.~-

~~

~`° ~

4 ,..

/~ ~ ,'!

' 1

initiatief van

r ~ ~ ■~ ■TIaDSCHRIFT OVER GEZONDHEIDSZORGPSYCHOLOGIE — WWW_GZPSYCHOLOGIE_NL

~~~" ~~ a=~~~r -~~

`i y"

h ~

áiÍ, r ,~

INTERVIEW

Philippe Delespaul:

~ ..oe e Beste ~ eezon e~ szor ever. .. ,e in e w~

Psychiatrische zorg met nauwelijks nog bedden. Dat is wat Philippe Delespaul verstaat onder'Goede GGZ'.

In het recent verschenen boek Goede GGZ! Nieuwe concepten, aangepaste taal en betere organisatie pleit

de hoogleraar 'Innovaties in de GGZ' aan de Universiteit Maastricht (UM) voor een radicale transformatie

van de Nederlandse psychiatrie. 'Behandel cliënten in hun eigen, vertrouwde omgeving en je zult verbaasd

zijn over de resultaten.'

ERIIC HARDEMAN, WETENSCHAPSJOURNALIST

Wat rovas voor u de aanleiding orn reit boek te schrijven?

`Namijn opleiding heb ik ruun twintig jaar in psychiatrische zieken-

huizen gewerkt. Daar verbleven cliënten die weliswaar uitbehandeld

waren, maar die te agressief en te gevaarlijk werden geacht om in de

maatschappij terug te keren. Ik ging me steeds meer afvragen of hun

agressie niet vooral werd veroorzaakt door de omgeving waarin we

ze vasthielden. Als je tien, twintig angstige en compleet ontredder-

de mensen bij ellcaar zet, krijg je vanzelf escalatie.

In Maastricht zijn we een jaar of tien geleden gaan experimente-

ren met meer ambulante zorgvormen, waardoor het aantal agres-

sie-incidenten drastisch afnam. Dat sterkte mij inmijn overtuiging

dat die agressie voor een groot deel een iatrogeen effect was, wat ons

stimuleerde om na te denken over een andere opzet van de ggz.'

Hoe komt het dat Nederland van alle Europese landen nog altijd

de meeste psychiatrische bedden heeft?

`Een belangrijke oorzaak daarvoor is dat in de Nederlandse ggz

het idee van de ̀ maakbare mens' dominant is; er heerst een sterk

geloof in de mogelijkheid om patiënten met medicatie en evidence-

based behandelingen te ̀ genezen'. De (sociaalmaatschappelijke)

conteact waarin hun klachten zich manifesteren en ontwikkelen

wordt daarbij grotendeels buiten beschouwing gelaten.

Ilc verwijt veel van mijn collega's wat ik b¢ologisch monisme of

neuroreductionisme noem. Ze denken psychische aandoeningen

te kunnen herleiden tot een probleem in de hersenen waarvoor

wetenschappelijk onderzoek ons vroeg of laat de oplossing zal

brengen. Binnen dat denken is behandeling in een ggz-instelling

min of meer vanzelfsprekend.'

Dat is toch niet zo'n gekke gedachte?

`Ik denk niet dat het de goede manier is om over psychische

ziektes na te denken. De ggz is sterk geneigd om daarin de

somatische geneeskunde te volgen. Omdat onderzoek in bij-

voorbeeld de oncologie steeds vaker tot effectieve nieuwe

behandelingen leidt, denken wij dat het bij ons ook wel zo zal

werken. Zo wordt er in de ggz veel verwacht van hersenonder-

zoek. Maar tussen de ggz en somatische geneeskunde bestaat

een wereld van verschil.

6 ~ GZ-PSYCHOLOGIE 4 ~ JUNI 20160w

~ l ' ~ ~ o~í

f ~~- ~~~í ~ f` ~.

,~ ,-~ " ~~

:.-~/í~

/~ r~/!

,- ,,~~~

1ti

GZ-PSYCHOLOGIE 4 JUNI 2016. 7

INTERVIEW

Natuurlijk hebben psychische aandoeningen iets met de hersenen

te maken, maar de meeste psychische problemen zijn niet zomaar

met een ingreep in de hersenen op telossen. Bovendien heeft her-

aspect, maar om van meet af aan ook aandacht te besteden aan

het vergroten van hun weerbaarheid in de eigen leefomgeving.

