regulisanja

*etoda apsolutne zamjenjivosti

# @psolutna zamjenjivost – propisana tačnost završnog člana postiže se bezprethodnog podešavanja, izbora, promjene vrijednosti jednog ili višesastavnih članova u mjernom nizu

# Primjenom ove metode postiže se apsolutna zamjenjivost dijelova isklopova# Primjenjuje se kod" odre$ivanja dimenzija obratka po operacijama,

izračunavanja parcijalne i ukupne greške obrade, regulisanja obradnogsistema, proračuna dodataka za obradu odre$ivanje tehnoloških mjerakada se tehnološke i konstruktivne baze ne poklapaju, itd.

# !od rješavanja tehnoloških mjernih nizova potrebno je voditi računa oizboru završnog člana, koji zavisi i o redu izvo$enja tehnologije obrade

# Prednosti" na vrlo jednostavan način mogue je odrediti tačnost sastavnihčlanova u odnosu na završni član, postiže se visok stepen saradnje izme$ukooperanata ili pogona različitih proizvodnih programa, pojednostavljen je

postupak postavljanja i regulisanja elemenata obradnog sistema# Nedostaci" vrijednosti graničnih odstupanja sastavnih članaova mjernogniza manje su u odnosu na druge primijenjene metode, što je razlog


15/22

neekonomičnosti tehnološkog procesa u odnostu na druge metode, koristise samo tamo gdje se traži visok stepen tačnosti i gdje je mjerni niz samalo članova, primjenjuje se i kod velikih serija, koriste se tačnija sredstvarada što omoguuje postizanje vee produktivnosti i tačnosti

*etoda nepotpune zamjenjivosti

# !od veeg broja članova u nizu – problemi sa dozvoljenim odstupanjempojedinih članova kod apsolutne zamjenjivosti – nastojati da broj članovane bude veliki

# @lternativa je razložiti niz na dva ili više manjih paralelno povezanih nizova# !ada nema posebnih uticaja – učestalost dimenzija i dozvoljena odstupanja

se povla$uju statisičkoj normalnoj raspodjeli &1aussova kriva'

*etoda grupne zamjenjivosti

# Primjena u serijskoj proizvodnji kada se zbog %unkcija zahtjevaju veomamala odstupanja koja je teško postii u okvirima racionalne ekonomične

proizvodnje# !oriste se matematičko – statističke zakonitosti &povla$uju se zakonu

normalne raspodjele'# *etoda se primjenjuje kada imamo mala odstupanja, dva sastavna člana i

jedan završni, te velike količine# (ortiranjem se proizvodi grupiraju u podgrupe u okviru zadanih dozvoljenih

tolerancija što omoguava sparivanje i ostvarivanje sklopa

*etoda podešavanja

# Primjena u maloserijskoj proizvodnji# (ortiranje se ne primjenjuje zbog malih količina proizvoda pa se dimenzije

ne povla$uju normalnoj raspodjeli# 9koliko su potrebna mala odstupanja neizvediva racionalnom

ekonomičnom proizvodnjom, te nema mogunosti potpune zamjenjivosti –proizvode se dijelovi sa poveanim odstupanjima# osigurana potpunazamjenjivost za sve članove niza osim komenzacijskog člana

# !arakteristike" svi elementi se proizvode uz poveana odstupanja poprincipu potpune zamjenjivosti, osim jednog člana koji služi kaokompenzator, ugradnjom kompenzatora korigiraju se odstupanja ostalihčlanova u nizu.

*etoda regulisanja

# Pogodno oblikovanje elemenata vrši se osiguranjem propisanih odnosa unizu – dimenzije i odstupanja završnog člana na način da se dijeloviproizvode metodom potpune zamjenjivosti uz vee odstupanje, a obično 3dijela omoguavaju regulaciju jednog člana niza

# Postoji mogunost narušavanja odnosa u nizu tokom eksploatacije, ali iponovnog dotjerivanja

# Primjenjuje se kod svih tipova proizvodnje

)dre$ivanje nepoznatih članova sastavnih elemenata vrši se pomou"

# *etode jednakog uticaja &jednak uticaj svih sastavnih članova *N na

toleranciju ili grešku završnog člana'


16/22

# *etode jednake tačnosti &jednaka tačnost svih sastavnih članova *N – kod 7P sa istom ili približno istom tačnosti obrade'

# *etode prethodnog izbora tolerancija &izračunava se tolerancija k#togzavršnog člana'

aziranje# ovo$enje radnog predmeta u odre$eni položaj naziva se baziranje# 7ačnost je %unkcija dijelova u sklopovima# (aradnja konstruktora i tehnologa# )snovne površine – zavisi %unkcija proizvoda ili tehnologije# ozvoljena odstupanja

