REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Tema: MARRDHNIET SHQIPTARO-SOVJETIKE

(1949-1960)

Kandidati Udhheqs shkencor

Msc. Hajdi XHIXHA Prof. Dr. Ajet SHAHU

Tiran, 2018

REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Hajdi XHIXHA

N krkim t grads shkencore:

DOKTOR

n

Studime Evropiane dhe Integrim Evropian

Tema: MARRDHNIET SHQIPTARO-SOVJETIKE

(1949-1960)

Drejtimi: Diplomaci dhe Marrdhnie ndrkombtare

Udhheqs shkencor

Prof. Dr. Ajet SHAHU

Mbrohet, m dt. ...../ ......2018.

1. ..................................................... Kryetar

2. ..................................................... Antar (oponent)

3. ..................................................... Antar (oponent)

4. ..................................................... Antar

5. ..................................................... Antar

TIRAN, 2018

II

PASQYRA E LNDS

LISTA E SHKURTIMEVE..III

PARATHNIE.VI

HYRJEXV

KREU I PAR...1

SITUATA N SHQIPRI DHE MARRDHNIET ME JUGOSLLAVIN DHE BS-N N

PERIUDHN 1945-19481

I.1.Vendosja e regjimit komunist n Shqipri ....................................................................... 1

I.2. Programi i par i qeveris komuniste (mars 1946), rruga socialiste e zhvillimit .......... 15

I.3. Fillimi i bashkpunimit shqiptaro-sovjetik (1944-1945) .............................................. 23

I.4. Statusi i partnerit i Jugosllavis n marrdhniet ndrkombtare t Shqipris (1944-

1948) .................................................................................................................................... 27

I.5. Plani Marshall dhe Shqipria ........................................................................................ 44

I.6. Rezoluta e Informbyros dhe afrimi i PKSH-s me PKBS-n (1948) ......................... 47

KREU I DYT..57

INSTITUCIONALIZIMI I MARRDHNIEVE DYPALSHE (1949-1953)...57

II.1. Ndrprerja e marrdhnieve diplomatike t Shqipris me Jugosllavin (1948) ........ 57

II.2. Reformat socialiste t ndrtimit t shtetit, politika staliniste n Shqipri .................... 62

II.3. Aderimi i Shqipris n KNER dhe statusi ekonomik i saj si antar i KNER-it. ........ 68

II.4. Takimet e Enver Hoxhs me Stalinin dhe rezultatet .................................................... 76

II.5. Shqipria dhe Lufta Civile n Greqi (1949) ................................................................ 84

KREU I TRET93

INTEGRIMI I SHQIPRIS N ORGANIZATAT E BLLOKUT KOMUNIST LINDOR

(1953-1960)...93

III.1. Marrdhniet e shtetit shqiptar me ekipin e ri drejtues t Mosks (1956) .................. 93

III.2. Shqipria antare e Traktatit t Varshavs ............................................................... 111

III.3. Vizita e N.S.Hrushovit n Shqipri (1959), qllimi dhe rezultatet ........................... 122

III.4. Baza Ushtarake e Vlors dhe rndsia e saj n marrdhniet e Shqipris me BS-n

........................................................................................................................................... 126

KREU I KATRT...137

NDRPRERJA E MARRDHNIEVE SHQIPTARO-SOVJETIKE...137

IV.1. Mbledhja e Bukureshtit (1960) dhe acarimi i marrdhnieve shqiptaro-sovjetike .. 137

IV.2. Vshtirsit ekonomike n Shqipri (1960) ............................................................ 146

IV.3. Mbledhja e Mosks dhe largimi i sovjetikve (1960-1961) ................................... 149

P R F U N D I M E..162

BIBLIOGRAFIA172

III

LISTA E SHKURTIMEVE

AQSH Arkivi Qendror i Shtetit;

AVNOJ (Antifaistiko vee narodnog osloboenja Jugoslavije)

Kshilli Antifashist Nacionallirimtar i Jugosllavis;

BB Banka Botrore;

BBC (British Broadcasting Corporation), Korporata Britanike e

Transmetimit;

BGASH Bashkimi i Grave Antifashiste Shqiptare;

BI Byroja Informative;

BK Balli Kombtar;

BKSH Biblioteka Kombtare e Shqipris;

BL Blloku Lindor;

BP Byroja Politike;

BRASH Bashkimi i Rinis Antifashiste Shqiptare;

BRSS Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike;

BS Bashkimi Sovjetik;

CEKA (Crejzvicajnaja Komisija), Komisioni i Jashtzakonshm,

Policia sekrete;

CNN (Cable News Network), Rrjeti Kabllor i Lajmeve;

COMECON (Council for Mutual Economic Assistance) Kshilli pr

Ndihm t Ndrsjell Ekonomike;

DAM Departamenti Amerikan i Mbrojtjes;

DASH Departamenti Amerikan i Shtetit;

ELAS (Elliniks Laks Apeleftherotiks Strats) Ushtria e lirimit

Kombtar Grek;

EL Evropa Lindore;

EJ Evropa Jugore;

EP Evropa Perndimore;

EQ Evropa Qendrore;

FB Federata Ballkanike;

IV

FD Fronti Demokratik;

FKB Federata Komuniste Ballkanike;

FMN Fondi Monetar Ndrkombtar;

FN Fronti Nacionallirimtar;

FNLSH Fronti Nacionallirimtar Shqiptar;

FO (Foreing Office), Ministria e Jashtme Britanike;

KB Kombet e Bashkuara;

KM Kshilli i Ministrave;

KANL Kshilli Antifashist Nacionallirimtar;

KANSH Kshilli Antifashist Nacionallirimtar Shqiptar;

KNER Kshilli i Ndihms Ekonomike Reciproke;

KONARE Komiteti Nacional Revolucionar;

KP Kuvendi Popullor;

KQ Komiteti Qendror;

KSK Kshilli i Siguris Kombtare;

LA Lindja e Afrme;

LK Lidhja e Kombeve;

LM Lindja e Mesme;

LPB Lufta e Par Botrore;

LDB Lufta e Dyt Botrore;

LTB Lufta e Tret Botrore;

MB Ministria e Brendshme;

MD Ministria e Drejtsis;

ME Ministria e Ekonomis;

MFA Ministria e Forcave t Armatosura;

ML (Military Liaison) Ndrlidhja Ushtarake;

MM Ministria e Mbrojtjes;

MPJ Ministria e Punve t Jashtme;

MSSH Ministria e Sigurimit t Shtetit;

OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara;

OSS (Office of Strategic Services), Zyra e Shrbimeve Strategjike;

PAM (Mutual Defense Assistance Program) Programi i Ndihms s

Ndrsjell t Mbrojtjes;

V

PKBS Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik;

PKG Partia Komuniste e Greqis;

PKJ Partia Komuniste e Jugosllavis;

PKP Partia Komuniste e Polonis;

PKR Partia Komuniste e Rumanis;

PKSH Partia Komuniste e Shqipris;

PP Partia Puntore;

PPSH Partia e Puns s Shqipris;

PSS Presidiumi i Sovjetit Suprem;

RDGJ Republika Demokratike e Gjermanis;

RFGJ Republika Federale e Gjermanis;

RFPJ Republika Federative e Popujve t Jugosllavis;

RP Republika Popullore;

RPB Republika Popullore e Bullgaris;

RP Republika Popullore e ekosllovakis;

RPD Republik Popullore Demokratike

RPH Republika Popullore e Hungaris;

RPK Republika Popullore e Kins;

RPP Republika Popullore e Polonis;

RPSH Republika Popullore e Shqipris;

SHBA Shtetet e Bashkuara t Ameriks;

SIS (Secret Intelligence Service), Shrbimi Sekret i Inteligjencs;

SOE (Special Operation Executive), Ekzekutivi i Operacioneve

Speciale;

SS Sovjeti Suprem;

TPE Tregu i Prbashkt Evropian;

TV Traktati i Varshavs;

UDG Ushtria Demokratike Greke;

UK Ushtria e Kuqe;

UNLSH Ushtria Nacionallirimtare e Shqipris;

UNRRA (United Nation Relief and Rehabilitation), Administrata e

Kombeve t Bashkuara pr Ndihm dhe Rindrtim;

UP Ushtria Popullore.

VI

PARATHNIE

Studiuesit mendojn se LPB-ja nuk ishte e pashmangshme, dhe se pas

fuqizimit t Hitlerit edhe LDB-ja nuk mund t ndalohej. Me ambicjen pr t vendosur

hegjemonin, Hitleri prhapi fashizmin, i cili ishte edhe shkaku i LDB-s, por

shkatrrimi i tij (fashizmit), n prfundim t lufts, prishi edhe ekuilibrin tradicional

q ekzistonte n Evrop, sepse: Franca dhe Britania u dobsuan nga lufta, Rusia

kishte ardhur deri n zemr t Evrops, Italia dhe Gjermania kishin kapitulluar.

Kshtu, lufta zbuloi politika t reja, njerz t rinj dhe fuqi t reja. Balanca e fuqis

midis Rusis dhe Ameriks zvendsoi ekuilibrin e vjetr evropian, dhe, ndarja e re e

Evrops (e ndryshme nga ajo e 1919-s) nuk u b mbi baza etnike, pasi parsore, n

kushtet e reja q u krijuan, ishte ekuilibri Lindje-Perndim, dhe, fati i kontinentit,

tanim do t vendosej nga Uashingtoni dhe Moska.

Megjith dshirn dhe thirrjet pr ekulibr, Rusia prbnte rrezik, sepse duke

qen se kishte vn nn zotrrim, pothuajse, gjith EL-n dhe nj pjes t Ballkanit,

oreksi i saj ishte rritur. Ndrkoh q euforia e fitores po ulej, SHBA-t u bn pjes e

atmosfers ndrkombtare t krijuar nga LDB-ja. Roli i tyre n bashksin

ndrkombtare ndryshoi, pasi n fund t lufts, ishin ndr fuqit mbizotruese

ushtarake, duke kryesuar Aleancn Perndimore. N kt rol, SHBA-t u prballn

me sfidat e shndrrimit t ekonomis evropiane n nj struktur financiare paqsore,

gjithashtu ndihmuan kombet e shkatrruara nga lufta, n Evrop dhe Azi, q t

rindrtonin ekonomit e tyre dhe t prballnin sfidat q shkaktonte nj BS gjithnj e

m agresive.

Nga ana tjetr, BS-ja, e vetdijshme se kishte dal nga lufta shum m e dobt

se Amerika (e cila nuk kishte psuar asnj shkatrrim), nuk mund t zbatonte nj

politik agresive, q do ta nxirrte at jasht kufijve t Jalts apo Posdamit, ndaj n

prapasken prgatiste terrenin pr ekspansion.

N kt kontekst politik rajonal dhe ndrkombtar, Shqipria ishte n radht e

fituesve t lufts, ajo kishte liruar territorin e saj fal UN-s, s udhhequr nga

PKSH-ja, kishte krijuar Qeverin Provizore (me orientim komunist) dhe bnte

prpjekjet pr njohjen e saj n arenn ndrkombtare. Politika e jashtme e shtetit

shqiptar gjat periudhs s komunizmit prbn nj shtje interesante studimi dhe ka

nxitur kureshtjen e shum studiuesve shqiptar dhe t huaj.

Referuar ksaj politike, vmendje t veant kan trhequr marrdhniet

shqiptaro-sovjetike, pasi kan luajtur rol vendimtar n konsolidimin e komunizmit n

Shqipri i cili, q ktej dhe katr dekada m pas, do t ishte regjimi i vetm dhe i

padiskutueshm politik n Shqipri.

Tema Marrdhniet shqiptaro-sovjetike (1949-1960) trajton nj nga

periudhat m t rndsishme n historin, politikn kombtare dhe ndrkombtare t

shtetit shqiptar, q prkon me bashkpunimin e ngusht politik dhe mbar shtetror t

Shqipris me BS-n. N kt punim marrdhniet shqiptaro-sovjetike jan par n

kuadrin e nj atmosfere ndrkombtare, gjithmon e m t mpreht, si ajo e viteve

1945-1960, kur glonin konfrontimet mes BS-s dhe SHBA-ve, pr nj sr

VII

problemesh gjeopolitike, kur perceptimi pr politikn e jashtme i dy superfuqive kishte

ndryshuar, bashk me synimet dhe interesat e tyre pr formimin e nj qeverisjeje

globale, pr arritjen e nj sigurie globale, por edhe pr t fituar rndsi n sistemin

politik botror.

