Türkiye’nin 120 Alpin Bitkisi - 120 Alpin Plants of Turkey

8/8/2019 Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi - 120 Alpin Plants of Turkey

1/100

TRKYENN

120 ALPN BTKS

TRKYENN

120 ALPN BTKSSema Atay - Grcan Gleryz

Canan Orhun - zcan Semen - Cem VuralSema Atay - Grcan Gleryz

Canan Orhun - zcan Semen - Cem Vural

Dalarmzdaki Zenginlik


2/100


3/100

Dalarmzdaki Zenginlik

TRKYENN

120

ALPN BTKS

Sema Atay - Grcan GleryzCanan Orhun - zcan Semen - Cem Vural

Hollanda Dfliflleri Bakanl, Matra Programnn katksyla baslmfltr.


4/100

Rubicon Vakf Hollanda merkezli uluslararas bir sivil toplum kurulufludur. Bi-yolojik eflitliliin korunmas, krsal kalknma ve her ikisinin uyum iinde gerekle-flebilmesi amacyla projeler yrtr. Bilgi ve deneyimleri Orta ve Dou Avrupa l-keleri, Balkanlar, Kafkaslar, Belarus, Rusya, Ukrayna ve Trkiyede uzun yllardr y-rttkleri alflmalara dayanr. Rubicon Vakf Trkiyede doa koruma kurulufllar,hkmet temsilcileri, yerel yneticiler ve halk ile iflbirlii iinde pratik ve kalc -zmler reten alflmalar yapmaktadr.

ISBN/EAN : 978-90-814408-1-3

Rubicon VakfRoghorst 117, 6708 KE, Wageningen, Hollandahttp://www.rubiconfoundation.org/

Kitabn tm haklar Rubicon Vakfnn olup,

yazl izni olmadan oaltlamaz, yeniden baslamaz.

Tasarm, Uygulama, Renk ayrm ve Bask:Dnence Basm ve Yayn Hizmetleriataleflme Sok. No. 15/2, 34410 Caalolu, stanbulTel: 0212 511 18 89 Faks: 0212 511 58 83

Kapak Fotoraf:

Aubrieta olimpica/Uluda obrizyas(Grcan Gleryz)

Kitaptaki Fotoraflar:Grcan Gleryz, Nihat Karakaya,zcan Semen, Cem Vural

Haziran 2009


5/100


6/100

Juncaceae (Hasrotugiller) ...................................................................................... 55

Lamiaceae / Labiatae (Ballbabagiller) ........................................................... 56

Lentibulariaceae (Bcekkapangiller) ................................................................ 60Liliaceae (Zambakgiller) ......................................................................................... 60

Linaceae (Ketengiller) ................................................................................................ 64

Onagraceae (Yakotugiller) ..................................................................................... 65

Morinaceae (Dikenligzelgiller) ......................................................................... 66

Orchidaceae (Salepgiller) ........................................................................................ 66

Papaveraceae (Gelincikgiller) ............................................................................... 67

Plumbaginaceae (Diflotugiller) ............................................................................. 68

Poaceae / Gramineae (Budaygiller) ................................................................ 69

Polygonaceae (Karabudaygiller, obandeneigiller) ....................... 71

Primulaceae (uhaieigiller) ........................................................................... 72

Ranunculaceae (Dnieigiller) .................................................................. 73

Rosaceae (Glgiller) ................................................................................................... 75

Rubiaceae (Kkboyasgiller) ............................................................................... 76

Saxifragaceae (Taflkrangiller) .............................................................................. 77

Scrophulariaceae (Sracaotugiller / Aslanazgiller) ............................... 78

Thymelaeaceae (Serediligiller) .......................................................................... 82

Vaerianaceae (Kediotugiller) ................................................................................. 82

Violaceae (Menekflegiller) ...................................................................................... 83

Doa Koruma .................................................................................................................. 85

Genel Tehditler ............................................................................................................... 86

Neler Yapabiliriz? .......................................................................................................... 87

Trkiye Ykseklik Haritas ...................................................................................... 90

Teknik Terimler .............................................................................................................. 92Kaynaklar .......................................................................................................................... 94

Kitaptaki Alpin Bitkiler ndeksi ........................................................................... 95


7/100

NSZLER

Trkiye Avrupann, Kuzey Afrika ve Yakn Dounun en zengin bitki

eflitliliine sahip lkesidir. Bu zenginlik bilim insanlar arasnda ok iyibilinmesine karfln, genel olarak halk arasnda pek bilinmez. BANET -Gnll letiflim A bu amala oluflturuldu ve alflmaya bafllad. Hollan-da Hkmetinin destei ile bafllatlan eitim ve farkndalk yaratma alfl-malarnda hedef, Trkiyede bitkisel eflitlilik ve nemli Bitki Alanlarnn(BA) tannmas ve korunmasyd.

Hollanda Hkmeti, ynetim kararlar alnrken halkn bu srece katl-masnn gerei ve nemine ok inanmaktadr. Bu adan BANET Proje-

si kapsamnda gereklefltirilen etkinlikleri, bafllatlan iflbirlikleri ve giri-flimleri byk bir ilgi ve memnuniyetle izledik. flte Trkiyenin 120 Al-

pin Bitkisi buna gzel bir rnek. Daclarn da bu iletiflim ana katlma-lar ve iflbirlii BANETin geliflmesi, glenmesi ve gnlllerin doakoruma amacyla veri toplamasna ok yardmc olacaktr.

Bernard G. Meijerman

Matra Program BaflkanHollanda Dfliflleri Bakanl

Planta Europa, BANET - Gnll letiflim An ilk admlarnn atld- 2007 ylndan beri desteklemektedir. Gnlller arasnda bir iletiflimann kurulmas ve halkn bitki koruma alflmalarna katlmasna ynelikbilgilendirme ve bilinlendirme etkinlikleri, ayn zamanda Planta Euro-pann byk nem verdii Avrupa Bitki Koruma Stratejisinin (ABKS) uy-gulanmas anlamna da gelmektedir. Dnyann drt bir tarafnda, gnll-lerin bitkilerin yaylfl ve karfl karflya bulunduu tehditlerle ilgili topla-d veriler, hepimizin bitkisel eflitlilik konusundaki bilgimizi arttrmak-

tadr. Bu zellikle Trkiye gibi, ok zengin bitki rtsne sahip bir lkedebyk bir ihtiyatr. Trkiyenin bitkisel eflitliliinin tannmas, deerininanlafllmas ve korunmas amacyla eitim, farkndalk yaratma ve korumaalflmalarnda BANET gnllleri bir inisiyatif bafllatmfl, bir yol a-mfltr.

5


8/100

Bu nedenle Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi kitab, her ne kadar ierdiibitkiler Trkiyenin zengin florasnn toplam says ile kyaslanamayacakkadar az olsa da, dalardaki olaanst bitkisel zenginlie halkn ilgisini

ekmek ve bilgilendirmek asndan nemli bir ara olacaktr. Planta Eu-ropa olarak BANET ekibini tebrik ediyor, doal bitkileri arafltrma ve iz-leme alflmalarna katkda bulunacana inandmz bu rehber kitabaHosgeldin! diyoruz.

