Tevhid Risalesi-Imam Gazali

7/31/2019 Tevhid Risalesi-Imam Gazali

1/33

Tercme: Serkan zburun - Ysuf zkan zburun


2/33

NDEKLERmam Gazl...................................................7nsz Niyetine Birka Sz...........................11Mukaddime...................................................21Kelime-i Tevhidin Mnas.............................33

Kelime-i Tevhidin Meyvesi............................41Kelime-i Tevhidin Hakk................................49Kelime-i Tevhidin Hkimiyeti........................54Kalple Nefis Arasndaki nce Fark................60Hidayet Nurunun Misali................................65Kelime-i Tevhidle Gelen Saadet...................74Gerek Sevgi................................................87rade Nedir?..................................................89Tevhid Nurunun Yansmas..........................94Evliyann Makamlar...................................102Kalpler O'nun Elindedir...............................110

Yce Allah'a Ait Sfatlarn Hakikati.............111Ariflere Alan Srlar....................................117Bibliyografya...............................................125


3/33

MAM GAZLislm leminin en byk limlerinden olan Gazl 450 (1058) ylnda ran'nHorasan yresinin Ts ehrinde domutur. lk tahsil hayatna Ts'ta balam,ilk fkh bilgilerini burada hocas Ahmed b. Muhammed er-Rzkn'den almtr.Daha sonra Crcn'a ve oradan da tahsilini ilerletmek iin Nbur'a gitmitir.

Nbur'da zamann limlerinden mm'l-Haremeyn el-Cveyn'den dersalmtr. Buradaki tahsilini de tamamladktan sonra ilm noktada temayz edenGazl, nl vezir Nizmlmlk'n yanna gidip bir mddet kaldktan sonra 484'te(1091) Badat'taki Nizamiye Medresesi'nin bamderrisliine tayin edilmitir.8Burada gerek Seluklu devlet byklerinin ve gerekse genel halk kitlelerinintevecchne mazhar olan Gazl, geni hretine ve madd imknlara ramen buhalinden derin bir rahatszlkla ve ruh haleti zerinde meydana gelendalgalanmalarla derslerini brakt, talebelerle iliiini kesti. Elde ettii bilgiler vednyev makamlar kendi ruhunun ve kalbinin aln doyurmaya yetmedi.Kendi ifadelerinden rendiimize gre Badat'taki bu drt yllk mderrislik

hayatndan sonra am, Kuds, Mekke, Medine ve Ts'ta geen on bir senelik birinziva hayat vardr ki Gazlyi Gazl yapan da asl bu yllardr.499 (1106) ylnda Nbur'da tekrar tedris hayatna balad. Bu ikinci tedrisdnemi de uzun srmedi. Ts'ta evinin yanna bir medrese ve bir tekke yaptrd.505 (1111) ylnda vefat edinceye kadar hakikat ilimlerinin renim veretimiyle urat. Geriye bir insan mrne smas g sayda pek ok eserbrakt ve yzyllardr manev iradn devam ettirip btn slm lemininmuhabbet ve duasna nail oldu. Bu sebeple "Hccett'l-slm" namna lykgrld.Ruhu ad olsun!...

NSZ NYETNE BRKA SZSevgili Okuyucularmz! nsz niyetine kaleme alnan ve sizin dikkatinize sunulanbu yaz, etraflca dnld ve uzunca yazlmas tasarland halde bunamuvaffak olunamamtr. Hem iinde bulunduumuz zaman ve zeminin, hem dehlet-i ruhiyemizin bu trden meseleleri (ilm-i ledn, tev-hid vb.) ifade etmeyemsait olmay bir sebep olarak gsterilebilir. Bununla birlikte bu kadar nemlive yanl anlalmas (ya da hi anlalmamas) sebebiyle kimi zaman istismaramruz kalan bu nemli konulara dair hibir ey yazmamak bizim iin doruolmazd.11Ksaca sylemek gerekirse, zerinde bir sredir dnme ve notlar alma ihtiyacduyduumuz bir konuda ahs kanaatlerimizin bir ksmn yine de sizinlepaylamadan edemedik. Belki bizim baaramadmz siz baarrsnz, bizdeuyanmayan hakikatler sizde uyanr diye, elinizdeki kitabn konularnn ruhunadair birka hususu ksaca, birer anekdot eklinde sunuyoruz.zel anlamyla deil de genel anlamyla "ledn ilmi" hayatmzn her safhasndave her annda hal, harekt, dn vb. gibi btn insan durumlarmz iinealmaktadr. Hava, k veya su gibi aslnda her yere, her eye sirayet etmidurumdadr. nk "lem-i ehdefte her ey "lem-i gayb" ile irtibatldr velem-i ehdet, lem-i gayb tarafndan (her eyle her eyde) epeevrekuatlmtr.nsan iinde bulunduu sebepler leminde, baz vesile ve vastalar ile eitliilimlerden bir12derece elde edebilir. Bu ilimler, kulun talep derecesine ve tercihine gre farkl


4/33

olur; ama sonuta btn elde edilenlerin "marifet" (Allah' eyann ehdetiyletanma), "hakikat", "nur" ve "hikmet" haline dnp insanda kalb ve ruh bir"uyana" vesile oluu ancak ikinci bir muamele ile mmkn olmaktadr. Bu daakldan kalbe bir kpr atp btn bilgi, dokman, malmat ve verileri eritmek,effaflatrmak, yakmak... Ve bylece hikmet ve marifet nimetine mazhar

klnmaktr. te ilm-i btn, ilm-i gayb, ilm-i ledn eklinde tabir edilen hakikati -kanaatimizce- bu meyanda dnmek daha isabetli olacaktr.lm-i ledn denilen bu gizli ilmi, srl hakikati aklla kavrayamamak aslnda "kesb-vehb" meselesini anlayamamak ve ikisini birbirinden tamamen ayrmakla ilgilidir.13Kesb, kulun kazancdr; vehb ise, yce Allah'n ihsandr.Aslnda her "kesb" ayn zamanda "vehb"dir. Her ey sebepler dairesindenbakldnda "kesb", ama itikad ve kudret dairesinden bakldnda "vehb"dir.Her ey bize sonsuz ikram ve ihsan sahibi yce yaratc tarafndan verilmektedir.Kesbin iinde vehbi grememek, ilmin, sebep-sonu zinciri iinde kalnarak,sadece snrl artlar iinde elde edilen bir bilgi ve kltr ynndan ibaret olduu

dncesini uyandrr ki, bu, yanltr.Bu anlay, insann mahiyetinin ne kadar geni ve engin olduunu anlayamaypinsan sadece bir "akl varl" olarak grmekten kaynaklanmaktadr. Zaten aklkalpten kopuk bir vaziyette kendi bana ve kendine ait olarak dnmek de balbana bir fecaat arzetmektedir.14Halbuki insan kalp, ruh, akl, hayal, sr vb. gibi ve daha pek ok manev za velatife denilen ince, hassas cevher ve hislerden mrek-keb bir mahlktur.Buna gre ilm-i ledn; yce Allah tarafndan ruha ilka edilen bir nurdur, kalbeatlan zel bir ilimdir, srra emanet edilen ilh bir emanettir diyebiliriz. lm-iledn iin kula verilen cz' iradenin sariedilmesi, belli sebeplere yaplmas, onualmaya bir derece hazrlk yaplmas lazmdr; ancak iin asl kulun kesbi deil,yce Allah'n tercihi ve ihsandr. nk o, herkese verilmez.Pratik hayatmzdaki i, faaliyet ve dncelerimizi hep altmz bir sebep-sonu zinciri iinde ve madd artlarda deerlendiriyor, olaylara ve kinata tekgzle bakyor; biz biliyor, biz yapyor, biz alyor, biz kazanyoruz zannederekciddi bir hataya dyoruz. Sadece kendi15rettiklerimizi dikkate alp, bunun dnda "ilm-i iman", "ilm-i tevhd", "marifet","muhab-bet", "ilham", "feraset" gibi manev ilimlerin olabileceini hi mi hidnmyoruz.nce pratik hayatmz ve iinde mahede edilenler (cz'iyyat) Allah'tan koparlp(h!) sebeplere isnat ediliyor. Bunun dolayl bir tezahr olarak da ilmi sadecefkh, tefsir, kelm, fizik, kimya, biyoloji kitaplarnda yazlanlardan ibaretsayabiliyoruz. Halbuki gerek ilim, insan ruhunun eyann hakikatlerini bilmesidir.Hakiki ilim eyann mlkn deil, melektunu bilmektir.mam Gazl (rah), risalesinin daha ilk cmlelerinde aslnda ilm-i lednnn(dolaysyla iman, yakn ve tevhid ilminin) elde edilme ekline ve gerekliartlarna u szleriyle dikkat eker:16"Hamd, seilmi kullarnn kalplerini velayet nuruyla ssleyen, onlarn nefislerinien gzel ilh yardmlaryla terbiye eden, irfan sahibi limlere dirayetanahtarlaryla tevhid kapsn aan Allah'a mahsustur."Burada, "seilmi kullarnn kalplerini velayet nuruyla ssleyen" demekle; hem

kalplerin ancak iman, takva ve amel-i salih esasna dayanan "velayet nuruyla"ssleneceini, hem kalbin velayet nuruyla sslenmesinin ancak Allah Tel'ytanmaya bal olduunu sylemektedir.


5/33

Ayrca "dostlarnn kalplerini ssleyen" ibaresinde kalbin sslenmesi, manevgzellik, ilim ve hikmet ile donatlmasnn ancak yce Allah'a ait bir i olduu,bunun kulun abasyla deil, Allah'n zel ltuf ve ihsan ile olduu ortayakonmaktadr.Bu ite insana den vazife, bu ilh ikram almaya kalbini hazrlamas, bunun iin

gerekli17almalar yapmasdr. Bunun en gzel yolu; kulun srekli bir acz, fakr, efkat vetefekkr uuruyla nefsinin terbiyesine almasdr. Kula den, irade gsterip,sebeplere sarlp dergh- ilhiyyeye ynelip dili, gnl ve hali ile yce rabbineyalvarmasdr.Devamnda, "...zel ilh yardm ile onlarn nefislerini terbiye eden" ifadesiyle,nefislerin terbiyesinin ancak yce Allah'n yardm ile mmkn olduunu, hidayet,manev temizlik, terbiye ve terakkinin temelini bu ilh destein oluturduunadikkat ekmektedir."...rfan sahibi limlere dirayet anahtarlaryla tevhid kapsnn almas" iki temel

arta balanmaktadr. Birincisi, "irfan sahibi lim olmak" (sadece lim olmakdeil); ikincisi ise "dirayet anahtarlarn" kullanmaktr."rfan sahibi lim" olmak, akl ile kalbi birletirmekle mmkndr. lim aklla,irfan kalple renilir. lim bilmek, irfan tanmaktr. lim tarif18etmek, irfan bizzat tatmaktr. lim anlay, irfan ak ister. Aslnda ikisi de birbirinidestekler; nk ikisinin de kayna birdir; hedefleri de ayndr. Bu kinatta herey, Allah'tan gelmitir; Allah'a gtrr. Tabii onun dilini anlayp peine dene!---Dirayet, ayr bir sanattr. Dirayet, feraset ister. Feraset, iin i yzne bakmak,hakikatine nfuz etmek, sakl eyleri grmek, grdn anlamak, anladnkavramak, kavradn yaamak ve yaayarak geree ulamaktr. Bunun sonucu,hakikate hayran kalmak, Hakk'n muhabbetine dalmak, bu ak ile yeni bir canbulup kmil insan olmaktr. Vesselam...Ysuf zkan ZBURUN19MUKADDMEHamd, an yce olan Allah'a mahsustur. Salt ve selm Peygamberimiz Hz.Muhammed'e (s.a.v), onun l ve ashabnn zerine olsun!...slm leminin mmtaz simalarndan olan imam Gazl, PeygamberimizMuhammed Mustafa'dan (s.a.v) rivayet edilen, L ilahe illallah benim kalemdir.Bu kaleye giren kimse azabmdan kurtulur^ mealindeki kuds hadisi u ekildeizah ediyor:L ilahe illallah, byk bir kale ve tevhidin bayradr. Bu kaleye snanlar ebedsaadet21ve sonsuz nimeti; bu kaleye girmeyip de darda kalanlar ebed ekavet ve azabhak ederler.Eer bu kelime [kelime-i tevhid] senin kalbini epeevre kuatan bir sur olmazsave bu kelimenin ruhu, kalbinin iine yerlemez; tevhidin saltanat, nefsini, hevvehevesten korumayp eytanlar kalbine girerse, kalenin dnda kalmsndemektir.Sadece dilinle "l ilahe illallah" demenin pek bir kymeti yoktur.O halde bu kelimeden nasibinin ne kadar olduunu iyice dn! ayet tevhidin

mnasn kavram, ruhuna nfuz etmisen, "Allah onlarn kalplerine imanyazm ve onlar kendisinden bir ruhla [nurla] desteklemitir' 2) Mcdile 58/22.mealindeki yet-i kerimede ifadesini bulan, mahlkatn efendisi Hz. Muhammed


6/33

(s.a.v) ve yz yirmi bin22ksur nebinin nasibi olan nimete kavumusun demektir.Bylece dnya ve hiret mahsultn elde eder, her iki cihanda saadete erer,veller defterine yazlr ve "lem-i fazl"dan3 saylrsn. Zira Allah Tel bu hususa

dikkat ekerek, "Kim Allah'a ve peygambere itaat ederse ite onlar, Allah'n nimetverdii peygamberler, sddklar, ehidler ve salihlerle beraberdir. Onlar ne gzeldosttur. Bu byk nimet Allah'tandr. Her eyi lykyla bilen olarak Allah yeter"buyurmutur. 4 Nisa 4/69-70.3 lem-i fazl, Allah Tel'nn zel ihsan ve ikramyla muamele edip hidayeteerdirdii kimselere denir. Zdd lem-i adidir. lem-i adi, yce Allah'n adaletiylemuamele edip zel yardmn ektii ve nefislerine terkedip kfr iinde braktkimselerdir. Ksaca, lem-i fazi, cennetlik olan mminler; lem-i adl isecehennemlik olan kfir ve mnafklardr. Ayrca bu iki tabir, onlarn sfatlarnanlatmak iin de kullanlmtr. Kitabn ileriki sayfalarnda konuyla ilgili geniaklamalar mevcuttur (ev.).

