1

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM SİSTEMİ VE GÜNEŞ SANTRALLARININ BAĞLANTISI

2

ANA FAALİYET KONULARI

• Türkiye Elektrik Sistemini yönetmek

• Türkiye İletim Sistemi işletme ve bakımını yapmak

• Türkiye İletim Sistemi Genişleme ve Yenilenme yatırımlarını yapmak

• Üretim Kapasite Projeksiyonunu hazırlamak

• Piyasa Mali Uzlaştırma Sistemini çalıştırmak

• Uluslararası Enterkonneksiyon çalışmalarını yapmak

3

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM SİSTEMİ

-81 ADET 400 kV TRAFO MERKEZİ - 2 ADET 220 kV TRAFO MERKEZİ- 551 ADET 154 kV TRAFO MERKEZİ- 14 ADET 66 kV TRAFO MERKEZİ- 648 ADET TRAFO MERKEZİ (108.378 MVA)

- 16324 km 400 kV HAVAİ HAT- 33203 km 154 kV HAVAİ HAT- 85 km 220 kV HAVAİ HAT (Gürcistan,Ermenistan)- 508 km 66 kV HAVAİ HAT -220 km 154 ve 380 kV KABLO HATTI-50340 km (TOPLAM İLETİM HATTI)

4

İLETİM TESİSLERİNİN İŞLETME, BAKIM VE TESİSİ

•İletim Hatları ve Trafo Merkezlerinin işletme, bakım ve tesisiMerkez teşkilatı ile birlikte 22 adet İletim Tesis ve İşletme GrupMüdürlüğü tarafından yürütülmektedir

5

TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİNİN İŞLETİLMESİ

Türkiye Elektrik Sisteminin kontrol ve kumandası, Ankara-Gölbaşı’ndabulunan Milli Yük Tevzi Merkezi ile İstanbul, Ankara, İzmir, Adapazarı,Samsun, Keban, Adana, Erzurum ve Antalya Bölgesel Yük TevziMerkezleri tarafından yürütülmektedir.

İSTANBUL

ADAPAZARI

İZMİR

ANKARA

ADANA

SAMSUN

ERZURUM

KEBAN

ANTALYA

6

ELEKTRİK SİSTEMİNİN İŞLETİLMESİ

• Sağlanan Hizmetler– frekans kontrolüne katılım,

– gerilim kontrolü / reaktif güç desteği,

– sıcak rezerv güç sağlanması, (Sistemdeki ünitelerden herhangi bir anda alınabilecek toplam güç ile talep arasındaki fark)

– oturan sistemin toparlanması,

(İletim Sisteminin kısmen veya tamamen oturması durumunda en az kayıpla mümkün olduğunca hızlı ve güvenilir bir şekilde arzın müşterilere tekrar sağlanması)

Türkiye Elektrik Sistemi Arz Güvenliği ve Kalitesi Yönetmeliğinde yer alanhükümlere göre işletilmektedir. Kullanıcıların uymaları gereken kriterlerhizmet anlaşmalarında ayrıntılı olarak belirtilmektedir.

Y Ü K LE R (L OA DS )

%0,9

27 ,2

43 ,3

0 ,0

3 ,3

7 ,1

19 ,6

0 ,4

S AAT LE R (H O URS )

0500

100015002000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

1000010500110001150012000125001300013500140001450015000155001600016500170001750018000185001900019500200002050021000215002200022500230002350024000245002500025500260002650027000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

D .SA T IM (EXPOR T )

H İD R OL IK (H YD R O)

D .G AZ (N .GA Z)

M .RIN (DI ESEL OIL )

F .O İL

T A ŞK ÖM (H .CO A L)

L İN YIT (L IG NIT E)

D .ALIM ( İM PO RT )

7

ENTERKONNEKSİYONLAR(HAT UZUNLUKLARI VE TAŞIMA KAPASİTELERİ)