(ve površine, linije i tačke, koje su bitne za %unkciju dijela ili tehnologiju izrade,nazivaju se zajedničkim imenom – baze. Prema %unkciji i značaju za proizvodnjubaze se mogu podijeliti na"

# !onstrukcione# *jerne &kontrolne'# *ontažne i# 7ehnološke

onstrukcione baze

)dre$uju položaj elemenata u konstrukciji – sklopu u odnosu na druge elementesa kojima se spaja. 9 odnosu na njih se nanose kote i dozvoljena odstupanja kojadefnišu oblik i dimenzije predmeta. imenzioniranje crteža mora tei odre$enimredom"

# -zabrati i odrediti baze,

# imenzioniranje vršiti od baznih površina# *jere koje odre$uju bazne površine moraju biti ograničene dozvoljenim

odstupanjima

+jerne 'kontrolne( baze

Predstavljaju površine, linije ili tačke u odnosu na koje se vrše mjerenja pri izradiili kontroli, tj obavlja se očitanje dimenzija pri mjerenju izratka

+onta%ne baze

Predstavljaju površine, linije ili tačke u odnosu na koje se vrši uskla$ivanje

dimenzija sklopova pri montaži.Tehnološke baze

Predstavljaju skup površina, linija i tačaka u odnosu na koje se predmet orjentišeu toku obrade. )siguravaju tačan položaj radnog predmeta u odnosu na mašinu ialat. Prema namjeni baze mogu biti za"

# )slanjanje &površine izratka na koje se predmet obrade oslanja u steznomalatu' i

# Centriranje &provjera položaja izratka'

Prema karakteristikama primjene u obradi, baze mogu biti"


17/22

# !ontaktna, odnosno, baza za oslanjanje – preko nje se ostvaruje kontaktobratka i pribora odnosno mašine

# Pomožna, odnosno, podešavajua – površina proizvoda u odnosu na koju seodre$uju mjere površina koje se obra$uju u jednom stezanju

# !ontrolna – baza proizvoda u odnosu na koju se provjerava položaj

proizvoda, u odnosu na mašinu ili položaj reznog alata pri obradiaziranje izratka predstavlja jednoznačno odre$ivanje položaja izratka u odnosuna stezni alat. Postavljanje izratka u steznu napravu može se opisati kao"

# Polubazirano# Eazirano# - totalno bazirano

9 tehnološkom procesu obrade, bazne površine i stezanje izratka označavaju sesimbolima.

Tehnološke baze

9slovi koje treba da zadovolje tehnološke baze"

# imenzije trebaju da budu takve da omogue pouzdana oslanjanja i čvrstostezanje pripremka – obratka &onemogue promjenu položaja' – stabilnost

# Poželjno da nemjau površinskih nedostataka &ravne, tačnog obilka ipoložaja'

# a se ne de%ormišu pod dejstvom sila stezanja i rezanja# Neposredno primaju sile stezanja i rezanja# *ogunosti obrade veeg broja površina obratka sa jednim baziranjem

odnosno stezanjem – ponovljivost

Izbor tehnoloških baza

)pšta pravila"

# )nemoguiti lako postavljanje i centriranje radnog predmeta kao i skidanjepo završetku obrade

# -mati dovoljnu dužinu da bi se obezbijedilo ispravno stezanje radnogpredmeta

# )sigurati što manje de%ormacije radnog predmeta zbog djelovanja silarezanja i sopstvene mase

# Neobra$ene baze treba koristiti samo kod prve operacije dok se ne dobijuobra$ene površine koje mogu poslužiti kao baze

# Drijeme postavljanja, centriranja i stezanja mora biti što je mogue krae# ržati se principa da se iste baze koriste kod različitih operacija ako je

mogue izvesti obradu

-zbor tehnoloških baza vezan je za prvu operaciju iz koje proizilaze ostaleoperacije &preduslov za izradu projekta tehnološkoh procesa, mora se defnisatiprije prve operacije obrade'. 8unkcija je dijela u sklopu i zahtjevane tačnosti.Najtačnija obrada se postiže kada je mogue cijeli tehnološki proces obradeizvesti pomou samo jedne bazne površine. Pri odre$ivanju tehnoloških bazapoštuju se 5 osnovna principa" nepromjenjivost, podudarnost, uzastopnosttehnoloških baza, pravilo 6 tačaka. -zboru tehnoloških baza prethodi postavljanju

prve operacije obrade.


