Türkiye FLORASI

Embed Size (px)

DESCRIPTION

türkiye florası, endemik, endemizm, bitki, Datça Hurması, Phoenix theophrasti, Paleoendemik, relikt, Welwitschia mirabilis, şizoendemik, Patroendemik, Apoendemik, neoendemik, vikaryant, anadolu, Diyagonal, diagonal, genus, tür, Verbascum, toroslar,

Citation preview

Endemik Bitkler ve Trkiyede Endemizm 6

Endemik ve Endemizm nedir?

ENDEMK Yunanca endemos kelimesinden gelen bir kelimedir. Snrl yayla sahip bitki gruplarn tanmlar. Bir bitki taksonu snrlar belli, dar bir alanda yayl gsterirse o bitkiye endemik bitki ad verilir. Bu taksonun areal snr birka metrekareden bir ktaya kadar geniletilebilir. Ancak sadece blgesel veya daha dar alanlarda yayl gsteren bitkiler endemik olarak tanmlanr. Bir bitki trnn dar bir alanda bulunmas durumuna ise endemizm denir.

Endemik Bitki tanm dnyada sadece belli bir corafi veya siyasi blgede yetien bitkileri ierir. Trkiye dnda doal olarak yaamayan bitkiler Trkiyenin endemik bitkileridir.

Endemik ve Endemizm nedir?

Anakaralardan uzak adalar, dalarn yksek ksmlarnda izole olmu veya ortam koullar byk deiiklik gsteren yerler endemik bitkiler bakmndan zengindir. rnein Hawaii Adalar, Himalaya Dalar, Gneydou Anadolu Blgesi, Ar Da, Tuz Gl v.b. gibi birok blge endemik bitkiler bakmndan olduka zengindir.

Karalardan uzaklndan tr adalarn florasnda endemiklerin oran ok yksektir. Baz blgelerin endemizm oranlar aadadr:

Balear Adalar, Sardunya ve Korsika% 5-8 Girit Adas% 10 Galapagos Adalar% 33 Kanarya Adalar% 36 Madagaskar% 81 Yeni Zelanda% 81 St. Helena Adas% 85 Hawaii Adalar% 90 Kap Blgesi% 69 Filipinler% 77 Avustralya% 90

Endemik alanlarn oluumu

Endemik alanlarn oluumu, deiik sebeplerden olabilir. Mutasyon, genetik rekombinasyon, tabii seleksiyon, kuraklk, topran kimyasal zelliinin deimesi, sra dalarn oluumu, deniz istilas gibi corafik engeller ya da izolasyonlar gibi birok neden endemik alanlarn olumasn salayabilir.

Endemik trlerin dar bir alanda yayllarnn genelde 2 nedeni vardr:

1. Jeolojik devirlerde geni yayl gsteren bir takson, daha sonra evre artlarnn deiimi ile byk oranda ortadan kalkm olabilir. Kalan tr bireyleri, snabildikleri ok zel evre artlarnda hayatiyetlerini devam ettirebiliriler. Bu trlere Paleoendemik veya Konservatif endemik adlar verilir. Bu trler, ok eski devirlerden kaldklar iin ayn zamanda relikt (kalnt) trler olarak da adlandrlabilirler.

Endemik trlerin dar bir alanda yayllarnn genelde 2 nedeni vardr:

2. Tr yeni olumu ise dar bir yayl alanna sahip olabilir. Bu trler henz yeni yaylma aamasnda olduklarndan yayl alanlar da dardr. Bu trler iin neoendemik tanm yaplr. stanbulda Kilyosda Centaurea kilaea ve Jurinea kilaea progressif (neoendemik) endemiklerdir. Alplerde Saxifraga, Daphne, Rhamnus, Salvia, Sideritis, Verbascum cinslerine ait birok neoendemik bulunmaktadr.

Taksonomik olarak endemikleri megaendemik ve mikroendemik olarak da 2ye ayrabiliriz.

Taksonomik olarak endemikleri megaendemik ve mikroendemik olarak da 2ye ayrabiliriz: Megaendemikler genelde tr ve trst, mikroendemikler ise tralt taksonlar ifade iin kullanlr. Bu tanma gre megaendemikler paleoendemik, mikroendemikler ise neoendemik olarak kabul edilebilir.

1- Paleoendemik (= Konservatif= Relikt Endemikler):

Sistematik olarak izole olmu taksonlara paleoendemik denir. Bu taksonlarn atasal taksonlar ile ilikileri kesilmi ve kken bulduklar alandan tamamen ayrlmlardr . Yakn akrabalar bulunmadndan genellikle bu endemikler olduka yal ve az deikendirler.

1- Paleoendemik (= Konservatif= Relikt Endemikler):

Bugn yayl gsterdikleri alan ilk ortaya ktklar yer olmayp, jeolojik alar boyunca ok geni yayl olan, daha sonra iklim koullarnn gittike bozulmas veya aralarndaki rekabetin ok fazla olmas gibi nedenlerle halen ok dar bir alanda kalnt halinde kalm ve yeniden yaylabilme yeteneini kaybetmi bitkilerdir. ounlukla dalarda, Dou Asyada, Amerikann Atlantik ksmlarnda, tropik blgelerde bulunurlar.

1- Paleoendemik (= Konservatif= Relikt Endemikler):

Liquidamber orientalis (Sala aac, gnlk aac): 3. jeolojik dnem olan Kenofitik ada geni yayl gstermekte iken bugn Bat Anadoluda Fethiye, Kyceiz ve Marmaris evresi ile Rodos adasnda yayl gstermektedir. Ginkgo biloba : Jura dneminde ok yaygn olmasna karn gnmzde yalnzca inin Che Kiang Eyaletinde dalk blgelerinin i ksmlarnda yayl gsteren bir aatr.

