Türkiye Enerji ve Enerji Verimliliği Çalışmaları Raporu

8/6/2019 Trkiye Enerji ve Enerji Verimlilii almalar Raporu

1/126

TrkiyeEnerji ve Enerji Verimlilii

almalar RaporuYeil Ekonomiye Gei

emmuz - 2010

Ve r s i y o n B e t a - 2


2/126

Bu alma hakkndaBu rapor; rkiye Enerji Verimlilii Meclisi - EVEM ve Enerji Verimlilii Dernei ENVERDERin ortaklaadzenledii bir dizi almann sonucunda Iconomy-Vezir Danmanlk Grubu tarandan hazrlanmtr. Raporunamac; rkiyede enerji ve verimlilik konusunda alan, politika yapan, karar veren kamu yneticilerine,giriimciler ve proesyonellere katk salamaktr. Rapor; yaanabilir bir evre, srdrlebilir ekonomik gelime verekabeti gcmzn ykseltilmesi hedeeri dorultusunda hazrlanmtr.

TEVEM hakkndarkiye Enerji Verimlii Meclisi - EVEM; enerji ve enerji verimliliine ilikin politikalarn oluturulmasna katkyapmak amacyla kurulmutur. EVEM; verimlilik ve yenilikilik konusunda toplumsal duyarlln olumasnve bu heden gereklemesi iin toplumsal uzlama ve ibirliini salamay amalamaktadr. Kurucular arasndaEKB, OBB, M, MSAD, SAD, USKON, ASKON, URAK, SE, GK, ENVERDER, YBB,MMG, EGD, DEKMK yer almaktadr. http://www.tevem.org

ENVER HakkndaEnerji Verimlilii Dernei; enerji verimlilii ve evre odakl almalar yapan bir sivil toplum rgtdr.

Iconomy Grubu Hakknda

Kalknma, stratejik ynetim, yeniden yaplanma konularnda hizmet veren danmanlk kuruluudur.

Copyrights : ENVER Enerji Verimlilii Dernei, Iconomy Vezir Consultancy - Haziran 2010 - 0216 428 3939


3/126


4/126

indekilerGrleriyle Yn Verenler..........................................................................................................................6

Ksaltmalar ...............................................................................................................................................8

Enerji hereydir! .....................................................................................................................................11

Enerji ve Enerji Verimlilii almas Aratrma Yntemi .....................................................................12

Yneticiye zet: Yeil Ekonomiye Gei ................................................................................................14

Paradigma............................................................................................................................................... 17

Genel Bak .............................................................................................................................................19

Kresel ynelimleri anlamak! .................................................................................................................. ...19rkiye! ...................................................................................................................................................22

klim ve Gelecek .....................................................................................................................................27

Ortak Akl Toplantlar ..........................................................................................................................28

retim ve Verimlilik................................................................................................................................35Enerji retim Sektoru Deer Zinciri ................................................................. ....................................... 36

Enerji Gvenlii .......................................................................................................................................37

Yerli Kaynaklar .........................................................................................................................................37Yatrm Ortam ve Giriimcilik ......................................................... ........................................................ 38

Finansman ...............................................................................................................................................38

Fiyatlama .................................................................................................................................................39Reglasyon/Dereglasyon ........................................................................................................................39evre ve Dsal Maliyetler ........................................................................................................................40

eknoloji ..................................................................................................................................................40

Enerji retiminde nsan Kayna .............................................................................................................40Yenilenebilir Enerji Potansiyeli .............................................................................................................. ...41

Sera Etkisi ve Sera Gazlar Nedir? ............................................................................................................. 41

Uretim ve Verimlilik Zaman-Deer Matrisi .............................................................................................. 43

letim ve Datmda Verimlilik ..............................................................................................................45Reglasyon/Dereglasyon ........................................................................................................................46

Fiyatlama .................................................................................................................................................46

Akll eknolojilere Gei ......................................................................................................................... 47eknik Kayplar ........................................................................................................................................48

Standartlar ...............................................................................................................................................48

alep Ynetimi ................... ...................................................................................................................... 49

Kaak ve Sosyal Politikalar ............................................................................................................. .......... 49letim ve Datm Zaman/Deer Matrisi . .............................................................................................. 51

Kullanm ve Verimlilik ...........................................................................................................................53

Verimlilik Haritas ....................................................................................................................................54rkiye Enerji Kullanm .........................................................................................................................55

Elektrikli Ev Aletleri .................................................................................................................................57

Aydnlatma ..............................................................................................................................................58

Yaltm .....................................................................................................................................................59klimlendirme Sistemleri ..........................................................................................................................60


5/126

Elektrikli Motorlar ...................................................................................................................................62

ebeke ve esisat Verimsizlikleri ............................................................................................................... 63Eko Dnce, Yeil Binalar, Yeil Kentler ....................................................................... ........................... 64

Ulam ve Ulam Aralar ........................................................................................................................66

Sanayide Enerji Verimlilii .................................................................................................................... ...68

IEA ebbir ve Uygulama Sonular ........................................................................................................... 71Kullanm ve Verimlilik Zaman/Deer Matris ......................................................................................... 73

Kamu Otoritesi .......................................................................................................................................75

Kresel ve Yerel: Glokalizasyon ................................................................................................................. 76Ulusal Hede ve Politikalar .......................................................................................................................76

Kamu ve zel Sektr birlii ...................................................................................................................77

Aklar, Uyum ve Koordinasyon ..........................................................................................................77

Kamu Otoritesi Zaman/Deer Matrisi ..................... ............................................................................. 81

Rekabetilik, klim ve Enerji ..................................................................................................................83

Sektrler ve Rakipler ................................................................................................................................84

Planlama, evikler ve Rekabetilik .......................................................................................................... 85Blgesel Rekabet Edilebilirlik, Enerji ve Kmelenme ................................................................................ 86

klim Deiiklii ehditi Altndaki Blgeler ve Sektrler .......................................................................... 87

Rekabetilik, klim ve Enerji Zaman/Deer Matrisi .............................................................................. 89

Srdrlebilir Kalknma ve Frsatlar .....................................................................................................91

Srdrlebilir Kalknma ...........................................................................................................................92Frsatlar ....................................................................................................................................................93

Vatandalk ve oplumsal Bilin ............................................................................................................... 94Kurallar, evikler ve Vergiler ................................................................................................................... 94

eknoloji ve Ar&Ge Kapasitesi ................................................................................................................ 94

Finansman ...............................................................................................................................................95Srdrlebilir Kalknma ve Frsatlar Zaman/Deer Matrisi ................................................................... 97

Sonu: Model ve Uygulamalar ...............................................................................................................99

Kresel Politikalar ve Uygulamalar .......... ............................................................................................... 100

Makro Politikalar ve Uygulamalar ............. ............................................................................................. 101Mezo Politikalar ve Uygulamalar ................ ............................................................................................ 101

Mikro Politikalar ve Uygulamalar ...................................... ..................................................................... 101letiim, birlii ve Projeler Altnda rgtlenme ................................................................................... 102Eylem Plan ve Yeil Ekonomiye Gei Ak .................................................................................... 104

nceliklere Gre Projeler Gelitirilmesi ve Yaplmas ............................................................................. 106

rnek alma: Enerji letim ve Datm Sisteminde Model Gelitirme Simlasyon .....................112rnek Model almas .........................................................................................................................112

rnek Bir Dnm Uygulamas: sve ..............................................................................................116

sve Uygulams .....................................................................................................................................116

Doa, Kent ve Vatandalk zerine .....................................................................................................118

Son Sz .............................................................................................................................................121

Kaynaklar .............................................................................................................................................123


6/126

KsaltmalarAB: Avrupa Birlii

ABD: Amerika Birleik DevletleriAJE: Ayrntl Jeoteknik Ett Gerektiren AlanAR-GE: Aratrma GelitirmeBDDK: Bankaclk Dzenleme ve Denetleme KurumuBEP: Bireyselletirilmi Eitim ProgramBESD: Beyaz Eya Sanayicileri DerneiB: Belediye ktisadi eekklBM: Birlemi MilletlerBREEAM: evresel Deerlendirme MetoduBC: Bak-iis-Ceyhan HPBH Proje DirektrlCFC: ChlorourocarbonCFL :(Compact Fluorescent Lamp) Enerji tasarruu ampul.CHP: (Combined Heat and Power) Kombine Is ve GCO2: Karbondioksit

ED: evresel Etki DeerlendiresiEDBK: evre Dostu Yeil Binalar DerneiDEKMK: Dnya Enerji Konseyi rk Milli KonseyiDHS: Deiken Hz SrcsDHS: Deiken hz srcs.DP: Devlet Planlama ekilatEDA: Elektrik Datm AEFF1: Yksek VerimliEFF2: Orta VerimliEFF3: Dk VerimliEGD: Ekonomi Gazetecileri DerneiEE: Elektrik leri Ett daresiEPBD: (Energy Perormance o Building) Binalarda EnerjiPerormans Direkti

EPDK: Enerji Piyasas Dzenleme KurumuESD: Enerji kullanm verimlilii ve enerji hizmetleri direktiEKB: Enerji ve abii Kaynaklar BakanlEuP: Enerji Verimlilii in Eko-asarm Gerekleri ve rnleriDirektiGM: Genel MdrlGSMH: Gayri Sa Milli HslaGWh: GigavatSaatH2S: Hidrojen SlrHalojen IRC : ?HCFC: HydrochlorourocarbonHES: Hidroelektrik SantraliHG: CivaHQL: Civa buharl lamba

IEA: (International Energy Agency) Uluslararas Enerji AjansIEC: (International Electrotechnical Commission)IMF: (International Monetary Fund) Uluslararas Para FonuIPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change)Milletleraras klim Deiiklii PaneliBB: stanbul Byk ehir BelediyesiDK: nceleme Deerlendirme KomisyonuSKA: stanbul Kalknma AjansDK: nceleme, espit ve Denetim Komisyonunu: stanbul eknik niversitesiZODER: Is Su Ses ve Yangn Yaltmclar DerneiKDV: Katma Deer VergisiKGM: Karayollar Genel MdrlKA : Kmr letmeleri AK: Kamu ktisadi eebbsKK: Ky Kenar izgisiKM: Kilometre

KOB: Kk ve Orta lekli letmeler.

kW: KilowattkWh:KiloWatt SaatLED: (Light Emitting Diode) Ik yayan diyotLEED: (Leadership in Energy & Environmental Design) Enerjive evresel asarmda nclkLEI: (Lean Enterprise Institute) Lean Giriim EntitsLM/W: Bir lambann verdii n, harcad elektrik enerjisineorann k etkinliiLPG: (Liqueed Petroleum Gas) Likit Petrol GazLUX: Aydnlk iddeti birimiMI (Massachusetts Institute o echnology)MA: Maden etkik ve AramaMEP: Milyon ton edeeri petrolMW: Megavat

MWh: MegavatSaatNEA : Nkleer Enerji AjansNOX: Nitrojen OksitOECD: (Organisation or Economic Co-operation andDevelopment) Ekonomik birlii ve Kalknma rgtK: zel evre KorumaB: zelletirme daresi BakanlV: zel ketim VergisiPPM: Milyonda Bir BirimRES: Rzgar Elektrik SantraliRUE Dairesi :SEK: sve KronuSO2: Kkrt DioksitSO3: Kkrt rioksit

SK: Sivil oplum KurulularCDD: rkiye Cumhuriyeti Devlet DemiryollarCMB: rkiye Cumhuriyeti Merkez BankasEDA: rkiye Elektrik Datm AEA: rkiye Elektrik letim AEP: on Edeer PetrolM: rkiye hracatlar MeclisiKB: rkiye Kalknma BankasK: rkiye Kmr letmeleri KurumuL: rk LirasPAO: rkiye Petrolleri Anonim OrtaklPS: (oyota Production System) oyota retim SistemiSE: rk Standartlar EnstitsGV: rkiye eknolojileri Gelitirme VakBAK: rkiye Bilimsel ve eknolojik Aratrma KurumuGK: rkiye Gen adamlar KonederasyonuK: rkiye statistik KurumuPRA: rkiye Petrol Raneleri AWH: erawatt / saatUEM: Ulusal Enerji asarruu MerkeziUGEAM: Uluslararas Gaz Eitim eknoloji ve AratrmaMerkeziUNECE: (United Nations Economic Commission or Europe)BM Avrupa Ekonomik KonseyiUOA: Uygun Olmayan AlanURAK: Uluslararas Rekabet Aratrmalar KurumuUSD: (United States Dollar) Amerikan DolarVAP: Verimlilik Arttrc ProjelerYBB: Yerel ve Blgesel elevizyonlar BirliiYS: Yandan aramal Sonar