77

BULGARIA145 km 400kV

136 km 400kV

GREECE130 km 400kV

SYRIA124 km 400kV

NAHCİVAN87 km 154kV

GEORGIA28 km 220kV160km 400kV

ARMENIA80,7 km 154kV

400 kV mevcut400 kV tesis 220 kV mevcut154 kV mevcut

IRAQ42 km 400kV

KKTC

40 MW

TÜRKİYE

ENTERKONNEKSİYONLAR(2013 PLANLANAN)

88

BULGARIA145 km 400kV

136 km 400kV

GREECE130 km 400kV

SYRIA124 km 400kV

IRAN73 km 154kV

100 km 400kV

NAHCEVAN87 km 154kV

GEORGIA28 km 220kV160km 400kV

ARMENIA80,7 km 154kV

IRAQ42 km 400kV

KKTC

TÜRKİYE

ENTSO-E bağlantısı onaylanırsa

40 MW

40 MW

400 kV mevcut400 kV tesis220 kV mevcut154 kV mevcut

9

UCTE/ENTSO-E• ENTSO-E ile deneme işletme süreci 18 Eylül 2010

tarihi itibariyle başlamıştır.

• Sistem kararlılığının ilk faz testleri ENTSO-E yönlendirme komitesi tarafından 8 Şubatta onaylanmıştır.

• İkinci fazda ticari olmayan enerji alışveriş uygulaması ENTSO-E tarafından başarılı bulunmuştur.

• Üçüncü fazda ( ticari enerji alışverişi)Türkiye ile Avrupa Elektrik Sisteminin senkron paralel işletimi 1 Haziran 2011 tarihinde başlamış olup Eylül 2012’de ticari enerji alışverişi deneme periodunun 1 sene daha uzatılması kararı alınmıştır.

• Ticaret Bulgaristan ve Yunanistandan Türkiye’ye 400 MW olarak, Türkiye’den Avrupa’daki ülkelere 300 MW olarak sınırlandırılmaktadır.

33,7

30,32

22,1

4,13

9,7

2012 KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (%)

Hidro

Doğalgaz

Kömür

Yenilenebilir

Diğer

18,925

17,018

12,395

2,318

5,473

(MW)

2012 KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

Kurulu güç 2012’de 56,131 MW’a yükselmiştir. Puant yük ise 2012 yılında 39004 MW olarak gerçekleşmiştir

2012 Yılının Üretim Kaynaklarına Göre Dağılımı

24,5

42,8

27,2

2,72,8

2012 YILI ÜRETİMİNİN BİRİNCİL KAYNAK DAĞILIMI (%)

Hidro

Doğalgaz

Kömür

Yenilenebilir

Diğer

53.6

93.6

59.4

6.0

5.0

(milyar kWh)

Türkiye’de elektrik tüketimi 2012 yılı kasım sonu itibariyle 220 milyar kWh’e çıkmıştır.

12

Enerji Tüketimi

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (Kasım Sonu)

Tüketim(TWh) 114,0 118,5128,3 126,9 132,6 141,2 150,0 160,8 174,6 190,0 198,1 194,1 210,4 228 220

Büyüme (%) 8,1 3,9 8,3 -1,1 4,5 6,5 6,3 7,2 8,6 8,8 4,3 -2,0 8,4 9,0

75

100

125

150

175

200

225

250

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

13

Yıllara göre yenilenebilir bağlanabilir kapasitesiYILLARA GÖRE YENİLENEBİLİR BAĞLANABİLİR KAPASİTESİ

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

YILLAR

(MW

)

PUANT

KURULU GÜÇ

BAĞLANABİLİR YENİLENEBİLİR KAPASİTE

Bağlantı Görüşleri

•TAHSİS EDİLEN KAPASİTE: 11163 MW

•İŞLETME HALİNDEKİ KAPASİTE:2230 MW

1KASIM 2007 RÜZGAR SANTRALI BAŞVURULARI

Bağlantı antlaşması yapmış Rüzgar kurulu gücü:2070 MW

Türkiye Hidrolik Potansiyeli

Bağlantı antlaşması yapmış hidrolik santral kurulu gücü :3200 MW

17

Güneş Kapasiteleri

18

Güneş Kapasitelerinin Belirlenmesi

•31/12/2013 tarihine kadar iletim sistemine bağlanacak YEK Belgeli güneş enerjisine dayalı üretim tesislerinin toplam kurulu gücü 600 MW’dan fazla olamaz. (YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ AMAÇLI KULLANIMINA İLİŞKİN KANUN)

•Belirlenen kurulu güç kapasitesi illerin alanları, yıllık ortalama toplam radyasyon değerleri ve il geneli güneşlenme süreleri göz önüne alınarak bölgelere dağıtılmıştır.

