Temel Bilgi Teknolojileri I

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2585

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1554

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

YazarlarDr. Bura KARABEY (nite 1)

Prof.Dr. Krflat AILTAY (nite 2, 6)Yrd.Do.Dr. Trkan KARAKUfi (nite 2, 6)

Yrd.Do.Dr. Engin KURfiUN (nite 2, 6)Prof.Dr. Nazife BAYKAL (nite 3-5)

Okt. Nuray TEKN (nite 3-5)r.Gr. Engin Tamer fiEN (nite 7, 8)

EditrYrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmclarDo.Dr. Mjgan Bozkaya

Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur

Dil Yazm DanflmanFunda Grbz

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ISBN 978-975-06-1256-5

2. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 340.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Mays 2013

indekiler

nsz ............................................................................................................ ix

Bilgisayara Girifl............ ........................................................... 2BLGSAYARLARIN TARHES.................................................................... 3lk Bilgisayarlar.............................................................................................. 3Ticari Bilgisayarlar ......................................................................................... 4Entegre Devreler ve Mikroifllemciler............................................................ 5Kiflisel Bilgisayarlar ve Sonras ..................................................................... 6BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEfiENLER.............................................. 7BLfiM SSTEMLER ..................................................................................... 8Biliflim Sistemlerinin Yaps .......................................................................... 8Biliflim Sistemi eflitleri ................................................................................. 9Biliflim Sistemlerinin Etkileri ......................................................................... 10zet................................................................................................................ 11Kendimizi Snayalm...................................................................................... 12Yaflamn inden............................................................................................ 13Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 14Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 15Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 15

flletim Sistemleri..................................................................... 16fiLETM SSTEMLERNE GRfi ..................................................................... 17flletim Sistemlerinin Temel Grevleri.......................................................... 18flletim Sistemi Trleri ................................................................................... 19WINDOWS..................................................................................................... 19Masast Bileflenleri...................................................................................... 20

Grev ubuu ve Bileflenleri ................................................................. 20Pencereler ............................................................................................... 21Hzl Bafllat Mens ............................................................................... 21Bildirim Alan ......................................................................................... 21

flletim Sistemi Gezgini.................................................................................. 22Klasrler Aras Gezinme ......................................................................... 23Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ 24Klasr ve Dosya Simgelerinin Gsterimi ............................................... 24Klasr Oluflturma .................................................................................... 25Yeni Dosya Oluflturma ........................................................................... 26Dosya Ama-Kapatma............................................................................. 27Dosya Taflmak ........................................................................................ 27Dosya Silmek........................................................................................... 28

Bafllat Mens ............................................................................................... 28Denetim Masas ....................................................................................... 29Program Kaldrma-Silme ......................................................................... 29Program alfltrma.................................................................................. 30Bilgisayar Kapatma Seenekleri ............................................................ 30

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

Mac OS........................................................................................................... 31Masast ........................................................................................................ 31

st Men ve Bileflenleri.......................................................................... 31Uygulamalar Mens ............................................................................. 32Sistem Tercihleri ..................................................................................... 33Bildirim Alan .......................................................................................... 34

Finder (flletim Sistemi Gezgini) ................................................................... 34Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ 34Klasr Oluflturma .................................................................................... 35Dosya ve Klasr Taflma ......................................................................... 35Dosya Silme............................................................................................. 35Bilgisayar Kapatmak .............................................................................. 35Program alfltrma.................................................................................. 36

LINUX............................................................................................................. 36PARDUS ......................................................................................................... 37Masast ........................................................................................................ 37

KDE Plasma alflma Alan ..................................................................... 38Panel ........................................................................................................ 39Programck............................................................................................... 39Etkinlik..................................................................................................... 40

flletim Sistemi Gezgini.................................................................................. 41Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ 41Klasr Oluflturma ve smini Deifltirme................................................. 42Yeni Dosya Oluflturma ........................................................................... 42Dosya Taflma .......................................................................................... 42Dosya Silme............................................................................................. 42

Kick-Off Mens ........................................................................................... 42MOBL fiLETM SSTEMLER........................................................................ 43zet ............................................................................................................... 45Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 46Yaflamn inden ........................................................................................... 47Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 47Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 48Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 48

Ofis Yazlmlar-Szck fllemciler ve Belge Sistemleri ...... 50OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER ........................................... 51Ofis Belgelerinde Ksayollar ......................................................................... 54Yardm Dosyasnn Kullanm....................................................................... 54PDF Olarak Kaydetme .................................................................................. 55Web Tabanl Ofis Belgeleri .......................................................................... 55SZCK fiLEMC PROGRAMLAR .............................................................. 56Genel Olarak MS Word Ekran ................................................................... 56Wordde Belgelerle alflmak ...................................................................... 57

Belge Oluflturma ..................................................................................... 57Var Olan Bir Belgeyi Ama ................................................................... 58

indek i leriv

3. NTE

Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................ 59PDF Olarak Kaydetme ............................................................................ 59

Word Menleri ve Komutlar........................................................................ 60Dosya Sekmesi ........................................................................................ 60Girifl Sekmesi........................................................................................... 61Ekle Sekmesi ........................................................................................... 63Sayfa Dzeni Sekmesi............................................................................. 65Baflvurular Sekmesi ................................................................................. 68Postalar Sekmesi...................................................................................... 69Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... 69Grnm Sekmesi................................................................................... 70

Wordden kfl .............................................................................................. 71zet ............................................................................................................... 72Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 73Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 74Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 74Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 74

Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar........................ 76HESAP TABLOSU PROGRAMLARI ............................................................... 77Genel Olarak MS Excel Ekran ................................................................... 77alflma Kitab ve alflma Sayfas Kavram................................................. 78Excelde alflma Kitaplaryla alflmak ...................................................... 79

Yeni Bir alflma Kitab Oluflturma........................................................ 79alflma Kitabn Kaydetme ve Farkl Kaydetme .................................. 80alflma Kitabn PDF Olarak Kaydetme .............................................. 81alflma Sayfas Ekleme ve Silme .......................................................... 82alflma Sayfalarn Adlandrma ............................................................. 83

Excel Menleri ve Komutlar ........................................................................ 83Dosya Sekmesi ........................................................................................ 84Girifl Sekmesi........................................................................................... 84Ekle Sekmesi ........................................................................................... 87Sayfa Dzeni Sekmesi............................................................................. 90Formller Sekmesi................................................................................... 91Veri Sekmesi............................................................................................ 93Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... 95Grnm Sekmesi................................................................................... 96

Excelden kfl .............................................................................................. 96zet ............................................................................................................... 97Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 98Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 99Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 99Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 99

indek i ler v

4. NTE

Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar........................... ............. 100SUNU PROGRAMLARI .................................................................................. 101Genel Olarak MS PowerPoint Ekran ......................................................... 101Slayt ve Sunu Kavram .................................................................................. 102PowerPointte Sunularla alflmak .............................................................. 103

Yeni Bir Sunu Oluflturma ....................................................................... 103Sunuyu Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................ 104Sunuyu PDF Olarak Kaydetme ............................................................. 105

PowerPoint Menleri ve Komutlar.............................................................. 105Dosya Sekmesi ........................................................................................ 105Girifl Sekmesi........................................................................................... 106Tasarm Sekmesi...................................................................................... 112Geifller Sekmesi ..................................................................................... 113Animasyonlar Sekmesi ............................................................................ 114Slayt Gsterisi Sekmesi ........................................................................... 116Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... 117Grnm Sekmesi................................................................................... 118

PowerPointten kfl ..................................................................................... 121zet ............................................................................................................... 122Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 123Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 124Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 124Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 124

E-Posta-Kiflisel letiflim Ynetimi........................................... 126ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER ......................... 127Elektronik Posta Adresleri ............................................................................ 128Elektronik Posta Hesab Oluflturulmas ....................................................... 129Elektronik Postalarn Okunmas................................................................... 130Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak........................................................ 132Elektronik Mektuba Cevap Vermek ............................................................. 133Elektronik Posta ile Dosya Yollanmas ........................................................ 133Elektronik Postay Silmek ............................................................................. 135E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR ............... 136Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi........................... 136Elektronik Posta ve Etik Kurallar ................................................................ 136Elektronik Posta Servisini Kullanrken Karfllafllan Baz Problemler ve Muhtemel zmleri..................................................................................... 138E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK.......................................... 139zet ............................................................................................................... 145Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 146Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 147Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 147Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 147

indek i lervi

6. NTE

5. NTE

nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii ...... ........ 148NTERNET VE WWW.................................................................................... 149WEB TARAYICILARI ..................................................................................... 150ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES) ................................................. 151Google Arama Motoru .................................................................................. 151

Google Arama Motoru Kullanm zellikleri ......................................... 153Yahoo Arama Motoru ................................................................................... 158NTERNETTE GVENLR BLG ERfiM................................................... 159nternette Gvenilir Bilgiye Ulaflm.............................................................. 159Wikipedia....................................................................................................... 159NTERNET GVENL ................................................................................ 160Zararl Yazlmlar (Malware) ......................................................................... 160

Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri........................................... 161BLOG ............................................................................................................. 165Blog Nedir? .................................................................................................... 165Blog Nasl Alr? ........................................................................................... 165BULUT BLfiM ............................................................................................. 165Dropbox......................................................................................................... 165AirDrop .......................................................................................................... 166zet ............................................................................................................... 167Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 168Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 169Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 169Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 169

A Teknolojileri. ...................................................................... 170A TEMELLER VE TARHES......................................................................... 171

A Temelleri .................................................................................................. 171A Tarihesi ................................................................................................... 171Neden A?...................................................................................................... 172A LETfiM YNTEMLER ......................................................................... 173Paralel letiflim ............................................................................................... 174Seri letiflim .................................................................................................... 174Simpleks, Yar Dubleks ve Tam Dubleks letiflim ...................................... 175Simpleks (Tek Ynl) letiflim...................................................................... 175Yar Dubleks (Efl Zamansz ift Ynl) letiflim ......................................... 176Tam Dubleks (Efl Zamanl ift Ynl) letiflim ........................................... 176Senkron-Asenkron letiflim............................................................................ 177A LETfiM ORTAMLARI............................................................................ 177Kablo Trleri.................................................................................................. 177

Bkml ift (Twisted Pair) Kablo ....................................................... 177Koaksiyel Kablo ...................................................................................... 178Fiber Optik Kablo ................................................................................... 178

BALANTI EfiTLER................................................................................... 179Kablolu Balant eflitleri ...................................................................... 179

indek i ler vii

7. NTE

8. NTE

Veri Yolu (Bus) ....................................................................................... 179Halka (Token Ring) ................................................................................ 180Yldz (Star).............................................................................................. 181Kablolu A Trleri .................................................................................. 181LAN .......................................................................................................... 181MAN ......................................................................................................... 182WAN......................................................................................................... 182

Kablosuz Alar .............................................................................................. 183Kablosuz A Standartlar......................................................................... 183Telsiz letiflim........................................................................................... 183Mobil letiflim........................................................................................... 184

Kablosuz Balant eflitleri ........................................................................... 184GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark Nedir? ............................................. 184

EV AI ........................................................................................................... 185ADSL Gvenlii ....................................................................................... 186

zet................................................................................................................ 188Kendimizi Snayalm...................................................................................... 189Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 190Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 190Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 190

indek i lerviii

nsz

Deerli renciler,

Tarihin ilk alarndan bafllayarak 20. Yzyln sonlarna kadar insanlar vcutlarnn

uzants olacak aletler ve aralar gelifltirdiler. Bu aletler sayesinde elleriyle yapamaya-

caklar iflleri yaptlar, gidemeyecekleri uzaklktaki yerlere gittiler. 20. Yzyln sonunda

bilgisayarlarn kullanma gemesi ile birlikte insan olu ilk kez artk uzuvlarna deil

beynine destek olacak bir ara gelifltirdi. Artk bu ara sayesinde kendi baflna yapa-

bilecei hesaplamalar ok daha hzl yapabiliyor, bir kiflinin hafzasnda tutamayaca

kadar ok bilgiyi depolayp gerektiinde tekrar arabiliyordu.