Nj interes t veant pr studimin prbn ndikimi i madh i politiks sovjetike

n periudhn n fjal, pasi vihet re n t gjitha dimensionet e shtetit shqiptar: n

politik, ekonomi, kultur, arsim, marrdhnie ndrkombtare etj. Jasht ktij interesi

nuk mund t mbeten as marrdhniet e Shqipris me Jugosllavin pas prfundimit t

LDB-s, t cilat jo vetm q u instrumentualizuan n mnyr t fsheht nga BS-ja, pr

ti shfrytzuar n funksion t qllimeve t saj ekspansioniste, por gati sa nuk uan n

aneksimin e Shqipris si republik e shtat e Jugosllavis, nn drejtimin e ksaj t

fundit.

Bashkpunimi shqiptaro-sovjetik ishte shum i rndsishm, pasi prcaktoi jo

vetm orientimin e politiks s brendshme shqiptare, por edhe sjelljen q Shqipria

duhej t mbante n arenn ndrkombtare, duke diktuar, kshtu, raportin me aletatt

perndimor dhe me fqinjt prreth saj.

Ky punim i referohet n mnyr t veant periudhs nga viti 1949 (kur

marrdhniet shqiptaro-sovjetike kishin marr trajtn e tyre zyrtare), deri n vitin

1960, kur kto marrdhnie u ndrpren. Pr t shpjeguar sa m mir arsyet dhe

shkaqet e krijimit t ktyre marrdhnieve jan prekur dhe shum situata politike t

brendshme dhe t jashme, q i tejkalojn kufijt kohor, t cilat kufizojn objektin e

studimit.

Przgjedhja pr t kaprcyer pakz afatet kohore sht menduar t realizohej

pr disa arsye:

1) marrdhniet shqiptaro-sovjetike nuk mund t shpjegohen qart nse nuk

preket shtja e Konferecs s Jalts, nga e cila gjeneroi nj sistem botror,

q solli m pas fenomenin e Lufts s Ftoht;

2) sht nevojshme nj analiz e marrdhnieve shqiptaro-jugosllave si ura

lidhse e Shqipris me BS-n;

3) prkeqsimi i marrdhnieve midis BS-s dhe SHBA-ve solli pasojat e veta

politike n Evrop, dhe, n veanti n rajonin e Ballkanit, prandaj nevojitet

analiza e efekteve q ato dhan edhe n politikn shqiptare si pjes e

kontekstit politik rajonal;

4) fillimi i nj faz t re t zhvillimit t marrdhnieve ndrkombtare dhe

formimit t nj koncpeti t ri t gjeopolitiks n atmosfern e armve

brthamore;

5) zhvillimi i politikave t brendshme t shtetit shqiptar t asaj kohe, si rrjedhoj

e zhvillimit t situatave ndrkombtare dhe kontradiktave mes BS-s dhe

SHBA-ve;

6) zhvillimi i politiks s jashtme shqiptare, n sfondin e marrdhnieve

ndrkombtare mes dy blloqeve dhe bashkngjitja e Shqipris njrit prej tyre.

Prcaktimi i vitit 1960 si kufi fundor i studimit, sht br sepse ky vit shnon

ndrprerjen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n Mbledhjen e Mosks. Situatat e

incidenteve t tjera, q ndodhn n periudhn 1961-1962, kan qen thjesht nj

VIII

rrjedhoj e vitit 1960 apo situata t krijuara me qllim q t justifikohej shkputja

prfundimtare e Shqipris nga Kampi i vendeve socialiste.

Marrdhniet ndrkombtare midis kombeve prbjn nj fenomen kompleks

studimi, pr shkak t diversitetit t variablave q aktivizojn: fuqis ushatarake,

besimeve ideologjike, interesave materiale etj., kjo na ka kushtzuar t zgjerojm

gamn e burimeve pr nj qasje gjithprfshirse ndaj objektit t studimit. Pr kt iu

jemi referuar t dhnave t marra nga dokumentet e AQSH-s, sepse mundsojn nj

pasqyrim m t qart t problemeve pr periudhn n fjal, por edhe shtypit t kohs

(i huaj dhe vendas), pasi prbjn burime t rndsishme pr periudhn n studim.

Pr nevoja t studimit, kemi shfrytzuar t dy burimet n fjal, bashk me t

tjera, duke i grupuar n shtje t karakterit politik, ndrkombtar dhe ushtarak.

Trajtimi i ktyre shtjeve nga karakteri politik, ndrkombtar dhe ai ushtarak, lidhet

shum ngusht me studimet e Siguris, t njohura si Studimet Strategjike n Britani

apo si Studimet Kombtare n SHBA, dhe, konsiderohen si nj nndisiplin e

Marrdhnieve Ndrkombrare.

Kjo disiplin e re studimore, por q sot konsiderohet mjaft e rndsishme, u

mundsua si rrjedhoj e studimit t shkaqeve dhe pasojave t luftrave ndrshtetrore

nisur kryesisht nga LPB-ja, pr tu zgjerur n vendet e industrializuara perndimore,

duke iu prshtatur interesave t tyre n kt ballafaqim ndrkombtar, si superfuqi t

bots. Ashtu si dshmohet dhe nga fakte t shumta historike, fenomeni i Lufts s

Ftoht, solli ndryshime dhe forma t reja t konflikteve, q bn t mundur lindjen e

zrave t rinj n studimet e Siguris, t cilat q prej viteve 1980, zun nj vend shum

t rndsishm n rivlersimin e gjith fushs s Siguris.

Lindja dhe disiplinimi i Studimeve t Siguris si nj nndisiplin studimore e

Marrdhnieve Ndrkombtare konsiderohet si nj fryt i kohs s Lufts s Ftoht, q

lidhet drejtprdrejt me sigurin e shteteve, si dhe me karakterin ushtarak t siguris,

duke u bazuar n status kuon e kohs. Studimet e Siguris e konsiderojn shtetin si

objektin dhe burimin kryesor t siguris, dhe domosdoshmria e nj shteti, pr t

qen nj hap prpara kundrshtarit, i cili nga ana e vet, synonte t njjtn gj, dukej

e vetmja mundsi pr t mbijetuar n nj rend. Studimet e Siguris, gjat Lufts s

Ftoht, pasqyronin interesat dhe shqetsimet botrore si ai i periudhs s pas LDB-s,

kur po fillonte t ndihej edhe frika e nj lufte brthamore e superfuqive, pr t mos

arritur n LTB apo pr t shmangur nj prballje t drejtprdrejt me njri-tjetrin.

Ky punim ka si synim t jap nj pasqyrim t plot t politiks s jashtme

shqiptare, dhe, t marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n veanti, prmes nj qasjeje

historike, mbshtetur n rrethanat e kohs t bashkpunimit politik, ekonomik dhe

social-kulturor midis Shqipris dhe BS-s n vijat e Siguris.

Objekti kryesor i ktij punimi sht analiza e kushteve, n t cilat u ngritn

kto marrdhnie, pazakonshmrit e tyre, bashkpunimi dypalsh n fushn politike,

ekonomike, ndrkombtare dhe ushtarake. Shum t rndsishme jan momentet e

vendosjes s marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, zhvillimi dhe ndrprerja e tyre n

formn m paqsore t mundshme.

Trajtimi i shtjes s marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n kuadrin e

marrdhnieve ndrkombtare dhe t siguris kombtare sht padyshim i vshtir,

IX

por nga ana tjetr paraqet edhe interes t veant, pasi, n disiplinn e Studimeve t

Siguris, asgj e s shkruars nuk konsiderohet plotsisht e mbyllur, sepse e shkuara

lidhet me tashmen, pr t prcaktuar m pas t ardhmen. Mjafton nj qllim i caktuar

dhe t treja periudhat historike (e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja) lidhen mjaft

mir s bashku, n nj rrjedh pa ndarje.

Rikthimi n marrdhniet shqiptaro-sovjetike, t krijon prshtypjen, se i

referohesh apo evokon nj periudh historike tashm t prfunduar, por, n t vrtet,

ndodhit e sotme n arenn ndrkombtare, roli i Rusis n Ballkan, n Evrop, dhe

m gjer, na nxisin t riaktivizojm kujtesn historike lidhur me kt argument.

Studimet e deritanishme i kan trajtuar marrdhniet shqiptaro-sovjetike si momente

t prgithshme n kuadr t politiks s jashtme t shtetit shqiptar.

Mendojm se sht domosdoshme t shpjegohen arsyet e bashkpunimit t

Shqipris me BS-n, pasi ajo q iu mungon ktyre studimeve sht, pikrisht, analiza

e rndsis, q Shqipria kishte n kt bashkpunim. N shum studime, roli i

Shqipris sa sht prekur pakz, duke pasur parasysh faktin, se BS-ja ishte nj shtet i

madh, q zhvilloi nj politik rajonale dhe globale, por, nga ana tjetr, ka dhe

studime, n t cilat Shqipria trajtohet si personazh kryesor.

Punimi yn prpiqet ti qaset ksaj mardhnie nn nj perspektiv t re

studimi, pasi pr t kuptuar natyrn e vrtet t saj, sht e rndsishme q, ve

autoritetit q BS-ja ushtroi pr ta orientuar dhe drejtuar at n funksion t

ineteresave t veta gjeostrategjike, t hetohet edhe protagonizmi i Shqipris, duke

qen se sht nj marrdhnie e ndrsjellt, sikurse jan t ndrsjellta edhe interesat

q ajo ushqente.

Sa hapsir iu kushtua Shqipris n lvizjen komuniste ndrkombtare?

Sa e rndsishme ishte Shqipria pr BS-n?

far roli kishte ajo n konfliktin strategjik midis aleatve perndimor dhe

BS-s?

Mendojm se kto dhe shum pyetje t tjera, ende nuk kan gjetur prgjigjen e

duhur n studimet e mparshme, n t cilat vrehen dy prirje: njra (kemi parasysh

botimet e periudhs komuniste) q ngre n piedestal rolin e PPSH-s dhe politiks s

saj, ndrsa tjetra (i referohemi botimeve t huaja) q e zhvlerson kt politik n

raport me vendet e tjera. Shqipria ka pasur rndsin e saj n lvizjen komuniste

ndrkombtare, por edhe n vmendjen e Perndimit, pasi u bn prpjekje pr t

rivendosur marrdhnie diplomatike me aleatt perndimor.

N t vrtet, e gjith ideologjia komuniste arriti ta shtrinte autoritetin e vet n

nj hapsir relativisht t madhe t kontinentit (Evrops), e ndihmuar edhe nga disa

rrethana historike, LDB-ja kishte sjell disa ndryshime klasore, dhe, n prfundim t

saj po prhapej edhe nj frym e prbashkt: zhdukja e privilegjeve klasore dhe

vendosja e liris s plot. Komunistt e shfrytzuan kt er t re, por edhe faktin q

programi i tyre prkonte me interesat kombtare t vendeve q ishin t pushtuara dhe

n kt kuadr, bn t gjitha prpjekjet t viheshin n krye t lvizjeve lirimtare dhe

t rezistencs, duke prfituar rolin dhe meritat e Udhheqsit.

Pjesmarrja dhe roli udhheqs kundr fuqive t Boshtit Fashist i ndihmoi

PK-t n qllimin e marrjes s pushtetit n vendet e tyre prkatse, por edhe n

X

krijimin e imazhit t shptimtarit t kombit, dhe, se pr kt kontribut iu takonte e

drejta pr t ushtruar pushtetin politik, pas vitit 1945. Ky imazh i fitimtarit iu siguroi

atyre mbshtetje n masat e gjra popullore.

Pr nj vend si Shqipria, q pas prfundimit t LDB-s karakterizohej nga

nj prapambetje e madhe ekonomike dhe sociale, ideologjia komuniste u mbshtet

fuqishm nga masat popullore, sidomos nga fshatarsia dhe shtresat e varfra

qytetare. Reformat e para t regjimit t Enver Hoxhs, arritjet ekonomike dhe

shoqrore, gjat fazs fillestare t ndrtimit socialist, i dhan legjitimitet udhheqjes

s PK-s dhe vet Hoxhs, q u vu dhe mbeti n krye t saj pr shum vite m pas.

Jo vetm rritja ekonomike n vitet 1950-1960, nj fenomen i pazakont ky pr

popullin e varfr shqiptar, q vinte nga nj tradit e prapambetur ekonomike, por

edhe zhvillimi social i shoqris shqiptare, shtjet e strehimit, punsimit,

shndetsis, lufta kundr analfabetizmit, arsimi dhe kultura, t gjitha kto, rritn

besimin ndaj pushtetit komunist n Shqipri, i cili, n thelb, ishte nj zbatim i prsosur

i modelit sovjetik jo vetm politik, por edhe social.

I gjith sovjetizimi i shtetit dhe shoqris shqiptare prbn, n vetvete, nj

mnyr n disiplinn e studimeve t Siguris e cila, n at koh, u prdor nga BS-ja,

pr t realizuar hegjemonin e saj n arenn ndrkombtare.

Por, a e dmtoi kt interes ndrprerja e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike?