23ayet tevhidden nasibin bu kelimeyi sadece dille sylemekten ibaretse; budurumda u yetin anlatt kimselerden olursun:"Bedeviler, 'man ettik' dediler. De ki: Siz iman etmediniz. Fakat 'slm'a girdik'deyin. man henz kalplerinize yerlemedi. Eer Allah'a ve resulne itaatederseniz, Allah yaptnz gzel amellerden hibirinin sevabn size eksik vermez.Allah gafurdur, rahimdir."5Bu yette akland gibi, dil ile "l ilahe illallah" deyip brakmak, mnafklarnreisi Abdullah b. bey b. K'b b. Sell ve yz bin mnafn yapt bir itir.Kur'n- Kerm'de bu duruma iaret edilerek, yle buyurulmutur:"Ey Muhammed! Mnafklar sana gelince; 'Senin phesiz Allah'n resulolduuna ehdet ederiz' derler. Allah, senin kendisinin peygamberi olduunu,bunun yannda mnafklarn yalanc olduklarn bilir."6te bu durumda sen, dnya ve hirette hsrana uram kimselerden olursun kibu hal apak bir ziyandr. Bu hal iinde lem-i adl'in yani cehennemliklerin veAllah dmanlarnn defterine kaydedilirsin. Nitekim Kur'n- Kerm'de, "phesizmnafklar cehennemin en alt tabakasndadrlar. Onlara bir yardmc dabulamayacaksn" 8 buyurulmutur."L ilahe illallah" bir kaledir. Fakat mnafklar ona kar iftira ve yalanmancnn kurarak tahrip glleleri atmlar, ekavet ve nifak balyozlaryla onuykmaya yeltenmilerdir. Bu gibi kimselerin iine dman girip tevhidin izleriniyok etmi, onun fiillere yansyan gzelliini karartm, bu gzelliin nevnemabulaca kalplerini tarumar edip onlardan kelime-i tevhidin6 Mnfikn 63/1.7 lem-i adi, az nce akland (ev.).5 Hucurt 49/14.Nisa 4/145.2425mnasn alm ve onlar kupkuru suretle ba baa brakmtr. Bunun iinhadiste, "Dorusu Allah sizin suretlerinize deil, sadece kalplerinize bakar"buyurulmutur.s"L ilahe illallah"n mnas gitmi sadece birtakm harfler ve lakrdlar kalmsabu, kelime-i tevhid kalesinin mnadan yoksun bir ekilde yalnzca dille

anlmasdr.Nasl ki dil ile "ate" demek dili yakmyor, "su" demek harareti gidermiyor,"ekmek" demek karn doyurmuyor, "kl" demek vcudu kesmiyorsa; ayn


7/33

ekilde, sadece dille kelime-i tevhidi sylemek de kiiyi ktlklerden (Allah'nrzas dahilinde olmayan hallerden) alkoymaz.Halk arasnda sylenegelen bir sz vardr: "Ate demekle hibir kimsenin diliyanmayaca gibi; bin kere 'altn, altn' demekle de hi kimse zengin olmaz."9 Mslim, Birr, 33; bn Mce, Zhd, 9; Ahmed, Msned, 2/285.

26Sz kabuk, mna zdr. Sz sedef ise, mna incidir. z olmaynca kabuuneylersin. ncisi olmayan sedef neye yarar.Kelime-i tevhidin szckleri ve mnas, beden ile ruh gibidir. Ruhsuz beden birie yaramad gibi, bu ifade de [kelime-i tevhid] mna-olmakszn hibir faydasalamaz.lem-i fazi (cennetlik mminler), kelime-i tevhidin hem suretini hem de mnasnalp, suretiyle dlarn, manasyla ilerini sslemitir. Bylece dnya ve hiretnimetlerini elde etmilerdir. Kur'n- Kerm onlarn hak zere olduklarna ehdetederek kendilerini yle tasdik etmitir:"Allah, melekler ve adaleti yerine getiren ilim sahipleri O'ndan baka ilh

olmadna ahitlik etmilerdir. O'ndan baka ilh yoktur. O azizdir, hakimdir.^l-i mrn3/18.27lem-i adl (kfir ve mnafklar) ise kelime-i tevhidin mnasn deil, suretinialdlar. Mnafklar dilleriyle iman ettik dediler, fakat ilerini kfr kirleriyleboyadlar. Bu sebeple kalpleri simsiyah ve kapkaranlktr. Onlar, zahirenmslmanz diyerek ve iyi grnerek, (ganimet ve can gvenlii gibi) birtakmdnyev menfaatlerine ulatlar. Oysaki yarn kudret-i ilhiyyeden bir rzgr esip,onlarn zayf n sndrerek, onlar kfrlerinin karanlnda brakverecektir.Nitekim onlarn bu durumu yette u ekilde tasvir edilmitir:"Onlar evresini aydnlatmak iin ate yakan kimseye benzerler ki, Allah klarnkarartnca onlar karanlklar iinde kr bir halde brakmtr. Sardrlar,dilsizdirler, krdrler, bu yzden doru yola dnmezler. 1111 Bakara 2/17-18.28Dier bir yette, "Allah mnafklarn yalanc olduklarn bilir.'12 buyurularak,onlarn yalanc olduu aka ifade edilmitir.Hev ve hevesine, altn ve gmne kulluk edip duruyorken, "l ilahe illallah"demen bir mna ifade eder mi? Bu halde sana,"Ey inananlar! Yapmadnz bir ey hakknda niin yaptnz sylersiniz.Yapmadnz eyi yaptnz sylemeniz Allah katnda byk bir sutur"'13eklinde hitap edilir ve yalancln yzne vurulursa cevabn ne olacaktr?Kur'n- Kerm'deki u yetten ders almak lzmdr:"Hev ve hevesini ilh edinen, bilgisi olduu hlde Allah'n artt, kulan vekalbini mhrledii, gzn perdeledii kimseyi grdn m?12 Mnfikn63/1.13 Saf 61/2-3.29Onu Allah'tan baka kim doru yola eritirebilir? Dnmez (tefekkr etmez)misiniz?"14Sen nefsinin kt arzularna tbi olmakta, altn ve gme her eyin zerindekymet vermektesin. Hadiste uyarld gibi; altna, gme ve gzel elbiselerekymet verip rabet eden kimse, gerekten helak olmutur.15Btn ilgini ailene ve evine yneltmi, mal ve oluk-ocuuna meyletmiken tam

anlamyla "l ilahe illallah" diyemezsin. Zira fiiliyatn yalanlad her szreddedilir. Dile deil, hale baklr; lisan- hal, lisan- kalden daha fasihtir.Her daim "l ilahe illallah" diyerek eer kalbinde mna meyvesi olumusa,


8/33

Allah'tan baka birine snman, bakasndan korkman ve yardm istemengerekmez.14 Csiye 45/23.15 Buhr, Rikak, 10; Cihd, 70; bn Mce, Zhd, 8.30

Allah Tel yle buyurur: "Sen 'l ilahe illallah' der ve bizden bakasyla nsiyetpeyda edersen, ne biz senin iin oluruz, ne de sen bizim iin... Kim Allah iinse,Allah da onun iindir. Kim O'na kar huu duyarsa Allah o kimseyi korur. Kulum!Niin benden bakasna snrsn! Halbuki her eyin dizgini benim elimdedir. Benmlkn gerek sahibiyim ve mlkmde dilediim gibi tasarruf ederim. Bu lemdeancak benim dilediim olur ve her ey ancak benim irademle vuku bulur. O haldebenden bakasna snma! Benim rahmetimden midini kesme! Zira ancakkfirler benim rahmetimden midini keser. Cezamdan sadece gnl beniarzulayanlar kurtulabilir."Yce Allah, "Allah'n rahmetinden midinizi kesmeyin, dorusu kfirlerdenbakas Allah'n rahmetinden midini kesmez" yetiyle bu gerei teyit etmitir.

16 Ysuf 12/87.31"L ilahe illallah" lafzn sadece dilinle sylyor ve bu szn kalbinde hibirsemeresi olmuyorsa sen mnafksn.Eer kelime-i tevhidin mnas kalbinde ise mmin, ruhunda ise k, srrnda isehakikati kefetmi bir kimsesin.Birinci nevi iman avama, ikincisi havssa (sekin kullara), ncs havss-havssa (en sekin kullara) aittir. Birinci iman, sadece doru haberi tasdiketmekle elde edilir. kincisine, kalbin nurla alp basiret sahibi olmasyla ulalr.nc ksm ise iman ise, kefe ulap Hakk' mahedenin meyvesidir.Kalbin tasdiinden yoksun, yalnzca dille iman ettiini syleyen bir kimseolmaktan sakn! nk, kelime-i tevhid kyamet gn senin aleyhinde ahitlikedip, "Ey Allahml Ben bu kiiyle bunca yl beraber oldum, bir kere dahi banahrmet etmedi, hakkm demedi!" diyecek.32Demek ki bu kelime senin lehinde veya aleyhinde ahitlik edecektir. Gerek birmmin isen lehinde; kfir veya mnafk isen aleyhinde ahitlik edecek. Kelime-itevhid, mminler cennete girene kadar onlarn lehinde; kfirler cehennemegidene kadar onlarn aleyhinde ahitlik eder. te, "nsanlarn bir ksm cennete,bir ksm da lgn alevlerin bulunduu cehenneme girer.' yet-i kerimesi bunoktaya iaret eder.

KELME- TEVHDN MNASIKelime-i tevhid, iki lafzdan oluur. Birinci ksm "l ilhe"dir. Mnas, "hibir ilhyoktur" demektir. Bu ksmnda kalmak kfrdr. kinci ksm "illallahtr. Mnas,"ilh olarak ancak Allah vardr" demektir. Bunu sylemek imandr. Kfir vemnafklar "l ilahe" ksmnda kalp17 ra 42/7.33kfre dtler. Oysaki onlara, "Kapda durmayn, ieriye gein (hakka ulan)denilmiti.Kur'n- Kerm'deki u yeti bu mnada anlamaldr:"Ey iman edenler! Allah'a, peygamberine, ona indirdii kitaba ve daha nceindirmi olduu kitaplara inann. Kim Allah', meleklerini, kitaplarn,peygamberlerini ve hiret gnn inkr ederse, phesiz koyu bir sapkladalmtr.^


9/33

Gerek mminler, asl vatana (hakikate) ulam, yani "illallah" menziline varmkimselerdir. Onlarn durumu u yetle anlatlmtr:"Peygamberler ve mminler ona rabbinden indirilene inandlar. Hepsi Allah'a,meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine iman ettiler."^18 Nisa 4/136.

19 Bakara 2/285.34"L ilahe" diyerek cehennemliklerden olanlarn ilki lanetlenmi ve kovulmueytandr. "llallah" diyerek iman bahesine giren ve cennetlik snfna dahil olanilk kimse ise Hz. dem'dir. Bu nedenle cehenneme gireceklerin listesinin enbanda eytann, cennetliklerin banda ise Hz. dem'in (a.s) ismi yazldr.imdi "l ilahe" menzilinde durup da kfre den eytana m, yoksa "illallah"diyerek imana eren dem'e (a.s) mi katldn iyice dn. Sakn eytana uyma!Eer eytann yolundan gidersen dem'in yolundan sapm olursun, onunla olanban kopmu olur ki o vakit eytan sfatlarla sfatlanm olursun. Bu durumdasen u yette anlatlan kimselerden olursun:

"Allah, bls'e, 'Haydi git! Onlardan sana kim uyarsa bil ki cehennemde hepiniztam bir ceza ile cezalandrlrsnz. Vesveselerinle gcnn yettiini yerindenoynat, onlara kar yaya ve atl askerlerinle haykrarak yr, onlarn mallarna veocuklarna ortak ol, onlara vaadlerde35bulun' dedi. Ama eytan sadece onlar aldatmak iin vaadde bulunur. ^ayet Allah Tel sana adaletiyle muamele edecek olursa seni lem-i adle(cehennemliklere) ait listenin bana kaydedip ibls'in ordusuna dahil eder. Yokeer fazl ve keremiyle davranacak olursa seni lem-i fazln (cennetliklerin)defterine yazp Hz. dem'in safna katar."L ilahe" lafz "illallah" lafzna bal olup, ikisi, birbirinden ayrlmamas gerekentek bir szdr. "L ilahe" zehir ise, "illallah" panzehirdir. Panzehiri olmayan zehriien kimse nasl helak olursa, ayn ekilde "l ilahe" deyip "illallah" demeyenkimse de helak olur. Kukusuz zehirden sonra panzehir ien kimse nefsini diz-ginlemitir. Nefsine sahip olan kimse ile, nefsini helak eden kimse birbirinden okfarkldr."L ilhe"yi "illallah" izgisine kavuturmadka, sen, kelime-i tevhid kalesinindndaki20 sr 17/63-64.36harabelerinden birinde kalrsn. "L ilahe" kalenin yars olduu iin dier yarsolmakszn kale tamamlanm olmaz. Nitekim Allah Tel, "L ilahe illallah benimkalemdir"2^ buyurmutur. O halde sen "l ilhe"yi "illallah"a baladnda, bukale tm rkn ve ksmlaryla tamamlanm olur. Zira her kalenin drt rknvardr. Ayn ekilde "l ilahe illallah" drt kelime olup, her bir kelime tevhidkalesinin bir rkndr. Madd ekil olarak durum byle olduu gibi, mna ynylede byledir.Tevhid kalesinin rknlerini ylece sralamak mmkndr: Namaz, oru, hac,zekt, (bir de kale olarak nitelendirdiimiz) kelime-i ehdet. slmiyet bu beesas zerine kurulmutur.Ey kardeim, bilmi ol ki, insanlk ehrindeki tevhid kalesi kalbin korumasndadr.Bu ehrin sakinlerinden olan kulak, gz, el ve ayak21 Kayna ilk sayfada gsterildi.37

kalbin klesi ve hizmetisi olup istemeseler de kalbin emirlerine uymakmecburiyetindedirler. Evet, bu uzuvlar kalbin isteklerini yerine getirmek, onamuhalefet etmemek zere yaratlmlardr. Kalbin emretmesi zerine gz bakar,