7/126

Abdullah Atalay

Boazii Elektrik

Abdulkadir AkgngrUGETAM

Abdulmecit KarataSKA

Adnan BorazancoluBortek

Adnan elikstanbul Enerji

Adnan Ersoy UlubaTM

Adnan KseMaden leri

Ahmet PelidTSE

Ahmet SaroluUur Enerji

Ahmet YamanDPT

Ahmet YlmazMayem

Aka Gndz zdemirKo Holding

Alaattin AytekinKumluca Ticaret Odas

Alaattin KavaKA

Alaattin YkselB

Ali KibarKibar Holding

Ali Ko

Ko HoldingAlper ZmrtPetder

Avni ebiMMG

Aysun zenDeloitte

Aye GemiOnduline

Bahri AlatlElektroFlow

Barbaros YldrmHyundai Assan

Bekir Altunok

TRT Anadolu

Bora MutluTotal

Bora YldzEge Yap

Bar SanlEPDK

Bar enKuzu Grup

Burhan GndemABB

Burhanettin AktaHazine Mstearl

Blent ahingda

Celal oprakEGD

Dababrata ChowdhuryUniveristy o Plymouth

Emre AdaklFord Otosan

Ender DinerTKB

Enver ncKltr ve Turizm Bakanl

Erdal alkoluEE

Erhan UstaDPT

Erkan AyanMarmara K.A.

Erol Metin

PetderErturul enzoder

Fatih Mehmet AlkEPDK

Fatih zkadArelik

Ferda UlutaTTGV

Fevzi bilirevre Bakanl

Fuat osyalTosyal Holding

Fulya lbey

PWC

Gkhan AkaKo Holding

Gkhan AytemizAytemiz

Hakan ErginTSE

Hakan EsginMeyer

Hakan KazanBM naat

Haktan AknISO

Hale AltanTSAD

Halean SmenT

Hamdi YldrmMaden leri GM

Hasan anrvenKOSGEB

Haim KeklikTeda

Hayati EmeFord Otosan

Hazim SesliTGK

Hikmet zerABB

Hseyin AcrMilli Eitim Bakanl

Hseyin Aslan

YDAHsn ekinSTB

brahim alarTO

brahim LeventoluAyeda

brahim MirmahmutoullarDizayn Grup

hsan SolmazKOSGEB

nan Kabadayz Yap

Grleriyle Yn Verenler


8/126

Grleriyle Yn Verenler

smail anak

Hyundai Assansmet YlmazKltr ve Turizm Bakanl

Kemal BattalArmada

Kemal Bayraktarzocam

Kemal BykmhEE

Kenan BozgeyikUlatrma Bakanl

Kenan YavuzTurcas&Socar

Korkmaz YldrmISO

Kubilay KavakDPT

M.Hamdi YldrmMaden leri

Maru DindarDaruma

Mecit DuymuUlatrma Bakanl

Melih BuluURAK

Mehdi GnlalakDenizcilik Mstearl

Mehmet AlkanTpra

Mehmet anakTeda

Mehmet zerMTA

Mehmet tKOSGEB

M. Emin EmiroluFrat niveristesi

Mete BadatOSTM

Muhammed DoanaySTB

Muhammed GaripBB

Murat DoanaySatek

Murat Onuk

AaoluMurat zkanMarmara K.A.

Mustaa AydnTSE

Mustaa BaharMarmore Mhendislik

Mustaa KaplanKOSGEB

Mustaa Sait YazganT

Mustaa UysalBursa BBB

Mustaa UysalTrk Loydu

Muzaer DemirciE

Nail OlpakMSAD

Nami SakesenKlemsan

Nejat amzok

TK

Nilgn ClzBoazii niversitesi

Niyazi lterSTB

Orhan MertoluOrme Jeotermal

Orhan zcBelediyeler Birlii

Osman KadakalTemsan

mer Faruk GltekinBakent Elektrik

zer EkmekilerVestel

Pnar InKOSGEB

Samim SivriEnda Enerji Holding

Sedat Armanzoder

Selami BalcUgetam

Selin t

Derin&YeilSelma ezyetiKOSGEB

Selman lmezTOBB

Serdar uranInomag

Serpil ktemEczacba Holding

Serta BellerVestel

Srr UyankOYAK

Sinan SoydanEnka

ahir BykhelvacgilTSE

ansel DurmuUlatrma Bakanl

Tomas JurgenEnergy Instute o Germany

olgahan zkan

BusinessWeek

Uur Gedikimento Mh. Birlii

Uur zbilginIBM

Uur erziUPS

Utku BakrAydnlatmalar

Yael orantoTSKB

Yahya GlBayndrlk Bakanl

Ylmaz BayiitASKON

Ylmaz BayraktarTpra

Yiit StGlobal Enerji

Yusu Ziya CoarMTA

Zaer DemircanEPDK


9/126

mer TurhanIconomy

Salahattin YldzIconomy

Birol ztrkIconomy

Prof. Dr. Volkan Edigerzmir Ekonomi ni.

Prof. Dr. SerkanBayraktaroluSakarya niversitesi

Dr. zzet KlnDzce niversitesi

Prof. Dr. Ali HalcBakent niversitesi

Do. Dr. Hakk EraslanBoazii niversitesiDr. Gndo YcesanAkdeniz niversitesi

Prof. Dr. MuratKasmoluOnsekiz Mart ni.

Dr. Ali CokunBoazii nivesitesi

Murat FilinteIconomy

Satiye KetenciIconomy

Mustafa YalnENVER

Tuba BilginIconomy

znur zaydnIconomy

ENVER - Enerji Verimlilii Dernei Ynetim Kurulu

TEVEM - Trkiye Enerji Verimlilii Meclisi yeleri

Tevik Edenler, Destek Verenler

Aratrma ve Rapor

Organizasyon

Genel BakanErkan Grkan

Bu almann hazrlanmas srecinde zaman harcayan, gr belirten, akti olarak almalara destek olan, yaplmmuhteli toplantlara katlan herkese alma grubu adna minettarlmz sunarz.mer urhan - Proje Lideri, Iconomy Group Bakan

Bakan VekilleriAdnan Uluba, Ali Ko, Hazim Sesli, Hseyin Aslan, brahim alar,

Ynetim Kurulu yeleriAli Kibar, Erdal alkolu, Feridun zbilgin, Gkhan Aka, Haluk ndeer, Hayati etin, nan Kabaday,Kemal Battal, Kenan Yavuz, Mehmet Bykeki, Melih Bulu, Murat Sarayl, Mustafa Kaplan, Orhan zc,mer Cihad Vardan, Ouz Satc, Tahir Bykhelvacgil, Salim KoarBekir Altunok - Genel Sekreter, nal Terzi - Genel Mhasip

Taner Y ldzEnerji Tabii Kaynaklar Bakan - Trkiye Enerji Verimlilii Meclisi Bakan

Kurumsal yeler: ASKON, DEKTMK, EGD, ENVERDER, MMG, MSAD, TM, TOBB, TUSKON,

TGK, TSAD, TSE, URAK, YTBD


10/126


11/126

Enerji hereydir!ahminlere gre 2030a gelindiinde dnya nusunun %70i ehirlerde yaayacak. nsanlarkentlilemek ve modern yaamn nimetlerinden yeterince istiade etmek istiyor. m dnyada

kk ehirlerden byk ehirlere/megapollere doru byk bir g var. Kimilerine gre bu

modernitenin yeni bir evresi. nsanolu buharn gcyle makine kollarn evirmeyi

rendikten bu yana, bol miktarda eilmi bklm metal, kvrlm plastik, piirilmi toprak

yaamn her alann kuatt. Kmr, petrol ve nehirler moderniteye hizmet etti. Ardndan

radyoakti elementler, binlerce metre derinlikten karlan gazlar, gkte esen rzgarlar, kaynayan

sular ve gnein scakl insanolunun modern yaamn nimetlerinden yararlanmas iin

seerber edildi.

Enerji hereydir. Enerji maddenin zdr. Modern insan iin enerji, gzel evler ve yaam

konorlu hale getiren eyadr. Binlerce kilometre uzaklara gidebilmenin yoludur. Dnyada olan

biteni anlamann, bir bakma var olmann aracdr... Ne yazk ki; enerji kaynaklar sonsuz deildir.

Artan nusa paralel olarak dnyann enerji ihtiyac da artmaktadr. Ayrca artan enerji ihtiyac

ve endstrileme, ehirleme byk evresel sorunlara yol amaktadr. Dnyann her yerinde,

lkeler enerji retiminin ve kullanmnn yeni yollarn keetmek iin birbirleriyle adeta yar

ierisindedir. Bu yarta nde gelen lkeler, dnya ekonomisine yn verecektir. Artk sadece osil

yaktlara dayal enerji ile modern yaamn srdrlebilir olmad kantlanmtr.

Srdrlebilirliin yn; enerji gvenlii, rekabetilik ve evre balklaryla karmzda

durmaktadr. Bu yeni konsept daha dk karbonlu bir ekonomiye dnm salayabilecei gibi

ayn zamanda enerji gvenliine ve ekonomilerin rekabetiliine de hizmet edecektir.

Arz sorunlar ve artan enerji maliyetleri enerji verimlilii kavramn n plana karmaktadr. Enerji

verimlilii, srdrlebilir kalknmann ve rekabetiliin en nemli bileenidir. Dnyann ekolojik

kapasitesi dnldnde enerji verimliliinin artrlmas arttr.

lkemizde gerek kamu, gerek zel sektr gerekse sivil toplum kurulular; verimliliin artrlmas

iin yeni teknolojilerin ve yntemlerin yaygnlatrlmasnda nc rol oynamal, ibirlii halinde

hareket etmelidir. Ortak Akl ortaya koyarak uzun vadeli bir plan etranda almaldrlar.lkemizin yeil ekonomiye hazrlanmas ve rekabeti gcn gelitirmesi iin almamz gereken

ok mesae var. Bu alma daha nce yaptmz bir dizi aratrma ve toplantnn neticesinde

hazrland. Politika yapc ve uygulayclara, zel sektr kurulularna ve bilgi reten kurumlara

aydal olmasn umuyor, sayglar sunuyoruz...

Erkan Grkan mer urhanrkiye Enerji Verimlilii Meclisi cra Komitesi Bakan Enerji ve Enerji Verimlilii almalar Lideri

ENVER Enerji Verimlilii Dernei Genel Bakan Iconomy Group Bakan


12/126

EVEM ve ENVERDER nclnde balatlan bu almada; gelecek reeransl /lkemizin rekabeti stnlne katk salayan / btnlkl-holistik / paydabeklentilerini hesaba katan / bilimsel / uygulanabilir bir yaklam hedeenmitir.

Politika gelitirmek kadar politikalarn sahiplendirilmesi ve uygulama srelerinintakip edilmesini salayacak bir anlay benimsenmitir.

lkemizde enerji temal birok strateji raporu hazrlanm, altaylar dzenlenmi, koneranslar,uarlar organize edilmitir. m almalarda nemli aamalar kaydedilmi ancak almalarnsahaya inmesi ounlukla mmkn olmam veya olduka yava gereklemitir.imdiye kadar enerji, evre, srdrlebilir kalknma, temiz retim, verimlilik, rekabetilik gibibirok muhteli etkinliklerde sunulmu almalar incelenmi, ortaya konulmu ortak akl vebilgi bu almada kullanlmaya gayret edilmitir. Akademik almalar, uluslararas rgtlercehazrlanm dokmanlar, veri setleri ve uluslararas organizasyonlarda sunulan tebliler, sunumlartitizlikle deerlendirilmitir. Yeil ekonomiye yatrm yapan, teknoloji gelitiren ve sunan birokkresel irketin gelecek ynelimleri ve stratejileri anlalmaya allmtr. Kresel standartlarve gelimi, gelimekte olan lkelerin gelecek vizyonlar, stratejileri ve eylem plamlar da bu

almaya yn vermitir.