Nga ana tjetr, sa e preku Shqiprin kjo ndrprerje? Nisur nga politika e jashtme

aktuale ruse, si shihet sot i gjith kalvari i marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, q nga

fillesat deri n ndrprerjen e tyre? Pse shteti shqiptar i asaj kohe projektoi dhe zbatoi

modelin politik t BS-s, megjithse prpjekjet e aleatve perndimor pr t

ndihmuar Shqiprin prmes ndihmave, gjat misioneve t tyre n vend, ishin t

mdha. Pse Shqipria nuk pranoi, n mnyr kategorike, t ishte pjes e Planit

Marshall, duke penalizuar veten n prfshirjen n procesin e rindrtimit ekonomik t

vendeve t Evrops, pas LDB-s. A u b Shqipria nj vatr konflikti mes BS-s dhe

SHBA-s, n konkurrencn e tyre pr lshimin e raketave, pas antarsimit t saj n

Traktatin e Varshavs? far arsyesh strategjike apo interesi gjeopolitik do ta

detyronin Hrushovin t trhiqej nga Baza Ushtarake Detare e Vlors dhe m pas t

shpallte ndrprerjen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, gj q do t shkaktonte

edhe prjashtimin e Shqipris nga Traktati i Varshavs?

T gjitha kto shtje dhe shum t tjera marrin shpjegimet e tyre n kt punim, i

cili bazohet n materiale arkivore shqiptare dhe studime t huaja, q prfshijn

periudhn kohore t viteve 1945-1960.

Qllimi sht q t shqyrtoj dhe t analizoj politikn e jashtme t BS-s,

politikn e jashtme dhe t brendshme t Shqipris n hapsirn e krijuar nga

marrdhniet dhe kontradiktat e BS-s me SHBA-t, n fazn fillestare t lufts s

ftoht (1945-1953), por dhe m pas, n kuadrin e konflikteve amerikano-sovjetike. Pr

t arritur qllimin e studimit, u vun n fokus shtje t tilla si:

1. qndrimet ndrkombtare t SHBA-ve dhe aleatve perndimor si dhe t BS-

s n fillimin e Lufts s Ftoht;

XI

2. prplasja e interesave t fuqive kryesore fituese t LDB-s, n rajonin e

Ballkanit, me ndarjen e shteteve ballkanike sipas influencs s tyre n kt

rajon;

3. pozicioni i shteti shqiptar n vazhdn e zhvillimeve ndrkombtare, zhvillimi i

politiks s tij t brendshme, me qllimin e vendosjes dhe ruajtjes s regjimit

t tij nga pasojat e prplasjeve t mdha ndrkombtare;

4. przgjedhja e politiks shqiptare pr t ndjekur dhe prshtatur nj model

politik lindor, si mundsia e vetme pr t forcuar pushtetin e saj n vend;

5. zhvillimi i politiks s jashtme dhe t brendshme shqiptare, gjat periudhs

historike t prcaktuar si objekt studimi, dhe, shpjegimi i qndrimeve t saj n

momentet kye t politiks ndrkombtare, si dhe pasojat q solln kto

qndrime n zhvillimin e vendit, etj.

Metodologjia e zbatuar n trajtimin e shtjes sht bazuar n shfrytzimin e

kriterit kronologjik dhe atij tematik, me qllim q t sjellim, jo vetm nj prshkrim t

ngjarjeve historike, por edhe nj analiz t tyre. Metoda prshkruese historike do t

na mundsoj rindrtimin e kronologjis s marrdhnieve shqiptaro-jugosllave-ruse

q nga origjina, zhvillimi me ulje-ngritjet e tyre, ngjarjet q i nxitn ato, si dhe

prfundimin e tyre.

Metoda analitike, e cila sht zbatuar prgjat gjith strukturs s punimit, me

raste sht grshetuar me metodn krahasuese, ku prqasja e modeleve politiko-

sociale q u zbatuan pas lufts n BS, Jugosllavi dhe n Shqipri, por edhe e

praktikave, sjelljeve dhe qndrimeve t tyre do t na mundsoj t kuptojm, n mos,

masn e ndikimit t tyre n Shqipri dhe n shoqrin shqiptare, do t na zbuloj

natyrn e vrtet t tyre. Duke ballafaquar faktet historike dhe anashkaluar trajtesat e

mparshme ideologjiko-politike, krijohet hapsira e duhur pr nj analiz objektive t

situatave t ndodhura.

Respektimi i parimit t objektivitetit shkencor na siguron, n mnyr t veant,

prfshirjen e nj game t gjer t burimeve teorike dhe vrteton kontributin e plot

shkencor t tems. N fund, seksioni i prfundimeve do t na mundsoj sintezn e t

gjitha arritjeve t studimit, duke na lejuar edhe nj her rindrtimin e panorams s

plot t ktyre marrdhnieve.

Bazuar mbi kt koncept kriteresh, struktura e punimit prbhet nga:

parathnia, hyrja, katr krer me shtjet prkatse, prfundimet e punimit dhe

bibliografia e shfrytzuar.

N seksionin kushtuar hyrjes do t flitet, shkurtimisht, pr pasojat politke dhe

ndrkombtare, q LDB-ja shkaktoi n rendin botror dhe n Shqipri. E ndodhur n

kushte t vshtira ekonomike, e rrnuar nga lufta, pa nj sistem politik t mirfillt,

me shum probleme sociale, por edhe ndrkombtare, Shqipris i duhej t krijonte

nj shtet me nj pozit t qndrueshme n arenn ndrkombtare. Kt, nj vend si

Shqipria, me problemet e trashguara nga LDB-ja, nuk mund ta realizonte dot e

vetme.

Ajo duhej t prfshihej, patjetr, n influencn e ndonj prej fuqive t mdha,

fituese t lufts, pr t ciln ndikoi shum dhe personaliteti i udhheqsit shqiptar t

asaj kohe.

XII

N kreun e par, Vendosja e regjimit komunist (1944-1949) do t paraqitet

nj tablo e shkurtr historike e kontekstit politik shqiptar t viteve 1944 - 1945, koh

q prkon me ardhjen zyrtare t misionit t par ushtarak sovjetik n Shqipri. Kjo

periudh historike sht mjaft e rndsishme pr nga natyra e ngjarjeve t shumta q

ndodhn n Shqipri, t cilat prcaktuan pozicionin e saj n arenn ndrkombtare,

problemet q ajo hasi nga aleatt perndimor, pr shtjen e njohjes s regjimit t

Enver Hoxhs.

Ndrprerja e marrdhnieve t Shqipris me aleatt perndimor, pr shkak

t mosplotsimit nga ana e saj t kushteve t vendosura, n kmbim t njohjes s

regjimit politik shqiptar, por sigurisht dhe nj sr ngjarjesh t politiks s

brendshme shqiptare, e shtyn Shqiprin drejt rrugs socialiste sovjetike. Sigurisht,

q ky projeksion sovjetik do t kishte pasojat e veta jo vetm n politikn e brendshme

shqiptare, por edhe n at t jashtme, ku Shqipria u pozicionua n radhn e vendeve

t BL-s, satelite t BS-s.

Nuk mund t lm jasht vmendjes dhe dy momentet, q patn ndikimin e tyre

n orientimin e Shqipris drejt politiks s BS-s, si: zhvillimi i Lufts Civile n

Greqi, n vitin 1949, roli q Shqipria luajti prball ktij konflikti, si dhe

mosprfshirja e Shqipris n Planin Marshall.

Pjes e analizs, n kt seksion, do t jen edhe marrdhniet shqiptaro-

jugosllave, t cilat patn nj rndsi t madhe n politikn shqiptare. Jugosllavia ka

luajtur rolin e kujdestarit pr Shqiprin, pr t cilin kishte marr edhe bekimin

Mosks. Marrdhniet shqiptaro-jugosllave patn nj rndsi shum t madhe, kjo

pr vet faktin, se n do hap t regjimit politik shqiptar t kohs, ishin t pranishm

dhe emisart jugosllav, t cilt kryenin rolin e kshilltarve politik.

Prania e ktyre kshilltarve n do dimension t jets shetrore shqiptare, po

prgatiste, gradualisht, varsin totale t Shqipris ndaj Jugosllavis, ka u

pasqyrua dhe n konfliktet mes antarve t BP-s shqiptare. Jugosllavia luajti dhe

rolin e partnerit n marrdhniet me jasht t Shqipris, duke e afruar Shqiprin n

kursin e saj politik. Gjithashtu, n kt kre do t tratjohet edhe Rezoluta e

Informbyros, e vitit 1948, pr t kaluar, m pas, n mosmarrveshjet e Titos me

Stalinin, ka solln prjashtimin e Jugosllavis nga Informbyroja dhe afrimin e

drejtprdrejt t Shqipris me BS-n.

N kreun e dyt, Institucionalizimi i marrdhnieve dypalshe (1949-1953),

do t thellohemi n analizn e marrdhnieve midis Shqipris dhe BS-s, ecuris s

tyre, duke prfshir marrveshjet e realizuara mes dy vendeve. Fillimisht, trajtohet

shtja e ndrprerjes s marrdhnieve diplomatike me Jugosllavin dhe komunikimi i

drejtprdrejt i Shqipris me BS-n. Gjat ksaj periudhe, ndodhn nj sr

ngjarjesh me shum rndsi pr poltikn shqiptare: krijimi i KNER-it, n janar t vitit

1949 dhe aderimi i Shqipris, si antare e tij.

N kt koh, n Shqipri u kryen dhe nj sr reformash socialiste - staliniste,

t cilat patn rndsin e tyre jo vetm n politikn shqiptare, por edhe n jetn e vet

popullit shqiptar. U zgjodh organizimi i jetess shqiptare nn frymn e ideologjis

staliniste, gjithashtu, ndodhn nj sr ngjarjesh t rndsishme, si ishin: vizita e

par e Enver Hoxhs n Mosk; marrveshja e par ekonomike midis dy vendeve, e

XIII

cila u pasua edhe nga t tjera; takimet e Enver Hoxhs me Stalinin, q sigurisht,

kishin rezultatet e veta. T gjitha kto ngjarje pasqyrojn intensitetin e marrdhnieve

zyrtare Shqipri BS, gjat periudhs s lartprmendur.

Analiza n kreun e tret, Integrimi i Shqipris n organizmat e Bllokut

komunist lindor (1953-1960), do t fokusohet n katr shtje kryesore: n seksionin

e par t kreut n, marrdhniet e shtetit shqiptar me ekipin e ri drejtues t Mosks,

pasi vdekja e Stalinit solli ndryshime jo vetm n politikn e BS-s, por edhe n

marrdhniet mes tij dhe Shqipris, sepse me vendososjen e Nikita Hrushovit n krye

t BS-s, filloi procesi i mitizimit t figurs s Staliniti, proces q, sigurisht, pati

ndikimin e vet edhe n politikn shqiptare, udhheqjes s t cils tashm i duhej t

prshtaste marrdhniet me ekipin e ri drejtues t BS-s, t cilat me kalimin e kohs

erdhn duke u ftohur, sidomos, kur Nikita Hrushovi vendosi ti rikthehej srish

marrdhnieve me Jugosllavin; n seksionin e dyt t kreut, do t trajtojm

pjesmarrjen e Shqipris n traktatin e Varshavs; n seksionin e tret t kreut,

vizitn e Hrushovit n Shqipri, si dhe ndrtimin e bazs ushtarake t Vlors, n

seksionin e katrt.

N vitin 1959 Hrushovi vendosi t vizitoj Tirann, por destinacion kryesor

kishte qytetin e Vlors, ku ndodhej baza ushtarake e ndrtuar nga sovjetikt. Kjo

periudh karakterizohet nga nj ngrirje e marrdhnies s bashkpunimit shqiptaro-

sovjetike, pasi ekipi i ri sovjetik, i drejtuar nga Hrushovi, shkaktoi at q njihet si

incidenti i Bazs Ushtarake t Vlors, i cili prkon me largimin plotsisht paqsor

t ushtarakve sovjetik, q i dhuruan Shqipris dy nndetse ruse. Pse u shkaktua

incidenti n bazn ushtarake t Pashalimanit, cili ishte prfitimi prej tij, si prfundoi

ky incident, kto jan pyetje q do t marrin prgjigje n seksionin e katrt dhe t

fundit t ktij kreu.

Kreu i katrt, Ndrprerja e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike (1960-1961)

sht konceptuar n tre pjes, n t cilat analizojm: mbledhjen e Bukureshtit, t vitit

1960, nj ngjarje vendimtare pr qndrimin q do t mbante Shqipria ndaj politiks

sovjetike t kohs, ku shpalli hapur mosmarrveshjet dhe papajtueshmrit mes ktyre

dy vendeve; vshtirsit ekonomike, pasi kriza e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike

shkaktoi edhe prballjen e Shqipris me probleme t shumta ekonomike; dhe

mbledhjen e Mosks, n vitin 1960, sepse pesha e madhe e saj prodhoi de facto dhe

de juro, ndrprejen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, dhe, m pas edhe

prjashtimin e Shqipris nga Traktati i Varashvs.