Data Hurmas Phoenix theophrasti

1982 ylnda stanbul niversitesinden Prof. Dr. Melih Boydak tarafndan Trkiyede varl tespit edilen Data hurmas Trkiye ve Rodos adasna zg, 4.buzul andan kalan endemik bir tr. Buzul anda, gneydeki scak iklimlere inen Data hurmas ve sala gibi trler derin dere ve ky vadileri gibi korunakl alanlarda gnmze dein ulaabilen trler arasnda. Data hurmasnn Trkiyedeki en geni yaylm Data Yarmadasnda, nem ve su seviyesi yksek olan Hurmalbk ve Eksere vadilerinde grlyor.

1- Paleoendemik (= Konservatif= Relikt Endemikler):

Sequiadendron giganteum (Mamut aac): Halen Kaliforniyann Sierra Nevada Dalarnda rastlanan ve 8 m apnda, 100 m yksekliindeki bu aa, bulunan karbon fosillerinden anlaldna gre gemite kuzey yarkrenin tmne yaylmt.Tavanl-Tunbilek kmr yataklarnda fosilleri bulunmutur.

Metasequoia disticha: Yakn zamana kadar Dou Asya ve Kuzey Amerikada sadece fosil olarak tannan bir trd. 1944 ylnda Hu ve Cheng isimli iki botaniki tarafndan inde yaamakta olan rnekleri bulunmutur.

1- Paleoendemik (= Konservatif= Relikt Endemikler):

Woolemia nobilis: Yaklak 300 milyon yl ncesine kadar dnyann birok yerinde yayl gsterdii ve sonra ortadan kalkt bilinen bu aacn yaayan rneklerinden 39 adedi Austos 1994de Avustralyada Sidney yaknndaki bir ormanda bulunmutur. Lysimachia minoriensis: Primulaceae familyasndan olan tr Minorka adasnda birka metrekarelik alanda yayl olan bir endemiktir. Welwitschia mirabilis: Gney Angolada, Namibya l, Gney Afrikann kuzey kesiminde kyya yakn tuzlu llerde yayl gsterir.

Welwitschia mirabilis

izoendemikler:

Geni yayl gsteren ilkel bir taksonun habitatnn farkl ekolojik koullar ieren farkl yerlerinde ortaya kan taksonlardr. Bunlar yava ilerleyen bir farkllamann oluumlardrlar. Buna dereceli tr oluumu da denir. Bu oluum ncesi corafi izolasyon meydana gelmekte yeni yaylm alan iindeki baz populasyonlar yeni trler oluturmaktadrlar. Endemik vikaryantlar izoendemikler olarak kabul edilirler izoendemikler ortak kkenden gelirler ve akraba taksonlardr. Byk bir olaslkla bu taksonlar ayn jeolojik zamanda olumu tr ya da cins dzeyinde taksonlardr.

3- Patroendemikler:

Kendileri diploid (2n) olan ve komu blgelerde poliploidi ile yeni taksonlar veren endemiklerdir. Atasal takson dar bir yayl alanna sahip olmasna karn yeni oluan taksonlar daha geni yayl gsterirler.

4- Apoendemikler:

Atasal bir taksondan poliploidi ile olumulardr. Patroendemiklerin aksine, atasal taksondan olumu endemik taksonlardr. izoendemiklerden farkl olarak byk bir olaslkla poliploidi ile olumulardr. Bunlarda ani tr oluumu sz konusudur.

Evrimsel adan da endemikleri 2ye ayrarak inceleyebiliriz:

1- Paleoendemikler (Megaendemik, Regresif, Relikt, Konservatif endemik): Jeolojik devirlerde geni yayl alanlar olan, ancak bugn ok dar bir alanda yayl gsteren endemiklerdir. klim koullarnn olumsuz etkisi veya aralarndaki rekabetin ok fazla olmas gibi nedenler yayl alanlarnn ok dar bir alanla snrl olmasn gerekletirmitir. Paleoendemiklerin yaama koullar olduka kararsz olup bir ou yok olma tehlikesi ile kar karya bulunmaktadr.

Paleoendemikler (Megaendemik, Regresif, Relikt, Konservatif endemik):

Paleoendemikler genellikle tr, cins ve familya dzeyinde olduklarndan megaendemik olarak da adlandrlrlar. Jeolojik devirlerde uzun zaman ayr kalm, kara kkenli adalar paleoendemikleri ierir. Ancak hibir zaman ana ktalarla ilikisi olmam okyanus adalar paleoendemik iermezler, fakat neoendemik ierebilirler.

2- Neoendemikler (Progresif endemikler):

Bunlar kimi cinslere bal kk trlerdir ve yeni trler meydana getirme halindedir. Bundan tr neoendemikler ok dar bir alanda meydana gelirler ve yaylma olanaklar da snrldr. Neoendemikler corafik engel (rnein son buzullar) veya genetik bir engel tarafndan ayr tutulmu yeni formlar veya tralt taksonlar ierirler. Tralt kategorileri ierdiklerinden mikroendemik olarak da adlandrlrlar. Alp Dalarnda zellikle Saxifraga (takran), Daphne (dafne), Primula (uha iei), Androsace ve Gentiana (centiyana) cinslerine giren 200 kadar neoendemik bulunmaktadr.

