Upload
melike-gecgel
View
264
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
1/21
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
2/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
200
olarak grme eiliminde olmalar, ulus bilincinin gelimesi ve pekimesindenemli bir engel olarak dnlebilir. Bununla birlikte kadnlar farkl olana vetoplumsal olana mesafeli durmalar, cinsiyet kaynaklanan bir zellik olmaypyetitirme tarzlar ve kadna bak asyla ilikilidir.
al toplumlarda dahi erkekleri kadnlara stn tutma eilimi
bulunmaktadr. Bir eyi tekine stn grmek, ncelikle bir kategoriletirmegiriimidir. Bu giriim, akln rn olmakla birlikte kaynan doadanalmaktadr. eylere yklenilen anlamlar ve atflar, onlarn dierlerine gre olandurumlarna baklarak verilmektedir. O nedenle atfedilen anlamlarn kayna,yaamdr(zbudun, afak, Altunek 2007: 322323). Doa, insanlarda stnlkkyaslamasn yapmas iin nerededeyse tm olanaklarn kullanmtr. Bazdalarn dierlerine gre daha grkemli, kimi aalarn dierlerine gre dahayce oluu; baz hayvanlarn daha gl ve baz kularn daha hzl umalar gibisaysz ve aklalmaz doal farkllklar, sonuta insanlar g ve stnlkkyaslamasna gtrmtr. yle ki, bu trden bir karlatrma, giderek
insanlar, gizil g, yce varlk tasarmna ve buradan da Tanr tasarmnaulatrmtr. O bakmdan, iki nesnenin, stlkleri bakmndan karlatrmaseilimi, insan-doa etkileiminden ortaya km doal bir eilim olmaklabirlikte, bir bilin, zihinsel bir kurgudur. Bununla birlikte byle bir eilim bir kezortaya ktktan sonra, insanlar arasndaki cinsiyet farkllklar da dhil olmakzere doada bulunan her ey, kanlmaz olarak stnlk derecelerine gresnflandrlmaktan kurtulamamtr. Yalnz corafik oluumlar, bitkiler vehayvanlar deil, bireyler, gruplar ve topluluklar da stnlk derecelerine gresnflandrlmaya balanmtr. Tanr-krallklardan kast sistemlerine kadarbirok toplumsal oluumlar, neredeyse stnlk ltne gre ortaya kan
kategoriletirmeleri kurumlatrm ve hakllatrmtr. Dolaysyla bir aradayaayan nfusun, cinsiyet farkllna gre kategoriletirilerek bunlardan birinindierine stn grlmesinde de g ve stnlk kavramlarnn nemli rololmutur.
Biyolojik cinsiyetin toplumsal cinsiyet haline dnmesi, biyo-psikososyal srelerin bir sonucudur. Toplumun yapsal zelliklerine grebiimlenmi, ancak geri besleyimle yapy etkiler duruma gelmitir. O nedenletoplumsal cinsiyet zelliklerini anlamaya ynelik aratrmalar, akademik almayapma kaygsnn tesinde orta ve uzun vadeli planlamalar asndan da nemtamaktadr.
1. Aratrmada Kullanlan Yntem ve Teknikler1.1. Aratrmada Kullanlan Gzlem Teknikleri
Aratrmamz, iki nedenden dolay niceliksel aratrmadr. Bunlardanbirisi, poplsyonun sosyal mesafe ve tekiletirme konusundaki eilimlerinilmeyi amaladndan bir tarama aratrmas olmasdr. Dieri ise bu tiparatrmalarn bir zorunluluu olarak anket tekniinin uygulanmasdr.
Anket hazrlama ve uygulama srecinde dikkat edilen en nemli nokta,verilecek yantlarn gvenilirliini artrmak ve yantlarn standartlamasnengelleyecek nlemlerin alnmas olmutur. nk sonuta nemli olan sorusormak deil, sorulara gvenilir bilgi almaktr. Bu amala iki konu zerinde
nemle durulmutur. Bunlardan birisi, anket sresidir. Anket sresi, 20 dakikaylasnrl tutulmutur. Bunu salamak iin, baz sorular, tablo haline dntrlerek
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
3/21
Metin Erol
201
toplam 32 soru hazrlanmtr. Bunun nedeni, bir ankette, onu dolduranlar enok yoran sorular, tutum ve kan sorular ile deere ynelik sorular olmasdr.Dieri ise, ankete katlan niversite rencilerinin birbirlerinin kanatlarnetkilemelerini, bylece yantlarn standartlamasn nlemektir. Bu amala
niversitelerde yer alan dekanlar ve dekanlklara bal blm bakanlarylagrlerek anket sorularnn ders bitiminde snf ortamnda ve hocalarnngzetiminde yaplmas salanmtr. Bu yolla rencilerin birbirlerininkanatlarn etkilemelerinin nne geilmeye allmtr.
1.2. Aratrmann Evreni ve rneklemiHer birey ve grup, olay ve olgulara belli varsaymlar erevesinden
bakma eilimindedirler. Bu varsaymlarn referans erevesini ise orak kltroluturur. Dolaysyla toplumsal cinsiyeti pekitiren faktrle derken, bu konudakltrel deerler yaratan faktrlerden sz edilmektedir. Kukusuz cinsiyetayrmcl ile bu faktrler arasndaki balantlar lmek iin eitli deikenler
kullanlabilir. Bu almada niversite renimi deikeni kullanlm verneklem de bu evrenden seilmitir. Bu deikenin kullanlmasnn iki nemlinedeni bulunmaktadr. Bunlardan birisi nesnel, yani llebilir olmasdr.kincisi ise niversite reniminin pahal bir yatrm olmasdr. Dier bir deyileebeveynlerin katlanmalar gereken bir maliyetinin olmasdr. Dolaysyla kz veerkek ocuklar niversiteye gndermek ya da gndermemek, onlara atfedilendeerin nemli bir lt olma niteliindedir.
Aratrmamzda tabakal rneklem teknii uygulanmtr. niversiteler,bunlara bal faklteler ve fakltelerin blmleri, tabakal rneklem tekniikullanlarak seilmitir. Ancak blmlerin 1. ve 4. snflarnda tam saym
yaplmtr. Bundan ama, niversite renimi sresinin, tekiletirme srelerizerindeki etkisini tahkik etmektir. Tabloda da grld gibi rneklem hacmi3309 dur. rneklem hacmi hesaplanrken aadaki formlden yararlanlmtr.
n= t2p.q d2(Smblolu 1995: 264)n: rneklem hacmip: Gzlemlenen olayn gerekleme oran(%50)q: Gzlemlenen olayn gereklememe olasl(%50)d: Standart hata(n aratrmada 0.017 bulunmutur)t:%95 gven dzeyine ait(=0.05) teorik dzeyi(1.96)
rnekleme Giren rencilerin niversitelere veBilim Dallarna Gre Dalmlar
niversitesiBlm Hacettepe
niversitesiAnkara
niversitesiFrat
niversitesiCumhuriyetniversitesi
Total
Mhendislik 200 35 227 200 662Fen 211 170 297 245 923ktisadi ve dari Bilimler 168 266 0 258 692Sosyal Bilimler 163 176 337 356 1032
Toplam 742 647 861 1059 3309
1.3. Aratrmada Kullanlan Analiz TeknikleriAratrma, temel aratrma(aklayc) niteliindedir. O nedenle
farkllklar(Annova, Ancova) ve ilikileri incelemeye ynelik(kikare) analiztekniklerinin kullanlmas gerekmitir (Yazcolu 2004).
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
4/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
202
2. Biyolojik Cinsiyetin Toplumsal Cinsiyete DnmesiToplumsal cinsiyet, bir toplumda kadn ve erkeklerin, toplumsal
hiyerari ierisindeki yerlerinin, cinsiyet farkllklarna gre tanmlanmasdurumunu ifade eden bir kavramdr.Biyolojik cinsiyetin toplumsal cinsiyete dnmesi, yaama ilikin amalar
bakmndan cinsler arasnda nemli farkllamalarn ortaya kmas anlamnagelmektedir. Toplumsal amalar ise ortak yaama devingenlik kazandran nemlibir faktrdr. Nitekim Hegel, kendini-dnen dncenin dnyay sonsalolarak devindiren telos ya da erek olduu konusunda Aristoteles ileanlamaktadr(Copleston 1996: 18). Toplumsal cinsiyetin toplum zerindekibirincil etkisi de, peinden koulan toplumsal amalarn, cinsler arasndafarkllklar gstermesidir.