N seksionin e PRFUNDIMEVE, do t prezantojm jo vetm nj

prmbledhje t asaj, q u prmend m lart, por dhe nj analiz t gjith qndrimit t

BS-s ndaj Shqipris, n prpjekje pr t sqaruar mnyrat q BS-ja prdori, pr t

arritur synimet e saj hegjemoniste. Marrdhniet shqiptaro-sovjetike jan t nj

rndsie t veant, pasi ato ndikuan thell jo vetm n politikn dhe ekonomin e

vendit, por edhe n jetn sociale shqiptare.

N Programin e vitit 1946 t qeveris s Enver Hoxhs, parimi i par ishte

rindrtimi i vendit, dhe, si shembull u mor pikrisht rendi shoqror-politik sovjetik. E

gjith kjo, sidomos ndikimi i kulturs ruse n jetn shpirtrore t popullit shqiptar dhe

ndrtimi i modelit t arsimit shqiptar, sipas modelit sovjetik, jan dy elemente,

XIV

gjurmt e t cilve i hasim ende edhe n ditt tona. T gjitha pikat kulmore t

marrdhnieve mes BS-s dhe Shqipris t krijojn prshtypjen e vatrave t lna

hapur. Nikita Hrushovi, i joshur nga prdorimi i raketave balistike, u nda pa

keqardhje nga baza ushtarake sovjetike e Vlors, duke e prjashtuar, m pas,

Shqiprin nga kampi socialist.

Ky fakt solli dhe humbjen e ndikimit t BS-s n Ballkan, t cilin Rusia

bashkkohore, po lufton ta rifitoj sot. Breza t tr jan brumosur dhe edukuar sipas

modelit sovjetik dhe n mnyr t pandrgjegjshme e prcjellin kt ndikim edhe sot.

Kto tendenca, n disiplinn e siguris, sot shihen si teknika pr t ushtruar kontrollin

e nj shteti t caktuar ndaj nj shteti tjetr, ndrhyrjet prmes ekonomis, kulturs,

turizmit etj., t cilat e ruajn vazhdimsin e lidhjeve midis dy kombeve apo shteteve.

N funksion t tems doktorale, kemi konsultuar burime t niveleve t

ndryshme, si parsore, ashtu edhe dytsore. Si burime parsore iu jemi referuar

burimeve zyrtare t AQSH-s, kryesisht materiale t pabotuara. sht shfrytzuar

edhe nj pjes e vogl e ktyre materialeve, e botuar n formn e studimeve, t tilla

si: PPSH: Dokumente kryesore, botim i Institutit t Historis s Partis, pran KQ-s;

Shqipria n dokumentet e arkivave ruse, dokumente; Islam Lauka, Eshref Ymeri,

Politika antikombtare e Enver Hoxhs; Pleniumi II i Beratit, Dokumente, botim i

Drejtoris s Prgjithshme t AQSH-s; Marrdhniet shqiptaro-jugosllave 1945-

1948, Dokumente, botim i Drejtoris s Prgjithshm t AQSH-s; Manuali

diplomatik i Republiks s Shqipris, botim i MPJ-s; Kalendari ushtarak, botim

i Degs s Historis Ushtarake t MM-s, etj.

Ndr burimet dytsore mund t prmendim dokumente diplomatike t huaja t

botuara, kryesisht, perndimore, studime ruse dhe amerikane mbi politikat e jashtme

t BS-s dhe SHBA-ve, n vitet 1945-1960. Burim i gjer informacioni kan qen edhe

arkivat e huaja online, kryesisht amerikane dhe britanike:

www.discovery.nationalarchives.gov.uk, www.foreignaffairs.com,

Kemi shfrytzuar, gjithashtu, historiografin shqiptare dhe t huaj. Prsa i prket

historiografis shqiptare, iu jemi referuar historianve shqiptar, q kan shkruar

pr historin e Shqipris, dhe, n veanti pr marrdhniet shqiptaro-sovjetike, si:

Paskal Milo, Arben Puto, Agim Zogaj, Kastriot Dervishi, Ana Lalaj, Hamit Kaba etj.,

ndrsa nga historiograft e huaj mund t prmendim: Henri Kisinger (Henry

Kissinger), Brend Fisher (Bernd J.Fischer), A. Solzhencin (A. Solzhenicin), Bernhard

Tons (Bernhard Tonnes), Artur Konte (Artur Conte), Dejvid Smajli (David Smiley),

etj.

Burim i vlefshm infromacioni, pr kt punim, kan qen edhe kujtimet e

bashkkohsve apo t vet antarve t BP-s: Veprat dhe Kujtimet e Enver Hoxhs,

Ramiz Alis, Nexhmie Hoxhs, etj. Gjithashtu, vend t madh z edhe periodiku i

kohs, i cili gjendet n BKSH: Gazeta Bashkimi dhe Zri i Popullit.

Pr ta trajtuar kt tem n formn e dshiruar sht konsultuar dhe literatura

bashkkohore, ku mund t prmendim studimet e diplomatve: Blerim Reka, Bardhok

Bashota, Ylber Sela, Shaban Murati, etj., si dhe materiale t marra nga interneti,

kryesisht t shkputura nga agjensit e lajmeve, si: BBC-ja, CNN-ja etj.

http://www.discovery.nationalarchives.gov.uk/http://www.foreignaffairs.com/

XV

HYRJE

Gjeopolitika ndrkombtare e viteve 1940 krijoi nj mjedis t ndrlikuar dhe

n ndryshim t vazhdueshm. LDB-ja solli me vete shum ndryshime n rendin

politik botror dhe, kryesisht, n Evrop. E gjith lufta duhej t prbnte nj msim

pr t gjitha vendet se, dhuna nuk ishte atributi i duhur, pr t ndrtuar t ardhmen e

kontinentit, por nevojitej nj bashkveprim dhe harmoni mes shtetesh, n fushat

kryesore. N t vrtet, zhvillimi i dy luftrave botrore bri q, shum shtete t

angazhoheshin m shum pr mbrojtjen e rendit, siguris dhe paqes, si masa

emergjente q duheshin ndrmarr n respektim t s ashtuquajturs demokraci.

N kt periudh, Amerika po zhvillonte politikn e kontrollit, e cila

konsistonte n nj program pr t forcuar qeverit (kryesisht n vendet e EP-s),

nprmjet rimkmbjes ekonomike, si reagim ndaj rritjes s popullaritetit t

komunizmit.

Qllimi i ksaj politike ishte nj qndrim mbrojts, q krkonte dhe prforcim

t fort ushtarak, pasi BS-ja nuk ishte armatosur krejtsisht dhe mbante nn arm

mbi katr milion ushtar, ndrsa riarmatoste disa nga vendet e saj satelitore, t cilat e

zhvillonin industrin e armatimit me kapacitet t plot. Pr t arritur sukses, kontrolli

krkonte mbshtetjen e nj politike ushtarake t parandalimit - nj strategji dhe

struktur force, q t tregonte fuqi dhe balanc t mjaftueshme, pr t dekurajuar do

agresion ushtarak t drejtuar, ose t mbshtetur nga BS-ja.1

Gjat viteve 1940, shtja e zhvillimit t armve brthamore kryesonte

vendimet e politiks s SHBA-ve. Kjo shtje ishte shum e ndrlikuar, sa n

prfundim t LDB-s, m 14 gusht 1945, SHBA-t ende nuk kishin nj politik t

qart pr zhvillimin ose prdorimin e armve brthamore. N SHBA kishte zra, q

besonin, se deri n vitin 1949 sovjetikt mund t zhvillonin bombn atomike,2 shtje

kjo, q prbnte nj nga arsyet kryesore t acarimit t marrdhnieve t BS-s me

Perndimin.

Nj shtje tjetr, q do t gjeneronte n nj konflikt mes SHBA-ve dhe BS-s

ishte e ardhmja e EL-s. BS-ja kishte arritur t kontrollonte EL-n prmes dy luftrave

botrore, t cilat e kishin dmtuar BS-n, duke i shkaktuar shum t vrar (rreth 25

milion rus rezultojn t jen vrar vetm gjat LDB-s). Prandaj, politika e re e BS-

s, pas lufts, konsistonte n vendosjen e regjimeve "miqsore" n t gjith EL-n, me

qllimin strategjik t mbrojtjes s kufijve t saj evropian.

UK-ja e BS-s ishte angazhuar t lironte kombet e EL-s dhe synonte

njkohsisht t ndikonte n llojin e qeverive q do t dilnin pas lufts.

1 Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,

1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data. 2 engineering-environmental Management, Inc. (eM) 2005 Cold War Context Statement, Tonopah

Test Range. Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM. May 2005.

XVI

N kt periudh, n Shqipri, ndodhn nj ser ngjarjesh me nj rndsi t

madhe historike dhe politike. Ishte koha, kur po shfaqej nevoja pr nj riorganizim t

shtetit dhe shoqris shqiptare, ka solli dhe nj prshkallzim t theksuar t lufts pr

pushtet, midis partive politike. Ishte, pikrisht, LDB-ja, ajo q prcaktoi

karakteristikat e rendit socialpolitik, pasojat e s cils u pan n shum plane. N

planin ideologjik vendet, q kishin ndjekur alternativn socialiste, socialdemokrate

dhe liberaldemokrate u zhgnjyen dhe u orientuan drejt alterativave t tjera. Shum

nga vendet e EQ-s dhe EL-s prqafuan socializmin totalitar, sipas modelit t

socializmit rus, nga ku morn tiparin burokratik dhe militarist t tij.

Fundi i LDB-s nxorri tre fitimitar kryesor (SHBA-t, Britanin dhe BS-n),

t cilt morn prsipr prgjegjshmrin, pr t vendosur ekulibrin politik botror.

Kta fitues, qysh n fillim, pretendonin se, synonin t ndrtonin nj rend politik

ndrkombtar paqsor, por padyshim q gjithsecili prej tyre fshinte nn mng,

ndonj interes t vetin. Historia ka dshmuar, se luftrat jan zhvilluar pr interesa t

caktuara t shteteve pjesmarrse n t, pa dyshim, edhe LDB-ja kishte nxitsit e vet,

ajo jo vetm q nuk prmbante n vetvete nj msim pr pjestart e saj, por gjeneroi

nj lloj t re lufte, Luftn e Ftoht.

Ende pa prfunduar mir lufta, megjithse fundi i saj ishte i qart, presidenti i

SHBA-ve, F. Rusvelt (F.Roosevelt)3, kishte projektuar nj vizion t vetin pr

ndrtimin e rendit t ardhshm politik botror. Por, kt vizion, ai duhej ta diskutonte

edhe me dy fituesit e tjer t LDB-s, me U. rillin (W.Churchill)4, kryeministrin e

Britanis dhe J.Stalinin,5 diktatorin e BS-s

6. Takimi midis tre udhheqsve u

realizua n Jalt (n histori njihet me emrin Konferenca e Jalts7). T tre

udhheqsit e shikonin t ardhmen prmes kndvshtrimeve t ndryshme:

rilli, duke ndjekur interesat e tij kombtare, synonte t rivendoste ekulibrin

tradicional t forcs n Evrop, ka nnkuptonte rindrtimin e Britanis, Francs,

madje dhe Gjermanis, dhe, s bashku me SHBA-t, do t mund t kundrbalanconin

BS-n n Lindje.8 Rusevelti, ishte pr nj rend t paslufts, n t cilin t tre fitimtart

bashk me Kinn, do t vepronin si nj komitet drejtues i bots, me qllim q t

arrihej paqja. Kjo ide e tij do t quhej Katr Xhandart.9

Ndrkoh, qndrimi i Stalinit ishte i lidhur me ideologjin e tij komuniste dhe

politikn e jashtme tradicionale ruse, me qllim q ti rikthente Rusis kufijt e vitit

3 Franklin Delano Rusvelt, (1882-1945), demokrat, Presidenti i 32-t i SHBA-ve, nga viti 1933 deri n

vdekjen e tij, n vitin 1945. 4 Sr Uinston Leonard Spenser rill (Winston Leonard Spencer-Churchill, 1874-1965), politikan

britanik, q shrbeu si Kryeministr i Mbretris s Bashkuar nga viti 1940, deri n 1945 dhe prsri

nga viti 1951, deri n 1955-n. 5 Josif Visarionovi Stalin (mbiemri i lindjes: Xhugashvili), (1878-1953). Udhheqsi i BS-s nga mesi

i viteve 1920, deri n vdekjen e tij, n vitin 1953. 6 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran, 1999, f. 395.