Enerji ve Enerji Verimliliialmas Aratrma Yntemi

Kei Tanmlama Yayma Uygulama

200den azla sektrtemsilcisi, kamuyneticisi, akademisyen veuzman ile derinlemesine

mlakat yaplm, kreselynelimler incelenmive literatr taranmtr.01-02 Mays 2010tarihlerinde 120 kiininkatld Ortak Akltoplants yaplm veveriler toplanmtr.

Kei aamasnda eldeedilen tm veriler,problemler ve nerilenzm yollar bu

raporda tanmlanmayaallm ve paydalarngrlerine sunularakson halini almtr.

Bu almada ortayakarlan problemalanlar veya yaplacakaksiyonlarn kamu, sivil

toplum kurulular vezel sektr tarandansahiplenilmesiamalanmaktadr.m oyuncularnsenkronizasyonuhedeenmektedir.

Ksa, orta ve uzun vadeliaksiyonlarn uygulamasrelerine ilikin dnmprojelerinin planlanmas,

uygulama srelerindehatal politikalarnayklanmas,izleme ve kyaslamalarnyaplmas, oyuncularadestek olunmas amacylauygulama esaslar vekoordinasyon planngrlmtr.


13/126

Holistik bir dnceyleyaplan almalardaenerji retiminden iletimve datmna, sanayide,ulamda, konutta vehizmet sektrlerindekullanmdan, kamuotoritelerinin ileyiine

kadar verimlilik incelenmitir. Verimlilik sadece tasarru olarak addedilmemi ve tm

srelerde verimlilik zerine odaklanlmtr. Piyasalarn ileyii, yatlama, izin sreleri,yasalar, sanayide prosesler, evlerde A sn ev aletleri, tasarruu ampuller gibi yzlercebalk zerinde durulmutur. Ayrca lkemizin rekabeti gc ile enerji politikalararasndaki derin iliki zerinde durulmu ve yeil ekonominin nemli rsatlar barndrdanlalmtr. m bu almalar, ekilde grld zere 6 bak altnda gruplandrlmtr.

Mlakatlarda zlenen YntemAratrma srelerinde derinlemesine mlakatlar yaplarak paydalarn grlerine bavurulmutur. Bumlakatlarda yar yaplandrlm anketler uyguland gibi grne bavurulan kiinin dikkat ekmeye

alt meseleler dikkatlice not edilmitir. Baz grmeler kartopu etkisi yaratm, ardnda birok uzmannkymetli grlerinin toplanmasn salamtr. Mlakatlarda edinilen bilgiler tasni edilmi ve konunun zneodaklanlmaya allmtr.

Ortak Akl Toplantlarnda zlenen Yntemerevenin belirlenmesi amacyla EVEM-ENVER yneticilerinin katlm ile yaplan 3 toplantda,aratrmaya katlan akademisyen ve uzmanlarn katld 4 odak-grup toplantsnda ve 01-02 Mays 2010daKartepede gerekleen ortak akl toplantlarnda beyin rtnas, zaman-deer matrisi, SWO teknikleriuygulanm ve katlmclardan maksimum katk almaya allmtr. Ayrk grnen tm kirler birletirilerekortak akl retmek amalanmtr.

Rapor Yazmnda zlenen YntemMeselenin taraarnn ok geni olduu dnlerek raporun didaktik olmamas temel yaklamlardan biriolmutur. Akc, verilerle, rneklerle desteklenen, grsel adan gl, herkesin okuyup aydalanabileceibir yazm yntemi uygulanm, tarihsel arka plan, elsee, sosyoloji, ekonomi ve mhendislik disiplinlerininiie getii inter-disipliner bir yaklam benimsenmitir.

4D - Discover/Dene/Deploy/Drive aknn benimsenmesiyle, sorunlar tehis etmekle yetinmeyipayn zamanda tanmlayacak ve yayma, uygulama nerileri yapacak nitelie kavumas hedefenmitir.


14/126

rkiye iin bymek ve gl bir ekonomiye

sahip olmak yaamsal bir neme sahip.Bymek iin sanayilemeye, sanayileme

iin ucuz, temiz ve kesintisiz enerjiye, enerji

iin ise nans, teknoloji ve insan kaynana

ihtiyacmz var. Endstri an, bilgi an

anlamaya, yakalamaya alrken yepyeni bir

an eiine geldik. Bir ok uzmana gre

bu aa enerji ve iklim a deniyor. Endstri

a kmr enerjisinin buhara dntrlerek

dililerin hareket etmesiyle balamt.

Petroln tekerlekleri evirmesinin, elektriin

bitlere dnmesinin arkasndaki gerekleri

anlamakta geciktik. Bu yle bir gecikme oldu

ki; kategorik olarak lkemizi 3. dnya lkesi

veya iyimser yaklamla gelimekte olan lkeler

snnda ikmale brakt. Bakiyesi zerinde

yaadmz imparatorluumuz kmrn

gcn rakiplerine gre neredeyse 100 yl sonra

arketmeye balad. Petroln 20. yzyln en

byk gc olacan ise anlayamad iinyanl cephelerde tm enerjisini tketti. 19

ve 20. yzyla eklini veren modernitenin

ihtiya duyduu enerji 21. yzyla; ok daha

sostike bir biimde yn vermeye devam

edecek... Dk karbon ekonomisi veya yeil

ekonomi diyebileceimiz bu yeni olguyu

anlamak, kavramak, iselletirmek ve sonsuz

bir ihtirasla bu yeni yara katlmak ve var

gcmzle almak zorundayz...

Son 10 yllk perormansmza baktmzda

d ticaret amzn yarsnn, yani 154milyar USDlik tutarn enerji ithalatndan

kaynakland grlecektir. rkiyenin

ihracatn arttrd lde ithalat da

artmaktadr. lkemizin bu kompozisyonu

deitirmekten baka aresi yoktur. Bu

kompozisyonun deimesi iin enerji eksenli

sanayileme ve kentleme politikalarmzn

gzden geirilmesi arttr. rkiye OECD

lkeleri iinde 1000 USD GSYH iin 0,38

EP enerji kullanm ile rakiplerine gre enerji

younluu yksek lkeler iindedir.

Trkiye CO2 salnm en hzl artan

lkelerdendir. Kyoto sonras sera gaz

azaltma taahhtleri dnldnde

sektrlerimizi nemli zorluklar

beklemektedir. rkiyenin muhteli

byme senaryolarna gre yaplan hesaplarda

her yl en az 12 milyar kWh ek enerjiye

ve ylk 4-5 milyar USD yatrma ihtiyacolduu ngrlmektedir. Bu yatrmlarn

nansman tarieler ve kamu alm garantileri

zerine kurulmutur. te yandan datm

zelletirmelerinde denen bedeller dnlrse

rkiye sanayisi orta vadede ucuz enerji

beklentisi iine girmeden rekabeti olmann

yollarn bulmaldr. Bata demir elik, imento,

ta toprak ileme gibi enerji youn ihracat

sektrlerimizde enerji girdi maliyetleri rekabetdenkleminin en aprak deikeni olmaya

devam edecektir.

Yneticiye zet:Yeil Ekonomiye Gei

14 TEVEM - Enerji ve Enerji Verimlilii almalar Raporu / 2010


15/126

Enerji yatrmlarmza baktmzda yksek

giriimci itah olmasna ramen enerjiteknolojileri gelitirmek/retmek konusunda

ayn itah yoktur. Oysa 50 milyar USDyi

aan bir i yatrm ortamndan bahsederken ve

kresel bir pazara alma ans varken teknoloji

reticisi rmalarn geliimi iin ok uygun

bir ortam vardr. Yenilenebilir kaynaklar,

doalgaz, kmr, nkleer... En uygun enerji

kompozisyonun rkiye iin ne olmas

gerektii halihazrda konsensusa varlm bir

konu deildir. te yandan rkiyenin tasarru

a vardr ve sermaye birikimi rkiyenin

bymesini nanse edecek derinlikte deildir.

Bata enerji yatrmlarn nanse etmek

zere sermayeyi ve kar tabana yayacak

nansal enstrmanlar/yatrm onlar

gelitirilmesi adeta bir mecburiyettir.

arie zerinden modellenmi bir nansman

nmzdeki dnemde sradan insanlar iin

kaynak transeri eletirilerine sebep olacaktr.

En pahal enerji boa giden enerjidir. Kta

Avrupas lkelerinde ve Japonyada 70li

yllardan beri balam olan enerji verimlilii

uygulamalar bu lkelere hem enerji

maliyetleri bakmndan hem de yeni, satlabilir

teknolojiler gelitirmi olmalar bakmndan

rekabeti stnlk salamtr. ABD enerji

verimlilii alannda bu lkelere gre gerikaldn anlam ve resmi politikalarnda

deniz ar lkelere her yl gnderdikleri 450

milyar USDyi gndermemek iin dmeyebasmtr.ABD ve dier gelimi lkeler

dk karbon ekonomisini veya yeil

ekonomiyi internet dalgas, mobil dalga

gibi yeni bir ekonomik geliim dalgas

olarak alglamaktadr.Yksek perormansl

elektrikli otomobil eslann Silikon vadisinde

gelitirilmi olmas, karbon tutma teknolojileri

gelitirmek iin devasa onlarn tahsis edilmesi,

bilgisayarla zdelemi IBMin akll ebeke,

akll ehir, enerji verimlilii konseptleri

zerinde global pazarlama kampanyalarna

balam olmas bu gstergelerden sadece

birkadr...

Yaplan hesaplarda Trkiye binalarda

%30, sanayide %20, ulamda %10

tasarru potansiyeline sahiptir. Son 10

ylda ortalama %10 tasarru edebilmi

olsaydk kasamzda 25 milyar USDbirikecekti. Verimlilik yatrmlar 25 milyar

USDlik i hacmi olutururdu. Atmosere

50 milyon ton CO2 daha az salnrd.

Derhal ie koyulmal devam eden sayalarda

detaylandrlm planlar ve yaklamlar

dorultusunda kaynaklarn boa harcanmasn

engellemeli ve ekonomimizi canlandrmalyz.

Bu byk bir dnm. Sadece teknoloji ve

parayla ilgili deil. Ayn zamanda kltrel birdnm...

Yneticiye zet 15


16/126

Sektrler

ve KentlemeKreselleme ile birlikte gelimi lkeler yksek

miktarda enerji gerektiren ve evre sorunlar

reten basic materials retiminin nemli

blmn gelimekte olan lkelere devrettiler.

Bir zamanlar hede olarak gsterilen ar sanayi

artk lkemiz ihra kalemlerinin banda

gelmektedir. rkiye ekonomisinin mevcut

kompozisyonu enerji ve emek youn sektrleredayanmaktadr. Sektrlerimizin ihracat yapt

blgeler arlkl AB ve OECD lkeleridir.

Ancak bu pazarlarda rekabet ettiimiz lkeler

ise ounlukla OECD d lkelerdir. IEAnn

verilerine gre OECD d en byk 20 lke 2007

ylnda 310 milyar USD enerji sbvansiyonu

uygulamtr. hra kalemlerimizin nitelii

dnlrse ucuz enerji ve hammaddeye sahip

OECD d lkeler yakn vadede bata demir-elik

olmak zere baz sektrlerimizi zorlayacaklardr.

lkemizin ihracatnn 1/3 enerji ithalatna

gitmektedir. Dier yandan gelimekte olan tm

lkelerde olduu gibi rkiyede de krsal nus

hzl bir biimde kentlere doru akn etmektedir.

Bu sadece sosyal problemlere deil ayn zamanda

evre ve enerji sorunlarna da sebep olmaktadr.