Jan-Williem SneepPlanta Europa Baflkan

Dacln temelinde dalar, dalarda olmay ve dalarda olan her fleyisevmek yatar. Dalar sevmek, doay ve doadaki her fleyi sevmeyi vekorumay da gerektirir. Daclar, hayatlarnn en heyecan verici ve anlam-l zamanlarn dalarda geirirler, dalarn gzelliklerine, kltrlerine vecanl trlerine de ayn ilgi, sevgi ve anlayflla yaklaflrlar. Daclkta dikkatedilmesi gereken ilkelerden biri de, da ekosistemlerini kirlilik baflta ol-mak zere, eflitli tehditlerden korumaktr. Gnmzde dalara kanlarnsays artarken, dalarn da daha fazla korunmas gerekiyor. Artan insanhareketlilii ve basklar azaltmann en etkin yollarndan biri, dalarnnemi ve zelliklerini anlatabilmekten geer. Trmanmaktan ve orada ol-maktan byk keyif aldmz dalarda yaflayan canllar ve ekosistemleritanmak ve renmek daclar iin ayr birer heyecan kaynadr. Olmasgereken, kullanann korumasdr ve biz daclar, dalar korumakla y-kml en nemli gruplarn baflnda geliriz.

Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi gibi rehber kitaplar daclara ve doayseven herkese ok yararl olacaktr, emei geenleri kutluyorum.

Ali Nasuh Mahruki

AKUT Arama Kurtarma DerneiYnetim Kurulu Baflkan

6


9/100

BAfiLARKEN

Dalarda havasn, kokularn ve evremizdeki her fleyi alglayarakyrmek, bedenimize ve ruhumuza ok fley katar: hareket etmek, oksi-jen depolamak, dinleflmek ama ayn zamanda ruhsal rahatlama ve ke-yif vermesi asndan. Siz de bizim gibi, dalarda yrmekten bykg ve ilham alan amatr, profesyonel ya da merakl bir doa severse-niz, bu kitap ilginizi ekecektir.

Dalar ve alpin kuflaklar olaanst ekici ve byl yerlerdir: Tek-rar, tekrar gitmek istediiniz, her defasnda ok fley rendiiniz ve hepreneceiniz. Uzun yllar dalarda bilimsel arafltrmalar ve doa ko-ruma alflmalar yapan bizler dalar, alpin kuflak ve alpin bitkiler hak-knda rendiklerimizi sizinle paylaflmak istedik. Dalarn alpin kuflak-lar hakknda ne kadar ok fley renir ve bunu paylaflrsak, yeryzn-deki yaflam destekleyen en nemli ekosistemlerden biri olan dalar-mz o kadar koruyabileceimizi ve dalarda yryfl daha ok seve-ceinizi biliyoruz.

Dalarn alpin kuflaklar, ayamzn altnda paralanmfl kayalarnbulunduu ve evrenizi gz alabildiince grebildiimiz en yksek ke-simleridir. Buralarda kayalklar, kaya atlaklar ya da kk tafllar ara-snda tek, tek ya da yastk fleklinde kme, kme geliflmifl bitkiler gr-rz. Bunlar, dalarn bu kesimindeki sert iklim koflullarna: kuvvetlirzgara, soua, gece ile gndz arasndaki byk scaklk farklarnave ok uzun sre erimeyen kara uyum salamfl zel alpin bitkileridir.

Bu kitap ile, Trkiyedeki tm alpin kuflak bitki rtsn deil ama,baz dalarmzda karfllaflabileceiniz, nispeten yaygn baz alpin bit-kilerimizi bilgi ve ilginize sunuyoruz. ok yksekte olmalarnn verdi-i yalnzlk ve koruma gvencesinin artk kalmad gnmzde, kar-fl karflya bulunduu tehlikeler nedeniyle alpin bitkilerimize karfl, yet-kili/yetkisiz, botanik bilimi ile ilgilenen/ilgilenmeyen, bilimsel arafltr-ma yapan/yapmayan, dalarda yaflayan/yaflamayan ve yryfl ya-

pan/yapmayan hepimiz, belli bir sorumluluk taflyoruz. Dalarn alpinkuflaklarnn ve baflta alpin bitkiler olmak zere, buralarda yaflayan tmcanllarn nemini ve tm insanlk ve yeryz iin korunmas gerekti-ini hatrlatmak istiyoruz. Trkiyede rnekleri son yllarda byk bir

7


10/100

hzla oald gibi, dalarmz belli bir miktar gelir amacyla yaplafl-maya amak ve betonlafltrmak yalnzca birka kiflinin yetki ve sorum-luluuna braklamaz. Yeryznn, en kk bakteriden en byk me-

meliye kadar birbiriyle balantl dev bir yaflamsal a olduu ve insa-nolunun kendini bu canl ve dinamik yaflamsal adan bir izgi ya dabaflka bir fleyle ayramayaca unutulmamaldr. Dalardan bir flekildeyararlanma ve kullanma hakkna sahip, hemen dibinde ya da Trki-yede yaflayan herkesin, onlarla ilgili alnan ve uygulanan ynetsel ka-rarlara dorudan ya da dolayl katlm en doal haklardr. Herkesin bubilgi ve bilinle hareket etmesi gerektiini vurguluyor, bu kitap vesile-

siyle btn dalarmz sevgiyle selamlyoruz.

TEfiEKKRLER

ok ksa bir srede dflnceden eyleme geirdiimiz bu kitaba oksayda kifli ve kurumun katks oldu. Kitabn hayata getirilmesinde fi-kir veya neri, bilimsel veya grsel, maddi veya manevi, kk veya

byk destei olan herkesi burada listelemek maalesef mmkn deil.ncelikle kitaba finansal destek salayan Hollanda Dfliflleri Bakanl,Matra Program, kiflisel gayretleri ve destekleri iin Bernard G. Mei-jerman ve Anke Reuvekampa; BANET Projesi- fiubat 2009 AntalyaToplantsna katlarak bizlere ilham veren AKUT Arama KurtarmaDernei yneticileri ve yelerine; kitaptaki haritay hazrlayarak kul-lanmamza izin veren Doa Derneine teflekkr ederiz. BANET Pro-jesi alflmalarn koordine ve organize etmemize yardmc olan zlemDadeviren ve Didem Doruz baflta olmak zere, bizlere fikirler ve il-hamlar veren tm BANET ekibine ok teflekkrler.

8


11/100

KTAP HAKKINDA

Trkiye, te biri yalnzca lkemize zg olmak zere, yaklaflk11.000 iekli bitki ve ereltiye ev sahiplii yapar. zellikle son yllar-daki botanik arafltrmalar, olaanst zengin bitki ve habitat eflitlilii-nin daha iyi tannmasna katkda bulunmufltur. Ancak bu zengin eflit-lilik byk bir hzla bozulmaya, paralanmaya ve yok olmaya baflla-mfltr. Bu nedenle arafltrmaclarn ya da doa korumaclarn dflndapek bilinmeyen Trkiyenin zengin biyolojik eflitliliinin tanmlanma-s ve neminin kamuoyuna anlatlmas ok gerekli ve nceliklidir.

Bu amala, 1990l yllarn baflnda Trkiyede doa koruma alfl-malar ve bilimsel arafltrmalarda iflbirlii yapan kurum (Doal Ha-yat Koruma Dernei, Fauna & Flora International ve stanbul niver-sitesi, Eczaclk Fakltesi) Trkiyenin nemli Bitki Alanlarn (BA)belirleme alflmalarna bafllamfltr.

nemli Bitki Alan (BA) ksaca, bitkisel eflitlilik asndan ok

zengin, nadir ve/veya endemik (dnyann baflka hibir yerinde doalolarak yetiflmeyen) bitkilerin zengin topluluklar ve habitatlarn ieren

bir yer olarak tanmlanabilir.