10/33

kulak duyar, el tutar, ayak yrr. Eer kalp bu uzuvlara bu hareketlerin aksiniemrederse yine yaparlar. Ksaca, bunlar kalbe itaat etmek zorundadrlar.ayet kalp mlknde zulmediyorsa, emrindeki uzuvlar zulm, fesat, muhalefetve inat gibi kt ilerin yaplmasnda kullanr. Mesel, gze haram eylerebakmasn, kulaa kt szleri dinlemesini, el ve ayaa haramla meguliyeti

emreder ki bylece onlar hakikati gremez ve duyamazlar. u yetler, insann buhalini anlatmaktadr:"Onlar, manen sardrlar, dilsizdirler, krdrler. Bu sebeple doru yoladnmezler"2222 Bakara 2/18.38"Andolsun ki, cehennem iin de birok cin ve insan yarattk. Onlarn kalplerivardr, ama anlamazlar; gzleri vardr, ama grmezler; kulaklar vardr, amaiitmezler. Bunlar hayvanlar gibidirler; hatta daha da aadrlar. te gafil olanlarbunlardr."23Kalp kendi memleketinde adaletle hkmederse, bu uzuvlar taat ve ibadet

etmekte kullanr. Yani, gze iyiye, gzele bakmasn; kulaa faydal eyleridinlemesini, dier uzuvlara da hayr ilemelerini emreder ki bunun neticesindebereket hsl olur, kalbin meydan temizlenir, saflar. Kalbin bu halinePeygamber Efendimiz (s.a.v) yle iaret buyurmutur:"Bedende bir para et vardr ki o iyileince bedenin hepsi iyileir, o hastalanrsabedenin hepsi hastalanr. te o, kalptir."2423 A'rf 7/179.24 Buhr, imn, 39; Mslim, Mskat, 107; bn Mce, Ften, 14; Drim, By',1.39Kelime-i tevhid; kaps, kapcs ve bekisi olan salam bir kale olup, kapcnnhakkn vermeden ieri girmek mmkn deildir. Yani "l"nn srrndan gemeden"illa"nn ispatna varamazsn.Gerekte bir eyi yok etmek veya var etmek senin iin deildir. nk mevcutolmayan bir ey zaten yoktur. Ayn ekilde, var olan bir eyin de ispata ihtiyacyoktur. Varl bulunmayan bir ey, mevcut deildir; var olan da zatenmevcuttur."L ilhe illallah" drt kelime, on iki harf gibi grnmesine karn gerekte birkelime ve drt harften ibarettir.Allah lafz mutlak bir doru olup, inkr ve nefyi mmkn deildir. "L ilahe"ifadesi de mutlak mnada bir nefiydir. Zira bir eyin sb-tu ve vcudu tasavvuredilmedike nefyedilemez. Nitekim "l" harfi, sbtu ve vcudu tasavvuredilebilen bir eyi nefyetmek iin kullanlr.40Yani bu, baka tanrlarn mevcudiyeti mnasnda olmayp; ei ve benzeri, ortave zdd olmayan Allah'n varln tekit ve ispat iin kullanlmtr. Bunun aksinidnen kimse mriktir.25

KELME- TEVHDN MEYVES"L ilahe illallah", ilh srlarn perdesini aar ve kalbi, onu kirletip yce Hakk'ntecellilerini perdeleyen tozlardan temizler. Kalp arn temizleyerek onu Cenb-Hakk'n tecellisine mahzar ve nazarna layk bir mahal yapar. Bu itibarla AllahTel, Davud'a (a.s), "Ey Dvd! Bana kalp evini temizle de orada bulunaym.Gkler ve yer beni iine alamazken mmin kulumun25 Yani bir kimse, Allah'tan baka ilh yoktur derken, O'nun tek ilh olduunuifade etmi ve ispatlam olur. Kelime-i tevhidle, baka ilhlar var da onlar inkr


11/33

edip Allah' kabul etmek anlatlmyor. Yce Allah'n yannda baka ilhlar kabuletmek irktir. L ilahe illallah "tek ilh var, o da Allah'tr" demektir (ev.).41 -temiz kalbi beni iine ald"26 buyurmutur.Msivya (Allah'tan gayrisine) nazar edip kirlendiin, ilim ve derece stnlne

gvendiin ve varlk leminde Allah'tan bakasn grdn srece "l ilahe"nefyi senin iindir. Ne zaman eyay her eyin sahibi olan Allah'n birliine(tevhid) delil klp, onlarda hakk grrsen ite o an "l"dan kurtulur "illayaularsn."Allah de, sonra da onlar brak, daldklar bataklkta oynayadursunlar."27 Buyette belirtildii gibi sen ne zaman fni eyleri anmay brakr, baki olan Allah'nzikriyle megul olursan kelimenin tam anlamyla Allah demi olur, m-sivdanyz evirirsin."Allah" kelimesini oluturan "elif, lm ve h" harflerinden her birinin zel birmnas ve iareti vardr.Elif, Allah'n kendi ztyla kaim olduuna, varlnn mahlklardan hibirine bal

olmadna iarettir. Lm, mlkiyet ifade eder; Cenb- Hakk'n tm mahlkatngerek sahibi olduunu gsterir. H harfi ise, hidayeti simgeler; gklerde veyerde olanlarn hepsine hidayet eden, yani onlarn yolunu gsterenin, yapacanretenin Allah olduunu belirtir. Bu konuda Kur'n- Kerm'de, "Allah gklerin veyerin nurudur (yani yerde ve gkte ne varsa hepsine hayat veren, yol gsterenAllah'tr)" buyu-rulmutur.28Bunlar yle anlamak da mmkndr: Elif, Cenb-i Hakk'n kendi nimetini hertarafa yaymak suretiyle halk ile lfet ettiine; lm, halkn Hak'tan yzevirdiine; h, Allah dostlarnn ak ve muhabbet iinde kaldklarna iarettir.airin biri bu nkteleri u ekilde msralara aktarmtr:26 Bk. Sehv, el-Makasd'l-Hasene, nr. 990.27 En'm 6/91.28 Nr 24/35.4243Elif, halkla lfet etmek; Lm, knamaktr eytan. H, O'nun akyla comak; Ve...Uyarmaktr insan. Basiret gzn a! lemdeki her ey "l ilahe illallah" der. Senu yetin haberine kulak ver:"Yedi gk, yer ve bunlarn arasnda bulunanlar O'nu tebih eder. O'nu hamd iletebih etmeyen hibir ey yoktur. Fakat siz, onlarn tebihini anlamazsnz. O,gafur ve halmdir."^ Bu hakikat airin msralarnda yle dile gelmitir:Her eyde vardr apak bir yet; O'nun birliine eder dellet. Tevhid gneininsadece senin zerine doduunu mu sanrsn? Bu i senin bildiin gibi olmayp,kular dahi O'nun iin saf saf ol-29 sr 17/44.mu, O'na dua ve tebih etmektedirler. Sizin dier mahlklara kyasla dahastn, daha azametli ve faziletli oluunuz mkellef olmanz-dandr. Yoksa sizeihtiyaca binaen bu zellikler verilmi deildir. yilik ve stnlk Allah tarafndanverilmi bir nimet olup, Kur'n- Kerm'de bu nimet yle hatrlatlmtr:"Andolsun ki, biz insanolunu erefli kldk. Onlarn eitli vastalarla karada vedenizde intikalini saladk; onlar temiz eylerle rzklan-drdk ve yarattklarmznpek oundan stn kldk"'zAllah Tel sizi ademiyet (yokluk) srrndan varlk sahasna getirmi ve size,kulluk vazifenizi yerine getirerek, Allah'n bir tek olduunu anlamanz

emretmitir. Sizlere vcut verilmi olmas herhangi bir ihtiya sebebiyle veya ilhsfatlarn size muhta olduundan ve vah-dniyyet sfatnn sizin ehdetinizebal bu-


12/33

30 sr 17/70.4445lunduundan dolay deildir. Zira O'nun sfatlar hibir ahidin ehadetine baldeildir ve inkarcnn inadyla da gizli ve kapal bir hale gelmez.

Yarasalar dahi gnein varln bilirler. Fakat gzlerinin kusurlu olmas sebebiyleonu gremezler. Gne dounca yerlerine ekilip uyurlar. Onlar gecenin varlnnda farkna varrlar. Yarasalarn gne n grememesi gne klarndankaynaklanmaz; onlarn gzlerinin bu klar grebilme kabiliyetinin olmayndankaynaklanr.Allah Tel ezel ve ebeddir. ster ehadet edin, ister inkr edin; yani istesenizde istemeseniz de bu byledir. Eer ehadet ederseniz bu, O'nun ezeliyetsfatnn bir tecellisi olarak size ikram edilen nasibinizdir. Yok eer inkrederseniz, bu hibir ey ifade etmez. nk ezel ve ebed olan bir eyin varl,hadis olan (sonradan yaratlan) bir eye bal deildir. Bilakis hadis olan bir eyinmevcudiyeti kadm

46olana baldr. Btn varlklarn O'na muhta olduu Kur'n- Kerm'de yleceifade edilmitir:"Ey insanlar! Siz fakirsiniz. Allah ise zengindir, her trl hamde ve vgyelyktr. O dilerse sizi yok eder ve yerinize yeni kimseler yaratr. Bu Allah'a zordeildir." ^Eer sen fakir isen, Allah'n huzuruna zenginler gibi; zelil isen azizler gibi; zayfisen gller gibi gelme! Allah'n divanna aczini, fakrn itiraf ederek gelirsenbilmi ol ki sabreden fakirler O'nun yannda olurlar. Zelil ve kalbi krk birvaziyette varrsan phesiz O, kalbi krk olan kimselerle beraberdir. O'nunhuzuruna O'nu zikrederek gidersen O da seninle birlikte olur. Nitekim yette,"Beni ann ki ben de sizi anaym"*2 buyurul-mutur.31 Ftr 35/15-17.32 Bakara 2/152.47O'na muhabbetin varsa, "Allah onlar sever, onlar da Allah' severler"'33 yetininmjdesine ularsn.O'na yaknlk peyda ederek geldinse, "Kim bana bir kar yaklarsa, ben ona birkula yaklarm, kim bana yryerek gelirse, ben ona koarak gelirim. Kulumnafile ibadetlerle bana yaklar, ben de onu severim. Sevdiim zaman onun grengz, duyan kula, tutan eli ve yryen aya olurum. Kulum artk benimlegrr, benimle duyar, benimle tutar, benimle yrr^4 kuds hadisinin srrnamazharolursun.u hadis de O'na yakn olan kullarn halineiaret etmektedir:"Allah kyamet gnnde, 'Ey demolu, a kaldm beni doyurmadn, hasta oldumhalimi33 Mide5/54.34 Buhr, Rikak, 38; ibn Mce, Fiten, 16; Begav, er-hu's-Snne, 1/142;Tabern, el-Mu'cem'l-Kebr, nr. 7880.sormadn' der. Bunun zerine kul, 'Y rabbi, sen lemlerin rabbi iken ben seninasl doyuraym, sana nasl su vereyim!' diye sorar; Allah da, 'Benim kullarmdanbiri hastaland, sen onun hal ve hatrn sormadn. zzet ve cellime andolsun ki,

onun hal ve hatrn sormu olsaydn beni onun yannda bulurdun' der."35


13/33

KELME- TEVHDN HAKKITevhidi sermaye yap! Lzumsuz eylerden arn! Asl zenginlii fakirlikte (Allah'aboyun bkmede), azizliini ise O'na kar zelilkte ara. Zikrullah iar edin! lhmuhabbet, kaftann; takva, gmlein olsun! Aza, binee ve emniyete ihtiyacn

varsa, fakirlii azk, kalp krkln binek, zikri emniyet edin! Muhabbetul-lahyegne dost bil! Yolculuunun maksat ve gayesi O'na yaklamak olsun. 35Buhr, Edeb'l-Mfred, nr. 517; Mslim, Birr, 43; bn Hibbn, Sahh,nr. 269.4948Eer Allah ile yaptn bu ticarette kr ettin-se bil ki her eyi kazanm; zararettinse her eyi kaybetmisin demektir.Yapm olduun bu ticarette, cann ve maln alc m, yoksa satc m olduunubir dn. ayet alc olup cann ve maln O'na vermekten kanm isen zararetmisin demektir. u yet bu kimselerin halini anlatr:"te onlar, hidayeti (hakk) brakp sapkl aldlar da alverileri kr getirmedi.