Wij vinden dat je die twee zangtrajecten parallel moet ontwikke-eenonderzoek ons in de afgelopen dertig jaar geen enkele bruik- len in plaats van serieel, zoals nu nog vaak gebeurt. Maar laat ikbare therapie opgeleverd.'

Met Deep Braín Stimulation worden toch veelbelovende resul-

taten behaald?

`Ik ben niet tegen verder onderzoek. Wat mij zorgen baart, is dat de

hoop op biologische oplossingen voor psychische problemen leidt

tot lethargie in de ontwilciceling en toepassing van meer werkbare

en effectieve interventies. Die lethargie wordt in de hand gewerkt

door onderzoekers die vanachter hun katheders zeggen: binnen-

kortvinden we het tovermiddel waarnaar we opzoek zijn.

Neem het veelbelovende onderzoek naar het genoom, van vijf-

tienjaar geleden. Iedereen verwachtte dat erbinnen vijf jaar een

reeks nieuwe medicijnen op de markt zou komen. Nu zijn we

vijftien jaar verder en wat heeft al dat onderzoek ons opgeleverd?

Helemaal niets.'

Is dat niet een kwestie van nog even geduld hebben?

`Navijftien jaar onderzoek, zonder enig zichtbaar resultaat? Dan

moet jewel een hele grote optunist zijn. Zo vertelde psychia-

ter Damiaan Denys, de nieuwe NVvP-voorzitter, op het voor-

jaarscongres van de beroepsvereniging dat hij twee jaar aan de

knoppen van Deep Brain Stimulation (DBS) heeft moeten draai-

en om een instelling te vinden die misschien wél, maar misschien

ook niet werkt. Om daar direct aan toe te voegen dat DBS de toe-

komst heeft, toe maar! In mijn ogen is dat niet meer dan een

hypothese; ik vind zo'n uitspraak erg prematuur, zeker omdat

die ons afleidt van de (door)oniwikkelingvoa interventies die

wel werkzaan zijn.'

Meer zelfregieIn uw boek Goede GGZ! pleit u voor een ggz waarvan het

hoofddoel niet langer is om mensen van hun klachten af te

helpen voordat zij terugkeren in de maatschappij. Inplaats

daarvan zouden zij in direct contact met die maatschappij

weer de regie over hun leven moeten leren nemen.

Patiënten genezen' zou niet langer het hoofddoel van de

behandeling moeten zijn?

`In ons boek staat nergens dat we patiënten niet willen genezen; we

willen er alles aan doen om mensen van hun klachten af te helpen.

De vraag is alleen wat je onder ̀genezen' verstaat. Neem mensen

met een grote depressiegevoeligheid; die kwetsbaarheid houden

sommige mensen nu eenmaal, wat we ook doen. Maar we kun-

nen wel proberen om deze patiënten weerbaarder te maken, om

terugval te voorkomen. Daarom pleiten wij ervoor om de behan-

delingvan patiënten niet uitsluitend te richten op het curatieve

benadrukken dat dit niet betekent dat de door ons beoogde hulp-

verleningbestaat uit het spreekwoordelijke schouderklopje. Dat

is een misvatting.'

Waarom vindt u het zo belangrijk om mensen in hun eigen leef-

omgeving te behandelen?

`Goede zorg is maatwerk en dat leverjein de wijk. In feite is de

therapie die we cliënten op dit moment in instellingen geven een

vorm van droogzwemmen. Daarmee hopen we hen generaliseer-

barevaardigheden aan te leren. Maar ik constateer vaak dat ze daar

in hun eigen leefomgeving weinig mee kunnen. Gedrag, emoties

en percepties zijn functies van de persoon en diens omgeving. Wij

gaan uit van beide aspecten.

Als klinische opname de beste insteek is, zou je verwachten dat het

grote aantal klinische bedden in Nederland in de loop der jaren tot

een forse teruggang van het aantal psychiatrische patiënten heeft

geleid. Maar dat aantal is in dertig jaar verdubbeld. Dan moetje

toch erkennen dat de huidige aanpak niet werkt?'

Kleinschalige zorgUstelt voor om de psychiatrische zorg vrijwel volledig ambulant

te maken. Wordt de ggz dnarntee niet onbetaalbaar?

`Nee. Op dit moment kost de ggz Nederland jaarlijks ongeveer

7 miljard euro, ruim 400 euro per burger. Een groot deel van

dat geld gaat naar de ggz-instellingen, terwijl daar nog geen vijf

procent van alle patiënten wordt behandeld. Dan denk ik: wat

kun je met dat geld wel niet allemaal doen als je dat bedrag vol-

ledigzou besteden aan wijkgerichte zorg? Een kleine berekening:

uitgaande van wijken met gemiddeld 20.000 inwoners heb je

dan per wijk 8 à 9 miljoen euro aan zorg te besteden. Daarmee

kunnen we ongeveer 150 hulpverleners per wijk aanstellen, dat

is niet niks.

Ik zie het als volgt: een aantal hulpverleners vormt een kernteam

dat de moeilijkste patiënten in integrale zorg neemt. Die httlpver-

leners werken samen met kleine of grote maatschappen van psy-

chotherapeuten die autonoom werken. Deze kleinschalige opzet

zorgt ook voor een veel betere samenwerking met de huisartsen-

praktijken in de wijk.'

En de wijkteams vangen alle patiënten thuis op?

`Dat is inderdaad het idee, waarbij de mogelijkheid blijft bestaan

om cliënten in crisissituaties tijdelijk op te nemen. Nogmaals, we

streven niet naar een psychiatrie zonder bedden, ons uitgangs-

punt is:behandel cliënten zoveel mogelijk in hun eigen, vertrouw-

de omgeving.'

Maar je kunt toch niet iedereen die nu in een psychiatrisch zie-

kenhuis is opgenomen, zo maar thuis gaan verplegen?

`Waarom niet?'

Alleen al omdat dat een onaanvaardbaar groot beroep doet op

de inzet van familie, vrienden en vrijwilligers.

`Dat zal wel meevallen. Door het aantal bedden te verminderen

en het terugdringen van de huidige bureaucratie, kunnen we veel

geld vrijmaken voor een betere zorgorganisatie in de wijk. Dan

kunnen we het ons zelfs permitteren om hulpverleners of erva-

ringswerkerstijdelijk bij cliënten te laten overnachten, om vrien-

den en familie te ontlasten.'

De wijkteams gaan ook werken met ervaringsdeskundigen.

Verder pleit u voor de vorming van ruggesteungroepen voor cli-

enten en de praktijkondersteuners GGZ moeten patiënten bege-

leiden in de huisartsenpraktijk Volgens critici zet de Goede GGZ

daarmee de deur open moor amateuristische zorgverleners.

`Het is een misvatting te denken dat wë afstand nemen van profes-

sionele zorgverleners en dat we het veld willen overlaten aan ama-

teurs. Geen haar op mijn hoofd die eraan denkt om ook maar een

millimeter aan professionaliteit in té leveren. De kern is dat wij af

willen van de gesystematiseerde engeorganiseerde zorgvorm waar-

in de hulpverlener zegt: jij hebt mij nodig, wantik ben professio-

nal. Wij willen zorg waarin de hulpverlener zegt: jij hebt de regie,

- jouw autonomie is het uitgangspunt van onze zorgverlening -, en

wij helpen je om optzmaal vorm te geven aan die zorg.'

Maar in uw plannen nemen ervaringswerkers toch zorgtaken van

de professionals over?

`Nee, de ervaringswerkers zijn een aanvulling op de bestaande pro-

fessionals uit de wijkteams. Hun aanstelling wordt gefinancierd met

geld dat nu nog verdwijnt in de bureaucratie van de ggz. De huidige