Bilimsel arafltrmalara ve uluslararas BA kriterlerine dayanan Tr-kiyenin BAlarn belirleme alflmalar, eflitli niversiteden ok sa-yda bilim insanyla iflbirlii iinde on yldan uzun bir zamanda tamam-land ve gnmze kadar lke apnda 144 BA listelendi. Bunlardan

ilk 122 BA, 2005 ylnda, Trkiyenin 122 nemli Bitki Alan ki-tabnda yaymland. Hemen sonra, Trkiyenin dousunda, Bak-Tif-lis-Ceyhan (BTC) petrol boru hattnn getii toplam 10 ilde stanbulniversitesi, Eczaclk Fakltesinin koordinasyonunda yrtlenalflmalar sonunda 22 BA daha Trkiyenin BA listesine eklendi.

Trkiyenin BAlarnn belirlenmesinin ardndan sra, BAlarn

bulunduu illerdeki ilgi gruplarn (hkmet temsilcileri, yerel yneti-ciler, niversiteler, sivil toplum kurulufllar, ifl dnyas ve genel kamuo-yu) bilgilendirmeye geldi. Bu amala BANET Proje alflmalarna2007 ylnda baflland. Proje kapsamnda ilgi gruplaryla iletiflim kuru-larak BAlar hakknda dzenli bilgi ve haber akfln salamaya, ei-

9


12/100

tim malzemelerinin paylafllmasna ve doal kaynaklarmzn koruna-rak kullanlmasna ynelik alflmalar yapld. Elinizdeki kitap da,BANET Projesi erevesinde baflta daclar olmak zere, doa yr-

yflleri yapanlar ve doa severlere dalk BA'larda grecekleri yk-sek da bitkileri (alpin bitkileri) hakknda bilgi vermek amacyla hazr-land.

Kitap, Trkiyenin baz dalarnda alpin kuflak ekosistemi, bitki rt-s eflitleri ve bitkilerine genel bir bakfl niteliindedir. Doal olarak,120 adet bitkiyi ieren byle kk bir kitap ile Trkiyenin btn al-pin bitki rts eflitleri ve bitkilerini kapsamak mmkn deil. Byle

bir ifl ok daha spesifik bir proje ve zaman gerektirir. Bu kitapta genelolarak Trkiyenin bitkisel zenginlii, baz dalarmz ve bulunduklarblgelerde alpin kuflak ve bitkileri hakknda bilgi vermeye ve karfl kar-flya bulunduklar tehlikelere dikkat ekmeye alflld. Dalarda yr-yfl yapanlarn ve doa severlerin karfllaflabilecekleri baz bitkiler, fo-toraflar ve mmkn olduu kadar basit bir flekilde tantld. Familya-larna gre tantlan alpin bitkiler, kitap sonundaki indekste alfabetik

olarak sraland.Kitap, modern dnyann yaratt kargafla, flaflknlk ve bafl dndr-

c hzda yaflamaya alflan ve doay bir flifa olarak kullananlar iin k-k bir rehberdir. Dalara kmanz, zihninizi boflaltmanz, sakinleflme-niz ve mkemmel uyumun farkna vararak doa ile btnleflmenizeyardmc olmak iin.

TRKYENN BTKSEL ZENGNL

Yeryznde lman iklim kuflandaki en zengin bitki rtsne sahiplkelerden biri olan Trkiye, bu bitkisel zenginliin yaklaflk %35ikendine zg (endemik), 11,000 civarnda iekli bitki ierir. Buna ekolarak, halen lman iklim kufla iinde kltr yaplan ok sayda ta-rm rnnn (tahllar, baklagiller, yem bitkileri ve meyve aalar vb.)

yabani atalarnn kkeninin Anadolu olduu da bilinmektedir. Trki-yenin doal bitki zenginliinin bir baflka zellii de, her yl yzlercetbbi bitki ve iek soannn doadan toplanarak ihra edilmesidir. Bu-gn ss bitkisi olarak tm dnyada bahe dzenlemelerinde kullanlan200 aflkn cinse ait yzlerce bitkinin orijini Trkiye florasdr.

10


13/100

Florasndaki bitkilerin yan sra onlarn doal yaflam alanlar (habitat-lar) da Trkiyenin corafik, iklimsel ve jeolojik zelliklerine paralelolarak byk bir zenginlik ve eflitlilik gsterir. Bunlar arasnda step-

ler; ky kumullar; sulak alanlar; nehir vadileri ve deltalar; turbalklar;eflitli karakterdeki meralar; fundalklar; mefle, fstk am, sla or-manlar ve Doal Yafll Ormanlar gibi uluslararas lekte nemli habi-tatlar yer alr.

DALARIMIZIN NEM

Birleflmifl Milletlerin, 11 Aralk gnn Dnya Dalar Gn ilanettii 2002 ylndan beri ok sayda lkenin hkmet politikalar vebaflta IUCN (Dnya Doay Koruma Birlii) olmak zere, pek okuluslararas doa koruma sivil toplum kuruluflu, dalarn yeryzndekiyaflama katks ve doa koruma asndan nemi, karfl karflya bulun-duu tehlikeler, srdrlebilir kullanm ve korunmas konularna n-celik vermeye bafllamfltr. Bu amala uluslararas, ulusal ve yerel ey-

lem planlar gelifltirilmifl ve uygulamaya konmufltur. Dalarn biyolo-jik ve kltrel zelliklerinin koruma altna alnmas ve korunarak kul-lanlmasn teflvik etmek amacyla projeler yrtlmektedir.

Dalarn yaflamsal nemini afladaki gibi zetleyebiliriz:i) klimi ve yafl miktarn etkileyen dalar, su dngsnde ok

nemli bir rol oynar.

ii) Dalarn bitki rts ve topraklar yamur sularn depolar veakarsular dzenler. Buna bal olarak, dalardan akan akarsularla ve-rimli alvyon topraklar eteklerdeki ovalar besler ve buralarda yafla-yanlara katkda bulunur.

iii) Dalar, yalnzca yre halknn sosyal ve ekonomik flartlar deil,btn lke iin gda, temiz hava ve dier doal kaynaklar asndan ha-yati nem taflr. Hemen hemen tm sektrleri (tarm, ormanclk, turizm

vb.) besler ve ekonominin geliflmesine katkda bulunur (su, ormanrnleri, hayvanclk, madenler vb.).

iv) Salkl da ekosistemleri yalnz doal yaflam (bcek, kufl, srn-gen, memeli vb. yaban hayat) asndan deil bunun bir paras olan in-

11


14/100

sanolu iin de ok eflitli yararlar sunar: rn. toprak kaymas, erozyonve sel gibi doal afetleri nler vb.

v) klim deifliklii ve kresel snmaya karfl ok nemli fonksiyon-lara sahiptir: Ekosistemleri, iklimi (scakl ve yafl vb.) ve yaflamnsu dngsn dengeler, atmosfere salnan karbonu emer vb. Bunlara,ayrca dalarn rekreasyon ve estetik deerlerini de eklememiz gereki-yor.

vi) Ev sahiplii yapt zengin canl tr ve habitatlaryla dalar, bi-yolojik eflitlilie ok nemli bir katkda bulunur: rn. Trkiyenin 144

nemli Bitki Alanndan 60 tanesi (yaklaflk % 42si) dalk alandr.vii) Dalar baz ok nadir ve endemik bitkilerin sndklar son ko-

runaklardr. Trkiyede endemik bitkilerimizin nemli bir orann ba-rndrr: rn. Gney Anadoludaki dalarda (Toros Dalar) endemizmoran yaklaflk %20dir.