21. Yzyla girildiinde nternetin yaygn kullanm ve birok bilgisayarn bir

biriyle balantsnn olmas iki yeni byk deifliklik getirdi.

Uzaktaki bilgilere hzl ulaflabilme

Saysal haberleflme

Uzaktaki bilgilere bilgisayar alar aracl ile ulaflmmz arttka bilgi dzeyimiz

ve yapabileceklerimiz artt. Saysal Haberleflme sayesinde ilk bafllarda tek ynl

bilgi aktarm ile bafllayan teknolojiler iki tarafl veri aktarmnn yaygnlaflmas ile

nce Web 2.0 kavramna daha sonra da gnmzde olduka yaygn olarak kul-

lanlan Sosyal Medya kavramna ulaflmamz salad.

ki kitaptan oluflan bu seri de sizlere bilgisayar, genel a (nternet) ve bilgi

teknolojileri konularnda bir girifl sunmak istedik. Sekizer niteden oluflan kitaplarn

organizasyonu flu flekilde;

Temel Bilgi Teknolojileri I kitab size bilgisayarn ksa tarihesini

anlattktan sonra bilgisayar rahat kullanabilmeniz iin bilgisayar iflletim sistem-

lerinden bahsediyor. Daha sonraki nitelerde ise Ofis yazlmlar ve e-posta

yazlmlarnn kullanlmas anlatlyor. Son iki nitemiz de genel olarak nternet

kullanm ve network teknolojileri hakknda. Bu kitapta amacmz rencinin

okul hayatnda ihtiyac olacak temel yetenekleri onlara sunmak ve bilgisayar

karflsnda rahat ve gvenli hareket edebilmesini salamak.

Temel Bilgi Teknolojileri II kitabnda ise 1. Kitab tamamlayc flekilde

aa bal bilgisayarlarda karfllafllan kavramlar ve teknolojileri kullanmay

renmenizi hedefledik. zellikle Biliflim Etii ve A Gvenlii nitelerinin

size sadece rencilik hayatnz da deil gncel yaflamnzda da olduka yararl

olacan dflnmekteyiz.

Umarm size saladmz bu kaynak sayesinde Bilgi Dnyasnda gvenli ve

elenceli bir yaflamnz olur.

Editr

Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL

nsz ix

Bu niteyi tamamladktan sonra;Bilgisayarlarn geliflim srecini ve tarihesini tanmlayabilecek,Bilgisayarlarn ana zelliklerini ve bileflenlerini aklayabilecek,Bilgisayarlarn ve biliflim sistemlerinin gnmz dnyasnda ifl ve zel yafla-mmza etkilerini aklayabilecek,Bilgisayarlarn faydalar ve kstlarn tanmlayabileceksiniz.

indekiler

Bilgisayar Mimarisi Kiflisel Bilgisayarlar A Sistemleri Veri Tabanlar

Biliflim Sistemleri Kurumsal Kaynak Planlama Mflteri liflkileri Ynetimi Bilgi Gvenlii

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

NNN

N

Temel BilgiTeknolojileri-I

Bilgisayara Girifl

BLGSAYARIN TARHES BLGSAYARLARIN YAPISI VE

BLEfiENLER BLfiM SSTEMLER

1TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

BLGSAYARLARIN TARHES

lk BilgisayarlarGnmzde geerli olan anlam ile bilgisayarlarn tarihesi 1943 senesinde ENIACadl bilgisayar ile bafllamfltr. ENIAC (Elektronik saysal birlefltirici ve hesaplayc),Pensilvanya niversitesinde John Mauchly ve John Presper Eckert tarafndan tasar-lanmfl ve yaplmfl olan dnyann ilk genel amal saysal bilgisayardr. ENIAC,kinci Dnya Savafl esnasnda ortaya kan gereksinimlere dayal olarak gelifltiril-mifltir. ABD Ordusunun Balistik Arafltrma Laboratuvar, silahlar iin menzil vemermi yolu hesaplamasnda kullanlacak tablolarn oluflturulmas esnasnda bu s-reci gereklefltirebilmek iin 200 kifli alfltrmakta idi. Tek bir silah iin bile bu tab-lolarn hazrlanmas bir kiflinin gnlerini alabilmekteydi.

Pensilvanya niversitesinden John Mauchly, o dnemde mevcut olan lamba-lar (vacuum tube) kullanarak bu ifli gereklefltirecek bir bilgisayar tasarlamayteklif etti ve 1943te bu teklifi kabul edilerek alflmalar bafllad. Nihayetinde orta-ya kan makine, 30 ton arlnda, 18000 lamba kullanan ve 140 metrekare yerkaplayan bir cihaz olmufl idi ve alflma esnasnda 140 kilovat enerji harcamaktay-d. Bununla birlikte o dnem mevcut tm mekanik hesap aralarndan daha hz-lyd ve saniyede 5000 toplama ifllemi yapabiliyordu.

lk bilgisayar ENIAC, gnmzde standart hale gelmifl ikili dzen (binary) yeri-ne onluk dzeni temel alan bir yapda idi. Hafzas 10 haneli bir ondalk sayy tut-masna izin veriyordu, programlamas zerindeki anahtarlarn manuel olarak ayar-lanmas ve eflitli kablolarn takp kartlmas ile yaplyordu. 1946da tamamland-nda savafl bitmiflti ancak ENIAC yine savafl amal olarak ve de sonraki yllardagelifltirilecek Hidrojen bombasnn hesaplamalarnda kullanld. 1955e kadar al-flan bu bilgisayar daha sonra grevden alnd.

ENIAC ile ilgili en byk sorun, programlanmasnn ok zor olmasyd. ENIACgelifltiren ekipten John von Neumann 1945 senesinde daha sonra kendi adn ala-cak (Neumann Makinas) bir tasarm ile ortaya kt. Neumannn nerisi, bilgisa-yarn uyarnca ifllem yapaca komutlarn, hafzada bilgisayarn anlayabilecei birformda, veri ile birlikte yer almas ve de cihazn bu komutlar okuyarak ifllemesi il-kesine dayanmaktayd. Kaytl program kavram (Ayn dnemlerde Alan Turingde benzer bir kavram gelifltirmifltir.) olarak adlandrlan bu yaklaflm, kendisindensonra gelecek tm bilgisayarlarda (gnmzde de) alflma ilkesini teflkil etmifltir.

Bilgisayara Girifl

Lamba: 1900lerinbafllarnda elektronikteknolojisinin ilkaflamalarnda kullanlan vegrnfl olarak da lambayabenzeyen devre paralar.Elektronik devrelerindeykselte veya ilkbilgisayarlardaanahtar(switch) grevlerinigrmfllerdir.

Bu yaklaflma uyan ilk bilgisayar ise yine Neumann ve ekibi tarafndan Princetonniversitesinde yaplmfl olan IASdir (niversitedeki Geliflmifl alflmalar Enstit-snn adn IAS olarak almfltr).

fiekil 1.1de IAS bilgisayarnn ana bileflenleri gsterilmektedir: Ana hafza, hem veri hem de program komutlarn saklamaktadr, Aritmetik ve mantk birimi (ALU) saysal veri zerinde ifllem yapma yetene-

i taflmaktadr, Kontrol birimi, hafzadaki komutlar yorumlayarak yaplacak ifllemi belirle-

mektedir, Girifl-kfl birimi ise cihazn idare edilmesi iin veri/program ifllemlerinin gi-

rifl-kfln salamaktadr.

stisnalar haricinde gnmzdeki tm bilgisayarlar IAS bilgisayarnn kulland yapyauygun tasarlanmfltr.

IASnin hafzas her biri 40 ikilik dzen verisi (bit) ieren 1000 hafza biri-minden oluflmaktadr. IASnin kontrol birimi bu hafzadan komutlar okuyaraksra ile iflleme almaktadr. Cihazn 21 adet farkl komutu bulunmakta ve bunlarile veri transferi, dallanma komutu, aritmetik ifllemler ve de adres deifliklikle-ri yaplabilmektedir.

Ticari BilgisayarlarIAS sonrasnda 1950lerde ticari amal kullanlan bilgisayarlarn a bafllamakta-dr. O dnemde Sperry ve IBM firmalar pazarda hakim durumdadrlar. 1947 yln-da ENIACn tasarmclar Eckert ve Mauchy bir flirket kurarak ilk ticari bilgisayarolan UNIVAC 1i rettiler. Bu cihaz 1950 ylnda ABD nfus brosu tarafndan n-fus saymnda kullanld. Eckert-Mauchy firmas takiben Sperry-Rand flirketinin al-tnda UNIVAC birimi halini ald ve serinin devamn stlendi. Daha yksek hafzave ifllem yeteneine sahip UNIVAC II 1950lerin sonunda piyasaya kt ve bunu da1100 serisi takip etti.

IBM ise delikli kart (punched card) iflleme zerine olan faaliyetlerini 1953 ylnda701 adl ilk elektronik hafzal bilgisayarn kartarak devam ettirdi. Aslen bilimseluygulamalar iin gelifltirilen bu cihaz 702 adl ve ifl dnyas uygulamalarn hedef-leyen model devam ettirdi.