Enerjiyi konumak ayn zamanda sanayi,

hizmet, tarm ve ulam sektrlerini, kentleme

yaklamlarn da masaya yatrmak anlamnagelmektedir. Enerjiye bal olarak mevcut

sektrlerimizi ayakta tutmak, istihdam yaratmak

ve yaanabilir bir evre oluturmak 3 temel

problem alan olarak karmzda durmaktadr.

EnerjiEnerji sektrnn genel deer zinciri

incelendiinde, temel enerji kaynann

(osil, nkleer ve yenilenebilir) on arkl dala

ayrld ve her bir daln kendi alt sektrn

oluturduu grlmektedir. Zincirin I. halkasn

kaynaklar, II. halkasn retim sistemleri,

III. halkasn iletim ve datm sistemleri;son halkasn ise mteriler oluturmaktadr.

Sektr dzenleyen ciddi bir kamu otoritesi

sz konusudur. Sektr bir yandan serbestleme

srecine girerken dier yandan kamu otoritesi

yatlamadan yatrm srelerindeki prosedrlere

kadar her alana nuz etmektedir. lkemizde

enerji arz gvenlii en ok konuulan

konulardan biri haline gelmitir. Kaynaklarn

eitlendirilmesi, enerji retim kapasitelerinin

arttrlmas, ucuz, temiz, srdrlebilir enerjinin

salanmas rkiyenin temel ve ncelikli

gndemi olmutur. Yatrmc itah o kadar

yksek seviyeye ulamtr ki, yerli ve yabanc

giriimciler enerji sektrne girmek veya

genilemek iin yarmaktadrlar. Bu yatrmlarn

yaplmas iin gereken nansman, teknoloji

ve insan kaynana baktmzda ise lkemizin

katetmesi gereken ok yol olduu gze

arpmaktadr. arielere bal bir nansman,ithal teknoloji ve eksik proesyonelleme

temel sorun olarak gze arpmaktadr. rkiye

yerli teknolojilere ve yerli kaynaklara yatrm

yaparak ilerlemesi zorunluluktur...



17/126

Enerji

VerimliliiPetrol ve doal gaza bamllk ve yatlardaki art

gelimi lkeleri tehdit ettii gibi lkemizin makro

ekonomik dengelerini de tehdit etmektedir.

Petrol yatlarndaki %10luk art kresel

GSMHy % 0,5 aa ekmektedir. Batl birok

uzmana gre demokratik lkelerden demokratik

olmayan lkelere enerji yoluyla kaynak transer

edilmektedir. Dier yandan elektrikli eya,otomobil gibi modernleme aralarnn gelimekte

olan lkelerde artmasn zengin lkeler bir

sorun olarak ne srmektedirler. Oysa dnya

nusunun yaklak %5ini oluturan ABD

enerjinin %25ini tketmektedir. Halihazrda

gelimi lkeler sera gazlar salnm yapan

lkelerin banda gelmektedirler. AB Enerji

Stratejisi; srdrlebilirlik, ekonomik kalknma

ve enerji gvenlii zerine kurulmutur.

Enerji verimliliinin ayn zamanda enerji arz

gvenliinin etkin nlemlerinden biri olduu

Uluslararas Enerji Ajans tarandan deklare

edilmi, UEA 2007 ylnda 12 ncelikli tedbirin

global dzeyde uygulanmasn nermitir. Ayrca

klim Deiiklii hedeerinin tutturulmas

iin enerji verimlilii etkin bir ara olarak tm

dnyada benimsenmitir. 70li yllardan beri

enerji verimlilii projeleri uygulayan AB(15)

yesi lkeler 2008-2016 arasnda net % 9 enerjitasarruu yapacaklarn deklare etmilerdir.

lkemiz enerji verimlilii yarna sonradan giren

bir yarmacdr. Bu yarta sadece tasarru yoktur

ayn zamanda yeni i imkanlar mevcuttur.

Dk KarbonEkonomisi-

Yeil EkonomiBugn dnyada birok ekonomist iklim

deiiklii gndemini bir dizi problemden

oluan muazzam bir rsat olarak gryor.

Pahal enerji, arz gvenlii, kresel snma

problemi bata ABD olmak zere gelimiekonomilerde yksek seviyeli tehdit olarak

algland ve yeni teknolojilerin gelitirilmesine,

verimlilik odakl anlaylarn benimsenmesine

yol at. Sadece ABD dk karbon ekonomisi

veya yeil ekonomi olarak tari edilebilecek bu

yeni paradigmaya uygun aratrma gelitirme

yaplmas iin ederal bteden 2009 ylnda

5,4 milyar USD kaynak ayrmtr. ABD

Rekabet Konseyi 2018 ylna gelindiinde

ABDde yeil-kariyer diye nitelendirilebilecek

2 milyondan azla istihdam yaratlabileceini

ortaya koymutur. ABnin yapt bir almada

ise enerji verimliliinin ABde 1 milyon yeni

i yarataca ngrlmtr. Yeil ekonomi

anlalaca zere tasarruun tesinde yeni

bir ekonomik dalgadr. lkemiz dinamik i

pazar ve gen nusuyla bu dalgann stnde

kalacak potansiyele sahiptir. Ancak bu dalgann

gerektirdii stratejilere ve abaya sahip olamazisek enerji ve iklim an da skalam oluruz.

Yeil ekonomiyi lke ekonomimiz asndan bir

tehdit olarak deil muazzam bir rsat olarak

grerek ie balayabiliriz.

Paradigma 17


18/126


19/126

Genel Bak 19

Elektrik ihtiyacnn Fransa %76, Belika %54,

Gney Kore %35, Almanya %26, ABD

%20sini nkleer santrallerden salamaktadr.

ABD merkezli 190 Milyar kWh nkleerelektrik reticisi Excelon rmas elektrik

retim maliyetlerini kWh bana doalgazdan

6,78 cent, kmrden 2.47 cent, nkleerden

ise 1.76 cent olarak belirtmektedir. Nkleer

Enerji Ajans NEAnn 2005de yapt elektrik

retim maliyetlerinin karlatrmal olarak

incelendii almada nkleer santrallerin kWh

bana ortalama 2.000 - 2.500 USD yatrma

ihtiya duyduu hesap edilmitir. Ayn raporda

kmrde 1.000-1.500 USD, doalgazda

400-800 USD, rzgarda 1.000-1.500 USD,

solarda 4.000-6.000 USD arasnda maliyet

analizleri yaplmtr. Nkleer elektrik birim

retim maliyetinin dk olmas avantaj olarak

grlmektedir.

450 PPM senaryosuna gre 2010-2030

arasnda tm eknomileri dk karbona gei

balamnda ciddi ykmllkler beklemektedir.

Byme hzlar ve sektrleri nedeniyle in ve

Hindistann gelecekte yksek karbon salnm

yapma ihtimalleri iklim deiim programnn ennemli sorunlarndan biridir. Byk olaslkla

karbon emisyonu taahhtlerine uymamalar

durumunda gelimi lke tketicilerinin

basksyla karlaacaklardr. Bu durum

karsnda yeil rekabet daha da artacaktr.

Enerji ihtiyacn azaltmann ve karbon

emisyonunu drmenin en etkin yolu enerji

verimliliidir.

450 PPM senaryosuna gre ulam, bina

ve sanayide 2010-2030 aras 8,3 trilyon

USD verimlilik ve yeni teknolojilere gei

yatrmlarnn yaplmas durumunda ayn

dnemde 8,6 trilyon tasarru edilebilecektir. Bu

alma bize gstermektedir ki; yeil ekonomiye

dn bir harcama deildir. Bu dnm

gerekletirecek lkeler asndan karl bir i,evresel sorunlarn ve kresel snma sorununun

zlmesi iin ise bir zorunluluktur.

1990 2000 2010 2020 2030

12

10

8

6

4

2

0

Gigaton

ABD Hindistan

in AB27 Rusya

Japonya

Ulam Bina Sanayi18 000

15 000

12 000

9 000

6 000

3 000

0

-3 000

-6 000

-9 000

Yatrm2010-2030

asarru2010-2030

Yaam Boyuasarru

MilyarUSD(2008)

Enerji ile likili Karbon Emisyonu - IEA 2010

Enerji Verimlilii Yatrm ve Kazan Senaryosu - IEA 2010

Endstri ana kadar atmoserde 1 milyon hava partiklnn iinde ortalama 250 CO2 partikl vard. Buoran insan eliyle artt ve 390PPMe kadar ulat. Durdurulamaz ise kresel snma byk elaketlere yol ngrlyor. te bu amala kresel toplum ve devletler deiik senaryo almalar yapt. 450 PPM srdrlebilirbir dnya iin hede senaryolardan biridir. Ama emisyonu bu seviyede tutmak. 550 PPM, 650 PPM gibisenaryolar zerinde de allmtr. CO2 insanlarn yapt aaliyetler ile havaya en azla salnan sera gazdr.

Sera gazlar ise basit iadeyle atmoserin stnde battaniye tesiri yapmakta ve kresel snmay arttrmaktadr.

450 PPM Senaryosu nedir?

BilgiNotu


20/126

Bu dnmn hzlandracak aktrlerden biri

olarak karbon ticareti ngrlmektedir. Kyoto

Protokolne mesaeli duran ABD ve dier baz

lkeler Kopenhag klim Zirvesi ile birlikte srecin

iine daha etkin olarak katlmlardr. Halihazrda

AB lkeleri ve Japonya bata olmak zere dnyalkelerinin bir ksm karbon salnm hedeerini

ve enerji tasarruu hedeerini deklare etmilerdir.

Dierleri de yakn zamanda deklere etmek zorunda

kalacaklardr. Uluslararas karbon ticaretinin

tm endstriler iin bir maliyet kalemi olaca,

iletmelerin bunu haetmek iin verimlilie daha

azla yatrm yapaca dnlmektedir.

Bir dier olgu ise petroln tedrici olarak yerini

elektrie ve hidrojene terk edecek olmasdr.

Bu grn genel kabul grmesinin balca

sebeplerinden biri; petrol rezervlerinin snrl

olmasnn yan sra tketici konumdaki gelimi

lkelerin kaynak lkelere bamllnn ortadan

kaldrlmasn savunan politik grlerdir.

2030a geldiimizde petrol trevi akaryakt

kullanan aralarn %40 seviyelerine decei

ngrlmektedir. Bata elektrikli olmak zere

hibrid teknolojiler ve dier evreci yaktlarulamdan kaynaklanan CO2emisyonunu yardan

azla aa ekerken otomotiv endstrisini batan

aa dntrecek ve yeni pazarlar yaratacaktr.

2050lere gelindiinde ise geleneksel petrol yaktl

aralarn ulamdaki pay sra yaklaacaktr.

Yeniliki teknolojiler ve yeni politikalarn

ehirleri ve binalar deitirecei dnlmekte

ve bylelikle daha az doalgaz kullanlaca

hesap edilmektedir. Yeil binalarn enerji ihtiyac%40lara varan oranda azalacaktr.

2008 ylna kadar her yl dzenli artarak 500

milyar USDyi bulan petrol ve doalgaz sermayeyatrmlar 2009da kresel krizin etkisi ile birlikte

%19 geriledi. IEAnn, ABnin ve ABDnin yapt

gelecek senaryolarna gre petrol ve doalgaz yat

artlarnn duraca ve yatrmlarda yavalama

olaca tahmin edilmektedir. Petrol ve doalgaza

dayal ekonomik sistemin deieceini ve bu

deiimin sadece ekonomileri deil uluslararas

ilikileri deitireceini sylemek kesinlikle abartl

bir iddia olmayacaktr.zetlemek gerekirse; 2010-2030 aras yeil

ekonomiye gei dnemi, 2030-2050 yeil

ekonomi sisteminin yerleecei dnem ve 2050

sonras yepyeni bir dnya dzeni dnemi olacaktr.

Dk karbonlu bu yeni dzenin gelimi lkeler

kadar gelimekte olan lkelere de rsatlar sunaca

dnlmelidir. Dier yandan; dnyann ekolojik

kapasitesi hesabna gre; gelimemi lkelerin

dnyaya entegre olma, modernleme srecinidnyay kirletmeden baarmalar gerekecektir.