DALARIN ALPN KUfiAKLARI VE BTKSELZENGNL

Ilman ve tropik iklim kuflandaki yksek dalarda aa snrnnzeri - kar snrnn altndaki blge alpin kuflak olarak tanmlanr. Alpinkuflan bafllad yer (alt snr) dnyann farkl blgelerine gre dei-flebilir: rn. skoyada 1000 m, svire Alplerinde 2000 m ve Bat Hi-malaya Dalarnda ise 3700 mden bafllar. Alpin kuflak bitki rtsnnen nemli zellikleri arasnda, aa topluluklarnn yer almamas, an-cak sulak alanlar ile kurak alanlarn bir arada bulunmas saylabilir. l-kemizde ise blgelere gre deiflmekle birlikte, yksek dalarda yakla-flk 1800 mde subalpin (alpin blge alt) kuflak bafllar, yaklaflk 2000mden sonra tipik alpin kuflak olarak devam eder. Subalpin kuflak aa-larn seyreklefltii bodur al ve nemli ayr topluluklarnn egemen ol-duu geifl kufladr.

Alpin kuflakta birka metrelik kk bir alanda karlar altnda, eriyenkardan hemen sonra veya kaya atlaklarnda geliflen, kurakla daya-nkl (su depolayan) bitkilere rastlanr. Kurakla dayankl bu bitkiler,bir l bitkisinde olduu gibi, gneye bakan dik yamalarda gn orta-

12


15/100

snda 50C ve daha yksek scaklklara maruz kalabilir. Byle kkbir alanda bir yanda sulak alanlara uyum salamfl, dier yanda ise ku-rakla dayankl bitkilerin geliflmesi, alpin kuflan olaanst zellik-lerinden biridir.

Alpin kuflakta su, rzgr, buzul hareketleri, donmay izleyen erime-den dolay gevfleme, tafl ynlarnn kaymas, dflen kayalar, kayalarnatlamas ve paralanmas, ince topran suya doymasyla akan amurgibi erozyon sreleri ve scaklk farklaryla devaml ve nemli miktar-da bir hareketlilik sz konusudur. Alpin kuflakta kar, nispeten az rzgaralan sel yataklar veya kaya atlaklar gibi korunakl blmlerde uzunsre kalr. Karn biriktii bu blmlerde toprak ok daha nemli ve be-sin maddeleri bakmndan zengindir.

Alpin kuflan karakteristik zelliklerini oluflturan mikro habitatlar,arazinin engebesine, bakya ve yamalara gre deifliklik gsterir. G-neflin ve rzgarn etkisine bal olarak deiflen toprak nemi, scaklk vezemin arasndaki etkileflimler nedeniyle, ok ksa mesafelerde ok b-yk deifliklikler grlr. Mikro habitatlardaki bu deiflikliklerin de et-kisiyle alpin kuflak ok zengin bir biyolojik eflitlilik ierir.

Dalardaki alpin kuflaklarda grlen mikro habitatlardan en nemli

on tanesi afladaki gibi sralanabilir (Ellenberg, 1988):- kayalklar ve kaya atlaklar- kaya bloklar- kk tafllk yamalar- drenaj iyi da bayrlar/srtlar

13

Bozda Erciyes Da


16/100

- mevsimsel su basan sel/kar yataklar, ukurlar- az eimli yamalar (topra sabit)- dik yamalar (topra akan)

- tmsekli dzlkler- turbalk ve dier sulak alanlar- gzeler, pnarlar, kk akarsular ve gller

Mikro habitatlar ve bu habitatlara uyum salamfl canl trleriyle okzengin bir biyolojik eflitlilie sahip alpin kuflakta ayn zamanda bitki-sel eflitlilik de flaflrtcdr: yaplan arafltrmalarla alpin kuflakta on te-mel bitki grubu tanmlanmfltr. Bunlardan sekizi iekli bitkiler olup

en nemli drd aflada verilmifltir (Krner, 2001):- toprak zerine yatk odunsu bitkiler (bodur allar)

- otlar [Gramineae (Budaygiller)] ve ayakotlar (Carex)- ok yllk otsu bitkiler (genellikle rozetsi yapda)- eflitli tipte yastk fleklinde kmeler oluflturan bitkiler

Alpin kuflak on temel bitki grubundan ikisi ise ieksiz bitkilerdir:- karayosunlar (baz blmlerde ereltiler)

- likenler

Alpin kuflak habitatlarndaki bitkiler, parlak renkli iekleriyle ksaaralklarda byk deifliklik ve eflitlilik gsterir. Arlkl olarak otsutrleri ieren nemli ayr topluluklar, orta ve gerek alpin kuflakta ege-mendir. Dzensiz aalarn ve kk yamalar fleklindeki aa topluluk-larnn azalmaya bafllad geifl kuflanda (subalpin kuflak) az ok bo-dur allar da grlr. Buradan yukarya doru ilerledike, sk imen-

likler kk yamalar fleklinde azalr ve sonunda hareketli/oynar tafllarve kayalar arasnda kaybolur.

Tm dnyada alpin kuflakta yaklaflk 8000-10.000 tr iekli bitki ta-nmlanmfltr (Krner, 1995). Yeryznde yaklaflk 250.000 iekli bit-kinin olduu kabul edilirse, alpin kuflak bitkileri bu rakamn %4noluflturmaktadr. Aslnda, alpin kuflaklarda dflk ykseltilerdeki dieralanlara kyasla, daha zor ve olumsuz flartlarn hakim olduu dfln-

lrse, bu oran ve sz konusu bitkisel eflitlilik olduka yksektir.

Alpin kuflak tipik bitkilerinden biri olan yumakotu (Festuca spp.),dan bu kuflana ulaflldn gsteren en iyi gstergelerden biri say-lr. Dier Alpin bitkileri de hemen sonra grlmeye bafllar.

14


17/100

ALPN BTKLER TANIYALIM

Dalarn alpin kuflak bitkileri, gvdelerine oranla iri, narin grnm-l iekleri olan kk, zarif ve gzel bitkilerdir. Alpin bitkilerin bykbir ksm ok yllktr. Ancak geliflme mevsimi ok ksa olduu iin i-eklenme ve tohum verme zamanlar birbirine ok yakndr. rneinUludada geliflme mevsimi yaklaflk 180-200 gn arasnda deiflir.

Bilim dnyasnda orofit bitkiler olarak da isimlendirilen alpin bitki-

ler kuvvetli flk, dflk scaklklar ve bununla balantl oluflan toprakzellikleri gibi sert iklim koflullarnda yaflamlarn srdrmek zorunda-dr. Bu nedenle, baz alpin bitkilerin yapraklar sert, bazlar sivri ve o-

unlukla yuvarlaktr (rn. Gramineae ve Cyperaceae). Orofitler canl

ve parlak renkleriyle gsteriflli ieklere sahiptir (rn. Orchidaceae,

Primulaceae ve Gentianaceae). Bu canl renkli iekler, baflta kelebek-ler olmak zere, bcekleri cezbederek tozlaflmaya neden olur.

Alpin kuflak bitkilerinin bodur ve srnc olmasna bir neden ola-rak, bulunduklar yksekliklerdeki scakln dflk olmas gsterilir.Aslnda bu doru bir yaklaflm saylmaz, nk alpin bitkiler gnefllignlerde en azndan birka saat olduka iyi snabilir, bu nedenle daha

15

Festuca punctoria Yumak otu


18/100

dflk ykseltilerdeki bitkilere gre srekli daha souk bir ortamda bu-lunduklar sylenemez.