Bu dneme kadar vakum tplerini baz alan bilgisayar tasarmlar, transist-rn icad ile ok daha kk, az enerji harcayan, daha ucuz, daha az snan vedaha dayankl bu alternatife hzla dndler. NCR ve RCA firmalar 1950lerinsonunda ilk transistrl bilgisayar rettiler ve IBM de 7000 serisi ile bu alanageifl yapt.

4 Temel Bi lg i Teknolo j i le r i - I

AnaHafza

AritmetikMantk Birimi

Program KontrolBirimi

G/(Girifl-kfl)

Birimi

fiekil 1.1

Neumann tarafndan gelifltirilenIAS bilgisayar yaps.

Kaynak: Stallings, W. (2006).Computer Organization andArchitecture. New Jersey:Prentice Hall.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZN NK T A P

T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E T

Delikli kart: Bilgisayarlaraveri veya program girifli ilkdnemlerde matbu kartlarzel aletler ile delerek ve budelikli kartlar kullanarakyaplmfltr. Hem ifl ykolarak hem de kalclk veesneklik alarndan kstlarolan bu yntem dahasonralar terk edilmifltir.

Transistr: Elektronikdevrelerde glendirici veyaanahtar olarak kullanlan,yar iletken temelli devreeleman.

Bilgisayarn ikinci dnemi olarak adlandrlan transistrl evrede iki nemlideifliklik daha ortaya kt. Bilgisayarn alflmasn salayan komutlar dolaysile programlar daha rahat ve hzl gelifltirmeyi mmkn klan st dzey prog-ramlama dilleri ve de bilgisayarn alflma ortamn ve kurallarn belirleyen sis-tem yazlmlar. Bu dnemin nemli flirketlerinden DEC (Digital Equipment Cor-poration) 1957de kuruldu ve yine o yl ilk bilgisayar olan PDP-1i sundu. Bu bil-gisayar nc nesil olarak adlandrlan dnemin temelini teflkil eden ilk minibilgisayar idi.

Entegre Devreler ve Mikroifllemcilernc nesilde transistrler yerlerini birok transistr zerinde barndran en-tegre devrelere braktlar. kinci nesil bilgisayarlarda bafllarda 10000 civarndatransistr bulunmakta idi, zaman ierisinde bu yz binlerce transistre ulaflt veayrk transistrler ile cihaz retimini ok zor bir hale soktu. 1958de entegre dev-renin imali ile bilgisayarlarn nc nesli DECin PDP-8i ve de IBM System/360ile bafllad. Bu dnemde bir entegre devrenin zerine konulabilecek transistrsays inanlmaz bir srat ile artmaya bafllad. Bunun ile ilgili nemli entegre dev-re reticilerinden Intelin kurucularndan olan Gordon Mooreun ifade ettiiMoore kural gnmze kadar geerliliini korumufltur. Bu geliflmenin bir-ok etkileri olmufltur:

Ayn birimdeki ifllem veya hafza kapasitesinin maliyeti srekli olarakazalmfltr,

Bileflenlerin klmesi hafza ve mantk elemanlarnn daha yakn yerleflti-rilmesini mmkn kld iin elektriksel yollar ksalmfl ve bu da ifllem hz-n arttrmfltr,

Klen bilgisayar farkl ortamlarda ve balamlarda kullanmak mmknhale gelmifltir,

Enerji ve soutma ihtiyalar azalmfltr, Entegre devre zerindeki balantlar lehimlenmifl ayrk bileflenlere gre ok

daha gvenilir sonular sunmufltur.

Entegre devrelerin Moore kural paralelinde glenmesi bilgisayarlara hangi alardanfaydal olmufltur?

lerleyen yllarda gerekleflen nemli bir deifliklik de hafza elemanlarnn dayariletken tabanl imalini mmkn klan geliflmelerdir. ncesinde manyetik esas-lar temel alan hafza bileflenleri, 1970 ylnda Fairchild firmasnn rettii ilk uygunkapasitede ve ticari hafza birimi ile yar iletkenler dnyasna taflnmfl ve sonrasn-da da Moore kuralnn etkisi bilgisayarlarn bu kritik bilefleninde de gzlemlenme-ye bafllamfltr.

Bir dier ok nemli geliflme, entegre devreler zerindeki bileflen saysnn art-mas ile bir Merkezi fllem Biriminin (CPU) tm ifllevlerini tek bir yonga zerindesunabilecek noktaya ulafllmasdr. Intel 1971 ylnda 4004 adl yongas ile birCPUnun tm bileflenlerini tek bir entegre devre zerinde sunmufl ve ilk mikroifl-lemci ortaya kmfltr. 4004 ile bafllayan sre, ilk 8 bitli mikroifllemci olan 8008ile devam etmifl, takiben 8080, 8086, 8088, 80286, 386, 486, Pentium fleklinde da-ha hzl ve yksek ifllem kapasiteli yonga aileleri piyasaya srlmfltr. Buna pa-ralel olarak Motorola (gnmzde Freescale Semiconductor), AMD ve dier farklyonga reticileri de bu alanda faaliyet gstermifllerdir.

51. nite - Bi lg isayara Gi r ifl

Moore Kural: Entegredevreler zerindekitransistr saysnn her ikisenede bir iki kat artacanngren ve zamann (flu anakadar) hakl karttngr. Gordon Moore bungry 1965 ylndayaptnda en az on senedaha geerli olacanbelirtmiflti.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


1

Gnmzde ise mikroifllemci dnyasnda ok ekirdekli ifllemciler yaygn ola-rak kullanlmaktadr. Bu sayede Moore kuralnn devam boyut, g, s, srat gibikstlara ramen devam ettirilmektedir. Bunun ile birlikte giderek yaygnlaflan mo-bil platformlarn (cep telefonlar, tablet bilgisayarlar gibi) gerektirdii enerji konu-sunda avantajl mobil ifllemci mimarileri (ARM ve dierleri) de yaygn olarak kul-lanlmaktadr.

Kiflisel Bilgisayarlar ve SonrasMikroifllemciler ile birlikte bilgisayarlarn uygun fiyat, boyut, ifllem kapasitesineulaflmalar belki de bilgisayarlarn tarihindeki en byk devrim olan kiflisel bilgi-sayarlar dnemini bafllatmfltr. Bir nceki dnemde mevcut olan mini bilgisayar-lar, isimlerindeki mini ibaresine ramen halen kiflisel olarak kullanlamayacak fiyatve sistem gereklerine sahip idi. 1970lerin baflnda Intelin 8080 ifllemcisini temelalan Altair 8800 kiflisel bilgisayar furyasnn bafllangcn oluflturmufltur. Ayn yllar-da Apple firmasnn kurucular olan Steve Jobs ve Steve Wozniak da Apple 1 adlilk bilgisayarlarn retmifllerdir.

O dnemde Microsoft firmasnn kurucularndan olan Bill Gatesin her masastnde ve herevde bir bilgisayar vizyonu ve bunun erevesinde sunulan iflletim sistemi ve retkenlik -zmleri/yazlmlar, ilerleyen yllarda bu hayalin gerekleflmesinde nemli rol oynamfltr.

Gnmzde ise bilgisayarlarda ve bilgisayar tanm ile ifade edilebilen cihazlar-da kkten deifliklikler yaflanmaktadr. Artk bilgisayarlar (veya bilgisayar yetenek-lerine sahip birimler) sadece masastlerinde deil, hepimizin gnlk yaflamlarndafarknda olduumuz ya da olmadmz birok noktada mevcutturlar.

Gnlk hayatmza bilgisayarlarn girdii noktalara rnekler verebilir misiniz?

Artk bir cep telefonu veya tablet bilgisayar bundan birka sene nce bir su-nucu bilgisayarn sahip olduu kapasite ve performansa sahip olmaktadr. Kul-landmz arabalarn iinde onlarca bilgisayar ve mikroifllemci farkl ifllevlerigereklefltirmekte, evimizdeki mutfak aralar, televizyon gibi rnlerde yinebirok bilgisayar ve mikroifllemci gml olarak alflmakta ve de hatta birbirle-ri ile srekli veri alar zerinden irtibata geebilmektedir. Bilgisayarlarn teme-lini teflkil ettii biliflim sistemleri, gnlk hayatmzn her alannda yer almakta,tm bankaclk, salk, ulafltrma, savunma, eitim sistemleri bunlar zerine in-fla edilmektedir. Bu yaplarn iinde barndrd devasa veri ynlar, veri taba-n ynetim sistemlerinde saklanmakta, sorgulanmakta, ifllenmekte ve yine tmbu datk bileflenler birbirleri ile veri alar zerinden paylaflm yapabilmekteve beraberce alflabilmektedir. Bu erevede artk bilgi teknolojileri ve iletifli-min arasndaki izginin de belirsiz hale geldii ve bu iki dnyann yaknsad-n sylemek mmkndr.

Bilgisayar tarihinin (mekanik ifllem birimlerinden bafllayarak) resimli bir kayd iinhttp://www.cs.kent.edu/~rothstei/10051/History.htm


S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E TS O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


2 S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEfiENLERnceki blmde aktarlderevede Neumann tarafn-dan oluflturulan mimari, g-nmz bilgisayarlarnn dayapsal esasn teflkil etmek-tedir. fiekil 1.2de bir bilgisa-yarn kavramsal yaps ve bu-radaki ifllevsel blmlenmeaktarlmaktadr.

Kavramsal olarak belir-lenmifl ve ayrmlanmfl bu ya-pda her bilgisayarda yeralan ve de verinin saklanma-s, ifllenmesi, aktarlmas ifl-levlerini, bunlarn genel ola-rak kontroln stlenen bi-rimler mevcuttur. Bu birim-lerin stlendii grevlerin birbilgisayar mimarisinde pay-lafllaca yaplar ise fiekil 1.3temevcuttur.

Bilgisayar mimarisi ile ilgili daha detayl bilgiler William Stallingsin Computer Organiza-tion and Architecture (New Jersey: Prentice Hall, 2006) adl kitabnda mevcuttur.


fiekil 1.2

Veriaktarmbirimi

Kontrolbirimi

Verisaklamabirimi

Veriifllemebirimi

Kavramsalbilgisayarmimarisi.

Kaynak: Stallings,W. (2006).ComputerOrganization andArchitecture. NewJersey: PrenticeHall.

fiekil 1.3

Girifl/kflBirimi Ana Hafza

YazmalarAritmetik&

MantkBirimi

KontrolBirimi

Bilgisayar anamimarisi vebileflenleri


S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


Bu mimari yaplanma altnda en kritik birim ana ifllemci / CPUdur. CPUnungrevi, bnyesindeki kontrol birimi vastas ile CPUnun ve de bilgisayarn ifllem-lerini ynetmek, aritmetik/mantk birimi vastas ile bilgisayarn veri iflleme grev-lerini icra etmek, yazmalar vastas ile CPUnun dahili hafza ifllemlerini yapmak-tr (ki gnmzde artk CPUlarn da ok ciddi ilave hafza birimleri mevcuttur).Bunun ile birlikte bilgisayarn ana hafza birimi ve de dfl dnya ile veri alflverifli-ni salayan girifl/kfl birimleri mevcuttur.