•Gerekli veriler Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü’nden alınmıştır.

•Yıllık ortalama toplam radyasyon değeri 1620 kWh/m2.yıl ve üzeri olan iller için alan, ortalama radyasyon ve il geneli güneşlenme süresini içeren yukarıdaki tablo hazırlanmıştır.

BÖLGE KAPASİTELERİ

21MUŞ 9

23SİVAS 9

25ŞANLIURFADİYARBAKIR

7

27 ERZİNCAN 3

24 ELAZIĞ 8

26 ERZURUM 5

20ADANA

OSMANİYE9

22SİİRT

BATMANMARDİN

9

18BİNGÖLTUNCELİ

11

19ŞIRNAK 11

16 DENİZLİ 18

17BİTLİS 16

15 ISPARTA

AFYON18

21MUŞ 9

23SİVAS 9

25ŞANLIURFADİYARBAKIR

7

27 ERZİNCAN 3

24 ELAZIĞ 8

26 ERZURUM 5

20ADANA

OSMANİYE9

22SİİRT

BATMANMARDİN

9

18BİNGÖLTUNCELİ

11

19ŞIRNAK 11

16 DENİZLİ 18

17BİTLİS 16

15 ISPARTA

AFYON18

12MALATYA

ADIYAMAN 22

13HAKKARİ 21

10NİĞDE

NEVŞEHİRAKSARAY

26

11KAYSERİ 25

8KAHRAMAN

MARAŞADIYAMAN

27

9BURDUR 26

6KARAMAN 38

7MERSİN

35

4ANTALYA 29

5ANTALYA 29

2KONYA 46

3VANAĞRI

77

BÖLGE NO KAPASİTE (MW)1

KONYA 46

12MALATYA

ADIYAMAN 22

13HAKKARİ 21

10NİĞDE

NEVŞEHİRAKSARAY

26

11KAYSERİ 25

8KAHRAMAN

MARAŞADIYAMAN

27

9BURDUR 26

6KARAMAN 38

7MERSİN

35

4ANTALYA 29

5ANTALYA 29

2KONYA 46

3VANAĞRI

77

BÖLGE NO KAPASİTE (MW)1

KONYA 46

20Stratejik plana göre 2023 yılına kadar 3000 MW güneş santralının sisteme entegrasyonu planlanmaktadır.

GÜNEŞ ENERJİSİNE DAYALI ÜRETİM TESİSİ KURMAK ÜZERE YAPILAN LİSANS BAŞVURULARINA İLİŞKİN YARIŞMA YÖNETMELİĞİ

• Güneş enerjisine dayalı YEK destekleme mekanizmasına tabi olarak yapılacak üretim lisans başvurularından aynı bölge ve/veya aynı trafo merkezi için birden fazla başvurunun bulunması halinde, başvurular arasından ilan edilen kapasite kadar sisteme bağlanacak olanı belirlemek için Kanunda belirlenen süre boyunca uygulanmak üzere, Kanunda öngörülen fiyatların eksiltilmesi yöntemi ile yapılacak yarışmanın usül ve esasları bu yönetmelikle belirlenmektedir.

• Yönetmelik 29 Mayıs 2012 Tarihinde yayınlanmıştır.

Yarışma Yönetmelikleri

• Rüzgar ve güneş santralları ile ilgili yarışma yönetmeliklerinde tahsis edilen kapasite bedeli esaslı yarışma yapılması konusunda çalışmalar devam etmektedir.