Zaten doru yolu bulamamlard." Eer, cann ve maln Allah'a satc isen kr etmisin demektir; ite o zaman uyetin mjdesine erersin:"Hi phesiz Allah, kendi yolunda savap, ldren ve ldrlen mminlerincanlarn ve mallarn cennete karlk satn almtr. Allah bunu Tevrat, ncil veKur'an'da zerine bir hak olarak vaad etti. Verdii sz Allah'tan daha50ok tutan kim vardr! yleyse yaptnz alverie sevinin, bu byk birkazantr."37Hangi gruba dahil olduunu anlamak istersen u yeti oku:"Mminler, Allah anld zaman kalpleri titreyen, O'nun yetleri okunduundaimanlar artan, rablerine gvenen, namazlarn dosdoru klan, kendilerineverdiimiz nzktan yerli yerince sarfedenlerdir."33Eer, O anldnda kalbin titriyor, azalarn rperiyorsa, "Onlarn bedenleri vekalpleri Allah'n zikriyle yumuar"39 yetinin srrna maz-har olmusundur. Budurumda sen, kendini Allah'a satclar topluluuna dhil olan kimseler-densindir.Yok eer senden bu gibi haller sdr olmaz, "l ilahe illallah" sz duvar veyatavan gibi37 Tevbe 9/111.38 Enfl 8/2-3.39 Zmer 39/23.51herhangi bir szden farksz olursa, bil ki sen, hidayeti ve hakk terkedip nefsininkeyfini alan gruptansn. u yet sana veyl okumaktadr:"Allah' anmak hususunda kalpleri katlam olanlara yazklar olsunl te bunlarapak bir sapklk iindedirler." 4Allah'n yetlerinden nasibi olmayan kimsenin "l ilahe illallah" demesi ona faydasalamaz. Zira kalbi mnadan yoksun olan, yetlerden nasibi olmayan kimsenin,puta ve haa tapan kimseden, tatan veya kumdan hibir fark yoktur. u yetseni dndrmeli:"Sonra yine kalpleriniz katlat, ta gibi hatta daha kat oldu. Nitekim talararasnda iinden rmaklar aldayan, yarlp su kanlar vardr. Allahkorkusundan yuvarlananlar vardr. Allah yaptklarnz bilmez deildir."^to Zmer 39/22. 41 Bakara 2/74.

52Mslmann kalbi, yette belirtildii zere, ta gibi kaskat olursa kfirin kalbinice olur. Tevhid ehli ve O'nun zikriyle megul olan kimse bu durumda olursa,


14/33

kfirlerin ve gafillerin halini artk sen dn.Gaflet uykusundan uyandn, sarholuk batandan kurtulduun anda, buanlattm anlayabilir, sylediimi bilebilirsin. phesiz ki sen nce anlayp sonraanlatmakla ve ilkin bilip sonra bildirmekle emrolundun. O halde bilmediin eyisyleme, anlamadn eyi anlatma.

Kelime-i tevhidi iyice anlamadan, kalbinde zmlemeden sylyorsan hakikatteonu sylemi olmazsn. Nitekim Kur'n- Kerm'de, "Vay o namaz klanlarn halineki, onlar kldklar namazdan gafildirler"42 buyurulmutur.yleyse, Allah' zikrettiinde her yerin kalp kesilmeli; O'nun iin konutuun vakither ya-53nndil olmal, O'nu her tarafn kulak kesilmi bir vaziyette dinlemelisin ki, soukdemire eki vuran kimse gibi, bouna yorulmu olmayasn. Bir air demi ki:lrm aknla seni her zikrediimde, Gafletinle derim mahrumiyet ve hzne.Kalp kesilirim gnlmn her titreyiinde; Ne ac kalr, ne elem, yanar ateinde.

KELME- TEVHDN HKMYET"L ilahe illallah" btn mna ve hakikatiyle sana hkim olduu zaman kalbininierisinde yegne hkmran o olur. Artk hibir yabanc kalp evine giremez. Kendievinde nefsinin hkm gemez. Orada kalp kalmama hrriyetin elinden alnr.Malm olduu zere hkmdar bir ehri ele geirdii zaman orann altn stnegetirir, orann azizlerini zelil klar.Ayn ekilde, kalbin tam manasyla kelime-i tevhidin hkm altna girince, seninde sfatlarn deiir; kibrin tevazuya, malla gururlanma azla kanaat etmeye,varln yoklua, baki olma hevesin fni olmaya, tm kt sfatlarn iyiye inklpeder. Zahir stnln hakiki stnle dner. irkin sfatlarn aac kknden

kesilir, kfr ve atalet dikenleri ezilir, tebih ve temsil kabuklar temizlenir; orayaiman ve tev-hid tohumu dikilir. Orada Allah' tenzih ve tefrd fidanlar yeerir.Bylece senin gzel sfatlarn oalr. Allah Tel'nn u yeti bu meseleyi vecizekilde aklamaktadr."Verimli toprak rabbinin izniyle iyi rn verir. orak toprak kt rn verir. tebiz, kreden bir topluluk iin yetleri byle yerli yerince aklarz."^Her sultann saltanat ve hkmranl belli bir mddet devam eder. Lkin "lilahe illallah"43 A'rf7/58.5554bunun dndadr. Onun saltanat ilelebet devam edecektir. Hkm -ncekilerin vesonrakilerin isteine baklmakszn- herkesi kuatm, gklerde ve yerde olanlarnhepsini kaplamtr. Kur'n- Kerm'de buna iaretle,"Gklerde ve yerde bulunan herkes kul olarak rahmana gelir" buyurulmutur.44Bunlarn bazs ak ve evkle, itaat etmi bir halde; bazs da istemeyerek, zorakibir ekilde O'nun huzuruna gelirler. "Gklerde ve yerde olanlarn hepsi isteristemez sadece Allah'a secde ederler. Glgeleri de uzayp ksalarak O'na secdeetmektedir"*5 yet-i kerimesi bu konuda sylenen eyleri zetle ifadeetmektedir.Herkesin O'na teslim olduunu ifade eden bir dier ayet udur:56"Rabbin demolunun belinden zrriyetleri-ni alm ve, 'Ben sizinrabbiniz deilmiyim?' diye onlar kendilerine ahit tutmutu. 'Evet buna ahidiz'dediler.Kyamet gn, 'Biz bundan habersizdik' dememeniz iin sizinle bu anlamayyaptk."46


15/33

Bu yeti u ekilde tefsir etmek mmkndr:lem-i fazl (gerek mminler) isteyerek, lem-i adi (kfirler) ise istemeyerek,"Evet, sen bizim rabbimizsin" dediler.Allah Tel, onlar dem'in (a.s) belinden kardktan sonra iki frkaya ayrd.lem-i fazl (cennetlikler) dem'in (a.s) sanda, lem-i adi (cehennemlikler) ise

solunda yer ald. Bunun akabinde Allah Tel her iki gruba da anlama, iitme vekonuma melekesi verdi. Daha sonra onlara hitap etti ve onlar kendilerine ahittuttu. Onlarn hepsi Allah'n bir tek olduunu ikrar57

*m

^Jlf1

ettilerve,wden ortayaminler, -^''nd*bmeKskiyle inanla "evet dem dotuluBuna, , kfir ve munalKia dg,,amkfir vebozmulardr.58

,.*Kars, verilen bu f ,,ayet etme-m,nlernem anetrtsebye>e nvanet e^er, neden y Daha sonra herke

olan47 Ra'd 13/2048 Ra'd 13/2559"Her insann amelini boynuna dolarz ve kyamet gn, onun iin alm bir kitapkarrz. 'Kitabn oku! Bugn hesap grc olarak senin nefsin sana yeter'deriz." ^Allah Tel, seni nefsin zerine ahit tutarak, verdiin sz unuttuunu, zalim vecahil olduunu sana hatrlatr. Bylece sen ikrardan inkra dtn kabuledersin.

KALPLE NEFS ARASINDAK NCE FARK"Allah phesiz Allah yolunda savaarak ldren ve ldrlen mminlerinnefislerini ve mallarn cennete karlk satn almtr"50 yetinde "kalbin" deil de"nefsin" satn alnmas dikkati ayandr. Zira kalp yaratlm olan hibir eye kleolmaz. Mevcudattan hibir ey onu alamaz. nk kalp Hak'tan gayrisiylensiyet kurmaz, Allah'n zikrinden baka bireyle tat-49 sr 17/13-14.50 Tevbe 9/111.


16/33

60min olmaz. Kalp bu konumu itibariyle alnp satlamayan, Allah'tan bakasnaboyun emeyen hr bir kimseye benzer.Nefis ise byle deildir. O, ehvan eylerle tatmin olur. Zevk ve lezzetlere olanmeyli sebebiyle onlarn esiri olur. Esirin ise alm-satm caizdir.

Bu anlatlanlar eriat kabnn zahirinden taan birka damla, zahir ilmin bazkrntlardr. Bilindii zere, szn ak vaktine gredir. Sen arndn zamanszn de arnr, sen bu-landn an o da bulanr.Nefis ve kalp meselesine u ekilde de yaklalabilir: Kalp halkla deil Hak'la;nefis ise Hak'la deil halkla megul olduu iin, kalp yerine nefis satn alnmtr.Nefis kt sfatlar ve baya hasletler zere yaratlm olduu iin fet blgesi,muhalefet yurdudur. Kalp ise gzel sfatlar ve iyi huylar zere yaratlmolduundan itaat ve ibadet61beldesi hviyetindedir. te nefsin kt vasflarnn iyi vasflara, kalb zelliklereinklp etmesi iin nefis satn alnmtr.

Nefis alm-satm kefesine konulup teslim ilemleri yaplnca, Allah Tel nefsihayra armakla grevli bir melei ona gnderir. Melek onu daim surette hayradavet edip serden men eder. Bu hal aralarnda bir dostluk kurulana kadar devameder. Nefis vakur, boyun eecek bir vaziyete gelince, melek ondan tm ktsfatlar alr ve onu gzel sfatlarla donatr. Bylece o, kfr karanlndan imanaydnlna, tm kt sfatlarn zulmetinden iyi sfatlarn nuruna ular.Nefis, kfr karanl ve onun vasflarndan kurtulup, muhalefet ve inadndanvazgeince, ilh emre boyun eer; Allah Tel da ondan raz olur.Nefis bu vakur ve mutmain tavrlaryla Allah'n kullar arasna girer ve, "Ey nefs-imut-mainnel Rabbini raz edecek bir halde ve sen de rabbinden raz olacak birvaziyette O'na dn. Kullarmn arasna ve cennetime girl"^yetinin mjdesine mazhar olur.lem-i adi (kfir ve mnafklar), kudret lemi hakknda nifaka dp, lem-ihikmeti inkr etmesi sebebiyle onlarn nefisleri satn alnmaya lykgrlmemitir.Allah Tel onlarn nefislerini muhafaza etmeyip, onlar eytann vesveseleriyleba baa brakmtr. Bylece eytan onlar daima erre, ktle arr, ktilerle onlar aldatr; ma-yalarndaki bozuk eylere, ehvete, isyana, Allah'nbuyruklarna kar kmaya davet eder. Bunlarn neticesinde nefis detaeytanlar, ktl emredip, iyilii nehyeden bir hale gelir. Nefsin bu sfat,"phesiz nefis devaml ktl emreder"52 yetinde belirtilmitir. ey-v51 Fecr 89/27-30.52 Ysuf 12/53.6263tan bylece o nefislerin en kuvvetli yardmcs ve en yakn dostu olur. Bu hususKur'n- Ke-rm'de, "Kim rahmnm zikrine kar kr oiursa, ona eytan arkadaederiz" ^ yetiyle beyan olunmutur.Allah Tel, lem-i fazl (mminleri) kendi nefislerine ahit tutup,,onlara tevhidve takvay ilham etti. Ayn ekilde lem-i adli de (kfirleri)1 kendi nefislerine ahit tuttu. Fakat onlara fcurve msiyeti ilham etti. "Nefse ve onu biimlendirene, ona isyan ve itaati ilham

edene andoi-sun"5* yeti buna iaret etmektedir. Demek ki, Allah Tel'nn fazlve keremiyle muamele edip hidayete erdirdii kimselere lem-i fazl; adaletiylemuamele edip terkettii, haktan uzaklatrd kimselere lem-i adi denir.