Ekran bilgisayarlarn ana bileflenlerinden midir?

Gnmzde bilgisayarlarn dfl dnya ile irtibat USB, HDMI vb. kablolu ba-lantlar yannda Bluetooth, Wi-Fi vb. kablosuz balantlar ile olabilmektedir. Bubalantlar zerinden yazc, tarayc, ekran, harici saklama gibi ikincil birimlerbalamak mmkndr. Yine kullanclarn bilgisayar ile etkileflim kurduu arayzler klavye, fare gibi yntemler yannda ekrandan ok noktal dokunufl gibi da-ha kullanc dostu yaplar ile de olabilmektedir. Bunun ile birlikte ana yap ve mi-mari olarak nerede ise 70 sene ncesine ait Neumann IAS mimarisi hala gnmz-de de ana hatlar teflkil etmektedir.

BLfiM SSTEMLER

Biliflim Sistemlerinin YapsGnmzde hem ifl dnyasnda hem de kamu kurumlarnda biliflim sistemleriasli unsurlar oluflturmaktadr. Biliflim sistemleri donanm, yazlm, bunlar kulla-nan, girdi salayan veya ktlarn kullanan insanlar ve tm bunlarn bir arada ifl-lem grmesini salayan srelerden oluflmaktadr. Biliflim sistemlerinin temelin-de donanm ve yazlmdan oluflan bilgisayarlar olmak ile beraber, bu sistemlerevresel unsurlarn oluflturduu erevede, kurum iinde ve dfl dnya ile irtibathalinde dinamik yaplardr. Grevlerini icra eder iken ok genifl bir paydafl k-mesi ile irtibattadrlar ve etkide bulunurlar. fiekil 1.4te bir biliflim sisteminin ya-ps zetlenmektedir.


S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


3

GRDLERfiLEME

AfiAMALARIIKTILAR

BLfiM SSTEM

HissedarlarDzenleyici kurumlar Rakipler

Tedarikiler Mflteriler

EVRESEL FAKTRLER

fiekil 1.4

Bilgisayar anamimarisi vebileflenleri.


Biliflim sistemleri fiekil 1.4te de ifade edildii erevede, evresel faktrler olantedarikiler, mflteriler, rakipler, hissedarlar, dzenleyici kurumlar ile etkileflimlibir iliflki halindedir. Bu grevi yapar iken bilgisayarlar, alt bileflen olan donanm veyazlm (software/hardware), ou zaman kurumdaki insanlar (peopleware), belliifl sreleri etrafnda sistemin kalbindeki iflleme aflamasn yerine getirir. Gn-mzde biliflim sistemlerini kullanmayan bir ticari kurulufl veya kamu kurumu bul-mak mmkn deildir. Bilgisayarlarn hayatmzn her alanna girmelerine paralel,bilgisayar temelli yaplarn bir st oluflumu da denilebilecek biliflim sistemleri dehayatmza dahil olmufllardr. letiflim sistemlerindeki geliflmeler, hem kurum iihem, kurumlar aras irtibatlar arttrmfl, biliflim sistemlerince retilen ve depolananinanlmaz boyutlardaki verilerin paylaflmn mmkn klmfl dolays ile onlar dabu sistemlerin ana unsurlar haline gelmifllerdir.

zellikle iletiflim a bileflenleri, veri tabanlar ve veri taban ynetim sistemle-ri, veriler zerinde ifllem yapmay ve iflletmelere karar srelerinde destek olmaysalayan zmleri ortaya kartmfllardr. Bunlardan kurumsal kaynak planla-ma, mflteri iliflkileri ynetimi, veri madencilii ve ifl zekas zmleri, g-nmz iflletmelerinin kanlmaz aralar haline gelmifltir.

Biliflim Sistemi eflitleriBiliflim sistemlerini 6 ana bafllk halinde incelemek mmkndr:

Bu snflandrma ve her tr biliflim sisteminin detayl incelemesi K.C. Laudon ve J.P.Lau-donun Management Information Systems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabndamevcuttur.

fllem sre sistemleri Ofis sistemleri Bilgi temelli ifl sistemleri Karar destek sistemleri flletme bilgi sistemleri st dzey ynetici destek sistemlerifllem (transaction) sre sistemleri, kurumlarn operasyon seviyesinde en te-

mel srelerini stlenen yaplardr. Siparifl girifl, otel rezervasyon, bordro, personelsistemleri bu kategoriye girmektedir.

Ofis sistemleri ofis ortamnda alflanlarn verimliliini arttran, kelime iflleme,hesap izelgesi, sunum hazrlama, masast yaynclk gibi ifller iin kullanlan -zmlerdir. Microsoft Office bu konuda uygun bir rnei teflkil etmektedir. Yinetasarm amal programlar (AutoCAD gibi) bilgi temelli ifl sistemleri olarak adlan-drlmaktadrlar.

flletme bilgi sistemleri flirketin yneticilerine destek amac taflrlar ve ynetici-lere flirketin durumu ile ilgili raporlar flirket ii verileri baz alarak sunmay mm-kn klarlar. Karar destek sistemleri de yine yneticiler iin hem flirket ii hem deflirket dfl veri kaynaklarn kullanarak analitik karar vermeyi mmkn klan kt-lar sunarlar. st dzey ynetici destek sistemleri ise kurumun stratejik seviyedealaca kararlarda yardmc olurlar.

Kurumlarda kullanlan kurumsal kaynak planlama (ERP), mflteri iliflkileri y-netimi (CRM) gibi sistemler kullanclarna bal olarak bu alt bafllktan birden faz-lasn kapsamakta ve o kapsamda hizmet verebilmektedir.


Kurumsal kaynak planlama(Enterprise resourcesplanning - ERP): Kurumsalkaynak planlamasiflletmelerde mal ve hizmetretiminde gereklikaynaklarn planlamasndagrev alan biliflimsistemlerine verilen addr.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


Mflteri iliflkileri ynetimi(Customer relationshipmanagement): flletmelerdeifl iliflkisi iinde bulunulanmevcut ve mstakbelmflterileri ile ilgili bilgileriifl sreleri (satfl,pazarlama, mflterihizmetleri, teknik destek) iledzenleme ve efllemegrevini stlenen biliflimsistemlerine verilen addr.

Veri madencilii (DataMining): Byk veri setlerizerinde yapay us, makinerenmesi ve istatistikteknikleri aracl ile eflitliiliflkiler bulmay mmknklan yntem ve bunukullanan biliflim sistemleri.

Biliflim Sistemlerinin EkileriHayatn her alannda yer almaya bafllayan biliflim sistemleri hem zel hayatmzhem de ticari faaliyetleri ve kamu hizmetlerini kknden deifltirmektedir.

Afladaki tablo 1.1de Biliflim sistemlerinin olumlu ve olumsuz etkileri ile ilgilibir kyaslama mevcuttur:

Bu kyaslama ve detayl inceleme K.C. Laudon ve J.P.Laudonun Management InformationSystems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabnda mevcuttur.

Yukardaki kyaslamada da belirtildii zere bilgi gvenlii amzda bilgisayarlarn vede biliflim sistemlerinin zm arad en byk sorunlardandr.

Olumlu etkiler Olumsuz etkiler

flletme ii ifllemlerin ve kat tabanl

srelerin ok daha hzl gerekleflmesi

nceden insanlarn yapt iflleri devralarak

alflanlarn da yerini almak

Mflterilerin tketim alflkanlklarn belirlemede

ve firmalar ynlendirmede yardmc olmakKiflisel veriler ile ilgili mahremiyet sorunlar

Internet tabanl zmler, Kiosklar, mobil

ifllemler gibi hayat mflteriler iin

kolaylafltran zmler

Birok srecin tm ile biliflim sistemlerine

bal hale gelmesi sonucu kesinti durumunda

hayatn da durmas

Cerrahi, radyoloji, genetik vb. konularda

salanan ilerlemeler

Biliflim sistemlerinin youn kullanm kaynakl

salk sorunlar

Kablolu ve kablosuz alar ile verinin

milyonlarca insan ile paylaflm

stenmeyen ieriklerin veya ktcl

yazlmlarn yine bu alar ile datm


S O R U

D K K A T

DfiNEL M

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


Tablo 1.1Biliflim sistemlerininolumlu ve olumsuzetkileri

Kaynak: Laudon,K.C., Laudon, J.P.(2002).ManagementInformationSystems. New Jersey:Prentice Hall.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N



Elektronik temelli bilgisayarlar elektronik dnya-sna tp tabir edilen birimlerin girmesini taki-ben ve de kinci Dnya Savaflndaki silah tekno-lojilerinin hesap gerekleri erevesinde ortayakmfllardr. ENIAC adl ilk bilgisayar takiben,Neumann tarafndan gelifltirilen model evresin-de IAS bilgisayar ve de daha sonralar IBM veSperry firmalarnn rnleri ortaya kmfl ve as-ker, akademik, kamu sektr ihtiyalarna ilave-ten ticari amalar ile de kullanlmaya bafllamfltr.Transistrn ve mteakiben entegre devrelerinbulunmas ile bu geliflme hzlanmfl ve kiflisel bil-gisayar devrimi neticesinde her masada ve herevde bir bilgisayar vizyonu gerekleflmifl ve hat-ta tesine geilmifltir. Gnmzde cep telefonu-muz ok gl bir bilgisayardr, bunun yanndaarabalarmzda, evimizdeki buzdolab, televiz-yon, frn gibi rnlerde bile birok gml mik-roifllemci faal durumdadr. Bilgisayarlarn byk ounluu ayn mimari ze-rinde ifllemektedir. Bu mimarinin temelinde anaifllem birimi (CPU) bulunmakta, bunun ile irtibat-l hafza birimi ve girifl-kfl birimi mevcut olmak-tadr. CPU da kendi iinde bir hafza bileflenine,bir aritmetik/mantk birimine ve bunlar idareeden bir kontrol birimine sahiptir. Alfltmz bil-gisayar yapsndaki klavye, ekran, fare, yazc, ta-rayc gibi bileflenler ise tali bir role sahiptirler.Bilgisayarlar hayatmzn her alanna girer iken,iflletmelerin de tm ifl srelerinde rol almakta-drlar. Bu tip durumlarda bilgisayar oluflturandonanm ve yazlm, kurumlardaki insan unsu-ru ile birleflmekte ve ifl sreleri erevesinde bi-liflim sistemlerini oluflturmaktadr. Biliflim sistem-lerinin kurumsal kaynak planlama, mflteri iliflki-leri ynetimi gibi eflitli trleri mevcuttur. Bilgisayarlarn hem zel hem de kurumsal alan-da ok olumlu ve verim arttrc etkileri mevcut-tur. Bunun ile birlikte son tahlilde biliflim sistem-lerinin olumlu yanlar olduu gibi, olumsuz say-labilecek neticeleri de olabilmektedir. zelliklebilgi gvenlii konusu zerinde ciddi alflmalaryaplmas gereken ve zm bulunamad du-rumda, bilgi sistemlerinin hayatmzda kapladrol dikkate alndnda ok byk riskler iere-cek bir alandr.