7 Konferenca e Jalts (gjendet n vendpushimin krimean t Jalts), mbajtur nga 4-11 shkurt 1945, ishte

nj takim diplomatik i krerve t vendeve q doln fituese n LDB. Tema e konferencs ishte,

kryesisht, ndarja e Gjermanis dhe shprndarja e energjis n Evrop, pas prfundimit t lufts. 8 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran 1999, f. 395.

9 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran 1999, f. 395.

XVII

1941. Koncepti politik i Stalinit kishte t bnte me konceptin e plaks s lufts, ka

nnkuptonte territore dhe, pr kt arsye, e shikonte rendin e ardhshm botror nga

kndvshtrimi strategjik. Ai synonte t arrinte nj shtrirje sa m t madhe t

influencs s tij, ndoshta deri n EQ.10

Tre fitimtart, synonin t rindrtonin nj Evrop t re (tashm pothuasje e

shkatrruar plotsisht), si dhe t prcaktonin vendin e tyre n kt Evrop t

rindrtuar. Gjithsecili, veanrisht U. rilli dhe J.Stalini, prve synimeve t

lartprmenduara, kishin qllim t zgjeronin territorin e influencs s tyre, pr t

knaqur, qllimet strategjike q kishin pr t ardhmen. Rivaliteti i tyre do t ndihej

shum dhe n rajonin e Ballkanit.

Duke u gjendur n nj situat t till ndrkombtare, si ajo e Evrops n

prfundim t LDB-s, ku BS-ja kishte nj kontribut t madh n fitoren e lufts me

Gjermanin naziste, J. Stalini mendonte se, me prhapjen e ideologjis komuniste, ai

mund t prfshinte shtete t vogla nn kontrollin e tij politik. LDB-ja, prvese solli

shkatrrime t mdha, solli dhe nj sr marrveshjesh dhe traktatesh midis aleatve

t saj fitues, si ishte edhe ajo e Jalts.

N kto kushte, BS-ja, si pal n kto marrveshje dhe traktate, bashk me dy

fituesit e tjer t lufts (SHBA-t, Britanin), nuk mund t shfaqte hapur interesin e

vet, pr ekspansion n EL, por as nuk u ndal. Ajo filloi t luante n mnyr t

fsheht dhe djallzore me celulat ideologjike t komunizmit, t prhapura n vendet e

tjera t vogla, me qllim ndryshimin e rendit t tyre politik, n favor t interesave t

BS-s.

N Konferencn e Jalts, n shkurt t vitit 1945, Stalini i premtoi Rusveltit dhe

rillit se BS-ja do t'i lejonte kombet e EL-s t zhvillonin zgjedhje t lira dhe t

ndershme, pr ti zgjedhur vet qeverit e tyre, por historia tregoi se e harroi shpejt

kt premtim, duke nxitur instalimin e nj vargu t qeverive satelitore, n kombet

dikur sovrane t EL-s11

.

Gjat LDB-s, pr shkak t rezistencs s tyre ndaj pushtimit nazist gjerman,

PK-t kishin fituar popullaritet n t gjith EP-n. N Franc dhe Itali u krijuan

mundsi reale q t zgjidheshin partit komuniste. Ndrsa nuk arritn t ndalonin BS-

n n EL, SHBA-t dhe Britania ishin t vendosura t parandalonin regjimet

komuniste n EP.

Kshtu ky konflikt mes Perndimit dhe Lindjes, mori trajtn e nj lufte pr

kontrollin politik t Evrops, e cila njihet si Lufta e Ftoht, gj q rezultoi n rritjen e

tensioneve midis BS-s dhe aleatve t LDB-s.

Themelin e teoris komuniste e prbjn shkrimet e Karl Marksit. Fillimisht,

Marksi dhe Frederik Engelsi botuan pamfletin The Communist Manifesto, n 1848-n,

por duke u mbshtetur, m pas, n shkrimet e mvonshme t tyre, si Das Kapital,

krijuan ideologjin baz, t njohur si marksizm. N prgjithsi, teoria ishte

10

Po aty, f. 395. 11

John C. Lonnquest, David F. Winkler: Department of Defense Legacy Project 94-1264; To Defend

and Deter: The Legacy of the United States Cold War Missile Program, 1996.

.

XVIII

ekonomike n thelb dhe paraqiste luftn e klasave, e cila do t zhvillohej, m pas, nga

sistemi aktual ekonomik kapitalist n socializm, e ndjekur nga utopia komuniste.12

Themeluesit e ksaj ideologjie, n fillim nuk ishin shum t interesuar n

marrdhniet ndrkombtare; "Evropa e Napoleonit" n thelb ishte paqsore. Ata u

fokusuan kryesisht n ekonomi, duke teorizuar, se sistemet kombtare kapitaliste ishin

kryesisht t pavarura, dhe do t shembeshin nga revolucionet e puntorve.13

Vladimir Lenini, nj marksist rus, n veprn e tij Imperializmi, Faza m e

Lart e Kapitalizmit, sintetizonte dhe zhvillonte argumentet e bra nga studiues t

tjer marksist, duke prfshir edhe idet e Nikolai Bukharinit, lidhur me formn

moderne t imperializmit si skena prfundimtare, parazitare e kapitalizmit, prpara

revolucionit socialist.14

Pr Lenin dhe Bukharinin, konkurenca ekonomike mes fuqive kapitaliste, do

t sillte nj luft. N ndryshim me analizat e Marksit, kta dy teoricien pohonin se

lufta nuk ishte thjesht nj zgjatje e politiks, por nj shtrirje e vet prodhimit

ekonomik.15

Kjo ide arsyetonte shprthimin e lufts n Evrop, n vitin 1914, dhe nga ana

tjetr, me krijimin e shteteve socialiste, bashkjetesa e ktyre t fundit me fuqit

kapitaliste, do t ishte e shkurtr, pasi sipas Leninit, do t ngjallej agresioni, ka do t

sillte revolucionin global. Edhe pse ky vlersim ishte n kundrshtim me ideologjin

origjinale t Karl Marksit, ai, gjithashtu krijoi themelet e politiks s jashtme t BS-s

n dekadat e ardhshme.

Themelimi i BRSS-s, bazuar n ideologjin marksiste rreth marrdhnieve

ndrkombtare, shnoi dhe shtetin e par q e zbatoi marksizmin si doktrin zyrtare.

Vladimir Lenini udhhoqi Partin Bolshevike gjat periudhs revolucionare dhe

shrbeu si kreu i par i shtetit, duke e shndrruar at n shtetin m t fuqishm dhe m

me ndikim n bot. Sipas Luis Fisherit, shumica e parimeve themelore t politiks s

jashtme sovjetike midis viteve 1917 dhe 1923 filloi me Lenin, me bolshevikt, me

konceptimin e kapitalizmit dhe imperializmit.16

M tej, Stalini, e prdori doktrinn marksiste - leniniste pr ta shndrruar n

strategjin e vendit, e cila n kontekstin e brendshm u b doktrina revolucion nga

lart.17

Stalini u prpoq ta forconte BS-n n do mnyr t mundshme, pr t ishte

shum i rndsishm sigurimi i socializmit brenda kufijve t shtetit, prpara se ta

prhapte at diku tjetr. Ai krkoi integrimin n rendin botror ekzistues, n LK,

12

Karl Marx and Frederick Engels: The Communist Manifesto, New York: International Publishers,

1975. 13

V. Kubalkova and A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP,

1985, f.27-29. 14

Vladimir Lenin: Imperialism, in Essential Works of Lenin, f. 248. 15

Kubalkova, V., A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP, 1985

f.51-52. 16

Louis Fisher: The Soviets in World Affairs: A History of Relations Between the Soviet Union and the

Rest of the World , London: Jonathan Cape, 1930,f . 461. 17

Kubalkova, V., A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP,

1985,f.80

XIX

synoi modernizimin e ushtris, n rast konflikti t mundshm me Perndimin, etj.18

Ai, ose i druhej Perndimit, ose ndoshta e synonte vete nj konflikt me t n t

ardhmen, pr t prmbushur synimet tij strategjike dhe interesat kombtare t shtetit

t tij. Politika e tij e jashtme, n vitet e pas lufts, u fokusua n prhapjen e

komunizmit, pr t prfshir n influencn e vet sa m shum vende. Pr kt qllim,

ai prdori doktrinn marksiste, duke punuar dhe investuar n prhapjen e ideologjis

s saj ndr vende t Evrops.

N mjedisin ndrkombtar pas LDB-s, marrdhniet shqiptaro-sovjetike nuk

mund t shpjegohen dot jasht kontekstit gjeopolitik. T menduarit gjeopolitik mbi

praktikat politike ka shum rndsi, veanrisht, n kontekstin e funksionimit t

shtetit. Gjeopolitika kuptohet kryesisht si nj studim i funksionimit t fuqis s shtetit

n arenn ndrkombtare, veanrisht n drejtim t formulimit t doktrins s

politikave t jashtme, n aspektin e interesave t saj kombtare.

Sipas M. I. Glasnerit, gjeopolitika kishte t bnte me aplikimin e informacionit

gjeografik dhe perspektivat gjeografike n procesin e formulimit dhe zbatimit t

politiks s jashtme. Ky kuptim i gjeopolitiks kombinon procesin e ndarjes s

hapsirs s bots, duke nnvizuar kshtu dimensionin ndrkombtar. Aspekti

kombtar i gjeopolitiks, q ka nj efekt t rndsishm n veprimin e shtetit si

subjekt i marrdhnieve ndrkombtare, ishte koht e fundit n ann e t menduarit

gjeopolitik.19

Shqipria, nj vend me nj pozit t lakmueshme gjeografike, nuk mund t

mos trhiqte vmendjen e vendeve si SHBA-t, Britania apo dhe BS-ja, ku interesi i

ksaj t fundit, pr Shqiprin, kishte qen m i hershm se krijimi i PKSH-s. Stalini

do ti mbetej besnik interesit sovjetik prmes ideologjis komuniste, prgatitjet pr

prhapjen e s cils kishin filluar q hert n Shqipri.20

N politikn e jashtme, do shtet ecn sipas nj plani politik dhe strategjik, q

nxit interesin e tij kombtar. Kshtu, nj nga planet e hershme t BS-s, n fushn e

politiks s jashtme t tij, ishte krijimi i FKB-s, ku synoheshin t prfshiheshin

qeverit komuniste t vendeve t Ballkanit, nn drejtimin e saj. Fillimisht, ideja

konsistonte n bashkimin e vendeve sllave t Ballkanit, por m pas kjo ide u zgjerua,

duke mos ln jasht as Shqiprin, e cila nuk kishte as popullsi sllave, as gjuh

sllave.

Si do disiplin edhe mendimi i aplikuar gjeopolitik, evoluon. Ky evoluim i

mendimit gjeopolitik ka marr shkak nga larmishmria e politiks s jashtme ruse

gjat jets s BS-s, e cila pr kohn, q po flasim, shfaqte qndrime komplekse t

politiks s jashmte dhe t brendshme, n varsi t situatave ndrkombtare, situatave

brenda kampit socialist, por edhe brenda vet asaj. Sot ky mendim sht konceptuar t

funksiononj n katr hapsira:

18

John Erickson: The Soviet High Command: A Military-Political History, 1918-1941, Portland, OR:

Frank Cass Publishers, 2001,f. 352-358 19

M. I. Glassner: Political Geography. John Wiley & Sons, NewYork, 1996, Geopolitika i

bezopasnost Rossii: civilizaciyonnyi aspekt. [online] :http://www.ctaj.elcat.kg/to/styi/a/a010htm, cit.

11.9.2006 20

Islam Lauka, Eshref Ymeri: Shqipria n dokumentat e arkivave ruse, Toena, Tiran, 2006, f. 83.

XX

- gjeopolitika globale, ku aktor me rndsi globale konsiderohen organizatat

ndrkombtare dhe fuqit globale, q synojn t zgjidhin problemet n nivel

global, n veanti shtjet e paqes dhe bashkpunimit ndrkombtar;

- gjeopolitika super-shtetrore (makro-rajonale), ku aktort kryesor jan kryesisht

organizata ndrkombtare rajonale, prkatsisht pushtetet rajonale, komunitete t

shumta etnike, qllimi i t cilave sht zgjidhja e problemeve t qytetrimeve t

mdha, ruajtja e stabilitetit makro-rajonal etj.;

- gjeopolitika kombtare (shtetrore), ku aktort jan shtete kombtare, q

adresojn shtjet e veprimit t shtetit n skenn ndrkombtare;

- dhe niveli i katrt sht gjeopolitika nnkombtare (e brendshme), ku aktort jan

rajone t ndryshme t hierarkis (sidomos territoriale dhe njsi administrative)

dhe komunitetet q jetojn n to, respektivisht, komunitetet e pakics, q jetojn

n komunitete t prziera n nj territor.21

Periudha kohore, q prfshin ky punim prek politikn e Stalinit dhe m pas t

Hrushovit. T dy kta udhheqs solln ndryshime n politikat e brendshme t shtetit

sovjetik, n politikat e Kampit t vendeve socialiste dhe, m tej, n politikat

ndrkombtare.