Trn kendisini yeniden retmesinin kaynan oluturan biyolojikcinsiyetin toplumsal cinsiyete(gender) dnmesi, bir srecin balangc deil,sonucudur. Bu sonucun dnm noktasn, toplumsal yaamn ortak alan ve
mahrem alan eklinde blnmesi ve mahrem alann, kadn merkezli olaraktanmlanmas oluturmaktadr. Tarihsel veriler, byle bir tanmlamann, toprakmlkiyetine dayal retim ilikilerinden kaynaklanan ataerkil aile yapsnedeniyle kadnn, tarih boyunca ocuk bakm ve hane ii ilerini yrtmeilevini yklenmi olmasndan ve giderek hane iinin, kadn merkezli olaraktanmlanmasndan kaynaklandn gstermektedir. Bu dnm sonucundakadnn yaam hane ii ile snrlanmakla kalmam, snrlar tanmlanmam olanaile namusunu korumakla da ykml klnmtr. Bylece kadnlk, insanolmann tesinde ehvete ilikin olan da artran bir kavram halinednmtr. phesiz bu ekilde bir anlamn atfedilmesinde, kzlktan kadnla
gei trenlerinin de etkisi olmu olabilir. nk kadn kavram, evlenme vegerdek gecesi araclyla bekretini kaybetmi kzlara denmektedir. Belki debunun bir sonucu olarak kadna bak as, cinsel ierikten yaltlamamaktadr.
3. Toplumsal Cinsiyeti Pekitiren Faktrler3.1. retim likileri
Toplumsal cinsiyeti pekitiren birbiriyle balantl iki nemli faktrbulunmaktadr. Bunlardan biri kadn ve erkein retim ilevi, dieri ise buretim ilevlerine gre olumu cinsiyet konumlarna gre ileyen sosyalizasyonsrecidir. Bu iki faktr, kadnlk ve erkeklii, yalnz cinsiyet bakmndan deil,yetenekler, eilimler, alglamalar ve ncelikler asndan da birbirlerinden
farkllatrmtr.lke olarak ortak yaamn srdrlmesinde hangi meslekler ya da
gruplar etkili olmusa, o meslek gruplar, toplumdaki en yksek statleri igaletmilerdir. Bu ilevlerin banda da retim ilevi gelmektedir. Cinsiyetin retimilevi, bir yandan retime dayal cinsiyet konumlarn olutururken dier yandanda bu konumlarn stnlk derecelerine gre snflandrlmasn olanaklklmtr. Bunun en tipik rneklerini yukar paleolitik dnemde ve neolitikdnemde grmekteyiz. Yukar paleolitik dnemde hkim geim biimi(budnemde retim bilinmiyor), toplayclk ve avclkt. Ancak bu arada kadnlarnbuday deviriciliini(buday toplaycl) renmeleri, bu topluluklarn
nispeten kendi kendilerine yeter hale gelmelerini salamtr. Kadnlarn geimbiimine yaptklar bu katk, onlarn toplumsal statlerini ykseltmitir. Ancak
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
5/21
Metin Erol
203
buday toplayclna bal olarak kadnlarn buday retimini degerekletirmeleri, kadnlarn toplumsal statlerini daha da artrm ve giderekanaerkil aile(anne soy takibi) yaplarnn ortaya kmasna yol amtr. Ancakbu uzun srmemitir. M..3000 ylnda icat edilen karasaban, kadnlar yeniden
retim alanndan skp atmtr(Childe 1983: 40-51). Bunun nedeni, karasabankullanmnn erkek igcn gerektirmesidir.niversite rencileri arasnda yaptmz aratrma, 21.yzylda da
ekonominin sektrel yapsnn, erkek ve kadn emeinin deerini belirlediinigstermektedir. Tablo(1) incelendiinde, karde says ile niversiteyegnderilen ocuklarn cinsiyetleri arasnda bir fark ortaya kt anlalmaktadr.Bu fark, istatistiksel olarak nemlidir. Baka bir deyile karde saysndakiartla ters orantl olarak niversiteye gnderilen kzlarn oranlar dmektedir.Tablo(1)deki veriler bize unu gstermektedir: ve daha fazla ocuklu aileler,eer niversite renimi bakmndan ocuklar arasnda bir seim yapmadurumunda kalrlarsa, erkek evlatlarn tercih etme eilimindedirler. Byle birseim, erkek emeini, kadn emeine stn grmek anlamna gelmektedir.
Tablo:1Karde Says Bakmndan
niversitede Okuyan rencilerin Cinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz ErkekKarde Says
SAY % SAYI %Toplam
Kardei Yok 81 ,0 58 3,4 1391-2 Karde 951 9,1 860 50,7 18113-4 Karde 398 4,8 457 27,0 8555-Fazla Karde 178 1,1 320 18,9 498Toplam 1608 00,0 1695 100,0 3303
Kikare: 50.683 df:3 GramersV: ,124 P=0.000
retim ilevinin, bata eitim olmak zere hak ve imtiyazlarbakmndan kz ve erkek ocuklar arasndaki eitsizliklere yol aan en nemlifaktr olduunu, gerek Tablo(2) ve gerekse Tablo(3)deki analizlergstermektedir.
Tablo: 2Cinsiyet Aisindan niversite rencilerinin
Blgelere Gre Dailimi
Kimliini Kazand Blge
Cinsiyeti EgeBlgesi
MarmaraBlgesi
AkdenizBlgesi
Anadolu
Karadeniz GneydouAnadolu
DouAnadolu
Toplam
Kz 126 182 187 638 141 53 232% 48,1% 50,8% 47,5% 58,3% 46,5% 29,9% 39,7%
1559
Erkek 136 176 207 457 162 124 353% 51,9% 49,2% 52,5% 41,7% 53,5% 70,1% 60,3%
1615
Toplam 262 358 394 1095 303 177 585% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
3174
Kikare: 85.418 df:6 Cramer's V: ,164 P=0.000
Cinsiyet asndan niversitede okuyan rencilerin blgelere gredalmlar incelendiinde, blgeler arasnda anlaml farklln olduu
grlmektedir. niversiteye en az kz renci gnderen blge, %29,9luk oranlaGneydou Anadolu Blgesidir. Onun ardndan % 39,7lik oranla DouAnadolu Blgesi gelmektedir. Gerek Gneydou ve gerekse Dou Anadolu
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
6/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
204
blgesi, ekonomisi tarma dayal olduu, sanayi ve hizmet sektrnn yeterincegelimedii blgelerdir. Oysa kadn emeini ilevsel klan sektrler, sanayi vehizmet sektrdr. Dolaysyla her iki blgede de greceli de olsa, erkek emei,kadn emeine stn tutulmaktadr. Bu karm yapmamz, Tablo(3) de verilenocuk says ile blgeler arasndaki ilikinin yer ald analiz olanakl
klmaktadr.Tablo: 3
niversite rencilerininKarde Says Bakmndan Blgelere Gre Dalm
Kimliini Kazand BlgeKardeSays Ege
BlgesiMarmaraBlgesi
AkdenizBlgesi
Anadolu
Karadeniz
GneydouAnadolu
DouAnadolu
Toplam
Kardei Yok 20 24 8 64 11 1 6% 7,6% 6,7% 2,0% 5,8% 3,6% ,6% 1,0%
134
1-2 197 240 218 680 182 29 203% 75,2% 67,0% 55,3% 62,1% 60,1% 16,4% 34,8%
1749
3-4 41 71 97 261 73 54 218% 15,6% 19,8% 24,6% 23,8% 24,1% 30,5% 37,4% 815
5-Fazla 4 23 71 90 37 93 156% 1,5% 6,4% 18,0% 8,2% 12,2% 52,5% 26,8%
474
Toplam 262 358 394 1095 303 177 583% 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
3172
Kikare: 532,470 df:18 Cramer's V: ,237 P=0.0000
Tablo(3), dourganln ykseklii bakmndan Dou ve Gney DouAnadolu blgesinin, dier blgelerden farkl olduunu gstermektedir. Bublgelerde dourganln fazla olasnda iki neli nedenden ileri gelmektedir.Bunlardan birisi, aile nfusunun politik g ve prestij esi olarak alglanmas,
dieri ise ev ekonomisinde erkek igcne duyulan taleptir.3.2. Yerleim Yeri (Ortak Kltr)
Her yerleme biimi, ayn zamanda bir yaama sitilidir. Kukusuz busitilin oluumunda gerek insan-doa ilikisi, gerekse insan-insan ilikisibelirleyici olmaktadr. O nedenle her yerlemenin kendisine zg anlamlar vedeerleri bulunmaktadr. Haliyle kadn ve erkek emeine atfedilen anlamlar vedeerler bakmndan farkllklar gstermesi, apriori olarak beklenen birdurumdur. Nitekim aratrmamz, cinsiyete atfedilen deer bakmndanyerlemeler arasnda anlaml farkllk olduunu gstermektedir. Bu farkllk,niversitede okumakta olan kz ve erkek renci saylarnn, yerleimbiimlerine gre farkllklar gstermesinden ileri gelmektedir. Kentyerlemelerinden ky yerlemelerine doru gidildike, kz rencilerinoranlarnda dme gereklemektedir(Tablo:4). rnein metropoliten yerlemekkenli renciler arasnda kzlarn oran %58,8 iken ky kkenli rencilerarasndaki kzlarn oran ancak %32,4dr.