zet


1. lk elektronik temelli bilgi ifllem birimi (bilgisayar)hangisidir?

a. UNIVACb. IBMc. Appled. Commodoree. ENIAC

2. Gnmz bilgisayarlarnca da temel alnan mimariilk kimin tarafndan ortaya konmufltur?

a. Steve Jobsb. John von Neumannc. Gordon Moored. John Mauchlye. Bill Gates

3. lk bilgisayarlar hangi alanda faaliyet gstermifllerdir?a. Nfus saymb. Bankaclkc. letiflimd. Savunma Sanayie. Eitim

4. Gordon Mooreun ngrd Moore kural bir yon-gann zerindeki transistr saysnn ka senede bir ikikatna kacan ifade etmektedir?

a. 2b. 4c. 1d. 8e. 3

5. Kiflisel bilgisayarlarn yaygnlaflmasndaki etkenlerihangi flk btncl olarak ifade etmektedir?

a. Transistrn bulunmasb. Entegre devrelerc. Neumann mimarisid. st dzey programlama dillerinin kmase. Entegre devrelerin geliflimi ile ucuz ve hzl -

zmlerin ortaya kmas ve buna paralel yaygnkullanma uygun iflletim sistemlerinin ve de ret-kenlik yazlmlarnn piyasaya kmas

6. Afladakilerden hangisi Biliflim sistemi tiplerindendeildir?

a. fllem sre sistemlerib. flletim sistemleric. Bilgi temelli ifl sistemlerid. Karar destek sistemlerie. flletme bilgi sistemleri

7. Afladakilerden hangisi bilgisayarlar ve biliflim sis-temleri ile ortaya kan sorunlardandr?

a. fllemlerin ok hzl yaplmasb. Bilgiye ok abuk eriflilebilmesic. ok byk veri tabanlar oluflmasd. Kiflisel verilerin risk altna girmesie. letiflimin sanal ortamlarda yaplyor olmas

8. Afladakilerden hangisi ofis sistemleri / bilgi temel-li ifl sistemlerine rnektir?

a. Kurumsal kaynak planlamab. Mflteri iliflkileri ynetimic. Otel rezervasyon sistemid. Siparifl takip sistemie. Microsoft Office

9. lk kiflisel bilgisayar olarak da adlandrlan cihazhangisidir?

a. Altair 8800b. ENIACc. UNIVACd. PDP-1e. IBM 370

10. Afladakilerden hangisi bilgisayarlarn menfi etkile-rinden deildir?

a. nsanlarn ifl dnyasnda yerini alyor olmalarb. Youn kullanm kaynakl eflitli salk sorunlarc. Ktcl yazlmlarn dalmd. Kiflisel verilere eriflilebilmesie. Srekli gelifltikleri iin yenileme gerei ve ilave

maliyet

Kendimizi Snayalm


TK Say: 170

2011 YILI HANEHALKI BLfiM TEKNOLOJLER

KULLANIM ARAfiTIRMASI

NEML AIKLAMA: Avrupa Birlii ynetmeliklerineuygun olarak gereklefltirilen Hanehalk Biliflim Tekno-lojileri Kullanm Arafltrmas sonular Trkiye, kent vekr ayrmnda verilmekte iken, ilk defa bu haber blte-ni ile statistiki Blge Birimleri Snflamas (BBS) 1. D-zey (12 Blge) ayrntsnda da verilmektedir. nternete eriflim imkn olan hane oran %42,9a

ykseldi

2011 yl Nisan aynda gereklefltirilen Hanehalk BiliflimTeknolojileri Kullanm Arafltrmas sonularna gre Tr-kiye genelinde hanelerin %42,9u nternet eriflim imk-nna sahiptir. Bu oran 2010 ylnn ayn aynda %41,6 idi.nternet eriflim imkn olan hane oran kentsel yerlerde%51,0 iken, krsal yerlerde %22,7dir. BBS Dzey-1egre %56,9 ile TR1-stanbul, %56,7 ile TR4-Dou Mar-mara, %49,2 ile TR7-Orta Anadolu, %48,0 ile TR5-BatAnadolu ve %43,4 ile TR2-Bat Marmara blgelerindenternet eriflim imkan olan hane oran Trkiye ortala-masnn zerindedir.Hanelerin %39,3 geniflbant balant ile nternet

eriflim imknna sahip

2011 yl Nisan aynda hanelerin %39,3nde geniflbantnternet (ADSL, kablolu ve kablosuz sabit balantlar ile3G balant) eriflim imkn bulunmaktadr. ADSL %34,5ile tm haneler, %80,2 ile nternet kullanlan hanelerarasnda nternet eriflim imkan salarken, 3G balanttm hanelerin %5,3nde, nternet kullanlan hanelerinise %12,2sinde nternet eriflim imkan salamaktadr. Geniflbant balant ile nternet eriflim imkn kentsel

yerlerdeki hanelerde %47,5 iken, krsal yerlerde%18,6dr. BBS Dzey-1e gre geniflbant balant ilenternet eriflim imknnn en yksek olduu blge %56,1ile TR1-stanbul , en dflk olduu blge ise %20,0 ileTRC-Gneydou Anadolu blgesidir. Bilgisayar ve nternet kullanm artmaya devam

ediyor

16-74 yafl grubundaki bireylerde bilgisayar ve nternetkullanm oranlar srasyla %46,4 ve %45,0dr. Bu oran-lar 2010 ylnda srasyla %43,2 ve %41,6 idi. Bilgisayar ve nternet kullanmnda kadn-erkek ve

kent-kr arasndaki saysal uurum devam ediyor

Bilgisayar ve nternet kullanm oranlar 16-74 yafl gru-bundaki erkeklerde %56,1 ve %54,9 iken, kadnlarda%36,9 ve %35,3tr. Bilgisayar ve nternet kullanm oran-larnn en yksek olduu yafl grubu 16-24 yafl grubu-dur. Bu oranlar tm yafl gruplarnda erkeklerde dahayksektir. Bilgisayar ve nternet kullanm kentsel yer-lerde %54,7 ve %53,2, krsal yerlerde ise %26,9 ve%25,7dir. BBS Dzey-1e gre bilgisayar ve Internetkullanmnn en yksek olduu blge %57,2 ve %56,5ile TR1-stanbul blgesidir. Bunu %53,3 bilgisayar ve%51,7 nternet kullanm oran ile TR4-Dou Marmarablgesi takip etmektedir. nternet kullanan bireylerin %89,5i nterneti d-

zenli kullanyor

16-74 yafl grubundaki tm bireylerin %36,2si nternetidzenli olarak hemen hemen her gn veya haftada enaz bir defa kullanmaktadr. 16-74 yafl grubunda nternetkullanan bireylerin dzenli nternet kullanm oran ise%89,5 olup, bu oran kentsel yerlerde %90,7, krsal yer-lerde %83,7 ve BBS Dzey-1e gre TR1-stanbul bl-gesinde %92,8dir.

Yaflamn inden

50

40

30

20

10

0

%

19,7

25,430,0

41,6 42,9

33,438,0 40,41

43,246,4

30,1

35,938,1

41,645,0

Temel gstergeler, 2007-2011

nternet eriflim imkanolan haneler

16-74 yafl grubu bireylerdebilgisayar kullanm

16-74 yafl grubu bireylerdeinternet kullanm

2007 2008 2009 2010 2011


Internet kafelere ilgi azalyor

2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) 16-74 yafl gru-bu nternet kullanan bireylerin nterneti en fazla kul-land yer %67,6 ev olup, bunu %33,0 ile iflyeri, %18,7ile nternet kafe, %16,8 ile arkadafl, akraba vb. evleri,%7,2 ile eitim alnan yerler, %3,2 ile kablosuz balan-tnn yaplabildii yerler takip etmektedir. Bir nceki ylayn dnemde nternet kullanan bireylerin %20,0 n-terneti nternet kafelerde kullanmflt.nternet en ok evrimii haber, gazete ya da der-

gi okuma, haber indirme iin kullanlyor

2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) nternet kulla-nan bireyler nterneti en ok %72,7 ile evrimii haber,gazete ya da dergi okuma, haber indirme iin kullanr-ken, bunu %54,1 ile salk ile ilgili bilgi arama takip et-mektedir. Web siteleri araclyla (Blog siteleri, facebo-ok, twitter) toplumsal ve siyasal konular ile ilgili grfl-leri okuma veya paylaflma (%50,8) ve mal ve hizmetlerhakknda bilgi aramak da (%46,6) kullanm amalararasnda yer almaktadr. Kamu kurum/kurulufllar ile iletiflimde internet

kullanm artyor

2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan oniki ay iinde nternet kullanan bireylerin kamu ku-rum/kurulufllar ile iletiflimde nternet kullanma oran%38,9dur. Bu oran nceki yln ayn dneminde (2009Nisan-2010 Mart) % 27,2 idi. Kullanm amalar arasn-da kamu kurulufllarna ait web sitelerinden bilgi edin-me %92,2 ile ilk sray almaktadr. nternet zerinden alflverifl yaygnlaflyor

nternet kullanan bireylerin nternet zerinden kifliselkullanm amacyla mal veya hizmet siparifli verme ya dasatn alma oran %18,6dr. nceki yl nternet zerin-den alflverifl yapanlarn oran ise %150 idi.2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan oniki aylk dnemde nternet zerinden alflverifl yapanbireylerin %28,8i giyim ve spor malzemesi, %27,8i elek-tronik ara, %19,8i ev eflyas, %17,6s kitap, dergi, ga-zete (e-kitap dahil) nternet zerinden almfltr.

1. e Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesikonusunu yeniden gzden geiriniz.

2. b Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Yaps ve Bi-leflenleri konusunu yeniden gzden geiriniz.

3. d Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesikonusunu yeniden gzden geiriniz.

4. a Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesikonusunu yeniden gzden geiriniz.