18/22

Prva operacija – obrada najvee količine materijala – iznimno bitno je kvalitetnobaziranje. *oraju se zadovoljiti dva zahtjeva naspram baziranja"

# -spravno postaviti površine koje e se obra$ivati u odnosu na one koje senee obra$ivati

# -spravno raspodijeliti dodatke za obradu na površine koje se u daljem tokuprocesa obra$uju

Odstupanje u procesu izrade

Tačnost izra$enog dijela predstavlja odstupanje realnog predmeta odgeometrijski idealnog prototipa. )snovne pretpostavke tačnosti su"

# Dea tačnost obradnog sistema# *anji ili skoro nikakav utjecaj čovjeka na tačnost obrade# 7ačno programiran rad obradnog sistema# Dea koncentracija operacija i zahvata obrade# (a jednom površinom izvesti vei broj obra$enih površina

+etode za postizanje tačnosti#

@latne mašine – da bi greška bila manja, da bi se postigla vea tačnost"

# *etodom probnih prolaza,# Primjenom mjernih alata i prethodnim podešavanjem mašine# 9potrebom mjernog sistema za automatsku kontrolu, podešavanje mašine i

alata

)dnos tačnost – troškovi

1reške u procesu proizvodnje – neminovnost. Ne može se ostvariti tačnopoklapanje zadane i ostvarene veličine, neminovna je pojava proizvodne greškezbog čega se propisuju dozvoljena odstupanja, koja mogu biti"

# )dstupanja dimenzija# )dstupanja geometrijskog oblika# )dstupanja me$usobnog položaja, površina i osa# )dstupanja kvaliteta obra$ene površine# )stala dozvoljena odstupanja

Predstavljaju granice u kojima se neka veličina mora kretati da bi proizvod mogaobiti upotrebljiv. ozvoljena odstupanja dimenzija"

# !ote koje su značajne za %unkciju i montažu ograničene su dozvoljenimodstupanjem dimenzija

# !ote koje nemaju dozvoljenih odstupanja nazivaju se otvorenim kotama ilislobodnim mjerama

ozvoljena odstupanja geometrijskog oblika"

*ogu se podijeliti u dvije grupe"

# )dstupanje rotacionih površina# )dstupanje ravnih površina

ozvoljena odstupanja položaja"# )dstupanja od paralelnosti


19/22

# )dstupanja od okomitosti# 9dar

ozvoljena odstupanja kvaliteta obra$ene površine.


20/22

1reške u procesu obrade u koje spadaju greška unutrašnjih naprezanja i greškadinamike obradnog sistema. 1reška unutrašnjih naprezanja rezultat je procesaobrade. :aostala naprezanja poret uticaja na dimenzije i geometriju obratka utičui na pojavu mikropukotina i postojanost obratka. 9ticaj unutrašnjih naprezanja natačnost obrade smanjuje se primjenom odgovarajueg postupka toplinske obrade

ili drugih postupaka. 1reška dinamike obradnog sistema nastaju usljed razlikepoložaja obratka u odnosu na alat u statičkom i dinamičkom stanju

aziranje

7enološke baze

-zbor tehnoloških baza prethodi postavljanju prve operacije obrade.

!rva operacija obrada najvee količine materijala, iznimno bitno je kvalitetnobaziranje. !od prve operacije neophodno je zadovoljenje dva zahtjeva nasprambaziranja" ispravno postaviti površine koje e se obra$ivati u odnosu na one kojese nee obra$ivati i ispravno raspodijeliti dodatke za obradu na površine koje se udaljnjem toku procesa obra$uju. -spunjenje prvog zahtjeva realizuje se krozodre$ivanje baze"

# !oja se nee obra$ivati u narednom toku tehnološkog procesa# !oja e omoguiti postizanje najbolje tačnosti# )d koje polaze mjere za obradu &mogunost podudaranja tehnoloških i

konstruktivnih baza'# !oja ima male dodatke za obradu# !oja ima veu dužinu i da je što ravnija i

# !oja može istovremeno da posluži za obradu veeg broja površinarugi zahtjev &ispravno raspodijeliti dodatke za obradu na povr$ine koje se udaljnjem toku procesa obra$uju' ostvaruje se na način da se onoj površini koja ebiti bazna odrede mali dodaci za obradu još u %azi utvr$ivanja dodataka zaobradu.

)reške baziranja nastaju pro postavljanju izratka u steznu napravu. ijele sena" greške nepravilnog izbora baza, greške stezanja i greške steznih alata.Preporučljivo je proklapanje sve tri baze ili barem konstruktivne i tehnološkebaze. @ko se za oslonu bazu koristi konstruktivna baza greška je jednaka nuli.