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
7/21
Metin Erol
205
Tablo: 4Cinsiyet Aisindan niversite rencilerinin
Yerleme Tipine Gre Dailimi
Kimliini Kazand YerlemeCinsiyetiMetropoliten
ehirMerkezi
IMerkezi leMerkezi Ky Yabanclke Toplam
Kz 425 595 425 102 25% 58,8% 49,5% 46,3% 32,4% 45,5%
1572
Erkek 298 606 492 213 30% 41,2% 50,5% 53,7% 67,6% 54,5%
1639
Toplam 723 1201 917 315 55% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
3211
Kikare: 65.504 df:4 Cramer's V: ,143 P=0.000
niversite renimi gren kz ve erkek renci oranlarnn, yerleimtipi perspektifinden farkllklar gstermesinin, biri ekonomik, dieri kltrel
olmak zere iki nemli nedeni bulunmaktadr.Ekonomik adan en nemli farkllk, kylerde erkek igcne olan
talebi artran tarm ekonomisinin hkim olmasna karlk kentlerde kadnigcn de ilevsel klan sanayi ve hizmet sektrnn gelimi olmasdr.Kltrel etken ise, yerleme biimleri bakmndan cinsiyete atfedilen anlamlararasndaki farktan ileri gelmektedir. Ky yerlemelerinde soy takibinin nemligrlmesi, erkek ocuun, anne ve babann yallk yllarnda sosyal gvenlikesi olarak alglanmas ve kzlarn erken yata evlendirilmeleri, eitimde frsateitlii bakmndan erkek ocuklarla kz ocuklar arasnda farkllklara yolamaktadr. Ancak hemen belirtilmelidir ki, ekonomik olan ile kltrel olan
faktrler birbirlerinden bamsz deildir.3.3. Aile Yaps
Her aile, kendisini yeniden retme eilimindedir. O nedenle birsosyalizasyon birimi olarak aile, toplumsal cinsiyetin pekitirildii en nemlisosyal ortamdr. Aslnda toplumsal cinsiyetin pekitirildii tek birim demekyanl olmayacaktr. Ancak aile, yalnz etkileyen deil, ayn zamanda etkilenenbir kurumdur. Gerek yap ve gerekse hacim bakmndan, bata ekonomikfaktrler olmak zere toplum yapsnn birok elerinden etkilenir. O nedenleaile yaps, birok faktrn kesitii alanda biimlenir.
Bu zelliklerinden dolay aile yaps, toplumsal cinsiyetin biimlenmesi
bakmndan ilevsel olmaktadr. Nitekim Tablo(5), cinsiyete atfedilen deerbakmndan aile yaplar arasnda farkllk olduunu gstermektedir. Geni aileyapsnda, kz ve erkek ocuklarna atfedilen deer bakmnda nemli birfarkllk olduu anlalmaktadr. nk bu aile yapsndan niversite renimigren kz rencilerin oran ancak %39.6 dr. ekirdek ailede ise erkek ve kzocuklar arasnda cinsiyet ayrmclnn yaplmad anlalmaktadr. nkaile yaps ekirdek olan kz ve erkek rencilerin oran %50dir. Buna karlkailesi boanmalar nedeniyle paralanm olan niversite rencileri arasndakzlarn oran %59dur.
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
8/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
206
Tablo:5niversite rencilerinin
Cinsiyet Perspektifinden Aile Yaplarna Gre Dalm
Aile Yaps
Cinsiyeti GeniAile
ekirdekAile
ParalanmAile
EksikAile
Toplam
Kz 151 1298 49 100% 39,6% 50,0% 59,0% 44,4%
1598
Erkek 230 1300 34 125% 60,4% 50,0% 41,0% 55,6%
1689
Toplam 381 2598 83 225% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
3287
Kikare: 19.366 df:3 Cramer's V: ,0.77 P=0.000
3.3.1 Ebeveynlerin renim Dzeyinin Toplumsal Cinsiyetin Pekimesizerindeki Etkisi
renimin birok nemli ilevi bulunmaktadr. Bunlarn ennemlilerinden iki, olay ve olgulara evrensel deer perspektifinden bakabilmeyeteneini gelitirmesidir. kincisi, rasyonel dnceyi gelitirmesidir. ncsise, toplumsal ilikiler sistemine katlmn glendirmesidir. Baka bir anlatmlailikileri, hane ve akraba grubunun dna tayabilmesidir. O nedenle cinsiyetrollerine atfedilen anlamlar ile renim dzeyi arasnda bir ilikinin olmas,aratrma ncesi beklenen bir durumdur.
Geekten de cinsiyet rollerine atfedilen deerler ile ebeveynlerinrenim dzeyleri arasnda anlaml ilikinin olduu anlalmaktadr. NitekimTablo(6)da, annesi bir renim kurumundan mezun olmayan niversiteli kz
rencilerin oran ancak %31,7 dir. Bu oran, anne renim dzeyindeki artlarladoru orantl olarak artmaktadr.Tablo:6
niversite rencilerininCinsiyet Perspektifinden Anne renim Dzeyine Gre Dalm
Anne renim DzeyiCinsiyeti
BKMDlk
renimOrta
renimYksekrenim
Toplam
Kz 207 666 436 294% 31,7% 48,2% 57,4% 58,6%
1603
Erkek 447 715 323 208% 68,3% 51,8% 42,6% 41,4%
1693
Toplam 654 1381 759 502% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
3296
Kikare: 119.000 df: 3 Cramer's V: ,190 P=0.000
Baba asndan da renim dzeyinin, cinsiyet rollerine atfedilenanlamlarda deimelere yol at anlalmaktadr. Nitekim Tablo(7)de, babarenim dzeyindeki artlarla doru orantl olarak niversiteye gnderilen kzrencilerin orannda da artlar meydana gelmektedir. Dolaysyla renimdzeyindeki artlar, kz ocuklarnn de eitilmeleri konusundaki kanaatlerinolumasn, olumu ise, pekimesini salamaktadr.
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
9/21
Metin Erol
207
Tablo:7niversite rencilerinin
Cinsiyet Perspektifinden Baba renim Dzeyine Gre Dalm
Baba renim Dzeyi
Cinsiyeti BKMD lkrenim Ortarenim Yksekrenim Toplam
Kz 29 455 516 602 1602% 21,2% 43,0% 50,0% 56,6%
Erkek 108 604 515 462 1689% 78,8% 57,0% 50,0% 43,4%
Toplam 137 1059 1031 1064 3291% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Kikare: 82.699 df: 3 Cramer's V: ,159 P=0.000
Cinsiyet kimliklerinin oluumunda nemli toplumsal evre bulunmaktadr.Bunlar aile, okul ve sosyal evredir. zellikle anne ve babann cinsiyet rol
farkllklarna ilikin kanatlarn, tutum ve davranlar araclyla ocuklaraaktarmalar, cinsiyet farkllklarn ilikin eitsizlikleri hakllatrmaktadr. Ancakrenim dzeyi ile doru orantl olarak cinsiyet rollerine ilikin yanllnortadan kalkma eiliminde olmas, toplumsal gelime sreciyle balantl olarakTrkiyede de toplumsal cinsiyete dayal yanlln giderek azalacangstermektedir.
4. Toplumsal Cinsiyetin Tutum ve Davran Kalplar zerinde Yol AtFarkllklar
Biyolojik cinsiyet farkllklar, doann bir inasdr. Ancak toplumsalcinsiyet, toplumsal bir inadr. Yani kaynan toplumdan almaktadr. Kltrel
inann bir boyutunu ilevler, dier boyutunu ise anlamlar atfetmekoluturmaktadr. Toplumsal cinsiyetin oluumunda her iki ina tipi birlikte roloynamaktadr. Genel olarak bu sre yle ilemektedir: Biyolojik farkllklardankaynaklanan ilevlerle balantl konumlar ortaya kmakta ve bunlara deeratfedilmektedir. Bylece cinsiyete zg anlamlar ve deerler alan olumaktadr.Dier taraftan gelien toplumsal i blmne zg konumlarn tanmlanmas vebu konumlara deerler atfedilmesi sreci gereklemektedir. Bylece toplumsalrol ve statlere zg anlamlar ve deerler alan olumaktadr. Bu iki alannkesitii ksmlarda toplumsal cinsiyet dediimiz olgu ortaya kmaktadr. Obakmdan toplumsal cinsiyete niteliklerini kazandran ey, toplumsal ilikilerdir.