Trkiye Florasnn Baz Endemikleri

12000 kadar taksondan meydana gelen Trkiye Floras endemikler bakmndan ok zengindir. Bu 12000 taksonun yaklak olarak % 32sini endemikler oluturmaktadr. Zohary (1973)e gre lkemizde yaklak olarak 63 familyaya ait 3778 tr bulunmaktadr.

Trkiye Florasnn Baz Endemikleri

Trkiyede Yunanistan ve talyann toplam 1.500 dolayndaki endemik bitkisi de dahil olmak zere, Avrupann sahip olduu toplam 3.000 endemik bitkiden daha fazla, tam 3.700 endemik bitki bulunmaktadr

Anadolunun deiik corafi zellikleri ve iklim eitlilii, iki kta arasnda doal bir kpr niteliindeki konumu, farkl bitki corafyasnn buluma noktas oluu, 0-5000 metre arasnda ykseltileri ve farkl anakaya tiplerini barndrmas, tatl,ac, tuzlu su alanlarnn i ie bulunuu Anadolu Yarmadasn dnyada benzerine az rastlanan bir bitki ve hayvan (flora ve fauna) eitliliine sahip klmtr. Avrupann hibir lkesinde Trkiyedeki gibi bitki topluluu bir arada bulunmaz.

lkemizin ran-Turan, Akdeniz ve Avrupa Sibirya bitki topluluklarna sahip olmas ve bu topluluklar arasnda ara bitki zonlar ve geimeler bulunmas, endemik ve nadir bitki trlerinin Trkiyede niin bu kadar zengin olduunu aklar. Avrupann tamamnda varolan bitki eidi says toplam 13.000 adet iken, bu say lkemizde 12.000dir. Ancak bu nicelik karlatrmas Trkiyeyi Avrupa ile eit zenginlikte gstermektedir ve yanltcdr.

lkemizin Avrupann on bete biri kadar yzlmne sahip olduu unutulmamaldr. Avrupann endemik bitki taksonu says toplam 3.000 adet iken, bu say lkemizde son aratrmalar neticesinde 3.700dr. Nitekim her yl yeni endemik bitkiler kefedilmekte, toplam endemik bitki says srekli artmaktadr. Sadece Antalya ilimizdeki endemik bitki says 800den fazladr.

ngilterenin toplam bitki says (endemik+endemik olmayan) 1.800 kadardr, ancak bu lkenin endemik bitkisi yok denecek kadar azdr. Akdeniz lkelerinden spanya ile Eski Yugoslavyann 500-600er adet endemik bitkiye sahip olduu, Bulgaristann endemik bitki saysnn 53 olduu bilinmektedir.

Trkiye haricinde Avrupann en ok endemik bitkisine sahip lkesi 820 trle Yunanistandr. talyann endemik bitki says 700, Japonyann 2.000, ABDnin 4.036, Fransann 140, ngilterenin 17, Polonyann 3, svirenin ise 1dir. Avrupa lkelerinin ounda endemik bitki says 20yi gemez. lkemizde en ok endemik bitki eidine sahip 3 ilimiz 840 bitkiyle Antalya, 726 bitkiyle Konya ve 560 bitkiyle Mersindir.

endemik bitki asndan en zengin illerimiz srasyla

Antalya (840), Konya (726), Mersin (560), Kayseri (543), Nide (507), Kahramanmara (501), Sivas (481), Erzincan (466), Mula (479) ve Isparta (446)dr. Ancak daha birok ilimizin bitki eitliliinin henz aratrlmadn da unutmayalm. Karadeniz blgesinde 295 takson ile Amasya, 254 takson ile Kastamonu dikkat ekmektedir. Dou Anadolu blgesinde Erzurum ve Erzincann yan sra Malatya 308, Van 372, Tunceli 217, Bitlis 194, Hakkari 148 endemik bitki ile sralanabilir. Endemik bitki eitlilii asndan en yoksul illerimiz Marmara ve Gneydou Anadolu illeridir. Marmara Blgesinde endemik bitki zenginlii asndan en zengin il ise 232 bitkiyle Bursadr.

Trkiye Florasnn Baz Endemik Familyalar

Leguminosae, Labiatae, Compositae, Cruciferae, Caryophyllaceae, Scrophulariaceae, Umbelliferae, Liliaceae, Boraginaceae, Euphorbiaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Crassulaceae, Malvaceae, Geraniaceae vs.dir. Endemik trlerce zengin genuslarn bazlar ise unlardr: Silene (Nakl), Gypsophila, Dianthus, Minuaria, Alyssum (kevke), Thlaspi, Isatis (ivitotu), Aethionema, Droba, Hesperis,

Trkiye Florasnn Baz Endemikleri

Astragalus (geven), Alcea, Euphorbia, Ferula, Ferulago, Acantholimon, Nepeta, Phlomis, Veronica, Convolvulus, Anthemis, Centaurea, Achillea, Iris, Allium, Rhamnus (cehri), Salvia (adaay), Sideritis (da ay), Verbascum (sr kuyruu) vs. Bu cinslerine ait birok tr bu endemikler arasnda yer almaktadr..

Trkiye Florasnn Baz Endemikleri

Verbascum cinsinin Trkiyede 233 tr mevcuttur ve bu trlerin 186s endemik olup, endemizm oran % 80dir. Yalnz Astragalus genusu 233 endemik tr iermektedir. 85 genuslu Cruciferae 194, 52 genuslu Caryophyllaceae 187 endemik tr iermektedir

Endemike En nemli blgeler Toroslar ve Dou Anadoludur.

Endemikler lkemizin hemen her yerinde bulunabilirler. Trkiyede endemizmi Davis (1971)in Endemizme ait zel bulgularla Anadoluda yayl ekilleri adl aratrmasndan grmeye alalm. Bu aratrmada, Bat Anadoluda relikt endemik olarak Liquidamber orientalis, Malope anatolica, Alpin kuaklardaki Linum aretoides, Chronanthus orientalis ve Eryngium thorifolium tespit edilmitir.

Elmal yaylasndan balayarak Toroslarda tespit edilen endemikler ise unlardr:

Phlomis seksiyonundan Dendrophlomis, Sideritis seksiyonunda Empedoclea ve Origanum genuslar olduka nemlidir. Bu blgede rastlanan dier paleoendemik trler, Dorystocheas hastata, Globularia davisiana, Ballota cristata, Asyneuma lycium, A. pulvinatum, Minuartia pestalosea, Verbascum davisiana, Echinops onopordon, Erodium pelargonifolium,Podocystisus caramanicus, Bieberstaini orphanidis, Scrophularia myrophylladr. Amanoslarda grlen endemikler ise Ajuga postii, Origanum amanum, Hellaborus vesicarius, Wulfenia orientalistir.

lkemizdeki endemik genuslar

Cyathobasis, Kalidiopsis (Chenopodiaceae), Tchihatcewia, Physocardamum (Cruciferae), Phryna, Thurya (Caryophyllaceae), Sartoria (Leguminosae), Crenosciadium, Olymposciadium, Microsciadium (Umbelliferae)dur. Bu 10 genus bir veya iki tr iermektedir. Bunlarn 4 diagonalde yayl gsterirler. Flora of Turkeyin 11 cildine gre lkemizde endemizm % 34,5 dolaylarnda bulunmutur. Genuslar iinde de Astragalus genusu % 55orannda endemik trleri iermektedir.

Ege Blgemizde imdilik 131 endemik bitki trnn bulunduunu tespit edilmitir

Bu listeye yaplan almalar ile her an yeni trler eklenmektedir. Blgemizde bulunan baz endemik trler unlardr: Ranunculus reuterianus, Paeonia turcica, Alyssum davisianum, Viola sandrasea, Arenaria sipylea, Minuartia saxifraga subsp. tmolea, Dianthus erinaceus var. erinaceus, Gypsophila tubulosa, Silene sipylea, Paronychia mughlaci, Rumex tmoleus, Beta trojana, Erodium somanum, Astragalus papasianus, A. angustiflorus subsp. anatolicus, A. ptilodes var. cariensis, A. cariensis, Trifonella smyrnea, Tulipa hayati, Allium tmoleum, Phlomis nympharum, Asperula daphneole, Ferulago humilis, Centaurea thirkei, C. zeybekii v.s.

Baz relikt trler.

B: Biebersteinia orphanidis (Geraniaceae), C1: Chronanthus orientalis (Leguminosae), D: Dorystoechas hastata (Labiatae), E: Epigaea gaultherioides (Ericaceae), G: Graellsia davisiana (Cruciferae), H: Helleborus vesicarius (Ranunculaceae), L: Liquidambar orientalis (Hamamelidaceae), Lin: Linum aretioides (Linaceae), P: Podocytisus caramanicus (Leguminosae), Pi: Picea orientalis (Pinaceae), W: Wulfenia orientalis (Scrophulariaceae), Asynema pulvinatum, Globularia davisiana, Echinops onopordon, Rhodothamnus sessilifolium (Ericaceae).

Endemik genus ve endemik trlerin bazlarnn lkemizdeki yayl alanlar aadaki haritalarda gsterilmitir.B: Biebersteinia orphanidis (Geraniaceae), C1: Chronanthus orientalis (Leguminosae),

D: Dorystoechas hastata (Labiatae), E: Epigaea gaultherioides (Ericaceae), L: Liquidambar orientalis (Hamamelidaceae),

Baz nemli trlerin yayllar: A: Astragalus ovalis, C: Consolida stenocarpa, Da: Delphinium albiflorum, Dv: D. venulosum, L: Lathyrus tukhtensis, Pc: Papaver clavatum, Pt: P. ttrinifolium, T: Trifolium longidentatum, V: Vicia assyriaca.

Endemik genuslar (Trkiye Florasnn 1-4. ciltleri). C: Cyathobasis, Cr: Crenosciadium, M: Micosciadium, K: Kalidopsis, O: Olymposciadium, P: Phryna, Pc: Physocardamum, S: Sartoria, Th:

Thurya, T: Tchihatchewia.

Anadolu diagonalinin oynad rol

Ayn aratrmada, Anadolu ile Dou Anadoluyu ayran da sralar Anadolu Diagonali diye isimlendirilmitir. Bu kuak Bayburt-Gmhaneden balamakta, gneybatya Anti-Toroslara doru uzanmakta, bunun sonucunda ikiye ayrlarak, bir kolu Amanoslara, dier kolu ise Toroslara uzanmaktadr. Bu diagonalde birok endemik tr tespit edilmitir.

Dou Anadolu

Mezopotamya dnda orta anadoludan daha yksek ve dalk blgedir. Anadolu diyagonali denen kua, antitoroslardan kuzeydouya su ehrine kadar uzanr Dou anadolunun drenaj, oruh ve kelkit nehirleri ile karadinize, douda aras ile hazar denizine, gneyde dicle ve frat nehirleri ile basra krfezine dorudur. .

Anadolu Diyagoneli

Anadolu Diyagoneli

Anadolu diagonalinin oynad rol

Diagonalin dousundaki Anadolunun byk bir ksm, batdan daha dalk ve daha yksektir. Klar daha souk geer, kar daha uzun zaman kalr. Genel olarak kayalar daha serttir. Bununla beraber, bu iklimsel ve fiziksel farkllklar, tr ve genus seviyesinde byle byk floral krlmalar aklamak iin yeterli deildir. Jeolojik devirlerin de bunda etkili olduu dnlebilir.

Kosswig (1967)e gre Anadolunun paleocorafik durumu yledir:

Eosen ve Oligosen esnasnda, Anadolu alak bir adalar blgesi idi. Anadolunun Kuzey ve Gneyinde bulunan Paratetis ve Tetis denizleri arasnda ok sayda deniz balants vard. Miosen esnasnda diagonalin batsnda Anadolunun byk bir ksm su yzne kt. Fakat Dou Anadoluda denizsel ve yar denizsel bir rejim, Kuzey Anadolu, Kafkasya ile (modern euksin provensi) temas edinceye kadar devam etti.

Kuzeydeki bu kara balantsnn gneyinde diagonalin dousunda denizsel artlar hakimdir. Batk Tetis (imdiki Akdeniz) ile Hint Okyanusu arasndaki son temas, pliosen esnasnda kaybolur. Bu anda Mezopotamya denizi bugnk ekline dnr (u anki Suriye l)

Bu, Dou Anadolunun dalk platosunun Miosen-Pliosen geiinden nce meydana gelemeyeceini ifade eder. Eer bu sylenenler doru ise, IranoTuranien floras Dou Anadoluya muhtemelen randan, Pliosen esnasnda tanacaktr. Bu anda Akdenizin dou uzantsnn gneyde ortadan kalkmas, Dou Anadolu ikliminin kurakln arttracaktr.

Kuarterin interglasiyer fazlar Irano-Turanien florasnn eitliliini ve batya doru gn daha fazla arttrmtr. Dou Anadoludaki bitki dalna baklacak olunursa birok endemiin diagonalin bir ksmnda (Relikt Graellsia davisiana) ve diagonal kua boyunca (Papaver trinifolium) yayldn grebiliriz..

Anadolu Diyagonali ve Dou Anadoluda grlen dier baz endemikler unlardr

Papaver trinifolium, Trifolium longidentatum, Papaver clavatum, Trigonella mesopotamica, Lathyrus chrysanthus, Vicia assyriaca, Hypericum capitatumdur. Anadolu Blgesinde ise Limonium anatolicum, Consolida stenocarpa, Delphinium venulosum, Salvia halophila, Linum seljukorum, Verbascum helianthemoides, Silene salsugineadr

Trkiye corafyas, Endemik bitkilerimizin bilimsel adlandrmalarnda

Trkiye uygarlklar, iller, ileler, dalar ve hatta Antik kentlerimiz gibi yerel unsurlardan esinlenilmitir. Bununla ilgili rnekler aadadr:

a) Baz endemik bitkilerimiz Anadolu, Kkasya ve Trkiyenin adlarn tamaktadr:

Hesperis anatolica (Anadolu Gece Menekesi), Muscari anatolicum (Anadolu Misksmbl), Plantago anatolica (Anadolu Sinirotu), Acantholimon anatolicum (Anadolu Kirpidikeni), Epipactis turcica (Trkiye Orkidesi), Allium anatolicum (Anadolu Yabani Soan), Aethionema turcicum (Trk Yabani Turpu), Astragalus turcicus (Trk Geveni), Euphorbia austroanatolica (Gney Anadolu Stleeni), Taraxacum turcicum (Trkiye Karahindibas), Gladiolus anatolicus (Anadolu Glayl), Silene anatolica (Anadolu Salkmiei), Ribes anatolica (Anadolu Frenkzm), Poa asiae-minoris (Kkasya Tavanby), Onopordum anatolicum (Anadolu Kangaldikeni), Acantholimon turcicum (Trkiye Kirpidikeni),

Baz endemik bitkilerimiz Anadolu, Kkasya ve Trkiyenin adlarn tamaktadr:

Bellevalia anatolica (Anadolu Da Smbl), Alyssum anatolicum (Anadolu Kevkesi), Dactylorhiza osmanica var. anatolica (Anadolu Orkidesi), Cephalaria anatolica (Anadolu Pelemiri), Ranunculus anatolicus (Anadolu Dniei), Potentilla anatolica (Anadolu Beparmakotu), Inula anatolica (Anadolu Andzotu), Chamaecytisus anatolicus (Anadolu Sprgelii), Juncus anatolicus (Anadolu Hasrotu), Fluggea anatolica (Anadolu Stleen als), Aethionema turcicum, Nigella turcica (Trkiye rekotu), Draba anatolica (Anadolu Kayaiei), Jurinea turcica (Trkiye Geyikgbei), Lycium anatolicum (Anadolu Tekedikeni), Bupleurum turcicum (Trkiye Biblootu),

Baz endemik bitkilerimiz Anadolu, Kkasya ve Trkiyenin adlarn tamaktadr:

Dianthus anatolicus (Anadolu Karanfili), Thermopsis turcica (Trkiye Piyan), Festuca anatolica subsp. anatolica (Anadolu imi), Bupleurum anatolicum (Anadolu Biblootu), Anacyclus anatolicus (Anadolu Nezleotu), Luzula turcica (Trkiye Luzulu), Orchiserapias anatolica (Anadolu Orkidesi), Salvia anatolica (Anadolu Adaay), Minuartia anatolica (Anadolu Kuruotu), Festuca woronowii subsp. turcica (Trkiye imi), Pyrus anatolica (Anadolu Ahlat), ParonyParonychia turcica (Trkiye Dolamaotu), Psephellus turcicus (Trkiye Peygamber iei), Prangos turcica (Trkiye akr).

b) Baz endemik bitkilerimiz adlarn lkemizin belli bir blgesinde Antik ada hkm srm olan uygarlklardan almtr:

Adanada Asphodeline cilicica (Kilikya iriotu) Ophrys cilicica (Kilikya Orkidesi) ve Ophrys hittitica (Hitit Orkidesi), Adyamanda Arenaria commagene (Kommagene Kumotu) ve Astragalus commagenicus (Kommagene Geveni), Afyon, Eskiehir ve Ankarada Achillea phrygia (Frigya Civanperemi), Amasyada Iris galatica (Galatya Sseni),

Baz endemik bitkilerimiz adlarn lkemizin belli bir blgesinde Antik ada hkm srm olan uygarlklardan almtr:

Galanthus plicatus subsp. byzantinus (Bizans Kardeleni), zmirde Dianthus lydus (Lidya Karanfili), Kastamonuda Alyssum paphlagonicum (Paflagonya Kevkesi), Ispartada Astragalus psidicus (Pisidya Geveni), Karamanda Viola isaurica (saurya Menekesi), Kayseride Allium cappadocicum (Kapadokya Yabani Soan) ve Convolvulus assyricus (Asur Sarma), Konyada Achillea lycaonica (Likonya Civanperemi) ve Allium isauricum (saurya Yabani Soan), Ktahyada Achillea phrygia var. phrygia (Frigya Civanperemi), Manisada Centaurea lydia (Lidya Peygamber iei),

c) Baz endemik bitkiler adlarn illerimizden almtr:

Beta adanensis (Adana Pancar), Crocus adanensis (Adana idemi), Verbascum afyonense (Afyon Srkuyruu), Campanula aghrica (Ar aniei), Dianthus ancyrensis (Ankara Karanfili), Jurinea ancyrensis (Ankara Geyikgbei), Crocus ancyrensis (Ankara idemi), Ophrys antalyensis (Antalya Orkidesi), Asperula antalyensis (Antalya Yapkanotu), Campanula antalyensis (Antalya aniei), Helichrysum artvinense (Artvin Altnotu), Dianthus artvinensis (Artvin Karanfili), Stachys bayburtensis (Bayburt Daay), Verbascum biledschikianum (Bilecik Srkuyruu), Ferula orientalis subsp. bingolensis (Bingl akr), Isatis bitlisica (Bitlis ivitotu), Lathyrus bitlisicus (Bitlis Mrdm), Cirsium boluense (Bolu Tarladikeni), Genista burdurensis (Burdur Katrtrna),

c) Baz endemik bitkiler adlarn illerimizden almtr:Alchemilla bursensis (Bursa Civanperemi), Centaurea cankiriense (ankr Peygamber iei), Silene denizliense (Denizli Nakl), Astragalus diyarbekirensis (Diyarbekir Geveni), Cephalaria dzceensis (Dzce Pelemiri), Bellevalia edirnensis (Edirne Da Smbl), Astragalus elazigensis (Elaz Geveni), Cerasus erzincanica (Erzincan Kuzm), satis erzurumica (Erzurum ivitotu), Verbascum eskisehiricum (Eskiehir Srkuyruu), Colchicum antepense (Antep Acidemi), Hieracium giresunense (Giresun Mercang),

Baz endemik bitkiler adlarn tarihi kalntlara sahip Antik kentlerden almtr:

Tulipa gumusanica (Gmhane Lalesi), Campanula hakkiarica (Hakkari aniei), Ophrys antiochiana (Antakya Orkidesi), Sempervivum ispartae (Isparta Herdemtazesi), Ophrys iceliensis (Mersin Orkidesi), Crocus olivieri subsp. istanbulensis (stanbul idemi), Salvia smyrnaea (zmir Adaay), Alcea karsiana (Kars Hatmisi), Paronychia kayseriana (Kayseri Dolamaotu), Ranunculus kastamonuensis (Kastamonu Dniei), Astragalus kirshehiricus (Krehir Geveni), Lotus malatyicus (Malatya Gazelboynuzu),

Mulada Iberis carica (Karya Hnkarbeendisi), Lavandula stoechas subsp. cariensis (Karya Lavantas), Nevehirde Alkanna cappadocica (Kapadokya Boyaotu), Nidede Achillea cappadocica (Kapadokya Civanperemi), Sakaryada Eryngium bithynicum (Bitinya Boadikeni), Siirtde Scrophularia mesopotamica (Mesopotamya Sracaotu), Sivasta Haplophyllum cappadocicum (Kapadokya Piyam), Uakta Silene phrygia (Frigya Nakl), Yozgatta Hieracium cappadocicum (Kapadokya Mercang), Zonguldakta Cephalaria paphlagonica (Paflagonya Pelemiri), Aksarayda Pimpinella cappadocica var. cappadocica (Kapadokya Anasonu), Karamanda Astragalus lycaonicus (Likonya Geveni).

Baz endemik bitkiler adlarn tarihi kalntlara sahip Antik kentlerden almtr:

Aethionema marashicum (Mara Kayagl), Centaurea marashica (Kahramanmara Peygamber iei), Astragalus mardinensis (Mardin Geveni), Fritillaria mughlae (Mula Terslalesi), Dianthus muschianus (Mu Karanfili), Campanula kirikkaleensis (Krkkale aniei), Allium nevsehirense (Nevehir Yabani Soan), Alchemilla orduensis (Ordu Civanperemi), Salix rizeensis (Rize Sd), Aristolochia samsunensis (Samsun Lousaotu), Hyacinthella siirtensis (Siirt nci Smbl), Trifolium batmanicum (Batman gl), Gagea sivasica (Sivas Yldziei), Astragalus tokatensis (Tokat Geveni), Salix trabzonica (Trabzon Sd), Allium tuncelianum (Tunceli Yabani Soan), Verbascum uschakense (Uak Srkuyruu), Limonium vanense (Van Eekkula), Ranunculus vanensis (Van Dniei), Salvia yosgadensis (Yozgat Adaay), Tulipa karamanica (Karaman Lalesi).

f ) Baz endemik bitkiler adlarn tarihi kalntlara sahip Antik kentlerden almtr: Antalyada Ophrys phaseliana (Faselis Orkidesi) ve Lathyrus phaselitanus (Faselis Mrdm), Aydnda Centaurea aphrodisea (Afrodisyas Peygamber iei), Balkesirde Achillea fraasii var. trojana (Troya Civanperemi), Armeria trojana (Troya im Menekesi), Carduus nutans subsp. trojanus (Troya Devedikeni), anakkalede Galanthus trojanus (Troya Kardeleni), Digitalis trojana (Troya Ykskotu), Matthiola trojana (Troya ebboyu), Beta trojana var. trojana (Troya Pancar),

Baz endemik bitkiler adlarn tarihi kalntlara sahip Antik kentlerden almtr: Ranunculus pedatus subsp. trojanus (Troya Dniei), Sideritis trojana (Troya Daay), Denizlide Centaurea hierapolitiana (Hierapolis Peygamber iei), Gaziantepte Astragalus balkisensis (Belks=Zeugma Geveni), zmirde Chionodoxa sardensis, Mersinde Silene pompeipolitana (Pompeiopolis Nakl), Kahramanmarata Convolvulus germaniciae (Germanikea Sarma) ve Verbascum germaniciae (Germanikea Srkuyruu), Konyada Ballota larendana (Larenda Leylimotu), Mulada Campanula telmessi (Telmessos aniei) ve Pastinaca tyrsia (Trysia Yabanhavucu).

g) Baz endemik bitkiler bulunduklar corafyadaki da adlaryla anlmaktadr:

Adanada Anthemis antitaurica (Antitoros Dalar Papatyas) ve Centaurea aladaghensis (Alada Peygamber iei), Adyamanda Allium nemrutdaghense (Nemrutda Yabani Soan) ve Veronica nimrodi (Nemrut Yavanotu), Arda Cerastium araraticum (Arda Karhals), Aksarayda Veronica hasandaghensis (Hasanda Yavanotu), Antalyada Allium tauricola (Toros Yabani Soan), Bellevalia tauri (Toros Da Smbl), Tragopogon olympicus (Olimpos Tekesakal), Origanum solymicum (Solymos=Tahtal Da Mercankk), Artvinde Alchemilla tiryalensis (Tiryal Da Arslanpenesi), Aydnda Scrophularia mesogitana (Mezogis = Aydn Da Sraotu), Centaurea mykalea (Samsunda Peygamber iei), Balkesirde Hypericum kazdagensis (Kazda Kantaronu) ve Hieracium idea (Kazda Mercang), Binglde Ranunculus bingoeldaghensis (Bingldalar Dniei),

h) Baz endemik bitkilerimiz lkemizdeki deniz, gl ve nehirlerin Antik zamanlardaki ve gnmzdeki adlar ile tanmlanmtr: Adanada Iris sari (Seyhan Nehri Sseni), Artvinde Stachys choruhensis (oruh Daay), Aydnda Verbascum maeandri (Menderes Srkuyruu), Balkesirde Allium proponticum var. proponticum (Marmara Denizi Yabani Soan), Boluda Crocus abantensis (Abant idemi), anakkalede Verbascum scamandri (Karamenderes Srkuyruu), Elazda Silene muradica (Murat Nehri Nakl) ve Verbascum euphraticum (Frat Srkuyruu), Erzincan ve anlurfada Ajuga chamaepitys subsp. euphratica (Frat Mayaslotu), Hakkaride Galium zabense (Zap Yourtotu), Ispartada Verbascum kovadanum (Kovada Srkuyruu), stanbulda Linum tauricum subsp. bosphoricum (Boazii Keteni) ve Onosma proponticum (Marmara Denizi Emzikotu),

i) Bir ksm endemik bitkilerimizin adlandrlmasnda Anadolunun nder kiileri, mitolojik olaylar ve kahramanlar kullanlmtr:

Balkesir ve anakkaleye zg bir kknar olan Abies nordmanniana subsp. equi-trojani (Troya At Kknar), Centaurea odyssei (Odysseus Peygamber iei), Karamanda Arenaria yunus-emrei (Yunus Emre Sracaotu), Antalyada Bolanthus mevlanae bu bitkilere rnektir.

Anadolu kkenli tanr ve tanralara, endemik trleri yine Anadoluda bulunan bitkiler zglenmitir

Patara doumlu Apollonun gzde bitkileri Smbl (Hyacinthus) ve Bambulotu (Heliotropium), Anadolulu tanra Hekatenin siklamen (Cyclamen), karahindiba (Taraxacum) ve mee (Quercus), tanra Selenenin anieidir (Campanula).(5) Yerli tanra Kibeleye zg iek ise menekedir (Viola).(6) Anadolunun endemik bitkilerinin yine Anadolunun z be z yerli tanr ve tanralarna zglenmesi, bu topran zgn bitkilerinin yine bu topraa zg kltrn ortaya knda rol oynadn kantlar.

Antik Yunan Uygarlndaki Korint nizaml stun balklarndaki motifler

Antik Yunan Uygarlndaki Korint nizaml stun balklarndaki motifler Anadoluda endemik trleri de yetien Acanthus bitkisinden bakas deildir.

Yaprak motifli bu stun balklarnn bulunduu Antik kentlerimizdeki kalntlar arasnda bu motiflere ilham veren endemik Acanthus bitkilerini grmeniz iten bile deildir. Gney, Bat ve Orta Anadolu illerinde Acanthus hirsutus, Dou Toroslarda A. dioscorides var. peringii, Dou Anadoluda A. dioscoridis var. laciniatus Kastamonu ve Yozgatta ise A. brevicaulis var. brevicaulis adl akantuslar Antik mermer sanatndaki yaprakl stun balklarna ilham vermi endemik bitkilerimizdir.

Nitekim gnmz botanik literatrnde baz bitkilerin cins adlarnn kayna da Anadolu Tanrlar olabilmektedir.

lkemizde endemik trleri olan, eitli yrelerde Ksamahmut Otu ve Yermeesi gibi adlar verilen Teucrium bitkisinin bilimsel cins ad, Kazda dolayndan doarak Troya Antik kentinin kysndan Ege Denizine dklen Karamenderes (Skamandros) nehrinin Antik dnemdeki tanrs olan Teucrosdan kaynaklanmaktadr.

VKARYANTLAR-VKARYANS

Aralarnda sistematik bakmdan yaknlk bulunan taksonlarn farkl blgelerde veya ekolojik ortamlarda birbirini temsil etmelerine Vikaryans denir. Ayn cinsin farkl trleri, ayn familyann farkl cinsleri veya ayn byk gruptan taksonlar arasnda vikaryans grlebilir. Vikaryantlar 4 fazda grlebilir: 1- Mevsimlik Vikaryantlar 2- Corafik Vikaryantlar 3- Ekolojik Vikaryantlar 4- Fizyografik Vikaryantlar

1- Mevsimlik Vikaryantlar:

Bunlar, mevsimlere bal dimorfizm gsteren vikaryantlardr.

rnein: G. dou Amerika'da yol kenarlarnda yayl gsteren;

Lactuca canadensis

Lactuca graminifolia (ilkbaharda iek aar)

(yazn iek aar)

trleri ayn kromozom saysna sahip ve interfertil olduklar halde farkl mevsimlerde iek atklarndan aralarnda mevsimsel izolasyon vardr.

Kaliforniyada yayl gsteren Pinus radiata P. muricata

hem ekolojik tercihi hem de ieklenme zamanlarndaki farkllklar sonucu izole olmulardr.

2- Corafik Vikaryantlar:

Bu vikaryantlar farkl corafi blgelerde birbirini temsil eden vikaryantlardr. Familya, cins ve tr seviyesinde vikaryantlara rastlanr.

Corafik Vikaryantlar:

Pinales takmndan Kuzey Yarkrede Pinaceae familyas egemendir ve Gney Yarkrede bu takm zellikle Araucariaceae familyas temsil eder. Pinaceae ve Araucariaceae vikaryant familyalardr.

vikaryant cinsler

Akdeniz blgesinde yaylm ve maki vejetasyonunun elemanlarndan biri olan Laurus nobilis, Kuzey Amerikann Kaliforniya Blgesinde Chapparal vejetasyonunda Lauraceae familyasnda Umbellularia californica tarafndan temsil olunur. Laurus ve Umbellularia,birbirine yaknl olan ve maki ile Chapparal formasyonu iinde Lauraceae familyasn temsil eden vikaryant cinslerdir.

Vikaryant trler

Abies cinsi Kuzey Anadoluda Abies nordmanniana, gneyde A.cilicica tarafndan; Erica cinsi Kuzey Anadoluda Erica arborea, Gney Anadoluda Erica manipuliflora tarafndan temsil olunur. Bu Abies ve Erica trleri Anadolunun kuzey ve gneyinde ayn cinsi temsil eden vikaryant trlerdir.

3- Ekolojik Vikaryantlar:

Farkl toprak artlarnda gelien ayn cinsin farkl trlerinin birbirlerini temsil etmeleri ekolojik vikaryanttr. Ayn cinse ait farkl trlerin Alp Dalarnda kireli ve silisli topraklarda birbirini temsil ediini ekolojik vikaryantlara rnek gsterebiliriz.

Kireli Toprak -Silisli Topraklarda vikaryans

Kireli Toprak - Silisli Toprak Ranunculus alpestris - Ranunculus gracialis Sedum atratum - Sedum alpestre Rhododendron hirsutum - Rhododendron ferrugineum Primula auricula - Primula hirsuta Achillea atrata - Achillea moschata

4- Fizyografik Vikaryantlar:

Ykseklie bal olarak farkllk gsteren taksonlar fizyografik vikaryanta rnek olutururlar. rnein alak seviyelerde yetien Myosotis sylvatica ile Phleum pratense, yksek seviyelerde yetien Myosotis alpestris ile Phleum alpinum gibi.