23

Mevcut Yönetmeliklere Uygunluk

• PV uygulamaları Akım ve Gerilim Harmonikleri ve fliker etkisi açısından; Arz Güvenliği ve Kalitesi Yönetmeliği ile Şebeke Yönetmeliği’nde verilen sınır değerleri ile uyumlu çalışmalıdır.

24

Mevcut Yönetmeliklere Uygunluk

• CSP uygulamaları mevcut yönetmeliklerdekikonvansiyonel termik santraller için uygulanan frekanskontrolu ve gerilim regülasyonu kurallarına uygun dizaynedilmelidir.

25

Kurulu 2.76kW PV Sistem Verileri

Işınım değerlerinin en yüksek olduğu Temmuz ayında

Bulutsuz güneşli bir gün, peak üretim = 1.94kW

26

Kurulu 2.76kW PV Sistem Verileri

Işınım değerlerinin en yüksek olduğu Temmuz ayında

Bulut geçişlerinin yaşandığı bir gün, peak üretim = 1.94kW

10 dakikada~ % 75 çıkış gücü değişimi

27

Kurulu 2.76kW PV Sistem Verileri

Işınım değerlerinin yine yüksek olduğu Ağustos ayında

Bulut geçişlerinin yaşandığı bir gün, peak üretim = 1.98kW

10 dakikada~ % 70-80 çıkış gücü değişimleri

Şebeke Esnekliği: Santral topluluklarının çıkışlarını hızlı ve geniş bir aralıkta değişim yeteneği olarak tanımlanabilir.

Esnekliğin bağlı olduğu faktörler:

• Santral çeşitliliği- hidrolik ve gaz santralleri nükleer ve termik santrallere göregenellikle daha esnektir.

• Şebeke büyüklüğü- büyük şebekeler daha büyük oranda santral çeşitliliğiiçerdiğinden, işletme yedeklerinin paylaşılabilir olmasından ve yenilenebilir enerjisantrallerinin mekansal olarak yayılımından kaynaklı olarak daha esnektir.

• yük tahmini kullanımı- Rüzgar, güneş kaynakları ve yük tahminlerinin doğruluğuişletme yedeği ihtiyacını azaltır.

• Piyasa yapısı- Bazı şebekeler enerjinin hızlı değişimine izin verir ve daha verimlideğişken jeneratör arzı ve talep dengesi kurulabilir.

Şebeke Esnekliği

28

Avrupa’da PV Sistemleri ile Elektrik Üretimi

kurulu PV kapasitesinin dağılımı (IEA 2011)

Avrupa’daki PV pazarının büyük bir bölümü ticari çatı segmentinde yoğunlaşmıştır

2011 yılı sonunda PV, Avrupa genelinde,

elektrik talebinin %2’sini ve puant talebin %4’ünü sağlamıştır.29

Almanya’daki kurulu PV tesislerinin %80’i alçak gerilim şebekelerine bağlı olup, tesislerin %70’inin üretim kapasitesi 100kWp’ten düşüktür.

Almanya’da PV Sistemleri ile Elektrik Üretimi

2011 yılı sonunda PV,

elektrik talebinin %4’ünden ve puant talebin %8’inden fazlasını sağlamıştır.

30

• Öngörülen PV ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının (özelliklerüzgar) penetrasyon seviyelerinin şebeke işletimi açısından birliktedeğerlendirilmesi,

• Yük izleme, yük-frekans kontrolü, gerilim regülasyonu ve minimumyük kısıtı gibi işletim gereksinimlerinin hedeflenen penetrasyondüzeyleri için değerlendirilmesi,

• Şebekenin güvenilir ve kararlı işletimi için teknik düzenlemeler, kodve kuralların revizyonu,

• Dağıtık üretimin artmasıyla İletim Operatörünün, DağıtımOperatörleri ve RES’lerle işbirliği ve koordinasyonu,

TEİAŞ’ın Hedefleri

31

Teşekkür ederim…

Nurhan OZANTEİAŞ İletim Planlama Müdürü