Elektrikli Aralar

Hibrid/Dntrlen

Hibrid Aralar

Petrol

100 %

80 %

60 %

40 %

20 %

0 %

2007 2020 2030

205

250

200

150

100

50

0

OtomobilSatlar%

Gram/kilometre

125

90

CO2 younluu

Ulam Aralarnda Ynelim ve CO2 Emisyonu - IEA 2010


21/126

Genel Bak 21

Rekabetilik

SrdrlebilirGelime

Arz Gvenlii

PazarInterconnect (rans European Network)Avrupa Elektrik ve Gaz AAr&Ge

emiz Kmr, Karbon utma,Alternati Yaktlar

NkleerEnerji Verimlilii

Avrupa BirliiEntegre klim ve EnerjiPolitikas

Btncldengeli,entegre,karlkl,

glendirilmi.

Yenilenebilir EnerjiEnerji VerimliliiAr&GeNkleerEmisyon icareti

Uluslararas DiyalogAvrupa Petrol ve Doalgaz Stok YnetimiEnerji Depolama ve Raneri KapasitesieitlendirmeEnerji Verimlilii

Avrupa Birlii klim ve Enerji Politikas rekabetilik, srdrlebilirlik ve arz gvenlii eksenlerine zerine

inaa edilmitir. 3 eksenin ortak noktas enerji verimliliidir. Avrupa dzeyinde yaplan almalarda elde

edilen sonular aadaki direktier olarak kendini gstermektedir:

Binalarda enerji perormans direkti (EPBD),

Kojenerasyon - ikincil enerji direkti (CHP),

Enerji verimlilii iin eko-tasarm gerekleri ve rnleri direkti (EuP),

Enerji kullanm verimlilii ve enerji hizmetleri direkti (ESD),

Enerji rnleri vergilendirme direktii,

Kazanlar, buzdolaplar, klima, rn, aydnlatma ve dier cihazlar iin etiketleme ve standartlar direktii,

Energy Star ve os ekipmanlar iin etiketleme ve ynetmelikler direktii.

Enerji ve verimlilik aratrmalarna AB, Japonya ve ABD byk yatrmlar yapmakta ve standartlarn

gelitirilmesinde nc rol oynamaktadrlar. Bu standartlar dorultusunda hazrlanan direktilerin bu

lkelere rekabet avantaj salayaca gerektir. Bu direktier uygulandnda enerji tasarruu salanmakla

kalnmayacak ayn zamanda i pazarlara canllk gelecek ve yeni ihra rnleri gelitirilmi olacaktr.

Ar&Ge kapasitesi snrl, rekabeti, yeniliki irketleri zay olan, hazrlksz lkeler, pazarlarn hazrlkl

lke rnlerine amak zorunda kalacaklardr. Gelinen noktada enerji ve iklim ann gereklerini

yerine getirenlerin galip kacan syleyebiliriz. bn-i Haldunun sz bu balamda ok arpcdr:

Maluplarn iar galipleri taklit etmektir.


22/126

Amiral Colby Chestern hazrlad, BMM

tarandan 9 Nisan 1923 tarihinde onaylanan

demiryolu yapm ve yeralt kaynaklarnn

iletilmesi ile ilgili anlama Lozanda bata

Fransa olmak zere dier lkelerin muhalaeti

ile karlamam olsayd Standart Oil irketiKaradeniz kylarndan Musul-Kerkk-

Sleymaniye ve oradan Yumurtalka kadar

4.400 km demir yolu deyecek ve hattn

iki yannda 40 km alan iindeki tm yeralt

kaynaklarn 99 yllna iletme hakk elde

edecekti. Bugn benzer bir hat zerinde

enerjiyi dnya pazarlarna ulatrmak iin

Yumurtalk yeniden nem kazanyor. Fakat

Yumurtalk gecikti ve dnya ihtiya duyduuenerjiyi petrol-doalgaz seeneinin dnda

aramaya balam oldu. 1901 ylnda bir

Alman teknik ekibin hazrlad raporda

belirtildii gibi Osmanl topraklar tam bir

petrol glyd. Fakat Osmanl mparatorluu

petroln gelecek yzyla yn verecek g

olduunu anlamaktan olduka uzakt. Yava

yava geri ekilirken kaas o kadar karkt

ve kendiyle o kadar meguld ki gelecek

nedir? sorusuna verebilecei bir cevab yoktu.

Ayn soru bugn de geerlidir: gelecek

nedir? Bu soruyu cevaplamak iin bugn

her zamankinden daha azla btncl/

holistik bir dnce sistemine ihtiyacmz

vardr. rkiyeyi enerji ve iklim ana,

yani gelecee hazrlamak istiyorsak; bu

soruyu doru cevaplandrmamz gereklidir.

Enerjiyi nasl reteiz ve nasl kullanacaz?

ehirlerimizi, binalarmz, sektrlerimizi,

ynetim anlaymz ve en nemlisi dnce

sistemimizi nasl dntreceiz?

rkiyenin enerji talep art ile ilgili

senaryolar ve yenilenebilir enerji potansiyelini

gsteren grakler, byme hzlar ve enerji

ihtiyacn karlatran yaklamlar, tasarruimkanlarn ortaya koyan sunumlar,

koneranslarda anlatlanlar, medyada yazlan,

izilen ve konuulanlar lkemizin enerji

gndemine verdii nemi ortaya koyuyor.

Ancak bu almalara dikkatli bir gzle

bakldnda enerji ve enerji verimliliinin

lkemizin rekabeti gc zerindeki etkilerinin

yeterince anlalmad grlecektir. Rekabeti

gcmz arttrmak iin rakiplerimizin kimlerolduunu ve nasl bir gelecek iin altklarn

bilmek zorundayz. Gelimi lkelerin

yaklamlarn bilmek kadar, gelimekte

olan lkelerin bu yeni gereklik karsnda

aldklar/alabilecekleri pozisyonlar da anlamak

durumundayz. Yandaki enerji younluumuzu

ve son 10 yl d ticaret dengemizi gsteren

iki grak tm resmi zetlemektedir.

Srdrlemez bir otoraa kar karyayz.

Bu iki grak rkiyenin rekabeti gcnn

verimlilik ve inovasyon zerine kurulmadn

gstermektedir. rkiye; verimlilii arttran,

inovasyon kapasitesini ykselten, enerji ve

iklim odakl bir ekonomik-kltrel dnm

program hayata geirmelidir. Bu dnm

program; 2050-2100 ylllarna odaklanm

uzun soluklu bir alma olmaldr. Bu

almada; kamu ve zel sektr ibirliine ve

kresel ibirliklere ihtiya vardr...

Trkiye!



23/126

Genel Bak 23

Trkiye - Son 10 Yl D Ticaret Dengesi ve Enerji thalat : 2000-2009 yllar arasnda

yaplan toplam ihracat 706 Milyar USD, toplam ithalat 1.083 Milyar USD, hampetrol +

doalgaz + kmr ithalat 154 Milyar USD olmutur. (Motorin, Benzin, Fueloil hari) 377

Milyar USD olan d ticaret ann % 41i enerji ihtiyacndan kaynaklanmtr. 10 yllk

trend ihracat arttka enerji ithalatnn arttn gstermektedir. (Kaynak K, M)

1999 2000 2001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

200

150

100

50

0

thalatMilyar USD

hracat Ham Petrol, Doalgaz ve Kmr thalat

Enerji Younluu: Gayri Sa Milli Hasla bana tketilen birincil enerji miktar iin

tm dnyada kullanlan bir gstergedir. rkiyenin kii bana enerji tketimi, OECD

ortalamasnn bete biri civarnda olmasna ramen rkiyenin enerji younluu, OECD

ortalamasnn zerindedir. Bu durum enerji verimlilii ilkelerine dikkat edilmediini

gstermekle birlikte enerji youn sektrler ile kalknmaya almamzn sonularn da

ortaya koymaktadr.

Enerji Younluu

EnerjiYounluu(TEP/1000$)

0 2 4 6 8 10

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

0

PolonyaMeksika

rkiyengiltereY. ZellandaKanadaspanyaFransaHollandaABDPortekiztalyasveAlmanyaJaponyasvire ve Danimarka

Kii Bana Enerji ketimi (EP/Kii) EE, OECD, IEA


24/126

Bir yandan sanayileme ve kentleme elektrik

talebini artrrken dier yandan tketici

kredileriyle desteklenen otomobil satlarpetrol talebini lkemizde arttrmaya devam

ediyor. rkiyede yk ve yolcu tamaclnn

%90dan azlasnn karayolu ile yaplmaktadr.

Giderek daha azla il doalgaz ile tanmakta

ve stma doalgaza dntrlmektedir.

Bymemize paralel enerji taleplerimiz

artmaya devam ediyor. Birok uzman; arz

gvenlii sorununu ve bamllklar ulusal

gvenlik balamnda deerlendirmektedir.Elbette; yerli enerji kaynaklarna sahip

olmak son derece nemli ve lke zenginliini

arttracak bir aktrdr. Ancak bugn gelimi

lkelerin byk bir blm enerji ihtiyacn

ithal etmektedir. rnein; Japonya enerji

bakmndan en akir lkelerin banda geldii

halde byk bir ekonomidir.

Japonyada petrol %99.6, doalgaz %96,4

oranlarnda ithal edilmektedir. Petrol

kaynaklarna uzak olduu halde Japonyada31 tane raneri vardr. Petro-kimya endstrisi

Japonyann tm sanayi kollarn destekleyen

ve lkenin rekabeti gcn artran bir

tasarmla inaa edilmitir. Petrole bu kadar

yakn olan lkemizde sadece 4 raneri ve 2

petro-kimya tesisi kurulabilmi olmas lke

perormansmz gstermektedir. Japonya

dnyada kurulu 438 nkleer santralin 55ine

sahiptir. Japonya youn enerji gerektirendemir-elik sektrnde rkiyenin yaklak

5 kat; 120 milyon ton mertebelerinde elik

retmektedir. ster Japonya ister Gney Kore

veya baka bir gelimi lkeyi incelediimizde

u gerei grmekteyiz. Ulusal sanayileme

politikalarn destekleyen kamu-zel ibirlii ile

yryen gl bir enerji sektr vardr.


a Kmr

Petrol

Hidrolik

Nkleer

Linyit

Doalgaz

Dier Yenilenebilir

250000

200000

150000

100000

50000

0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

binTon

PetrolEdeeri

Kaynaklar Baznda Genel Enerji Talebi, 2005-2020

Trkiye Temel Gstergeler malat Sanayi Sektrel Perormans

Kaynak: K, CMB, DP, IMF, SAD raporlarndan derlenmitir. 2003-2006

Nus ( Milyon Kii) 71

Dnya Nusuna Oran % 1,06

Gayri Sa Yurtii Hasla (Milyar USD) 730

Gelime Hz % (2003-2008 ortalama) %5

Dnya Haslas indeki Pay % 1,2

Dorudan Yabanc Sermaye Girii (Milyar USD) 12,3

Turizm Gelirleri (Milyar USD) 22

Cari lemler Dengesi / GSMH % - 2008 -5,7

Bte Dengesi / GSMH % - 2008 -8

Kresel Rekabet Edilebilirlik Sras - 2008 63

Elektronik ve HaberlemeAralar

1

Ana Metal Sanayi 2

Mobilya malat 3

Metalik Olmayan Mineraller 4

Plastik - Kauuk 5

Giyim Eyas 6

Kmr ve Rane Petrol 7

Aa ve Mantar 8

Tesktil 9

Motorlu Tatlar 10

EKB


25/126

Genel Bak 25

rkiyenin enerji politikalar rk sanayisini

ve sektrlerini destekleyecek biimde

tasarlanmaldr. Elimizdeki imkanlar unugstermektedir ki; ucuz enerjiye dayal

bir sanayileme politikas gdlmesi

mmkn deildir. Artk bir gerek daha

var ki; evreyi gz ard eden bir sanayileme

politikas istenilse de srdrlemez ayrca

srdrlmemelidir. Dk karbon

ekonomisi enerji ihtiyacn azaltmayacak,

enerji kaynaklarnn yapsn deitirecek

ve seragaz emisyon seviyesini drecekyaklamlara sahiptir. Doa ile savamadan

gelimenin yollarn aramak insanl yepyeni

ara-gerelerle tantracaktr. Elbette; elie,

petro-kimya trevlerine, cama, seramie olan

ihtiyalar devam edecektir. rkiye mevcut

endstrilerinde seragaz emisyonlarn kresel

standartlara ekmeye alrken bu

endstrilerin rekabeti gcn korumaldr.