Bireyin ortak yaama katlmn ve kendini gerekletirmesini salayanen neli iliki tipi, retim ilikileridir. retim, mal ve hizmetlerin yaratlmas,mevcutlarn artrlmas anlamna gelmektedir(Erz 1997: 157). Dolaysylaretim yapmak, doaya ilaveler yapmak ve evreyi deitirmek demektir.nsanlar, retim araclyla doay deitirirken kendisini dedeitirmektedir(Ozankaya 1995: 151). Deime, yalnz bilgi alannda deil,dnme ve alglama biimlerinde de olmaktadr. O bakmdan retim, her nekadar insan aklnn ve dehasnn bir rn olmakla birlikte ayn zamanda onlardaha da gelitiren bir faktrdr. O Arendtn da vurgulad gibi( 2003: 133),emek kavram, asla almann sonucu olan bitmi bir rn anlatmaz. Srekli
olarak deiim ve geliim iindedir. Bu durum, ayn zamanda kadn ve erkekkimliklerinin de srekli ina halinde olduunu gstermektedir. Bu anlamda
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
10/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
208
miras, cinsiyet rolleri bakmndan erillik ve diillie atfedilen toplumsal deerinen nemli ltdr.
Toplumsal cinsiyet de bu ina srecinin bir rndr. nk toplumsalcinsiyet, bir kltrel kodlatrma ya da stereotipletirmedir. ki ve daha fazlaileve ya da duruma ilikin farkl anlamlarn bir nesne zerinde kesimesinin
rndr. rnein bir toplulukta kzlarn hane dnda almama greneiolabilir. O toplulukta eer renim, meslek edinme ile eletirilmi ise, kzocuklar okumasa da olur eklinde bir kltrel kodlatrma gerekleebilir.Kltrel kodlar, deiebilir eylerdir. Ancak bnyesinde deer tadndandeime genellikle zaman alr. Kltrel kodlarn deimesi, ilev vedurumlardaki deimelerle olanakldr. rnein, kzlar okumasa da olurkodunun deimesi, ancak kzlarn hane dnda almaya balamalarylaolanakldr. Yoksa deeri, bir baka deerle kendiliinden deitiremeyiz.
Son zmlemede denilebilir ki, her ne ekilde oluursa olusun,toplumsal kimlik, yine insann rn olarak bir kez olutuktan sonra geri dnp
insan etkilemekte ve giderek alglama tarzlar, motivasyon ekilleri, tutum vedavran kalplar bakmndan kadn ve erkekler arasnda nemli farkllklara yolaabilmektedir.
4.1. Cinsiyet Perspektifinden Birey-Toplum likisiToplumbilimciler teden beri bireyi gruba ve topluma eklemleyen
balanma tarzlaryla ilgilenmilerdir. Bunun belki de en nemli nedeni, uygarlkgeliimi ile toplum nfusunun doaya yapt ilaveler arasnda iliki olduunundnlmesidir. Nitekim Spencern, toplumlar, birbirlerine bal olaneitlerden eit olmayan ballklara doru ilerlerler eklindeki nermesi,toplumsal gelime ile dayanma biimleri arasnda iliki kurmaktadr. nk
dayanma biimi, makro sosyoloji asndan sosyal-kltrel gruplar, gerekbirbirlerine, gerekse topluma; mikro sosyoloji asndan ise bireyi, gruba vetopluma eklemletiren bir balanma tarzdr. Dolaysyla dayanma biimi, birtoplumdaki davranlarn, Paretonun kavramlatrmasyla(Freyer 1968 :149-172), rasyonel mi, yoksa irrasyonel mi olduu; ortak yaamn, Parsonsnkavramlatrmasyla, evrensel deerler etrafnda gruplama dan m, yoksaznel deerler etrafnda gruplama dan m ileri geldii; ortak almann,Durkheimn kavramlatrmasyla, ibirlii eklinde mi, yoksa iblmeklinde mi yapld konularnda bize fikir vermektedir. O nedenle dayanmabiimi bakmndan cinsler arasndaki farklara bakmak, cinsiyet rolleri
bakmndan toplumsal ilikilere katlm alanlar arasndaki farklar kefetmekanlamna gelecektir. Konuyla ilgili kuramlar incelendiinde nemli deikenevurgu yapld anlalmaktadr. Bunlar:
a-Davranlarn nitelii(rasyonel ya da irrasyonel davranlar)b-Grubun oluumunda rol oynayan hakim deerler(znel ya da evrensel
deerler).c-Birey ve grubun yaltlmlk derecesiBu deikenler asndan bireyin toplumsal ilikiler sistemine
katlmlar incelendiinde, kadn ve erkekler arasnda istatistiksel bakmdananlaml farkllklarn olduu grlmektedir. Cinsiyet rolleri bakmndan bireyin
grup ve toplumla olan balanma durumunu lmede, Size gre insanlar
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
11/21
Metin Erol
209
birbirlerine balayan en nemli ba, aadakilerden hangisidir? Sorusunaverilen ve Tablo(8)de gsterilen yantlar kullanlmtr.
Tablo: 8
Dayanma Biiminin Cinsiyete Gre DalmCinsiyeti
Kz ErkekSize gre insanlar birbirlerinebalayan en nemli ba,aadakilerden hangisidir? SAY % SAYI %
Toplam
krabalk Ba 701 46,0 683 41,4 1384in Ba 176 11,5 387 23,5 563
deolojik Ba 211 13,8 166 10,1 377nsanlk Ba 377 24,7 341 20,7 718konomik Ba 59 3.9 73 4.4 132oplam 1524 100,0 1650 100,0 3174
Kikare: 83,103 df:4 GramersV: ,162 P=0.000
4.1.1. Kandalk ve Akrabalk Bann EtkisiAkrabalk ba deikeni, kltrel ortaklk ve yaama benzerliiltlerini ne kartan bir kavramdr. Akrabalk ba, ayn zamanda temelinde,ekonomik, teknolojik ya da mesleki etkenler deil, yaama benzerliindenkaynaklanan ait olma bilinci yattndan biz duygusundan kaynaklanan birkimlik duygusudur. Bir gruba, bir corafi yere ait olmay bildiren kimlik ve/veyakimlikleri tanmlar ve kentsel meknlar balamnda memleketi ayn yer olanlarnpaylat ortak kltr temelinde kurulmu olan iliki alarn ve bu iliki alararaclyla gelitirilmi birletirici pratikleri ifade eder(Kurtolu 2004; 19).Yaptmz aratrmada genel olarak insanlar birbirlerine balayan en nemliban akrabalk ba olduu dnlmektedir. Bu durum, Trkiyenin henz birtarm toplumu olmasyla ilgilidir. Tarm retimi, doas gerei ticaret ann veulusal pazarn gelimesine olanak tanmadndan bu tip toplum yaplarnda yerelbalar daima n planda olmaktadr. Ancak konu cinsiyet perspektifinden elealndnda, akrabalk bann nemli olduunu dnenlerin kz rencilerarasndaki orannn(%46,0), erkek rencilerin oranndan(%41,4) daha fazlaolduu grlmektedir(Tablo:8).
Ancak akrabalk ban nemli grme bakmndan kz rencilerle erkekrenciler arasnda nemli farkllk bulunmaktadr. nsanlar arasndaki en nemliba, akrabalk badr diyenlerin oran kzlarda %46,0 iken erkeklerde %41,4dr.Kikare analizi, bu farkn anlaml olduunu gstermektedir. Bu durum, cinsiyet rolleri
bakmndan kzlarla erkekler arasnda iki nemli farklln olduunu gstermektedir.Bu farklardan birisi, kzlarn, toplumsal ilikilere katlm alanlarnn, hem yatay vehem de dikey hareketlilik bakmndan erkeklere oranla daha snrl(yaltlm)olmasdr. nk soy-sop esasna dayal hiyerariler temeline gre olumu akrabalkgruplarnn kendi ilerindeki ilikilerin sk ve gl olmasna karlk, tekigruplarla olan ilikiler zayftr. kinci neli farkllk ise, kzlarn sosyalizasyonunda,bamllk eitiminin arlkl oluudur. nk akrabalk ilikileri, verilengrevlerin sorgulanmadan yaplmasn ve bireyleri, akraba grubu iinde tutmaysalamaya ynelik bir dizi kurallar, anlamlar ve deerleri ierir. Buna karlk erkekocuklarnnbamszlk eitimiyle 1 sosyalletirildikleri anlalmaktadr. Cinsiyet
1 Bamllk eitimi(Dependence training): kendine gvenmek yerine aileye bamllk ve verilmi grevleri yerinegetirmede mutlak itaati salayan ocuk yetitirme uygulamalardr(Haviland 2002: 173-174).