-odaci za obradu

Poluproizvod, zavisno od metode njegovog dobivanja ima vea ili manjaodstupanja dimenzija i geometrijskog oblika koja se nazivaju proizvodnimodstupanjima. a bi se postiglo ekonomično skidanje viška materijala, ostvarilaodre$ena tačnost dimenzija geometrijskog oblika i kvaliteta obra$ene površineobrada se može podijeliti u tri dijela" gruba, čista i fna obrada. (loj materijala kojitreba odstraniti obradom da bi se ostvario proizvod odre$enih dimenzija, oblika ikvaliteta obra$ene površine. 9 količinskom smislu je razlika masa izme$u

pripremka i izratka. (adrži u sebi sve nepravilnosti i greške koje nastaju u periodudobivanja poluproizvoda i same obrade. Poveava gubitak materijala, vrijeme


21/22

obrade i cijenu izrade. :avisi od vrste materijala izratka, tehnologije dobivanjapripremka &odljevak, otpresak..', veličine i oblika izratka, režimima obrade, načinustezanja i baziranja obratka, zahtjevanog stepena tačnosti, kvaliteta obra$enepovršine. *ože biti simetričan, asimetričan, jednostruk. )dre$ivanje dodataka zaobradu vrši se na dva načina" iskustveno – statističkom metodom i računarsko –

analitičkom metodom.Iskustveno – statistička metoda

!oristi se za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dijelova malih dimenzija&masa' i relativno male vrijednosti. +ednostavna je, koriste se tabele i normativi.9brzava proces odre$ivanja dodataka za obradu. odaci za obradu su u mnogimslučajevima poveani. Nedostatak ne vodi se puno računa o konkretnimproizvodnim uslovima. Pri izboru treba voditi računa o" dodatak treba da bude štomanji, dodatak mora da bude dovoljan, voditi računa o moguim de%ormacijamanastalim u procesu termičke obrade, treba poštovati uslove predvi$eneplaniranom metodom obrade, dodaci zavise od veličine dijela &vei dio vei

dodatak'

.ačunarsko – analitička metoda

:asnovana na konkretnim uslovima implementacije tehnološkog procesa,odre$uje se po tehnološkim %azama, odnosno, operacijama. Primjenjuje se uprojektovanju tehnoloških procesa za srednjeserijsku , velikoserijsku i masovnuproizvodnju, te u maloserijskoj proizvodnji kod krupnih i odgovornih dijelova.*etoda omoguava" smanjenje otpada materijala, smanjenje vremena i troškovaobrade, objedinjuje odre$ivanje dodataka za obradu i dimenzija obratka u svim%azama obrade

9kupni dodatak za obradu kod višeslojnog materijala predstavlja zbir proizvodabroja prolaza i dodataka za pojedine obrade.

Izbor polaznog oblika materijala

-zabrati polazni materijal znači utvrditi način njegovog dobivanja, utvrditi njegovedimenzije dodavanjem odgovarajuih dodataka kako bi se obradom na mašinamaalatkama dobio proizvod odre$enog oblika, dimenzija i kvaliteta. 8unkcija jekvaliteta materijala, oblika materijala i dimenzija materijala.

!oluproizvodi" konstruktor kreira radionički crtež &podaci o vrsti materijala igeometrijski oblik', tehnolog zavisno od vrste materijala i broja komada koji e seizra$ivati bira polazni poluproizvod za obradu. ;konomski konstruktivni oblikosigurava mogunost primjene najracionalnijih metoda obrade sa visokomproduktivnošu i najmanjim gubitkom materijala. 7reba da zadovolje odre$enemehaničke osobine i dobru obradljivost. Drste poluproizvoda su" odlivci od crnih iobojenih metala, otkivci, valjani poluproizvodi i poluproizvodi od metala.

!ostupak izbora početnog materijala

# Prikupljanje in%ormacija o količini proizvodnje, količinama nabave,

raspoloživim materijalima na tržištu, tolerancijama, standardima, itd# )dabiranje različitih mogunosti za uspore$ivanje# -zračunavanje potrebnih količina materijala


22/22

# Procjenjivanje relativnih troškova# Procjenjivanje relativnih investicija# Procjenjivanje relativnih dobitaka# onošenje odluke o izboru

Na izbor vrste i oblika pripremka utiče"

# 1eometrijski oblik i tehnološka složenost izratka# !oličina proizvodnje# Drsta osnovnog materijala# :ahtjevan kvalitet i %unkcija izratka u eksploataciji# ;ksploatacijski, tehnološki i ekonomski uslovi

Izbor dimenzija materijala

Eiraju se vodei računa o"

# imenzijama izratka# :ahtjevima kvaliteta obrade, posebno kvaliteta obra$ene površine i

tačnosti oblika# 7roškovima obrade# imenzijama materijala koj se mogu nai na tržištu# 9nifkaciji dimenzija zbog uslova transporta, skladištenja i nabave

Izbor optimalne varijante pripremka

Optimalni pripremak zadovoljava tehničko – tehnološke kriterije izratka i imaminimalne ukupne troškove &troškove pripremka i obrade'. 9kupni troškovi su zbirvarijabilnih i fksnih troškova.

Documents

Tehnološki postupci I parcijala.docx