N kt kontekst duhen par dhe prpjekjet e BS-s, pr krijimin e FKB-s, si

nj plan gjeopolitik dhe strategjik, pr t prhapur kontrollin e saj n vendet t tjera.

Realizimin e ksaj detyre madhore e kishte marr prsipr Kominterni22

, i cili u

prpoq t organizonte krijimin e grupeve komuniste n Shqipri, nj pjes e antarve

t t cilve, pas shtypjes s Revolucionit t Qershorit dhe vendosjes s regjimit t

Zogut, u detyruan t mrgonin jasht Shqipris. N mars t vitit 1925, ata formuan

n Vjen (Austri) organizatn demokratike me emrin KONARE, ndrsa nj grup t

rinjsh revolucionar, ish-antar t shoqris Bashkimi, shkuan n BS.

Nj pjes e tyre, q kishin prqafuar idet komuniste, pr tu pajisur me

njohurit marksiste-leniniste, hyn n shkolla dhe kurse politike t Kominternit. N

gusht t vitit 1928, ata formuan Grupin Komunist shqiptar n BS, me qendr n

Mosk.23

Konferenca VIII komuniste, q u mblodh po at vit, i udhzonte komunistt

shqiptar si t prgatisnin grupet komuniste n Shqipri, prej t cilave, m pas, do t

formohej edhe PKSH-ja.24

Ndrkoh, n Shqipri funksiononin ilegalisht celula

shum t vogla komuniste, t cilat nuk kishin ndonj pesh n jetn politike t vendit.

Planet gjeopolitike t Rusis lidhen me konceptin e shtrirjes s gjer t vet

shtetit, duke uar n shfaqjen e konceptit t barrs s hapsirs. Kjo barr, sipas

21

R. F. Turovsky: Politick geografie a regionln uspodn Ruska. In Ilieva, L., Komarovskij, V.,

Prorok, V. a kol, 2013.: Rusko ve 21. stolet. Vydavatelstv a nakladatelstv Ale enk, Plze, f.60-

107. 22

Internacionalja Komuniste (Kominterni) u organizua n Mosk n vitin 1919, si nj shtab i

revolucionit

botror. Njsit e saj luftarake i prbnin PK-t e vendeve t huaja, q pranoheshin n t dhe vet

PKBS (b). 23

Islam Lauka, Eshref Ymeri: Shqipria n dokumentat e arkivave ruse, Toena, Tiran, 2006, f. 21. 24

Historia e Partis s Puns s Shqipris, 8 Nntori, Insituti i Studimeve Marksiste-Leniniste

pran KQ-s s PPSH-s, botim i dyt, Tiran,1981, f. 24-25.

XXI

disa autorve ka t bj me prpjekjet e Rusis n arenn ndrkombtare. Sipas

filozofit rus P. A. Shadaev, pr t'u imponuar n bot, Rusia duhej t zgjerohej nga

ngushtica e Beringut, n lumin Oder.25

Territori i madh, i kontrolluar nga Rusia, nuk shnon vetm statusin e

superfuqis, por nga ana tjetr prbnte dhe fatkeqsin e saj. Shteti e mbajti kt

barr edhe n periudhn sovjetike, me qllim q qeveria e tij t'i kushtonte vmendje t

veant statusit t saj si superfuqi globale.

Ashtu si e kan cilsuar dhe shum studiues t fushs s gjeopolitiks,

zgjerimi territorial kishte rndsi n jetn e shoqris ruse, duke qen se ajo bashk

me at ortodokse, prbnin nj nga shtyllat e ides shtetrore ruse t shekullit XIX

dhe m tej.

Frika e vazhdueshme e krcnimeve nga jasht e justifikon n nj far

mnyre legjitimitetin e forcave ushtarake t vendit, si dhe natyrn totalitare t

regjimit.

Politika imperialiste ishte pjes e doktrins politike t sovjetikve, duke u

transformuar kshtu pjesrisht, vetm n terma, pr t krijuar sfera t braktisura t

ndikimit, n lidhje t drejtprdrejt me shtetin rus. Kjo u reflektua n sistemin e

vendeve satelitore n EQ dhe EL.

Si rezultat i krijimit t ktyre koncepteve n politikn sovjetike, q m pas u

shoqrua edhe me hapa konkret prej saj, SHBA-t filluan t lvizin n

kundrprgjigje, dhe, rasti m i par ishte programi i ndihms ekonomike pr Evropn

e rrnuar nga lufta. Gjenerali Marshall, propozoi nj plan me t cilin SHBA-t t

ndiqnin rimkmbjen ekonomike n Evrop, duke kombinuar burimet e vendeve

evropiane me ndihmn nga SHBA-t.26

Kjo politik i forcoi ekonomit dhe qeverit e vendeve t EP-s, t cilat u

munduan t kontrollojn prhapjen e komunizmit. Politika e kontrollit kishte ndikim

jashtzakonisht t madh n qeverin e SHBA-ve, madje, mund t themi se, u b baza

e politiks s tyre, pr pjesn m t madhe t periudhs s Lufts s Ftoht.

Pr prmbushjen e interesit t saj, prhapjen sa m shum t idelogjis

komuniste n vende t ndryshme, BS-ja investoi n kt linj edhe n Shqipri, dhe

m pas, nprmjet shqiptarve t rekrutuar, msuar, trajnuar dhe udhzuar do t

ushtronte pushtetin e vet n nj vend gjysm kolonial, si ishte Shqipria.

Duke krijuar grupe t fshehta komuniste, q luftuan pr pavarsin e vendit

gjat pushtimit italian, por edhe gjat LDB-s, BS-ja synonte t krijonte influencn e

saj n vend. Ajo e kishte formsuar, tashm, iden se Shqipria prmbushte interesat e

saj strategjike. Lidhur me qndrimet q tre fituesit e LDB-s mbajtn n Konferencn

e Jalts pr Shqiprin, Ramiz Alia kujton se:

pas Lufts s Dyt Botrore nuk qen m shqiptart, q vendosn, se n ciln zon

t influencs do t qndronin. Po ishte Jalta, Konferenca e tre t mdhenjve t

25

H.-H. Nolte: O osamlosti Ruska a rusk mylence, Slovansk pehled, (1992), f. 121-130. 26

Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,

1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.

XXII

Lufts, Stalini, Russevelti dhe rilli, t cilt duke mos e prmendur fare

Shqiprin n diskutime, e lan at n zonn sovjetike.27

Ky veprim mund t ishte pasoj e takimit t nj viti m par, mes

prfaqsuesit t BS-s dhe atij britanik (1944), ku u arrit nj marrveshje n parim,

pr ndarjen e zonave t influencs n Evrop. Gjat diskutimeve t tyre, Shqipria

mendohet t ket mbetur peng e nnkuptimeve mes dy prfaqsuesve, t cilt ndoshta

e konsideronin at si nj pjes t Jugosllavis.

Kshtu arsyetonte dhe Ramiz Alia28

, duke hamendsuar se kjo vinte si pasoj

e ndarjes s zons s influencs q bn rilli me Stalinin, kur mendohej pr

Jugosllavin dhe Greqin, dhe jo pr Shqiprin, mbase, sepse e konsideruan pjes t

Jugosllavis, e cila, m pas, kaloi plotsisht nn ndikimin rus.29

Nse Shqipria nuk do t ishte konsideruar pjes e Jugosllavis, sepse nuk ajo

ishte vend sllav, prqindja e influences do t ishte 80% pr Perndimin dhe 20% pr

BS-n, sepse, ashtu si kishte gjykuar Sejfulla Maleshova:

Shqipria ishte e lidhur njlloj si me Lindjen, pra me BS-n, meq LAN-in e

kishte udhhequr PK-ja, ashtu dhe me Perndimin, sepse n kt luft kishin marr

pjes dhe forca q nuk ishin komuniste dhe prfaqsonin edhe drejtimet e tjera

politike.30

Megjithat, kjo marrveshje e humbi vlern e saj, sepse Moska ndrmori t

gjitha llojet e manovrimeve pr ti dhn sistemit komunist 100% eprsi, kudo ku

shkeli UK-ja, kshtu, m pas Britania dhe SHBA-t kishin t drejtn t

kundrprgjigjeshin.

N Konferencn e Jalts, Stalini parimisht nuk e mbrojti t drejtn e

vetvendosjes s popullit shqiptar, duke arsyetur se kontributi i Shqipris n luft

ishte i vogl, pr t mos thn nuk kish fare.

Akoma nuk sht e qart, pse Shqipris iu mohua e drejta e vetevendosjes, e

drejt kjo e parashikuar nga Karta e Atlantikut pr vendet e vogla t pushtuara, dhe,

akoma m e paqart ishte heshtja e Rusveltit, i cili ishte misionari i t drejtave t

vendeve t vogla.

Duke qen se, Shqipria prfshihej n planet e BS-s, pr t qen pjes e

influencs s saj, ishte planifikuar ti nnshtrohej kontrollit politik sovjetik, q pr

kohn fill pas Lufts, do t realizohej prmes pranis jugosllave.

Funksonalizimi i ndrmjetsimit jugosllav nevojitej, sepse Stalinit i duhej t

respektonte marrveshjet me dy aleatt e tij perndimor (SHBA-t, Britanin), duke

mos e zbuluar drejtprsdrejti varsin e Shqipris ndaj BS-s, por kjo t dukej, si

pasoj e bashkpunimit shqiptaro-jugosllav n luftn kundr Gjermanis.

Periudha pas lirimit prbnte nj sfid t vrtet pr vendin, sepse krahas

krizs politike, Shqipria ishte pa qeveri legale, pr m tepr nevojiteshin zgjidhje pr

ta nxjerr vendin nga kriza ekonomike. Shqipria ishte nj vend agrar i prapambetur

27

Ramiz Alia : Jeta ime, Toena, Tiran 2010, f. 136. 28

Ramiz Alia, (1925 - 2011), udhheqsi i dyt dhe i fundit i PPSH-s nga viti 1985, deri m 1992. 29

Ramiz Alia: Jeta ime, Toena, Tiran, 2010, f. 131. 30

Po aty, f. 132.

XXIII

n t gjitha drejtimet, dhe, n kto kushte, BS-ja dhe Jugosllavia do t gjenin terrenin

e duhur pr t prmbushur interesat e tyre.

Nj tjetr faktor i rndsishm, n politikn e vendit ishte dhe figura e Enver

Hoxhs. Ai ishte student n Franc (Montepelje), por gjat qndrimit n Paris mori

pjes n takimet e Grupit Komunist t shqiptarve atje. Prej ktej erdhi dhe lidhja, q

Hoxha krijoi me komunizmin dhe komunistt, ka do t ndikonte n karriern e tij

politike n Shqipri.

I brymosur me ideologjin marksiste, ai do ti qndronte besnik ksaj

ideologjie deri n fund t jets s tij. Hoxha luftoi pr vendosjen e regjimit komunist

n Shqipri, udhhoqi si nj komunist totalitar nj shtet komunist policor, q e

prfshiu Shqiprin n Bllokun e vendeve komuniste, t udhhequra nga BS-ja.

PKSH u krijua n muajin nntor t vitit 1941, dhe erdhi si rezultat i bashkimit

t t gjitha celulave dhe grupeve komuniste ekzituese deri n kt periudh. N

themelimin e ksaj partie kishin kontribut t madh edhe Milladin Popovii dhe

Dushan Mugosha, t cilt me miratimin e Titos bn t mundur edhe antarsimin e

saj n Komintern.31

Kjo prkon me periudhn e ndikimeve t mdha t PKJ-s mbi PKSH-n, t

cilat me kalimin e kohs erdhn duke u intensifikuar edhe m shum. Sigurisht, pr

kt, Jugosllavia kishte lejen dhe miratimin e BS-s.

N kt periudh, n arenn ndrkombtare, zhvilloheshin disa ngjarje t

rndsishme si: nnshkrimi i Deklarats s Kombeve t Bashkuara, mes tre

Aleatve t Mdhenj (SHBA-ve, Britanis dhe BS-s) dhe 26 prfaqsuesve t

vendeve, q luftonin kundr Boshtit Fashist, n Uashington, n vitin m 1942.

Vitet pas LDB-s ishin vite shum t ashpra n marrdhnien Lindje -

Perndim, ka solli krijimin e blloqeve t vendeve lindore dhe perndimore, prplasje

t forta ideologjish, interesash dhe politikash, t cilat gati sa nuk shkaktuan nj luft t

tret.

N thelb t acarimit t marrdhnieve Perndim-Lindje qndronte shtja e

zotrimit t armve atomike.

N fund t vers s vitit 1949, BS-ja shprtheu nj bomb atomike dy deri tre

vjet prpara vlersimeve t inteligjencs perndimore dhe ky veprim bri q KSK-ja,

DASH-i dhe DAM-i t rishikonin edhe njher pozicionin politik dhe strategjik t

SHBA-ve, n nivelet m t larta t stafit.32

Njkohsisht, nj komitet i veant i KSK-s vendosi t intensifikonte

krkimet mbi bombn me hidrogjen, pr t siguruar q SHBA-t t ruanin statusin e

tyre t mparshm, t dominuesit n fushn e armatimeve brthamore.

Nga nj shqyrtim m i gjer, i prfunduar n prill 1950 (i njohur si NSC 68:

Shtetet e Bashkuara Objektivat dhe Programet pr Sigurin Kombtare), u

31

Kastriot Dervishi: Historia e Shtetit Shqiptar: 1912-2005, Tiran, 55, f. 461. 32

Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,

1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.

XXIV

rekomandua nj zgjerim i madh i prpjekjeve ushtarake, diplomatike dhe ekonomike

amerikane pr t prmbushur situatn e ndryshuar botrore.33

Ndrsa analistt e politiks amerikane kishin parashikuar shum pr ngjarjet e

viteve 1940, suksesi i shpejt i sovjetikve i shtyu amerikant, t vlersonin si shum

t rndsishm reagimin e tyre ndaj prhapjes s lvizjes komuniste, ka i zhyti

SHBA-t n paranoj dhe frik t thell, se komunizmi do t arrinte botn.

N prgjigje t klims s friks, Presidenti i SHBA, Heri S. Truman, kshilloi

Komisionin e Energjis Atomike t merrte n konsiderat zhvillimin e bombs

"super" termonuklearike ose me hidrogjen34

Pas prfundimit t LDB-s, Perndimi e konsideronte BS-n nj faktor t

rndsishm dhe me shum pesh n nj luft t ardhshme botrore, dhe, se humbja

n kt luft konceptohej si pushtim nga sovjetikt ose aleatt e tyre komunist, apo si

vendosje e regjimit komunist.

Pikrisht kjo ndodhi me Shqiprin n at koh. Regjimi, q erdhi n fuqi, n

nntor 1944, mund t quhet si regjim i pushtuesve t par t Shqipris, i

jugosllavve35

.

BS-ja doli fitimtare ndaj lufts me Gjermanin, dhe, kjo fitore i dha

mundsin pr imponuar kushtet e saj gjat miratimit t marrveshjeve me dy aleatt

e tjer. Por edhe Perndimi nuk mund t mos e kishte kuptuar qllimin e Stalinit, pr

t futur nn kontrollin e tij qeverit e vendeve t vogla, me qllimin e shtrirjes sa m

t madhe t BS-s n EL.

N kt ambient politik nisn marrdhniet shqiptaro-sovjetike, t cilat u

zhvilluan duke sjell ndikimet e tyre n jetn shqiptare. Ndrprerja e ktyre

marrdhnieve solli dhe pasojat e veta n politikn shqiptare t brendshme e at t

jashtme.

33

Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,

1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data. 34

engineering-environmental Management, Inc. (eM) 2005 Cold War Context Statement, Tonopah

Test Range. Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM. May 2005. 35

Kastriot Myftaraj: Enigmat e sundimit t Enver Hoxhs 1944-1961. Vll.II, Plejad, Tiran, 2009, f.

14.

1

KREU I PAR

SITUATA N SHQIPRI DHE MARRDHNIET ME

JUGOSLLAVIN DHE BS-N N PERIUDHN

1945-1948

I.1.Vendosja e regjimit komunist n Shqipri

Periudha fillestare e procesit t vendosjes s regjimeve komuniste sovjetike n

vendet e EL-s, n vitet 1944 - 45, ishte nj nga m t rndsishmet, n tr historin

e EL-s s paslufts. Pr shkak t situatave ndrkombtare t ndrlikuara, kryesisht n

rajonin e Ballkanit, BS-ja ishte i detyruar ti prfshinte n mnyr jo t barabart

vendet e Ballkanit n procesin e sovjetizimit t regjimeve t tyre.

Sipas studiuesit Leonid Gibianski kto vende mund t klasifikohen n tre

kategori:

1. kategoria e par, prfshin Polonin, Rumanin, Hungarin dhe, n nj far

mase GJL-n. N kto vende, prfshirja sovjetike ishte absolutisht qendrore

pr faktort q kontribuan n zhvillimin e demokracive dhe njerzve. GJL-ja

u pushtua plotsisht nga autoritetet sovjetike dhe kmbngulja sovjetike n

unitetin e Gjermanis, n kt periudh, pengoi lvizjet konkrete drejt

ndrtimit t nj demokracie t popullit.36

2. Kategoria e dyt, prfshin Bullgarin dhe ekosllovakin, ku ndikimi sovjetik

luajti nj rol t madh, por m i rndsishm ishte n faktort e brendshm

social dhe politik. Megjithse, gjat rrzimit t pushtimit nazist, n t dy

vendet, PK-t ishin n gjendje t bashkpunonin me forcat e tjera t

rezistencs, hyrja e trupave sovjetike aty, dhe, mbshtetja e Mosks pr PK-t,

bri t mundur sovjetizimin e tyre prfundimtar.

3. Kategoria e fundit e vendeve prbhet nga Jugosllavia dhe Shqipria. Ktu

krijimi i demokracive popullore ndodhi kryesisht pr shkak t shkaqeve t

brendshme sociale dhe politike. PK-t jugosllave dhe shqiptare e

kundrshtuan pushtimin e vendeve t tyre nga Boshti komunist, dhe, i

udhhoqn vet lvizjet e majta t lirimit kombtar, t cilat ishin

popullarizuar shum n vendet e tyre prkatse. Politika e jashtme sovjetike i

ndihmoi prpjekjet e tyre, p.sh.: n rastin jugosllav, UK-ja ofroi mbshtetje

ushtarake.

36

Norman M. Naimark: The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-

1949 (Cambridge, Mass., 1995), n Leonid Gibianksi: The Soviet Union and the Establishment of

Communist regimes in Eastern Europe 1944-1945, Stanford University 2004, f.2-3.

2

N kto vende, n fazat e hershme t formimit t demokracis popullore,

komunistt themeluan nj monopol de facto t pushtetit t tyre. T dy partit gzonin

kushte politike t brendshme t favorshme, fuqi t konsiderueshme ushtarake dhe

mbshtetje masive e cila u rrit m shum n vitet e paslufts.

Autoriteti i komunistve jugosllav mbeti i lart megjith futjen thelbsisht

simbolike t disa drejtuesve t emigrantve n qeverin jugosllave, n mars 1945.

Vetm nj vit e gjysm m von, t gjith ishin t detyruar t jepnin dorheqjen. N

vitet 1945-1946, Titoja dhe komunistt jugosllav i dhan fund pavarsis s

koalicionit me partit e opozits, n t ashtuquajturin "Fronti Popullor".

Regjimi komunist, u vendos n Jugosllavi, shum m hert se n Shqipri,

duke i krijuar mundsin t pars t ndikonte n vendosjen e regjimit politik n

Shqipri.

N kuadr t lidhjeve t ngushta t PKSH-s me PKJ-n, prej ksaj t fundit,

u drguan n Shqipri Milladin Popovii37

dhe Dushan Mugosha,38

me qllimin

kryesor, organizimin e veprimtaris politike n Shqipri. Prvese ishin kumbart e

PKSH-s, ata ideuan dhe organizuan Kongresin e Prmetit, i cili ngjasonte me

Kongersin e AVNOJ-it, sepse shum nga vendimet e tij ishin t kopjuara nga

Kongresi i PKJ-s, (ngritja e pushtetit paralel, prkrah atij legjitim, ishte nj nga

mjetet e prdorura nga emisart jugosllav gjat LDB-s n Shqipri), madje dhe vet

koha e mbajtjes s Kongresit t Prmetit, prkonte me ditlindjen e mareshalit Tito39

(25 maj 1892).

Kongresi i Prmetit u mbajt nga 24-28 maj 1944 dhe disa nga detyrat q

vendosi ishin:

1. t ndrtohet Shqipria e re demokratike popullore, sipas vullnetit t popullit;

2. ti ndalohet ish-mbretit Zog kthimi n Shqipri;

3. t mos njihet asnj qeveri tjetr, q mund t krijohet kundr vullnetit t

popullit, brenda ose jasht vendit;

4. t vazhdohet lufta kundr gjermanve dhe tradhtarve shqiptar, deri n

shkatrrimin e tyre t plot dhe,

5. t vendosej pushteti i demokracis popullore n gjith vendin.40

Vendimet baz ishin t ngjashme me ato t Kongresit t AVNOJ-it, n Jajc,

n nntor 1943, si:

1. i ndalohej hyrja n vend familjes mbretrore s Karagjorgjevive (kjo mas u

mor edhe n Shqipri pr familjen e mbretit Zog),

37

Milladin Popovi (1910-1945), partizan jugosllav gjat LDB-s dhe sekretar i Komitetit Rajonal t

PKJ-s s Kosovs. I deleguar n Shqipri pr t ngritur PKSH-n. 38

Dushan Mugosha (1914-1973), aktivist dhe lufttar i LDB-s, serb nga Kosova. M 1960 u emrua

n postin e Kryetarit t Kuvendit t krahins Socialiste autonome t Kosovs. 39

Mareshali Josif Broz Tito, (1892 1980), revolucionar, komunist jugosllav dhe kryetar shteti, q

shrbeu n role t ndryshme n Jugosllavi, deri n vdekjen e tij. President i Jugosllavis nga 1939, deri

m 1980. 40

Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste

pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 155.

3

2. mosnjohja e asnj marrveshjeje t lidhur nga dy vendet, nga pushteti i

mparshm, (edhe Kongresi i Prmetit deklaroi se nuk do t njiheshin

marrveshjet e nnshkruara n Shqipri, nga qeveri para saj),

3. vendosja e gradave ushtarake, etj41.

Nj nga vendimet e para, q mori KAN-i ishte ai me prmbajtje

revolucionare: prishja e t gjitha marrveshjeve politike dhe ekonomike t lidhura me

shtetet e huaja, nga qeveria e Zogut, dhe q vinin n kundrshtim me interesat e

popullit shqiptar.

Ky vendim nnkuptonte prishjen e t gjitha marrveshjeve, q Zogu kishte

lidhur, n at koh, me vendet perndimore, kryesisht Italin. Kjo mund t ket ardhur

si nevoj, pr ti ln hapsir Jugosllavis, apo dhe vet BS-s, pr t lidhur

marrveshje n fushat e shumta t shtetit shqiptar, gj q do t krijonte varsin

ekonomike t Shqipris ndaj Jugosllavis dhe BS-s.

Kshilli krijoi nj komision t posashm shtetror pr zbulimin dhe

vrtetimin e krimeve t kryera nga pushtuesit dhe tradhtart. Kongresi u mor edhe

me prsosjen dhe forcimin e mtejshm t UN-s, pr lirimin e plot t vendit dhe

mbrojtjen e pushtetit n trsi.

N ushtri u vendos njsimi i Komandos s lart t UN-s dhe dhnia e

gradave ushtarake. Enver Hoxha u emrua komandant i prgjithshm dhe Komanda e

Prgjithshme shpalli formimin e Divizionit I sulmues42

.

Mjaft interesant ishte dhe fakti, q n Kongres, BS-ja prmendet si nj nga

mbshtetset kryesore t LAN-it, duke pohuar kshtu, n nj far mnyre, pranin e

hershme t BS-s n Shqipri. Ndryshe nga Kongreset dhe Kuvendet e shqiptarve n

koh, Kongresi Antifashisht nuk u bri Fuqive t Mdha apo vendeve t huaja thirrje

pr ndihm n zgjidhjen e problemeve, apo vendosjen e fateve t Shqipris,

prkundrazi, ai i paralajmroi fuqit imperialiste se kishte kaluar ajo koh, kur

Shqipria prdorej si monedh tregu, dhe, se populli shqiptar nuk lejonte m t

bheshin pazare n kurriz t tij. Ai do t vendoste dhe do ti zgjidhte vet fatet e tij.43

Ky qortim ndaj aleatve perndimor nnkuptonte, q tashm, Shqipria, ishte

vendosur, me dshir apo jo, n krahun lindor t Evrops, nn drejtimin e BS-s, duke

shuar kshtu do lloj dshire t Perndimit, pr t ndikuar n formimin e nj qeverie

shqiptare me frymn e ideologjis perndimore.