Botanikiler bir bitkiyi teflhis ederken bu amala oluflturulan zel ta-n anahtarlarn kullanrlar. Bilimsel terimlerle dolu bu tan anahtarlar-n takip etmek zordur. Bununla birlikte doay ve bitkileri tanmaya ka-rar verdiyseniz bu tr bilimsel terimleri renmeniz ve anahtarlardanzorlanarak da olsa yararlanmanz hem ok nemli, hem de ok zevkli-

dir. Trkiyenin 11.000 civarndaki bitkisi de Trkiyenin Floraskitabnda zel olarak hazrlanmfl anahtarlar yardmyla teflhis edilmek-

tedir. Trkiyenin Floras (The Flora of Turkey and the East Aegean

Islands) ngiliz botaniki P.H. Davisin liderliinde 1965-1988 yllararasnda 10 cilt olarak yaymlanmfltr. Dnyann en kapsaml ve nem-li botanik arafltrmalarndan biri olarak kabul edilen bu byk eserin 11.ve son cildi Trk botanikilerin koordinasyonunda 2000 ylnda yaym-lanmfltr.

Yalnzca bilim adam ya da uzman arafltrmaclar iin deil, doaya

ve bitkilere merakl herkes tarafndan anlafllabilmesi amacyla eliniz-deki kitapta bol fotorafa yer verilmeye alfllmfltr. Hata pay her za-man yksek olmakla birlikte, dalarda - zellikle alpin kuflakta - yrr-ken karfllafltnz bitkileri, fotoraftan teflhis etmeniz de mmkndr.

Bu kitapta baz dalarmzn alpin kuflanda grebileceiniz 120 bit-ki yer almaktadr. Bu bitkilerin seiminde, kitabn yazarlar arasndakibilim adamlarnn uzun yllar zerinde alflt Uluda, Spil Da,

Bozda, Babada ve Erciyes Da gibi baz dalar ne kmfltr.

16


19/100

TRKYENN 120 ALPN BTKS

Linum olympicum Uluda keteni


20/100

APIACEAE / UMBELLIFERAE (MAYDANOZGLLER)

Bupleurum falcatum subsp.persicum Trpan yaprakl tavflankula

Yaklaflk 70 cmye boylanan ok yllk bitki. Basit gvdeli veya

seyrek olarak dallanr, gvdenin st ksmndaki iekler youn bilefliksalkm durumlu. Kuzey, Dou ve Gney Anadoluda 1700-3600 marasnda kayalk yamalar, tafllk ve ayrlk alanlarda yetiflir. Temmuz-

Eyll aylarnda ieklenir.

Heracleum argaeum

Erciyes tavflanclotu

Yaklaflk 1 mye boyla-nan, endemik ok yllkbitki. Alt yapraklar geniflve loplu. Anadoludasnrl olarak 1600-3000

m arasnda volkanik ka-yalk ve tafllk yamalar-da yetiflir. Haziran-Aus-tos aylarnda ieklenir.

18


21/100

Heracleum humile

Bodur tavflanclotu

Yaklaflk 60 cmye boyla-nan, ok yllk bitki. Gvdesi

toprak altnda geliflir. ncekiyllardan kalan yaprak sapla-rnn dz kt benzeri kalnt-lar yaka fleklinde karakteris-tik olarak, gze arpar. Kuzey,Gney ve Anadoluda,1600-3000 m arasnda kayalkyamalar, tafllk ve ayrlkalanlarda yetiflir. Temmuz-Ey-ll aylarnda ieklenir.

Olymposciadium caespitosum Peri flemsiyesi

Yaklaflk 30 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yuvarlak gvdesi dal-lanr, tysz veya ok ince tyldr. Yapraklar ounlukla tabanda yeralr. Kuzeybat ve Gneybat Anadoluda 1700-2000 m arasndaki ya-malarda, kiretafl kayalklarnda yetiflir. Temmuz-Austos aylarndaieklenir.

19


22/100

ASTERACEAE / COMPOSITAE (PAPATYAGLLER)

Achillea multifida Eblmlk / Afll / Civanperemi

Yaklaflk 30 cmya boylanan, ok yllk bitki. Yapraklar seyrek tyl,tabanda 2-3l teleksi-blk ile teleksi-kesik paral. Beyaz ieklerinitaflyan baflk 4-20 iekten oluflur. Uludada 1700-2550 m arasnda,orman aklklar ve alpin yamalar zerinde yetiflir. Haziran-Eyllaylarnda ieklenir.

Anthemis cretica subsp. argaea

Erciyes dapapatyas

Yaklaflk 7 cmye boylanan okyllk bitki. Rizomlu yatk gvde-si, youn gri-beyaz tylerle kapl-dr. Yapraklar tys paral, iekdurumunu evreleyen yapraks ya-plar kahverengi kenarldr. Erci-yes Danda 3700 mye kadarkayalk ve tafllk yamalarda yeti-fli. Temmuz-Austos aylarnda i-

eklenir.

20


23/100

Centaurea drabifolia subsp. drabifolia

Peygamber iei / Gelin dmesi

Yaklaflk 40 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Odunsu kklbasit gvdesi kmeler oluflturur. Yapraklar beyazms kee gibi tyl,

zeri prtkldr. Kuzeybat Anadolu ve Anadoluya geifl blm-lerinde, 1200-2500 m arasnda kayalk yamalarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

Cirsium lappaceum

Kygren

Yaklaflk 120 cmyeboylanan ok yllk bitki.Gvdesi bolca dallanr.Kuzey Anadolu ve DouAnadoluya geifl blm-lerinde, 500-3000 m ara-

snda kiretafl kayalkla-r, tafllk alanlar ve bayr-larda yetiflir. Temmuz-Ey-ll aylarnda ieklenir.

21


24/100

Doronicum bithynicum

subsp. bithynicum

Kaplanotu

Yaklaflk 75 cmye

boylanan, endemik okyllk bitki. Rizomlugvdenin alt yapraklarsalg tyldr. Kuzey-bat Anadoluda 1500-2200 m arasnda ormanve bodur al topluluk-lar iinde ve tafllk ya-malarda yetiflir. Mays-Austos aylarnda i-eklenir.

Erigeron olympicus

Uluda flifaotu

Yaklaflk 10 cmyeboylanan, ok yllk bit-ki. Gvdesi basit veya

ortasndan itibaren sey-rek olarak dallanr, kabaksa tyldr. Her gv-dede, iekleri taflyanbaflkta 1-2 iek bulu-nur. Kuzeybat Anado-luda 2000-2400 m ara-snda kayalk ve mermertafllk alanlarda yetiflir.Haziran-Temmuz ayla-rnda ieklenir.

22


25/100

Helichrysum graveolens Gveotu / lmeziek / Altnbaflak

Yaklaflk 35 cmye boylanan, ok yllk bitki. nce srnc gvdesi(stolon), seyrek ya da bol ipeksi yns tylerle kapldr. iekleritaflyan baflk ok sayda, kremsi youn yns/tyl yalanc flemsiye

fleklinde geliflir. Anadoluda yaygn olarak 900-3670 m arasnda ormanve bodur al topluluklarnda nemli aklklar, alpin ve subalpinayrlarda yetiflir. Haziran-Eyll aylarnda ieklenir.

Hieracium bornmuelleri

Mercangfl / Kenger otuYaklaflk 65 cmye boy-

lanan ok yllk bitki.Gvdesi ok saydadr veyldzs tylerle kapldr. Dik-drtgensi mzrak ya da elipsfleklindeki yapraklarnn b-ykl tabandan uca doruazalr. Kuzey, ve GneyAnadoluda 500-2000 m ara-sndaki ormanlk, ayrlk vekayalk alanlarda yetiflir. Ha-ziran ve Austos aylarndaieklenir.