17/33

53 Zuhruf 43/36.54 ems 91/7-8.64Korku, akbetin ktye gitmesinden deil, daha ok ilenen ktlklerdenkaynaklanr.

HDAYET NURUNUN MSALBir hadiste yle buyurulmutur. "Allah , Tel insanlar zulmet iinde karanlktayaratp, onlarn zerlerine nurundan serpti. O nurun isabet ettii kimseler hidayetbuldu, isabet etmedii kimseler dallette kald."55phesiz Allah Tel insanlar adaletli bir ekilde yarattktan sonra onlarnzerine fazilet nurunu samtr, ite bu nurun dokunmu olduu kimselercennetlik; dokunmad kimseler cehennemlik oldu.Bu nur, suret ve eyada yansyan bir k olmayp, insanlarn kalplerine veruhlarna yaylan hidayet nurudur. Bu konuda yette yle

buyurulmutur:55 Mslim, mn, 18; Tirmiz, imn, 18; Ahmed, Msned,2/176, 197; Hkim, Mstedrek, 1/30; ibn Eb sim,Kitb's-Snne, nr. 243, 244.65"Allah, gklerin ve yerin nurudur. O'nun -mminlerin kalplerindeki- nuru, iindelamba bulunan bir kandile benzer. O lamba cam f- > nus iindedir; cam isesanki inci gibi parlayan bir yldzdr. O, ne douya, ne batya mensup olanmbarek bir zeytin aacnn yandan yaklr. Ate demese bile neredeyse yankendisi aydnlatacak bir durumdadr. O, nur stne nurdur. Allah dilediininuruna kavuturur. Allah insanlara misaller verir. O her eyi bilendir."55 Kandil,

senin beeriyetin; lamba, tevhid nurun, cam ise kalbin yerindedir. Kandilinbeeriyete benzetilmesi younluk ve kapallk sebebiyledir ki, kapal yer karanlkolur. Karanlktaki' lamba daha fazla k verir, aydnl daha ok kendini gsterir.Tevhid nurunun, lambann na benzetilmesi ieriyi ve dary aydnlatmasnedeniyledir. Kalbin ise cama benzetimesi, camn effaf56 Nr 24/35.ve latif olmasndandr. inde k bulunan cam fanus nasl her yeri aydnlatyorsa,ayn ekilde kalp de iindeki tevhid nuruyla dier uzuvlara k verir, aydnlatr.Reslullah Efendimiz (s.a.v), kalpte bulunun bir eyin dier azalara sirayetettiini ifade iin,"Kalbinde huu olan kimsenin dier uzuvlar de huu (huzur) iinde olur"57buyurmutur. Yine camn inci gibi bir yldza benzetilmesi onun k yaymasna veparldamasna; bu yldzn inci gibi oluu cevherinin saflna, parlaklnnziyadeliine iarettir.Douya ve batya nisbet edilemeyen zeytin aacndan bahsedilmesi, onun stnnitelikli saf yaa sahip oluu ve iyi yanmasndan trdr. Tevhid aac-da byleolup douya ve batya nisbet edilemez. Yani o, putperestlik, Ya-57 Bk. Hakm et-Tirmiz, Nevdir'l-Usl, 2/344; bn Eb eybe, el-Musannef,2/190, nr. 7; Syt, Cmiu's-Sa-gr, nr. 7447.6766hudilik, Hristiyanlk, Dehriyye, Mebbihe, Ka-deriyye, Mu'tezile, Cebriyye gibibirtakm frkalara ait bir ey olmayp, yce slm dinine zg olup btn kinatsaran bir eydir.Zeytin aacnn douda ve batda bulunmamas demek, tevhid aacnn semav,arz, ar, fer, ulv veya sfl olmamas demektir. Tevhid nuruyla aydnlanan


18/33

kalp; halktan ayrlp, byk bir istekle Hakk'a doru umaktadr. Bu da onunhalktan ayr, Hak ile beraber olduu mnasn tar.Yine bu aacn [tevhid aac] douda veya batda olmamas, tevhide ulaankimsenin, dnyay, dnyev eyleri, hiret ve onun nimetlerini istemeyip sadeceAllah'n cemlini arzulad anlamna gelir.

Bunu u ekilde anlaman da mmkndr: Tevhid ehli mmin, cenneti arzulamaz,cehennemden korkmaz. Korku ona galip gelmedii iin Allah'n rahmetindenmidini kesmez. mit68ona stn gelmedii iin Allah'n mekrinden (imtihanndan) emin olmaz. Yani o,korku ile mit arasndadr. Bu bakmdan mmin bir kimsenin korku veya miditartld takdirde, her ikisinin de birbirine eit olduu grlr."Ate demese bile neredeyse yan kendisi aydnlatacak" yeti, bu yansafln ve parlakln; "nur stne nurdur" ifadesi de yan nurunun kandilinnuruna, kandilin nurunun da camn nuruna eklendiini belirtir. phesiz AllahTel dilediini nuruna kavuturur.

Tevhid (birlik) gnei varlk semasndan senin kalp topraklarnda parlayncanefsan arzularn sner, beer karanlklarn yrtlr.Bu konuya iaret olarak: "O gn yeryz, rabbinin nuruyla aydnlanr"5Bbuyurulmutur. O gnde, Allah'n muhlis kullarnn ve sair peygamberlerinkendilerine tbi olan topluluklarla beraber "l ilahe illallah" bayra altnda yr-58 Zmer 39/69.69dklerini grrsn. Allah iin syle, senin onlar arasnda yerin var m? Veya onlararasnda atlm bir admn mevcut mu? :' Elbette hayr! Sen onlara uymak iinbir adm dahi atmadn, kendi nefsini hi kontrol etmedin. Bilakis ibadetlerindennefsan hazlarn kokusu yaylmaktadr. Halvetin kin ve garaz doludur. Zikrin nicegafletlerle karmtr. Her hlinde edepsizlik kokmaktadr. Bilmem farkndamsn, namaz klarken, "Ben yzm gkleri ve yeri yaratan Allah'a evirdim"dediin halde, O'ndan bakasna iltifat etmektesin. Bu halinle O'na m ynelmioluyorsun? badet maksadyla deil de, det olduu zere yeme ve imeden eliniektiin vakit, bu halin Allah iin midir?Elbette ki deil! Bir hadis-i erifte bu duruma yle dikkat ekilmitir:"Nice oru tutan kimse vardr ki, onun orucu ona alk ve susuzluktan baka birey sala-70maz. Nice gece kalkp (gaflet iinde) namaz klanlar vardr ki, onlarn namazndanellerinde kalan ancak uykusuzluk ve yorgunluktur."&Allah'a yemin ederim ki, yalnzca ekil ve sz kfi deildir. Kur'n- Kerm'de,"Mnafklar sana gelince, 'Senin Allah'n peygamberi olduuna ehdet ederiz'derler. Allah, senin kendisinin peygamberi olduunu, bunun yannda mnafklarnyalanc olduunu bilir"&Q yeti, bu hususu aklar.Sz, aacn yapraysa, kelime-i tevhid aacn kendisidir. Gzel bir kelime gzelbir aa gibidir. Tasdik bu aacn kk, ihls gvdesi, ameller dallar, szleryapraklardr. Nasl ki bir aacn en deersiz eyi yapraklan ise, imann en dde yalnzca szle olandr. 59 Buhr, Savm, 45; Mslim, Sym, 9; Tirmiz,Savm,13; ibnMce, Sym, 24. so Mnfikn 63/1-2.71Ey kardeim, bilmi ol ki, "l ilahe illallah" aac mutluluk aacdr. Eer onu

tasdik toprana diker, ihls suyu ile sular, iyi amellerle korursan, onun kkleri tderinlere iner, gvdesi salamlar, yapraklar yeillenir ve yenilmesi homeyveler bitirmeye balar. Kur'n- Ke-rm'de buna iaretle yle buyurulmutur:


19/33

"Bak Allah ho bir sz (kelime-i tevhid) hakknda nasl bir misal yapt. O, kkyerin derinliklerinde iyice sabitlemi, dallar ge doru ykselmi, -Rabbininizniyle her zaman meyve veren- ho bir aaca benzer."^"Bu aacn meyvesi nedir?" diye soracak olursan, sana derim ki; onun meyvesikalbin uyanmas, tvbe, zhd, iffet, tevekkl, teslimiyet, her eyi Allah Tel'ya

smarlamak, bat n ve ruhan btn gzel sfatlar ile cisman ve zahir olan tmiyi huylardr. 61 ibrahim 14/24-25.Bu aa Allah'n izniyle her an meyvesini vermekte olup dier aalar alt aydabir meyve verirler. Ayrca bunun meyvesi ruhlar leminin, dierlerininki isecisimler leminin gdasdr. Biri mna ve esrar leminin, dieri suret ve glgelerleminin besinidir.Tevhid aacn yalan ve ktlk toprana diker, riya ve nifak suyu ile sular, ktameller ve irkin fiillerle onu korumaya kalkr, ahdi bozmak ve emaneti zayietmekle bytmeye alrsan; onun zerine vefaszlk suyu akar ve o, kt szve hezeyan asyla alanr. Bylece o aacn meyveleri olumsuz bir ekildeetkilenir, yapraklar dklr, gvdesi rr, kkleri kopmaya balar ve bir gn

kader rzgr onu parampara eder. Bu hale Kur'n- Ke-rm'de yle iaretedilir; "Yaptklar her ii ele alrz da onu toz gibi yok ederiz." $262 Furkn 25/23.7372Tevhid aacnn glgesinde glgelenen kimse zafer kazanm, ondan uzak kalankimse hsranda katmtr. Ona yapan ebed saadete erimi, tutunmayan azabadmtr. Onun dallarndan birine tutunan yksek derecelere km, onubrakan en alt derekelere yuvarlanmtr.

KELME- TEVHDLE GELEN SAADET"L ilahe illallah" yce, deerli, paha biilmez bir szdr ki ona yapan selmete

kavumu ve azaptan korunmu olur. Bir hadis-i erifte, "nsanlar 'l ilaheillallah' diyene kadar onlarla savamakla emrolundum. Bunu dedikleri zamankanlarn benden korumu olurlar" bu-yurulmutur.6363 Buhr, mn, 17; Mslim, mn, 34-36; Tirmiz, mn, 1; Nes, Cihd, 1;bn Mce, Fiten, 1; Ahmed, Ms-ned, 1/11, 19; 2/314, 423.74Burada bahsedilen koruma dnyayla alkal olup hiretteki azaptan korunmadaha nemlidir.Kelime-i tevhidin faziletini ifade eden u hadisleri de burada hatrlatmak yerindeolacaktr: "Allah Tel buyurur ki: L ilahe illallah benim kalemdir. Bunu syleyenkimse bu kaleye girer. Bu kaleye giren kimse de azabmdan kurtulur."6*"L ilahe illallah diyen ve bu iman zere len kimse, cennete girer."^Bu szn son dura vahdniyyetin bilinmesi, semeresi ise O'nun bir tekolduunun her ey tarafndan ikrar edilmesidir. e* Eb Nu.aym, Hilye, 3/224;Deylem, Firdevs'l-Ahbr, nr. 4458; Syt, el-Cmiu's-Sagr, nr. 6048; a.mlf.,ed-Drr'l-Mensr, 4/293. es Ahmed, Msned, 5/236; ibn Hibbn, Sahh, nr.200;Tabern, el-Kebr, 20/41.75Mevcudata vcut verilmesi ve kinatn yaratlmas bu sebepledir. Eervahdniyyetin marifeti ve ikrar olmam olsayd mevcudata vcut verilmez,yokluktan varlk kmazd. Bu konuda Kur'n- Kerm'de, "Ben insanlar ve cinleri,ancak bana kulluk etsinler diye yarattm" ^ buyurulmutur.Yani Allah Tel kullarn, kendisinin bir olduunu bildirmek iin yaratmtr. Ulv,


20/33

sfl lemler ile onlarn arasndaki tm mevcudat da kullar iin yaratmtr.Bunun iin gk seni glgelendirir, yer tar, melekler korur, ay, gne ve yldzlarseni aydnlatr. Sfl varlklar da senin tasarrufun altndadr. Ksacas her eysenin iin yaratlm, sen de O'nun iin, yani O'nun bir tek olduunu idrak etmekiin yaratl-msndr. yleyse diyebiliriz ki, tm mahlkat O'nun bir tek olduunu

bilmek ve ikrar etmek zere yaratlmtr. Nitekim bir kuds hadiste ylebuyurulmutur:66 Zriyt 51/56.76"Ben gizli bir hazineydim; bilinmek iin mah-lkat yarattm." e?phesiz ki Allah Tel tm eyay kullar iin, kullarn da kendisi iinyaratmtr. Oysaki sen nimet vereni unutup nimetle megul oldun, nimeti verenekretmedin, onun sana niin verildiini dnmedin. Allah' unutturan her nimetsknt, O'nu hatrlatmayan btn ihsanlar beldr."Nimetin kr nedir?" diye merak edecek olursan cevap olarak deriz ki: kr,nimeti vereni, sana nimet verdii iin, hamd sena etmek ve O'na ynelmektir.

Bunu yle de ifade edebiliriz:kr, O'nun nimetleriyle O'na itaat etmek, O'nu unutmamak ve nimette nimetvereni grmektir.67 Bk. Sehvr, el-Makasd'l-Hasene, nr. 838; Aclm, Kef'l-Haf, 2/132; bnArrk, Tenzh'-eria, 1/148.77Nimetin kr nimeti artrr, basireti aar, berekete vesile olur. Nimete nankrlketmek ise helaki hazrlar, zevali getirir, azaba yol aar. Bu nedenle Kur'n-Kerm'de,"Eer krederseniz nimetimi artrrm. Nankrlk ederseniz hi phesiz azabmok etindik buyurulmutur.Ey insanlar! yice biliniz ki Allah Tel dilediini yapar, istedii gibi hkmeder,sebepsiz verir, zamana bal olmakszn men eder, hibir illet olmakszn mesuteder, yaratmaya ihtiya duymakszn yaratr ve yine kre ihtiyac olmad haldekr ile imtihan eder.phesiz ki yce Allah, sebep ve illetlerden uzaktr. EerO'nun iradesi, birsebebin etkisiyle olsayd, dilemesine bakas karm olurdu. ayet, O'nundilemesi bir hadiseye bal olarak gerekleseydi, bir sebeple baml olurdu.Oysaki O'nun iradesi btn bu hallerden uzak-Ibrahim 14/7.tr. O, sebep ve illetleri yaratandr. Nitekim yette, "O yaptndan sorumludeildir; onlar ise sorumlu tutulacaklardr"^ buyurulmutur.Varlk leminde esasen sadece O vardr. yleyse sen Allah'tan bakasyla megulolma! O'ndan bakasna ynelme! O'na ulatnda her eye ulam, O'nukaybettiinde her eyi kaybetmi olursun. Kinatn zirvesine yksel-sen, en yceyerlere ksan, her iki lemin hazinelerinin anahtarlar sende olsa, her ikidnyann da mahsult sana verilmi olsa, eer sen bunlardan biriyle megul olupaldanrsan bilmi ol ki, Allah' unutmu ve O'ndan bakasyla megul olmuolursun.Sadece dnya nimeti ister ve onunla yetinir-sen helak olmusun demektir. Bukonuda Kur'n- Kerm'de yle buyurulur:"Dnya hayatn ve gzelliklerini isteyenlere, ilediklerinin karln orada onlaratam

69 Enbiy 21/23.7879


21/33

olarak veririz. Onlar orada bir eksiklie uratlmazlar. hirette onlara atetenbaka hibir ey yoktur. ledikleri eyler orada boa gitmitir. Amelleri de iptaledilmitir."70Ayn ekilde yalnzca hiret nimetini ister ve ona kanaat edersen bilmi ol ki senakln kullanmayan birisisin. nk, sadece kendi eviyle megul olup yanndaki

komusunu unutan kimse de aklszdr. Rzk ile megul olup onu veren ycerezzk unutan kimse de byledir.Yalnzca dnya nimetinden faydalanrsan hiret nimetini, sadece hiretnimetinden istifade edersen dnya nimetini kaybedersin. yleyse gerekmutluluk, dnya ve hireti birlikte yrtmekte ve sadece Allah'n rzasnistemektedir. Aksi takdirde O'nun emrinin dna kar, Allah'n iradesinindairesine giremez, O'nunla ve O'nun iin olamazsn. Bu konuda bir air yle der:Grdm ki ak kprs uzamakta bizdenyana;"Haydi gein" diye nida olundu klara.Kpry gemek iin yanlarna yrynce

Kpr koptu ve ben yuvarlandmmahrumiyete.Dalgalar her yanmdan tutup sardndabeni;Sabr tkenmitir "artk g" dedi birmnd.Ya bu karar bylece kabul edersin ya da ihtiyar kadnlarn dinine tbi olup acziniitiraf eder, evin arka odasnda oturur, bir kede pineklersin ve u ilh hitabamuhatap olursun:"Siz ilk nce yerinizde kalmaya raz olmutunuz. yleyse geri kalanlarla beraberoturun."7^70 Hd 11/15-16.71 Tevbe9/83.8081Dnyay veya hireti arzulayan birok kimse vardr. Lkin Hakk' isteyen kimseok azdr ve onlar hrmete lyktr.Mridin deeri muradna gredir, istein deeri de istenilen eyin deerinebaldr. Halkn deeri az olduu iin onu arzulamann ve arzulayann da deeri onisbette azdr. Deerli ve nemli olan Hak olduundan, elbette O'nu istemenin veisteyenin deeri de o oranda byk olur.Hkmdarn sarayna girmek ve onun sofrasna oturmak isteyen kimse ile, onunplne atlm bir lei arzulayan kimse bir deildir.Yine hkmdar ile, onun zel odasnda oturup konumay isteyen kimse ile,skntlarndan kurtulmak iin onunla salonda grmeyi isteyen kii eit olmaz.Yakn olan eylerin birbirine tesiri vardr. Baz yaknlklar insan ykseltirken,bazlar da alaltr. Hkmdarla salonda oturmakla, zelodasnda oturmak ayn deerde olmayp her biri iin farkl dereceler mevcuttur.Bu hakikat Kur'n- Kerm'de (meleklerin azndan) yle dile getirilmitir:"Bizden herkesin belli bir makam vardr." Baz gruplar bu dnyaya balandklarndan beer karanlklar onlar kaplam vebasiretlerini kr etmitir. Bylece onlar ulv (yce) leme deil, sfl (basit)arzularn tatmin ettikleri leme ynelip btn himmetlerini, ple atlm ledeerinde olan dnya zevklerini ele geirmeye sarfetmilerdir.

te byle insanlarn amelleri boa gitmi, emelleri yok olmutur. Onlar, her aniki azap iindedirler. Biri, elde ettiklerinden ayrlk atei, dieri de ileridetadacaklar cehennem ateidir. u yet onlardan bahsetmektedir:


22/33

72 Sfft 37/164.8283"hirette onlara ateten baka hibir ey yoktur. ledikleri ameller orada boagitmitir. Zaten yapmakta olduklar da btldr."73

Baz topluluklar da bu lemden kopmak, beer karanlklardan kurtulmak iingayret ettiler. Riyazetle megul olup nefislerini terbiye ve tezkiye ettiler. Bylecemanev yolda mesafe ka-tederek, dnya ziynetlerini terkettiler. Lkin zerlerindebulunan tabiat ve beeriyete ait kalntlar nedeniyle, Hakk'n iradesine, ltuf veihsanna tamamen mazhar olamadlar. Fakat cehennemden kurtuldular.Bir grup kendilerine korkunun galip gelmesiyle eziyet yeri olan cehennemdenkurtulmu, bir dieri midin galip gelmesiyle, ikram yeri olan cennetikazanmtr.Bu frkalar, gzel halin en ykseini brakp ondan daha dk olanla, enmkemmeli brakp ondan daha aada olanla, en deerliyi73 Hd 11/16.

84terkedip ondan daha alt seviye olan hallerle megul olduklar iin ileridekicehennem aza-byla cezalandrlmasalar dahi, her an hissettikleri ayrlk ateiylecezalandrlmlardr. Nitekim dostlar nazarnda ayrlk atei, yakc ateten dahaiddetlidir.Bir air demi ki:Eer musallat edilse ate-i hicran; Elbet bir gn erirdi cehennem atei.Souklard yalazlarla kavrulan mekn; Cierler kor olurdu ve sarard seni.Dier bir grup da beeriyet ve tabiat leminden ayrlp mna lemine kanat at.Onlarn zerinde beeriyet lemine ait herhangi bir ey kalmam, onlar kinatam, mevcudat gemi, halktan uzaklamtr. Kalpleri Allah'a bal oluponlarn tm istek ve arzular Hak'tr. Bu gibi kimselerin dili Hakk'n dili olduu iin85onlar konutuklarnda deta Hak Tel konumaktadr. Onlar derler ki:"Dnya ve ukba, cennet ve cehennem ile megul olmayz. Allah Tel bizden razolduktan sonra biz ne diye bunlarla uraalm. O, her eye kadirdir; dilersecehennemde de bize nimet verir, ikramda bulunur. Eer bize azap etmeyi dilerse-ki bundan Allah'a snrz- cennette de eder. Bizler O'nun cennetiniarzuladmz veya cehenneminden korktuumuz iin ibadet etmi olursak,tereddtl ve tek tarafl ibadet edenlerden oluruz. Byle bir tutum iinde bulunankimseler Kur'an'da yerilerek haklarnda yle buyurulmutur:"nsanlardan yleleri vardr ki Allah'a tereddtl ibadet ederler. Kendisine birhayr dokunursa yatr, bana bir bel gelirse yzst dnerler. Bylece dnyayda hireti de kaybederler. Bu ise apak bir ziyandr." Bunun iin bizler O'ndanbakasna ibadet etmeyiz. 74 Hac 22/11.86te bu gruba dahil olan insanlar sadece Allah'n rzasn arzular. Bunun iin AllahTel onlara dnya ve hiret mlkn vermitir. Onlar fakirlik kaftan giymimna sultanlardr.

GEREK SEVGBtn derdi yeme ve ime olan bir kimsenin Allah' sevdiini sylemesi yalandr.Bunun gibi cennet nimetlerini dnen, onlarla megul olan kii de sevgisindeyalancdr.Gerek mnada kul olanlar yalnzca Allah iin kalkar, oturur, konuur, her eyiO'ndan alr ve yalnz O'na bakarlar. Gzlerini Allah iin kapatrlar. Bylece


23/33

O'nunla grr, O'nunla iitir, O'nunla konuur, O'nunla tutar ve O'nunla yrr birhale gelirler. Bu durum bir kuds hadiste yle ifade edilmitir:"Ben bir kulumu sevdiim zaman onun kula, gz, eli ve aya olurum. Kulumbenimle87

duyar, benimle grr, benimle tutar, benimle yrr..."Allah Tel, dier insanlara vaad ettii birtakm eyleri bu kullarna peinenvermitir. Bakalarna gaib olan eyi onlara ayan beyan gstermitir. Dierleri,bir keye serilmi bulunan seccadeleri zerindeyken, onlar arkta, garpta, arve terstedirler. Bedenleriyle olmasa da srlaryla madd lemi amlar, HakTel'y gzleriyle olmasa da srlaryla grmlerdir. Onlar Hakk'n gzide kullarve kinatn yaratl sebebidirler. Halk onlarn bereketi sayesinde rzka kavuur,onlarn dualar ile nice eyler yaratlr. Onlar, sadece Allah'a kulluk eder, srfO'nun birliini ikrar ve iln ederler. Bu gzide insanlara ve onlara tbi olanlara nemutlu!...Cenb- Hak, onlarn bu halini verek peygamberine yle buyuruyor: "Rablerinin

rzas-75 Buhr, Rikak, 38; bn Mce, Fiten, 16; Begav, er-hu's-Snne, 1/142,m dileyerek sabah akam O'na yalvaranlar kovmal Onlarn hesabndan sana birsorumluluk yoktur. Senin hesabndan da onlara bir sorumluluk yoktur. Dikkat et,onlar zersen zalimlerden olursun."

RADE NEDR?Bana, "rade nedir?" diye soracak olursan, cevabm u olur:rade, kalbi, lemlerin rabbi olan Allah'n sevgisine, rzasna, isteine balamak;mal mlk terkedip fni ve helak edici eylere hkmetmek; rahat terketmek,

mubah eylerden yz evirmek; Allah' arzulamak ve O'nun muhabbet ateindeyanmaktr.Bir pervanenin bile kendini mum nda yaktn grmyor musun? Miskin birpervane bile kendini atee atp yakyor da bu yantan bir hayat umuyor. Okck haliyle, cann76 En'm 6/52.89sevgilisinin kollarna atp feda ediyor da sen, stn bir varlk olarak, mkemmelbir sevgili iin nefsini harcamakta, varln ona armaan etmekte tereddtediyorsun. Sonsuza kadar bu fni dnyada yaayacan m zannediyorsun! Okck pervane tm varln sevgilinin ateinde yakarak yeni bir hayatadoacan biliyor da, sen ycelerden gelen, "Allah yolunda ldrlenleri sakn lzannetmeyin. Onlar diridirler"77 sesini duymana ramen hl duraklamaktasn.Bu gibi insanlar, iradelerinde sadk olmayan, yalanc kimselerdir. Onlarn hakiki(manev) lezzetlerden hibir nasibi yoktur.phesiz nefsini harcamadka ve varln yok etmedike Allah'a kavuamazsn.Nefis perdesini kaldrmadka O senin iin, sen de O'nun iin olamazsn. Varlnyok edersen, O'nunla baki olursun. Her kim ki varln O'na77 l-i mrn 3/169.feda ederse Allah Tel onu kendine dost edinir, halef yapar.Nefsin her eyden hakir; muradn her eyden aziz olduuna gre, deersiz vehakir bir eyi, kymetli ve aziz bir eye deimedike Hakk'n mridi ve talebesiolamazsn.O halde varln O'na sun, nefsini O'na feda et. Bak, Resl-i Kibriya ile zelkonumak isteyenlere ne buyuruluyor:"...Onunla konumadan nce sadaka veriniz..."78 te, Cenb- Hakk'a


24/33

kavumann bedeli, O'na can hediye vermektir.Bunu yaptnda, eer mrid isen murad, talip isen matlp, habb isen mahbbolursun. te o zaman sende, "Allah dilemedike dileyemezsiniz..."79 yeti tecellieder.78 Mcdile 58/12.

79 nn 76/30.9190Ey insan, Allah'tan bakasna yneldiin ve iltifat ettiin mddete srekli "lilahe illallah" de ki kt sfatlarn gitsin, iyi sfatlarn artsn.Sende, iyi ve kt olarak iki trl sfat vardr, iyi sfatlar Allah'n ihsan, ktsfatlar ise adaletinin gereidir.Bu iyi ve kt sfatlarn deiik ksmlar vardr.Kt ahlklarn temeli yedi eyden meydana gelip bunlarn her birinin arkasndaeytan vardr. Bu yedi ey; kt his, kt meguliyet, hev, nefis, fsid nefis,beer haller ve kt huydur.

Gzel sfatlarn temeli sekiz eyden oluup bunlarn her birinin arkasnda melekvardr. Bunlar, his, fehim, akl, gnl, kalp, ruh, sr ve himmettir.Bunlardan her biri bir dierine tekabl etmektedir. yle ki, kt olan his iyiolann, k-92t meguliyet fehmin, hev akln, nefis fesad gnln, beer haller ruhun, kthuy srrn karl olup eytan da melein karldr. Yalnz gzel sfatlarnsekizinci srasndaki himmetin karl yoktur.Gzel sfatlarn sekiz, kt sfatlarn yedi oluu cennet ve cehennem kaplarnsimgelemektedir. Zira cennet "ilh ihsan evi", cehennem "adalet evi"dir. AllahTel,"Cehennemin yedi kaps vardr"80 buyurmutur.Gzel sfatlar, sana bu dnyada verilmi kk bir cennettir. Kt sfatlar da sanabu dnyada verilmi kk bir cehennem saylr. Bu kk cennet ve cehenneminher bir kaps hakiki cennet ve cehenneme alr. yette,"...Her kap onlarn girecei bir ksma alr"^ buyurulmutur.80 Hicr 15/44.81 Hicr 15/44.93

TEVHD NURUNUN YANSIMASIKelime-i tevhidin nuru gzel sfatlardan birinin zerine doacak olursa onunkarl olan kt sfatlardan birinin karanl gider.Mesel, tevhidin nuru sr zerine yansrsa tabiat aydnlanr. Tevhid nuru ruhuaydnlatrsa beeriyet aydnlanr. Onun nuru kalbe doarsa nefsin karanl gider.Zira gzel sfatlar letafet asndan effaf bir cevher gibi olup karl olan eyleride aydnlatr. Karanlk bir odadaki kandil iinde bulunan lambann kandildengeerek nasl tm oday aydnlatrsa, aynen bunun gibi, gzel sfatlara doantevhid nuru da onun karsndaki kt sfatlar aydnlatr.Kelime-i tevhid lamba, gzel sfatlar kandil, kt sfatlar karanlk bir odamesabesindedir.Lambann nn kandili, kandilin nn oday aydnlatt gibi, kelime-i tevhidnuru da gzel sfatlar zerinden kt sfatlara ulap94onlarn karanln giderir. Buna iaretle Kur'n- Kerm'de,"O'nun nuru iinde lamba bulunan bir kandile benzer. O lamba cam iindedir.


