Teoria e tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare

Prof.dr. Besim BEQAJ 1

Teoria e tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare


Objektivat e të mësuarit

Të kuptohen teoritë se pse shtetet duhet të tregtojnë Të familjarizohemi me faktorët që ndikojnë shtetet

në sjelljen e tyre tregtare Të kuptojmë se pse aftësitë e shtetit për eksport janë

dinamike Të kuptojmë së pse faktorët e prodhimit levizin

ndërkombëtarisht Te ekzaminohet se cili biznes apo forcë ekonomike

përcakton modelet e tregtisë Të studiohen ngjajshmëritë dhe dallimet në mes të

tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare


Supozimet bazë të tregtisë ndërkombëtare

Në tregtinë e brendshme, faktorët e prodhimit janë të lëvizshëm por në tregtinë ndërkombëtare faktorët e prodhimit lëvizin me veshtiresi nëpër vende të ndryshme.

Si rrjedhojë e kësaj tregtia shërben si zëvendësues i lëvizjes të faktorëve të prodhimit.


Globalizimi

Në dy dekadat e fundit eksporti i mallrave është rritur nga 11% në 18 % të GDP-së botërore.

Që nga viti 1980, Shërbimet janë rritur nga 15% në 22% të totalit të tregtisë botërore

1/7 e rasteve të tregtimit të kapitalit në mbarë botën përfshijnë një të huaj si palë kontraktuese

Shitjet botërore të degëve (filialeve) të korporatave multinacionale, tani shumë lehtë mund të tejkalojnë totalin e eksportit botëror


Teoritë Teoria e tregtisë ndërkombëtare

shpjegon levizjen e të mirave dhe shërbimeve përtej kufijve shtetëror.

Teoritë e tregtisë ndihmojnë menaxherët dhe krijuesit e politikave qeveritare të fokusohen në këto qeshtje:

Cilat produkte duhet të importohen dhe eksportohen

Sa duhet të tregtohet me të tjerët Me kend duhet të tregtohet


Teoritë e tregtisë

Disa teori sygjerojnë se qeveritë duhet të ndikojnë në sjelljen tregtare, ndërsa të tjerat propozojnë trajtim laissez-faire të tregtisë

Teoria e investimeve ndërkombëtare shpjegon levizjen e kapitalit, të

teknologjisë dhe të burimeve të tjera.


Natyra e tregtisë/ aktuale Raportet në tregti/pritjet

Sa? Çka? Me kënd? Int qev. Sa Çka Me kend

Teoritë

Merkant - - - po x x x

Neomerk - - - po x - -

Përp abs- x - jo - x -

Përp krah - x - jo - x -

Madh e vendit x x - - - - -

Prop i fakt - x x - - - -

Ngjaj vendeve - x x - - - -

Cikli jetësor - x x - - - -

Diamantet - x - - - - -

Theksi i teorive kryesore: Daniels/Radebauch/Sullivan - 2007


Teoritë inetrvencioniste Merkantilizmi

propozon që një vend duhet të provojë të ketë bilanc tregtar të favorshëm (eksportin më të madh se importin) dhe ketë ta ketë të shprehur në rezerva ari.

Neomerkantilizmi gjithashtu kërkojnë bilanc tregtar të

favorshëm por qëllimi i tij është arritja e disa objektivave sociale ose politike.


Teoritë e tregtisë së lirë Teoria e përparësive absolute

Adam Smith ka zhvilluar teorinë e përparësisë absolute, e cila thekson se konsumatorët do të jenë në pozitë me të mirë nese ata do të mund të blejnë produktet e prodhuara jashtë vendit me çmime më të ulëta se ato vendase. Sipas teorisë së përparësisë absolute vendi mund të prodhojë produktet në menyrë me efektive si rezultat i përparësive natyrore ( lënda e parë ose klima) ose sepse ka njohuritë e kërkuara për prodhim (njohuritë teknologjike).

Teorija e përparësive komparative David Rikardo thot se totali i outputit global mund të rritet

përmes tregtisë së jashtme, edhe nese një vend ka përparësi absolute në prodhim të të gjitha produkteve.

Teoria Hecksher-Ohlin, thot se vendet priren të specializohen në prodhimin e produkteve që përdorin në menyrë intenzive burimet e tyre me të bollshme.

Paradoksi i Leontievit – raporti i kapitalit dhe fuqisë punëtore në ekonominë e SHBA-ve. Leontievi e shpjegon paradoskin si produktivitet i punës me i madh te amerikanëve në krahasim me partnerët.


Teoritë që shpjegojnë qasjen në tregti

Teorija e madhësisë së vendit thot se vendet më të mëdha mund të jenë me konkurente se ato të vogla sepse ato mund të ofrojnë varietete të shumta të resurseve dhe janë të vetëqendrueshme.

Teorija e proporcionit të faktorëve thot se posedimi i faktorëve të prodhimit siq janë toka, fuqia punëtore dhe kapitali determinojnë shpenzimet relative dhe reportet e këtyre faktorëve. Shpenzimet e faktorëve do të dceterminojnë se cilat produkte mund të prodhohen me efikasitet më të lartë në vend.



Teorija e ngjajshmërive në mes të vendeve, shumica e tregtisë zhvillohet në mes të vendve të zhvilluara sepse ato kanë ngjajshmëri dhe ato prodhojnë dhe shpenzojnë më shumë se vendet e pazhvilluara .

Kjo është si rezultat i mundësive të vendeve të zhvilluara në investim dhe në hulumtim.

Tregtia me mallëra nuk diktohet nga shpenzimet por nga ngjajshmëria e produkteve të kërkuara. Puna fokusohet në preferancat dhe kërkesat e konusmatorëve.