23


26/100

Hieracium pannosum Tyl farekula /Trnak otu

Yaklaflk 60 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvde yldzs ve uzun

yumuflak tyldr. Yapraklar gvdenin taban ksmnda younlaflr: 4-20 cm ters mzraks veya ters yumurtams, uzun yns tyldr. Kykesimleri ve Anadoluda, 1000-2700 m arasnda orman aklklar vekayalk yamalarda yetiflir. Haziran-Eyll aylarnda ieklenir.

Jurinea cadmea Bozda geyikgbei

Gvdesiz, endemik ok yllk bitki. Dou Akdeniz lkelerine zgbitkinin yapraklar rozetlidir. iekleri taflyan baflck sapsz, nadirenok ksa sapl, yuvarlaktr. Bat Anadoluda 1070 - 2100 m arasnda dazirvelerinde ve kayalklarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda iekle-nir.

24


27/100

Jurinea consanguinea

Geyikgbei

Yeflil gvdeli, ok yllkbitki. Gvdesi basit veyadall, seyrek ams tyl-

dr. iek durumu uzun,iek saplar zerinde tek-lidir. Kuzey, Bat, Gneyve Anadoluda, denizseviyesinden 1950 myekadar yaylfl gsterir. S-rlmfl tarlalar, stepler, ka-yalk ve ormanlk alanlar-

da yetiflir. Mays-Austosaylarnda ieklenir.

25

Jurinea cadmea Bozda geyikgbei


28/100

Scorzonera cana var.jacquiniana Tyl tekesakal / Tyl yemlik

Yaklaflk 55 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yar yatk gvdesi ty-l ya da tysz olabilir. Her gvdede 1-7 arasnda iek taflyan baflkbulunur. Anadoluda daha yaygndr. Trkiyede 950-2400 m arasn-da dank bir yaylfl gsterir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

Scorzonera pygmaea subsp.pygmaea Cce yemlik / skorina

Yaklaflk 11 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Kkleri kalnve silindirik, gvdesi yastk fleklinde kmeler oluflturur. Yapraklar in-ce uzun, seyrek tyldr. Kuzeybat ve Gneybat Anadoluda 1600-2500 m arasnda kiretafl kayalklar zerinde yetiflir. Haziran-Austosaylarnda ieklenir.

26


29/100

BORAGINACEAE (HODANGLLER)

Miyosotis alpestris subsp. alpestrisAlpin unutmabeni / Alpin minesiYaklaflk 35 cmye boylanan, ok yllk bitki. Rizomlu gvde yaprak-

lar yumurtams-fleritsi ve taban yapraklar yumurtams-eliptikflekillerdedir. Trkiyede yaygn olarak 410-3500 m arasndaki kayalkyamalar ve ayrlarda yetiflir. Nisan-Austos aylarnda ieklenir.

Paracaryum lithospermifolium var. cariense

Taflkesen yaprakl parakarya / Sedefotu yaprakl parakarya

Yaklaflk 25 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi yatay olarakuzayarak uta ykselir, youn grimsi-beyaz krem renkli tylerlekapldr. Meyveler dairemsi, kanatl ve zeri salg tyldr. Gneybat

27


30/100

ile GneyAnadoluda790-3050 marasnda ki-retafl ve

volkanik ka-yalk yama-lar ve tafllk-larda yetiflir.Nisan-Aus-tos aylarnda

ieklenir.

Onosma isauricum Emzikotu / Balz

Yaklaflk 14-45 cm boylanan, endemik ok yllk bitki. Gvdesi dik,basit veya dallanr. Yapraklar mzraks-dikdrtgensi, bazen taban vegvde yapraklar kaflks flekillerdedir. Anadoluda 300-3000 marasnda orman aklklar, kayalk yamalar ve step alanlarda yetiflir.Nisan-Eyll aylarnda ieklenir.

28

Paracaryum lithospermifolium var. cariense


31/100

BRASSICACEAE / CRUCIFERAE (HARDALGLLER)

Aethionema

oppositifolium

TaflantaYaklaflk 5 cmye boyla-

nan ok yllk bitki. Yastkfleklinde kmeler oluflturanbitkinin yapraklar etli, kar-fllkl dizilidir. Meyve yu-murtams, kanatsz veya u

ksmnda ok ksa kanatl-dr. Anadolu dalarnda2000-3000 m arasnda ka-yalk yamalar, kaya atlak-lar ve tafllklarda yetiflir.Haziran-Temmuz aylarndaieklenir.

Alyssum argyrophyllum

Gmfl yaprakl kuduzotu

Yaklaflk 20 cmye boyla-nan, endemik ok yllk bit-

ki. Krlgan, srnc gv-desi youn gmfl renklitylerle kapldr. iek du-rumu yar flemsiye fleklindeve bol ieklidir. Meyve ge-nifl elips fleklinde, yountyldr. Gney Anado-luda 1200-2100 m arasndakayalklar ve tafllklarda ye-tiflir. Nisan-Temmuz ayla-rnda ieklenir.

29


32/100

Arabis caucasica

subsp. caucasica

Kafkas kazotu /

Kazteresi

Yaklaflk 35 cmye ka-dar boylanan, ok yllkbitki. Gvdesi srncveya tabandan srnerekykselir. Yapraklar de-iflken rozetsidir. Kuzeyve Dou Anadoluda 350-

2900 m arasndaki kaya-lk, tafllk ve bayrlardayaygn olarak yetiflir.Mart-Austos aylarndaieklenir.

Aubrieta deltoidea

Obrizya

Yastk fleklinde kme-ler oluflturan ok yllkbitki. Ksa gvdesi ty-

lerle kapldr. Kaflk flek-lindeki yapraklarnn ke-narlar diflli veya diflsizolabilir. Meyve fliflkince,zeri basit, atals ve yl-dzs tylerle kapldr.Bat Anadoluda 500-2100 m arasnda kaya

atlaklar ve molozlararasnda yetiflir. Mays-Temmuz aylarnda iek-lenir.

30


33/100

31

Draba brunifolia subsp. olympica Kayaicei / Draba

Yastk fleklinde kmeler oluflturan, endemik ok yllk bitki. Keemsiyapda, fleritsi yaprakl ve ksa iek durumludur. ve Bat Anadoluda1200-2900 m arasnda kayalk, tafllk ve bayrlarda yetiflir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.


34/100

Erysimum pulchellumAlpin duvariei

Yaklaflk 30 cm boylanan, ok yllk bitki. im gibi rtc bir yapdageliflir. Taban yapraklar ters yumurtams flekilde ve gvde yapraklareliptik ile ters yumurtams flekilde derin difllidir. Anadoluda yaygnolarak 1300-3200 m arasnda tafllk ve kayalk bayrlarda yetiflir.Mays-Austos aylarnda ieklenir.

32Iberis sempervirens Herdemyeflil iberya


35/100

Iberis sempervirens Herdemyeflil iberya / Dakeiteresi

Yaklaflk 30 cm boylanan, yar alms bitki. Gvdesi dallanmaz, ty-szdr. Yapraklar dikdrtgensi-kaflk fleklinde, meyveleri oval ve ka-natl, 1-2 tohumludur. Gneybat ve Gney Anadoluda 1000-2400 m

arasnda genellikle kiretafl kayalklar ve kaya atlaklarnda yetiflir.Nisan-Haziran aylarnda ieklenir.

Iberis spruneriHnkrbeendi / berya

Yaklaflk 6 cmye boylanan, tek veya iki yllk bitki. iek durumuok youn salkm fleklindedir. Bat Anadoluda 200-2000 m arasndave daha ykseklerde kiretafl kayalklar ve zellikle kaya atlaklarn-da yetiflir. Nisan-Mays aylarnda ieklenir.