5. e Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesikonusunu yeniden gzden geiriniz.

6. b Yantnz yanlfl ise Biliflim Sistemleri konusu-nu yeniden gzden geiriniz.

7. d Yantnz yanlfl ise Biliflim Sistemleri konusu-nu yeniden gzden geiriniz.

8. e Yantnz yanlfl ise Biliflim Sistemleri konusu-nu yeniden gzden geiriniz.

9. a Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesikonusunu yeniden gzden geiriniz.

10. e Yantnz yanlfl ise Biliflim Sistemleri konusu-nu yeniden gzden geiriniz.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


Sra Sizde 1

Entegre devrelerin Moore kural parallelinde iki senedebir iki kat fazla transistr barndrmas, hem daha ucuzhem daha yksek gte, hem daha kk bilgisayarla-rn yaplmasn mmkn klmfltr.

Sra Sizde 2

Bilgisayar gnlk hayatmzn her alannda yer almak-tadr. Her gn kullandmz nternet, cep telefonlar,arabamzdaki ateflleme, motor kontrol, frenleme gibisistemler, banka ile ilgili her ifllemimiz, salk konusun-daki her iflimiz, devlet ile olan birok vatandafllk sre-cimiz bilgisayarlar zerinde alflmaktadr. Yine kolu-muzdaki saatlerden, evimizdeki buzdolabna, televiz-yona birok rnn iinde gml bilgisayarlar grevyapmaktadr.

Sra Sizde 3

Gnmzde her masast veya notebook bilgisayardaekran olmasna ramen ekran bilgisayarlarn ana bile-flenlerinden deildir. rnein insanlar ile ekran vastasile arayz ihtiyac olmayan gml sistemlerde ekranbulunmamaktadr. Veya tablet bilgisayarlarda ekranhem grsel ktlar iin hem de girifl arayz olarak g-rev yapmaktadr.

Elmasri, R., Navathe, S.B. (2000). Fundamentals ofDatabase Systems. Addison Wesley.

Laudon, K.C., Laudon, J.P. (2002). Management Infor-mation Systems. New Jersey: Prentice Hall.

Schneier, B. (2000). Secrets and Lies, Digital Securityin a Networked World. Indianapolis: Wiley.

Stallings, W. (2006). Computer Organization and Arc-hitecture. New Jersey: Prentice Hall.

Tannenbaum, A.S. (1996). Computer Networks. NewJersey: Prentice Hall.

Yararlanlan KaynaklarSra Sizde Yant Anahtar

Bu niteyi tamamladktan sonra;flletim sisteminin ne olduunu tanmlayabilecek,flletim sisteminin temel grevlerini listeleyebilecek,flletim sistemi trlerini ifade edebilecek,flletim sistemi temel bileflenlerini (masast, programlar, pencereler, men-ler) listeleyebilecek,Program, klasr ve dosya kavramlar arasndaki farklar tanmlayabilecek,Windows, Mac OS, Linux ve mobil iflletim sistemlerinin temel bileflenlerinikarfllafltrabilecek,flletim sistemini kullanmaya ynelik verilen temel grevleri uygulayabile-ceksiniz.

indekiler

flletim Sistemi Microsoft Windows Mac OS X Linux Pardus Ak Kaynak Kodlu Yazlmlar zgr Yazlm

Mobil flletim Sistemleri Denetim Masas Program Dosya Grev ubuu flletim Sistemi Gezgini Masast

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

NNNN

NN

N

Temel BilgiTeknolojileri-I

flletim Sistemleri

fiLETM SSTEMLERNE GRfi WNDOWS Mac OS LNUX PARDUS MOBL fiLETM SSTEMLER

2TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

fiLETM SSTEMLERNE GRfiYeni bir bilgisayar aldmz dflnelim. Bu bilgisayar alrken, oumuz bilgisa-yarn ne kadar hzl ifllem yaptn anlamak iin ifllemcisine, programlar sorunsuzalfltrabilmesi iin hafzasna, ne kadar mzik dosyas saklayabileceimizi anla-mak iin depolama kapasitesi gibi bir ok zellie bakarz. Ancak, iflletim sistemi,kullanclar tarafndan, genellikle gzard edilen bir bileflendir. Halbuki, iflletim sis-temi zellikle kullanclar iin bilgisayarda alflan en nemli programdr. flletimsistemi olmayan bir bilgisayar, kullanc olarak bizlerin hi bir ifline yaramayacak-tr. nk bilgisayarda yapmak istediimiz iflleri (yaz yazmak, nternette gezin-mek vb.) donanma tercme eden bileflen iflletim sistemidir. Dier bir deyiflle, ifl-letim sistemi bilgisayarn trafik polisidir de diyebiliriz. Bilgisayarn iindeki dona-nm aralar ve kullanc ile olan iliflkiyi kontrol eden yazlm iflletim sistemidir.

Bir bilgisayar sistemi genel olarak drt temel bileflenden oluflur. Bunlar kulla-nclar, uygulamalar/programlar (kelime ifllemci, hesap makinas vb.), iflletim siste-mi ve donanm aygtlardr (tarayc, fare, yazc vb.). fiekil 2.1 bu drt bilefleni vearalarndaki iliflkiyi gstermektedir. Grld gibi, iflletim sistemi kullanc ile bil-gisayar arasnda bir kpr grevi gren ve donanma en yakn sistem yazlmdr.Donanmla ift ynl iletiflim kuran iflletim sistemi, donanmdan veri almakta vedonanma veri gndermektedir. Kullanc donanm kullanr, ancak iflletim sistemibilgisayarla donanm arasndaki iliflkiyi kurar. Ayrca, iflletim sistemi bilgisayardakullandmz programlar iin de bir platform grevi grmektedir. Yani, bilgisayar-da alflan programlar ile donanm arasndaki iletiflimi de iflletim sistemi salamak-tadr. Bir program sabit diskteki bir dosyaya nasl ulaflacana ya da bir programiin bellekte ne kadar yer ayrlacan bilemez. Tm bunlar ayarlayan iflletim sis-temidir. En son olarak, biz kullanclar uygulamalar sayesinde iflletim sistemi ile bil-gi alflverifli yaparz. steklerimizi uygulamalar sayesinde iflletim sistemine iletiriz vebu iletiflimi bize iflletim sisteminin arayz salar. flletim sisteminin kullanc ara-yzn de bir uygulama olarak dflnebiliriz.

flletim Sistemleri

flletim sistemlerinin temelolarak iki amac vardr,bunlardan ilki bilgisayarnkullanclar tarafndan kolaykullanlmasn, ikincisi isedonanm kaynaklarnnverimli bir flekildekullanlmasn salamaktr.

zet olarak, bilgisayar kullanrken biz kullanclar, iflletim sisteminin kullancarayz ile etkileflim halindeyiz. flletim sistemi bilgisayarn sorunsuz alflmasiin gerekli ifllemleri yaparken bizler arka planda olup bitenle ilgilenmeyiz. Bilgi-sayara yaptrmak istediimiz ifllemleri fare, klavye gibi evre birimlerinin yard-myla iflletim sistemine, iflletim sistemi de bu isteimizi uygun bir dille donanmaaktarr. rnein, yazdrmak istediimiz bir yazy, yazcya iflletim sistemi vasta-syla gnderebiliriz.

Kullanc ile donanm arasnda iletiflim kurmak iflletim sisteminin yapt ifllem-lerden sadece bir tanesidir. Bunun haricinde iflletim sistemi arka planda birok ifl-le meflguldr. rnein, bellek kontrol ve ynetimi, zerine kurulu uygulamala-rn/programlarn (kelime ifllemci, hesap makinas) ynetimi, dosyalarn (mzik, re-sim dosyalar) depolanmas, evre birimlerinin (yazc, hoparlr, mikrofon) yne-timi, a ve gvenlik ayarlar, sistem kaynaklarnn etkili bir flekilde kullanlmas vegrevlerin zamanlanmas gibi bir ok ifllevi de yerine getirmektedir. flletim siste-minin temel olarak befl grevi bulunmaktadr.

flletim Sistemlerinin Temel GrevleriGrafik Arayz Kontrol: Kullanclarla iflletim sistemi arasndaki etkileflim okeski bilgisayar sistemlerinde yazl komutlar ile gerekleflirken, gnmz iflletim sis-temleri, ksa srede, daha az admda ifllemlerin yaplmasna olanak salayan, grafiktabanl kullanc arayzleri kullanmaktadrlar. Gnmzde iflletim sistemine komut-lar fare araclyla ya da ekrana dokunarak hatta dokunmadan, sesli veya vcuthareketleriyle bile verebilmekteyiz. Her iflletim sistemi bir kullanc arayzne sa-hiptir ve bu arayzler eflitlilik gstermektedir. Gnmzde ksa srede ve daha azadmda ifllemlerin yaplmasna olanak salayan grafik tabanl kullanc arayzlerikullanmaktadr (Linux, Mac OS X, Windows vb.). Grafik tabanl iflletim sistemle-rinde komutlar fare ve klavye gibi evre birimlerini kullanarak verilmektedir.


fiekil 2.1

flletim sisteminindier geler ileiliflkisi.

flletim sistemi donanm veyazlm kaynaklarnndenetim ve ynetimindensorumlu, uygulamalarnalflmas iin uygun vegvenilir bir platformoluflturan sistem yazlmdr.

fllem Ynetimi: flletim sistemi var olan ifllemlerin belirli bir sra ve dzendeyaplmasn salar. Bir ifllemi, alfltrmakta olduumuz bir program olarak dflne-biliriz. flletim sistemi bir nevi programlarn adil bir flekilde alflmasn salar. flle-tim sistemini kullanrken birden fazla ifllem yaparz, rnein nternette gezinirkenmzik dinler ya da arkadafllarmzla mesajlaflrz. flte tm bu ifllemlerin problemsizve paralel bir flekilde yrmesi var olan kaynaklarn etkili bir flekilde paylafltrlma-s ile mmkn olacaktr. flte bu ynetim, iflletim sisteminin sorumluluundadr.

Bellek Ynetimi: Tm programlarn alflmalar iin bellekte belirli bir alannkendilerine ayrlmas gerekir. Bir ifllem bittii zaman, bu ifllemin bellekte kaplad- alan boflaltlp, dier ifllemlerin alflabilmesi iin bu alan gereklidir. Bunun iin,bellekte hangi alann dolu olduu, hangi alann bofl olduu ve ifllemlere bellektahsis etmek ya da tahsis edilen alanlarn tekrar boflaltlmas gibi birok grev, yi-ne iflletim sistemi vastasyla yrtlr. flletim sistemi ayrca gerektiinde ana bel-lek yerine ikincil bellein kullanlmasn da salar.