25/33

Cam ise sanki inci gibi parlayan bir yldzdr"82 buyurul-mutur.Bu hususu aklayacak bir misal de k yansmasdr. Karlkl bulunan cisimlerbirbirlerinden aldklar klar yanstrlar. Nitekim gne bir duvaravurduunda, duvar alm olduu bu karsnda bulunan eye, o ey de bakabir eye yanstr. Bu yansma kesif bir cisim tarafndan n emilmesine kadar

devam eder. Bu olay bu dnyada bu ekilde olur. Gayb leminde ise daha st birboyutta tecelli eder. Yani bu dnyadaki yansma gayb lemindekine gre kkve basittir. Kinatta yansma nasl gerekleiyorsa kk bir kinat82 Nr 24/35.95niteliinde olan insanda da bu durum aynen gerekleir.Kelime-i tevhid nuru, gzel sfat ve latifelerden birini aydnlattktan sonra onunyanndaki dier latifeleri de aydnlatr. rnein, nce himmeti aydnlatr, oradansrra, srdan ruha, ruhtan kalbe yansyarak dier ksmlar dolar. nk buksmlardan her biri bir dierinin kar-sndadr. Daha nce belirttiimiz gibi, nyansmas iin cisimlerin karlkl durmas lzmdr.

Gne nn kesif bir cisme vurduunda, n bu cisim tarafndan emilmesigibi, sendeki kt sfatlar da bazan bu nurun yansmasna engel tekil eder.Gn latif oluu nedeniyle gne nlar bu dnyaya ulaabilmektedir. Eergne nn nne bulut gibi kesif bir ey geerse, k bu tabakadan teyegeemez.96Gzel sfatlar ve manev cevherler, ulv leme ait eylerdir. Kt sfatlar ise sfllemi oluturur. nsann manev ynn oluturan sfatlardan himmet, ulvlemdeki ar hkmndedir. Dier yedi manev sfat ve cevherler de yedi katsema mesabesindedir.

nsann kt tarafn oluturan sfatlar da yedi kat yer gibidir.Ulv lem gayet latif olduu iin n bir ksmdan dierine gemesine mniolmaz. Bu sebeple gzel sfatlar ulv leme nisbet edilir. Sfl (madd) lem sonderece kesif (youn, kat, donuk) olduu iin n bir ksmdan dierinegemesine engel olur. Kt sfatlar da bu yzden sfl leme benzer.Manev cevherlerin hepsi nurdur; kt sfatlarn hepsi karanlktr. Bu iki lemglgenin gnei, gecenin gndz takip etmesi gibi birbirini izler. Gndzdengiden her paray gece, geceden giden her paray da gndz izler.97Bylece Allah Tel, "Geceyi gndze, gndz geceye katar."Senin gecen, kt sfatlarn sana hkim olmasdr. Gndzn de gzel sfatlarnve manev cevherlerinle yaadn gzel haldir. "L ilahe" sz ile kalnp "hibirilh yoktur" diyerek kul irk karanlklarna derse, bu karanlk ondaki gzelsfatlarn nurunu yok eder. Bylece gzel sfatlar, kt sfatlara dnr.Vahdniyyet gnei ferdniyyet burcundan illallah semalarnda parlayp,karanlktan ibaret olan kt sfatlar aydnlatacak olursa karanlklar o an sner;kt sfatlarn gider, yerine gzel sfatlarn gelir. Demek ki "l ilhe"nin meskeniadl varln; "illallah"nki ise fazl varlndr. "L ilahe" karanlk olduu iin seninkaranlk yerinde, "illallah" nur olduu iin senin nurlu yerindedir."L ilahe" izgisi "illallah"n ispat izgisine bititiinde ispatn nurlar inkrnkaranlklar98zerine yansr. Bylece ikisi birden nur ve ispat olur. inkrn karanlklar ispat

nuruyla gider. Nitekim Kur'n- Kerm'de, "Hakk btln bana arparz ve onuparampara eder. Bylece btl ortadan kalkar"63 buyurulmutur.te, nefyin (inkrn) karanl isbatn nuruyla silindiinde kt sfatlarn, varln


26/33

aydnlanr ve tm ksmlaryla gzel sfatlara intikal eder. Bylece kt his iyihisse, meguliyet fehme, hev akla, nefis fesad gnle dner. Nefis, kalp olur.Beer haller ruha, kt huy srra, eytan melee intikal eder. PeygamberEfendimi z'in, "Benim de eytanm vard, fakat msl-man oldu"0* sz bunaiaret eder.

Ey kardeim, bilmi ol ki, slik iin mertebe vardr. Bunlardan birincisi lem-ifena, ikincisi lem-i cezbe, ncs lem-i kabzadr.83 Enbiy 21/18.84 Mslim, Mnfkn, 69-70; Tirmiz, Rad', 17; Nes, Nisa, 4; Ahmed, Msned,1/285, 397, 401.99Eer sen lem-i fenada isen "l ilahe illallah", lem-i cezbede isen "Allah", lem-ikabzada isen "hve" zikrine devam et.lem-i fenada yrdn mddete kt sfatlarn sana galip gelir. lem-i cezbeyolunu takip ettiin mddete gzel sfatlarn sana galebe alar. Seni boyundurukaltna alan ey adl varln ve kt huylarn olduu iin lem-i fenada zikrin "l

ilahe illallah" olsun. lem-i cezbede ise zikrin "Allah" olsun. nk seniegemenliinde bulunduran ey fazl varln ve iyi huylarndr."L ilahe illallah"n zellii her trl kt sfatlar ykmas ve yok etmesidir."Allah" kelimesinin zellii, iyi sfatlar takviye etmesi ve onu irkindavranlardan artmasdr.lem-i fenada olduun mddete ana galip olan kt sfatlar ykmaya ve yoketmeye ihtiya duyarsn. lem-i cezbede bulunduun za-100man, takviye ve tenzihe ihtiya hissedersin. nk sana galip gelen iyi sfatlardr.lem-i kabzada "hve" demelisin. nk bu leme ulatn anda sendeki ktsfatlarn bulankl gitmi, gzel sfatlarn klar seni aydnlatm demektir.Burada Cenb- Hak vastasz olarak sana tasarruf eder. Bundan sonra senkendine nisbetle yok, O'na nisbetle var-sndr. Kendine nisbetle fni, O'nanisbetle b-kisindir. Sen bu lemde zikrini "hve" yap. Zira mevcut ve baki olan"hve"dir.Bizim lem-i fena dememiz slik ve mridle-rin nefislerini orada fni klmalar vekt sfatlarn yok etmeleri nedeniyledir. lem-i cezbe olarak adlandrmznsebebi ise mridin orada yce melikin cezbesine kaplmasdr. lem-i kabza isemridin Allah'a teslim olduu ve Hak Tel'nn onda vastasz tasarruf ettiimakam demektir. te bu saydklarmz mridin mertebe ve makamlardr.101

EVLYANIN MAKAMLARIEy kardeim, bilmi ol ki, evliyann drt ma- f kam vardr. Bunlar:a- Hilfet-i nbvvet,b- Hilfet-i rislet,c- Hilfet-i l'l-azm,d- Hilfet-i l'l-stfadr.Birinci makam limlere, ikincisi vellere, ncs evtada,85 drdncskutublara86 aittir.Veller iinde neblerin, resullerin, l'l-azm ve l'l-stfalarn makamna geenlervardr. Veller iki gruptur:1-Maslahat- diniyede tasarruf ve velayet sahibi olanlar.85 Riclullahtan bir gruba verilen isim.86 Birok mslmann kendisine baland evliyaullah-tan zamann en bykmridi.


27/33

1022- Bilkuvve velayet tasarrufu olmayp, velayetin tasarrufundan hsl olantasarrufa sahip olanlar.Eer, "Velayet tasarrufu olmayan kimse nasl vel olabilir?" denilirse, cevabenderiz ki: Onun Allah Tel'nn btn ilerini stlendii kimse anlamnda vel

olmas mmkndr.Bu vel gerek veldir. O ancak Hak Tel ile duyar, grr ve konuur. Omahbbiyet le-mindedir. Buna iaretle, "...Ben sevdiim kulumun kula vegz olurum..."87 buyurulmu-tur.Byle bir velnin halka mrebbi olmas uygun deildir. nk o, Hakk'a teslimolmu ve ihtiyar elinden alnm, yani kendi isteiyle hareket edemeyen birkimsedir. htiyar elinden alnan kimsenin bakalarna mrebbi olmas uygunolmaz. Zira bir kimsenin bakalarnda tasarruf edebilmesi iin nce kendinefsinde ta-87 Hadisin tahrici iin bk. s. 88. 103?'

sarruf edebilmesi gerekir. Bu vel Allah akyla meczub olduundan bakaszerinde tasarrufa yetkili deildir. Dinimizde ve uygulamada da ; bu byle olupancak kendi nefsi zerinde velayeti sabit olan kiinin bakasna velayetimuteberdir. Akl bali olmayan ocuun kendine ve- . lyeti olmad iin bakaszerine de velayeti olamaz.Hakk'a teslim olmu olan bu meczub vel, ; ocuk mesabesindedir. O, sevgililersevgilisi Allah Tel'nn terbiyesi altndadr ve rub-biyyetin ikram olan stemmektedir. Nitekim bir haberde Allah Tel'nn yle buyurduu bildirilmitir,"Onlar ocuk gibidirler; onlar irademizin terbiyesi altna aldk. Bizim ikrammzolan stle beslenmektedirler."Dier gruba dahil olan velye gelince, onun halka mrebbi olmas uygundur.nk o kendisine velayet hakk tannan, ergin kii mesabesindedir. Kendi nefsizerine velayeti sabit olan kimsenin bakalar zerine de velayeti104vardr. Dinimizde de bu byledir. Nitekim eriatta caiz olan bir ey hakikatte decaizdir. eriat ile hakikati birbirinden ayrmak kfr ve zndklktr.Mahbbiyyet makamnda olan meczub velnin misali, lde gz kapal yryenbir kimseye benzer ki o, ayak basacak yeri ve nereye gittiini bilmez. Yol bitipistedii yere erince, ona nerelerden geip geldiini soracak olsalar, bu husustasadre ifa olacak bir ey bilmediini syler.lde gz kapal yryen kiinin bakasna klavuz olmas nasl doru olmazsa,meczub velnin de hiret yolculuunda bakalarna rehberlik etmesi dorudeildir.l gzleri ak bir ekilde aan ve l yolunu, oradaki duraklan, orann iniklarn kar kar bilen kimsenin nc olmas nasl daha uygun olursa, marifetyolunu gzleri ak105yryen kiinin de hirete giden yolda rehberlik etmesi hikmete daha uygundur.Kalplerin kifi "l ilahe illallah", ruhlarn kifi "Allah", srlarn kifi "hve"dir.nk "l ilahe illallah" kalplere, "Allah" ruhlara, "hve" srlara kuvvet vemknatstr.Kalp, ruh ve sr bir kutuya saklanm sedefteki inci gibidirler. Veya evde kafesiinde olan kua benzerler. Kutu ve ev kalp mesabesinde-dirler. Sedef ve kafesruha, inci ile ku srra benzerler.

Eve varmadka kafese, kafese varmadka kua ulaamayacan gibi kalbeulamadka ruha, ruha ulamadka srra eremezsin. yleyse sen eve ulatndakalpler lemine, kafese vardn zaman ruhlar lemine, kua kavutuun zaman


28/33

srlar lemine ermisin demektir.106O halde sen kalbinin kapsn "l ilahe illallah" anahtaryla, ruhunun kapsn"Allah" anah-taryla, srrnn kapsn "hve" anahtaryla a.Sr kuunun yaamas iin "hve" demeye devam et. nk bu lafz bu kuun

gcn artrr.Ey kardeim, bilmi ol ki, kalbin eve, ruhun kafese, srrn kua benzetilmesimecazi bir tebihtir. Zira birtakm ulv hakikatler tebih yoluyla idrakeyaklatrlr.Kalpler leminden yrmeden ruhlar lemine, ruhlar leminden gemeden srlarlemine varmak mmkn deildir.Srlar lemi ruhlar leminden, ruhlar lemi de kalpler leminden byk olupbunlar i ie gemi daireye benzer. En byk daire srlar lemini, orta daireruhlar lemini, kk daire kalpler lemini oluturur.Kalpler leminin ruhlar leminden daha kk olmas, onun gayb ve ehdetlemlerine

107ruhlar leminden daha yakn oluundandr. Ruhlar leminin srlar leminden dahakk oluu ise onun lem-i ebaha (madd varlklar ve bedenler lemi) dahayakn oluu sebebiyledir. nk lem-i ebah sknt, zahmet ve meakkatyeridir.yleyse gayb ve ehdet lemlerine yakn olan her ey klmekte, srlarlemine yaklaan her ey bymektedir.Allah iin itiraf et kardeim, u semada bir yldzn, u deryada bir damla suyunvar m? Elbette yok! Buna mukabil azgn nefsin ve beer enaniyetin var. Dnbile, elini cebinden karsan grnmeyecek kadar kapkara.Ey dost, nefis leminden kalp lemine, beeriyet leminden ruh lemine, tabiatleminden sr lemine k. Vcudun karanlklarndan syrl. te o zaman gzleringrmediini grr, kulaklarn duymadn duyar ve, "Yaptklarna karlk olarak,onlar iin hazrlanan eyleri hi108kimse bilemez"^ yetinin srrna mazhar olursun.Tabiat, beeriyet ve nefis lemleri, lem-i adi (kfirler) iin ok derin birukurdur. Kalp, ruh ve sr lemleri ise lem-i fazi (mminler) iin kat katykselen derecelerdir.Nefs lemi silerin, beeriyet lemi kfirlerin, tabiat lemi de mnafklarnderekesidir. Nitekim yette, "phesiz mnafklar cehennemin en aakatndadrlar"89 buyurulmutur.Kalp lemi Hakk'a mrid olanlarn, ruh lemi sddklarn, sr lemi ise iradesindensoyunmu, Allah'a ynelmi olan mridin mi'racdr.Sen bunu u ekilde de syleyebilirsin. Kalp lemi yolun banda olanlarn, ruhlemi yolun yarsn biraz gemi olanlarn, sr lemi son noktaya varanlarnmi'racdr.88 Secde 32/17.89 Nisa 4/145.109Bir dier ifadeyle kalp lemi tvbekarlarn, ruh lemi Allah' sevenlerin, sr lemiariflerin mi'racdr.Ey kardeim nefis, tabiat ve beeriyetin ukurundan kmadka, ulv lemlereulaamaz, Hak Tel'ya kavuamazsn.

