TOKO VI
Iznad lokaliteta milenijumima stare civilizacije praistorijskog
ovjeka u kamenoj pustinji Bratonoia na Pelevom Brijegu 19. novembra
1932. godine roen je Uro Tokovi. Njegovo djetinjstvo je bilo
ispunjeno nematinom i oskudicom. Odrasta u godinama Drugog
svjetskog rata. Zajedno sa nematinom dogaaji iz rata ostavili su
posljedicu na njegov ivot, koji se i dan danas rve sa oskudicom,
mitraljezima, ratnicima, vojnicima. U ratom opustjeloj zemlji na
golom kamenu nije bilo lako nahraniti mnogobrojnu porodicu Tokovi.
U toj borbi za opstanak Uro osorno odgovara ocu na pitanje ta e da
radi mali tada samo njemu znanu misao da crtam. Odlazi sa Pelevog
Brijega truckajui se makadamom na karoseriji zahuktale gvozdene
maine pranjavim putem kojim se nikada vie nije vratio u kraj u kome
se rodio. Iz rodnog kraja nosi sa sobom jedino slike ratnih
razaranja, strahota i gladi, kako sam kae prate ga kroz itav ivot
nikako ih ne mogu izbrisati. Put i misao da postane slikar dovode
ga na Cetinje gdje upisuje Umjetniku kolu, koja je ubrzo premjetena
u Herceg Novi. Umjetniku kolu je zavrio 1952. godine. Profesori su
mu bili Petar Lubarda i Milo Milunovi. Uro Tokovi se nalazi u grupi
najtalentovanijih aka ove kole. Na samom poetku dolazi do izraaja
njegova obdarenost za crte, liniju i boju. Ne samo to je doao do
izraaja njegov talenat za slikanjem, Tokovi pod uticajem svojih
uitelja formira svoj likovni rukopis, koji e docnije samo
usavravati. Noen eljom da crta i usavri svoje znanje odlazi u
Beograd. U Beogradu upisuje Akademiju likovnih umetnosti, koju je
zavrio u klasi profesora Marka elebonovia 1956. godine. Tokovi se u
Beogradu kree u krugu avangardnih umjetnika koji trae alternativu
umjetnosti socijalistikog realizma, okupljeni oko grupe Medijala.
Ve tada je svojim avangardnim nastupima obezbijedio da se njegovo
ime nae na stranicama svjetske istorije umjetnosti.
Posveen asketski crtanju, radi danonono na usavravanju
sopstvenog naina izraavanja. Pria se da je kamion crtea ostavio
kada je iz Beograda otiao u Pariz 1956. godine. Kao stipendista
francuske Vlade u Parizu upisuje kolu Lijepih umjetnosti, profesor
mu je bio Moris Brijason. Treu po redu likovnu akademiju kako sam
Tokovi istie, zavrava sa visokom ocjenom. U Parizu nije iao putem
kojim su ili mnogi jugoslovenski slikari, kretao se nekom
stranputicom. ivi sa slikarima koji su se okupljali na obalama
Sene, na pariskim ulicama, drui se sa obinim svijetom, pijancima,
skitnicama, prosjacima, modelima, prostitutkama. Na njegovim
crteima progovorila je itava jedna galerija ogoljenih dua
beznadenih ljudi koji tragino, dramatino, ironino, dovitljivo,
duhovito, trae sebi mjesto pod velikim kiobranom Univerzuma. Putuje
u Njujork, Kalkutu i Trst. Mnoge prie iz ivota Uroa Tokovia ne mogu
da se sagledaju do kraja, ali jedno je izvjesno da ga i u Parizu
proganja glad i nematina. Zna Tokovi da je crte, slika, umjetniko
djelo, bilo oduvijek roba koja se prodavala i od koje se ivjelo, u
depu kada nijesam imao prebijene pare crtao sam bogatae. Kako se
samo rasula ta ogromna stvaralaka energija diljem bijeloga svijeta
velikog majstora crtea i slike. Njegova linija jasna, ista, estoka,
osvojila je parisku likovnu kritiku i slikare meu kojima vlada
miljenje da je Uro Tokovi najbolji crta svijeta. Moderna galerija u
Titogradu 1983. godine organizuje samostalnu izlobu crtea i slika
Uroa Tokovia. Bilo je to u susret Trinaestojulskoj nagradi koju mu
je dodijelila Vlada Republike Crne Gore 1987. godine. Ovo znaajno
priznanje za njegovo stvaralatvo, koje je dobio od davno naputenog
zaviaja, zaviaja koji ga nije zaboravio, vjerovatno je probudilo u
njemu nostalgiju koja ga je vratila nekoliko godina kasnije iz
Pariza, svjetskog stecita savremenih umjetnikih deavanja u gradi
pod Goricom. U Podgorici pred kraj XX vijeka /1997-
1998/ Tokovi neumorno crta i slika. Tada nastaje ciklus slika
Gorski vijenac. Ovaj ciklus nastaje iz portreta barjaktara Pime.
Slikar majstorski nanosi kiicom na karton sloj preko sloja crne
boje i nie sliku za slikom: Snaha Anelija, Iguman Stefan, Mustaj
Kadija, Selim Vezir. Nakon osam mjeseci strpljivog rada, poele su
forme da trepere, svjetlucaju, vibriraju. Portrete sporednih
linosti iz Gorskog vijenca uradio je i tematski i likovno kao dobar
poznavalac svjetskog modernog slikarstva. To su snane, upeatljive,
apstraktne forme kompoziciono postavljene pod razliitim uglom.