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
12/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
210
rolleri bakmndan ailenin srdrlmesi ve refahndan sorumlu tek kiinin erkeinolduu dncesi, erkek ocuklarda kendine gven duygusu ve baar gdsnngelimi olmas, hayatta kalmann baat faktr olarak grlmesine yol amaktadr.Bu anlaya gre asl olan erkek ocuun, aile iindeki deil, toplum iindekibaarsdr.
zetleyecek olursak toplumsal ilikilere katlm derecesi bakmndankzlarn erkeklere oranla daha yaltlm olduklar, olay ve olgulara kk grupperspektifinden bakma eilimlerinin daha yksek olduu anlalmaktadr. Bu durum,toplumsal sorunlarla ilgilenme eilimlerinin kzlarda daha az olduu anlamna dagelmektedir.
4.1.2. Din Bann EtkisiToplumsal kurum olmasnn yannda din ve mezhepler, ayn zamanda
toplum yelerini birbirlerine balayan, dayanmay salayan birer grup bilincidir(Trkdoan 1995: 185). Din, ayn inanc paylaan birey ve gruplar arasndakibenzerlikleri ortaya kartarak ya da benzerlikler yaratarak ibirliine ve uzlamayadayal ilikilerin kurulmasna katkda bulunan nemli bir etkendir. Bu ileviyle din
ayn inanc paylaanlar asndan st kltr ilevi grmektedir. Baka bir deyile din,farkl akrabalk gruplarn birbirlerine balayan elerden ama gl elerdenbiridir.
Aratrma sonularna bakldnda, din olgusunun, bireyi topluma balamailevi bakmndan cinsiyetler arasnda farkllklar olduunu anlalmaktadr.Tablo(8), Size gre insanlar birbirlerine balayan en nemli ba, aadakilerdenhangisidir? Sorusuna din badr diyenlerin oran, kzlar arasnda % 11,5 ikenerkekler arasnda %23,5dur (Tablo:8). Oranlar arasndaki bu farkllk, erkeklerindaha dindar olduu anlamna gelmemektedir. Daha ok dini ilikilere katlmbakmndan kadn ve erkeklerin ilevleri ve konumlar arasndaki derece
farkllklarn ortaya koymaktadr.Geekten de slam dininde, namaz kldrma, kurban kesme, cenaze ykamagibi birok dini riteller erkeklerin denetimindedir. Kadnn, neredeyse dini ilikilerindnda braklmtr. Oysa bireysel kimlikler, byk oranda toplumsal konumlailintilidir. Dolaysyla kadn kimliinin oluumunda dinin nemli bir etkisiolmadndan din ba, erkeklere oranla kzlar tarafndan daha az nemsenmektedir.Nitekim bu farkllk, dini renme ve uygulama konusundaki tutumlara dayansmaktadr. badetle ilgili btn kurallar bilir ve uygularm diyenlerin oran,kzlar arasnda %10,2 iken erkekler arasnda %16,7dir. Bu fark, kikare analizibakmndan nemlidir (Tablo:9).
Tablo:9
Dini Tutumlarn Cinsiyete Gre DalmCinsiyetiKz Erkek
Aadaki durumlardan hangisi sizin durumunuza daha okuymaktadr?
SAY % SAYI %
Toplam
badetle ilgili btn kurallar bilir ve uygularm 156 10,2 266 16,7 422badetle ilgili btn kurallar bilir ancak bir ksmn uygularm 1130 74,2 1145 71,9 227badetle ilgili btn kurallar bilir ancak uygulamam 36 2,4 40 2,5 76badetle ilgili kurallarn azn bilir ancak hepsini uygularm 178 11,7 127 8,0 305Hi birini bilmem 23 1,5 15 0,9 38Toplam 1523 100,0 1593 100,0 3116
Kikare: 37,641 df:4 GramersV: ,110 P=0.000
Bamszl eitimi (In dependence training): ocukta bamszl, kendine gveni ve kiisel baary ne kartanocuk yetitirme uygulamalardr.
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
13/21
Metin Erol
211
Kadnlarn, dini ilikilerin dnda braklmas, siyasal eilimleri zerinde deetkili olmaktadr. Siyasal eilimleri bakmnda kadn ve erkeklerkarlatrldnda, tablo (10)da da grld gibi dini eilimli siyasal partilereilginin, %17.61 oranyla erkekler arasnda daha fazla grnmektedir.
Tablo:10Siyasal Tutumlarn Cinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz ErkekSiyasal Eilimi
SAY % SAYI %Toplam
Milliyeti Gr 474 39.70 390 31.94 864Dini Gr 74 6.20 215 17.61 289Merkez Sa 131 10.97 242 19.82 373Merkez Sol 197 16.50 151 12.37 348Sosyalist Gr 318 26.63 223 18.26 541Toplam 1194 100.0 1221 100.0 2415
Kikare: 132.468 df:4 GramersV: ,219 P=0.000
4.1.3 deoloji Bann EtkisiBireyin ideolojik ba nemsemesi, olay ve olgulara, kendi konumundan
bakmas anlamna gelmektedir. Byle bir eilim, geleneksellii, dier bir deyilemuhafazakrl da beraberinde getirmektedir. nk ilke olarak ideoloji, eyaya,insana, topluma, olay ve olaylara belli bir pencereden baklmasn salayan ilkeler,kavramlar ve varsaymlar rntsdr. Ancak ideolojiyi paradigmadan ayran nokta,ideoloji kavramnn, egemenlik ilikilerine de gnderme yapmasdr. NitekimThompsonn da vurgulad gibi ideoloji zerine almak egemenlik ilikilerininsrdrlmesini salayan anlamlar zerinde almaktr(1984 :.4).Bununla birlikteideoloji sadece snf egemenliinin deil, etnik gruplar, ulus devletler, cinsler vs.
arasndaki egemenlik ilikilerinin de srdrlmesini salar(Larrain 1995;27).Aratrma sonucundan, belki de kzlar zerine uygulanan bamllk
eitiminin bir sonucu olarak, kzlarn daha tutucu olduklar anlalmaktadr. Nitekimyaplan aratrmada, insanlar arasndaki en nemli ba ideolojidir diyenlerarasnda kzlarn oran(%13,8), erkeklerin oranndan(%10,1) daha fazladr(Tablo:8).
Kzlarn erkeklere oranla daha tutucu olduklar, Tablo(11)deki analizde degrlmektedir. Bu analizde, sempati duyulan dier siyasal partilere olan gvenduygusunda bir deimenin olup olmad incelenmitir. Genel olarak sempatiduyulan parti dndakilere gven duygusunun, hem kzla ve hem de erkeklerarasnda az olduu grlmtr. Ancak artk gvenmiyorum diyenlerin oran,%20.02lik oranla kzlar arasnda en yksektir. Bu durum, kzlarn, erkeklere oranlakanatlarn daha ok pekitirme eiliminde olduklarn gstermektedir.
Tablo:11Siyasal Partilere Duyulan Gvenin Cinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz Erkek
Sempati duyduunuz siyasal partidndakilere olan gvenduygunuzda bir deime oldu mu? SAY % SAYI %
Toplam
Hala Gvenmiyor 889 62.70 919 62.05 1808Hala Gveniyor 142 10.01 111 7.49 253Artk Gvenmiyor 284 20.02 272 18.37 556Artk Gveniyor 103 7.27 179 12.09 282
Toplam 1418, 100,0 1481 100,0 2899Kikare: 23.680 df:3 GramersV: ,092 P=0.000
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
14/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
212
4.1.4. nsanlk Bann Etkisinsanlk ba kavram, evrensel bir deer iermekle birlikte daha ok
birey ve gruplar arasndaki g ilikilerine ve vicdan duygusuna gndermeyapmaktadr. Dolaysyla teorik olarak bir toplumda en gsz olan kesimin, bukavrama vurgu yapmas beklenir. O bakmdan insanlar birbirine balayan en
nemli ba, insanlk badr diyenlerin arasnda kzlarn en yksekoran(%24,7) oluturmas, toplumsal ilikiler sistemi ierisinde kzlarnkendilerini erkeklere oranla daha gsz grmelerinden kaynaklanyor olabilir.Byle bir duygunun olumasnda, ilikiler sisteminin eril merkezli bir nitelikgstermesinin nemli pay bulunmaktadr. Kzlarn kendilerini erkeklere oranladaha gsz hissetmeleri, onlar kk gruplara daha sk balarla balanmaeilimini artrmaktadr. Nitekim kendinizi en ok hangi arkada grubu iindegvende hissedersiniz? sorusuna, kendimi en ok blm arkadalar arasndagvende hissederim diyenlerin oran, %24,1 ile kzlarda en yksektir. Oysa buoran erkekler arasnda %20,3dr. Bu fark, tesadf olmayp kikare analizi
bakmndan anlamldr(Tablo:12).Tablo:12
inde Gvende Hissedilen Gruplarn Cinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz Erkek
Kendinizi en ok hangi arkadagrubu iinde gvende hissedersiniz?