Sot: Teoria e ngjajshmërive të produkteve definon segmentimin e tregut.



Teoria e ciklit të produktit Sipas TCP, lokacioni i prodhimit për shumë produkte

leviz nga një vend në tjetrin, mvarësisht se në cilën fazë të ciklit jetësor është

Raymond Vernon

Fokusi në produkt, jo në proporcionin e faktorëve të tij

Dy premisa të bazuara në teknologji


Teoria e ciklit të produktit:Premisat e Vernonit

Inovacionet teknike të cilat kanë sjell produkte te reja dhe profitabile kërkojnë sasi të mëdha të kapitalit dhe fuqisë punëtore të kualifikuar

Produkti dhe metodat për prodhim kalojnë nëpër katër faza të maturimit (pjekjës)


Fazat e ciklit të produktit Faza 1: Njohja (Futja në përdorim)

Inovacioni si përgjigje ndaj nevojave të vërejtura Eksporti nga vendi inovativ Evoluimi i produktit

Faza 2: Rritja (Zhvillimi) Rritja e eksportit nga vendi inovativ Rritja e fuqisë së kapitalit Më shumë konkurrencë Një pjesë e prodhimit jashtë vendit

Faza 3: Pjekuria Rënia e eksportit nga vendi inovativ Standardizim më i madh i produktit Rritja e fuqisë së kapitalit Rritja e konkurueshmërisë si rezultat i faktorit çmim Prodhimi fillon në LDCs (lesser developed countries) vendet më

pak të zhvilluara Faza 4: Rënia

Koncentrimi i produktit në LDCs - vendet më pak të zhvilluara Vendi inovativ bëhet importues neto



Cikli i produktit dhe implikimet në tregti

Theks më i madh për ndikimi i teknologjisë në koston e produktit

Investimi ndërkombëtar i shpjeguar Të metat

Më e përshtatshme për produktet teknologjike

Disa produkte nuk karakterizohen lehtë nga fazat e pjekurisë së produktit

është më relevante për produktet e prodhuara përmes prodhimit masiv


Teoria e re e tregtisëTregtia strategjike

Dy kontributet e reja Paul Krugman-si ndikohet tregtia

kur në tregjet përkatëse nuk ekziston konkurrenca perfekte

Michael Porter- E ka analizuar konkurrueshmerinë e industrive në baza globale


Tregtia Strategjike

Ekonomitë e shkallës (Krugman):Konsumatorët preferojne zgjedhje të ndryshme të brendave,Prodhimi favorizon ekonominë e shkalles. (Kërkesat per produkte të

ndryshme)

Ekonomitë e shkallës të brendshmeEkonomitë e shkallës të brendshme

Ekonomitë e shkallës të jashtmeEkonomitë e shkallës të jashtme


Tregtia Strategjike

Qeveria mund të luaj një rol përfitues kur tregjet nuk janë plotësisht konkurruese.

Teoria zgjerohet me rolin e qeverisë në tregtinë ndërkombëtare.

Janë katër faktor (kushte) që përfshijnë konkurrencën jo e plotë në të cilën mund të aplikohet tregtia strategjike.


Tregtia strategjike

Katër faktorët (kushtet) që mund të përfshijnë konkurrencën jo të plotë:

ÇmimiÇmimi KostojaKostoja

PërsëritjaPërsëritja Të jashtmetTë jashtmet


Tregtia strategjike

Porter’s Diamond (Diamanti i Porterit)

Inovacioni është shtytës dhe mbështetës i konkurrueshmërisë

Katër komponentet e konkurrencës Kushtet e faktorit Kushtet e kërkesës Industritë e lidhura dhe përkrahëse Strategjia e ndërmarrjes, struktura dhe

rivaliteti


Teoritë e tregtisë si udhërrëfyes në vendimmarrje

Pikëpamja e kostove krahasuese Konkurrenca e çmimeve Prodhimi ose importi i produkteve nga vendi

me shpenzime të ulëta Cikli jetësor i produktit (PLC)

Përshtatjet sipas ndryshimeve në konkurrencë


Cila teori e tregtisë na mëson lidhur me efektet e tregtisë së lirë? Efektet e efiçencës ndërkombëtare

Efiçenca në prodhim Efiçenca në konsum

Efektet e rishpërndarjes Efektet e ekuilibrit të pjesshëm Efektet afatshkurta Efektet afatmesme Efektet afatgjata

Vendet e vogla vs. vendet e mëdha Ndryshimi në çmim Ndryshimi në efiçencë


Teoria e investimeve ndërkombëtare

Lëvizja e kapitalit ka mundësuar që investimet e huaja direkte të lëvizin anë e mbanë globit



Ndërmarrjet si kërkuese • Kërkimi i resurseve• Kërkimi i përparësive të faktorit• Kërkimi i njohurive• Kërkimi i sigurisë• Kërkimi i tregjeve



Ndërmarrjet si Shfrytëzuese të papërsosmërisë Papërsosmëria në hyrje Papërsosmëria e lëvizjes së faktorëve Papërsosmëria në menaxhment

Ndërmarrjet si (Internacionalizues) Krijimi i aktiviteteve të veta multinacionale-

internacionalizimi i prodhimit Përparësitë konkurruese si rrjedhe e besueshmerisë


Pyetje për të diskutuar:

Kompania juaj është e interesuar për importim të verës nga Kosova në Bashkimin Evropian. Si pjesë e analizave fillestare, ju dëshironi të identifikoni përparësitë (anët e forta) të ofertuesve kosovarë të verës. Ju lutem na jepni një përshkrim të shkurtë të statusit aktual të eksportit të verës nga Kosova (në bazë të llojeve) dhe hartoni listën e 10 top vendeve importuese të verës nga Kosova.

Documents

Teoria e tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare