TERORIZAM ILI BORBA ZA PRAVA?

1

Sandra Ismanovski

KONFLIKTOT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA 2001:

TERORIZAMILI BORBA ZA PRAVA?

2

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski” - Skopje

316.485.26(497.7)”2001”323.1(497.7)”2001”

ISMANOVSKI, Sandra Konflikt vo Makedonija 2001: terorizam ili borba za prava? / SandraIsmanovski - Skopje: Fondacija Institut otvoreno op{testvo - Makedonija,2008. - 80, 76 str.; 24 sm

Nasl. str. na pripe~ateniot tekst: Konflikti në Republikën e Maqedonisë2001: Terrorizëm apo luftë për të drejta? / Sandra Ismanovski. - Obatateksta me|usebno pe~ateni vo sprotivni nasoki. - Fusnoti kon tekstot

ISBN 978-9989-185-67-01. Ismanovski, Sandra: Konflikti në Republikën e Maqedonisë 2001a) Voeni konflikti – Makedonija – 2001 b) Makedonija – Etni~ki odnosi - 2001

COBISS.MK-ID 72432650

Sandra IsmanovskiKONFLIKTOT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA 2001: TERORIZAM ILI BORBA ZA PRAVA?

Izdava~Fondacija Institut otvoreno op{testvo - Makedonija

Za izdava~ot Vladimir Mil~in

LektorBlagojka Zdravkovska

Dizajn, podgotovka i pe~atKoma Skopje

Tira`500

3

Na moite roditeli Katerina i Fikri, so qubov

4

5

KOMPIRITE OD TANU[EVCI

Mart 2001: Dopisnikot za Balkanot, Pol Vud, izvestuva za glavnite

vesti na Bi-bi-si: „Makedonskata armija se odnesuva polo{o otkolku

srpskata na Kosovo - raskaùva begalka od Tanu{evci, majka na pet

deca”. Vud zaklu~uva: „Za selanite od Tanu{evci i za borcite na ONA,

ova e edna vojna za samoodbrana koja odamna trebalo da po~ne, a zapo~na

bidej}i eden den makedonskite bezbednosni sili otidoa predaleku i

ubija mlad selanec dodeka sade{e kompiri na niva …”1

Selo, ili poto~no oblast od rasfrleni selca na makedonskata

granica vo delot so Kosovo, Tanu{evci broi okolu 700 ìteli, vo 160

albanski semejstva. Locirano vo visokite planinski predeli, na srt

{to sega e pogran~en, se nao|a vo neposredna blizina na Pre{evskata

Dolina i nedaleku od kopnenata bezbednosna zona me|u Kosovo i Ju`na

Srbija. Iako e samo na 24 kilometri od Skopje, poradi patot se ~ini deka

seloto e zna~itelno podale~no. Mi be{e potreben cel ~as za da stignam

1 BBC news, 7 mart 2001 (internet: http://www.balkanpeace.org/hed.archive/mar01/hed2754.shtml)

Ova e prvata storija objavena od stranski medium za po~etokot na konfliktot vo Make-donija

EDEN POINAKOV VOVED

6

do tamu, i toa so terensko vozilo. Vo polo{i vremenski uslovi, te{ko

deka voop{to bi se stignalo.

Na samiot vlez vo seloto stojat nekolku ìteli. Qubopitno se

pribliùvaat, pra{uvaat dali sum od nekoja humanitarna organizacija

i dali sum dojdena da im pomognam2. Im objasnuvam deka se obiduvam da

napi{am nekakov nau~en trud i deka, za àl, toa obi~no nikomu leb ne

mu nosi. Edni nezainteresirano si zaminuvaat, drugi se nasmevnuvaat

i sakaat da razgovaraat. Iznenadeni se {to nekoj „Slavomakedonec”

do{ol do nivnoto selo za da se interesira za nivnite problemi. „Toa

mnogu retko se slu~uva.”

„Na problemite im nema kraj, otsekoga{ sme gi imale i mnogu te{ko

ìveeme” - veli eden postar ̀ itel. „Dràvata ni{to ne investirala vo

ovaa oblast” - dodava toj. Gi pra{uvam od {to ìveat. Velat imaat ovci,

kravi, nekolku kowi, a se zanimavaat i so zemjodelstvo, odgleduvaat kom-

piri, ni{to drugo. „Nikoj ne do{ol vo seloto da ni objasni {to drugo

bi moèle da odgleduvame, kako da go podobrime proizvodstvoto na

kompiri, ili ednostavno kako bi moèle podobro da ìveeme vo vakvi

klimatski uslovi.” Vo seloto nema nikakva zdravstvena ustanova, nema

nitu lekar. Kaùvaat deka vo izminatite tri godini tri èni po~inale

pri poroduvawe zatoa {to nemalo so {to da stignat do Skopje. Velat

i deka ima mnogu bolni, osobeno vo zimno vreme. Koga }e padne sneg,

obi~no se sozdava pokrivka od dva do tri metri i celosno go ote`nuva

dvièweto. Mnogumina od ìtelite, vo zima se preseluvaat „podolu”,

vo Ara~inovo ili, pak, vo nekoe od kumanovsko-lipkovskite sela - „koj

kade ima rodnini i prijateli”. Dodavaat deka se potrebni devet ~asa

odewe pe{ki za da se stigne do Skopje, a avtobuski linii nema. Pred ne-

kolku godini ARM izgradi eden pat, za svoi potrebi, toa malku go olesni

patuvaweto, no ni{to ne e izgradeno ottoga{. Najbliskata zdravstvena

ustanova im e vo Vitina, vo ju`no Kosovo, zatoa i baraa „otvorawe

grani~ni premini, no ete, sè u{te ni{to od toa”. Nekoi so nostal-

gija se prisetuvaat na porane{na Jugoslavija, „ne poradi ,bratstvoto

i edinstvoto‘“, tuku zatoa {to vo toa vreme imale mnogu pogolema slo-

boda na dvièwe. Re~isi sekoja nedela odele na pazar vo Vitina, i bez

2 Poseta na Tanu{evci, razgovor so ìtelite, oktomvri 2003 godina

7

problemi kontaktirale so selanite od Mijak, Kovic, Qubi{ta, Debalde

- planinski sela koi sega se na drugata strana od granicata. Site brakovi

do neodamna se sklu~uvale me|u semejstvata na ovie sela. „Moète li da

zamislite nekoj od Tanu{evci da dojde do Skopje za da pobara èna, pa

toa voop{to ne e prakti~no” - mi kaùva eden mlad ~ovek.

Po raspa|aweto na Jugoslavija, naedna{ bea odvoeni edni od drugi,

te{ko bilo da se pomine granicata, da se otide do drugiot kraj za da se

poseti semejstvoto. „No, ete nekako se snao|avme”.

So potpi{uvaweto na Dogovorot za granicata, „rabotite stanaa

u{te pote{ki”. „Ima mnogu mladi koi ̀ iveat na 100 metri od ednata

ili drugata strana na granicata, a ne moàt da dobijat makedonsko

dràvjanstvo i so toa legalno da ja preminat granicata. Ovoj problem

postoi i denes”- velat ìtelite. Imaat poplaki na te{kata ekonomska

situacija, „odvaj spojuvame kraj so kraj”, i dodavaat „Slavomakedoncite

sigurno nemaat takvi problemi.”

„Nikoj ni{to ne im dava na ovie lu|e. Jas kako pratenik, ne znam

kako da iznajdam na~ini za da im pomognam. Odvreme-navreme, nekoja hu-

manitarna organizacija }e dade ne{to za semejstvata. Poslednoto

ne{to {to go dobija be{e bra{no, {e}er, zejtin i takvi osnovni

raboti. Nikoj ne zboruva za toa kako ìveat ovie lu|e” - raskaùva

pratenikot od NDP, Xezair [a}iri, popoznat vo seloto kako komandant

Hoxa, porane{en pripadnik na ONA3.

Na pra{aweto do ìtelite zo{to nitu edna od albanskite par-

tii na vlast ne napravila ni{to za da im pomogne, odgovorot e re~isi

ednoglasen: „Ne nosime dovolno glasovi”. Ova mislewe go deli i

pratenikot [a}iri, koj doobjasnuva: „Celta na partiite e da dobi-

jat {to pove}e glasovi za da dojdat na vlast, i iznao|aat na~ini za

da pomognat tamu kade {to toa im e isplatlivo. Na primer, ako im-

aat sredstva na raspolagawe za izgradba na nekoj pat, pove}e sakaat

da gi investiraat vo Skopje, ili, pak, vo nekoe selo koe }e im donese

pove}e glasovi; pa taka, vrz taa osnova se pravat brojni kalkulacii”,

i dodava, „A treba i da se kaè deka makedonskite ministri se tie

{to odlu~uvaat. Ako imate albanski minister na vlast, mnogu ~esto

3 Intervju so g. [a}iri, 24.9.2003 godina, âir Sever, vo ku}ata na pratenikot

8

se slu~uva, zamenik-ministerot - Makedonec da e toj {to odlu~uva.

Mnogu sme daleku od demokratija.”

@itelite se prefrluvaat na tema nasilstvo i korupcija na polici-

jata vo taa oblast. Velat, gi demne u{te od nezavisnosta na Makedoni-

ja. Vo po~etokot gi maltretirale srpskite sili, a podocna, taa uloga ja

prezele i makedonskite sili. Kaùvaat deka prisustvoto na UNPREDEP gi

namaluva{e tenziite, no otkako tie si zaminaa „povtorno sè si po~na

po staro”. Raskaùvaat deka ne moè da se izbroi kolku pati bile mal-

tretirani samo od pripadnicite na najbliskata policiska stanica vo

Mirkovci, „od nekoi si ,Caki, Du{k(i) i drugi‘“. „Ima sedum lu|e od

seloto {to ostanaa doìvotni invalidi od maltretiraweto na

policijata - tie nikoga{ pove}e nema da moàt da rabotat”, so taga

raskaùvaat ìtelite. Nekoi dodavaat: „Ne samo {to nè maltretiraa,

tuku i ne nè pu{taa da pojdeme, na primer, do Skopje, dokolku ne gi pod-

mitime so drva za ogrev ili so vre}a od 50 kg kompiri”.

„Policijata prave{e {to saka{e, bidej}i toj reon e dosta izo-

liran. Za da se kontrolira edno selo, se potpiraa na kodo{ite otta-

mu. Za sè i se{to gi maltretiraa ìtelite, i nikoj ne se obiduva{e

da go spre~i toa. Pritisokot be{e pregolem i ve}e ne moè{e da se

izdrì. Jas sum inaku rodum od Tanu{evci, no od pred nekolku godini

ìveam vo Skopje. Koga doznav {to se slu~uva tamu, se vrativ vo selo-

to zaedno so u{te nekolku drugi, za da se obideme da napravime ne{to.

Nezadovolstvoto be{e golemo i kulminira{e koga eden od mladite

ottamu, 23-godi{niot Muzafer Xaferi, koj rabote{e na poleto koe

se nao|a na samata granica, be{e ubien od strana na makedonskata

policija. Besot stana pregolem. Ni stana dosta od tolku nepravda i

nie sakavme da kaème deka ne{to ne ~ini. Zemavme oru`je v raka, za da

gi za{titime selanite, nemavme poinakov izbor” - veli [a}iri.

Go pra{uvam: „Vie tamu proglasivte slobodna teritorija, no kogo

i od {to vie vsu{nost oslobodivte?” Toj decidno odgovara: „Gi oslobo-

divme ìtelite od maltretirawata na policijata. Pokaàvme deka

so maltretirawata na policijata e zavr{eno, deka so upotrebata

na sila od nivna strana e zavr{eno. Predo~ivme deka postojat prob-

lemi i deka rabotite treba da se pomrdnat od mesto. Imavme celosna

poddr{ka od ìtelite. Dosta im be{e nekoj da gi ma~i i da gi podleg-

9

nuva na sekakvi torturi”, i dodava „Ona {to nie go napravivme be{e

vistinska revolucija. “

A ìtelite na Tanu{evci raskaùvaat za borcite na ONA: „Tie bea

na{i deca. Nè za{tituvaa. Gi `rtvuvaa i svoite ìvoti borej}i se

za na{ite prava…”

Ova e nakratko prikaznata na ìtelite od Tanu{evci. No, se ~ini

deka pogolemiot del od makedonskata javnost e zapoznat so edna sosema

poinakva prikazna…

Mart 2001: Redakcija na Vest: „Krizata {to se prefrli od Ju`na

Srbija vo Makedonija ima sosema ista geneza kako vo Kosovo. Termi-

nologijata koja ja koristi me|unarodnata javnost za uniformiran-

ite teroristi koi vr{at napadi vrz ARM i vrz policijata e ,gerila‘,

,albanski ekstremisti‘, ,teroristi‘, ,nasilnici‘, a nekoi duri i gi

narekuvaat „buntovnici”. No, terminologijata moè da bide samo

privremena i taa lesno moè da evoluira isto kako {to se slu~i na

Kosovo. Ednostavno, mo`no li e i kaj nas ,teroristite‘ da fermenti-

raat vo ,borci‘ za nekakvi si prava?…Tuka ima i edna mnogu va`na raz-

lika so slu~uvawata na Kosovo…Makedonija nema lider na dràvava od

tipot na Slobodan Milo{evi}…”

Pra{uvam nekolkumina Makedonci, od razli~na vozrast, {to znaat

za Tanu{evci. Odgovorite {to gi dobivam nalikuvaat eden na drug:

„tamu po~na vojnata”, „gnezdo na teroristi”, „upori{te na {ver-

ceri, vme{ani vo sekakov vid kriminal”. Interesno e {to sli~ni mis-

lewa moè da se najdat i vo nekoi od stranskite izve{tai pi{uvani za

Makedonija, neposredno pred i po konfliktot4. A {to se odnesuva, pak,

4 US State Department CSD Report-2000: „Tanu{evci be{e edno od najva`nite skladi{ta za oru`je na OVK, a prethodno, se veruva deka bilo edno od centrite za {vercuvawe droga do i od Albanija i Kosovo. Za vreme na krizata vo Ju`na Srbija, Tanu{evci sluè{e kako kamp za obuka na gerilci koi dejstvuvaa vo Pre{evskata Dolina. Toa e, isto taka, i rodnoto selo na Xavid Hasani, eden od osnova~ite i komandantite na OVK.”

(Spored eden od vode~kite kriminolozi pri pariskiot Institut za kriminologija, Xavier Raufer: „buntovnicite koi se borea na planinite vo Makedonija i vo Ju`na Srbija se paramilitarno krilo na albanskata mafija, aktivno vme{ana vo trgovija so droga i lu|e. Gerilskite pograni~ni napadi vsu{nost bea borba za kontrolirawe na klu~nite to~ki od {vercerskiot zlaten „Balkanski triagolnik”).

10

do ekonomskiot status na tamo{noto naselenie, mnogumina veruvaat deka

stanuva zbor za bogati lu|e koi po~naa da go akumuliraat svoeto bogat-

stvo u{te od 1992, t.e. vo vremeto na sankciite koe tie go iskoristija

za da se zanimavaat so ilegalna trgovija. „Gi finansiraa i teroris-

tite na OVK i onie na ONA” - tvrdi mnozinstvoto od moite sogovornici,

koi se ubedeni deka konfliktot po~na kako agresija od Kosovo i deka

stanuva{e zbor za „klasi~en slu~aj na terorizam”. Isto taka, se veli

deka Tanu{evci i negovata okolina sluèa kako zasolni{te za teroris-

tite od OVPMB od kade {to se vr{ea site podgotovki za napadite vo Ju`na

Srbija. „Toa be{e i pri~inata zo{to cela godina pred po~etokot na

konfliktot, policijata bila povle~ena od tamu. Takov bil dogovorot

pome|u toga{nite koaliciski partneri vo vlasta” - raskaùva eden

visok pretstavnik na MVR koj saka{e da ostane anonimen i koj veruva

deka stanuvalo zbor za fingirana vojna so cel da se za{titat „ne~ii in-

teresi”. I makedonskite mediumi sekako pridonesoa za sozdavawe vo

javnosta negativna slika za Tanu{evci. Slu~ajot od 2 april 2000 godina,

koga ~etvorica makedonski vojnici bea zarobeni vo blizinata na ova

selo od strana na „kosovski militanti” koi sakaa da gi razmenat za toga{

pritvoreniot Xavid Hasani5 dobi ogromno mediumsko pokritie. Golem

publicitet dobija i u{te nekolkute grani~ni incidenti koi sleduvaa po-

toa i koi, isto taka, se slu~uvaa vo blizina na Tanu{evci.

Vo juni 2000 godina bea registrirani ~esti pukawa na makedonski

grani~ni patroli. Na 31 juli 2000 godina tenk na makedonskite bezbed-

nosni sili naide na mina, no za sre}a nema{e povredeni. Na 17 septem-

vri 2000 godina oklopno vozilo so ~etiri lica vo nego, isto taka, nagazi

mina, ovoj pat eden vojnik be{e seriozno povreden, a trojca polesno.

5 Kontroverzniot Hasani, uapsen poradi pukawe vo pretstavnik na Ministerstvoto za urbanizam koj ima{e nalog da mu ja sru{i ku}ata izgradena bez propisna doz-vola, be{e pu{ten na sloboda, a vojnicite se vratija doma. Slu~ajot dobi ogromen publicitet. Na po~etokot makedonskite vlasti go poreknuvaa celiot slu~aj, no po-docna toga{niot premier Georgievski javno soop{ti deka nemal izbor vo ovoj slu~aj bidej}i sakal da go spasi ìvotot na vojnicite. „Prvobitnoto otfrlawe na slu~ajot i negovoto podocne`no priznavawe ja namali doverbata na javnosta vo Vladata za spravuvawe so krizata {to doprva doa|a{e” - komentira vo svojot izve{taj za 2001 godina Me|unarodnata krizna grupa.

11

„Sevo ova se prave{e za tie da si gi za{titat svoite {vercerski

kanali i kriminalni aktivnosti. Koga toa ne im uspea, im dojdoa na

pomo{ lu|e od Kosovo i krenaa bunt” - veli eden postar ~ovek.

Isto taka, golem broj lu|e veruvaat deka sevo ova be{e samo uvertira,

podgotovka za ona {to sleduva{e i {to treba{e da rezultira so podelba

na Makedonija i so ostvaruvawe na golemoalbanskite ideali.

„Toa ne be{e nikakva borba za prava, Albancite si gi imaa svoite

prava zagarantirani so Ustavot i pred vojnata, toa be{e borba za

teritorii” - raskaùvaat nekolku mladi lu|e od mojata generacija.

„Zo{to se re{i da odi{ tokmu vo Tanu{evci” - ja pra{uvam novin-

arkata Sneàna Lupevska. „Ima{e informacii koi kruèa neoficijal-

no deka ne{to se slu~uva na granicata kon Kosovo. Nekolku sela bea na-

broeni: Lojane, Tanu{evci, Lipkovo… Jas go odbrav Tanu{evci kako selo

koe otsekoga{ bilo problemati~no. Koga se slu~uvalo ne{to, sekoga{

se slu~uvalo tamu” - odgovara Lupevska6 i raskaùva za traumati~niot

i nam sega ve}e dobro poznat nastan od 16 fevruari 2001, koj denes se

smeta i za oficijalen po~etok na konfliktot vo Makedonija, koga taa i

televiziskata ekipa od A1 bea kidnapirani i drèni nekolku ~asa vo

zalo`ni{tvo od strana „na vooruèni lica koi nosea uniformi so ozna-

ki na OVK i OVPMB i nekolkumina selani, od koi nekoi nosea pu{ki,

a drugi, neuniformirani, imaa sekiri i drugi vidovi ladno oru`je”.

Otkako im bea odzemeni mobilnite telefoni i kamerata, ekipata be{e

pu{tena so poraka „Nikoga{ pove}e da ne ste se vratile tuka, ova selo

e sega slobodna teritorija”. Tie go prijavija slu~ajot vo najbliskata

policiska stanica vo Mirkovci, i potoa usledi edno~asovna vooruèna

prestrelka pome|u makedonskata pograni~na brigada koja se obide da

vleze vo seloto i tamo{nite vooruèni grupi. Vo prestrelkata be{e

ubien 23-godi{niot Muzafer Xaferi, koj od strana na makedonskite

vlasti be{e opi{an kako eden od voda~ite na vooruènata grupa. Spored

oficijalnoto objasnuvawe, toj bil zastrelan vo obid ilegalno da ja pr-

emine granicata kon Kosovo. Ovaa verzija na nastanite ja potvrdija vo

neoficijalni razgovori i nekolkumina pripadnici na ARM i MVR koi

li~no bile toga{ na terenot, a po sè izgleda po tri godini ja prifatil i

samiot novinar na Bibisi, Pol Vud, koj vo negovata neodamne{na izjava,

6 Intervju so Sneàna Lupevska, 25 juni 2003

12

dadena za vreme na edna konferencija organizirana od strana na MIM,

javno & se izvini na makedonskata javnost za „prikaznata so kompirite”.

„Sum trebal prvo da ja proveram prikaznata pred da ja objavam, no jas

samo izvestuvav za ona {to mi go raskaùvaa selanite”7 - re~e toj,

dodavaj}i deka navistina ne znael oti vo zima zemjata e zamrznata i ne

se sadat kompiri…

Zo{to e potreben eden vakov voved? Go narekov poinakov bidej}i

nema teìna koja bi bila soodvetna za eden nau~en trud, no sepak smetam

deka e neophoden za da gi dolovi te{kotiite so koi }e se soo~i sekoj koj

}e se obide da go prou~uva konfliktot vo Makedonija. Imeno, konfliktot

vo Makedonija be{e i sè u{te e predmet na brojni statii, analizi, napi-

si, debati, pa i na sekojdnevni razgovori. Ako go postavime pra{awevo:

[to ni se slu~i vo 2001?, }e vidime deka kako odgovori vo optek imame

cela redica na terminolo{ki poimi koi po svojata sodrìna i su{tina

celosno se sprotistaveni eden na drug: agresija od Kosovo i terorizam,

vnatre{en bunt pomognat odnadvor, vooruèna borba za ostvaruvawe

kriminalni celi, borba za teritorija i za ostvaruvawe na golemoalban-

skite ideali, fingirana vojna, borba za ~ovekovi prava, pa duri i revo-

lucija. Se ~ini deka edinstven konsenzus do koj bi moèlo da se dojde e

deka interpretacijata na nastanite od toj period znae da bide sosema

razli~na vo zavisnost od nacionalnosta, a toa, pak, pretstavuva opas-

nost da dovede do takanare~eniot Sindrom na Belfast, neprijatelstvoto

da ìvee vo sekoja naredna generacija, silno i grdo.

Smetam deka nitu edno mislewe ne treba da se potceni i sekoe mis-

lewe vredi da se islu{a, bidej}i ako odime vo kraen relativizam, sekoj

ima pravo za sebe i bez ogled na toa kolku protivargumenti }e predo~ite

stavot na poedinecot najverojatno nema da se smeni poradi, kako {to

veli [openhauer, „vrodenata sueta koja ne dopu{ta ona {to prvobitno

sme go kaàle da se pokaè kako pogre{no, a ona {to na{iot protivnik

go kaàl da se pokaè kako pravilno”8. A vistinata? Taa, kako i obi~no,

se nao|a nekade pome|u…

7 Transkript od konferencijata odràna od strana na MIM, fevruari, 2004, Skopje Zabele{ka: Imeto na Muzafer Xaferi, isto taka, be{e i na spisokot na zaginatite borci na ONA, i toj spisok podocna, vo forma na letok, cirkulira{e me|u naselenieto.

8 Artur [openhauer, Eristi~ka dijalektika, str.5

13

ZA ME\UETNI^KITE KONFLIKTI I ZA TERORIZMOT VOOP[TO

„Spojot me|u etni~kite vojni i etni~kiot terorizam e

o~igleden, a vremeto }e pokaè dali terorizmot ima {ansi

da stane zamena za vojnite.”9

Prou~uvaweto na hronologijata na vooruènite konflikti od 1945

godina, pa do denes pokaùva deka najgolemiot del od niv se odvivale vo

ramkite na samite dràvi, crpej}i ja svojata sila od etnonacionaliz-

mot.10 Pokraj marksisti~kata preokupacija so op{testveno-ekonomskata

klasa kako prva referenca vo analizata na op{testveniot konflikt, bi

moèlo da se kaè deka etni~kiot identitet uspeal da obezbedi mnogu

potrajno i posilno vlijanie vrz ~ovekovoto odnesuvawe. Nasproti site

9 Mitko Kotov~evski, Sovremen terorizam, Makedonska civilizacija, Skopje-2003, str. 162

10 Christian P. Scherrer, Ethnonationalysmus in Weltsystem (Munster: Agenda Verlag, 2001), str. 25 i A.J. Jongman i A.P Schmidt, “PIOMM’s World Conflict Map 1999: A Comparison With Previous Years”

I del

14

mo}ni sili na globalizacijata i nasproti prikaznite za novata glo-

balna „masovna kultura”, fakt e deka etni~kite osobenosti, manife-

stirani preku zaedni~ki jazik i kultura, oblikuvani so zaedni~ka isto-

rija i so zaedni~ki vrednosti, vo dene{nata stvarnost ostanuvaat isto

tolku zna~ajni kolku {to bea i na vrvot na evropskite nacionalisti~ki

dvièwa za samoopredeluvawe vo XIX i vo raniot XX vek.

Ova dopolnitelno se uslo`nuva so postoeweto na kolosalen ras~ekor

me|u me|unarodniot sostav na dràvite, so svoite legalno priznati su-

vereni vladi i granici, i demografskata mapa na zasebnite etni~ki

grupi ili na nacionalnite identiteti. Imeno, poznato e deka granicite

na golem broj dràvi, ~lenki na Obedinetite nacii, bea sosema proiz-

volno povlekuvani na diplomatski konferencii vo glavnite gradovi na

evropskite kolonijalni sili, bez kakvi i da bilo obyiri za odrùvawe

etni~ka ili plemenska homogenost.

Tie, re~isi bez isklu~oci, stanale i granici na novite neza-

visni multietni~ki dràvi koi nabrgu po osloboduvaweto od evrop-

skoto vladeewe, vo 50-te i 60-te godini, se najdoa vpletkani vo ès-

toki vnatredràvni sudiri, predizvikani od etnonacionalisti~kite

dvièwa koi smetaa deka nepravedno bile li{eni od pravoto na samo-

opredeluvawe vo procesot na dekolonizacijata.

Dopolnitelni pri~ini za silniot porast na etni~kite konflikti

moè da se najdat i vo vakuumot do koj dojde po zavr{uvaweto na Studenata

vojna. Padot na komunisti~kiot reìm vo Isto~na Evropa, vo porane{niot

Sovetski Sojuz i vo porane{na Jugoslavija pretstavuva{e ohrabruva~ki

pottik za golem broj etni~ki grupi da gi odmrznat svoite animoziteti i

teritorijalni aspiracii i da go potvrdat svojot identitet preku promo-

virawe na svoite razli~ni separatisti~ki i iredentisti~ki tendencii

preku vooruèna borba ili preku zakana so nasilstvo.

Iako klasi~nite realisti sekoga{ go primenuvale konceptot na bez-

bednosnata dilema na dràvite, se ~ini deka toj, isto taka, bi moèl

legitimno da se iskoristi i vo objasnuvaweto na del od konfliktite koi

nastanuvaat na poddràvno nivo, vklu~uvaj}i gi i etnonacionalisti~kite

dvièwa.

15

Vo svojata analiza, Beri Pozen11 objasnuva deka koga edna etni~ka

grupa }e ja zgolemi sopstvenata bezbednost, veruvaj}i deka stanuva zbor

za nu`na odbrana od drugi grupi ili dràvi, sosednite etni~ki grupi

obi~no }e gledaat na toa kako na potencijalna zakana za sopstvenata bez-

bednost i }e prezemat merki koi paradoksalno }e go napravat sudirot

me|u niv u{te poverojaten. Pritoa, dinamikata na eskalira~koto nepri-

jatelstvo i na napnatosta me|u rivalskite etni~ki grupi, dopolnitelno

}e bide zgolemena so se}avawata, to~ni ili neto~ni, na nasilstvo ili na

nepravda pripi{ani na „neprijatelskata” etni~ka grupa.12

Klu~na karakteristiki za vakvite slu~ai se:

a) povikuvawe na istorijata i na mitovite;

b) pojava na militantni nacionalisti~ki lideri koi uspevaat da

mobiliziraat golemi delovi na svoite etni~ki grupi, uveruvaj}i

gi vo stvarnosta i serioznosta na „zakanata”;

v) dostapnost na oru`jeto i

g) postoewe politi~ka ili moèbi i voena poddr{ka od prijatel-

skite dràvi, od drugi etni~ki grupi ili, pak, od nadvore{ni

faktori.

„Vo istraùva~kata literatura nema ne{to {to bi dovelo do

pretpostavkata deka (vo takvite slu~ai) vooruèniot sudir }e bide

neizbeèn.”13 Toa mnogu zavisi od li~nostite, stavovite, uveruvawata i

od strategiskite i takti~ki idei na specifi~nite etnonacionalisti~ki

grupi, osobeno od nivnite lideri i sovetnici. Toa mnogu zavisi, isto

taka, i od mo`noto iskustvo od porane{nite sudiri i od lekciite koi

11 Christian P. Scherrer, Ethnonationalysmus in Weltsystem (Munster: Agenda Verlag, 2001), str. 25 i A.J. Jongman i A.P Schmidt, “PIOMM’s World Conflict Map 1999: A Comparison With Previous Years”

12 Kako primeri na vakviot proces vo praktikata bi moèle da se navedat odnosite pome|u Gruzijcite i Abhazite, od krajot na osumdesetite; potoa me|u Armencite i Az-erite; raste~kite napnatosti pome|u Hrvatite, Srbite i bosanskite muslimani vo po~etokot i vo sredinata na 90-te; sè polo{ite odnosi pome|u etni~koalbanskite Kos-ovari i kosovskite Srbi vo devedesetite; pa i odnosite pome|u etni~kite Albanci i Makedonci vo 2001. (Del od primerite se izdvoeni od: Paul Wilkinson, Terorism Ver-sus Democracy - The Liberal State Response, Frank Cass, London –Portland, Oregon, 2000, str.25)

13 Barry R. Posen, The Security Dilemma and Ethnic Conflict, Survival, 35:1 (1993) str. 27-47 i Robert Jervis, Perception and Misperception in International Politics, (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1976) str. 55-64

16

pritoa moèa da bidat nau~eni. No, sepak, svedoci sme deka nemo}ta,

nesposobnosta ili nevolnosta na politi~arite da gi prisposobuvaat

konfliktnite interesi na raznite grupi, so cel da se nadminat posto-

jnite bazi~ni konflikti vo multietni~kite op{testva preku politi~ki

sredstva, naj~esto rezultiraat vo vooruèni borbi.

Pritoa, glavnite oblici na vooruènite borbi variraat od sabotaì,

karakteristi~ni za sudiri od ponizok intenzitet, do teroristi~ki

dela koi, vo zavisnost od sposobnosta za pridobivawe pogolema javna

poddr{ka, moàt da dovedat i do po{iroki etnonacionalisti~ki vostan-

ija. Tie se osobeno opasni bidej}i brgu moàt da eskaliraat nadvor od

sekoja kontrola i „lesno moàt da ja vturnat zemjata vo dolga i krvava

gra|anska vojna.”14

Brojni eksperti za ovaa problematika predupreduvaat deka

teroristi~kite dela moàt da bidat seriozen katalizator za natamo{no

otklop~uvawe na spiralata na nasilstva. Tie naveduvaat i deka, do-

kolku uspehot na teroristi~kite dvièwa se procenuva vo odnos na

nivnata sposobnost za ostvaruvawe dolgoro~ni politi~ki celi, tie vo

nacionalisti~kata kategorija imaat najmnogu uspeh.15

„Sekade kade {to postoi dlaboko ~uvstvo na obespravenost, dis-

kriminiranost i na ogor~enost kaj pogolem del od naselenieto,

nacionalisti~kite paroli stanuvaat seriozen znak na opasnost za

reìmot na vladeewe.”16

„Ova e karakteristi~no i za dràvite vo koi postoi malcinstvo

~ie ~uvstvo na pripa|awe na zaednicata koja ja otelotvoruva dràvata

e slabo, osobeno dokolku taa dràva e napadno definirana kako nacio-

nalna dràva na druga nacija ili dokolku postoi dràvna religija koja

e razli~na od onaa na malcinstvoto.”17

14 The International Institute for Strategic Studies, The Military balance 995/96 (London: Ox-ford University Press, 1995), str. 234

15 Ted Robert Gurr and Barbara Harff, Ethnic Conflict in World Politics (Boulder, CO: West-view Press, 1994); Alex P. Schmidt, Albert J. Jongman et al., Political Terrorism, (New York: Greenwood Press, 1988), Gwyn Prins, The Heart of War- on Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century, (Routeledge, New York, 2002)

16 Paul Wilkinson, Political Terrorism, London: Macmillan 1974-, Terrorism and the Liberal State, London: Macmillan 1986, str.47

17 Vojin Dimitrijevic, Terorizam, Samizdat Free 92, Beograd, 1999, str. 92

17

„Vo vakvite slu~ai, dokolku se pojavi nacionalisti~ko teroristi~ko

dvièwe, a golem del od (malcinskata) etni~ka grupa, na primer, edna

tretina ili ~etvrtina od nejzinite pripadnici, smetaat deka celite i

barawata na dvièweto se legitimni, dvièweto }e ima mnogu pocvrsta

osnova za osporuvawe na vlasta. Patot }e bide otvoren teroristi~koto

dvièwe da gi iskoristuva sekoja voena ili politi~ka slabost i

vnatre{nite podelbi vo vlasta.”18

Kako klu~ni faktori koi odreduvaat dali edna teroristi~ka kam-

pawa }e prerasne vo po{iroko vostanie se naveduvaat19:

a) sposobnosta za pridobivawe pogolema javna poddr{ka me|u na-

selenieto;

b) stepenot na represivnata reakcija na vlasta i na bezbednosnite

sili koi vodat do zgolemuvawe na javnata poddr{ka za vosta-

nie;

v) dostapnosta na dovolni koli~estva oru`je za po~etok na

po{iroko vostanie;

g) postoeweto lideri koi se sposobni da pottiknuvaat i da

odrùvaat po{iroki vostanija i nivnoto uveruvawe deka imaat

prednost nad svoite protivnici, bilo voena, bilo finansiska;

d) napravenata procena deka nitu edna druga dràva ne bi riziku-

vala vpletuvawe vo vooruèn sudir za da im pomogne na nivnite

„neprijateli”.

No, ekspertite, isto taka, naglasuvaat i deka dokolku dojde do

po{iroko vostanie, dokaùvaweto na toa dali stanuvalo zbor za

„teroristi~ka kampawa” stanuva vistinski predizvik. Se prepora~uva,

kolku {to e mo`no, poobjektivno da se analiziraat:

1) Kontekstot na pojavuvaweto na navodnoto teroristi~ko dvièwe,

odnosno zo{to toa se pojavuva tokmu vo odreden moment, na odre-

den prostor i vo odredena konstelacija na uslovi.

18 Paul Wilkinson, Political Terrorism, London: Macmillan 1974-, Terrorism and the Liberal State, London: Macmillan 1986, str. 47

19 Paul Wilkinson, Terorism Versus Democracy - The Liberal State Response, Frank Cass, London –Portland, Oregon, 2000, str. 32-34

18

2) Biografijata, odnosno koi se lu|eto {to go so~inuvaat toa

dvièwe, od kade doa|aat, kako se regrutirani i na koj na~in se

finansirani.

3) Celite i metodite, odnosno {to e toa {to tie go sakaat i koi

sredstva gi koristat za da dojdat do toa.

Kombinacijata od odgovorite dobieni na ovie pra{awa bi trebalo

da pomogne vo davaweto pokonkreten, poto~en stav po pra{aweto dali

navistina se raboti za teroristi~ko dvièwe ili ne.20

No nitu ova ne garantira deka toj stav }e stane op{toprifaten. Ime-

no, ne smee da se zaboravi deka „ona {to se narekuva terorizam kako da

zavisi od koja gledna to~ka nabquduvame”.21 „Etiketata ,terorist‘ se lepi

i tamu kade {to nikoga{ i ne pripa|ala”.22

Samiot poim postojano se zloupotrebuva „kako grd zbor, kako neo-

dreden poim nabien so lo{i zna~ewa, kako negativna oznaka koja im se

pripi{uva na politi~kite i drugi protivnici za da ja opravda represi-

jata kon niv i kon mnogu drugi”.23 „Uspej da ja zalepi{ etiketata ,teror-

ist‘ na tvojot neprijatel i }e se zdobie{ so ogromna prednost vo borbata

za javnoto mislewe.”24 Nekoi eksperti duri i go prepora~uvaat ova(!),

dodavaj}i deka na vakov na~in „indirektno si uspeal da gi ubedi{ dru-

gite da go prifatat tvojot moralen stav”. Zna~i, odlukata dali nekogo }e

narekuvame terorist, ili, dali nekoja organizacija }e ja etiketirame

kako teroristi~ka, vo krajna instanca stanuva re~isi neminovno subjek-

tivna, „se sveduva na toa dali ~ovekot ili pogolemata op{testvena grupa

ja simpatizira opredelenata li~nost, grupa ili ideal, ili ednostavno

e protiv i ne gi prifa}a nivnite moralni stavovi i celi.”25 Sevo ova

20 Charles W. Kegley, Jr., The New Global Terrorism- Characteristiscs, Causes,Controls, Pear-son Education, Inc. New Jersey, 2003, str. 64

21 Bryan Jenkins: “International Terrorism- A New Mode of Conflict”, Crescent Publications, Los Angeles, 1975, str. 69

22 Vojin Dimitrijevic, Terorizam, Samizdat Free 92, Beograd, 1999, str. 98 „Za ju`noafrikanskiot reìm, sekoj crn demonstrant e ,terorist‘, a za argentinskata voena hunta, takov e sekoj koj {to {iri idei protiv zapadnata i hristijanskata civi-lizacija.”

23 Vojin Dimitrijevic, Terorizam, Samizdat Free 92, Beograd, 1999, str. 103

24 Gwyn Prins, The Heart of War- on Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century, (Routeledge, New York, 2002), str. 64


19

i objasnuva zo{to ovoj, star kolku i istorijata26, multidimenzionalen

26 Sovremenite teoreti~ari imaat tendecija da gi gledaat po~etocite, pa i korenot na samiot zbor „terorizam” vo vremeto na Francuskata gra|anskata revolucija. Imeno, vo francuskiot i u{te vo nekoi jazici soodvetniot zbor (francuski: terreur, anglis-ki: terror) go zadrùva svoeto originalno zna~ewe na silen, ekstremen strav, izveden od latinskiot zbor „teror’ koe pokriva sli~no semanti~ko pole. Potekloto, pak, na ovoj zbor e vo indoevropskiot koren „tras” koj zna~i i „treperewe” i „sostojba na strav”, a interesno e toa {to istiot go nao|ame i vo osnovata na makedonskiot zbor „se trese”.

Zabele{ka: Eden od vode~kite teoreti~ari na me|unarodnoto pravo, Georg [varcenberger (Georg Schwarzenberger), kako prv primer na terorizmot go naveduva Samsonovoto soboruvawe na hramot na Filistejcite, voinstven nesemitski narod vo jugozapadnata Palestina koj dolgo vreme vojuval so Izraelcite. (Bin Cheng: Aviation, Criminal Jurisdiction and Terrorism: The Hague Extradition Formula and Attacks at Airports; Contemporary Problems of International Law, 1988, str. 30)- Luis Rene Ber (Louis Rene Beres) istaknuva deka terorizmot e pojava postara od

anti~kite civilizacii Grcija i Rim i go dava primerot za ubistvoto na Julije Cezar vo 44 godina pred novata era. (Louis Rene Beres, Terrorism and Global Security: The Nu-clear Threat - Westview Press/Bolder, Colorado, str.8)

- Brojni avtori naveduvaat deka stvarnata primena na ona {to denes go narekuvame „terorizam” moè da se najde u{te vo aktivnostite na verskata sekta Sikari vo Pal-estina vo 66-72 godina od novata era. Evrejskite maì koristele mal bode` (sika), za da gi prese~at grklanite na rimskite okupatori i na nivnite sorabotnici pred o~ite na javnosta. Sikariite, kako {to ovie lu|e bile narekuvani, isto taka napa|ale bogati Evrei i gi kidnapirale nivnite slugi vo zamena za otkup. Tie bea sostaven del od grupata poznata kako Zealot, (prev. od angliski: fanatik), koja ima{e za cel da ja otfrli vlasta nametnata od strana na Rimjanite. (Harvey Kushner, Encyclopedia of Terrorism, Sage Publications, 2003 i Walter Laqueur, Origins of Terrorism, Psychologies, Ideologies, Theologies, States of Mind, Woodrow Wilson Center Press, 1998)

- I Robert Fridlender (Robert Friedlander) pi{uva deka individualnite teroristi~ki akcii, motivirani od li~ni i politi~ki strasti, kade {to ubistvata i nasilstvoto bea metodi za stvarni, radikalni promeni bea op{topoznati u{te od anti~koto vreme. No, spored istiot avtor, grupniot terorozam kako politi~ko oru`je, za prvpat {iroko e primenet od golemoislamski vooruèni grupi, vo XII i XIII vek, koi voedno i gi pretstavuvaat prvite teroristi~ki vooruèni grupi poznati pod imeto Asasins, (angl: Assasins). Terminot doa|a od arapskiot jazik i bukvalno se preveduva kako „uìvatel na ha{i{“ ili „nekoj koj mu e rob na ha{i{ot”. Ovie grupi na sekta{ki islamski fanataci, koi sekoga{ nastapuvale pod toksi~noto dejstvie na drogata bea angaìrani od strana na nivnite duhovni lideri za da ra{irat teror vo forma na ubistvo i nasilstvo me|u istaknatite hristijani i drugite verski neprijateli. (Robert A. Friedlander, The Origins of International Terrorism; Interdisciplinary Perspectives; The John Lay Press, New York and Mc Graw-Hill Book Company, 1977, str.32)

- Kako nasilstvo koe poedinecot go koristi vo sprotivstavuvaweto na dràvata, ter-orizmot se javuva i vo sredniot vek, osobeno za vreme na apsolutnite monarhii. Po Francuskata revolucija, XIX i po~etokot na XX vek se preplaveni so primeri na teroristi~ki aktivnosti. (Harvey Kushner, Encyclopedia of Terrorism, Sage Publications, 2003)

- Avtorite, isto taka, razli~no gledaat i na pra{aweto koga po~nuva sovremeniot tero-rizam i kade leàt negovite koreni. Spored najgolemiot broj od niv, sovremeniot terorizam kako metod na politi~ka borba se pojavuva vo 1960-te, periodot na nacio-nalno osloboditelnite i antikolonijalnite borbi. (Harvey Kushner, Encyclopedia of Terrorism, Sage Publications, 2003; Branislav Srdanovic, Medjunarodni Terorizam–poli-

20

fenomen nare~en terorizam sè u{te uspe{no gi izbegnuva brojnite

obidi za negovata poimna opredelba.

Opredelen broj problemi vo definiraweto na terorizmot27 proizle-

guvaat, me|u drugo, od „postojnite prakti~ni situacii koga edna li~nost

ticki delikt ekstradicija, javno preduzece Sluzbeni list SRJ, Beograd 2002; Vojin Dimitrijevic, Terorizam, Samizdat Free 92, Beograd, 1999)

27 Dosega se napraveni brojni obidi na definirawe na terorizmot. Za tekovnite defi-nicii e karakteristi~no toa {to nikoja od niv ovoj poim ne go razlikuva od drugite formi na politi~ko nasilstvo. Sega{niot opseg na definicii go vklu~uva i sledno-vo:

- Organizirana forma na nasilno odnesuvawe so cel da se vlijae na politikata ili da se zapla{i naselenieto zaradi ostvaruvawe vlijanie vrz vladinata politika.- James Lodge, Terrorism: A Challenge to the State (Martin Robertson, Oxford,1981) str. 5

- Simbioti~ko dejstvo naso~eno kon vlijanie vrz politi~koto odnesuvawe so primena na krajno nevoobi~aeni sredstva, vklu~uvaj}i ja i upotrebata na nasilstvo ili za-kanata od nasilstvo.- Thomas P. Thornton, Terror as a Weapon of Political Agitation: an internal war (The Free Press, New York, 1964); str. 71-99

- Upotrebata na strav, nasilstvo ili zakana zaradi postignuvawe politi~ki celi preku strav, zapla{uvawe ili prisiluvawe.- Robert Friedlander, Terrorism and the Law: What Price Safety? (IACP, Gaithersburg, MD, 1981), str.3

- Re~isi site nezakonski akti na nasilstvo {to se vr{at zaradi ostvaruvawe politi~ki celi po pat na tajni grupi.- Lester A. Sobel, Political terrorism (Facts on File, New York, 1975) str. 3-12

- Smisleno, namerno, sistematsko ubistvo, te{ka telesna povreda, ili zakanuvawe na nevinite za da se sozdade strav i zapla{uvawe zaradi steknuvawe politi~ka ili takti~ka prednost, obi~no za da se vlijae vrz odredena celna grupa.- James Poland, Understanding Terrorism: Groups, Strategies, and Responses (Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ, 1988) str. 11

- Koj i da bilo ~in na nasilstvo protiv nevini lu|e naso~en kon prisiluvawe na dràvata, ili koj bilo drug me|unaroden subjekt, da sledi odreden pravec na odnesu-vawe {to inaku ne bi go sledele. – Politi~ki motivirano nasilstvo {to go primenu-vaat mali grupi {to tvrdat deka se pretstavnici na narodot.- Antonio Canesse, Terror-ism, Politics and Law: The Achille Lauro Affairs (Princeton University Press, Princeton, NJ, 1989) str. 6

- Politi~ki motivirano nasilstvo od strana na mali grupi koi tvrdat deka gi pret-stavuvaat masite.- Richard E. Rubenstein, Alchemists of revolution: Terrorism in the Mod-ern World (Basic Books, New York, 1987), str. xvi.

- Pribegnuvaweto kon nasilstvo za politi~ki celi od strana na nevladini nositeli preku prekr{uvawe na prifatenite normi na odnesuvawe vo vrska so izrazuvaweto nezadovolstvo, nesoglasuvawe ili sprotivstavenost na politi~kite celi poddràni od legitimnite vladini nositeli vo dràvata. Juliet Lodge, ed., the Threat of Terrorism (Westview, Boudler, CO, 1988) str. xii

- Nezakonskata upotreba na sila ili na nasilstvo, od strana na grupa (grupi) od dvajca ili pove}e poedinci, protiv lica ili imot za da se zapla{i ili prisili vladata, gra|anskoto naselenie, ili koj bilo niven segment, zaradi ostvaruvawe politi~ki ili op{testveni celi. - US Department of Justice

Sekoja od gorenavedenite definicii, pove}e ili pomalku, e orientirana okolu dva koncepta, upotrebata na sila i politi~kata cel {to stoi zad teroristi~kiot ~in. Stravot i iznenaduvaweto se dvata koristeni takti~ki koncepti.

21

e proglasena za terorist od eden sloj na op{testvoto, a od drugata, spro-

tivnata strana e pofaluvana kako borec za sloboda i se vozdignuva i ce

veli~i kako heroj ili, `rtva na sistemot‘”.28

Dopolnitelna te{kotija e {to sovremenite teroristi~ki organiza-

cii se napolno svesni za ova i poradi toa sè pove}e si opredeluvaat im-

iwa koi go isklu~uvaat zborot terorizam vo koj i da bilo oblik29. Names-

to ovoj zastra{uva~ki termin koj bi gi multipliciral nivnite proble-

mi na vnatre{en i na me|unaroden plan, teroristi~kite grupi aktivno

nastojuvaat za sebe da gi pot~inat slednive pretstavi, odnosno nivnite

slobodoqubivi, odbranbeni i sveti celi: a) sloboda i osloboduvawe30;

b) armii ili drugi organizaciski strukturi31; v) vistinski samoodbra-

nbeni dvièwa32; g) pravedna odmazda33.


29 Vo eden period, samite teroristi bile mnogu pokooperativni i pomalku pla{livi za da se nare~at so vistinskoto ime. Ne se obiduvaa da se prikrivaat zad semanti~koto maskirawe na etiketata „borci za sloboda” ili „borci za ~ovekovi prava”, fraza ~estopati prisutna vo ponovo vreme. „Najkorektni” vo ovoj pogled bile anarhistite vo XIX vek koi sebesi se narekuvale teroristi bez nikakov sram ili strav kako }e bi-dat tretirani, dodeka svojata taktika mo{ne transparentno ja proglasuvale za terori-zam. No sepak, ovoj „teroristi~ki zanes” i entuzijazam ne trael dolgo. Se smeta deka evrejskata teroristi~ka grupa od 40-te godini na XX vek, poznata kako Lehi (evrejski akronim za Lohamesi Herut Jisrael - Borci za sloboda na Izrael), be{e edna od posled-nite teroristi~ki grupi koja tolku javno se deklarira{e. Sepak, karakteristi~no e {to ovaa grupa be{e mnogu pootvorena od drugite srodni grupi i ne go odbra nazivot Teroristi~ki borci za Izrael, tuku pomalku pejorativniot naziv „Borci za sloboda na Izrael”. Poznatiot brazilski revolucioner Karlos Marigela 20 godini podoc-na }e iskaè opredeleno vozdrùvawe od otvorenoto propagirawe na upotrebata „teroristi~ka taktika” koja ja zameni so „urbana gerila”. Ova e zna~ajna tendencija kon se poizvrteni semanti~ki zamagluvawa koi imaat edinstvena cel da gi ublaàt pridru`nite tonovi na terorizmot i da ja prikrijat negovata prava su{tina vo poslednata dencenija na XX vek i vo prvata decenija na XXI vek. (Mitko Kotov~evski, Sovremen terorizam, Makedonska civilizacija, Skopje-2003, str. 67-68).

30 Na primer: Nacionalniot front za osloboduvawe na Palestina, Sloboda za baskis-kata tatkovina.

31 Na primer: Narodna osloboditelna armija, Osloboditelni tigri na Tamil Elam (Ta-mil Eelam).

32 Na primer: Afrikansko dvièwe na otporot, Organizacija za odbrana na slobodniot narod.

33 Na primer: Organizacija za ugnetenite na Zemjata; Pravednite komandosi na ermen-skiot genocid.

Zabele{ka: Drugi teroristi~ki organizacii svesno izbiraat imiwa koi se izrazito neutralni i zatoa se oslobodeni od site asocijacii koi bi moèle da im na{tetat, na primer: Svetol pat, Linija na frontot, Al dava (Povik), itn. (Site primeri se prezemeni

22

Vrz osnova na sevo ova, ekspertite zaklu~uvaat deka borbata za ubedu-

vawe, odnosno dokaùvaweto na ~inot na terorizmot „e najmakotrpnata,

najdolgotrajnata, najneizvesnata, no vo isto vreme i najzna~ajnata borba

protiv terorizmot, teroristite i protiv nivnite organizacii.”34

Od nejzinata uspe{na realizacija vo golema mera }e zavisi i real-

izacijata na celite protiv konkretno teroristi~ko zlo i negovata osuda

na vnatre{en i na me|unaroden plan. Obratno, ako teroristite ja dobijat

ovaa borba, tie }e ja dobijat sevkupnata poddr{ka i simpatiite, }e go

izbegnat vistinskoto etiketirawe, }e se eliminiraat site napori tie

da se nare~at so vistinskoto ime i golemi se {ansite deka tie }e uspeat

napolno da gi ostvarat svoite politi~ki ili drugi celi.

od: Harvey Kushner, Encyclopedia of Terrorism, Sage Publications, 2003 i Walter Laqueur, Ori-gins of Terrorism, Psychologies, Ideologies, Theologies, States of Mind, Woodrow Wilson Cen-ter Press, 1998 i od Mitko Kotov~evski, Sovremen terorizam, Makedonska civilizacija, Skopje-2003, str. 77)


23

ZA ISTORIJATA I MITOVITE NA BALKANOT I VO MAKEDONIJA

„Faktot deka nema balkanska etni~ka grupa na koja

,istorijata‘ ne & storila zlo, gi pravi sovremenive balkanski

dràvi podatlivi na maligen nacionalizam koj ja crpi svojata

omraza od dlabo~inite na istorijata.” 35

Za da gi primenime preporakite spomenati vo prethodnoto poglavje

na slu~ajot „Makedonija 2001” i da vidime do kakov zaklu~ok ili do

kakvi zaklu~oci }e nè dovedat tie, }e se obideme da napravime eden

kratok presek niz istorijata i eden pregled na mitovite na Balkanot,

za da gi razbereme donekade podobro etnonacionalisti~kite i stereo-

tipnite razmisluvawa koi, za àl, se prisutni i denes. Velam „obideme”

i „donekade” bidej}i se ~ini deka sekoja balkanska etni~ka grupa ima

35 Denko Maleski, Lekcii nau~eni: Balkanot i Makedonija, deset godini potoa, New Balkan Politics, Issue 1, (internet: www.newbalkanpolitics.org.mk)

II del

1

24

nekakvo svoe tolkuvawe na istoriskite nastani koe znae da bide i sos-

ema razli~no od ona na drugite etni~ki grupi. Kade po~nuvaat razidu-

vawata? Pa, u{te od samiot po~etok, od pra{aweto koj prv se doselil na

Balkanot.(!)36

Nepristrasnosta, nesamokriti~nosta i emotivnata neutralnost pri

tolkuvaweto na istoriskite nastani, sekako, se zna~ajni faktori koi os-

tavija luzni i ogor~enost vrz kolektivnata svest na balkanskite narodi.

Mesnoto naselenie bilo i sè u{te e podeleno vo tolku mnogu fragmenti-

rani delovi kolku {to sodrì i nacionalnosti, a sepak, „istoriskite

nepravdi” prodolùvaat da ìveat vo sekoe naredno pokolenie dol`

etni~kite linii.

Eden od primerite preku koj bi moèlo da se ilustrira vakvoto

tvrdewe e prikaùvaweto na rezultatite od istraùva~kata studija

Etni~kite tenzii vo Republika Makedonija sprovedena vo 1994 godina

od Institutot za sociolo{ki, pravni i politi~ki istraùvawa.

Sekako vpe~atlivi se iskaùvawata na pripadnicite na oddelni

etni~ki grupi vo Makedonija, osobeno na onie od pomladite generacii.

Me|u sredno{kolcite koi bile anketirani vo toa vreme, duri 69,39%

cvrsto stoeja na stavot deka „Kon drugite nacii sekoga{ treba da se bide

pretpazliv i vozdràn duri i koga ni se prijateli”, a visoki 44% izja-

vija deka „mrazat nekoja od nacionalnostite”. Eden od zaklu~ocite koj

vo ovoj kontekst se beleì i vo Nacionalniot izve{taj za ~ovekoviot

36 Albanskite praistori~ari, istori~ari i lingvisti se ednoglasni vo tvrdeweto deka Albancite se potomci na Ilirite i deka tie, od 2000 godina p.n.e. ìveat na terito-rii na koi otsekoga{ ìveele, t.e. na celiot dene{en Zapaden Balkan. Tie smetaat deka koga Slovenite po~nale da se doseluvaat na Balkanot, vo sedmiot vek p.n.e., Al-bancite ve}e dolgo vreme bile prisutni na toa podra~je. Od druga strana, srpskite istori~ari gi pobivaat vakvite tvrdewa, velej}i deka Albancite ne se potomci na Ilirite i deka za prvpat se doseluvaat vo zemjite na ju`nite Sloveni duri vo docniot XVIII vek. Interesno e da se navedat i tvrdewata na gr~kiot istori~ar Gijanaris koj pi{uva deka „iako se smeta deka Ilirite bile najverojatno prvite ìteli na Balkan-skiot Poluostrov, sepak treba da se navede deka Helenite bile prvite {to ostavile nekakov zapis, za niv i za nivnite sosedi”. Makedonskiot Institut za nacionalna istorija, pak, pi{uva deka „najstaroto naselenie na teritorijata na Makedonija ve-rojatno bilo srodno so predgr~koto, naseleno vo Egeja. Po nego se naselile Traki i Iliri, vo tekot na vtoriot milenium p.n.e.” (Georges Castellan, Histoire de l’ Albanie et des Albanais, Editions Armeline, 2002; Nicholas Gianaris, Geopolitical and Economic Changes in the Balkan countries, Praeger Publishers, 1996, str.3; Institut za nacional-na istorija – Skopje, Istorija na makedonskiot narod, NIP Nova Makedonija, Skopje 1969 god., str.33 )

25

razvoj, objaven od UNDP vo 2001 godina, e deka „Vo Makedonija, u{te na

rana desetgodi{na vozrast, decata imaat jasno iscrtani predrasudi i

negativni stereotipi za pripadnicite na ostanatite etni~ki grupi.”37

Vakvite predrasudi, naj~esto protkaeni vo mitovi so pogrdna kono-

tacija, pravat ednite postojano da se ~uvstvuvaat somni~avi, zagrozeni,

nesigurni vo odnos na drugite…

Vo 1999 godina Iso Rusi objavi statija vo koja, me|u drugoto, se veli:

„@alniot, no vistinskiot fakt e deka albanofobijata e ona {to gi obe-

dinuva Slovenite, pravoslavniot narod.”38 Se ~ini deka i pove}eto od

Albancite koi ìveat vo Makedonija, a i vo regionov, go delat ova mis-

lewe. Da se obideme da objasnime zo{to e ova taka…

Spored nekoi izvori, teritoriite na koi etni~kite Albanci bile

naseleni i pretstavuvale mnozinstvo vo XIX vek ne se sovpa|aat so teri-

toriite na dene{na Albanija.39

„Albanskiot narod se soo~i so podelba na svojata teritorija u{te

od Berlinskiot kongres od 1878 koj dovede do teritorijalna ekspanzija

na Srbija, Crna Gora i na Grcija, na smetka na teritoriite naseleni od

Albanci: Srbite, Crnogorcite i Grcite gi izbrkaa so sila Albancite od

nivnata zemja i ja koloniziraa.”40

Vo juni 1878 Prizrenskata liga be{e sozdadena vo Kosovo, a so nea

i vooruèna armija, so zada~a da se spre~i ona {to spored albanskiot

klan na Gegite be{e oceneto kako nasilna penetracija na Slovenite na

nivnite zemji.

No, nezavisnosta na Albanija e proglasena duri vo 1912 godina, i

37 Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesi-gurnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za razvoj na Obedinetite nacii, str.100

38 Iso Rusi, statija - Makedonija denes, 1999

39 Na primer, @or` Kastelan (Georges Castellan), povikuvaj}i se na del od literaturata napi{ana za albanskata istorija, beleì deka vo 1875 godina teritorijata naselena od etni~ki Albanci iznesuva{e okolu 80.000 km2 i se protega{e na teritorijata na Podgorica, Tivat, Ulciw, Ni{, Novi Pazar, Vrawe, Kumanovo, Skopje, Tetovo, Gosti-var, Ki~evo, Prilep, Bitola, Preveza, Konica i na Janina (Georges Castellan, Histoire de l’ Albanie et des Albanais, Editions Armeline, 2002)

40 Predgovor na trud objaven od Institutot za istorija na Univerzitetot vo Pri{tina (Kristina Balakovska,…)

26

toa kako brz odgovor na navleguvaweto na srpskite i crnogorskite trupi

vo Makedonija, i na gr~kite trupi vo Epir. Narednata godina, golemite

sili gi priznaa granicite na dene{na Albanija, no edna tretina od al-

banskoto naselenie ostana pod srpsko-crnogorskata administracija,

vklu~uvaj}i gi Kosovo i Metohija i zapadniot del od dene{na Makedoni-

ja.

Pome|u 1912-1918 godina na nekoi od toga{nite srpski teritorii,

kako na primer Kosovo, Sanxak i delovi od Makedonija, „srpskata vojska

gi sproveduva{e novodonesenite zakoni so koi se vr{e{e nasilna emi-

gracija, deportacija, eksproprijacija na albanskata sopstvenost kako i

kolonizacija na albanskonaselenite mesta od strana na Srbi i Crnogo-

rci. Doseluvaweto na Srbite i Crnogorcite vo selata i domovite na Al-

bancite ima{e negativno vlijanie vrz nivnoto psiholo{ko gledawe na

rabotite, kako i vrz nivnata percepcija na bezbednost.”41

Nabrgu potoa, bea predloèni u{te podrasti~ni merki. ûbrilovi}

vo negoviot proekt od 1939 godina nare~en Proteruvawe na Albanci-

te, im prepora~al na dràvnite vlasti da gi prinudat site Albanci,

koristej}i se so dràven i voen teror, da emigriraat vo Albanija ili

vo Turcija42 .

Vakvite politiki sekako vlijaele vrz formirawe na antislovenska

albanska svest, neprijatelski nastroena kon balkanskite Sloveni koi

im vlevaa postojano ~uvstvo na zakana.

Vo 1943 godina, so ra|aweto na Titovata avnojska Jugoslavija,

etni~kite Albanci prodolìja da ja ~uvstvuvaat opresijata inducirana

od Slovenite. Albancite nemaa ednakov status kako i drugite narodi od

porane{na Jugoslavija, t.e. nemaa svoja republika. Novata Jugoslavija gi

ostavi Albancite podeleni vo tri od toga{nite jugoslovenski republiki,

Srbija, Crna Gora i Makedonija. A po Vtorata svetska vojna, nivnata sos-

tojba dopolnitelno se vlo{i…

41 Institut za nacionalna istorija - Pri{tina

42 Denes ovoj dokument se smeta kako manifest na etni~koto ~istewe na Albancite vo toga{na Jugoslavija.

27

„Po zavr{uvaweto na Vtorata svetska vojna e izvr{en genocid

vrz Albancite. Ne se vode{e smetka dali tie bea progermanski ili

propartizanski orientirani. Ednostavno se vr{ea masovni egzeku-

cii. Ottoga{, tenzijata postojano raste{e. Vo tekot na pedeset-

tite i {eesettite godini, praktikata na bespri~insko zatvorawe

na Albancite prodolì. Golem del od sudskite procesi bea monti-

rani, i toa sozdava{e ~uvstvo na obespravenost kaj na{ite sonarod-

nici, no i ~uvstvo deka treba da se napravi ne{to za da se smenat

rabotite. Eden od akterite na ona {to se slu~uva{e ponatamu sum i

jas…” - raskaùva Ali Ahmeti.43

Sè do 1963, Albancite vo Makedonija i vo Crna Gora go imaa statu-

sot na narodnost. Kosovo i Metohija, kade {to Albancite go so~inuvaa

mnozinstvoto od naselenieto ostana avtonomna pokraina, vo ramkite na

Srbija, bez pravo na samoupravuvawe. Vo 1963 dojde do podobruvawe na

statusot na Albancite, dojde do pogolem stepen na decentralizacija, a

vo 1970 godina be{e otvoren i Pri{tinskiot univerzitet44. Vo ovoj pe-

riod, odnosite so Albanija bea normalizirani i ova ovozmoì zajaknu-

vawe na vrskite me|u Kosovarite i Albancite od Albanija. So Ustavot

od 197445, avtonomnata pokraina Kosovo dobi i lokalna samouprava…

43 Intervju so Ali Ahmeti, [ipkovica, oktomvri 2002 god.

44 „Kako del od naselenieto na porane{na Jugoslavija, albanskoto malcinstvo vo Make-donija be{e nesomneno integralno povrzano so etni~kite Albanci na Kosovo. Vo toa vreme ne postoeja restrikcii za patuvawe na gra|anite na Jugoslavija vo ramkite na samite republiki. Makedonskoto etni~ko albansko malcinstvo be{e slobodno da u~i na Pri{tinskiot univerzitet, kade {to mnozinstvoto studenti bea etni~ki Albanci. Kosovo, isto taka, sluè{e i kako nekakov bezbednosen ventil za politi~kite ambi-cii na Albancite koi ̀ iveeja vo Makedonija. Sè do docnite 80-ti vo Socijalisti~kata liga na Kosovo dominiraa etni~kite Albanci. Taa be{e mnogu pootvorena za Alban-cite vo Makedonija otkolku samata Makedonija, {to be{e upravuvana od strana na golemoto mnozinstvo Makedonci. Vo me|uvreme ekstremisti~kite grupi, od koi mnogu-mina se zalagaa za secesija na Kosovo i za negovo pripojuvawe kon Albanija, bea aktivni me|u studentite na Pri{tinskiot univerzitet od 80-te navamu. Mnogumina od idnite lideri na demokratskite partii, kako i na vooruènite dvièwa koi podocna }e dejstvuvaat vo Kosovo, Ju`na Srbija i vo Makedonija bea politi~ki socijalizirani za vreme na svoite studentski godini vo Pri{tina. Kosovo prodolì da ja igra vak-vata svoja uloga za Albancite od Makedonija i po steknuvaweto na nezavisnosta na Makedonija.” (Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedo-nia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commissioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey)- str. 33

45 Zabele{ka: „Po temelno istraùvawe vo drugi multietni~ki dràvi, moème da

28

no, „Nie prodolìvme da gi uìvame samo kulturnite prava {to gi

imavme kako malcinska grupa i ne po~uvstvuvavme nekoi povolnosti

od sevo ova” - veli Ahmeti, dodavaj}i deka Albancite ve}e dolgo vreme

smetaa oti nivnata sloboda na izrazuvawe na sopstveniot identitet vo

Makedonija ne e izdignata na zadovolitelno nivo. Ve}e dolgo vreme se

~uvstvuvaa diskriminirani, otfrleni, zapostaveni….

„Kako gimnazist, jas ne go znaev makedonskiot jazik i pobarav da

u~am na albanski jazik. No, u{te od po~etok naiduvav na pritisok i

na nepravda. Ne bevme tretirani isto, mladite Makedonci i mladi-

te Albanci. Se rabote{e za edna pogre{na politika, samata dràva

producira{e nezadovolstvo i neprijateli”46 - prodolùva so svojata

prikazna Ahmeti.

Po 1913 godina, Vardarska Makedonija stana del od Srbija, {to

zna~e{e deka politikata na srpskite vlasti, isto taka, be{e primenuvana

i na ovaa teritorija. Otkoga stana partner vo novata jugoslovenska

federacija vo 1944 godina, Makedonija gi sproveduva{e politikite

bliski na komunisti~koto vodstvo vo Belgrad. Edna od tie politiki be{e

i priklu~uvaweto kon kampawata protiv Enver Hoxa i Albancite vo 1968

godina. Sli~no, vo 1981, po kosovskite demonstracii, spored nekoi

tvrdewa, makedonskite vlasti vodea otvorena borba protiv mnogumina

poedinci koi se osmelile da protestiraat.

„Vo 1981 godina po~naa demonstraciite vo Pri{tina. Barawata

bea zakonski: kosovskata avtonomija da se podigne na nivo na

republika, kosovskite bogatstva da se koristat od strana na

gra|anite na Kosovo i Kosovo da dobiva ist tretman kako i drugite

{est republiki. Ne{to malku pred nastanite na Kosovo, i nie vo

Makedonija pobaravme univerzitet na albanski jazik vo Skopje.

Podnesovme oficijalno barawe, no ni{to ne se slu~i. Posle po~etokot

zaklu~ime deka Ustavot na Makedonija od 1974 godina e na listata na onie ustavni do-kumenti koi, spored zapadnoevropskite kriteriumi i standardi se bliski do „maksi-mumot” vo odnos na na~inot na regulirawe na statusot na nacionalnosti-malcinstva i na nivnite prava vo ovoj daden istoriski period. (Minorities in Macedonia in the Political and Constitutional Acts: From the 1903 Krushevo Manifest to the 2001 Constitu-tional Amendments, Slavko Milosavlevski, New Balkan Politics, www.newbalkanpolitics.org, str.4)

46 Intervju so Ali Ahmeti, [ipkovica, oktomvri 2002 godina

29

na demonstraciite nie samo se solidariziravme so barawata na

gra|anite od Kosovo. No, otkako se vrativme vo Makedonija, po~naa

da gi sledat site studenti. Jas sum eden od niv. Me zadràa 60 dena

vo istraèn zatvor, bez nikakov dokaz, i bev maltretiran…Vakvata

diskriminacija prosledena so primena na tortura vode{e kon toa

neprijatelstvoto protiv na{ata dràva postojano da se zgolemuva”

- raskaùva Ahmeti, dodavaj}i: „Vakvite nastani prodolìja do 1984

godina. Mnogumina od moite drugari bea zatvoreni. Jas se kriev dve

godini vo Makedonija, Kosovo, Hrvatska… i od 1986 otidov na Zapad.

Pobarav politi~ko zasolnuvawe, i ottoga{ po~nav politi~ki da se

angaìram protiv pogre{nata politika na Komunisti~kiot sojuz na

Jugoslavija. Od dene{na gledna to~ka, moàm da kaàm deka toa be{e

uspe{no. Uspeavme da sru{ime edna od najgolemite diktaturi, taa na

Milo{evi}.”47

Na po~etokot na devedesettite Albancite gi pozdravija promenite

{to nastanaa toga{ vo Isto~na Evropa. Mislea deka kone~no }e gi dobijat

pravata {to gi zasluùvaat, no, nivnite o~ekuvawa ne se potvrdija.

„Vo Makedonija nie odigravme aktivna uloga za da napreduva

pluralizmot i da ne se povtorat gre{kite od minatoto, no ni{to

ne se popravi. Se usvoi Ustavot bez poddr{ka na Albancite i tie

po~naa da gi postavuvaat svoite barawa na legitimen na~in. Sakaa

podednakvo da bidat zastapeni vo instituciite na dràvnata

vlast, vo sudstvoto, vo Armijata, vo policijata, no toa ne se slu~i. Vo

Gostivar pobaraa svoj nacionalen simbol, {to rezultira{e co trojca

ubieni i desetmina povredeni. Pra{aweto za visokoto obrazovanie

povtorno ne be{e seriozno zemeno predvid. Albancite bea prisileni

nasilno da otvoraat objekti za obrazovanie. Se prodolùva{e so

pogre{nata politika.48 Kontinuirano gi postavuvavme istite

barawa. Im stavivme do znaewe i na doma{nite avtoriteti, a i na

47 Intervju so Ali Ahmeti, [ipkovica, oktomvri 2002 god

48 Interesno e da se zabeleì deka po nastanite vo Gostivar, toga{niot rektor na Tetovskiot parauniverzitet Fadiq Sulejmani }e re~e deka „nema nikakva razlika pome|u Makedoncite i Srbite”. Vo 1999 Kim Mehmeti, pak, }e napi{e deka „Iako {ovinizmot e srpski proizvod, negovite najdobri konzumenti moè da se najdat me|u makedonskite politi~ki eliti.”

30

zapadnite, deka, dokolku ne se podobrat pravata na Albancite vo

Makedonija, moè da dojde do vooruèno vostanie. No, tie pokaàa

golema indiferentnost, ne be{e zemen predvid alarmot {to nie

go dadovme. Nie se nadevavme deka vojnata vo Kosovo pozitivno }e se

reflektira i vrz makedonskite vlasti, da ja podobrat sostojbata

tuka. No, ne samo {to ne go popravija, tuku moè da se kaè deka i

u{te pove}e go zaostrija politi~kiot kurs. Redica mladi Albanci

od Makedonija koi dobrovolno se angaìrale vo vojnata vo Kosovo

bea staveni vo zatvor. Dvajca od niv bea ubieni vo zatvorot vo

[utka. Drugite izbegaa, povtorno se vratija vo Kosovo. Tie stanaa

tlee~ki rizik za dràvata koja odbiva{e da gi amnestira. Ottoga{,

sostojbata samo dopolnitelno se vlo{uva{e, i ni{to ne se prave{e

za podobruvawe na pravata na Albancite. Jas ednostavno ne moèv da

ostanam indiferenten na site ovie nastani, a ne moèa toa da go

napravat ni moite istomislenici.”49

Drugite balkanski narodi ovie nastani, pak, gi tolkuvaat na eden

sosema poinakov na~in. Ona {to Albancite go narekuvaat „dolgogodi{na

borba za prava”, ~estopati se opi{uva so zborovite „iredentizam”

i „al~nost za osvojuvawe novi teritorii”. Se ~ini deka slikata za

albanskata ambicija za sozdavawe golema Albanija e dlaboko vreàna

vo svesta na balkanskite Sloveni, a osobeno kaj Makedoncite. Da se

obideme da go objasnime i ova…

Sè po~nuva nekade vo 1928 godina50, koga kralot Zogu odbira da


50 Korenite, osobeno vo kontekst na makedonsko-albanskite odnosi, moè da se bara-at u{te podaleku vo istorijata. Na primer, spored istoriskite u~ebnici e poznato deka za vreme na turskoto vladeewe, Albancite vo Makedonija ja uìvaa polo`bata na privilegirana vladeja~ka klasa vo odnos na pot~inetite slavo-hristijanski masi, tokmu poradi nivnata muslimanska veroispoved, i tie svojata polo`ba mnogu ~esto ja zloupotrebuvale. Isto taka, interesno e da se navede i deka vo prvata polovina na XIX vek mnogumina od ~iflik-sajbite na teritorijata na dene{na Makedonija bea od albansko poteklo. Uslovite na ìveewe na makedonskite selani vo toa vreme se opi{uvaat kako isklu~itelno te{ki. Tie bile obremeneti so te{ki danoci koi naj~esto ne bile vo sostojba da gi platat, pa zatoa bile prinudeni da gi obrabotu-vaat posedite na albanskite feudalci. Dopolnitelno, „Makedonija bila postojano izloèna na pqa~kaweto na razbojni~kite bandi. Osven {to go zbirale positniot i jadriot dobitok, ja palele poku}ninata i celi sela, bandite vo ovoj period po~nuvale da zaplenuvaat i lu|e za ~ie osloboduvawe barale otkup vo zlato. Vo zapadna Make-donija postoele muslimanski sela {to se zanimavale samo so pqa~ka{ko stopanisu-

31

se narekuva „kral na Albancite” namesto kral na Albanija, i pritoa

vetuvaj}i: „Tirana nikoga{ nema da gi zaboravi 35% Albanci koi ostanaa

da ìveat nadvor od dràvnite granici”.51

Vo 1939 godina, fa{isti~ka Italija ja pripojuva Albanija, a so toa

gi nasleduva i site iredentisti~ki aspiracii koi bea neguvani za vreme

na vladeeweto na kralot Zogu. Dve godini podocna, Italija, vleguvaj}i

vo vojna protiv Grcija i Jugoslavija, gi pripoi site balkanski regioni

naseleni so Albanci kon Albanija, ovozmoùvaj}i go na toj na~in i

prvoto ra|awe na golema Albanija.

Vo juni 1941 bea okupirani i teritoriite na zapadna Makedonija.

Italijanskite okupatorski sili bea pretstaveni kako osloboditeli

na albanskiot narod od opresivnite reìmi na Jugoslavija.

Administracijata na okupaciskite sili vospostavena vo zapadna

Makedonija be{e podelena pome|u italijanski i albanski segmenti.

Vo maj 1941 e formiran albanski komitet vo Tetovo koj baral Tetovo

da bide „oslobodeno” od Italija i da bide soedineto kon Albanija. „Vo

toa vreme od Skopje vo Tetovo doa|aa intelektualci Albanci i zaedno

so postojniot albanski komitet vo Tetovo organiziraa demonstracii za

prisoedinuvawe ne samo na Tetovo, tuku i na Skopje kon Albanija.”52

Vo dekemvri 1941 civilnata administracija vo ovoj del na

Makedonija „ja prezema Ministerstvoto za novooslobodenite zemji na

Albanija koe postoe{e sè do 1943 koga be{e ukinato. Po ova, funkcite

na toa ministerstvo preminuvaat na soodvetnite ministerstva vo

kvislin{kata vlada na Albanija. Velikoalbanskite kvislinzi,

polzuvaj}i ja nacionalnata i ekonomskata obespravenost na Albancite

vo stara Jugoslavija, po~naa da sproveduvaat sistematska politika

za prodlabo~uvawe na jazot me|u Albancite i Makedoncite na ovaa

teritorija.” 53

vawe. Najpoznatoto od niv bilo albanskoto selo Vele{ta, na patot Struga - Debar” (In-stitut za nacionalna istorija – Skopje, Istorija na makedonskiot narod, NIP Nova Makedonija, Skopje 1969 god., str.111)

51 Histoire de L’Albanie et des Albanais- Georges Castellan Editions Armeline, str. 78

52 Institut za nacionalna istorija – Skopje, Istorija na makedonskiot narod, NIP Nova Makedonija, Skopje 1969 god., kniga 3, str. 282

53 Isto, str. 287

32

Velikoalbanskata vlast go popolni administrativniot, sudskiot i

policiskiot aparat celosno so lica od albansko poteklo.

„Na povisokite mesta bea postaveni petokolona{i, fa{isti i drugi

elementi dovedeni od Albanija, dodeka na poniskite mesta vo organite

na administracijata bea postaveni mesni kvislinzi.”54 Opresivnite

politiki promoviraa, isto taka, i eden u~ili{ten sistem vo koj moè{e

da se u~i edinstveno na albanski jazik i, dopolnitelno na ova, slovenskite

formi na li~ni imiwa bea zamenuvani so albanski.

Vedna{ po zavr{uvaweto na Vtorata svetska vojna ekstremisti~ki

nacionalisti~ki organizacii po~naa da dejstvuvaat vo regionot.

Edna od niv, Bali i kombetar (Balli i kombëtar)55, so poddr{ka na

porane{nite kolaboracionisti i na del od narodot kon ne sakaa da

se vrati „bezzakonieto i terorot na nenarodnite reìmi na stara

Jugoslavija”56, zapo~naa od 1944 do 1948 borba protiv jugoslovenskite

vooruèni sili vo obid da se za~uva edinstvoto na dotoga{ steknatite

teritorii.

Vo me|uvreme, za vreme na Titova avnojska Jugoslavija, Makedonija

za prvpat stekna pravo na samoupravuvawe i Makedoncite bea priznati

kako narod vo ramkite na Jugoslavija. Site nastani po Vtorata svetska

vojna ukaùvaa deka Albancite prodolùvaat da se borat za avtonomija na

site regioni vo koi ìveeja. Pa taka, mitot za soni{tata na site Albanci

za sozdavawe golema Albanija, vleva{e strav vo Makedonija, novata

etni~ki heterogena republika…a osobeno kaj etni~kite Makedonci koi

bea cvrsto re{eni qubomorno da si go ~uvaat i da go afirmiraat svojot

identitet.

Vo noemvri 1968, den pred Denot na nezavisnosta na Albanija,

zapo~naa nemiri vo Pri{tina. Malku potoa, istoto se slu~i i vo Tetovo,

pod silni nacionalisti~ki obele`ja. Ova be{e i prvoto navestuvawe

54 Isto, str. 284

55 Interesno e da se napomene deka i denes sè u{te trae debatata pome|u makedonskite i albanskite istori~ari okolu mestoto i ulogata na Bali i kombetar vo istorijata. Vo posledno vreme mediumite pi{uvaat za navodnoto povtorno osnovawe na ovaa or-ganizacija vo Makedonija

56 Isto, str. 287

33

deka nastanite od sosedstvoto imaa mo} i moèa silno da vlijaat vrz

nastanite vo Makedonija.

„Spored ona {to go nasledivme od Socijalisti~ka Republika

Makedonija, koga taa be{e federativna ~lenka na Jugoslavija,

nacionalnite malcinstva, odnosno narodnostite, se tretiraa na

na~in koj dava{e nade` deka tuka nema da ima nekoi golemi problemi.

Me|utoa, u{te vo po~etokot se pokaà deka vo ostvaruvaweto na

ramnopravnosta, sakale ili ne, se javuvaa razni tenzii vo prakti~nata

realizacija na ustavnite prava”57 - pi{uva Kiro Gligorov vo svojata

kniga Makedonija e sè {to imame, dodavaj}i: „Nastojuvavme tie

problemi da gi re{avame eden po eden… so zaedni~ko angaìrawe

na site. Postojano se zalagav za ist tretman na site gra|ani na

zemjata, bez ogled na nivnata nacionalna, verska ili politi~ka

pripadnost. Za toa vodevme smetka i pri formiraweto na Vladata,

pri ekipiraweto na drugite institucii na dràvnata vlast,

na sudstvoto, na Armijata, na policijata…ova go ~uvstvuvav kako

ustavna obvrska na dràvnite organi, no i kako uslov bez koj ne }e

moème Makedonija da ja izgradime kako gra|anska i demokratska

dràva. Znaev deka za toa ni e neophodna i sekojdnevna konstruktivna

sorabotka i so nacionalnostite, pri {to }e naglasam i so samite

Albanci, kako najgolema po Makedoncite, narodnosna grupa vo zemjata.

êsto istaknuvav, a toa i go pravev - deka e potrebno da se sedne na

masa i da se razgovara onolku vreme kolku {to e potrebno dodeka ne se

najde doverba i ne se najdat osnovi za trajno soìtelstvo.”58

No, „Na{ite malcinstva se dosta razli~ni od na{iot narod. Tie

imaat druga istorija, drugo poteklo, druga vera, kulturni tradicii

koi se specifi~ni za niv, i seto toa treba da se po~ituva i neguva”,

me|utoa, „Osnovata na suverenitetot na Republika Makedonija, kako

{to pi{uva i vo na{iot Ustav, se gra|anite. I sekoj od niv e nositel

na toj suverenitet. Spored toa, sekomu treba da mu se ovozmoì da

gi iskaè svoite posebnosti i so toa da go za~uva identitetot…

57 Kiro Gligorov, Makedonija e sè {to imame, Izdava~ki centar TRI, 2001 -str. 511

58 Isto, str. 512

34

no, vo isto vreme, da bide i dobar gra|anin na Republika Makedonija.

[…] Dràvata e taa {to ne obedinuva, i site nie kako dràvjani i

gra|ani na taa dràva treba da uìvame ednakvi prava. Albancite,

kako del od albanskiot narod koj ima svoja dràva, a ìveat vo ovaa

zemja treba da se zalagaat za svoite prava, no i da ja pokaàt svojata

odgovornost i lojalnost sprema ovaa dràva”. […]

„Vo ponovo vreme sè pove}e se govori za toa deka Albancite, kako

kolektivitet, ne bile ramnopravni, bile gra|ani od vtor red i za

niv se baraat takvi i takvi prava. Toa po moe mislewe, sakale ili ne,

vodi kon politizacija na problemot. Koga vo diskusiite albanskite

pretstavnici na Parlamentot bea upatuvani na normativniot del

od Ustavot, tie velea: ,Nie ne sporime deka vo toj del od Ustavot,

gra|anite se tretiraat ednakvo, bez ogled na nivnoto poteklo, vera

... No toa ne e dovolno‘ […].”59

[to e toa {to ne bilo dovolno? Fakt e deka Makedonija ima{e

pozitiven priod kon postavuvaweto na materijata za pravata na

nacionalnite malcinstva. Od aspekt na formalno-pravniot tretman

i prifatenite me|unarodni obvrski, Makedonija vo golema mera gi

ispolnuva{e standardite na me|unarodnata zaednica.60 Makedonskite

zakoni ne sodrèa nitu edna odredba koja bi moèla da se protolkuva

kako diskriminatorska vo odnos na pripadnicite na razli~ni etni~ki

zaednici. Materijata za pravata na pripadicite na nacionalnostite se

tretira{e vo pove}e zakoni koi go opfa}aa reguliraweto na upotrebata

na jazicite na nacionalnostite, praktikuvaweto na sopstvenata kultura

i razvojot na sopstveniot identitet, kako i potenciranata zabrana na koj

i da bilo oblik na diskriminacija vrz osnova na etni~ka pripadnost.61

59 Isto, str. 513-514

60 Do 2001 godina Makedonija gi ima{e ratifikuvano: Me|unarodniot pakt za gra|anskite i politi~kite prava, Konvencijata za prevencija i kaznuvawe na zlostorstvata na ge-nocid, Me|unarodnata konvencija za zabrana i kaznuvawe na zlostorstvoto na apar-thejd, Konvencijata za statusot na licata bez dràvjanstvo, Me|unarodnata konvencija za eliminacija na site formi na rasna diskriminacija, Evropskata konvencija za ~ovekovite prava i Ramkovnata konvencija za za{tita na nacionalnite malcinstva.(Izvor: Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesigurnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za razvoj na Obedinetite nacii)

61 Do 2001 godina materijata za pravata na pripadnicite na nacionalnostite se tretira{e vo pove}e zakoni, me|u koi: Zakonot za lokalna samouprava, Krivi~niot

35

Isto taka, posebno vnimanie be{e posveteno na sozdavaweto uslovi za

celosno osnovno i sredno obrazovanie na jazicite na nacionalnostite.

Me|utoa, fakt e deka i pokraj vo osnova {irokata legalna ramka i

prifatenite standardi koi proizleguvaa od me|unarodnite akti, sepak,

me|uetni~kite odnosi pretstavuvaa postojan izvor na tenzii me|u lu|eto.

O~igledno, ima{e nekoi nedoslednosti.

Dokolku se analizira malku podlaboko ovaa problematika,

verojatno }e se uvidi postoeweto na svoevidna dvozna~nost na ustavnoto

definirawe na Makedonija kako nacionalna i kako gra|anska dràva62.

Nekonzistentnosta na ustavnoto definirawe, odnosno, od edna strana,

potencirawe na nacionalniot koren na dràvata, a, od druga strana,

gra|anskata zasnovanost na nejzinite instituti, vnesuva{e konfuzija

vo odreduvaweto na bitnite parametri na dràvnoto strukturirawe.

„Praveweto razliki pome|u nacionalnostite naproti unificiranata

makedonska nacija postepeno, no sigurno, go uni{tuva{e modelot na

gra|anskiot i individualiziraniot priod.”63 Potoa, nesistematskoto i

nekonzistentnoto postavuvawe i re{avawe na upotrebata na jazicite,

doveduva{e do postojano postavuvawe na pra{aweto za upotreba na

jazicite na nacionalnostite vo ramkite na sekojdnevnite kontakti

na gra|anite so dràvnite strukturi. Isto taka, etnonacionalnoto

definirawe na simbolite na dràvata, posebno tekstot na himnata

zakonik, Zakonot za telekomunikacii, Zakonot za politi~kite partii, Zakonot za li~nata karta, Zakonot za osnovno obrazovanie, Zakonot za sredno obrazovanie, Zakonot za visoko obrazovanie. Vo ovie zakoni e opfateno reguliraweto na upotre-bata na jazicite na nacionalnostite, praktikuvaweto na sopstvenata kultura i ra-zvojot na sopstveniot identitet, kako i potenciranata zabrana na koj i da bilo oblik na diskriminacija vrz osnova na razli~na etni~ka pripadnost. Posebno vnimanie e posveteno na sozdavaweto uslovi za celosno osnovno i sredno obrazovanie na jazi-cite na nacionalnostite. (Izvor: Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesigurnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za ra-zvoj na Obedinetite nacii)

62 Kontradiktornosta me|u preambulata na Ustavot (od 1991 godina) vo koja e definiran istoriskiot kontinuum na ednonacionalniot karakter na dràvata (ulogata i mestoto na Makedoncite vo sozdavaweto na nivnata sopstvena dràva) i ustavnite odredbi vo koi kako osnoven ~initel se javuva gra|aninot (~len 2, 8, 9), me|utoa i etnicitetot (na-cionalnosta vo ~len 7,8, 48 i 78). (Izvor: Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesigurnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za razvoj na Obedinetite nacii)

63 Isto, str. 105

36

na dràvata, a vo izvesna mera i dràvnoto zname - koe korespondira

samo so etni~kite Makedonci, kako i otsustvoto na soodvetna zakonska

regulativa so koja bi se regulirala upotrebata na simboli povrzana

so drugite etni~ki zaednici, vo praktikata doveduva{e do potpolno

nepo~ituvawe na dràvnata simbolika od strana na pripadnicite

na oddelni etni~ki zaednici vo Republika Makedonija, posebno od

pripadnicite na albanskata nacionalnost.

Dopolnitelno, moè da se konstatira i deka postoe{e obrazovna

i rabotna disproporcija vo korist na pripadnicite na makedonskata

mnozinska zaednica. Na ova ukaùvaat statisti~kite podatoci za

obrazovnata struktura na oddelni etni~ki zaednici i za etnostrukturata

na vrabotenite vo dràvniot sektor i vo dràvnata administracija,

kade {to pripadnicite na albanskata i na romskata nacionalnost se

pomalku zastapeni.64

Iako se smeta deka strukturiraweto na ovoj problem zapo~nal vo

periodot na socijalizmot, koj ovozmoì razlikite vo socijalniot,

obrazovniot i op{testveniot status vo golema mera da se povle~at po

linijata na etni~ka pripadnost, sepak zaklu~uvame deka vo nezavisna

Makedonija, nema{e dovolna politi~ka volja za da se zapre so

zanemaruvaweto na etni~kiot faktor i da se premine kon edna vnatre{na

politika koja bi proizveduvala stabilnost.

„Uspe{na vnatre{na politika na koja i da bilo zemja e onaa

koja proizveduva stabilnost. Za proizvodstvo na taa stabilnost od

odlu~uva~ko zna~ewe e politi~kiot proces. Su{tinata na politi~kiot

proces vo edno demokratsko pluralisti~ko op{testvo, pak, e politi~koto

prisposobuvawe. Vo takvo op{testvo na vlasta ne se gleda samo kako

na ma{ina za nametnuvawe na zakonite vrz poedincite tuku i kako na

centar vo koj se prispocobuvaat konfliktnite interesi na raznite grupi.

Netrpelivi da go doneseme ustavot na nezavisnata dràva so koj }e ja

zajakneme me|unarodnata pozicija na dràvata go donesovme Ustavot,

64 Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesig-urnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za razvoj na Obedinetite nacii- str 106- Spored podatocite dobieni vo istraùvaweto na identitetot na Makedoncite i na Albancite vo Republika Makedonija sprovedeno vo Institutot za sociolo{ki i politi~ko-pravni istraùvawa vo tekot na 1999-2000 godina

37

bez soglasnost na Albancite. Politi~kiot model na gra|ansko op{testvo

vo koe ne e va`no na koja etni~ka grupa ии pripa|a{, tuku dali uìva{

individualni ~ovekovi prava, go posea semeto na idniot konflikt koj }e

tlee deset godini za da eksplodira vo povolni doma{ni i me|unarodni

okolnosti…”65

U{te od samoto steknuvawe na nezavisnosta na Republika Makedonija

Albancite pobaraa da bidat konstitutiven narod. Predlagaa deka treba da

se napravi nekakov istoriski dogovor me|u Makedoncite i Albancite.

Spored ona {to go pretstavuvaa vo javnosta liderite na albanskite

politi~ki partii vo Makedonija, idejata za postignuvawe istoriski

dogovor vsu{nost se sostoe{e vo slednovo: Albancite da bidat priznati

kako dràvotvoren, konstitutiven narod, za odredeni pra{awa koi

gi dizajniraat albanskiot subjekt i albanskata kultura i razvoj da se

odlu~uva so konsenzus, da se obezbedi ramnopravnost vo obrazovniot

sistem i da se dobie nekoj vid po{iroka avtonomija vo op{tinite.

No, samata ideja za postignuvawe takov „istoriski dogovor”, i

celata terminolgija koja proizleguva{e od ova pra{awe gi zapla{uva{e

Makedoncite, bidej}i bude{e asocijacii na delba. Sè pove}e se

zajaknuva{e percepcijata deka Albancite ne se lojalni gra|ani na

ovaa zemja. Makedoncite svojata nesigurnost dopolnitelno ja baziraa i

vrz razli~nata stapka na natalitet i prirast na albanskoto naselenie

za koja smetaa deka bi moèla da ja smeni etnomapata na Makedonija.

Otsustvoto na precizna statisti~ka evidencija prifatena i priznata

od site, koja bi pomognala vo otslikuvaweto na vistinskite dimenzii

na prikaànite sostojbi pomaga{e vo podgrevaweto i opstojuvaweto na

ovaa nesigurnost.

„Jas gledav deka albanskoto mnozinstvo kataden sozdava

atmosfera so koja saka{e da dokaè deka e neizbe`na nivnata

avtonomija vo zapadniot del na Makedonija, i tie postojano go

preuveli~uvaa nivniot broj velej}i deka vo Makedonija ima 800.000

duri i eden milion Albanci i deka tie, zaedno so ostanatite

muslimani se vo mnozinstvo vo Makedonija. Otade i dojde idejata da

65 Denko Maleski, Makedonija 1991-2001, New Balkan Politics (internet: www.newbalkanpolitics.org.mk)

38

se proglasi avtonomija, t.n. Ilirida…”66

Po bojkotiraweto na makedonskiot referendum za nezavisnost vo

1991, vo januari 1992, i po proglasuvaweto na avtonomna republika

Ilirida vo zapadna Makedonija, albanskite znamiwa se veeja na

site nastani od javen karakter, dodeka, pak, znameto na Makedonija

go nema{e nikade. Etni~kite Albanci objasnuvaa deka znameto ne ja

zastapuva dràvata Albanija, tuku celata nacija, {to, pak, samo & dava{e

dopolnitelna teìna na tezata deka Albancite od celiot balkanski

region sakaat da se obedinat. U{te edna potvrda vo ovaa nasoka bea i

ponatamo{nite dejstvuvawa i izjavi na nekoi od partiite i od liderite

na albanskoto malcinstvo.

„Esenta 1993 se sretnavme so slu~aj na formirawe ,paravoeni

formacii’ na Albancite vo Makedonija, so voeni {tabovi, i so planovi

koi bea otkrieni a u~esnicite osudeni…ima{e i drugi takvi primeri

vo naredniot period.”67

Sevo ova, zaedno so brojnite drugi problemi68 so koi se soo~uva{e

66 Kiro Gligorov, Makedonija e sè {to imame, Izdava~ki centar TRI, 2001- str. 433-434

67 Isto, str. 516

68 Biten element {to treba, isto taka, da se navede e deka tenziite vo dràvata vo ovoj period bea zgolemeni so ekonomskite problemi, vojnata vo Jugoslavija, blokadata vrz Srbija od strana na OON, a potoa i so blokadata od Grcija na Makedonija od 1992 do 1994. Odolgovlekuvaweto na priznavaweto na Republika Makedonija od strana na sosedite u{te tolku ja doveduva{e vo pra{awe idninata na makedonskiot identitet. „Najzna~ajnite pri~inski faktori na ekonomskata ekskluzija i nesigurnost datira-at od samiot po~etok na tranzicijata, koga Makedonija ispadna od jugoslovenskata federacija, so {to go izgubi jugoslovenskiot pazar. Blokadata {to svetskata zaed-nica & ja nametna na SR Jugoslavija (1992-1995) kako i naftenoto embargo {to Gr-cija & go nametna na Makedonija vo istiot period, silno go pogodija makedonskoto stopanstvo i predizvikaa vistinsko ~uvstvo na me|unarodno otu|uvawe i izolacija i kaj narodot i kaj vlasta. Nadvore{nite ekonomski pritisoci so koi Makedonija se soo~i u{te od prviot den na svoeto postoewe, kako i neosmislenosta vo procesot na privatizacija i ekonomsko prestrukturirawe bitno go namalija makedonskiot bru-to doma{en proizvod, vodej}i kon pad na ìvotniot standard i kon zgolemuvawe na brojot na siroma{nite. Socijalniot jaz me|u naselenieto postojano se zgolemuva{e vodej}i do sozdavawe na naselenie koe ima i na naselenie koe nema. Postepeno sta-pkata na nevrabotenost dobiva{e zagriùva~ki dimenzii, a so toa se naru{uva{e i sistemot na vrednosti, protivre~nost na standardite i modelite na odnesuvawe-to - posledici koi na individualen plan dovedoa do besperspektivnost, osobeno kaj mladite, frustrira~ki situacii, ~uvstvo na zagubenost - sostojbi {to ja zgolemuvaat motivacijata za prestap i gi zgolemuvaat mo`nostite za izvr{uvawe krivi~ni dela. Ova se potvrdi i vo praktikata: registriran e porast na kriminalitetot i na dru-

39

dràvata, gi napravi netolerantni politikite na partiite, a so toa i na

javniot diskurs.

„Se pojavija makedonski partii so nacionalisti~ka programa

i lideri koi vo javnosta zboruvaa za toa deka na malcinstvata vo

Makedonija ve}e im se dadeni premnogu prava i deka e vreme da se

posvetime na makedonskite raboti.” VMRO-DPMNE izleze so parolite

„Albanci-nadvor od Makedonija!”, „[to baraat, eve im go Kosovo…”

Mislam deka, me|u drugoto, tie povici im gi donesoa nivnite 38

pratenici, {to be{e najzna~ajniot del od prviot parlament. Tie

toa go iskoristija igraj}i na kartata na zagrozenosta na Makedonija

od Albancite…[…] Vo Zapadna Makedonija Makedoncite likuvaa: }e

dojdat na{ite, komitite. Se obidoa toa i da go povratat i za vreme

na izborite vo 1994 godina, koga niven kandidat za pretsedatel na

Republika Makedonija be{e Qubi{a Georgievski, koj nastapuva{e so

parolata ‚]e mu gi potkastrime kanxite na orelot‘“ i sl., podgrevaj}i

go so toa antialbanskoto raspoloènie.69

Vo ranata 1997, Sobranieto usvoi zakon koj dozvoli vo ramkite na

Pedago{kata akademja da ce studira i na albanski jazik. No, za mnogumina

Makedonci ovoj zakon pretstavuva{e nepo~ituvawe na makedonskiot

suverenitet i prekr{uvawe na ustavnoto na~elo deka makedonskiot

jazik e edinstveniot oficijalen jazik vo dràvava. Vo fevruari i vo

mart 1997 godina, reakciite na politikata na Vladata po pra{aweto za

visokoto obrazovanie ne stivnuvaa. Makedonski studenti i sredno{kolci

demonstriraa sekojdnevno po ulicite na Skopje, i vo nivnite protesti

nabrzo po~na da preovladuva antialbanski, no i antivladin stav. Se

veeja posteri so slogani: „Makedonija za Makedoncite”, „Za Albancite

gasna komora”. Zgolemenite tenzii dovedoa i do sporadi~ni akti na

nasilstvo protiv Albancite na skopskite ulici.

Nekolku dena pred nastanite vo Gostivar od 9 juli 1997, be{e

odràn obedinuva~ki kongres na dve pogolemi opozicioni partii na

gite op{tesveno-patolo{ki pojavi, ne samo vo Makedonija, tuku i vo site zemji na Balkanot koi minuvaa niz procesite na tranzicija…” (Izvor: Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata isklu~enost i nesigurnosta na gra|anite na Makedonija, Programa za razvoj na Obedinetite nacii, str. 92-96 ).

69 Kiro Gligorov, Makedonija e sè {to imame, Izdava~ki centar TRI, 2001- str. 434

40

etni~kite Albanci vo vè{tena nacionalisti~ka atmosfera, na koj se

povikuva{e na formirawe paralelni vladini strukturi, avtonomni

institucii, panalbanski parlament i etni~ka regionalizacija. Ishodot

od gostivarskite nastani, kako i seto ona {to podocna se slu~uva{e vo

sosedstvoto dopolnitelno ja zasili nedoverbata me|u dvete najgolemi

etni~ki grupi vo dràvava.

Na 7 septemvri 1997 godina, dvajca policiski inspektori, eden

Makedonec i eden Albanec, bea ubieni vo seloto Dolno Pal~i{te, blisku

do Tetovo, dodeka istraùvaa slu~aj na {verc so oru`je. Iako ova ubistvo

ne be{e interpretirano vo kontekst na me|uetni~ko nasilstvo, sepak

mnogupati be{e citirano pri opravduvaweto na sè po~estite tvrdewa

deka Albancite masovno se vooruùvaat i deka zapadna Makedonija

stanuva zrelo tlo za zapo~nuvawe vooruèn konflikt…

41

ZA ORU@JETO I ZA NASTANITE OD SOSEDSTVOTO

Pra{awata za oru`jeto i za ona {to se slu~uva{e vo sosedstvoto se

od osobeno zna~ewe za na{ata ponatamo{na analiza bidej}i imaa golemo

vlijanie i vrz doma{niot tek na nastanite.

„Etni~kite Makedonci ~estopati poso~uvaat deka neumornata

qubovna vrska na nivnite sogra|ani Albanci so ognenoto oru`je be{e

eden od glavnite faktori koi dovedoa do konfliktot od 2001 godina.”70

Iako postoi tendencija sega{nata proliferacija na oru`je na

Balkanot i vo Makedonija obi~no da se objasnuva so nasilnite konflikti

od minatata decenija, kako i so zaplenuvaweto na pove}e od polovina

milion par~iwa oru`je vo Albanija za vreme na politi~kite nemiri od

1997 godina71, interesno e da se zabeleì deka licata od ovoj region

~uvaa oru`je vo svoite domovi i mnogu porano pred ovie nastani.

Istoriski gledano, oru`jeto otsekoga{ igralo va`na uloga na na{ite

prostori…

70 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey – str. 77

71 „Utvrdeno e deka razgnevenite gra|ani na Albanija zaplenija 550.000 par~iwa malo i lesno oru`je od rezervite na albanskata Vlada vo 1997 godina. Ottoga{ se pronajdeni 200.000 par~iwa. Pretstavnicite na albanskata Vlada smetaat deka 150.000 par~iwa se izneseni nadvor od zemjata i se preneseni vo Kosovo i vo Makedonija preku {ver-cerski kanali. Ne e poznato {to se slu~i so preostanatite 200.000 par~iwa”- (Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commissioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey) – str. 55- sli~no i vo:

New Gun-running Route Opens to Kosovo, Associated Press, 17 juni 1998, www.nisat.org, i ICG Report, Albania: State of the Nation, Balkans Report, No.140, March 2003.

2

42

Vo stru~nite debati za ulogata na oru`jeto vo albanskoto op{testvo

~estopati se spomenuva del od albanskoto obi~ajno pravo, poznato kako

Kanuni i Leke Dukagjinit72. Iako brojni eksperti veruvaat deka ovoj del

od obi~ajnoto pravo ima samo istorisko zna~ewe, mnogumina drugi,

pak, tvrdat deka tokmu vo vakviot sistem na vrednosti treba da se bara

odgovorot na nasilnite incidenti koi kako ~uma go demnat albanskoto

naselenie na teritoriite na Albanija, Makedonija, Kosovo i na Ju`na

Srbija. Postojat empiriski dokazi spored koi licata odgovorni za

povtornoto voveduvawe na krvnata odmazda - gjak, vo severna Albanija

i vo delovi od Kosovo i od Makedonija, obi~no gi opravduvaat svoite

krivi~ni dela so ovoj Kodeks73 . Isto taka, poznat i kako zakonot na

planinite, ovoj tradicionalen sistem na vrednosti be{e dlaboko

vkorenet vo dale~nite i te{ko pristapnite ruralni sredini vo Albanija,

Kosovo i vo Makedonija.

Sozdaden u{te vo predotomanskoto vreme, toj pretstavuva{e eden

vid paralelen set na zakoni koi ja pomagaa interakcijata na selata koi

bea nadvor od sferata na zakonite postavena od toga{nite „stranski

gospodari”. Vo tradicionalnoto albansko op{testvo, sekoj ma` treba{e

da ima svoja pu{ka, koja go pretstavuva{e negoviot status kako vozrasna

li~nost, no, isto taka, go ovozmoùva{e i negovoto u~estvo vo toga{noto

kreirawe na lokalnata politika.

„Zaedni~ko za (Albancite koi ìveeja na) prostorite na dene{na

Albanija, Makedonija, Kosovo i Ju`na Srbija, be{e postoeweto na

dobrovooruèni semejni klanovi, koi ~estopati gradea semejni yidini

(kulle) za da se za{titat od natrapnici. Se pretpostavuva deka do po~etokot

na XX vek, site ma{ki ~lenovi vo vakvite semejstva imaa svoe oru`je.”74

72 Prevod od albanski: Kodeksot na Lek Dukaxini

73 Osobeno vo Albanija pobedata na komunisti~kiot reìm be{e proslededena so vra}awe vo ìvot na tradicionalnite praktiki, vklu~uvaj}i i elementi od Kanunot. Se procenuva deka vo poslednata decenija bile izvr{eni najmalku 6.000 ubistva, kako krvna odmazda, a spored lokalnite grupi za ~ovekovi prava, pove}e od 2.500 semejstva, vklu~uvaj}i 900 deca, izbegale od zemjata ili, pak, ostanuvaat zatvoreni vo svoite domovi, obiduvaj}i se da ja izbegnat krvnata odmazda.

74 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey - str. 37

43

„Oru`jeto pretstavuva{e organski del na sekoj Albanec, negov sopatnik

vo dobri i lo{i vremiwa, sredstvo so koe toj si go obezbeduva{e ̀ ivotot.

Koga }e se rode{e ma{ko dete vo semejstvoto, lu|eto bi zboruvale deka

plemeto se zbogatilo so edna pu{ka. Koga }e umre{e ma`, ènite na

glas bi pla~ele, lelekaj}i deka edna pu{ka ostanala bez sopstvenik.

Pu{kata vsu{nost pretstavuva{e nekakov simbol na maèstvenost, koja

ja ,garantira{e‘ li~nata bezbednost, bezbednosta na semejstvoto, klanot

i plemeto niz vekovite.”75

Po~nuvaj}i so administrativnite reformi na Otomanskoto carstvo

vo 1844 godina, stranskite okupatori (Turci, Srbi, Bugari, Italijanci,

Germanci) se obidoa da ja zajaknat svojata kontrola vo site oblasti,

naj~esto preku sproveduvawe akcii za razoruùvawe na naselenieto.

Vakvata tradicija prodolì da se sproveduva i od komunisti~kite

reìmi vo Albanija i vo toga{nite jugoslovenski republiki po 1944

godina.76

Represivnite merki gi prinuduvaa semejstvata da go sokrivaat

svoeto oru`je {to podaleku od svoite domovi, naj~esto vo sosednite

te{ko proodni planinski predeli. Spored brojni proceni, koli~estvoto

na oru`je vo ovie predeli postojano se zgolemuva{e sè do po~etokot na

raspa|aweto na Jugoslavija.

Vo 1989 federalnata jugoslovenska policija proceni deka samo vo

Kosovo ima okolu 400.000 par~iwa nelegalno oru`je. Se smeta{e deka

pove}eto od ovie oru`ja bea vo racete na ìtelite kosovski Albanci, no

imaj}i gi predvid bliskite semejni vrski i sli~nata socijalna struktura

me|u Albancite vo Kosovo i vo Makedonija, se veruva{e deka brojot

na oru`je vo planinskite oblasti vo severna i zapadna Makedonija e

zna~itelno pogolem.

Kolapsot na socijalisti~koto upravuvawe i te{kiot period

na politi~ka i ekonomska transformacija vo regionot ja oslabna

75 Neritan Alibali, Some opinions on ways of collecting arms in Albania - trud podgotven za seminarot na albanskoto atlantsko zdruènie za mo`ni alternativi i na~ini za sobirawe na oru`je vo Albanija, Tirana 24-25 oktomvri 1998

76 Interesno bi bilo da se zabeleì deka dodeka komunisti~ka Albanija go kaznuva{e nelegalnoto poseduvawe oru`je so 10 godini zatvor, Jugoslavija be{e ne{to poblaga po odnos na ova pra{awe i im izdava{e na svoite gra|ani i dozvoli za poseduvawe oru`je.

44

represivnata mo} na dràvite. Korupcijata se {ire{e i vo policijata i

vo sudstvoto, namaluvaj}i ja javnata doverba vo ovie institucii.

„Nedoverbata vo dràvnite institucii, dopolnitelno pottiknata

od srpskata represija vo Kosovo, dovede do toa mnogumina Albanci

od porane{nite jugoslovenski prostori da po~nat da si gi re{avaat

problemite bez pomo{ od dràvata.”77

Vo 1989 Slobodan Milo{evi} e izbran za pretsedatel na Srbija,

vrz osnova na nacionalisti~ka platforma. Edna od prvite raboti {to

gi napravi be{e da ja ograni~i avtonomijata na Kosovo, so nazna~uvawe

Srbi na klu~nite pozicii koi dotoga{ bea vo racete na Albancite.

Dopolnitelno, bea zatvorani i site u~ili{ta vo koi se u~e{e na albanski

jazik. Kosovskite Albanci go izrazija svoeto negoduvawe vo forma na

miren protest, bojkotiraj}i gi od toj moment site srpski institucii.

Formiraa i sopstvena vlada vo senka. Me|utoa, ovaa taktika ne im go

donese potrebnoto vnimanie nitu pak poddr{kata od me|unarodnata

zaednica. Pa taka, po sklu~uvaweto na Dejtonskiot miroven dogovor vo

1995 godina, kosovskite Albanci po~naa da baraat poinakvi re{enija.

Vo 1996 godina be{e sozdadena i Osloboditelnata vojska na Kosovo

(OVK) - Ushtria Clirimtare e Kosovës (UиK).

Vo prvo vreme sostavena od nekolku stotini albanski muslimanski

veterani od vojnata vo Bosna, OVK ja prezede odgovornosta za napadot vrz

nekolku srpski policiski stanici. Na 1 dekemvri 1997 godina, za vreme

na pogrebot na eden albanski u~itel, ubien od srpskata policija, OVK

izleguva i so svoeto prvo soop{tenie vo javnosta vo koe se povikuvaat

site Albanci da zemat oru`je v raka. Osnovnata cel na vooruènata

borba, kako {to be{e navedeno vo soop{tenieto, be{e steknuvaweto

nezavisnost za Kosovo i sozdavawe golema Albanija78.

OVK najde golema moralna i finansiska poddr{ka od albanskata

77 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedo-nia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stone-man- June 2004 / Study commissioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey - str. 33

78 Scott Taylor, The Violent Aftermath of the Kosovo Conflict, Diary of an Uncivil War, Esprit de Corps Books, str 32-33

45

dijaspora i od fondot nare~en „Tatkovinata povikuva”. Koriste{e

golem del od dostapnite sredstva za nabavka na dopolnitelni koli~estva

posovremeno oru`je. Napadite im stanuvaa sè poefikasni. Za vozvrat,

srpskata vlada vovede u{te porepresivni merki. Lu|eto bea isfrlani

od nivnite domovi. Ima{e izve{tai za masakri izvr{eni od strana na

srpskata policija; somnitelnite lica koi bea priveduvani ~estopati

bea ma~eni za da se iznudat priznanija od niv. No, vakvite represivni

merki samo ja zgolemija poddr{kata od kosovskite Albanci kon OVK, i

privlekoa iljadnici novi regruti.

Vo tekot na 1998 napadite na OVK vrz srpskata policija se zgolemija,

a raste{e i brojot na ubienite. Spored procenite koli~estvoto ilegalno

oru`je vo regionov postojano raste{e.

Del od problemot se sostoe{e i vo toa {to raspa|aweto na Jugoslavija

i nastanuvaweto na pet novi dràvi dovede do sozdavawe na 4.800 km novi

me|unarodni granici vo Zapadniot Balkan. Re~isi site tie dràvi se

soo~ija so sli~ni problemi na svoite granici, nedovolen broj pograni~ni

slu`bi, nedovolna me|usebna srabotka i nedovolno opremeni grani~ni

premini. Poroznite granici stanaa otvoreni za ponatamo{niot razvoj

na organiziraniot kriminal, i osobeno za {vercot so oru`je. Poradi

nere{enosta na pra{aweto na granicata na Makedonija so Jugoslavija

vo delot na Kosovo, ova mesto stana edno od najpovolnite za prenos na

oru`je.

„Mar{utata po~nuva{e vo Pre{evo, Vitina ili vo Globo~ica, a

zavr{uva{e vo malite planinski sela Lojane, Zloku}ani, Radu{a, Brest

i Tanu{evci. Oru`jeto naj~esto se prenesuva{e so maski, kowi ili

xipovi, no}no vreme, koga vidlivosta be{e pomala i koga moè{e da se

pomine nezabeleìtelno.”79

Koga vo 1999 godina srpskata vlada isprati 40.000 vojnici na

Kosovo, a stotici iljadi kosovski begalci se prefrlija vo sosednite

zemji, bezbednosnata dilema se pojavi i vo Makedonija.

79 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedo-nia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stone-man- June 2004 / Study commissioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey - str. 76

46

Pa taka, istata godina, makedonskoto Ministerstvo za odbrana na

RM za prvpat vo istorijata na svoeto postoewe uveze golemo koli~estvo

oru`je vo zemjava, izdvojuvaj}i pritoa buxet od 77 milioni dolari za

„voeni nabavki…”80

So steknuvaweto na nezavisnosta vo 1991 godina, dojde do sozdavawe

novo makedonsko Ministerstvo za odbrana i ARM. Jugoslovenskite sili

se povlekoa od makedonskata teritorija, povlekuvaj}i gi so sebe i site

voeni sredstva {to Belgrad gi smeta{e za potrebni. Nakuso, Jugoslovens-

kata armija zede so sebe sè {to moè{e da se koristi: 55 borbeni avioni,

pove}e od 450 oklopni vozila i tenkovi, site rezervi na municija, pa

duri i vrati od kasarni koi sè u{te imaa kvaki.81

Oru`jeto so koe raspolaga{e novata ARM be{e svedeno na minimum:

40.000 pu{ki od koi mnogu bea neupotreblivi i 5.000 kala{nikovi. Od

pote{ko oru`je, ARM nema{e ni{to posilno od nekolku minofrla~i 120

mm i pet tenka od tipot T-34, nasledstvo ostaveno od vremeto na Vtorata

svetska vojna.

Embargoto nametnato od strana na ON vo 1991 & onevozmoùva{e na

Makedonija povtorno da se vooruà. Makedonskata voena i odbranbena

industrija be{e daleku od zadovolitelna. Nekolkute tekstilni fabriki

obezbeduvaa uniformi, a dvata osnovni proizvoditeli na oru`je, 11

Oktomvri i Suvenir, produciraa ograni~eno koli~estvo municija za

malo i lesno oru`je. ARM ostana zavisna od stranski grantovi.

Usvojuvaweto na Rezolucijata 1201 na Sovetot za bezbednost na

Obedinetite nacii oficijalno stavi kraj na embargoto na oru`je i

Makedonija se zdobi so pravo da uvezuva oru`je od drugite zemji. No,

80 Interesno e da se zabeleì i toa deka vo 1999 godina Bugarija & podari na Make-donija okolu 200 T-55 borbeni tenkovi, BTR 70/80 borbeni oklopni vozila, artile-rija od tipot D-30 122 mm i D-20 152 mm kako i municija za ova oru`je. (Ripley, Insur-gency in Macedonia Drives Balkans Arms Trade-Jane’s Intelligence Review) Ova oru`je od „prijatelskata” Bugarija be{e eufori~no do~ekano od strana na etni~kite Maked-onci. Podocna se ustanovi deka so vakviot podarok, Bugarija go slede{e sopstveniot interes, t.e. iznajde povolen na~in za osloboduvawe od oru`jeto koe ne be{e vo so-glasnost so standardite za ~lenstvo vo NATO.

81 Zoran Kusovac, Macedonia Teeters on the Brink of Disaster, Jane’s Intelligence Review, vol. 13 No 6, juni 2001, str. 17; Ripley, Insurgency in Macedonia Drives Balkans Arms Trade, Jane’s Intelligence Review, 1 juli 2001

47

kako {to ve}e spomenavme, pogolem uvoz nema{e, sè do kosovskata kriza

koja zapo~na vo 1999.

[to se slu~i? Intervencijata na NATO vo Kosovo dovede do promena

vo me|unarodnite okolnosti. Se smeni regionalnata ramnoteà na sili

i srpskata mo} po mnogu godini be{e istisnata od ovoj del na Balkanot. A

so ova se razgore i albanskiot nacionalizam.

„Pluralisti~ka, multietni~ka demokratija na Kosovo koja bi

vklu~ila i Srbi ednostavno ne be{e razbirliv koncept za zaednicata

na OVK …”82

„Spored tehni~kiot dogovor, potpi{an na 9 juni 1999 vo Kumanovo,

Makedonija, na jugoslovenskite sili im preostanuvaa u{te samo 48

~asa za da se povle~at od Kosovo. Prisustvoto na 4.800 mirovnici

na NATO ne napravi mnogu za da im vlee na srpskite civili nekakvo

~uvstvo na bezbednost. Televiziskite izjavi na amerikanskiot Stejt

department gi podgrevaa nivnite stravovi so predupreduvawata:

Kosovo nema da bide pogodno mesto za ̀ iveewe za Srbite vo naredniot

period. Osloboditelnata vojska na Kosovo nabrgu i go potvrdi ova.

Tuku{to bea pristignale prvite vozila na NATO vo Kosovo, bea

zastrelani nekolku raspu{teni srpski vojnici koi ~ekaa da bidat

povle~eni nazad vo bazite. Malku podocna desetici srpski selani bea

brutalno ubieni nadvor od Prizren. So vakvoto nasilstvo zapo~na i

egzodusot na stotici iljadi prestra{eni srpski civili. Celi dva

dena i dve no}i albanski grupi stoeja na glavniot kontrolen punkt za

da gi ,ispratat‘ nivnite srpski sosedi. Sekoe vozilo {to pominuva{e

be{e kamenuvano, a dokolku se slu~uva{e nekoe da zapre, lu|eto od nego

bea izvlekuvani nadvor i krvni~ki bea tepani. Britanskite vojnici

samo stoeja, gledaa i se smeeja. Ne pravea ni{to. Iako bevme 2.700

akreditirani novinari za da izvestuvame od Kosovo, nikoj od nas ne

izvestuva{e za ovie slu~uvawa. Site bevme preokupirani so sledewe

na slaveweto koe usledi po osloboduvaweto na Kosovo od strana na

NATO. Terorizirani Srbi, kamenuvani od kosovski Albanci, ednostavno

ne ni se vklopuvaa vo op{tata slika {to be{e dotoga{ gradena za

82 Henry Kissinger, Does America Need a Foreign Policy? Toward a Diplomacy for the 21st Century, Simon & Schuster, str. 262

48

Albancite - deka se nevini ̀ rtvi na eden opresiven reìm”83 - napi{a

vo svojata kniga kanadskiot analiti~ar Skot Tejlor, koj gi slede{e

toga{nite nastani vo Kosovo.

Za vreme na 11-nedelnata vozdu{na kampawa na NATO protiv

srpskite sili, brojot na ~lenovite na OVK zna~itelno se zgolemi. Spored

nekoi nabquduva~i, „ovaa organizacija broe{e nad 20.000 vojnici, od

koi mnogumina bea dobroobu~eni… A najmalite borbeni edinici bea

sostaveni od semejni klanovi.”

OVK izgubi stotici vojnici, no nivniot romanti~arski heroizam

dovede do priliv na dobrovolci, Albanci od Ju`na Srbija i od

Makedonija.

Koga na 21 septemvri 1999, KFOR i OVK potpi{aa dogovor za

sozdavawe na Kosovskiot za{titen korpus, Jugoslavija silno go osudi,

soop{tuvaj}i deka so ova se legitimizira terorizmot.

Kosovskiot za{titen korpus, koj broe{e 5.000 vojnici, po~na da

dobiva redovni primawa od Obedinetite nacii, a po zavr{uvaweto na

vojnata, mnogumina od liderite na OVK formiraa politi~ki partii i na

prvite parlamentarni izbori, {to bea odràni vo Kosovo vo noemvri

2001, osvoija 37 mesta vo Parlamentot. Sepak, mnogumina od sega ve}e

porane{nite ~lenovi na OVK ostanaa bez „rabota” no, so oru`je v raka.

Pa taka, i pokraj vleguvaweto na stranskite mirovnici na Kosovo,

me|uetni~kite incidentite ne stivnuvaa.

Vo dekemvri 1999 godina edna bomba eksplodira{e vo srpsko

u~ili{te vo Bujanovac, a vtora na dale~ina od pet metri od policiskata

stanica vo Pre{evo. Dve nedeli podocna dve eksplozii odeknaa vo mesto

naseleno so isklu~ivo albansko naselenie.

Vo januari 2000 godina direktorot na albanskoto u~ili{te vo seloto

Muhovac be{e ubien dodeka ode{e na rabota. Nekolku dena podocna

termocentralata vo Bujanovac be{e dignata vo vozduh i eden srpski

policaec be{e ubien.

Na 26 januari 2000 godina grupa na vooruèni lica oble~eni vo crni

uniformi so oznaki OVPMB-UCPMB se pojavija na pogrebot na dvajca

bra}a Albanci koi bea ubieni den prethodno vo seloto Dobro{in…

83 Scott Taylor, The Violent Aftermath of the Kosovo Conflict, Diary of an Uncivil War, Esprit de Corps Books, str. 12-13

49

Trojca srpski policajci, ubieni ne{to podocna, nabrgu }e stanat

i prvite oficijalni `rtvi na albanskata ofanziva vo Ju`na Srbija,

prete`no fokusirana vo i okolu demilitariziranata zona od 5 km.

Vo dekemvri 2000 godina Sovetot za bezbednost na Obedinetite nacii

go osudi nasilstvoto na Albancite vo Ju`na Srbija, a jugoslovenskite

vlasti objavija deka od 10 juni 1999 albanskite ekstremisti izvedoa

pove}e od 400 vooruèni napadi vo ovaa zona. Dotoga{ srpskite sili

go po~ituvaa tehni~kiot dogovor so Obedinetite nacii, spored koj

Jugoslovenskata armija ne smee{e da rasporeduva te{ko oru`je vo

ramkite na ovaa zona, no na 21 dekemvri 2000 godina, po mnogubrojni

bezuspe{ni apelirawa do Sovetot za bezbednost za spravuvawe so, kako

{to be{e nare~ena, albanskata agresija, novoizbraniot pretsedatel na

Jugoslavija, Voislav Ko{tunica izjavi deka „srpkite sili se podgotveni

da go is~istat regionot od teroristite.”84

Borbata me|u Jugoslovenskata armija i OVPMB zapo~na na 13

fevruari 2001 blizu do selata Bukovec i Gorwe [o{aje vo Ju`na Srbija.

Tri dena podocna avtobus na relacijata Ni{ - Gra~anica e dignat vo

vozduh, usmrtuvaj}i sedummina Srbi i ranuvaj}i ~etiriesetmina drugi.

„So albanskite gerilci, koi vo toa vreme ja okupiraa teritorijata

na Ju`na Srbija i se zakanuvaa deka }e po~nat da dejstvuvaat i

vo severna Makedonija, kade {to ~estopati preminuvaa za da se

pregrupiraat, Vladata na Ko{tunica smeta{e deka bi bilo dobro,

kone~no da se re{i pra{aweto so granicata so Makedonija, zaradi

jasno utvrduvawe na podra~jata na idnata voena odgovornost.”85

Pa taka, edna nedela podocna, na 23 fevruari 2001, vo Skopje se

odrà i Samitot na zemjite od Jugoisto~na Evropa. Za vreme na Samitot

be{e ratifikuvan Dogovorot za granicata me|u Makedonija i Jugoslavija.

Pritoa }e se istakne deka ova ne zna~i zatvorawe, tuku naprotiv otvorawe

i prodolùvawe na tradicionalnata sorabotka me|u dvete zemji. I

bukvalno zemeno granicata navistina }e bide otvorena, osobeno za

borcite na OVPMB, no i za tie od novopojavenata organizacija nare~ena

ONA…

84 Isto, str. 45

85 Isto, str. 58

50

ONA - TERORISTI^KA ORGANIZACIJA ILI OSLOBODITELNA ARMIJA

Kon krajot na 2000 i vo po~etokot na 2001 godina vo Makedonija

se slu~ija serija voznemiruva~ki nastani, so tolkava za~estenost {to

{okovite predizvikani od eden poedine~en nastan ne moèa da go

zadràt vnimanieto na javnosta podolgo vreme pred da nastapi drug

incident. 86

Se kumulira{e kompleksno ~uvstvo na strav, nesigurnost i

neizvesnost. So doa|aweto nov bran na begalci od Ju`na Srbija, se otvori

dilemata dali krizata od sosedstvoto }e se prelee i vo Makedonija.

Paralelno so toa se plasiraa i najavite za zna~itelno poskapuvawe

na lebot. Zemaj}i ja predvid vkupnata nepovolna socijalna situacija,

analiti~arite procenuvaa deka poka~uvawata nosat rizik od izrazuvawe

nezadovolstvo vo po{iroki socijalni segmenti.87

Pred da ima vreme javnosta da reagira, vo centarot na vnimanieto

se najde skandalot za masovnoto prislu{uvawe na pretsedatelot na

dràvata, politi~kite lideri, pratenici, novinari. Odnosite pome|u

vlasta i opozicijata stanuvaa sè pointenzivni.

86 Po istapuvaweto na Demokratskata alternativa od vladinata koalicija pri krajot na noemvri 2000 g., drugite partii od koalicijata - VMRO-DPMNE i DPA - go nemaa po-trebnoto parlamentarno mnozinstvo za formirawe vlada. No, implikaciite od pro-menite vo parlamentarnoto mnozinstvo bea samo edni od potencijalnite generatori na politi~kata nestabilnost vo Makedonija.

87 Vo ekonomskata sfera, realiziraweto na reformskite zafati prodolì da gi vlo{uva uslovite za ìveewe na celi segmenti od naselenieto. Signalite deka so-cijalnoto nezadovolstvo vo Makedonija ja menuva{e svojata forma od latentna vo aktivna bea jasni. Na po~etokot na dekemvri se organiziraa pove}e {trajkovi: tek-stilnite rabotnici vo [tip; administrativnite rabotnici vo sudovite vo celata zemja {trajkuvaa re~isi dva meseca i baraa zgolemuvawe na platite za 30%; xirur-zite najavuvaa {trajk dokolku ne ze izleze vo presret na nivnite barawa za povisoki plati; studentite vo Skopje protestiraa nezadovolni od standardot i od uslovite na ìveewe vo studentskite domovi. SSM najavi i generalen {trajk vo celata zemja, a za 21 dekemvri 2000 godina be{e zakaàn i predupreduva~ki {trajk.

3

51

Nabrgu usledi i napadot na policiskata stanica vo Tearce, na 22

januari 2001. Makedonskata javnost be{e zgrozena od epilogot: eden

zaginat i petmina povredeni.

Televizijata Kanal 5 izvesti:

„Od o~evidci doznavame deka se raboti za tri lica koi po pukaweto

so vozilo izbegale vo pravec na Kosovo. Se nametnuva pra{aweto dali

po aferata prislu{uvawe i po dene{niot napad na policiskata

stanica vo Tearce, Makedonija vleguva vo politi~ka i bezbednosna

kriza. Dilemata e otvorena: zapo~na li ostvaruvaweto na edno

monstruozno scenario dadeno od Menduh Ta~i pred novogodi{nite

praznici: ,Dokolku dojde vo situacija aktuelnata vlast da bide

zagrozena od koj i da bilo aspekt, Demokratskata partija na Albancite

e podgotvena da ja destabilizira zapadna Makedonija?‘“88

Vedna{ po napadot vo Tearce vo javnosta se oglasi i Osloboditelnata

nacionalna armija koja ja prezede odgovornosta za slu~ajot, vo svoeto

kominike br. 4, pritoa predupreduvaj}i:

„Uniformata na makedonskite okupatori }e bide napa|ana do

osloboduvawe na albanskiot narod. Se povikuvaat policajcite da se vratat

vo svoite domovi, da ne go davaat ìvotot zaludno poradi iluzornite

makedonski planovi za dominacija vrz albanskoto mnozinstvo”.

Dva dena podocna ONA ja objavuva i svojata programa, prezentirana

na nivnata veb-stranica www.kosova.ilir.com, vo koja, me|u drugoto,

stoe{e:

„Dosega nie Albancite vo Makedonija na{ite prava gi baravme

preku dijalog, po miren pat i preku instituciite, na{ite barawa

se ostaveni na strana i se ignoriraat. Protiv ovie mirni pojavi,

makedonskite vlasti odgovorija so dràven teror, kako vo slu~ajot

vo Skopje, Labuni{ta, Tetovo, Gostivar i vo Ki~evo. Albansko-

makedonskiot dijalog so antialbanski politi~ari {to dosega e

voden od strana na makedonskata Vlada e bez smisla. Pregovorite so

Makedoncite moàt da se napravat samo so stransko posredni{tvo.

Osloboditelnata nacionalna vojska e armija koja }e vojuva so oru`je

88 Jadranka Kostova, Nezavr{en mir, Bata press 2003, str. 12

52

sè dodeka Makedonija so Ustavot ne bide makedonsko-albanska

dràva. Nie sme za za~uvuvawe na suverenitetot i teritorijalniot

integritet na Makedonija. Gi po~ituvame interesite na NATO i na

Soedinetite Amerikanski Dràvi. Vo Makedonija gi barame na{ite

prava koi ni sleduvaat, }e vojuvame sè dodeka ne gi dobieme.”

Toga{nata ministerka za vnatre{ni raboti Dosta Dimovska

demantira{e deka ima kakva i da bilo informacija za nekakva

organizacija nare~ena ONA. No, Aleksa Stamenkovski, direktorot na

Sektorot za kontrarazuznavawe se proiznese so sprotivna izjava: „Nie

znaevme deka ONA postoi pove}e od edna godina. Ovaa teroristi~ka

grupacija be{e sozdadena vo isto vreme so U^PMB.” Sli~no be{e

napi{ano i vo eden napis vo Le mond diplomatik (Le Monde Diplomati-

que) objaven od strana na Kristofer [ikle (Christopher Chiclet) vo 2001

godina:

„Dve novi gerilski dvièwa se pojavija vo isto vreme:

Osloboditelna vojska vo Pre{evo, Medve|a i Bujanovac vo Ju`na Srbija,

na 4 fevruari 2000 godina i Osloboditelnata nacionalna armija vo

severozapadna Makedonija na 20 januari 2000 godina. Tie zapo~naa da

dejstvuvaat so eksplozii na nekolku bombi. Potoa, OVPMB ja prezede

demilitariziranata bafer-zona me|u Kosovo i Srbija. Radikalite

toga{ re{ija da otvorat nov front.”

Se ~ini deka vakvite proceni se to~ni. Dokolku se pogledne

programata objavena na veb-stranicata na ONA, }e se vidi deka taa datira

od 30 januari 2000 godina. Imeno, tokmu ovaa organizacija ja prezede

odgovornosta i za napadot na policiskata stanica Oslomej, na 18 januari

2000, kako i za ubistvoto na trojcata policajci vo Ara~inovo, {to se

slu~i nekolku dena podocna. Ova bi objasnilo i zo{to za slu~ajot Tearce

nivnoto soop{tenie }e bide nasloveno kako kominike broj 4.

Vo me|uvreme, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti sprovede akcija

protiv licata koi bea osomni~eni za raketirawe na policiskata stanica

vo Tearce, no javnosta prodolì da stravuva, pla{ej}i se deka vlo{enata

sostojba vo Ju`na Srbija bi moèla da se prelee i vo Makedonija.

Kon krajot na januari 2001 godina toga{niot premier Georgievski

nastapi so edna smiruva~ka izjava: „Nie navistina smetame, i ocenata

53

e deka sostojbata vo dràvava e stabilna. Jas samo }e potsetam

deka ima brojni dràvi vo svetot kade {to dnevno se slu~uvaat

teroristi~ki incidenti, i nikoj ne kaùva deka tie dràvi se

nestabilni.” Dopolnitelno, Georgievski gi okarakterizira tvrdewata

deka vo Makedonija ima kampovi na gerilata od jugot na Srbija kako

„naj~isti {pekulacii”. „Ovaa Vlada, ednostavno nitu vo momentot

koga be{e najkrizna situacijata, nitu sega, nitu vo idnina, nema

da dozvoluva nejzinata teritorija da se koristi za subverzivni

aktivnosti protiv druga dràva.”

Vo edno svoe intervju, po povod na ovie nastani, porane{niot

pretsedatel Kiro Gligorov izjavi deka u{te dodeka toj bil pretsedatel

na dràvata imal informacii, no i snimeni kaseti od albanskite

kampovi za obuka na [ara. Za ova, veli Gligorov, go informiral

premierot Georgievski, a pri primopredavaweto na funkcijata toj za

ova navodno go zapoznal i Boris Trajkovski. Izjavata na Gligorov ne

be{e demantirana.

Londonskiot vesnik Gardijan objavi prikazna spored koja postoi

kamp za obuka na Albanci-gerilci, predvodeni od brigadata Karadaku

koja taka e nare~ena po oblasta vo [ar Planina. Gardijan vo po~etokot na

2001 godina napi{a deka vo kampot vo poslednite deset meseci obukata

ja minale 600 lica, a vkupniot broj borci iznesuva tri iljadi.

Brojni doma{ni i stranski organizacii kako i poedinci so meseci

podocna }e naveduvaat vo svoite izve{tai i analizi deka paravoeni

formacii postoele vo Makedonija u{te od 1998 godina i deka u~estvuvale

vo voenite dejstvija na Kosovo, vo ju`na Srbija i vo Makedonija…

„U{te vo proletta 1998, koga serii nerazjasneti eksplozii na

bombi pogodija pet policiski stanici (Gostivar, Tetovo, Kumanovo,

Skopje i Prilep), zapo~naa {pekulacii deka brojot na grupite na OVK

vo Makedonija raste. No, ne se obrnuva{e mnogu vnimanie na vakvite

{pekulacii, a tie i zgasnaa po izborite od oktomvri 1998, koga na

vlast dojde koalicijata VMRO-DPMNE - DPA. Koaliciskite partneri

Georgievski i Xaferi postignaa neformalen dogovor za nivnite

sferi na vlijanie. Be{e poznato deka VMRO-DPMNE se fokusira{e

vrz isto~niot del od zemjata, a DPA se griè{e za zapadniot, kade {to

54

naselenieto e prete`no albansko. Vakviot aran`man odgovara{e i

odnosite pome|u dvete najgolemi etni~ki grupi vo zemjata bea navidum

relativno relaksirani. No, etni~koto ,samoupravuvawe‘ be{e i klu~niot

element na vakvata de fakto podelba na zemjata. Vo mnogu delovi od

zapadna Makedonija, makedonskata policija ili vojska nema{e stapnato

pove}e od dve godini. Ova sozdade i benigna sredina za porast na brojot

na vooruènite etni~ki Albanci…”89

Vo me|uvreme, vo Tanu{evci vo rok od nekolku dena dojde do nekolku

grani~ni incidenti i vooruèni prestrelki.

„Ovie nastani bea direktno povrzani so dejstvuvaweto na

OVPMB vo Ju`na Srbija. Kapetanot S. od jugoslovenskata slu`ba za

razuznavawe potvrdi deka JNA dava{e i voena i razuznava~ka pomo{

na Makedoncite.” Toj re~e: „U{te im se lutime poradi nivnata

porane{na sorabotka so NATO. No sepak, sega se borime zaedno bidej}i

imame zaedni~ki neprijatel…”90

Podobruvaweto vo odnosite pome|u novite vlasti vo Srbija i vo

Makedonija dovede do nova runda politi~ki konfrontacii po etni~ka

linija vo Makedonija. Prvata oficijalna poseta na dràvno nivo me|u

Srbija i Makedonija se slu~i na 28 fevruari 2001, koga premierot

Georgievski i ministerot za nadvore{ni raboti ]erim se sretnaa

so srpskiot premier Zoran Xinxi} vo Belgrad. Liderot na PDP, Imer

Imeri, javno komentira{e deka: Georgievski i Xinxi} dogovorija

zaedni~ka makedonsko-srpska borba protiv takanare~eniot albanski

ekstremizam.

Dvete zemji se soglasija za postignuvawe dogovor za demarkacija na

granicata. Dogovorot, postignat po 14 rundi pregovori, ja pokriva{e

celokupnata 260-kilometarska dolìna na granicata, vklu~uvaj}i gi

89 …mnogumina od niv ve}e imaa prethodno borbeno iskustvo od drugi mesta. Mnogu od poddrùva~ite na VMRO-DPMNE go obvinuvaa Georgievski deka ja otstapil kontro-lata vrz bezbednosta vo 1998, no go obvinuvaat i Xaferi za negovoto ,predavstvo‘, odnosno nemo`nosta da ja kontrolira ONA. Etni~kite Albanci, pak, go obvinuvaat Xaferi za negovata skromna platforma na reformi koja ostavi prostor za pojavata na ONA. (Izvadok od izve{tajot na Me|unarodnata krizna grupa za Makedonija-2001: Macedonia: The Last Chance for Peace, ICG Balkans Reports No 113, str.2)

90 Scott Taylor, The Violent Aftermath of the Kosovo Conflict, Diary of an Uncivil War, Esprit de Corps Books, str. 67

55

i problemati~nite to~ki, kako {to bea Manastirot Prohor P~inski i

takanare~eniot [arski triagolnik.

Pratenicite od PDP i dvajca pratenici koi podocna ja formiraa

novata partija na Albancite vo Makedonija, Nacionalnata demokratska

partija, glasaa protiv ratifikacijata na dogovorot za granicata. Tie

smetaa deka e nemoralno da se pregovara za granicata, bez u~estvo na

politi~kite lideri od Kosovo i od UMNIK. Reakcijata na kosovskite

Albanci be{e u{te posilna. Tie silno go osudija nivnoto isklu~uvawe

od pregovorite za demarkacija. Odnesuvaweto na Skopje i na Belgrad im

dade na Albancite na dvete strani od granicata zaedni~ka kauza…

Sudirite vo Tanu{evci eskaliraa. Vo rok od nekolku dena dojde do

nekolku grani~ni incidenti i vooruèni sudiri, so {to zapo~na i brzoto

odmotuvawe na spiralata nasilstva.

Na 4 mart trojca makedonski vojnici bea ubieni i ONA go isprati

svoeto kominike br. 5 vo koe se vele{e: „Poradi zgolemuvaweto na brojot

na makedonski vojnici, nie se ~uvstvuvame prinudeni da ispratime na{

kontingent vo Tanu{evci za da go za{titat civilnoto naselenie.”

Na 5 mart bezbednosnite sili naidoa na protivtenkovska mina

kaj Ramno - tri `rtvi. Istiot den se odrà i protest na gra|anite pred

Sobranieto na Makedonija, a opozicijata pobara èstok odgovor. @eni

i deca Albanci se povlekoa od Go{ince.

Na 6 mart bugarskiot premier Kostov i gr~kiot {ef na diplomatijata

Papandreu dojdoa vo poseta, so poddr{ka na suverenitetot na

Makedonija.

Na 7 mart makedonskite mediumi objavija deka amerikanski vojnici

na KFOR se sudrile so albanski vooruèni grupi vo seloto Mijak i deka

makedonskata straàrnica kaj Kodra Fura, bila pod nekolku~asoven

ogan.

Na 8 mart prestrelkite kaj Tanu{evci prodolìja, a pripadnik

na bezbednosnite sili e ubien kaj Brest. Istiot den vo Makedonija

prestojuva i francuskiot {ef na diplomatijata Iber Vedrin.

56

Liderot na DPA, Arben Xaferi, koj dotoga{ krizata vo Tanu{evci ja

kvalifikuva{e kako vnatre{en albanski problem91, odedna{ izleze so

radikalno sprotiven stav od negoviot koaliciski partner Qub~o Geor-

gievski. Imeno, iako Georgievski tvrde{e celiot period deka krizata

doa|a od Kosovo, Xaferi re~e: „Dolgo vreme se nametnuva{e idejata

deka krizata doa|a od Kosovo, no kakvi bafer-zoni }e stavime vo nekoi

drugi gradovi, ako izbuvnat vakvite konflikti kako {to e Tanu{evci.

Krizata ne doa|a od Kosovo, tuku ima doma{na etimologija.”

Na 10 mart, vo Skopje pristigna i Xejms Perdju, amerikanski pra-

tenik koj podocna be{e vo funkcija na olesnuva~ na dijalogot {to se

vode{e me|u makedonskata i albanskata strana.

„Makedonija se soo~i vo proletta 2001 so ranite stadiumi

na klasi~no vostanie, albansko nacionalisti~ko vostanie. Kade

zapo~na e re~isi irelevantno. Ona {to be{e najva`no be{e nivoto na

poddr{ka za buntovnicite od strana na albanskoto naselenie vo Ma-

kedonija. Bez vakva poddr{ka, buntovnicite ne bi moèle da uspeat.

Sekako, zna~itelna pomo{ za voenite aktivnosti dojde od Albancite

na Kosovo. Pomo{, isto taka, dojde i preku Albanija i Ju`na Srbija.

Me|utoa klu~ot be{e vo natamo{noto odnesuvawe na naselenieto

vo Makedonija. Dokolku tie se re{ea da gi poddràt buntovnicite

toga{ Makedonija bez somnenie se dviè{e kon gra|anska vojna” - se

prise}ava Perdju 92.

Na 14 mart ve}e moèa da se zabeleàt i prvite znaci deka

vooruènite grupi se na pat da ja dobijat poddr{kata od albanskoto nase-

lenie vo Makedonija. Polarizacijata me|u dvete etni~ki grupi stana evi-

dentna koga tri nevladini organizacii odràa demonstracii vo Tetovo

pod mototo „Zaprete go dràvniot teror protiv Albancite”.

Tie nevladini organizacii bea: Organizacijata na albanskite

èni, Forumot za gra|anski prava i Zdruènieto na polti~kite zatvo-

91 „Tuka se raboti za eden konkretno albanski problem, vnatre{en albanski problem: koj }e gi pretstavuva interesite, makotrpno i legitimno izbranite politi~ki partii ili nekoi grupacii koi sakaat so vakvi akcii da ja skratat procedurata na nivnata politi~ka legitimizacija”- izjava na Arben Xaferi dadena za makedon-skite mediumi, po~etok na fevruari.

92 Intervju so Xejms Perdju, Amerikanska ambasada vo Sofija- Bugarija- 17 oktomvri 2003

57

renici. „Ne o~ekuvame incidenti, ova }e bide miren protest”, izjavi

Mukereme Rusi od Organizacijata na albanskite èni. Okolu 5.000 de-

monstranti bea sobrani koga od nad Tetovo po~naa da se slu{aat istreli.

Demonstrantite po~naa da izvikuvaat „U^K, U^K”, jasno iskaùvaj}i ja

svojata poddr{ka za vooruènite grupi. Televiziskite ekipi na A1 i na

Sitel bea napadnati od tolpata, a Miliam Fejziu od Forumot za gra|anski

prava zapra{an dali ja poddrùva U^K izjavi:

„Pa sigurno. Toa se na{i deca, na{i sinovi i }erki. Tie se borat za

pravata koi{to nie ovde gi kaùvame. Isto e. Nema razlika”, pritoa

dodavaj}i deka vooruèn konflikt moèbi ne e edinstveniot na~in no

sekako e polezen.”93

No, vakvite ~uvstva na doma{noto albansko naselenie kon

vooruènite borci ne bea zemeni predvid. Tetovskiot javen obvinitel

poradi ovaa izjava podnese prijava protiv Fejziu, za povikuvawe na

nasilna promena na ustavniot poredok94, a makedonskata vlada re{i

vojni~ki da se presmeta so vooruènite grupi na makedonskata terito-

rija.

„Vo uslovi na vakov vid nadvore{na agresija, presudno e da se dade

to~na i iskrena procena na situacijata od strana na vlastite. Od pro-

cenata zavisat i sredstvata {to }e se koristat vo re{avaweto na pro-

blemot. Taka, procenata deka nema pogolemi problemi vo me|uetni~kite

odnosi vo Makedonija ovozmoùva upotreba na sila vo spravuvaweto so

odnadvor ufrlenite grupi, za{to vlasta se potpira vrz zdraviot bedem

na me|uetni~kata solidarnost. No, dokolku toa ne e taka, }e dojde do sim-

bioza pome|u vooruènite grupi i lokalnoto naselenie. Toa e ona {to se

slu~i vo Makedonija, a vo takvi situacii silata ne pomaga tuku naprotiv

sozdava povolni uslovi za vooruèn bunt. Vo Makedonija, kako rezultat

ili na pogre{na procena na me|uetni~kite odnosi, ili na verbata vo

mo}ta na represijata, se upotrebi sila onamu kade {to moraa da se isko-

ristat site mo`ni instrumenti na diplomatijata.”95

93 Kanal 5, Nova Makedonija, Dnevnik, Utrinski Vesnik, Fakti- 14 mart 2001

94 Zabele{ka: Toj nitu edna{ ne se pojavi na sudot

95 Denko Maleski, Makedonija 1991-2001, New Balkan Politics

58

Na 21 mart makedonskata vlada im dade na vooruènite grupi rok

od 24 ~asa za da go poloàt svoeto oru`je i/ili da ja napu{tat zemjata.

Grupite go prekinaa ognot i pobaraa dijalog za podobruvawe na pravata

na Albancite vo Makedonija. No, makedonskata vlada odbi sekakov vid

pregovori so „teroristi” i zapo~na so voena ofanziva na 25 mart.

I pokraj toa {to Sobranieto oficijalno usvoi zaklu~oci spo-

red koi pripadnicite na ONA se imenuvaa so terminot „vooruèni

ekstremisti~ki grupi”, sepak, fakt e deka naj~esto upotrebuvan izraz od

makedonskata strana }e bide i }e ostane zborot „teroristi”.

Od samiot start toa jasno }e go kaè i portparolot na VMRO-DPMNE

Igor Gievski: „Sakam decidno da kaàm pred celata makedonska jav-

nost deka tie lu|e za nas se teroristi i ni{to drugo. Nema nikakvi

vooruèni grupi ili, pak, drugi termini so koi nie kako partija }e gi

oslovuvame. So niv nema pregovori i }e ima èstoka ofanziva protiv

ovie vooruèni teroristi~ki grupi sè do nivnoto razbivawe i sè do

nivnoto celosno uni{tuvawe.”96

„Mnogu lu|e sakaa da koristat emocionalni etiketi protiv ed-

nata ili protiv drugata strana vo ovaa situacija, no jas otsekoga{

smetav deka takvite etiketi ne se osobeno korisni. Situacijata ne

treba{e da stanuva pozapalliva i da vodi kon natamo{ni konfronta-

cii. Na{ata uloga, ulogata na olesnuva~ite, be{e da se iznajde na~in

za promovirawe politi~ki dijalog koj bi spre~il rabotite da stanat

polo{i. Jas nikoga{ ne sum smetal deka terminite ,terorist‘ ili

,teroristi‘ se od golema pomo{. Nie se obiduvavme da najdeme na~in

koj bi gi dovel albanskata i nealbanskata zaednica zaedno, vo kon-

cept na edna edinstvena Makedonija, a ne na podelena Makedonija”97

- re~e Perdju.

Interesno e da se zabeleì deka albanskata strana u{te od samiot

po~etok ne be{e sklona kon sluèwe so takov vokabular. Na primer,

toga{niot lider na PDP, Imer Imeri, na zabele{ka od novinarite koi

go spomnaa zborot teroristi re~e: „Ete, so toj re~nik nie ne se sluìme,

96 Izjava na Gievski dadena za mediumite (Kanal 5, Dnevnik, Utrinski vesnik, Fakti)

97 Intervju so Xejms Perdju, amerikanska ambasada vo Sofija- Bugarija- 17 oktomvri 2003

59

tie se sè u{te neidentifikuvani lu|e”. Pa taka, u{te od samiot po~etok

se ~ine{e deka Makedonija ve}e ima dve legitimni strani vo krizata.

Imeno, voobi~aena praktika stana sekoj {to }e dojde odnadvor, pokraj

so dràvniot vrv, da se sre}ava i so liderite na PDP i na DPA, Imeri i

Xaferi. No, dokolku se navratime nanazad, }e vidime deka vakvata prak-

tika i ne be{e nova. Vo nekoja, moèbi polatentna forma, prodolèniot

konflikt me|u Makedoncite i Albancite odamna be{e prenesen nadvor

od granicite na dràvata, preku paralelnata nadvore{na politika {to

ja vodea Albancite vo Makedonija ve}e dolgo vreme.98

„Otsustvoto na poddr{ka od strana na albanskite partii za

voena razvrska gi soo~i strancite u{te od samiot po~etok so dve

Makedonii – makedonska i albanska. Natamo{nata poddr{ka na make-

donskata vlada vo presmetkata so vooruènite grupi }e zna~e{e

vsu{nost poddr{ka na Makedoncite nasproti Albancite. Za{to

koga strancite zboruvaat za poddr{ka na makedonskata vlada, tie

tuka gi podrazbiraat i Albancite. Ottuka i nivnoto insistirawe

na kompromis koj }e gi obedini vo edna zaedni~ka politika ovie dva

zna~ajni segmenta na makedonskoto op{testvo.”99

Vo me|uvreme pristigna dopolnitelna voena pomo{ od Bugarija i od

Ukraina, a so nea i novo kominike na ONA koe obznani deka nivnite bor-

ci „napreduvaat vo osloboduvaweto na makedonskata teritorija, deka

nanele golemi zagubi i ubile mnogu pripadnici na slavomakedonskite

bezbednosni organi, kako i deka golem broj od pripadnicite na polici-

jata od albanska nacionalnost gi napu{taat redovite na policiskite

sili i & se pridruùvaat na ONA.”

Portparolot na MVR Stevo Pendarovski vedna{ gi demantira{e site

to~ki na kominiketo.

98 „Paralelnata nadvor{na politika koja {to ja vodat albanskite partii a koja {to e naso~ena kon zapoznavaweto na svetot so nivnite barawa, zema najrazli~ni formi. Od otsustvo na Albanci od zna~ajni makedonski dràvni delegacii, preku izdvoju-vawe na albanskiot stav kako ~lenovi na zaedni~ki delegacii, pa sè do priklu~uvawe na politi~ki reprezenti na Albancite vo Makedonija kon delegacii na Republika Albanija…Za{to za nadvore{nata politika na edna zemja nema polo{a situacija od onaa koga dràvata ne zboruva so eden glas i vo imeto na site pova`ni segmenti vo op{testvoto…” Denko Maleski, Politi~arot, diplomatot i narodot: Iskustva na make-donskata nadvore{na politika, New Balkan Politics, Vol 2-3, 2002, str.100

99 Denko Maleski, Makedonija 1991-2001, New Balkan Politics

60

No, ve}e naredniot den i samiot be{e demantiran so toa {to prate-

nikot na DPA, Hisni [a}iri, zamina na frontot vo karada~kiot region,

ubeden deka so oru`jeto }e moè da stori pove}e otkolku so zbor vo za-

konodavniot dom.

„Sekoj moè da ja komentira ovaa situacija kako {to saka.

Me|utoa na{ite barawa se jasni, mislam deka tie se mnogu skromni

i mnogu realni. Se raboti za interesot na Albancite i na Makedon-

cite. I mislam, kolku pobrzo }e zapo~ne dijalogot, toa e vo interes i

na gra|anite i na dràvava i na regionov” - re~e [a}iri.100

A na frontot borbite prodolìja. Se zgolemuva{e brojot na `rtvite,

kako i brojot na raselenite lica.

Naskoro, za prvpat i javno }e se spomene imeto na Ali Ahmeti, od

Ki~evo, kako politi~ki pretstavnik na „teroristite”. Toj svojata prva

izjava ja dade za kosovskata televizija od svojot {tab koj prvi~no be{e

lociran vo Pri{tina: „Dokolku armijata i makedonskata policija

deluvaat so ist intenzitet, postoi mo`nost konfliktot da se

pro{iri, iako ne{to takvo nie ne posakuvame. Nie smetame deka kon-

fliktot ne treba da se pro{iri. Vladata i site drugi mehanizmi,

kako i me|unarodniot faktor treba da izvr{at pritisok ovaa ofan-

ziva da se prekine - da im otvorime pat na pregovorite i da go ot-

vorime patot za na{ata zaedni~ka idnina.”101

Postepeno pretstavnicite na ONA sè pove}e }e po~nat da se identi-

fikuvaat vo javnosta.

Me|utoa, biografijata na ONA, strukturata i na~inot na nejzinoto

finansirawe, brojot na ~lenovite, kako i oru`jeto {to im stoe{e na

raspolagawe, ne se rasvetleni dokraj.

Dosega{nite istraùvawa na ovaa tema ukaùvaat na toa deka vo

ONA ~lenuvaa lica od razli~ni profili, i toa:

porane{ni borci na OVK koi imaa bogato iskustvo vo Hrvatska, �

Bosna i vo Kosovo i koi sega se prefrlija vo Makedonija;

o � portunisti koi se gledaa sebesi naskoro vo grupata na idnite

politi~ki strukturi;

100 Izjava na [a}iri za mediumite

101 Izjava na Ahmeti, dadena za kosovskata TV, prenesena i vo mediumite vo Makedonija

61

stranski platenici; �

Albanci od Kosovo i � od Makedonija koi ostanuvaa dosledni na

vizijata za golema Albanija;

naivni mladi Albanci koi veruvaa deka konfliktot e opravdan �

poradi toa {to Vladata ne sprovela nikakvi zna~ajni reformi

za podobruvawe na nivnata polo`ba.102

Na~inot na nivnoto regrutirawe ostanuva nejasen i okolu ova

pra{awe povtorno preovladuvaat dvojni stavovi. Imeno, makedonskata

strana tvrde{e deka etni~kite Albanci bile prinuduvani so sila da &

pristapat na ONA. Makedonskite mediumi ~estopati izvestuvaa deka

„teroristite so sila go mobilizirale albanskoto naselenie, go ko-

ristele kako ̀ iv {tit i deka siluvale ̀ eni Albanki.” Ova, me|u drugo

be{e i edna od pri~inite za posetata na obvinitelkata Karla del Ponte

vo Skopje, kon krajot na mart 2001, so najava deka }e se sprovede istra-

ga za voenite zlostrstva na ONA - istraga koja patem re~eno dosega ne

rezultira{e so konkretni obvinuvawa od strana na Ha{kiot tribunal.

Od druga strana, ONA i nejziniot lider Ahmeti u{te od po~etokot

se izjasnuvaa deka site ~lenovi na ONA bile primani vrz dobrovolna

osnova, i deka „Brojot na dobrovolci koi{to sakaa da & se priklu~at

na ONA postojano se zgolemuva{e.”103 Dopolnitelno, ONA za vreme na

celiot konflikt tvrde{e deka vsu{nost gi brani ìtelite Albanci od

napadite na makedonskata vojska i policija.

Vo prilog na vakvata teza, interesno e da se navede i izjavata na

eden zapaden diplomat citirana vo izve{tajot na Me|unarodnata krizna

grupa:

„Makedonskata Vlada tvrde{e deka selanite se zalo`nici na

ONA. Koga stanuva zbor za zalo`nici, vo zapadnite zemji, na prvo

mesto se stava bezbednosta na `rtvite. Na primer, pri grabnuvawe

avion, bezbednosta na patnicite }e bide najgolemiot prioritet.

102 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey- str. 22


62

Dokolku pregovorite propadnat i dokolku dojde do intervencija na

specijalnite sili, tie }e gi napadnat grabnuva~ite. Vo Makedonija,

pak, vojskata gi napa|a{e patnicite. “104

A eve {to napi{a eden stranski analiti~ar koj prestojuva{e vo Ma-

kedonija za vreme na konfliktot:

„Vra}aj}i se od planinite po mojata sredba so Ahmeti, eden poli-

ciski major i eden paramilitarec, koj ima{e golem drven krst obesen

okolu vratot go zaprea moeto vozilo i po~naa verbalno da go navre-

duvaat mojot albanski preveduva~. Koga se obidov da interveniram,

kaùvaj}i deka utroto se sretnav so pretsedatelot Trajkovski i deka

sum siguren deka toj bi posakal nie bezbedno da se vratime doma, ma-

jorot mu kaà na mojot preveduva~: ,Kaì mu na ~ovekov deka mene ama

ba{ i~ ne mi e gajle za na{iot pretsedatel‘. Koga jas se nasmevnav, toj

mi pora~a da prestanam da se smeam. Ovoj makedonski policaec be{e

odli~en propagator za albanskata kauza. ONA go zapo~na sevo ova, no i

makedonskata strana ne se odnesuva{e ni{to podobro.”105

To~niot broj ~lenovi na ONA, isto taka, nikoga{ ne bil oficijalno

potvrden. Za vreme na voenite dejstvija, ONA tvrde{e deka ima vkup-

no {est brigadi koi dejstvuvaa vo Makedonija. 111-ta, 113-ta i 114-ta

brigada dejstvuvaa vo regionot na Skopska Crna Gora, a 112-ta brigada

kontrolira{e nekolku bataljoni vo tetovskiot region. 115-ta brigada

be{e odgovorna za gostivarskiot front, a 116-ta brigada, pak, be{e lo-

cirana severno od Skopje, vklu~uvaj}i go i predelot na Radu{a. [tabot

na ONA izvestuva{e deka ima potencijal od 16.000 vojnici. No, „vo in-

tervjuata so porane{nite borci na ONA, be{e kaàno deka vo ekot na

najgolemata kriza tie imaa okolu 5.500 borci.”106

Od niv, celosno opremeni i vo prvite borbeni redovi bea oko-

lu 3.000 borci dodeka drugite sluèa kako elementi na logisti~ka

104 Izvadok od izve{tajot na Me|unarodnata krizna grupa za Makedonija-2001: Macedo-nia: The Last Chance for Peace, ICG Balkans Reports No 113, str. 8

105 Timothy Garton Ash, Is there a Good Terrosist?, The New Global Terrorism: Characteristics, Causes, Controls, Prentice Hall, 2003, str. 67

106 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey - str. 23

63

poddr{ka: izvidnici, patroli, lu|e odgovorni za komunikacija, dve te-

renski bolnici i medicinski personal od 550 lica.

Ona {to so sigurnost moè da se kaè e deka ONA ima{e golemi

koli~estva oru`je na raspolagawe. „Se znae{e deka ONA ima{e najrazno-

viden arsenal na oru`je, nasobran od razli~ni izvori, vklu~uvaj}i gi

i najsovremenite 9M32-strela-2M, proektili zemja-vozduh, 120 mm i 82

mm minofrla~i, antitenkovski mini, 12,7 mm mitralezi, kala{nikovi i

drugi vidovi mo}ni snajperi i pu{ki od tipot AK-47, AKM, AK-74, M76/77,

M59/66 i M 48.”107

„Nie bevme edna navistina dobro organizirana i opremena armija”

- }e zaklu~i Ahmeti.108

Armija? Od edna strana, moèbi vakviot zaklu~ok e to~en, no od druga

strana to~no bi bilo da se kaè i deka vakvata struktura korespondira i

so strukturata na re~isi sekoja teroristi~ka organizacija.109

[to se odnesuva, pak, do na~inot na finansirawe, silnite vrski so

porane{nata OVK, koja figurira vo sovremenite enciklopedii za tero-

rizmot, bea od presudno zna~ewe.

Glavni voda~i na ONA, Ali Ahmeti, Fazli Veliu, Gzim Ostreni i

Xezair [a}iri, se borele ili, pak, rabotele vo mreàta za sobirawe

sredstva za OVK, pa taka i finansiraweto na ONA ode{e po isti pati{ta

kako i finansiraweto na OVK. Fondot Tatkovinata povikuva koj ja

finansira{e OVK za vreme na kosovskata kriza, isto taka, ja finansira{e

i ONA. Nacionalniot fond za sloboda (Liria Kombetare) podocna go zameni

107 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman - June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey - str. 28


109 Imeno, osnovnite elementi na tipi~nata teroristi~ka organizacija se slednive: ko-mandata, razuznava~kata funkcija, akcijata i poddr{kata. Pogolemite organizacii imaat nacionalna komanda i regionalna komanda, i sekoja od niv e zadolèna da kon-trolira eden ili pove}e frontovi. Sekoja od niv sodrì i pove}e }elii, zadolèni za komunikacija, regrutirawe novi ~lenovi, pribirawe dobrovolni sredstva, oru`je, organizacija na protesti itn. [to se odnesuva do vodstvoto, toa ima zada~a da garantira deka site akcii i celi se politi~ki ispravni i deka nivnite akti ne se kontraproduktivni. (Mitko Kotov~evski, Sovremen terorizam, Makedonska civili-zacija, Skopje-2003, str 329)

64

fondot Tatkovinata povikuva i stana glavniot izvor na finansirawe

na ONA. Dvata fonda, sobiraa sredstva od albanskata dijaspora od

Severna Amerika i od Zapadna Evropa. Za vreme na {este meseci, od maj

do oktomvri, se smeta deka ONA sobrala sredstva vo iznos od 60 milioni

dolari za da ja finansira svojata borba vo Makedonija.110

Sepak, nesporno e deka najmnogu sredstva dojdoa od prihodite na al-

banskiot organiziran kriminal.

Vo intervju za MSNBC (MSNBC), i samiot Ahmeti kaà deka del

od sredstvata „moèbi do{le i od trgovijata so droga i so lu|e od

regionot”. No, toj voedno i go opravduva{e ova, velej}i deka iako ONA

sekoga{ se obiduva{e da go kontrolira potekloto na sredstvata sepak

„tolku mnogu pari pristignuvaa {to ne be{e vozmo`no da se proverat

site izvori.”111

So izvr{nata naredba na amerikanskiot pretsedatel izdadena

na 27 juni 2001, bea zamrznati finansiskite sredstva na „lica koi

bea angaìrani ili go poddrùvaa ekstremisti~koto nasilstvo vo

Porane{nata Jugoslovenska Republika Makedonija”. Stanuva{e zbor za

25 Albanci, prete`no od Amerika. Mnogumina od niv imaa bliski vrski

so porane{nata OVK, a petmina od niv bea aktivni ~lenovi na Kosov-

skiot za{titen korpus. Ali Ahmeti be{e na vrvot na ovaa lista. Iako ne

be{e spomenat vo kontekst na terorist, sepak, fakt e deka be{e tretiran

kako takov.

No zo{to ONA nikoga{ ne be{e i javno ozna~ena kako teroristi~ka

organizacija od strana na Zapadot?

Verojatno del od odgovorot treba da se bara vo nejzinite javno pro-

klamirani celi.

Zapadnite diplomati velat deka bile iznenadeni so jasnotijata, pa

duri i, kako {to nekoi od niv napi{aa, od relativnata skromnost na pro-

klamiranite celi. Liderite na ONA insistiraa na toa deka go baraat

samo toa na {to albanskite politi~ari insistiraa u{te od nezavisnosta

110 Special Report: A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia - By Suzette Grillot, Wolf Christian Paes, Hans Risser ad Shelly Stoneman- June 2004 / Study commis-sioned by the United Nations Development Programme and the Small Arms Survey)-str. 34

111 Intervju na Ahmeti za MSNBC (MSNBC), internet

65

na Makedonija - ednakov status i ednakvi prava za Albancite: Albancite

da bidat priznati kako konstitutiven narod na Makedonija, albanskiot

jazik da bide priznat kako oficijalen jazik vo Parlamentot i vo javnata

administracija. Albancite da imaat pravo na povisoko obrazovanie na

svojot maj~in jazik, pogolema decentralizacija na vlasta. No, Makedo-

nija da ostane unitarna i multietni~ka dràva.

„Sporedeno so barawata na OVK, bosanskite Srbi ili Hrvati,

IRA ili ETA, celite na ONA kako da bea draftirani od strana na Am-

nesti interne{nal (Amnesty International). Pogolem broj od zapadnite

pretstavnici gi smetaa ovie celi za razumni i veruvaa deka Makedo-

nija trebalo odamna i da gi realizira.”112

Mnogumina }e re~at: takti~ni barawa, dizajnirani za da mu se dod-

vorat i da mu se dopadnat na Zapadot?

Pa donekade, bi imale pravo. Ahmeti verojatno izvle~e dva va`ni

zaklu~oka od kosovskoto iskustvo. Prvo, deka so nekolku meseci voeni

sudiri moè da se dobie mnogu pove}e od ona {to albanskite politi~ari

uspeale da go napravat so re~isi cela edna dekada na vodewe miroqu-

biva politika. Vtoro, deka ova moè da se napravi samo dokolku bi se

vme{ala i me|unarodnata zaednica.

Go pra{av Ahmeti dali smeta deka makedonskite Albanci }e bea

podgotveni da se borat za svoite prava vo 1998 godina. Toj re~e: „Ne,

poradi situacijata vo Kosovo. No, otkako Zapadot dojde vo Kosovo i

po pobedata na OVK kako rezultat na toa, ima{e ve}e dovolen broj

lu|e podgotveni da zemat oru`je v raka na po~etokot na 2001. Jas

znaev deka nema{e da moème da pobedime bez pomo{ta od Zapadot, no

ne znaevme kolku mnogu tie bi pomognale.”113

Pa taka, za da go vklu~at Zapadot, tie mora{e da bidat mnogu ume-

reni, kako vo svoite celi taka i vo svoite metodi.

No, i umerenosta na ONA vo metodite ostanuva diskutabilno

pra{awe. I metodite sekako odgovaraat na opisot „teroristi~ki”. Doku-

mentirani se brojni slu~ai na kidnapirawe, ma~ewe, zloupotreba i na



66

zastra{uvawe na civilno naselenie od strana na ONA. U{te dolgo vreme

}e se pametat masakrot kaj Vejce, Kumanovo bez voda, Matej~e vo plamen,

urivaweto na Le{o~kiot manastir, vandalizmot vrz crkvite, napadot

kaj Karpalak, zaginuvaweto na nedol`ni civili, kidnapiranite 22 lica

koi po dolga potraga bea proglaseni za mrtvi, kako i brojnite raseleni

lica ~ii domovi bea razurnati i zapaleni.

Na 26 juli 2001 godina MVR podnese krivi~na prijava do Osnovnoto

javno obvinitelstvo vo Skopje protiv 9 lica poradi osnovano somnenie

deka se storiteli na krivi~ni dela protiv ~ove{tvoto, me|unarodnoto

pravo i protiv Makedonija. Na spisokot na MVR se najdoa: Ali Ahmeti od

selo Zajas, Ki~evsko, Fazli Veliu od selo Kolari, Ki~evsko, Gzim Ostre-

ni od Debar, Musa Demiri od selo Srbica, Ki~evsko, [efit Xaferi od

selo âjle, Gostivarsko, Xavit Asani, od selo Tanu{evci, Skopsko, Hisni

[a}iri od selo Otqa, Kumanovsko, Musa Xaferi od selo Zajas, Ki~evsko

i Xevat Ademi od selo Gorna Re~ica, Tetovsko – site dràvjani na Re-

publika Makedonija. „Spored soznanijata i dokazite do koi dojde MVR,

osomni~enite, kako idejni i voeni voda~i, odnosno kako li~nosti za

logisti~ka poddr{ka na teroristi~kata ONA ja sozdale ovaa zlostorni~ka

organizacija so cel da ja ostvarat svojata platforma za federalizacija

na suverenata i unitarnata makedonska dràva. Krajnata cel be{e uri-

vawe na ustavniot poredok na Republika Makedonija i otcepuvawe na

del od nejzinata teritorija vo funkcija na t.n. Golemo Kosovo, koe, pak,

im e edna od osnovite za sozdavawe na t.n. Golema Albanija. Ovie celi

trebalo da se ostvaruvaat pod prevezot na borbata za pogolemi prava na

albanskata nacionalnost vo na{ata zemja.”114

Ova e i edna od glavnite tezi koja sè u{te dominira vo po{irokata

makedonska javnost, a so nea se protkajuva i gor~livoto ~uvstvo deka ter-

oristi uspeaja da go smenat Ustavot so jazikot na oru`jeto.

Kaj pogolem del od albanskoto naselenie, pak, }e ostane uveruva-

weto deka tie nikoga{ nema{e da se izborat za pove}e prava dokolku

ONA-U^K ne posegna po oru`jeto za kone~no, po Kosovo, da se stavi

kraj na dràvniot teror i vo Makedonija. „Ne postoi somnevawe deka

114 Bo{kovski Qube, Mojata borba za Makedonija, str. 89

67

obi~nite Albanci so godini bea maltretirani od strana na policijata,

koja prete`no be{e sostavena od etni~ki Makedonci. A za vreme na kon-

fliktot, paramilitarni formacii nare~eni Lavovi, rabotea po sli~en

princip kako i vo Kosovo za vreme na Milo{evi}, tie potajno gi napa|aa

Albancite.”115

Pa taka, i kolektivnata memorija na makedonskite Albanci e nado-

polneta so slu~ajot Quboten, brojnite incidenti vo Skopje i vo Veles,

ubistva i kidnapirawa na albanski civili, revoltot vo Bitola, kade {to

stotina ku}i i du}ani vo sopstvenost na makedonski Albanci bea demo-

lirani, dodeka mladi lu|e na ulicite izvikuvaa „Smrt za Albancite!” i

crtaa pravoslavni krstovi vrz muslimanskite grobi{ta i xamii.116

„Nie izlegovme javno, so uniforma, so ime i prezime, so programa

bidej}i se pla{evme Makedonija da ne se pretvori vo zemja kade {to

lu|eto nema da se ~uvstvuvaat sigurno od bombite i od teroristi~kite

akti vo koi bi ginele nevini lu|e. Realnosta e deka bevme na rabot na

ovaa situacija. Ne be{e lesna odluka da se dade soodvetniot karakter

na nastanite vo Makedonija. No, jas i moite istomislenici svesno

odlu~ivme da ja `rtvuvame na{ata li~na sloboda za da ja dobieme

slobodata za drugite. Nie ne baravme delba na Makedonija. Nitu golema

Albanija ili golemo Kosovo. Nie se borevme za pravata na Albancite vo

Makedonija, za tie da ne bidat diskriminirani i da se ~uvstvuvaat

kako vistinski gra|ani na ovaa dràva, ednakvi so site drugi”117 - veli

Ahmeti, dodavaj}i deka federalizacija na Makedonija nikoga{ ne bila

na agendata na ONA. „Vo dràva so 2 miliona lu|e i 25.000 kvadratni

kilometri? Toa bi bilo sme{no. Federalizmot bi zna~el novi teri-

torijalni granici, a kako bi gi povlekle granicite vo zemja kade {to

Albancite i Makedoncite ìveat tolku izme{ani?”118


116 Izve{taj na Me|unarodnata krizna grupa za Makedonija-2001: Macedonia: The Last Chance for Peace, ICG Balkans Reports No 113, str.14)


118 No treba i da se napomene deka i ne site od negovite soborci se soglasuvaat so ova. Komandantot Rafiz Aliti, poznat kako -U~itelot - bidej}i do proletta 2001 predaval fizi~ko vospituvawe, re~e deka toj bi pretpo~ituval federalizacija na Makedonija i deka konceptot na unitarna dràva e neprifatliv. „Dokolku Makedonskata stra-

68

I kone~no, na pra{aweto dali se smeta za terorist i dali ONA bila

teroristi~ka organizacija, Ahmeti so dedukcija: „ôvek koj nosi oznaki,

koj ima cel za koja {to se bori, koj gi po~ituva ènevskite konvencii

i Ha{kiot tribunal, koj {to izleguva vo javnosta so svoeto ime i pre-

zime i odgovara za sè {to }e napravi…- takov ~ovek ne moè da bide

terorist”, i dodava „Ako jas sum terorist, a moite barawa gi sledat

site gra|ani Albanci, toga{ ocenkata bi bila deka site Albanci se

teroristi. Pa, mo`no li e cel eden narod da bide teroristi~ki?”

na ne go sprovede Ramkovniot dogovor toga{ nie povtorno }e zapo~neme vojna, no ovojpat toa }e bide vojna za teritorii na koi {to ìveat Albancite”. (Timothy Garton Ash, Is there a Good Terrosist?, The New Global Terrorism: Characteristics, Causes, Controls, Prentice Hall, 2003, str. 69)

69

BIBLIOGRAFIJA

L A T I N I C A

1. Anonymous, Introduction to Sinn Féin & Irish Republicanism, (od inter-

net: http://sinnfein.ie/documents/intro.html, (The Sinn Féin Press Of-

fice, Dublin)

2. Anonymous, The Irish Republican Army and the armed struggle in Irish

Politics (od internet: http://www.utexas.edu/students/iig/archive/ira/

history/irahist.html)

3. Alexander, Yonah, and Rapoport, David C. (eds), The Morality of Terror-

ism: Religious and Secular Justifications (Pergamon Press, New York:

1982)

4. Alexander, Yonah and O’Day, Alan (eds), Terrorism in Ireland (St. Mar-

tin’s Press, New York: 1984)

5. Ash, Timothy Garton, Is There a Good Terrorist?- The New Global Terror-

ism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pear-

son Education, Inc: 2003)

6. Atkins, Stephen E., Terrorism: A Reference Handbook (ABC-CLIO, Santa

Barbara, Calif: 1992).

70

7. Barrett, Suzanne, Peace Talk Agreement Reached http://goireland_min-

ingco.com/library, 10 April 1998

8. Becker, Jon C., The News Media, Terrorism, and Democracy: The Symbiot-

ic Relationship between Freedom of the Press and Acts of Terror (Los An-

geles County Sheriff Department, Emergency Operation Bureau, http://

eob.org/eob-tr2.htm, 1996).

9. Bell, Martin, In Harm’s Way (Hamish Hamilton, London: Penguin Books,

1995).

10. Bandura, Albert, Mechanisms of moral disengagement - Origins of Ter-

rorism- Psychologies, Ideologies, Theologies, States of Mind (Woodrow

Wilson Center Press, Washington- Johns Hopkins University Press, Balti-

more and London: 1998)

11. Burton, Anthony M., Urban Terrorism: Theory, Practice & Response (Leo

Cooper Limited, London: 1975).

12. Castellan, Georges, Histoire de l’ Albanie et des Albanais, Editions Arme-

line, 2002;

13. Clutterbuck, Richard, Guerrillas and Terrorists (Faber and Faber Limited,

London: 1977).

14. Clutterbuck, Richard, Kidnap &Ransom: The response (Faber and Faber

Limited, London: 1978).

15. Clutterbuck, Richard, Living with Terrorism (Faber and Faber Limited,

London: 1975).

16. Crenshaw, Martha, “The logic of terrorism: Terrorist behavior as a prod-

uct of strategic choice” - Origins of Terrorism - Psychologies, Ideologies,

Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Center Press, Washington-

Johns Hopkins University Press, Baltimore and London: 1998)

17. Crenshaw, Martha, “Questions to be answered, research to be done,

knowledge to be applied” - Origins of Terrorism - Psychologies, Ideolo-

gies, Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Center Press, Wash-

ington- Johns Hopkins University Press, Baltimore and London: 1998)

18. Crenshaw, Martha, “The Causes of Terrorism” - The New Global Terror-

ism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pear-


19. Crenshaw, Martha, “Why is America the Primary Target? Terrorism as Glo-

balized Civil War” - The New Global Terrorism, Characteristics, Causes,

Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

71

20. Dahrendorf, Ralf, Law and Order (Stevens & Sons, London: 1985).

21. Daskalovski, Zidas, Walking on the Edge: Consolidating Multi-Ethnic

Macedonia 1989-2994, Dominant, Skopje 2005

22. Emerson, Steven, Portrait of a Terrorist: Osama Bin Laden’s Special Op-

erations Man (Counterterrorism & Security International - od internet:

http://www.antiterrorism.org/specialreports , 1998).

23. Falk, Richard A., “A Dual Reality: Terrorism against the State and Terror-

ism by the State” - The New Global Terrorism, Characteristics, Causes,


24. Falk, Richard A., “The Aftermath of 9/11 and the Search for Limits: In

Defence of Just War Thinking” - The New Global Terrorism, Characteris-

tics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc:

2003)

25. Ferracuti, Franco., “Terrorism in Italy” - Origins of Terrorism- Psycholo-

gies, Ideologies, Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Center

Press, Washington- Johns Hopkins University Press, Baltimore and Lon-

don: 1998)

26. Friedman, Thomas L., From Beirut to Jerusalem (Anchor Books, Double-

day, New York, 1989).

27. Garraty, John A., The American Nation: A History of the United States

(Harper & Row, New York, 1966).

28. Gurr, Ted Robert, “Terrorism in Democracies: Its Social and Political bas-

es”-Origins of Terrorism - Psychologies, Ideologies, Theologies, States of

Mind (Woodrow Wilson Center Press, Washington- Johns Hopkins Univer-

sity Press, Baltimore and London: 1998)

29. Gurr, Ted Robert, “Terrorism in Democracies: When It Occurs, Why It

Fails” - The New Global Terrorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed:

Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

30. Held, David., “Bringing International Law to Bear on the Control of the

New Terrorism in the Global Age” - The New Global Terrorism, Character-

istics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education,

Inc: 2003)

31. Hermann, Margaret G and Charles F., “Hostage taking, the presidency

and stress” - Origins of Terrorism - Psychologies, Ideologies, Theologies,

States of Mind (Woodrow Wilson Center Press, Washington- Johns Hop-

kins University Press, Baltimore and London: 1998)

72

32. Howell, Llewellyn D., “Is the New Global Terrorism a Clash of Cilizations?

Evaluating Terrorism’s Multiple Sources” - The New Global Terrorism,

Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson

Education, Inc: 2003)

33. Human Rights Wtach. World Report 2002: Macedonia (od internet: www.

hrw.org/wr2k2/europe14.html)

34. Hyams, Edward. Terrorists and Terrorism (St. Martin’s Press, Inc., New

York: 1974).

35. Jenkins, Brian M.: “International terrorism: The Other World War” - The

New Global Terrorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W.

Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

36. Johnson, James Turner. “Strategic Intelligence: The Weakest Link in the

War against World Terrorism”- The New Global Terrorism, Characteris-

tics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc:

2003)

37. Johnson, Loch K. “Just War Theory: Responding Morally to Global Terror-

ism” - The New Global Terrorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed:

Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

38. Juergensmeyer, Mark. “The Religious Roots of Contemporary Terrorism” -

The New Global Terrorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles

W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

39. Kellen, Konrad, “Ideology and rebellion: Terrorism in West Germany”- Or-

igins of Terrorism- Psychologies, Ideologies, Theologies, States of Mind

(Woodrow Wilson Center Press, Washington- Johns Hopkins University

Press, Baltimore and London: 1998)

40. Kissinger, Henry, Does America Need a Foreign Policy? (Simon & Schus-

ter, New York 2001)

41. Klare, Michael T., “The New Face of Combat: Terrorism and Irregular

Warfare in the 21st Century” - The New Global Terrorism, Characteristics,

Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education, Inc:

2003)

42. Lewis, Bernard, “The Roots of Muslim Rage” - The New Global Terrorism,

Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Ed-

ucation, Inc: 2003)

43. Kramer, Martin, “The moral logic of Hizballah” -Origins of Terrorism- Psy-

chologies, Ideologies, Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Cen-

73

ter Press, Washington- Johns Hopkins University Press, Baltimore and

London: 1998)

44. Laqueur, Walter, Terrorism (Little, Brown and Company, Boston: 1977).

45. Laqueur, Walter, “Postmodern Terrorism” - The New Global Terrorism,

Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson

Education, Inc: 2003)

46. Larry, Albert, Terrorism: From Robespierre to Arafat (Gage Publishing Co,

Agincort, Ont: 1976).

47. Long, David C., The Anatomy of Terrorism (The Free Press, New York:

1990).

48. Marcy, Sam, Doomsday religions bourgeois pessimism (Workers World

Service, od internet: http://www.workers.org, 1997)

49. Merari, Ariel, “The readiness to kill and die: Suicidal terrorism in the Mid-

dle East” - Origins of Terrorism- Psychologies, Ideologies, Theologies,



50. Morgenthau, Hans J., Politics Among Nations, The Struggle for Power and

Peace (McGraw-Hill, 1993)

51. Nando News Service, IRA attacks in mainland Britain (od internet: http://

www.nando.net/ntn/top/021296/topstory_7318_s9.html) © 1996

52. Oshima, Sumiko and Maeda, Toshi, Aum Three Years Later: Sarin plant

haunts Kamikuishiki (Japan Times 18 March 1998).

53. Paz, Reuven, Is There an “Islamic Terrorism”? (od internet: http://www.

ict.org.il/articles/isl_terr.htm 7 September 1998).

54. Perry, Sam, Terrorism: A Frightening New Perspective (od internet:

http://www.acsp.uic.edu/oicj/pubs/cji/110501.htm).

55. Phillips, John, Macedonia – Warlords and Rebels in the Balkans, I.B. Tau-

ris & Co Ltd, London 2004

56. Pomerantz, Steven, Counterterrorism in a free society (from The Journal

of Counterterrorism & Security International, Spring 1998)

57. Post, Jerrold, “Terrorist psycho-logic: Terrorist behavior as a product of

psychological forces” -Origins of Terrorism - Psychologies, Ideologies,

Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Center Press, Washington-

Johns Hopkins University Press, Baltimore and London: 1998)

58. Prins, Gwyn, The Heart of War - On Power, Conflict and Obligation in the

Twenty-First Century (Routledge, London , 2002)

74

59. Rapaport, David C., “Sacred terror: A contemporary example from Islam”

-Origins of Terrorism - Psychologies, Ideologies, Theologies, States of

Mind (Woodrow Wilson Center Press, Washington- Johns Hopkins Uni-

versity Press, Baltimore and London: 1998)

60. Rapaport, David. C., “The Four Waves of Rebel Terror and September 11”-



61. Raymond, Gregory A., “The Evolving Strategies of Political Terrorism” -



62. Reich, Walter, “Understanding terrorist behavior: The limits and oppor-

tunities of psychological inquiry” - Origins of Terrorism- Psychologies,

Ideologies, Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Center Press,

Washington- Johns Hopkins University Press, Baltimore and London:

1998)

63. Richards, Deputy Larry, Domestic Terrorism: Army of God (published in

Police and Security News, from the Internet http://eob.org/terror/html/

army_of_God.html, undated but post 1993).

64. Rubenstein, Richard E., “The Psycho-Political Sources of Terrorism” - The

New Global Terrorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W.

Kegley, Jr- Pearson Education, Inc: 2003)

65. Sayle, Murray, Nerve Gas and the Four Noble Truths (The New Yorker, 1

April 1996).

66. Sederberg, Peter C., “Problems of Challenge and Response” “Just War

Theory: Responding Morally to Global Terrorism” - The New Global Ter-

rorism, Characteristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pear-


67. Schafer, Stephen, The Political Criminal: The Problem of Morality and

Crime (The Free Press, New York: 1974).

68. Sick, Gary, “Taking vows: The domestication of policy-making in hostage

incidents” - Origins of Terrorism- Psychologies, Ideologies, Theologies,



69. Smith, Anthony D., National Identity (Penguin Books and Current Affairs,

1991)

75

70. Sprinzak, Ehud, “The psychopolitical formation of extreme left terrorism

in democracy: The case of the Weathermen” - Origins of Terrorism - Psy-

chologies, Ideologies, Theologies, States of Mind (Woodrow Wilson Cen-

ter Press, Washington- Johns Hopkins University Press, Baltimore and

London: 1998)

71. Stohl, Michael and Lopez, George A. (eds), The State as Terrorist: The

Dynamics of Governmental Violence and Repression (Greenwood Press,

Westport, Conn: 1984).

72. Stohl, Michael, “The Mystery of the New Global Terrorism: Old Myths,

New Realities?” - The New Global Terrorism, Characteristics, Causes,


73. United States Federal Emergency Management Agency Backgrounder:

Terrorism (http://www.fema.gov/library/terror.htm)

74. United States Senate, Federal Counter Terrorism Coordination Efforts,

Senate Report: Crime, Terror, & War (http://eob.org/terror/index.html

– undated but published after June 1995).

75. United States Senate, Committee on the Judiciary, Subcommittee on

Technology, Terrorism, and Government Information. Crime, Terror, &

War: National Security & Public Safety in the Information Age http://jya.

com/ctw.htm – 13 November 1998

76. USAID, Transition Initiatives: Kosovo Field Report (od internet: www.

usaid.gov/hum_response/oti/country/kosovo/rpt0301.html- 2001)

77. Van Creveld, Martin, The Transformation of War (The Free Press, New

York: 1991).

78. Wardlaw, Grant, Political Terrorism: Theory, tactics, and counter-mea-

sures (Cambridge University Press, Cambridge:1989)

79. Wilkinson, Paul, The Fight against Terrorism (The Mackenzie Institute for

the Study of Terrorism, Revolution and Propaganda, Toronto: 1989).

80. Wilkinson, Paul, Terrorism: Motivations and Causes (Canadian Security

Intelligence Service, Commentary No. 53, Ottawa: January 1995).

81. Wilkinson, Paul, “While Modern terrorism? Differentiating Types and Dis-

tinguishing Ideological Motivations” - The New Global Terrorism, Charac-

teristics, Causes, Controls. (ed: Charles W. Kegley, Jr- Pearson Education,

Inc: 2003)

82. Wilson, Michael, Terrorism in a New World -- Evolution in Revolution (The

Nemesis Group, http://www.emergency.com/evo-revo.htm, 1994).

76

K I R I L I C A

83. Gligorov Kiro, Makedonija e sè {to imame, Izdava~ki centar TRI,

2001

84. Institut za nacionalna istorija – Skopje, Istorija na makedonski-

ot narod, NIP Nova Makedonija, Skopje 1969 god.

85. Kostova, Jadranka, Nezavr{en mir, Bata press 2003

86. Kotov~evski, Mitko, Sovremen terorizam, Makedonska civiliza-

cija, Skopje-2003.

87. Maleski, Denko, Lekcii nau~eni: Balkanot i Makedonija, deset

godini potoa, New Balkan Politics, Issue 1, (internet: www.newbal-

kanpolitics.org.mk)

88. Maleski, Denko, Makedonija 1991-2001, New Balkan Politics, Issue 1,

(internet: www.newbalkanpolitics.org.mk)

89. Maleski, Denko, Politi~arot, diplomatot i narodot: Iskustva

na makedonskata nadvore{na politika, New Balkan Politics, Vol 2-

3, 2002

90. Maleska, Mirjana, Etni~kiot konflikt i prilagoduvaweto: (Ma-

kedonija 1991-1997), Skopje, Kultura,1997

91. Milosavlevski, Slavko, Minorities in Macedonia in the Political and

Constitutional Acts: From the 1903 Krushevo Manifest to the 2001 Con-

stitutional Amendments, New Balkan Politics, www.newbalkanpolitics.

org,

92. Nacionalen izve{taj za ~ovekoviot razvoj, 2001: Socijalnata

isklu~enost i nesigurnosta na gra|anite na Makedonija, Progra-

ma za razvoj na Obedinetite nacii,

Documents

TERORIZAM ILI BORBA ZA PRAVA?