SAY % SAYI %Toplam
Ayn gelir Grubu inde 134 8,6 111 6,8 245Ayn nan Grubu inde 489 31,4 589 36,1 1078Ayn Siyasi Grup iinde 120 7,7 123 7,5 243Ortak Kltre Sahip Grup inde 440 28,2 478 29,3 918Blm Arkadalar Arasnda 375 24,1 331 20,3 706Toplam 1558 100,0 1632 100,0 3190
Kikare: 14,079 df:4 GramersV: P=0.007
4.1.5. Ekonomik Ban EtkisiEkonomik ba, uzmanlama ve ilevsel farkllamadan kaynaklanan
karlkl bamllklar ifade eden bir kavramdr. blmnden kaynaklanan buba, bireyler ve gruplar arasndaki en gl ballklar oluturur. levselfarkllamaya dayal dayanma biimi, retim ilikileri bakmndan sanayi vehizmet sektrne zg bir dayanma biimidir. Bu durumu Werner,ilerlemenin bir bedeli vardr. lerleme sosyal bamllklar geni bir ebekehalinde arttrr ve younlatrr ifadesiyle zetlemektedir(Werner 2001: 49).
Ekonomik ban ya da ilevsel balanmann ortaya kabilmesi iin
mesleki farkllamann olumas gerekmektedir. Oysa aratrma evrenininiversite rencileri oluturmaktadr. O nedenle ekonomik ba nemligrenlerin orannn her iki cins asndan da kk kmas, beklenilen birdurumdur. Ancak burada nemli olan nokta, insanlar birbirlerine balayan ennemli ba, ekonomik badr diyeler arasnda kzlarn orannn % 3,9 olasnakarlk erkekler arasnda %4,4 kmasdr(Tablo:8). Bu farkllk, kzlarn,erkeklere oranla ekonomik ilikilere katlma ve ekonomik ierikli olaylar sorungrme eilimlerinin greceli olarak daha dk olduu anlamna gelmektedir.Oysa Paretonun da belirttii gibi rasyonel ilikiler, ekonomik ilikilerdearlkldr. O bakmdan ekonomik ilikilerin dnda kalmak, znellii de
beraberinde getirmektedir. Nitekim politik eilimler bakmndan cinsiyetleri
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
15/21
Metin Erol
213
karlatrdmzda znel eilimlerin ya da muhafazakrln kzlar arasndadaha fazla olduu anlalmaktadr.
5. Elerde Aranan En nemli Niteliin Cinsiyete Gre DurumuToplumsal cinsiyetin nitelikleri zerinde durmak, biyolojik, psikolojik
ve toplumsal olanlar arasnda balant kurmak demektir. O nedenle e seimindearanlan en nemli niteliin nelii konusunda kadn ve erkekler arasndafarkllklarn kmas beklenilen bir durumdur. Gerekten de Tablo(13)deverilen ltler perspektifinden yaplan Kikare analizleri, cinsler arasndaanlaml farkllklarn olduunu gstermektedir. rencilere, E semedurumunda aadaki kriterler sizin iin ne kadar nemlidir? Sorusu sorulmuve ok nemli, nemli, nemsiz seeneklerinden kendilerine uygun olanbirini iaretlemeleri istenilmitir. Daha sonra seenekler arasndan yaplantercihler ile cinsiyet arasndaki balantlarn Kikare analizleri yaplmtr. Ancakmakale yazmndaki sayfa says snrll nedeniyle btn tablolara ayr ayr yervermek yerine tek bir tabloda zetlenmesinin daha uygun olaca dnlmtr.
5.1. Fizii Gzel Olma ltE olarak semeyi dndm insann fiziinin gzel olmasn ok
nemli gryorum diyenlerin orannn erkekler arasnda daha fazla(%32,8),neredeyse kzlarn orannn 1,5 katndan fazla olduu grlmektedir. Bu durum,kadnlarn, en azndan ankete katlan niversite rencilerinin %32,8si asndanbir vitrin, bir cinsel obje olarak grlme eiliminin bulunduunu gstermektedir.
Tablo: 13Elerde Aranan En nemli Niteliin
Cinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz ErkekElerde aranan en nemli nitelikSAY % SAYI %
Kikare analizizeti
Fizii Gzel Olmal 293 19,6 519 32,8Kikare: 75.843P=0.000
Gelir Dzeyi Benzer ya da daha yksekOlmal
482 34.4 255 17.8Kikare: 310.481P=0.000
Baarl Olmal 556 37,3 381 25,0Kikare: 175.761P=0.000
Eitim Dzeyi Ayn Olmal 927 60,0 633 40,4Kikare: 147.783P=0.000
Ayn Meslekten Olmal 82 6,5 43 3,4Kikare: 107.633P=0.000
Kltr Benzer Olmal 538 36,0 526 34,0 Kikare: 8.612P=0.013
Eim Akrabam Olmal 22 1,6 30 2,1Kikare: 11.403P=0.003
deolojisi Ayn Olmal 465 32,4 401 27,0Kikare: 65.45P=0.000
5.2-. Gelir Dzeyi ltE olarak semeyi dndm insann fiziinin gzel olmasn ok
nemli gryorum diyenlerin oran, kzlar arasnda %34,4 iken erkeklerarasnda %17,8 dir(Tablo:13). Kz ve erkekler arasndaki bu eilim farknn olasiki nedeni bulunmaktadr. Bunlardan birisi, ataerkil aile yapsnn bir sonucu
olarak hanenin geimini erkek salar eklindeki yaygn kanaattir. kincisi isekzlarn, erkekler tarafndan cinsel obje olarak grlmelerini kabullenmeleridir.
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
16/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
214
Erkein geliri, kadnn gelirine gre daha fazla olmaldr eklindeki bir nkabul, erkek emeinin, kadn emeine daha stn tutulmas eilimini deberaberinde getirmektedir. Nitekim zel sektrde ayn ii yapmalarna karlkkadnlara daha az cret verilmesi, kadn emeinin, cretli aile yardmcseklinde nitelendirilmesi eiliminin altnda hep bu sosyal deerler yatmaktadr.
Bu tr eilimler, kadn emeinin, belki de uzun sre, cinsel obje olmadurumundan kurtulamayacan gstermektedir.
5.3. Baar ltE olarak semeyi dndm insann baarl olmasn ok nemli
gryorum diyenlerin orannn da, yukardaki lte benzer ekilde kzlararasnda daha fazladr(%37,3). Bu oran, erkek renciler arasnda ise%25,0dir(Tablo:13). Aslnda baar gds, daha ok sanayi toplumlarnazgdr. Bununla birlikte tarm toplumlarnda da aileyi, hane dnda erkeintemsil etmesi nedeniyle, kadnn toplumsal statsn belirleyen en nemli faktr,kadnn baarsndan ok, kocann baarsdr. Bu durum, her iki cins tarafndanda meru grldnden, kocann baarl olmasn isteme arzusu daha fazlagrlmektedir.
5.4. Eitim Dzeyi ltKendisiyle benzer eitim dzeyinde olan biriyle evlenme eiliminin
kzlar arasnda daha fazla olduu grlmektedir. E olarak semeyidndm insann eitim dzeyinin ayn olmasn ok nemli gryorumdiyenler arasnda kz rencilerin oran %60,0, erkek rencilerin oran ise%40,4dr(Tablo:13). Dolaysyla kadnlar, kocalarnn renim dzeyinin en azkendilerininki kadar olmasn istemektedir. Buna karlk erkekler, elerininrenim dzeyinin kendilerininkinden daha az olabilecei dncesindedirler.
Kukusuz bu oranlar, atmac yaklamlar asndan kadn ve erkeklerarasndaki stlk kurma ya da stn grme, dier bir ifadeyle g uygulama vegce boyun eme ilikileri eklinde betimlenebilir. Ancak sonuta bu eilimfarkllklar, Trkiyedeki ilikiler sisteminin eril merkezli olmasndankaynaklanmaktadr.
Erkekler arasnda, renim dzeyi kendininkinden daha dk biriyleevlenme eilimlerinin yksek olmasna karlk kzlarn, en az kendi renimdzeyi seviyesindeki biriyle evlenme eiliminde olmalar, aile ii ilikiler ileocuun kiilik geliimi arasndaki balantlarn nemli bir nedeninioluturmaktadr. nk yaplm birok aratrma, ocuun kiilik geliiminde
anne renim dzeyinin olduka nemli bir rol oynadn ortaya koymutur.Anne renim dzeyinin bu belirleyicilii, byk bir olaslkla baba renimdzeyini belirlemesinden kaynaklanmaktadr.
Benzeri farkllklar, meslek konusunda da grlmektedir. Erkekler,daha dk statl meslekten kzlarla evlenebileceklerini belirtirken kzlar,mstakbel einin mesleki statsnn, kendi mesleinin statsnden dahayukarda, ya da e deer olmas gerektiini belirtmilerdir. Ancak meslekkonusunu ok nemli grenlerin oran %5in altnda olduu iin ayr bir balkaltnda incelenmemitir.
6. Cinsiyetler Bakmndan Farkl Olan tekiletirme EilimiFarkl olanlar tekiletirmeye yol aan birbirleriyle balantl iki nemli nedenbulunmaktadr. Bunlardan birisi, bireyin gruba bamll derecesi, ikincisi ise
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
17/21
Metin Erol
215
tekine ilikin kanaatlarn olumasnda etkili olan bilgi kaynaklarnn niteliidir.Tablo(14) incelendiinde, bilgi edindii kaynak bakmndan kzlarn kkgruba daha ok baml olduu grlmektedir. nk Farkl olduklarndndnz kltrel gruplara ilikin kanaatlerinizin olumasnda
aadakilerden hangisinin daha etkili olduunu dnyorsunuz?sorusuna,aile ve akrabalardan rendiim bilgiler yantn verenlerin oran,erkekler arasnda %14,2 olmasna karlk kzlar arasnda %17,5 dir. Oranlararasndaki bu fark, istatistiksel olarak anlamldr. Dolaysyla olay ve olgulara,kendi grubunun anlamlar ve deerleri asndan bakma eilimi kzlar arasndadaha yksektir. Bu durum, farkl mezhep ve etnik gruplar tekiletirmeeilimleri bakmndan kzlar ile erkekler arasnda farkllklara yol amaktadr.
Tablo:14Farkl Kltr Gruplarna likin Kanaatlarn Oluumunda
Etkili Olan evrelerin Cinsiyete Gre Durumu
CinsiyetiKz ErkekFarkl olduklarn dndnz kltrel gruplara ilikinkanaatlerinizin olumasnda aadakilerden hangisinin dahaetkili olduunu dnyorsunuz? SAY % SAYI %
Toplam
Kendi deneyimlerim 969 62,8 1094 68,2 2063Aile ve akrabalardan rendiim bilgiler 270 17,5 228 14,2 498Arkadalardan rendiim bilgiler 106 6,9 112 7,0 218Medyadan rendiim bilgiler 153 9,9 129 8,0 282Baka 44 2,9 40 2,5 84Toplam 1542 100,0 1603 100,0 3145
Kikare: 12.336. df:4 GramersV: ,063 P=0,015
6.1. Farkl Mezhep Gruplarn tekiletirmeBir grubun tekiletirilmesi demek, o gurubun yabanc grlmesi ve
dlanmas demektir. Birbirlerini tekiletiren gruplar, kentsel ortamlarda yanyana bulunsalar bile aralarndaki ilikiler olduka zayftr. Yani kltr beklerihalinde yan yana bulunur, ancak kaynaamazlar. Bunun en tipik rnei, kastsistemlerinde grlr. tekileme eilimlerini lmenin en radikal lt, eseiminde yaplan tercihlerdir. nk ilke olarak bir mezhep ya da etnik gruptanolanlar, bir baka mezhep ya da etnik grup yeleri tarafndan e seiminde tercihedilmiyorlarsa, toplumsal yaamn dier alanlarnda da bu gruplarn birbirlerinidladklar ve aralarnda samimi, scak, yz yze ilikilerin kurulamadanlamna gelmektedir.
Yaptmz aratrmada, farkl mezhepten olanlar teki olarak grme
eiliminin en fazla kzlar arasnda olduunu gstermektedir. Nitekim FarklMezhepten Birisiyle Evlenebilirim grne katldklarn belirtenlerin erkeklerarasndaki oran %52,5 iken kzlar arasndaki oran ancak %37,4dr(Tablo:15).
Tablo:15Evlenmelerde Farkl Mezheplere likin Tutumlarn Cinsiyete Gre Dalm
Kikare: 129.598 df:2 GramersV: ,206 P=0.000
CinsiyetiKz Erkek
Farkl MezheptenBirisiyle Evlenebilirim
SAY % SAYI %Toplam
Katlyorum 557 37,4 827 52,5 1384Ksman Katlyorum 326 21,9 403 25,6 729Katlmyorum 605 40,7 345 21,9 950Toplam 1488 100,0 1575 100,0 3063
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
18/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
216
Kzlar ile erkekler arasndaki bu eilim farknn ortaya kmasnn en nemlinedeni, kzlarn aile ve akraba gruplarna daha fazla baml olmalardr.Geekten de farkl mezhepten birisiyle evlenmesine ailesinin kar kacandnenlerin kzlar arasndaki oran %26,3 iken, erkekler arasndaki oran ancak%10.2dir.
Tablo:16Evlenmelerde Farkl Mezheplere likin Tutumlarn
Cinsiyete Gre DalmCinsiyeti
Kz ErkekFarkl MezheptenEvlenmelere AilelerKar kar SAY % SAYI %
Toplam
Katlyorum 397 26,3 316 10,2 713Ksman Katlyorum 778 51,5 723 45,9 1501Katlmyorum 335 22,2 537 34,1 872Toplam 1510 100,0 157 100,0 3086Kikare: 56.625 df:2 GramersV: ,135 P=0.000
Bu oranlar, kzlarn evlenmelerine ilikin kararlarn almnda ailelerindaha tutucu davrandklarn gstermektedir. Bu durumda sorulmas gereken soruu: Baz aileler, kzlarnn evlenmelerinde niin tutucu davranyorlar? Bunun ennemli nedeni, evlenmeye atfedilen anlamlar arasndaki farkllktr. Trktoplumunda kzn evlendirilmesi, kz vermek ve olann evlendirilmesi ise kzalmak eklinde tanmlanmaktadr. Dolaysyla gelin giden kzn ailesiyle olanbalarn srdrebilmesi, byk oranda gelin gittii aile ile olan ilikilerebaldr. Bu durum kz ebeveynlerini, ilikileri batan beri zayf olan farklsosyal kltrel gruplara kz vermeden kanmalarna yol amaktadr.
6.2. Farkl Etnik Gruplar tekiletirme Eilimi
tekiletirme eilimleri bakmndan etnik farklln, mezhepfarkllna oranla ikincil derecede rol oynad anlalmaktadr. nk farklrktan birisiyle evlenebileceini belirtenlerin hem kzlar(%41,0) hem deerkekler(53,3) arasndaki oran daha yksektir(Tablo:17). Bu durum, sosyal-kltrel gruplar arasndaki snr izgilerinin olumas bakmndan etnikfarkllklarn, mezhep farkllna gre daha az etkili olduu anlamnagelmektedir. O nedenle gnmzde ska sz edilen Krt sorununun, aslndatoplumsal bir sorun olmayp daha ok siyasi bir nitelik tad anlalmaktadr.Nitekim Tablo:18de, yalnz bireysel perspektiften deil, aileler perspektifindende etnik farkllklarn fazla nemsenmedii anlalmaktadr.
Tablo:17Evlenmelerde Etnik Farkllklara likin TutumlarnCinsiyete Gre Dalm
CinsiyetiKz Erkek
Farkl rktan olanbirisiyle evlenebilirim
SAY % SAYI %Toplam
Katlyorum 603 41,0 837 53,3 1440Ksman Katlyorum 365 24,8 413 26,3 778Katlmyorum 502 34,1 321 20,4 823Toplam 1470 100,0 1571 V 3041
Kikare: 77.524 df:2 GramersV: ,160 P=0.000
Aileler, farkl rktan olan birisiyle evlenmeme kar kar sorusu,evlenmelerde ailelerin farkl etnik gruplara olan tutumlarn lmektedir. Farkletnik gruptan birisiyle evlenmesine ailesinin kar kacan dnenlerin oran,
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
19/21
Metin Erol
217
hem kzlar arasndaki oran(%19,0) ve hem de erkekler arasndaki oran(%14,7)dktr. Bu durum, ailelerinde toplumsal ilikilerinde etnik farkllklar fazlanemsemedikleri anlamna gelmektedir.
Tablo:18
Evlenmelerde Etnik Farkllklara likin TutumlarnCinsiyete Gre Dalm
Kikare: 48.624 df:2 GramersV: ,126 P=0.000unu da belirtmek gerekir ki, bu nemsememe durumu, grecelidir.
nk sonuta gerek mezhep farkll ve gerekse etnik farkllk, ok nemlisosyal mesafe nedenleridir. Sosyal mesafenin neden olduu en nemlisonulardan biri, gruplarn birbirlerine olan gven duygularnn dkldr.Nitekim Tablo(19) ve Tablo(20) incelendiinde, gerek farkl dini gruplara vegerekse etnik gruplara olan gven duygusunun, olduka zayf olduugrlecektir.
Tablo:19Cinsiyet Perspektifinden
Dini Gruplara Gven Duygusundaki DeimeCinsiyeti
Kz Erkek
yesi olduunuz etnik grubundndakilere gven duygunuzda birdeime oldu mu? SAY % SAYI %
Toplam
Gvenmiyor 853 61.46 970 65.76 1823Gveniyor 535 38.54 505 34.24 1040Toplam 1388 100.0 1475 100.0 2863Kikare: 5.736 df:1 GramersV: ,044 P=0.0166
Tablo:20Cinsiyet Perspektifinden
Etnik Gruplara Gven Duygusundaki DeimeCinsiyeti
Kz Erkekyesi olduunuz etnik grubundndakilere gven duygunuzda birdeime oldu mu? SAY % SAYI %
Toplam
Gvenmiyor 772 57.01 873 59.88 1645Gveniyor 582 42.99 585 40.12 1167Toplam 1354 100.0 1458 100.0 2812Kikare: 2.366 df:1 P=0.124
6.3. Farkl Siyasal Grten Olanlar tekiletirmeHer gruplama bir farkllama ve her farkllama, bir gruplama
nedenidir(Gven 1972: 250251). O nedenle bir toplum nfusunun gruplarhalinde yaamalar kanlmazdr. O bakmdan nemi olan gruplamadan okgrup yaplarnn, insan ilikilerine snrlamalar getirip getirmediidir. nk hikimse, yaltlm haldeyken deer retemez. Deer retme kolektiftir ve ortak
akln rndr. Dolaysyla bir toplumun retmi olduu deer miktar ilekarlkl balanma dereceleri arasnda nemli iliki bulunmaktadr. Belki de
CinsiyetiKz Erkek
Aileler, farkl rktan olanbirisiyle evlenmeme karkar SAY % SAYI %
Toplam
Katlyorum 282 19,0 229 14,7 511Ksman Katlyorum 769 51,9 692 44,3 1461Katlmyorum 431 29,1 641 41,0 1072Toplam 1482 100,0 1562 100,0 3044
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
20/21
Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar zerindeki Etkisi
218
kapitalizmin gc, toplu nfusu arasndaki karlkl balanmalar, yerelliklebalantl znel deerlerin dnda evrensel deerler araclylasklatrmasndan ileri gelmektedir. nk bireylerin zerinde ortaklaa olarakuzlatklar (ki bunlar genel olarak baar, ilev, verimlilik gibi evrenseldeerlerdir) ortak deerler ya da ortak kltr olmad srece yerel kltrlerin
nyarglarndan kaynaklanan sosyal mesafenin ortadan kalkmas olanaklgrnmemektedir. Sosyal mesafe ise, bireylerin, dierlerine belli kalpyarglarndan bakmalarna yol amaktadr. zellikle tarm toplumlarnda grlengl akrabalk sistemleri, farkl olanlara kalp yarglardan bakma eiliminiartrmaktadr. Nitekim siyasal grler arasndaki farkllklarn dahi sosyalmesafe nedeni olarak alglanmas, bu grmz desteklemektedir.
Aratrmamzda, niversite genlii arasnda, siyasi gr farklolanlarla evlenmeme eilimi bulunmaktadr. Siyasal gr farkl olan birisiyleevlenebilirim gr hakknda ne dnyorsunuz sorusuna, katlmyorumdiyenlerin oran, kzlar arasnda %26,4, erkekler arasndaki oran %18,5dir.
Tablo:21Evlenmelerde Siyasal Farkllklara likin Tutumlarn
Cinsiyete Gre DalmCinsiyeti
Kz ErkekSiyasal gr farkl olan
birisiyle evlenebilirim grhakknda nednyorsunuz?
SAYI % SAYI %Toplam
Katlyorum 643 43,7 858 55,3 1501Ksman Katlyorum 441 29,9 407 26,2 848Katlmyorum 389 26,4 287 18,5 676Toplam 1473 100,0 1552 100,0 3025Kikare: 45.518 df:2 GramersV: ,123 P=0.000
Siyasal gr farkl olan birisiyle evlenmeme eilimi bakmndan kzrencilerle erkek renciler arasnda anlaml farkllk bulunmaktadr. Siyasalgr farkl olan birisiyle evlenmeme eilimi, kzlar arasnda daha gldr.
SonuBireylerin tutum ve davranlar, yesi olduklar toplumu en az iki
ekilde etkilemektedir. Bunlardan birisi, kendi amalar peinde koarken,topluma da bir devingenlik kazandrmaktadrlar. Dieri ise, toplum yapsnoluturan para ve btnler arasndaki btnleme derecesini tayin etmektedir.Aratrma sonular, her iki etkinin de, bireysel gibi grnmekle birlikte aslnda
toplum yapsnn geri bildiriminin bir sonucu olarak gereklemektedir. nkbireylerin gerek peinden kotuklar amalar ve gerekse farkl gruplar arasndaoluan sosyal mesafe, bireysel deil, toplumsal bir nitelik gstermektedir.Nitekim tutum bakmndan kzlarla erkekler arasnda farkllklarn ortayakmas, bunun en nemli kantdr.
Farkl olana gven duymama ve farkl olan tekiletirme eilimininkzlarda daha fazla olmas, iki adan nemlidir. Bunlardan ilki, tekiletirmeeilimlerinin, gerekli nlemler alnmad takdirde yeni kuaklara da aktarlmaolaslnn bulunduudur. Byle bir olaslk, toplumsal btnleme asndanistenilmeyen bir durumdur. kincisi ise aileler tarafndan kzlar zerine
uygulanan bamllk eitimi uygulamalarndan vazgeilmesi, yani ocukterbiyesinde kz-erkek ayrm yaplmamas durumunda, kadn nfus arasnda
8/7/2019 toplumsal cinsiyetin tutumlar zerindeki etkisi
21/21
Metin Erol
219
grlen farkl olan teki grme eilimini azaltacaktr. Bu ise, ocuk terbiyeteknikleri konusunda ebeveynlerin paradigmalarnda bir deimeyigerektirmektedir. Bylesi bir radikal deime ise, sre ierisinde ve toplumyapsnda meydana gelen deimelerle ortaya kabilecektir.
KaynakaARENDT, Hannah. (2003), nsanlk Durumu, ev. B.S.ener, letiim yay.,
stanbul.CHDE, Gordon. (1983), Tarihte Neler Oldu, ev. M.Tuncay, A.enel, Alan
yay., stanbulCOPLESTON, Frederick. (1996), Felsefe Tarihi-Hegel, ev. A.Yardml, dea
yay., stanbulERZ, Mehmet. (1997), ktisat Sosyolojisine Balang, F yay., stanbul
GLECK, James. (1987), Kaos, ev., F.can, TBTAK yay., Ankara
GMOLU, Firdevs. (2006), Ders Kitaplarnda Toplumsal Cinsiyet,Kadn almalar Dergisi, Cilt:1,Say:1, s.44-51, stanbulGVEN, Bozkurt. (1972), nsan ve Kltr, Remzi yay., stanbul
FREYER, Hans. (1968), timai Nazariyeler Tarihi, ev. T.aatay, DTCFyay., Ankara
HAVLAND, William A.(2002), Kltrel Antroploji, Kakns yay., stanbulKUPER, A. (1999), Culture, The Anthropologists Account, Harvard
University Pressden aktaran, zbudun, Sibel: afak, Balk ve Altunek,N.Serpil(2007), Antropoloji, Dipnot yay. s.322, Ankara
KURTOLU, Aya. (2004), Hemehrilik ve ehirde Siyaset, letiim yay.,stanbulLARRAN, Jorge. (1995), Ideoloji ve Kltrel Kimlik, ev. N. N. Domani,
Sarmal yay., stanbulOZANKAYA, zer. (1995), Temel Toplumbilim Terimler Szl, Cem
yay., stanbulSMBLOLU, Kadir ve Vildan Smblolu. (1995), Biyoistatistik, zdemir
yay., AnkaraZBUDUN, Sibel.; Balk afak, ve N.Serpil Altuntek. (2007), Antropoloji,
Dipnot yay. Ankara
EN, Leyla ve Glin Akmut. (2006), Toplumsal Cinsiyet PerspektifindenGlen(dir)me Yaklam: Kars Krsalnda Kadn rgtlenmeleri,Kadn almalar Dergisi, Cilt:1,Say:1, s.44-51, stanbul
WERNER, Jung. (2001), Georg Simmel (yaam, sosyolojisi, felsefesi), ev.D.zlem, Anahtar kitaplar yay., stanbul
TRKDOAN, Orhan.(1995), Alevi-Bektai Kimlii, Tima yay., stanbulTHOMPSON, J.B.(1984), Studies in the Theory of ideology, Cambridge;
Polity PressYAZICIOLU, Yahi ve Samiye Erdoan. (2004), SPSS Uygulamal Bilimsel
Aratrma Yntemleri, Detay yay., Ankara