Girifl-kfl Birimleri Ynetimi: Bilgisayar ile evre birimleri (yazc, taray-c, fare vb.) arasndaki veri alflveriflini de iflletim sistemi dzenler. Ayrca evre bi-rimlerinin alflabilmesi iin gerekli, src denilen dosyalar bnyesinde barnd-rr ya da bu dosyalar sonradan kullanclar tarafndan yklenir. Gnmz iflletimsistemleri farkl trdeki yazclar, web kameralar ve daha bir ok zel donanmiin binlerce eflit src dosyasn bnyesinde barndrmaktadr. Bu sayede bil-gisayara taklan donanmlarn bilgisayar tarafndan kolay bir flekilde tannmassalanmfl olur.

Dosya Ynetimi: flletim sisteminin nemli grevlerinden birisi de dosya y-netimidir. Dosyalara eriflimden, kaydna, silinmesine ve taflnmasna kadar dosyaynetimi ile ilgili bir ok grevden iflletim sistemi sorumludur.

Sizce orkestra flefi ile iflletim sistemi arasnda nasl bir benzerlik vardr? Aklaynz.

flletim Sistemi TrleriPiyasada ok sayda iflletim sistemi mevcuttur. Bu nitede yaygn olarak kullanlanbelli bafll iflletim sistemi ailesi zerinde durulacaktr. Bunlar; Microsoft firmastarafndan gelifltirilen Windows iflletim sistemi, Apple firmas tarafndan gelifltirilenMac OS ve gnll bireyler ya da firmalar tarafndan gelifltirilen cretsiz ve akkaynak kodlu iflletim sistemi, Linux. Ayrca, son olarak mobil cihazlarda (tablet,cep telefonu vb.) kullanlan iflletim sistemlerinden de bahsedilecektir.

flletim sistemleri sadece bilgisayarlar iin gerekli bir yazlm deildir, ayn zamandaprogramlanabilir birok elektronik cihaz da iflletim sistemine sahiptir. rnein, cep tele-fonlar, modemler, hatta baz frnlar, buzdolaplar bile iflletim sistemine sahiptir. Diertaraftan, evimizde kullanmfl olduumuz sa kurutma makinas, vantilatr gibi cihazlardaiflletim sistemi olmasna gerek yoktur nk bu cihazlarda yaplacak ifller nispeten basitve belirlidir. Bu nedenle iflletim sistemine gerek duymazlar, ancak bilgisayar gibi bir okuygulamay ayn anda alfltran, karflk hesaplamalar yapan elektronik aletlerde tm bukarmaflk ifllerin organizasyonunu yapacak bir yapya ihtiya vardr.

WINDOWSMicrosoft firmasnn rn olan ilk Windows iflletim sistemi 1985 ylnda Windows1.0 srmyle kmfl ve gnmze kadar 2.x, 3.x, 95, 98, 2000, XP, Vista, Win-dows 7 srmleri kullanm iin piyasaya srlmfltr. flletim sistemlerinin giderek

192. nite - fl let im Sistemler i

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


1

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


daha byk bir hzla yeni srmleri ortaya kmaktadr, bunun nedeni hzla dei-flen ihtiyalar ve kullanm kolaylnn arttrlmasdr. Ayrca yksek kapasiteli vehzl bilgisayarlara uyum salamak iin yeni iflletim sistemleri gelifltirilmektedir.

Bu rnekler Windows 7 srm kullanlarak hazrlanmfltr.

Tanmlar: Fare ile tklama: Farenin sol tuflu ile tklamay ifade eder. Sa tklama: Farenin sa tuflu ile tklamay ifade eder. ift tklama: Farenin sol tuflunu hzl flekilde ard arda tklamay ifade eder. Srkleme: Farenin sol tuflu basl halde iken fareyi hareket ettirmektir.

Masast Bileflenleriflletim sistemini ilk alfltrdmzda karflmza gelen ekrana Masast denir.Gerek yaflamdaki ofis masasn dflndmzde, temel olarak ihtiyacmz olanve kolayca ulaflmak istediimiz nesneleri masamzda bulundururuz; kalemlikler,klasrler, hesap makinesi, bilgisayarmz, katlar gibi. Bilgisayardaki masastde benzer mantkla, en ksa yoldan ulaflmamz gereken aralar bize sunar. Kul-lanclar masastne tm ihtiyalar olan klasr, dosya ve program simgeleriniyerlefltirebilir.

Masast hem dosya ve klasrlerin yerlefltirilebilecei, hem de programlar a-lfltrmaya yarayan ksa yollarn bulunduu ksmdr. Masastnn temel bileflenle-ri grev ubuu, bafllat mens, hzl eriflim menleridir. fiimdi ayr ayr bu bile-flenleri ve onlarn alt bileflenlerini inceleyelim.

Grev ubuu ve BileflenleriGrev ubuu bafllat mens, hzl bafllat mens, alflan programlarnsimgeleri ve bildirim alann ieren ksmdr. Grev ubuu genellikle pence-


S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


Geri DnflmKutusu

Program ksayolu

Klasr

Bafllat mens

Hzl bafllat mens Simge durumundaki pencereler

Grev ubuu Bildirim alan

fiekil 2.2

Masast

renin alt ksmna yaylmfl olsa da kullanc istedii takdirde ekrann farkl yerle-rine de yerlefltirebilir.

Pencereler Herhangi bir program alfltrdmzda ya da dosya atmzda program pence-resine ait dikdrtgen fleklinde simgeyi ara ubuu zerinde grrz (fiekil 2.3).Bu bizim pencereler arasnda geiflimizi salar. Farkl bir pencerede iken, dierprogramn simge durumundaki penceresine tkladmzda o programn pencere-sini amfl oluruz.

Hzl Bafllat Mens Hzl bafllat mens genellikle kullanclarn kontrol ettii, ok kullandklar prog-ramlarn sembollerinin bulunduu alan temsil eder. Kurulu olan programlardanbirisinin bafllat mensndeki sembol, hzl bafllat ksmna srklenerek brakla-bilir. Hzl bafllat mensnde genellike masastn gster simgesi varsaylan ola-rak mevcuttur. Bu simge, bir ok pencere akken tek tklama ile masastn gr-meyi salamaktadr.

Bildirim Alan Ara ubuunun en sa kflesindeki simgelerin bulunduu ksmdr. Buradakisemboller belirli programlarn alflma durumlarn gsterirken durumla ilgili ayar-lamalar da yaplabilir. En yay-gn olarak gsterilen sembol-ler; nternet balantsnnolup olmamas, saat, tarih, di-zst bilgisayarlar iin flarjdurumu ya da bilgisayarnelektrik ya da pille alflyorolmas, iflletim sistemi gn-celleme uyars ve bilgisaya-rn almasndan itibaren kul-lanc kontrol olmaksznalflan programlara (antivi-rs programlar, sanal diskoluflturma programlar vb.) ait semboller grlmektedir.

Bildirim alannda kablosuz nternete bal olmadmz grdmzde, ncelikle bilgi-sayarmzn (varsa) kablosuz nternet anahtarn alflr duruma getirmemiz gerekir. Bazbilgisayarlarda bu anahtar yerine ksayol tufllar da kullanlabilir.

Windows iflletim sistemi otomatik olarak kullancya yeni gncellemelerin ol-duunu da bildirim alan sayesinde gsterir. Kullanc gncellemeyi onayladn-


fiekil 2.3

Programsimgesi

Pencereismi

Pencere simgeleri.

Masastne geifl iinklavyedeki Windows tuflu+M(macintosh iin cmd+Mtuflu da kullanlabilir.)

fiekil 2.4

G durumu

Sesayarlar

Abalanma

Bildirim alan vebaz simgeler.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


da arka planda gncelleme bafllar. Gncellemenin amac var olan iflletim sistemihatalarn dzeltmek, yeni srcleri bilgisayara tantmak, iflletim sisteminin per-formansn arttrmaktr. Gncelleme, bilgisayar nternete bal olduunda yapla-bilir. Gncelleme srasnda iflletim sistemi reticisi tarafndan bilgisayara gncelle-me yazlm aktarlr ve otomatik olarak alfltrlr.

flletim Sistemi Gezginiflletim sistemi gezgini klasrlere ait pencerelerdeki menler ve aralardan olufl-maktadr. Bir dosyay amak iin, eer bulunduu klasr masastnde deilse Bil-gisayar penceresinden ifle bafllarz. Bilgisayar penceresinde, ncelikle dosyannbulunduu srcy semek ve sonrasnda bulunduu klasr amak gerekir.Tm bu ifllemleri yapmak iin kullandmz pencerelere iflletim sistemi gezginiad verilir. Bilgisayar penceresi ilk aldnda C, D ve varsa dier src isimleri-ni, CD, DVD, USB srclerini grebiliriz. Bunlarn tm depolama aygtlarntemsil eder. C srcs her zaman bilgisayarn sabit diskini temsil eder. Sabit diskbirka blm fleklinde kullanlyorsa C ve sonrasndaki harfler sabit diskin blm-lerini gsterir.

Windows gezgini, konumunu ya da tam ismini bilmediimiz dosyalar bulma-mz da kolaylafltrmaktadr. Arama kutusuna girilen dosya isimleri o anda iindebulunulan klasrde ve onun alt klasrlerinde aranr. En kapsaml aramay yapmakiin Bilgisayar konumundayken arama yapmak gerekir. Windows 7den nce ara-ma sadece dosya ismini aramaya ynelik iken, Windows 7de dosya iindeki keli-meler de aranabilmektedir.

Windows gezginin alt ksmnda yer alan bilgi alan o anda iflaretli olan alan neise ona ait bilgilerin grntlendii yerdir. rnein, bir klasr seili ise klasre aitoluflturulma tarihi, tr gibi bilgiler burada grnr. fiekil 2.5te herhangi bir nes-


flletim sistemi gezginiklavyedeki Windows + Eksayol tufluyla da alabilir.

Klasrler arasgeifl dmeleri

Adres ubuu

Kenar ubuu

Bilgi alan

Sonradan eklenendepolama aygtlar

Sabit disk srcs

Arama kutusu

fiekil 2.5

Bilgisayar penceresi.

ne seilmedii iin, o anda iinde bulunulan klasre ait bilgi yer almfltr. Adresubuu ise o anda iinde bulunduumuz klasrn konumunu bize gsterir.