33


36/100

Matthiola montana

Da flebboyu

Yaklaflk 17 cmyeboylanan, endemik

ok yllk bir bitki.Kaln gvdeli, kendi-ne has ok hofl koku-ludur. Bat Anado-luda 1500 mye ka-dar kalkerli kayalk-larda yetiflir. Mays -Austos aylarnda i-

eklenir.

Thlaspi lilacinum Leylaki yabani hardal

Yaklaflk 20 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Hafif mavim-si yeflil renkli gvdesi birka adet bir arada basit veya dalldr. Rozet

fleklinde sralanan taban yapraklar kaflk fleklinde, gvde yapraklar isedikdrtgensidir. ounlukla Kuzey Anadoluda 2100-2500 m arasndakuru alpin yamalar ve bayrlarda yetiflir. Mays-Temmuz aylarndaieklenir.

34


37/100

CAMPANULACEAE (ANEGLLER)

Asyneuma virgatum subsp.

cichoriiformeNarin aniei

Yaklaflk 170 cmye boylanan, ende-mik iki yllk bitki. Rozet fleklindekiyapraklar genellikle gvdenin alt k-smda toplanmfltr. Kuzeybat, Bat,ve Gneybat Anadoluda 700-2200 marasnda kayalk yamalarda yetiflir.Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.

Asyneuma trichostegium

Tavflan ekmei

Yaklaflk 15 cmye boylanan, ende-mik ok yllk bitki. Gvde sadece ta-ban ksmnda yaprakl olup yapraklardar ve 4 cm uzunluundadr. Anado-

luda snrl olarak 2400-3200 marasndaki volkanik kayalk yamalar-da yetiflir. Temmuz-Austos aylarndaieklenir.

35


38/100

Campanula argaea Erciyes aniei

Yaklaflk 2035 cm boylanan, endemik ok yllk bitki. Gvde kaln,

basit veya dall, sert tyldr. Gvdenin alt ksmndaki youn yaprak-lar dikdrtgensi-kaflks, kenarlar diflli ve orta yapraklar sapsz,dikdrtgensi flekillerdedir. Akdeniz, Bat Karadeniz ve Anadoluda8002400 m arasndaki kayalklarda yetiflir. Temmuz-Austosaylarnda ieklenir.

36


39/100

CARYOPHYLLACEAE (KARANFLGLLER)

Dianthus aytachii Erciyes akkaranfili

Yaklaflk 6.5 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yastk for-munda kmeler oluflturur. ok sayda pembe-beyaz iekli saplara sa-

hiptir. Erciyes Danda 25002800 m arasnda volkanik kayalk ya-malarda ve eimli tafllklarda yetiflir. Temmuz-Austos aylarnda i-eklenir.

Dianthus erinaceus

var. erinaceus

Dikenli karanfil

Yaklaflk 14 cmye boyla-nan, endemik ok yllk bit-ki. Mavimsi beyaz bir mumtabakasyla kapl bitkininyapraklar dikenlidir. i-ekler ounlukla tek vebazen iki adet, kenarlar

difllidir. Bat Anadolu da-larnda 900-1500 m arasn-da kayalk yamalarda yeti-flir. Haziran aynda iekle-nir.

37


40/100

Minuartia recurva

subsp. carica

Kvrk koruotu

Yaklaflk 10 cmye

boylanan, endemikok yllk bitki. Yas-tk fleklinde kmeleroluflturur. Kmeler-den uzanan ksa sap-lar zerinde 1-2 adetbeyaz renkli iek yeralr. Bat Anadoluda1800-2200 m arasn-da kayalk yamalar-da yetiflir. Temmuzaynda ieklenir.

Silene argaea

Erciyes nakl

Yaklaflk 10 cm yeboylanan, endemik

ok yllk bitki. Yatkgvdeleri kme flek-linde bir arada bulu-nur. Taban yapraklarfleritsi, gvde yaprak-lar ok dar eliptiktir. Anadoluda 3000

m civarnda yetiflir.Austos aynda i-eklenir.

38


41/100

Silene argaea

Erciyes nakl


42/100

Silene falcata

Nakl / Yapflkanotu / Salkm iei


43/100

Silene falcata

Nakl / Yapflkanotu / Salkm iei

Yaklaflk 25 cmye boylanan, okyllk bitki. Gvdesi dik, ipeksi salg

tyleriyle kapldr. Taban yapraklarorak gibi kvrk, sert ve keskin ulu,stteki yapraklar mzraksdr. Kuzey-bat ve Bat Anadoluda 2000-2500 marasnda tafllk yamalarda yetiflir.Temmuz-Eyll aylarnda ieklenir.

CONVOLVULACEAE (TARLASARMAfiIIGLLER)

Convolvulus assyricus oban dflei

Yaklaflk 8 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yapraklar flerit-si veya fleritsi-kaflks, keskin sivri uludur. Genellikle ve GneyAnadoluda 800-2500 m arasndaki kiretafl kayalklar, yamalar vealpin ayrlarda yetiflir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.

41


44/100

CRASSULACEAE (DAMKORUUGLLER)

Rosularia

serpentinica

Serpantin glc

Rozet fleklinde, en-demik ok yllk bitki.Saak kkl gvdesiodunlaflmamfltr, bit-kinin yapraklar etli-suludur. Salkm

fleklindeki iek du-rumlarnda 2-12 iekbulunur. GneybatAnadoluda 2000-3000 m arasnda ser-pantin kayalar zerin-de yetiflir. Temmuz

aynda ieklenir.

Sedum albumAk damkoruu

Yaklaflk 5-20 cm boylanan, ok yllk bitki. Srnc gvdesi imgibi rtc bir yapda geliflir. Yapraklar hemen, hemen silindirik,kiremit tarznda dizilidir. Genellikle Trkiyenin ky kesimlerinde100-2500 m arasnda kayalk yamalar ve tafl ynlar zerinde yetiflir.Mays-Eyll aylarnda ieklenir.

Sedum pallidum var. bithynicum Bursa damkoruu

Yaklaflk 5-15 cm boylanan, ok yllk bitki. Gvde tabandan

srnerek ykselir, st ksmda salg tyleriyle kapldr. Yapraklar skalmaflk-kiremit fleklinde dizilidir. Genellikle Kuzeybat ve KuzeyAnadoluda deniz seviyesinden 1900 mye kadar, yapran dkenormanlk ve kayalk alanlarda yaygn olarak yetiflir. Haziran-Austosaylarnda ieklenir.

42


45/100

43

Sedum album Ak damkoruu

Sedum pallidum var. bithynicumBursa damkoruu


46/100

CUPRESSACEAE (SELVGLLER)

Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Katran ardc / Dikenli ard

Yaklaflk 6 mye boylanan, aa veya yastk formunda al. Yapraklarmzraks, seyrek, sivri ve batcdr. Yapraklarn st yzeyi orta damarile ayrlmfl beyaz iki stoma (gzenek) bantldr. Kozalaklar kre

fleklinde, nceleri mavi-puslu; daha sonra koyu krmz/ mor veya par-lak kahve renklidir. Alak kesimler hari, neredeyse btn Trkiyededeniz seviyesinden 1800 m civarna kadar orman aklklar, allk veaasz alanlarda yetiflir. Kozalaklar sonbaharda olgunlaflr.

44


47/100

ERICACEAE (FUNDAGLLER)

Bruckenthalia spiculifolia

Baflak iekli brukentalya

Yaklaflk 15 cmye boylanan, ok yllkbitki. Gvde tabandan srnerek ykselir,youn tyldr. Yapraklar 4 ile 6l halka-larda, nadiren spiral dizilifllidir. KuzeyAnadoluda 1600-2000 m arasnda asitkarakterli topraklar zerinde nemli or-manlk ve allklarda yetiflir. Mays -

Temmuz aylarnda ieklenir.