ggz lijkt wel een tewerkstellingsznstituut voonbeleidsmedewerkers.

Wat ons betreft gaan zij plaats maken voor meer zorgprofessio-

nals en voor andere mensen die kunnen bijdragen aan goede zorg.'

U pleit ook voorde invoering van een basisinkomen en voor het

halveren van de gemiddelde huisartsenpraktijk. Bent u niet bang

dat uw ideeën worden afgedaan als te idealísrisch; gespeend van

realiteitszin?

`Nee, het boek is ook bedoeld om te inspireren. Ik hoop voor-

al dat we de lezers aan het denken zetten over wat een goede ggz

inhoudt. Kritiek is onvermijdelijk. Als mensen er wat van oppik-

ken,ben ik al heel tevreden.' ■

Philippe Delespaul, Michael Milo, Frank Schalken, Wilma Boevink

en Jim van Os: Goede GGZi Nieuwe concepterg aangepaste taal en

betere organisatie. Diagnosis Uitgevers, 302 pag. € 35,00

INTERVIEW

Toekomstbeeld ggzIn het boek De goede GGZ' doen Philippe Delespaul encoauteurs een voorstel voor een compleet nieuwe opzet vande zorg voor mensen met psychische problemen. Hoewel zijerkennen dat de Nederlandse ggz een hoog niveau heeft, ismet name het grote aantal bedden in psychiatrische zieken-huizen hen een doorn in het oog.Behalve dat de auteurs vraagtekens zetten bij de effedivi-teit van zorg in een zo sterk van de samenleving afgeslo-ten zorgomgeving, constateren zij ook dat de huidige opzetvan de ggz bureaucratie in de hand werkt en dat die mededaardoor handenvol geld kost. Dat geld kan beter wordenbesteed aan een ambulant georganiseerde ggz, aldus deauteurs.

In het geschetste toekomstbeeld vormen ambulante teamsin wijken van 10.000 tot maximaal 40.000 inwoners de spilvan de ggz-nieuwe stijl. Samen met huisartsenpraktijken ende praktijkondersteuners ggz beschikken zulke teams overvoldoende deskundigheid om vrijwel alle patiënten in huneigen leefomgeving te kunnen opvangen.Alleen voor (kortdurende) noodopvang zouden landelijk 5000bedden in psychiatrische instellingen beschikbaar moetenblijven, waarvan 1000 tot 1500 bedden beschikbaar moetenzijn voor een langdurig verblijf.

In het boek becijferen de auteurs dat met de voorgesteldebeddenreductie voldoende geld vrijkomt om in elke wijk inNederland een goed geëquipeerd team te kunnen bemen-sen dat nauw samenwerkt met onder meer de gemeente enwoningcorporaties.Zij sluiten aan bij de in de WMO vormgegeven participatie-gedachte door in hun voorstel een belangrijke plaats in teruimen voor ervaringsdeskundigen en mantelzorgers. OokEhealth en Mhealth moeten in de nieuwe opzet van de GGZeen grote rol gaan spelen.

Inmiddels zijn in Limburg en Noord-Holland acht'proeftuinen'voor de Goede GGZ in voorbereiding. Het gaat om woonwij-ken waarin de door de auteurs bepleite aanpak bij wijze vanproef wordt gerealiseerd, in samenwerking met zorgverzeke-raars en het Ministerie van Volksgezondheid.

Philippe DelespaulNa afronding van zijn studies Klinische psycho-logie en Methodologie van de modellering vanmenselijk gedrag aan de KU Leuven (197-1981)werkte Philippe Delespaul (1958) ruim twintigjaar als klinisch psycholoog bij Stichting Mondriaanin Zuid-Limburg. In 2012 werd hij benoemd tothoogleraar Innovaties in de GGZaan de Univer-siteitvan Maastricht.Delespaul is bestuurslid van de Stichting F-ACTNederland en hij ontwikkelde de PsyMate, eendiagnostisch hulpmiddel om de dagelijkse stressen weerbaarheid van patiënten in kaart te brengen.

8 ~ GZ-PSYCHOLOGIE 4 t JUNI 2016 GZ-PSYCHOLOGIE 4 ~ JUNI 2016 ~ 9

~ ,