Son yllarda artarak devam eden yenilenebilir

enerji yatrmlar ve nkleer yatrmlar

nem arzetmektedir. nk yeil elektriin

gcne nmzdeki dnemde ok dahaazla ihtiyacmz olacaktr. Kyoto sonras

dnemi; bizi verimli olmaya zorlayacak,

temiz enerji yatrmlarnn da artmasn

salayacak bir katalizr olarak grmek en

iyi yol olacaktr. Gelimi pazarlara ihracat

yapan bir rkiyenin baka ans yoktur.

Ancak lkemizde yeil ekonomi konusu henz

kavranabilmi bir konu deildir...

Enerji arz gvenliini salamak, enerji maliyetlerini rekabet edilebilir seviyeye

ekmek, enerji verimliliini arttrarak makro ekonomik dengeleri salamlatrmak

ve dk karbon ekonomisinin gereklerine gre utan uca yeniden yaplanmak

Trkiyenin nnde duran en nemli problemlerin banda geliyor.

Trkiye Sera Gaz Emisyonu

Enerji

Sanayi ProsesleriArazi Kullanm ve Ormanclk

Atk

arm

Toplam

258 Milyonon

27 Milyonon76 Milyonon

30 Milyonon

16 Milyonon

407 MilyonTon


26/126


Uygarlk kelimesinin artrd ilk anlam

insann tabiat ve iklim artlarna uyum saladktan

sonra gerekletirdii zihinsel aaliyetlerin

tmn aklmza getirir. Biraz daha dnrsek

uygarln pek ok tanmnn yannda insann

evresindeki canl cansz tm varlklarla uyum

ierisinde yaamasn gerekli klan artlarn

gerekletirilme amacnn insan olabilmenin

ortak paydas olduunu grrz. evre ve iklim

kelimelerinin modern yaamn en sk telauz

edilen kelimeleri haline gelmesi bu ortak paydann

artk deitiini, hatta negati bir say ve kesir

haline geldiini gstermektedir. Sanayi devrimi,endstriyel aaliyetlerin ilk haliyle artk devam

edemeyeceini bu negati kesre bakarak anlayan

devletler, enerji politikalarn deitirmek ve kendi

ulusal eylem planlarn oluturmak iin kurum

ve kamusal alanlarn verimliliini bu yeni bin

ylda hzl dntrme programlaryla artrmaya

almaktalar. Uluslararas iklim zirveleri ve

yeni enerji araylar; insan ve evre arasndaki

sk ilikileri en iyi biimde ortaya kartan ve

evrenin dokunulmazln gsteren anlamalardr.nsan bu noktaya getiren ve evrenin tehditlerini

hissederek hkmetleri uyaran bilimsel evreler,

srdrlebilir bir reah dzeyinin ekonomik

gelimelerin tesinde tketim toplumunun

alkanlklarnn deitirilmesi ile mmkn

olabileceini srarla iade etmekteler.

klim aratrma almalarna ayrlan dev bteler

bizi yaklaan tehditten elbette koruyamaz. Enerji

verimlilii ile gelinmesi hedeenen nokta ulusal

ekonomilerin kaynaklar verimli kullanmas deil,

daha ok evresel tehditlerin azaltlmasn ve

kontrol edilmesini amalayan, bylece uluslararas

antlamalarn nerdii kotalarn ykmllkleriniyerine getirebilmek, ayn zamanda evrenin

korunmas ve doal yaamn yeni bin yln ada

bir yaama biimi ve dnya gr olduuna katk

salayabilmektir. evreyle uyum iinde olabilmek,

yeni kentlerin sanayi sonras alaca planlamalarn

arlkl bireysel karlarn merkezi deil, evreyi

toplumsal istiade olanaklarnn ve reahn kendisi

yapabilmek amacn tamaktadr. Bu, yeni

bin ylda evre hareketlerinin ortak bir bilin

haline gelmesinde uluslarn hem ekonomilerinidntrebilecek yeni enerji olanaklarn

klim ve Gelecek

NSAN SSTEM

YERYZ SSTEM

icaret Sosyo-KtrelReerenslar

Sosyo-EkonomikGeliim

Kamu

eknoloji

Salk

Eitlik

Eitim

retim

ketimAlkanlklar

klim Deiimi

Deniz SeviyesindeYkselme

IsDeiimi

YaDeiimi

OlaandOlaylar

klim Srecini Tetikleyenler

SeraGazlar

AerosollarKonsantrasyon

Emisyon

Etkiler veSavunmaszlk

GdaGvenlii

Eko Sistem SuKaynaklar

nsanSal

Yerleimlerve oplum

Azaltma Adaptasyon

Nus

IPCC Synthesis Report 2007 - klim Deiimi etikleyiciler, etkiler ve geri dnler


27/126

klim ve Gelecek 27

aratrmak ayn zamanda geleneksel enerjinin

tkenen kaynaklarnn yerine geebilecek, daha

yksek teknolojilerin nclnde gerekleebilecek

yeni bir alandr.

evreyi ve evrecilii kresel bir eylem haline

getiren ne siyasi gr ve arkllklar ne de ekonomik

hareketlerdir. nsan bylesine kresel bir eylemin

iine iten gler yakn tarihimizden rendiklerimiz

deil, giderek ve hzla tkenen canl trleri ve

doal alanlarn tank olunan ve her an izlenebilen

ve ok ksa bir dnem iinde yok edilen zengin

eitlilik ve trleridir. Bu deiim ve tahribin ksa

tarihi, yeni enerji kaynaklar yaratmak pahasnaeda etmeyi gze aldmz doal zenginliklerimizin

yksek teknolojiler olmad takdirde giderek

daha ok yok edilmeye devam edileceinin de bir

gstergesidir. Sorunun bu ok uluslu boyutlarn

bir kenara braksak dahi, lkemizin mevcut snrl

enerji kaynaklarnn verimli kullanm yksek

teknolojilerin nclnde bir reorm hareketine

dnmedii takdirde evre tahribatnn nne

geilemeyeceini anlayabiliriz.

Enerji, dnebilen ve tekrar yenilenen ama

tkenmeyen kaynaklarn biyoktle veya osillemi

jeolojik oluumlarn dndaki terestrial veya yeryz

dhilindeki (gne, rzgr, dalga) kuvvetlerin

kendisinde bulur. Dnebilen enerji depo edilemez;

bununda nedeni yine onun dnebilme yeteneiyle

ilgilidir. nk atk madde brakmaz. Bylece

gezegenimizin yaklak 524 milyon kilometre kare

alanna yaylm bulunan bu enerji salnmlarnn

doru kullanlmas halinde yeryznn sadece7 milyon kilometre karesine yaylan kentler ve

yerleim alanlarnn btn enerjilerini karlamas

mmkndr. Bu haliyle bakldnda dahi uygarlk

kelimesinin artrd anlama ilave etmemiz

gereken dier unsur, evrecilik kelimesinin yannda

akll kentler ve enerji rehabilitasyonu olmaldr.

Bunlar yaplmad takdirde evreciliin sosyal ve

kltrel bir aktivite olmann dnda baka bir anlam

artrmas beklenemez. nsann yeryzndeki

varln ve yaamn anlamn sorgulayan btndnce ve elsee sistemlerinin hzla yaklaan iklim

deiiminin kontrol edilmedii, daha dorusu

kontrol edilemedii bir durumda nerebilecekleri

hibir zm mevcut deildir. Reahn artrlmasn

ngeren ekonomi politikalarnn ise iklim gibiterestrial bir gcn meydana getirecei kayplar

hesaplamadan planlar yapmasnn varabilecei

mantksal dzey, siyasi dnce ve grleri

evreleyen geni bir parantezin dnda zaten var

olamaz.

klim deiiminin bykl ve hz tehdit edici

boyutlara henz ulamamtr. Bu gnk scaklk

art gemi dnemlerde de meydana geldi. Ama

iklim deiimine kar kanlarn bilerek ihmalettikleri en nemli unsur hi phesiz udur: klim

dinamikleri ve terestrial enerji arasnda her zaman

bir korelasyon ve uyum mevcut olmutur. Bu uyum,

iklim graklerinde grlen buzul alar ve snma

dnemleri arasndaki periyodik dnglerdir. Bu

uyum son iki milyon yldan beri hi deimedi.

Bunun nedeni yeryznn iklim hassasiyetleri

ve enerjisi arasndaki dnmlerin skaler

byklklerin dna kmasn engelleyen biyoser

arasnda kalan enerjinin korunmasdr. Ksaca,dardan iklim hassasiyetleri zerinde son iki milyon

yldan sanayi ana kadar gelen sre ierisinde bir

bask olumamtr. Gnmze gelince son elli

ylda iklim zerinde meydana gelen basknn son

iki milyon ylda olumadn grrz. Konunun

bu kadar nemli olduunu bir kez kavradktan

sonra srdrlebilir enerji politikalarnn siyaset

st politikalar haline gelmesinin vaktinin geldiini

kabul etmeliyiz. Daha scak yaz aylar, ani iklim

deiimleri ve kuraklk, byk orman yangnlar,tropikal hastalklar, kasrga ve seller ve bunlara

bal gelien saysz ekonomik kayplar. nsan

varlnn nasl gerek bir tehdit altnda olduunu

tam olarak bilemiyoruz. Ancak gelecekte meydana

gelebilecek hesaplanabilir kayplarn reah retimle

aklamaya alan eski dncelerin sonunun

geldiini ak biimde ilan ettiini grebildiimiz

an, yeni bin ylda evrenin ekonomik deerinin

hesaplanamayacan, bylece ona uyum

salayabilmenin ise tek bana dev bir ekonomikdeer yaratacan anlam olacaz.


28/126

01-02 Mays 2010 / Kartepe

Ortak Akl oplantlar


29/126

Enerji verimlilii ile alakal nemli bir balk ad altnda toplanm bulunmaktayz. Bu deiimiynetebilmek yalnzca kamunun halledebilecei ve organize edebilecei bir i deildir. Ayn zamandatoplumun her sahasnda her boyutunda ve her sektrnde bunun mutlaka yorulmas gerekmektedir.

Bu bir kltrdr. Bu kltr kazanmamz gerekmektedir.

Elimizdeki veriler u anda pek i ac deil ancak rkiye, zellikle bu lkenin idare edilmesi adna iradekoyan hkmet; enerji verimlilii ile alakal almalar yaplmas ve bunun ynetilmesi zerine almalaryrtlmesi gerektiinin arkndadr.

Burada sivil inisiyatierin ve sivil toplum rgtlerinin bulunmas son derece nemlidir. keticilerin,reticilerin, siyasi iradenin, hkmetlerin ve politika koyucularn beraber olduu bir ortamda ancakbu tr problemler zlebilmektedir. oplumda bu kltrn yerlemesi ve yetimesi iin irade koyacakkiiler buradadr. O yzden doru bir ekiple, doru bir ie, doru bir bala balam bulunmaktayz.Bunun hangi usuller ve hangi metotlarla sonuca ulaaca ile alakal bugn ve yarn konumalar

yaplacaktr. Bunlarn sonularn mutlaka kamunun alp uygulamaya koyabilecei biimde hassasiyetletakip ettiimizi bilmenizi isterim.

Taner Yldz - Enerji ve abii Kaynaklar Bakan

Sabrla her attmz admn

doru olduunu bilerek verimlilik

yoluna devam etmemiz lazm. Her

yl lmleme yaparak getiimiz

yldan %1 daha verimliyiz %10 daha

verimliyiz, %40 daha verimliyiz

diyebileceimiz noktalar mutlaka

yakalayabiliyor olmamz lazm.