Ishte koha, kur Britania po tentonte, prmes misionit t saj n Shqipri,

formimin e nj qeverie nga bashkimi i forcave t rezistencs shqiptare me komunistt.

Qeveria komuniste shqiptare i shikonte me dyshimin hapat, q aleatt perndimor

hidhnin drejt Shqipris, ajo dyshonte se aleatt synonin ta rrzonin at, pr t

vendosur nj qeveri tjetr, por nga ana tjetr, ajo u mundua ti shfrytzonte ndihmat e

mdha q misionet perndimore i dhan n at koh Shqipris.

41

www.edsh.org/diskutime: Pse u mbajt Kongresi i Prmetit n ditlindjen e Titos, 30 maj 2003. 42

Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Insituti i Studimeve Marksiste-Leniniste

pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 156. 43

Po aty, f. 156.

http://www.edsh.org/diskutime

4

Gjithsesi, n Historin e PPSH-s deklarohet, se Kongresi dnoi botrisht44

orvatjet e aleatve anglo-amerikan pr tu przier n punt e brendshme politike dhe

ushtarake t Shqipris. Kongresi i Prmetit formsoi pushtetin politik n Shqipri,

duke themeluar shtetin shqiptar t demokracis popullore, dhe, vendimet e tij

prbnin bazn e kushtetuts s shtetit t ri.

N Konkluzionet e BP-s s KQ-s s PKSH-s, pr vijn oportuniste t

Sejfulla Maleshovs, n dhjetor 1945, Hoxha u shpreh, se ishin prpjekur tiu linin t

kuptonin anglo-amerikanve, se n Shqipri kishte demokraci t gjer liberale,

madje nuk e kishin orientuar popullin shqiptar t kuptonte, sa duhet, rrezikun e

reaksionit t jashtm, q prfaqsohej nga politika anglo-amerikane.45

Kremlini preferoi q n kto dy vende (Jugosllavi dhe Shqipri), t abstenonte

nga lloji i sovjetizimit t fuqishm q po i karakterizonte. Kjo ishte pasoj: pjesrisht

e problemeve t brendshme t ndrlikuara n vendet e prfshira; pjesrisht, sepse

sovjetikt ishin t shqetsuar t mos bnin sulme t hapura pr Perndimin.

Prkundrazi, sovjetikt zgjodhn nj lvizje m t zgjatur drejt asaj q dukej se

prbnte nj rend socialist.

N sfern e politiks, ky kurs veprimi u manifestua n prpjekjet q onin n

rritje graduale t rolit t PK-ve n qeverit kombtare, njkohsisht duke zhvendosur

ato forca, q ishin kundr komunistve, si rival pr pushtet ose si udhtar t

prkohshm. Komunistt i plotsuan kto politika me nnshtrimin e partnerve t tyre

t majt.

Njkohsisht, ata u angazhuan n prpjekje paralele n sferat sociale dhe

ekonomike, n zgjerimin e kontrollit nga qeveria n fushn e industris, n marrjen e

transportit, financave dhe tregtis dhe n zbatimin e reforms radikale t toks. Kjo

pasoi idet e Stalinit n fund t LDB-s, se jo vetm sistemi sovjetik mund t onte n

socializm, por dhe demokracit parlamentare, madje edhe monarkit kushtetuese si

Britania e Madhe, mund t lviznin gradualisht, drejt nj rendi socialist pa trazirat

revolucionare dhe institucionet e militarizuara, q karakterizuan fillimet e sistemit

sovjetik.

Kjo tez, e cila u artikulua nga Stalini, n diskutimet e tij me nj numr

udhheqsish t Demokracive e Popullore t EL-s, u zhvendos pas lufts n nj

formul, pr t ecur drejt socializmit, pa kaluar ende npr fazn e diktaturs s

proletariatit46

.

Me vendosjen e regjimit t majt, prpara Hoxhs ngrihej detyra e njohjes s

Qeveris s re shqiptare, dhe, pr kt arsye, ai duhej t krijonte prshtypjen se n

vend kishte demokraci, ka ishte kusht pr aleatt perndimor (Britanin, SHBA-t).

N librin Historia e PKBS-s, botim zyrtar sovjetik, i vitit 1959, prshkruhet se

44

Po aty, f. 156. 45

Marrdhniet shqiparo-jugosllave 1945-1948, dokumente, botim i Drejtoris s Prgjithshme t

Arkivave, Tiran, 1996, f. 23. 46

Rossiiskii gosudarstvennyi arkhiv sotsialno-politicheskoi istorii (RGASPI), fond (f.) 575, opis

(op.) 1, delo (d.) 3, listy (l.) 103-104, 107, 108, d. 9, l. 29, d. 41, ll 9-11, 19, 20, si dhe n Vostochnaia

Evropa, vol. I, f. 705-706.- Leonid Gibianksi: The Soviet Union and the Establishment of Communist

regimes in Eastern Europe 1944-1945, Stanford University 2004.

5

prov e zhvillimit krijues t marksizmit ishte zbulimi i forms s re t diktaturs s

proletariatit, i demokracis popullore. Para LDB-s njihej vetm nj form e

diktaturs s proletariatit-sovjet. Eksperienca e vendit t sovjetve, rndsia e t cilit

u rrit edhe m shum me ndrtimin e shoqris socialiste dhe me fitoren e BS-s n

LDB, vrtetoi fuqin jetike t sovjetve. Por, duke pasur parasysh gjendjen

ndrkombtare, gjat dhe pas mbarimit t saj, u zbulua nj form t re e diktaturs s

proletariatit, demokracia popullore.47

Qeveria shqiptare vazhdonte t ishte ilegale, askush nuk e kishte njohur edhe

pse vet Enver Hoxha priste dika, t paktn nga Jugosllavia ose BS-ja, madje, priste

q t thirrej pr nj vizit nga ana e BS-s, kjo n nj far mnyr do t dshmonte

nga ana e ktij shteti, njohjen e qeveris s tij.

Gjat vizits s tij t par, n Mosk, m 1947-n, n kujtimet e tij, Hoxha do

t shkruante mbi dshirn q kishin pasur pr drgimin e nj delegacioni n BS, nj

dshir e zjarrt kjo q vlonte prej kohsh n zemrat e shqiptarve,48

dhe, kt gj ua

kishin shprehur edhe shokve sovjetik, vite m par n Shqipri, si dhe atyre t PKJ-

s.

Madje, m pas, kur u hapn zyrtarisht ambasadat e BS-s n Tiran dhe ajo

shqiptare n Mosk, pala shqiptare e kishte shprehur edhe zyrtarisht kt dshir.

Prgjigjet qen plot buzqeshje, por buzqeshjet nuk thonin asgj. Kjo ishte dika, q

qeveria shqiptare e asaj kohe, nuk kishte arritur ta kuptonte, sepse nse kishin br

gabime, prse nuk ua thonin hapur, si komunisti komunistit.49

Si vrehet, kishte nj

ngurim nga ana e sovjetikve, pr t nisur bashkpunimin me Shqiprin, ka mund t

vinte si pasoj e Jalts, ose dhe e marrveshjes s prqindjeve mes BS-s dhe

Britanis.

Ngjitja e Hoxhs n pushtet ndodhi gjat kohs s lufts, dhe, po fal lufts

kishte arritur ta ruante pozitn e vet, n fund t vitit 1944.50

Tjetr element i

rndsishm, q do t prbnte tipar qendror n karriern e tij politike ishte

nacionalizmi, nj lloj makiazhi ideologjik i tij.51

Pushteti i KN-ve ishte shum afr natyrs s Komuns s Parisit dhe

sovjetve, edhe pse ai ishte n prshtatje t plot me kushtet objektive t Shqipris

dhe me rrethanat e LN-s s popullit shqiptar.52

Roli i Jugosllavis pr vendosjen e regjimit komunist n Shqipri, u prdor

vetm pr kt rast, pasi n vendet e tjera ndrhyrja sovjetike ishte e drejtprdrejt.

Metoda e pohimit t dominimit t partive komuniste mbi "aleatt e tyre

socialdemokrat" ishte nj pjes e rndsishme e arritjes s kontrollit total t situatave

47

Historia e Partis Komuniste t Bashkimit Sovjetik, botim n shqip nga Instituti i Historis s Partis

pran KQ-s s PPSH-s, Tiran,1959, f. 817. 48

Enver Hoxha: Titistt, 8 Nntori, Tiran 1983, f. 314. 49

Po aty, f. 314. 50

Reginlad Hibbert: Albanias National Liberation struggle, Pinter pub Ltd, 1991, f. 22. 51

Bernd J.Fischer: Enver Hoxha dhe diktatura staliniste n Shqipri, Instituti i Studimeve

Ndrkombtare, Tiran, 2010, f. 39. 52

Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste

pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 157.

6

t tyre t brendshme politike nga sovjetikt. Deri n vitin 1948, procesi i eliminimit t

partive opozitare social-demokratike dhe bashkimi i tyre me forc, me partit

komuniste, t shpallura shpesh nga uniteti i zhurmshm, u prfundua n t gjitha

vendet e rajonit.

Komunistt riorganizuan dhe eliminuan partit e tjera t Bllokut t majt,

disa duke i bashkuar n formacione t reja, dhe, disa t tjera duke i ln pr t

mbijetuar si faze prove, pr t mbshtetur rolin mbizotrues t PK-ve dhe ndrtimin

e socializmit. N thelb, ato vende, q m par kategorizoheshin n regjime t tipit t

dyt dhe t tret, tani kishin sisteme t pakufizuara komuniste njpartiake si

Jugosllavia dhe Shqipria53

. Ky monopol i fuqis politike u kombinua n t gjitha

kto vende, duke prfshir edhe GJL-n.

Kshtu me vendosjen e regjimit komunist n Shqipri, prmes ndrhyrjes

jugosllave, sovjetikt e kishin m t leht t vendosnin hegjemonie e tyre politike.

Ndr detyrat e para, q ngriheshin para E.Hoxhs, ishin:

- problemi i rindrtimit t Shqipris, ose t asaj ka kishte ln pas mbreti

Zog,

- krijimi i nj sheti-komb t pavarur dhe funksionues, i asaj, q ai n mnyr

figurative e prshkruan si bashkimi monolit i popullit shqiptar, si dhe;

- njohja ndrkombtare e regjimit t tij.54

Pr nga prmbajtja klasore dhe nga detyrat, q kryente, pushteti i KN-ve

prfaqsonte nj diktatur demokratike t forcave revolucionare, nn udhheqjen e

drejtprdrejt dhe t vetme t PPSH-s.

Fill pas mbledhjes s Kongresit t Prmetit, m 28 maj 1944, E.Hoxha lshoi

urdhrin pr kalimin e UNSH-s n msymje t prgjithshme55

.

Me ardhjen n Shqipri t misionit sovjetik, m 4 gusht 1944, A. Ideni56

i

shkruante Uinston rillit se drgimi i ktij misioni n Shqipri dshmonte pr

prpjekjet e rusve, pr ta shndrruar Ballkanin n nj gadishull komunist.57

Ai

krkonte, q ambasadori britanik n Mosk, A. Klark Kerr ta kishte ngritur kt

problem para Molotovit, dhe, t kishte krkuar shpjegime prej tij, lidhur m drgimin

e misionit sovjetik n Shqipri.58

E par kjo nga kndvshtrimi britanik, do t thoshte se sovjetikt po shkelnin

marrveshjen e br mes rillit dhe Stalinit, mbi ndarjen e vendeve t Ballkanit,

sipas prqindjeve t influencs s tyre. Megjithat, theksojm se nuk ka shum

materiale arkivore q t detajojn ardhjen dhe mnyrn e ardhjes, pr her t par, t

misionit sovjetik, n Shqipri.

53

Leonid Gibianski: The soviet Union and the Establishment of Communist Regimes in Eastern

Europe, 1944-1945, Stanford University 2004. 54

Enver Hoxha: Laying the foundations of new state, Tiran, 1984, f.5. 55

Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste

pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 158. 56

Anthony Eden, (1897 1977), politikan konsevator britanik, i cili ka shrbyer si Sekretar i Jashtm

si dhe ministr i Jashtm i Mbretris s Bashkuar 1955-1957. 57

Nina Smirnova: Historia e Shqipris prgjat shekullit XX , Ideart, Tiran, 2004, f. 281. 58

Po aty, f. 281.

7

Ardhja, e misionit ushtarak sovjetik n Shqipri, n gusht t vitit 1944, n

prgjigje t krkess q bri Kongresi i Prmetit, u vlersua nga PKSH-ja si nj

ndihm, q BS-ja i jepte lufts lirimtare t popullit shqiptar, dhe, si nj njohje e

sovranitetit t tij.59

Kjo shprehte, n nj f