KALPLER O'NUN ELNDEDR


29/33

"Mminin kalbi rahmann iki parma arasndadr. Onu diledii gibi evirip evirir"w hadisinde de iaret edildii zere Allah Tel mminin kalbini bazan kabzdanbasta, korkudan mide, bekadan fenaya, savhden mahva ve needen hznedndrr. Bazan da bunlarn aksini yapar. yleyse diyebiliriz ki kalp daima korkuve mit, fena ile beka gibi haller arasndadr.

90 Tirmiz, Kader, 7; Nes, Snen-i Kbr, nr. 7738; ibn Mce, Mukaddime, 13;Ahmed, Msned, 4/182; Hkim, el-Mstedrek, 1/525.110Allah Tel bazen bu halleri kalpten alr ve onu kendisine doru yryenlerin enbana geirir. Bazan da onu geriye dndrp, aalk bir yere getirir. Nitekimbir haberde, "Hak Tel'nn cezbelerinden bir tanesi, insanlarla cinlerin amelinedenktir" buyurulmutur.

YCE ALLAH'A AT SIFATLARIN HAKKATEy kardeim, bilmi ol ki, okluk, eitlilik ve deiim, Allah Tel'nn sfatlarnn

tecelli ettii yaratlm eyler iindir. nk O, zt ve sfatlarnda tektir, hikimseye benzemez.O'nun ilmi birdir ve tm malmat kapsar. Ayn ekilde kudreti de bir olup btnvarlklar kuatmtr. lim ve kudret birdir; bilinen ve ilh kudretle yaratlaneyler oktur. Bunun gibi, Allah Tel'nn sendeki tasarrufu da bir olup senintasarruflarn (i, hareket ve hallerin) oktur.111Allah Tel'ya nisbet edilen iki parmak ve iki el ifadeleri mecazi bir tebih olup ikiparmak, O'nun kulun kalbini bir halden dier bir hale ne kadar hzl evirdiineiaret eder. Yoksa O, cisim, cevher ve araz olmaktan mnezzehtir.ayet Allah Tel, bileik (mrekkeb) olmu olsayd bir biletiriciye; ekli olsayd

bir ekillendiriciye muhta olurdu ki O, bu gibi hallerden mnezzehtir. Bilakis Obiletirmeyi ve ekillendirmeyi yaratandr. Zira Kur'n- Ke-rm'de, "O'nun benzen(dengi, misli) hibir ey yoktur. O, her eyi iiten ve grendir"9^ buyu-rulmutur.Eer Allah Tel araz olsayd tutunabilece-i bir mahalle ihtiya duyard ki O'nubyle bir eyden tenzih ederiz.O, hibir ey olmadan nce vard. Yani, mekn, insan, cin, sema, yer, ar, fer,melek, felek, gne, ay, madde, ta, toprak, su, aa,91 ra 42/11.112feza, k, glge, n, arka, sa, sol, st, alt, bitkiler ve cansz eyler yokken Ovard.Allah Tel zamana bal olmad iin gemite naslsa imdi de yledir vegelecekte de yle olacaktr.O'nun yaknl ve uzakl hibir yaknlama ve uzaklama olmakszn olur.O'nun fiilleri herhangi bir alet ve organa bal deildir.O, bir yerde durmaktan ve yer deitirmekten yce ve uzaktr.O, zaman iinde demekten ve yok olmaktan uzaktr.O, bir vcuda, yere ve mahalle girmekten uzaktr.Allah'tan baka ilh yoktur. O byktr. Vehim, his ve hayalden uzaktr. O'nunekli, sureti, benzeri, yardmcs, yaveri, veziri ve yol gs-113tereni yoktur. O benzersiz ve sonsuzdur. Ynler O'nu kuatamaz. Haller O'nudeitiremez.Zt bakalarna benzemez. Sfatlar bakaca sfatlardan ayrdr. Zt hayaledilemez, hayal edilip hibir eye benzetilemez; sfatlar sonradan yaratlan


30/33

varlklarn sfatlarndan mnezzehtir. Ezeldir ve sonradan yaratlanlarabenzemez.Eer Allah Tel hakknda saydan bahsedecek olursan deriz ki O, hibir eyolmadan nce vard. O'nun kemiyetinden sual edecek olursan O, hibir hal vekemiyet yokken vard. O'na zaman ve mekn da izafe edilemez, nk O

zamandan, mekndan ksacas her eyden nce vard.Allah Tel fazi ve keremiyle her eyi yokluk srrndan varlk sahasna karandr."O evveldir, hirdir, zahirdir, btndr"*2 ye-tiyle de belirtildii zere O evveldir,nk2 Hadd57/3.O'ndan nce hibir ey yoktu. hirdir, zira O'ndan sonra hibir ey varlndevam ettirmeyecektir. Zahirdir, nk hibir ey O'nu giz-leyemez. Btndr, zirahibir ey O'nun mahiyetini bilemez. Vhiddir, nk O'nun ei ve benzeri yoktur.Ey kardeim, lem-i fenaya vardn ve Hakk'n tasarrufuna mazhar olduunda,elindeki deersiz talarn, her derde deva olan bir cisme; bakrn saf altnaevrilir.

Orada, HakTel'nn tenzih vetevhid nurla-ryla; irk, kfr, phe, Cenb-Hakk' muhl-kata benzer vasfta vehmetmek gibi karanlklarn aydnlanr.Bylece nefsinin bulanklndan kurtulmu, aykrlklarndan arnm olursun.te o zaman Allah Tel seni slikler zmresine dahil eder ve dnya hayatndayegne arzusu Allah rzas olan kimselerin meknlarn114115sana gezdirir ki kalbin rza, teslimiyet, tefviz, itminan (huzur) ve sekine gibihallere ulasn.Bu hal Kur'n- Kerm'de yle anlatlr:"Onlar iman etmiler ve kalpleri Allah'n zik-riyle huzura kavumutur. yice bilinki, kalpler ancak Allah'n zikriyle mutmain olur (huzur bulur)."^Ey kardeim, ruhlar lemine ulatn zaman Allah Tel'ya ait ezel sfatlarnzellikleri tm ayrntlaryla sana gsterilir. te o zaman, "Ona ruhumdanfledim"94 yetinin srr zlr.Bu yette ruhun Allah'a izafe edilmesi, yaratlmlara verilen deeri aklamakiindir. Bu deer veri yaratan ile yaratlann ok ince bir izgiyle ayrlacak kadarbirbirine yaklamasna neden olmutur. Fakat nihayetinde, ezel olan93 Ra'd 13/28.94 Hicr 15/29.Allah Tel, sonradan olanlardan mnezzehtir. Ezel bir ey sonradan yaratlmbir eyle ayn izgide bitiemez.Senin Allah'a ait oluun, O'nun bir paras olduun anlamnda olmayp, senindier mahlklara nazaran ayrcalkl, erefli bir konuma sahip olduun mnasnagelir. O'na olan yaknln ifade eder. O'nun sana olan zel ihsan ve ikramnifade eder. Zira Allah Tel her eit izafetten (bir varlkla birlemekten,btnlemekten, onlarla bir ba oluturmaktan) yce ve uzaktr.Allah Tel, paralardan oluan bir btn olmad iin paralanamaz. O'nun cinsiolmadndan nev'i de yoktur. O'nu tanmak iin, "Neden meydana geldi?","Nereden vcut buldu?", "Nereye ait?", "Nereye kadar yaar?", "Nerede durur?"veya, "Neyin zerindedir?" tr sorular sorulamaz. O, btn bunlarn ifade ettiimnalardan yce ve uzaktr.116117


31/33

ARFLERE AILAN SIRLARSrlar lemine vardn zaman gayb srlar sana aralanr ve o lemde senin iinsrlarn mahrem dairesine girmene izin verilir.Bir kuds hadiste, "Vellerim gk kubbemin altndadrlar. Onlar benden bakas

bilemez**buyurulmutur. Bu ifadeyi yle anlamak mmkndr: Srlar leminde Allah ilekul arasnda yle bir sr vardr ki onu ne bir melek ne de bir peygamber bilebilir.Orada kudret-i ilh tarafndan gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii hediyelersunulur. "Yaptklarna karlk olarak, onlar iin saklanan mjdeyi hi kimse bil-emez^5 yeti buna iaret eder.klar iin hazrlanan bu mjde, kendisine has bir ekilde Allah'n ztnngrlmesidir. Bunun neticesinde kalplerde manev bir kulak,95 Abdurrahman Cm, Nefeht, s. 45; Gmhnev, Cmiu'l-Usl, s. 50.96 Secde 32/17.

118akllarda zel bir gz oluur. Bylece kulaksz duyulur, gzsz grlr. Oradaduyulan ve grlen her ey gaybdir ve ite o zaman gayb haller ayan beyanolur. te hadiste geen, "Kalbim rabbimi grd" ^ ve yette geen, "Rabbinigrmez misin?"98 ifadelerinin mnas budur.Eer sen k isen yukarda saydmz btn bu hallerden sonra, kendindengemi bir halde kabza-i ilhye dersin. Allah Tel seni tevhid ve marifetin enyksek derecelerine, sr ve himmetin en st menzillerine ulatrr. Bumakamlarda sz hibir mnajfade etmez, srlarn dm zlr. Artk buradanteye akla ve ifadeye yol yoktur.Bu makamda sen hayrette kalr ve u itiraflarda bulunursun:97 Bk. Ahmed, Msned, 1/285; Syt, el-Cmiu's-Sagr, nr. 4377 (az farklrivayet).98 Furkan 25/45.119"Y rab! Ben seni hamd sena etmekten cizim. Sen kendini nasl sena etmisenylece ycesin!""Acizlik yolu hari, marifetine giden btn yollar kapayan Allah' tenzih ederim.Senin ztn hakikatiyle bilmek mmkn deildir!"Cenb- Hak vahdniyyet ve ferdniyyet sfatlarnn hakikatinin kullar tarafndanbilinmesinin mmkn olmadn belirterek, kendisi, "Allah, kendinden baka ilholmadna ahitlik etmitir, O'ndan baka ilh yoktur"^ buyurmutur.Kelime-i tevhid hem balang hem sonutur. Her ey onunla balar ve biter."L ilahe illallah" szlerin en gzelidir."Bak, Allah gzel sze (kelime-i tevhide) nasl misal verdi. O, kk yerinderinliklerinde sa-120bit, dallar semaya doru ykselmi gzel bir aaca benzer"0 yeti buna iareteder.Kur'n- Kerm'de, "O'na ancakgzelszler ykselir"101 buyurulmas kelime-itevhidin gzel bir sz olduuna iaret eder."Ey inananlar, Allah "tan korkun ve doru sz syleyin"102 buyurulmas onundoru bir sz olduuna almettir."O gn, rahmann konumasna izin verdii ve doruyu (kelime-i tevhidi)

syleyenlerden bakas konuamaz" 13 yeti, kelime-i tevhidin yegne doruolduunu gsterir."Gerek dua ancak O'nadr"10* yeti, onun gerek dua olduunu ortaya koyar.


32/33

100 ibrahim 14/24. 1 Ftr 35/10.102 Ahzb 33/70.103 Nebe'78/38.104 Ra


33/33

es-Snen, c. 1-5, Beyrut 1997. Mslim, Eb'l-Hseyin Mslim b. Haccc, el~C-miu's-Sahh, c. 1-5, Dmak 2003.126Nes, Eb Abdurrahman Ahmed b. Ali, es-Snen, c. 1-5, Beyrut 1997; a.mlf.,es-Snen'l-, Kbr, c. 1-6, Beyrut 1991. Sehv, emseddin Muhammed b.

Abdurrahman, el-Makasdu'l-Hasene, Beyrut 1985. Syt, CelleddinAbdurrahman b. Eb Bekir, el-Cmiu's-Sagr (Feyz'l-Kadr erhiyle birlikte), c.1-13, Beyrut 1998; a.mlf., ed-Drr'l-Men-sr, c. 1-8, Beyrut 2002.Tabern, Eb'l-Kasm Sleyman b. Ahmed, el-Mu'cem's-Sagr, Beyrut, ts.;a.mlf., el-Mu'ce-m'l-Kebr, c. 1-25, Beyrut, ts. Tirmiz, Eb s Muhammed b.s, el-Cmiu's-Sahh, c. 1-5, Beyrut, ts.127

Documents

Tevhid Risalesi-Imam Gazali