30/126


Uluslararas Enerji Ajansnn son olarak Fransada yapt ve katldmz toplantda yle bireksiklik hissedildi: Bildiiniz gibi 1973te zellikle petrol krizi ile beraber kurulan Uluslararas Enerji

Ajans yaklak 28 akti lkeyle beraber almaktadr. Ama bunlarn ierisinde, sonraki bymeyi

salayabilecek, bymenin %80ini karlayacak olan Hindistan, in ve Rusya bu toplulukta yoktu. Yani

tketimin daha azla olduu bir ortamdan temsilcileri yoktu. Bu sebeple Uluslararas Enerji Forumu

46 tane lke ile kurulmutur. Bizim de kurucu ye olarak bulunduumuz toplantya ye lkeler;

hkmet temsilcileri, hkmet bakanlar, devlet bakanlar ve enerji bakanlar seviyesinde katlmlardr.

nk bu gerekten topluca binilen bir gemidir. Bu problem, tketim ve retim noktalaryla beraber

zlmedii takdirde sonucu her ikisine de yaramayacaktr. Enerji sektr byle bir sektrdr. nk

enerji kalemleri enerji verimliliiyle beraber srekli tketici iin yksek, retici iin dk yat konsepti

demektir. Bu bir paradokstur. Bu durum yle bir makul noktay bulabilmek zorundadr ki hem reticileroradan elde ettikleri tasarruar yeni yatrmlarda kullanabilecek ve arz gvenlii ile ilgili tehditleri

bertara edebilecek, hem de tketiciler kendileri iin makul olan bir yat seviyesini yakalayabilecektir.

Bilindii zere dnyada yaplan tm yatrmlar, ister tarie yoluyla ister baka bir metotla olsun,

tketicinin cebinden nanse edilen yatrmlardr. O yzden hem bu deiimi ynetmek hem de doru

tehisler koyabilmek asndan son derece nemlidir.

Dnyadaki petrol, doalgaz ve kmr kaynaklarnn enerjideki bymeyi salayan yenilenebilir

kaynaklara oran bildiiniz gibi %16lar, %18leri geememektedir. Kresel krizden en azla yenilenebilir

enerji kaynaklar ile alakal artlar etkilenmitir. 2008in sonu ve 2009un tamamyla alakal %38lik bir

klme olmutur. O sebeple birbirinden ayrlmaz birok sektrn bulumak zorunda olduu bir enerjisektrndeki ynetimden bahsetmekteyiz.

Btn retim kaynaklarn harekete geirmek iin yaptnz ilemler aslnda enerji verimlilii ile

ilgili yapacanz ilemlerden daha kolay deildir. Bir aratrmacmzn gzel bir sz vardr hemen

yakn aataki yere en yakn olan seviyedeki meyveyi toplamaktr enerji verimlilii. Bu deiimin

topluma bir kltr olarak yerlemesi gerekmektedir. O yzden bu toplantlarn nemi ok byktr.

Yaplan almalar ok nemli ve gerekli ama tek bana yeterli deildir. O yzden bunun sivil toplum

inisiyatieri ile yaplmasnn ve bir kltr olarak yerlemesinin byk bir nemi vardr.

Avrupada verimlilikte ileri gitmi lkelerde, Japonya gibi lkeler de dhil olmak zere Gayri Sa Yurtii

Haslasnda 1 birim bana harcadnz enerji miktar hala drlmeye allmaktadr. Yani 1000dolarlk bir Gayri Sa Yurtii Hsla elde edebilmek iin harcadnz primer enerji kaynaklarnn miktar

srekli drlmeye allmakta. Malzeme biriminin gelimesi ve teknolojinin gelimesi ve birok art

kalemlerle beraber bunlar daha da ilerletilmektedir.

rkiyenin doru bir karar verdiini, hedenin doru bir nokta olduunu, politikalar, stratejiler ve

problemlerin tespiti konusunda herhangi bir sorunun olmadn ama almann bununla bitmediini

hepimiz bilmekteyiz. unu bilmenizi zellikle isterim ki: Siyasi irade bu konuda zerine den ne

varsa yannzda ve sonuna kadar da bunu destekleyecektir. nk her bir yeni retim kaynann

oluturulmas iin sar ettiimiz btn abalar buradan elde edilebilecek kazanmlardan ok daha azla

deildir. Bunun iin hepinizin gayretlerine imdiden teekkr ediyorum.Taner Yldz - Enerji ve abii Kaynaklar Bakan


31/126

Erkan Grkan / Tevem cra Kurulu BakanVerimlilik konusunu masaya yatrdmzda bu iin ok bilinmeyenli bir

denklem olduu sonucuna vardk. Bu dnya ekonomik dzeninin bir

moddan baka bir moda gemesi demek. rkiye ekonomisinin bu yeni

gereklere hazrlkl olmas hayati bir mesele olarak karmzda duruyor.

nmzde kritik 10+10 yl var. Bu yllar yapsal dzenlemelerden, yeni bir

giriimcilik modeline, yetkin aratrmaclara ve yarmac bir kltr edinmeye

kadar ok boyutlu bir dnm zerine kaa yormamz bizlere icbar etti. Bu

dnm yapamazsak ne olur? Daha dorusu yle sylemek lazm. Gl

bir lke ve millet olmak bu dnm gerekletirmemize bal...

Ortak Akl Toplantlar 31

Pro. Dr. Murat Kasmolu / Aratrma Ekibi Bakan

Bugn enerjilerimizi ve aklmz birletirmeye ihtiyacmz var. Burada ve tm

aratrmada ortak akl gelitirebilmemiz iin metotlarmzn olmas lazm.

Gelecek Reeransllk: Gelecei nasl gryoruz ve grmek istiyoruz, lkeolarak, irketler olarak ve insanlar olarak nerede olmak istiyoruz.

Holistik/Btncl Yaklam: Ele aldmz konuyu tm boyutlaryla masaya

yatrmal ve gz ard edilen tm deikenleri denklemin iine koymalyz.

Payda Beklentileri: Enerji sanayiciden, hane halkna herkesi ilgilendiren

geni bir etki alanna sahiptir. m paydalarn beklentilerini dikkate almalyz.

Rekabeti stnlk: lkemizin rekabeti stnlne katk salayacak bir

yaklam benimsemeli ve kresel rekabeti dikkate almalyz.

Bilimsel/Uygulanabilir: Yaplan tm almalar bilimsel tabana oturmal ve

uygulama sahas dnlerek tasarlanmaldr.

mer Turhan / Proje Lideri

Son dnemde enerji konusunda bir ok alma yapld, rapor hazrland.

altaylar dzenlendi, koneranslar tertip edildi. neriler yapld. Fakat bu

nerilerin nasl gerekleecei konusu ounlukla akta kald. rkiye Enerji

Verimlilii Meclisi; bu nemli abalar derleyen, toplayan kapsaml ve uzun

soluklu bir uygulama projesi gelitirilmesinin yararl olaca kansna vard...

rkiye enerji ve iklim ana uygun, verimlilik odakl bir dnce sistemine

sahip olmal. Adm adm gerekletirilmesi ve sonularnn izlenmesi gerekeneylemlerin planlanmasna ve koordinasyonuna ihtiya var. Bu proje ancak

kamu, zel sektr ve SKlarn ibirlii ile gerekletirilebilir. EVEM bu

ibirlii ve koordinasyonu tesis etmeye alyor...


32/126


Pro. Dr. Volkan Ediger / zmir Ekonomi niversitesiimdi eendim dnyaya global olarak baktmz zaman ilk bata odunla enerjitketimi balam daha sonra odundan kmre kmrden de petrole enteresan

bir sre yaanm. u anda iinde bulunduumuz a doal gaz a olarak

nitelemek mmkn. Bu nitelemeyi yapaken dnyadaki btn enerji basketi-

enerji miksi dediimiz enerji karm alrz ve iindeki hakim olan enerjinin

trnn yzdesini alrz. Bildiiniz gibi petroln %si giderek dmekte doal

gazn %si artmakta. Burada ok kritik olan nokta : bizim hubbert erisi

dediimiz zaman iinde retim miktarlarna gre izdiimiz bir eri. Bu eri

dnyada srda bir yerden balyor sonra baka bir noktada zirve yaptktan sonra

tekrar aa doru dmeye balyor. Kmrn bu Hubbert erisini izersek

1913 ylnda dnya kmr retiminin maksimum dzeye eritiini 1913

ylndan sonrada aa doru inmekte olduunu gryoruz. Sonra kmrn

yerini petrol ikame ediyor ve oran giderek artmaya balyor. Bir ok uzman

2010-20 arasnda petroln zirve yapaca konusunda hemkir. Buna Peak

Oil- Petrol Zirvesi teorisi de deniyor. Bu zirveyi yaptktan sonra petrol retimi

yava yava azalacak. Yerini doalgaz alacak. Bu zirve ok nemli. nk gei

dnemleri dnyada yle kolay kolay alan dnemler deil. 1913 ylndan 1945

ylna kadar olanlar bir hatrlarsak 2 byk dnya sava ile kar karya kalnd.

Milyonlarca insan ld. Kmr sistemli Byk Britanya mparatorluununegemenliindeki sistemin, ABD egemenliindeki petrol hakimiyetli bir sisteme

dnmesi asla kolay olmamtr. Bunu unun iin anlatyorum: dnya u

anda bir gei dneminin sonu iinde. Petrol ekonomisinin bitmekte olduu

yerine doalgaz ekonomisinin gemekte olduu bir sre. Bu srete tabii

kolay olmayacak. Geri bunun kmrden petrole gei dnemindeki gibi zor

olmayacan biliyoruz. nk petrol ve doalgaz birbiriyle asosiye iki doal

kaynaktr. Bunlar ayn yntemlerle aranr, ayn yntemlerle iletilir ve birbirine

ok benzerler. Uzmanlar bundan daha sonraki dnemin dk karbon-sr

emisyon, hidrojen arlkl bir dnem olacana hemkirler. Birok uzmandoal gaz gei dnemi yakt olarak grmekte dnemimi sr emisyonlu bir

aa ara gei dnemi olarak nitelendirmekte. Buna dk karbon ekonomisi

devrimi diyorlar. Yani iinde bulunduumuz konjonktr dnya olarak ok

byk bir ekonomik devrimin yaand dnem. Bu dnemin ekonomik

temellerin dayand sistemin deiecei bir dnem olaca phesiz. rnein

size birtane ipucunu vereyim. ABD de ilk dea bir proesr hemde yenilenebilir

enerji konusunda bir proesr enerji bakan yapld. ABDnin yine milyarlarca

dolar hidrojen ve yenilenebilir alternati yaktlara, AR-GE almalarna para

ve zaman harcadn yine ayn kapsamda dnebilirsiniz. rkiyeninde bu

devrime hazrlkl olmasnda byk yarar var. rkiye bunu idrak etmeli bence.


33/126

Ortak Akl Toplantlar 33

Dnyada neler olup bittiini bilmeli ve kendisini ok iyi konumlandrarak stratejilerini izmeli. rnein

biz kmr an yaklak 130 yl kardk. Dnyadaki ilk kmr retimi 1776da James Wattn buharl

makinasn icat ettikten sonra hzlanan endstri devriminde yaplmasna ramen Osmanldaki ilk kmr

retimi 1848 ylnda Zonguldakta gereklemitir. Bu kadar yl bir cihan imparatorluu birok lkeden ok

daha byk avantajlara sahip olmasna ramen kmr retimini bir asr gecikmeyle gerekleti. lk petrol

kuyusu1859 ylnda ABDnin Pennsylvania eyaletinde almtr. rkiyede ilk petrol ise 1948de Ramanda

keedilmitir. Yani grdnz gibi yine bir asrlk bir kayp sz konusudur. Bunu unun iin zellikle

vurgulamak isterim. Bu ii asla basit bir enerji oyunu, basit bir petrol kmr cevheri gibi alglamamak

bunun dnyadaki ok ciddi bir rvolsyon olduunu alglamak ve rkiyenin bu yeni dnem iin baz

avantajlar olduunuda bilerek davranmak ve inallah en byk dileimiz hepimizinde katksyla bu seerki

a karmamak bandan yakalamak. Bunun iin devlete ok byk grev dyor, bu iin alt yapsnhazrlamak, kanunlarn kurallarn ortaya koymak, yatrm iklimini iyiletirmek, zel sektrn yapamayaca

alt yapy; jeolejik haritalar, yol, enterconnecte sistemlerini hazrlamak. zel sektrn de klasik mantndan

syrlp eski paradigmalarn krp, yeni an nemini kavrayarak kendilerini yeniden pozisyonlandrmak ve

daha atlmc birazda risk almaya ynelik alma yapmasnda yarar var. Yeni a yenilenebilir evre dostu bir

a olacak ise, rkiye AB srecinde cora konumu itibari ile yenilenebilir kaynaklarda nc konumuna

geebilir. abii zel sektrn yenilenebilir teknolojilere hakim olmas art ile. rkiyede verimlilik neden

nemli? rkiyenin birincil enerji art hz ortalama %5civarndadr. rkiyeni GSMH art hz da %5dir.