Klasrler Aras GezinmeKlasrler arasnda gezinme birka farkl flekilde yaplabilir.

lk yntemde adres ubuunun sol tarafnda bulunan oklar kullanlabilir. Solyne bakan ok dmesi bir st klasre gemeyi salar. fiekil 2.6daki adres ubu-unu dikkate aldmzda, sol ok tufluna tklandnda, konumumuzun ProgramFilesdan, Yerel Disk (C:)ye gemesi gerekir. Sa ok dmesi ise sol ok dme-si ile klmfl olan klasre tekrar geri dnmeyi salar. Bu nedenle sol ok dme-sine baslmadan nce sa ok dmesi pasif durumdadr. Klasrler arasnda fare ileklasr simgelerine ift tklayarak da geilebilir. Afladaki rnekte Program Filesklasrne ulaflmak iin ncelikle Bilgisayar > Yerel Disk (C:)nin iine girilmifltir.Windows 7de adres ubuundaki klasre ulaflmak iin ismin stne tklanmasyeterlidir. rnein, bilgisayar isimli klasre gemek iin adres ubuundaki Bilgi-sayar ismine tklanmaldr. Bu yntemle i ie pek ok klasr aldnda en stklasre gemek kolaylaflmaktadr. Ayrca her klasr isminin yannda afla ynebakan oklara tklandnda (bkz. fiekil 2.6, alt klasrleri listeleyen oklar) o klasraltndaki tm klasrler alr bir mende listelenir.

Kenar ubuu sayesinde klasr simgelerine ift tklama gerekmeksizin i ieklasrlere kolaylkla geilebilir. Bu ubukta [+] simgeli klasrlerin altnda baflkaklasrler olduu anlafllmaldr. Kenar ubuundaki bu yapya aa men ad ve-rilir. Ana klasrleri aacn kaln dallarn temsil eder, kaln dallar yine birok altdallar iermektedir. [+] simgesine her tklandnda alttaki klasrler yine kenar u-buunda listelenir, ancak gezgin ana penceresinde herhangi bir deifliklik ol-maz. Kenar ubuunda klasr ismine tklandnda ise klasrn ierii bu alanda


fiekil 2.6

Klasr arasgeifl dmeleri

Alt kasrlerilisteleyen oklar

Pencere apkapama dmeleri

Klasr simgeleri

Gezginana penceresi

Aamen

Kenarubuu

Grnm dmesi

Kaydrmaubuu

Windows gezgini.

grlebilir. Kenar ubuunda dosya isimleri grnmez, sadece klasr isimleri lis-telenir. Dosyalar sadece gezgin ana penceresinde grlebilir. fiekil 2.7de grld- gibi kenar ubuunda sadece klasr isimleri gsterilirken, gezgin ana pence-resinde o klasre ait tm ierik grntlenebilmektedir.

Pencere Ap-Kapatma, Byltme-KltmePencerelerin sa st kflesindeki simgeler pencerenin simge durumuna kltl-mesini, ekran tamamen kaplamasn ya da daha kk boyutta grlmesini vepencerenin kapanmasn salar.

Eer bir pencereyi tamamen kapatmayacaksak simgesine tklayarak k-ltp grev ubuuna inmesini salarz. Eer o anda sadece bir uygulama ile a-lflacaksak ve tm ekran o uygulamann penceresinin kaplamasn istiyorsak,

simgesine tklamamz gerekir. Eer pencere ile iflimiz tamamen bittiyse

simgesine tklayarak pencerenin tamamen kapanmas salarz.

Klasr ve Dosya Simgelerinin GsterimiKlasr ve dosyalarmzn simgelerini farkl flekillerde gsterebiliriz. Bunun iin gez-gin penceresinin sa st ksmndaki grnm dmesi ile klasr ve dosya sim-gelerini byk resimler, orta ve kk resimler, liste, detayl liste fleklinde gezginana penceresi iinde grebiliriz. Dosyalarn farkl flekillerde dzenlenmesi onlaraait ayrntlar, rnein boyut, oluflturulma tarihi, biimi gibi, anlamamz kolaylaflt-rr. ok kalabalk olan bir klasrde byk simgeler kullanlmas aradmz dosya


fiekil 2.7

Aamensndenklasr seme.

Ekran tamamen kaplama

Simge durumuna kltme

Pencereyi kapatmadmesi

fiekil 2.8

Pencere kapatmasimgeleri.

ve klasrleri bulmamz zorlafltrr, bu nedenle daha kk simgelerle ya da listefleklinde gsterim tercih edilebilir. fiekil 2.6daki klasrler en byk simgeler ilegsterilmifl haldedir. Bu nedenle ok kstl sayda klasr ekranda grntlenmek-tedir, dier klasrlerin grlebilmesi iin kaydrma ubuklar kullanlabilir. Kay-drma ubuklar ihtiyaca gre yatay ve dikey olabilir. ubuu fare ile tutarak afla- doru srklediimizde, alt ksmdaki klasr ve dosyalar grebiliriz.

Klasr OluflturmaKlasrler normal hayatta olduu gibi dosyalarmz kategorilendirmek ve dzen-lemek iin kullanlr. Resimlerimizi ele alalm, flimdiye kadar ektiimiz tm re-simleri tek bir yerde toplasaydk, geen yaz gittiimiz kamptaki resimleri bulmakok zorlaflrd. Oysa resimleri kategorilendirerek, Yaz Kamp 2011 isimli bir kla-sre kamp resimlerini koyduumuzda, 2011 ylnn kamp resimlerine ulaflmamzok daha kolay olur.

Klasr oluflturmak iin Windows gezgininde uygun olduunu dflndnzyere sa tklayp, Yeni > Klasr seeneini semek gerekir (fiekil 2.9). Oluflan kla-sr varsaylan olarak Yeni Klasr fleklinde adlandrlr. Bu durumda Yeni Kla-sr isminin zerine fare ile uzun aralklarla iki kez tkladmzda veya F2 tuflunabastmzda, ismini deifltirmek iin imlecin yanp snd grlr (fiekil 2.9).Klasre uygun ismi yazdktan sonra fare ile herhangi bir yere tkladmzda klasrismi onaylamfl olur.

Klasr ya da dosya akken isimlerini deifltiremeyiz.


S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T



T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N


fiekil 2.9

Masastnde satklandnda alanpencere

Yeni klasr oluflturma seenei

Yeni oluflan klasr(ismini deifltirmek iin imle aktif)

Yeni oluflturulabilecek dosya tr listesi

Yeni klasr ve dosya oluflturma seenei.

Yeni oluflan klasrmzn boyutu 0 bayttr. Bu klasrn iine dosyalar koydu-umuzda ise klasrn boyutu dosyalarn byklnn toplam kadar olur. Klasrya da dosya boyutunu renmek iin klasr ya da dosya isminin zerine sa tkla-yp, zellikleri seersek Boyut ksmnda ne kadar yer kapladn grebiliriz. fie-kil 2.10da grld gibi, Yeni Klasr isimli klasrn boyutu 0 kilobayttr.

Yeni Dosya OluflturmaYeni dosya oluflturmak yeni klasr oluflturmaya benzer, ancak Windowsta okfarkl dosya tr olduundan her biri iin ayr ayr dosya oluflturma seeneisunulur.

Burada program kavramn bilmekte fayda vardr. Her biri farkl amalar iingelifltirilmifl belirli komutlar uygulayan yazlmlara program denir. rnein, yazyazmak ve dzenlemek iin Word kullanrz, hesaplama gerektiren ifllemler iinExcel kullanlr ya da sunum hazrlamak iin PowerPoint kullanabiliriz. Tm bun-lar program olarak adlandrlr ve bu programlar sayesinde kendi dosyalarmzolufltururuz. Bunlara Word dosyas, Excel dosyas ya da Powerpoint dosyasad verilir ve bu adlandrma dosya trn de tanmlar.

Masastne sa tklayp Yeni seeneini setiimizde, en ok kullanlan prog-ramlar grebiliriz (fiekil 2.11). rnein Word ya da Excel dosyalarn seebiliriz.Bunun dflnda yeni dosyalar ak olan programlarn iinde de oluflturulabilir.


fiekil 2.10

zellikler penceresi.

Dosya ismini ise yine iki flekilde deifltirebiliriz. Birincisi, dosya kapal iken,dosya isminin stne uzun aralklarla iki kez tklandnda imle yanmaya bafllarve yeni ismi girip Enter tufluna bir kez basarz ya da fare ile bofl bir alana bir keztklanr. Dier yol ise programn iindeyken Dosya mensnden Farkl Kaydetseenei ile dosyaya yeni isim vermektir.

Dosya Ama-KapatmaHerhangi bir dosyay amak iin dosya simgesine ift tklamak yeterli olacaktr. fl-letim sistemi almak istenen dosyann trn alglayp uygun program alfltr-mak zere ayarlanmfltr. Eer uygun program bulunamazsa, kullancya bir prog-ram semesi iin bir pencere alr. Kullanc eer uygun programn bilgisayardamevcut olduundan eminse bu seenei kullanabilir. Gelen pencerede iflletim sis-temi gezgini alr ve Program Files klasrnde programn kurulduu klasrdenprogramn .exe dosyas seilir.

Tm programlarda Windows gezgin penceresinde bulunan simge durumunaklt, ekran kapla ve kapat dmeleri mevcuttur. Bu dmeler yoluyla dos-yalar simge durumuna kltlebilir, ekrana kaplanabilir ya da kapatlabilir.

Dosya TaflmakDosya taflmak, dosyay bulunduu konumdan alp baflka bir konuma yerlefltirmekanlamna gelir. Bu bir anlamda dosyann bulunduu yerden silinmesi ve yeni birkonumda oluflturulmas demektir. Dosya taflmak iin iki yntem vardr. Birincisidosya simgesine sa tklanarak Kes seenei seilir ve sonrasnda taflnmak iste-nen konumdayken yine fare ile sa tklanp Yapfltr seenei seilir.

kinci bir yol olarak dosya taflmak iin dosyay farenin sol tuflu basl flekildetutup, srkleyerek baflka bir klasre brakmaktr. Byle bir durumda, eer dosya-y kendisi ile ayn src altndaki (rnein C srcsndeki iki dosya) bir klas-re taflnmflsa dosya olduu konumdan silinip yeni konuma yerleflir. Farkl bir s-rcdeki bir klasre taflndnda ise dosya bulunduu konumdan kopyalanp di-er klasre yapfltrlr, bu durumda dosyann bir kopyas hala eski konumundamevcut olacaktr.


fiekil 2.11

Yeni oluflan Word dosyas(smini deifltirmek iin imle aktif)

Yeni dosya oluflturma seenekleri.

Dosya SilmekDosyalar silmek iin iki yntem vardr. Dosyay silmek iin ncelikle ilgili dosya-nn kapal olmas gerekir, yani herhangi bir programla almamfl olmas ge

Documents

Temel Bilgi Teknolojileri I