Remetei ritam portretne monotonije, tvori harmoninu cjelinu sa
koloritom crne boje i nadrealnom vizijom skrivenom u karakteru ovih
likova. Neviena vibracija crnog tona stvara mistinu atmosferu
duhovnosti, ekspresiju iskonskog, metafizikog. Izloba slika ciklusa
Gorski vijenac koju je organizovala Galerija Most izazvala je kod
likovne kritike razliita miljenja. U stalnom pokretu i stvaralakom
nemiru, kao radoznali putnik Tokovi mijenja mjesto boravka
odbacujui sve lagodnosti ivota u nesporazumu sa konvencionalnim
svijetom, samosvjestan ratnik, ivi i radi neko vrijeme u Nikiu i
Baru. Za slikarstvo Tokovia se interesuju mnogi pojedinci i
kolekcionari, koji kupuju crtee kod njega i tako obezbjeuje neku
crkavicu za ivot. Njegovo umorno lice u poodmaklim godinama
ponekada ozari dobroudan osmjeh, kada izvodi performanse, pozirajui
pred fotografskim aparatom. Uestvujui u radu Likovne kolonije Grad
na Tari 2007,2008 i 2009. godine, Tokovi kae naao sam sebe u
Kolainu, naao sam svoj izgubljeni umjetniki Ego. Kolain je njegova
nova stvaralaka inspiracija.
Draginja Kujovi, istoriar umjetnosti
Gomila papira, kartona i platna, razliitih oblika i dimenzija,
ujedinila je njegovu kreativnu snagu i mo, njegov smisao za boju i
liniju u neprekinuti niz od ezdeset dvije slike i crtea,
minijature, beskonanog trajanja. Slikane i crtane uljanim bojama,
pastelom, suvim pastelom, olovkom, ugljem, lakom i pijeskom. Glava
ratnika, Figura, Akt, Glava djevojke, Vampir, Maska, Kompozicija,
Glava sa dva profila, one su stilski, tematski i motivski dio
ogromne stvaralake prie slikara Uroa Tokovia nastale u Kolainu.
Kolain je samo jedna od usputnih stanica na njegovom putu od iskona
kroz prostor i vrijeme do iskona. Vizionarski, zanosno, misaono,
realno, nadrealno, na tom putu objedinio je svijetlo i tamu kao
vjeitu dramu dobra i zla, tragajui za iskonom. Kamen je iskon na
kome je Tokovi roen. Kamen je kolektivno nesvjesno uticao na
formiranje razvojnog puta njegovog umjetnikog Ega. Od prvog susreta
sa platnom, uljem, papirom i olovkom, odbacio je ustaljene
umjetnike forme, stvarajui svoj sopstveni stil, kroz koji iskazuje
svoju misao jedan osoben umjetniki manifest. Proirio je opseg
tradicionalnog slikarskog procesa, kombinujui pastel, suvi pastel,
ulje, lak na kartonu i papiru sa pijeskom. Ta radoznalost u
traganju da se izrazi to bliskije iskonu udahnula je sopstveni ivot
njegovim slikama i crteima. Asimilacijom crtea u sliku proirio je
razvoj slikarskog izraavanja. Ja crtam, Ja ne slikam - kae Uro
Tokovi. Ne zna se da li ulja ili crtei, u kojoj od ove dvije
likovne tehnike dostie vie slikarski ili crtaki integritet. Tokovi
danima jedino komunicira sa slikama i crteima, sa njima uspostavlja
ivi dijalog, stoga se na njima oglednula njegova likovna i ivotna
drama. Ikonografski sadraji, prie iz djetinjstva, istorijski
motivi, legende, sukobi svijetla i tame, dobra i zla, metafiziki
iznijansirana harmonija plave, crvene, ute, crne i bijele boje,
ponavlja se na crteima u razliitim varijacijama. Glava ene sa dva
profila, Glava ratnika sa dva profila, dio su samo njemu znanog
sveanog vanvremenskog rituala, koji ga kroz ivot prati kao sjenka.
Modelirana lica glava, naslikana i nacrtana njemu svojstvenom
paletom boja, bez dubine i perspektive u prvom planu, dotakla su
ljepotu i mistiku crtea paleolitskog ovjeka. Da se dokui takvog
umjetnikog izraza uspio je Tokovi jer je njegov iskon duboko
ukorijenjen u stanite praistorijskog ovjeka, sa obala rijeke Morae,
povie kojeg se uzdiu Bratonoii. Ovaj grdni svijet proao sam uzdu i
poprijeko, ali nikad nijesam uspio da umaknem kamenoj logici
ivljenja koja vlada u mojem zaviaju - kae Tokovi, kao da eli da
istakne da se u djetinjstvu na Pelevom Brijegu odigrala njegova
ivotna i likovna drama. Kamena logika ivljenja je energija koja
pokree njegovu stvaralaku priu i sve njene razvojne ritmove. Ove
slike i crtei su umjetniki poduhvat izuzetnog zamaha i ine znaajan
domet na Tokovievom stvaralakom putu. One su neprestana borba dobra
i zla, stalno kretanje, raanje i umiranje.Draginja Kujovi, istoriar
umjetnosti
Izdava: Centar savremene umjetnosti Crne Gore | Centar za
kulturu - Kolain Za izdavaa: Milenko Damjanovi | Branislav Jekni
Tekst: Draginja Kujovi Dizajn i tampa: DPC, Podgorica | maj
2010.