Kalknmakta olan lkelerde GSMH art hz ile enerji tketim hz ayndr. Kalknm lkeler gibi bizim de

GSMH art hzmzn enerji art hzndan daha azla olmas beklenir. Bunu salayacak olan ciddi bir yapsaldeiikliklerdir ve verimliliktir. 1950 ylndan sonra rkiyede %5 orannda enerji tketimi artarken yerli

kaynaklarda retimimiz %2.7 civarnda artt. Aradaki ak giderek byd Yerli kaynak retimi 1998 ylnda

zirve yaptktan sonra aa dt, sonra 74milyon ton petrol edeeri ithalatla yaklak 40-50 milyar dolar

enerji ithal eden bir lke olduk. Bu a kapamann 2 yolu var. retimi arttr, tketimi dr. PAOnun,

Knin yatrmlar var. Dier yol enerji verimlilii. 1.000 dolara GSMH iin harcadmz enerjiyi yani

enerji younluumuzu drmemiz art. Enerji verimlilii ile enerji tasarruunu kartrmayalm. Sadece

tketimdeki verimlilik deil, enerjinin retimi, iletimi, datm, ranaj upstream, midstream ve downstream

olarak bldmz sektrlerin tamamnda ve tm ekonomide, devlet iradesinin brokrasisinin zel sektrn

ileyiinin tepeden trnaa revize edilerek, dediim gibi eski paradigmalar bir taraa atarak yeni sistemlerle

enerji verimliliini maksimuma karmak lazm.

Enerji verimlilii, tketilen enerji miktarnn, retimdeki miktar ve kaliteyi drmeden, ekonomik kalknmayve sosyal reah engellemeden en aza indirilmesidir. Daha geni bir biimde enerji verimlilii; gaz, buhar, s,hava ve elektrikteki enerji kayplarn nlemek, eitli atklarn geri kazanm ve deerlendirilmesi veya ileriteknoloji ile retimi drmeden enerji talebini azaltmas, daha verimli enerji kaynaklar, gelimi endstriyelsreler, enerji geri kazanmlar gibi etkinlii artrc nlemlerin btndr.

Enerji Verimlilii Nedir?

BilgiNotu


34/126


Enerji sektrnde ncelikler

Kaynak: Iconomy Enerji Verimlilii ncelikler Alg Aratrmas

Gvenilirlilik ve kesintisizlikYerli kaynak kullanmnn arttrlmas

evresel ve dsal maliyetler

Yatrmc iin kazanl-tketici iin denebilir bir iyatlama

Yatrm ortamnda iyileme ve dzenlemeler

nsan kayna ve ynetim kalitesi

eknolojik yeterlilik ve inovasyon

97

94

78

48

39

42

23

Anket


35/126

reim ve Verimlilik 35

retim ve Verimlilik

rkiye birincil enerji kaynaklarnn %64n ithal ediyor. Petroln %91ini, doalgazn %97sini,

kmrn ise %20si ithal. Bu durum rkiye iin byk bir maliyet oluturuyor. Bu maliyeti aa

ekmek; enerji younluunu drmenin yan sra enerji sektrnn verimli almasna bal. Bir

enerji yatrmnn projelendirilmesinden retime geene kadar tm yatrm evrelerinde, retime

baladktan sonra bakm aaliyetlerinden i srelerinin ynetimine kadar tm iletme srelerinde

verimlilik odakl allmaldr. Bugn enerji sektrnde verimlilik kamu ve zel sektrn birarada

almasyla mmkndr. rkiye ortalama % 5 byyor ve buna paralel olarak % 5 enerji ihtiyac

artyor. Bu ihtiyac yerli kaynaklar ve verimli teknolojilerle karlamak ncelikli iimiz olmaldr. Yaplan

hesaplara gre yllk ekonomik potansiyelimiz hidrolik 127.381 GWh, rzgar 53.000 MWh kurulu g,

jeotermal ise 31.500 MWh oduu tahmin edilmektedir. te yandan kmr potansiyelinin harekete

geirilmesi zellikle evresel adan verimli termik teknolojileri ile mmkn olacaktr. Enerji sektrnn

ulusal stratejik hede 432 Milyar kWh olarak tahmin edilen yerli kaynaklara dayal bir sektr kurmak

olmaldr. Bu potansiyeli harekete geirmek ve dier sektrlerle apraz ilikiler gelitirerek yerli kaynaklar

daha etkin kullanmak birincil hedemiz olmaldr.

Enerji retiminde verimlilii; gvenilirlilik ve kesintisizlik, birincil enerji

kaynaklarnda yerli orannn arttrlmas, retimdeki birincil kaynak kayplarnn

en az olduu, yatrmc iin kazanl -tketici iin denebilir bir yat yaps,

evresel ve dsal maliyetlerin minimize edilmesi, sektr alanlarnn i ve gelir

tatminine ulamas ve teknolojik yeterlilii ve yksek inovasyon kapasitesi ve

sektrn ynetim kalitesinde iyileme olarak alglamalyz.

zet

01-02 Mays 2010 / Kartepe


36/126


Enerji retim Sektr Deer Zinciri

Enerji retiminin genel deer zinciri incelendiinde, temel enerji kaynann (osil, nkleer ve

yenilenebilir) on arkl dala ayrld ve her bir daln kendi alt sektrn oluturduu grlmektedir.

Zincirin I. ve II. halkasn kaynaklar, III. halkasn iletim sistemleri; son halkasn ise ktlar (rnler)

oluturmaktadr. Son halka; petrokimya rnleri, elektrik enerjisi, snma ve tama onksiyonlar eklinde

tezahr etmektedir. Fosil yaktlardan kmr ve doalgaz, dorudan snma arac olarak kullanlmakla

birlikte termik santraller vastas ile elektrik enerjisine dntrlmektedir. Petrolden ise, petrokimya

tesisi ve raineriler vastas ile sanayi ve tamada istiade edilmektedir. Nkleer kaynaklar ancak santraller

yolu ile elektrik enerjisine dntrlmektedir Yenilenebilir enerji kaynaklarndan ise elektrik enerjisi

retilmekle birlikte biyoktle ve jeotermalden snma amal yararlanlmaktadr.

Uranyum &Toryum

Termik Santral

Petrokimyarnleri

Elektrik Sanayi

Isnma

Tama

Petrol Termik Santrali

Hidroelektrik Santrali

Biyoktle Termik Santrali

Nkleer Santral

Tarmsal Raneri

FosilKaynaklar

Nkleer

Biyoktle

Petrol

Doalgaz

Kmr

Petrokimya

Deniz Santrali

Jeotermal Termik Santrali

Kmr Termik Santrali

Gne Paneli & Gne Pilleri

Rzgar Santralleri

EnerjiKaynaklar

YenilenebilirEnerji

Kaynaklar

PetrolRanerisi

Hidrolik

Jeotermal

Gne

Rzgar

Dalga


37/126

Enerji Gvenliirkiyenin en byk d ticaret orta Rusyadr.

Rusya ile 2009 rakamlaryla ithalat 19,7milyar dolar ihracat ve 6,4 milyar dolardr.

thalat kalemlerimizin banda ise doalgaz ve

petrol gelmektedir. BC ve Nabucco projeleri

kaynaklar eitlemeyi hedelemektedir.

Bu projeler; sadece rkiye iin deil AB

iin de nem tamaktadr. Arlkl olarak

enerji bamlln d politika seeneklerini

daraltacan kabul edilmekte ve enerji arz

gvenlii ulusal gvenlikle ilikilendirilmektedir.

Bu kan dorudur ancak sadece rkiyeye has

bir problem deildir. Burada can alc bir soru

vardr; elektrik ve stma iin yerli kaynaklar

en hzl biimde nasl devreye alabilir ve bu

bamll haetebiliriz? lkemizde enerji arz

gvenliinin salanmas iin, enerji kaynaklar

hakknda mevcut kapasiteler daha da ayrntl

incelenmeli ve geri dn en iyi olan projelere

yatrm yaplmaldr. Bu yeni yatrmlarla enerji

gvenliini salamaya alrken teknolojibamllna neden olunmamaldr. Yabanc

sermaye girii tevik edilmeli ancak kaynak

transerine neden olmayan bir kurgu ile

yatrmclar oyuna dahil edilmelidir.

Yerli Kaynaklar432 milyar kWh/yl elektrik retim kapasitesi

tahmin edilen yerli kaynaklarmzla yaklak

80 milyar kWh elektrik retiyoruz. Rzgar,

hidrolik, jeotermal, atk, biyoktle ve kmr-

linyit. Bu kaynaklarn tamamnda gideceimiz

ok mesae var. nmzdeki 20 yl ve sonraki

20 ylda elektriin ve hidrojenin ulam

dahil tm alanlarda daha azla kullanacangrlmektedir. Dolaysyla yerli kayna

sadece yenilenebilir kaynaklar ve kmr olarak

artk gremeyiz. Gelecein kaynaklarn,

teknolojilerini de yerli kaynaklar olarak kabul

etmeli ve nans ve insan kaynaklarn da hesaba

katmalyz. Son yllarda arama aaliyetlerinde

nemli atlmlar yapld. Ama dikkat edilmeli ki;

osil kaynaklara yaplan arama yatrm tutarlar

kadar gelecein kaynaklarnn gelitirilmesine de

kaynak ayrlmal. Ancak bu anlayla gelecein

yarna katlabiliriz. stelik gelecekte enerji

retiminin arttrlmas kadar verimlilik ve

evreye de odaklanmak durumdayz...

reim ve Verimlilik 37

%64 thal / %36 Yerli Kaynak

Doalgaz %32(%97si thal)

Hidrolik %9Petrol %31(%93 thal)

Kmr %20(%20si thal)

Dier %8

Trkiye Birincil Enerji Kaynaklar

%49Kamu/ %51 zel

Trkiye Elektrik retimi

Doalgaz %48,4

thal Kmr%6,3

Sv Yakt %5,2

Yerli Kmr%22,7

Hidrolik %16,7

RES veDier% 0,7


38/126

Yatrm Ortam ve GiriimcilikDnya Bankasnn, 183 lkenin i ve yatrm

ortamnn uygunluu asndan kyasland

ve Yatrm Ortam raporunda rkiye son

10 ylda ortalama olarak 60-70. sralar arasnda

yer almaktadr. Yatrm Ortamn yiletirme

Koordinasyon Kurulu bata brokratik ve idari

engellerin kaldrlmas, kamu-zel ibirliinin

ve giriimciliin gelitirilmesi gibi bir ok

balkta tavsiye kararlar almtr. Raporda:

Maliyet Bazl Otomatik Fiyatlama, Kaynaklarneitlendirilmesi, Dereglasyon ve zelletirme

Srecinin Devamn da erecek ekilde Enerji

Sektr Reormlarna Hz Kazandrlmas

nerilmektedir. Enerji sektr tm dnyada

kamu ve zel sektr ibirliinin youn olduu

sektrlerin banda gelmektedir. Sektrdeki

serbestleme olgusunun; hem kamu kesimi

hem de zel sektr tarandan iselletirilmesi

zaman alaca

Documents

Türkiye Enerji ve Enerji Verimliliği Çalışmaları Raporu