Vaccinium myrtillus Yaban mersini / Ay zm

Yaklaflk 30 cmye boylanan, ok yllk alms bitki. Rizomlu gvde-si kfln yapraklarn dker, meyveleri yenir. Kuzey Anadoluda 1300-2700 m arasnda asit karakterli topraklar zerinde nemli ormanlk veallklarda yetiflir. Nisan-Temmuz aylarnda ieklenir.

45


48/100

FABACEAE / PAPILIONACEAE / LEGUMINOSAE(BAKLAGLLER)

Astragalus angustifolius subsp.

angustifolius var. angustifoliusDaryaprakl geven

Yastk formunda, ok yllk al.Yapraklar tys, bileflik flekilli veine eksenlidir. iek durumu, 3-14 iekten oluflan salkm flek-lindedir. Kuzeybat, Bat, Gney

ve Anadoluda 800-2900 marasndaki steplerde yaygn olarakyetiflir. Nisan-Austos aylarndaieklenir.

Astragalus argaeus Erciyes geveni

Yaklaflk 10 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yastk

fleklinde kmeler oluflturur. Dallanmfl odunsu kklere ve 0.5-1 cmuzunluunda yapraklara sahiptir. Yalnzca Erciyes Danda 3000-3200m arasndaki alpin habitatlarda yetiflir. Temmuz aynda ieklenir.

46


49/100

Astragalus flavescens

Sargeven

Yaklaflk 6 cmye boylanan,endemik ok yllk al. Yastk

fleklinde kmeler oluflturur. Yaprakeksenleri (orta damar blgesi)dikenli, 3-5 ift yaprakkldr.Ak sar iekleri sk bir flekilde,2-8 tanesi bir arada bulunur. Genmeyveleri tyldr. Bat veGneybat Anadoluda 1700-1900m arasnda kayalk yamalarda

yetiflir. Temmuz-Austos aylarndaieklenir.

Astragalus lineatus

nce yaprakl geven

Yaklaflk 12 cmye boylanan, ok

yllk bitki. Kk ksm odunsu,srnc gvdeli ve 1-4 cm tysyaprakldr. Kuzeydou, Dou veGney Anadoluda 1300-4300 marasndaki ormanlk, kayalk vetafllk yamalarda yetiflir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

Astragalus hirsutus.

Geven

Yastk formunda, endemik okyllk bitki. Kk ksm odunsu, skiek kmesi taflyan sap yaprak-sz. Kuzey, Gneybat, Gney ve

Anadoluda 800-3200 m arasndaormanlk alanlar, kalkerli tafllar vebayrlarda yetiflir. Haziran-Tem-muz aylarnda ieklenir.

47


50/100

Astragalus ptilodes

var.ptilodes Geven

Yaklaflk 30 cmye boylanan,ok yllk bitki. Srnc gv-

desi yastk fleklinde kmeleroluflturur. Yaprak ekseni diken-lidir, iekler yaprak koltukla-rnda sapsz geliflir. Kuzeybat,Bat, Gneybat ve Anado-luda 500 mnin zerlerindeyetiflir. Haziran-Temmuz ayla-rnda ieklenir.

Chamaecytisus pygmaeus Sarsalkm / Keitrfl

Yaklaflk 15 cmye boylanan, ok yllk bodur al. Dallar tabandasrnerek ykselir, ipeksi tyldr. Kuzey ve Anadoluda 1000-2100 m arasnda kayalk ve tafllk yamalarda yetiflir. Nisan-Haziranaylarnda ieklenir.

Genista lydia var. lydia Katrtrna

Yaklaflk 200 cmye boylanan, ok yllk al. Gvdesi srncdr,dallar gsteriflli bir flekilde afla sarkar. Kfln yapraklarn dker.

48


51/100

Trakya, ky kesimleri ve Anadoluda 330-2100 m arasndaki kayalkyamalar ve bayrlarda allk alanlarda yetiflir. Nisan-Temmuzaylarnda ieklenir.

Lotus corniculatus var. alpinus Gazel boynuzu / Lferotu

Yaklaflk 20 cmye boylanan,ok yllk bitki. Kuvvetli gvdesiyatk veya srnerek ykselir.Anadoluda yaygn olarak denizseviyesinden 1200 m civarnakadar kayalk yamalar ve alpinayrlarda yetiflir. Mays-Tem-muz aylarnda ieklenir.

Onobrychis argaea

Erciyes korungas

Yaklaflk 15 cmye boylanan,endemik ok yllk bitki. Yastkfleklinde kmeler oluflturur. Kk-

leri odunsu, gvdesi yatk, yap-raklar tysdr. Anadoluda2300-2800 m arasndaki yama-larda yetiflir. Temmuz aynda i-eklenir.

49


52/100

Onobrychis cornuta Boynuzlu korunga

Yaklaflk 50 cm boyunda ve 60 cm apnda ok yllk al. Yastkfleklinde dikenli kmeler oluflturur. iek durumlarnda 2-5 iekbulunur. Bat ve Kuzeydou Anadolu dflnda, tm Trkiyede 1200-3100 m arasndaki kayalk yamalar ve tafllklarda yaygn olarakyetiflir. Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.

Onobrychis montana Da korungas / Eflekotu / Evliyaotu

Yaklaflk 40 cmye boylanan, ok yllk bitki. Kaln odunsu kklgvdesi yatk ve/veya tabandan srnerek ykselir. Anadoluda yaygnolarak 900-2800 m arasndaki tafllk yamalar ve alpin ayrlardayetiflir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

Trifolium caudatumKuyruklu gl / Trfl

Yaklaflk 30 cmye boylanan, en-demik ok yllk bitki. Gvdesi yatkve/veya tabandan srnerek ykse-lir. Yaprakklar yumurta-eliptik fle-kilde, tepesi hafif girintilidir. Kuzey-

bat, Bat, Gney ve Anadoluda600-1600 m arasndaki orman ak-lklar ve ayrlarda snrl olarak ye-tiflir. Haziran-Austos aylarndaieklenir.

Onobrychis montana Da korungasOnobrychis cornuta Boynuzlu korunga

50


53/100

GENTIANACEAE (KANTARONGLLER)

Gentiana lutea subsp. symphyandra

Sar centiyan / Kflat / Kralflamdan

Yaklaflk 100 cmye boylanan, kalngvdeli ok yllk bitki. Yapraklarmzraks-genifl yumurtams flekillerdeolabilir, gri yeflil renkli, ksa sapldr.Tbbi bitki olarak kklerinin toplan-mas nedeniyle tehlike altndadr.Kuzey ve Bat Anadoluda 1700-2100

m arasndaki bodur al topluluklarve kayalk alanlarda yetiflir. Temmuzaynda ieklenir.

Gentiana verna subsp. balcanicaBalkan kantaronu / Centiyan

Yaklaflk 120 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi rizomlu vegenifl yapraklar tabanda kvrlmfl, rozet fleklindedir. Kuzey ve Bat

Anadoluda 1400-2300 m arasndaki yamalarda alpin ayrlar, kirelikayalk ve tafl ynlarnda yetiflir. Mays- Austos aylarnda ieklenir.

51


54/100

GERANIACEAE (TURNAGAGASIGLLER)

Erodium leucanthum

Beyaziekli dnbaba

Yaklaflk 20 cmye boylanan, en-demik ok yllk bitki. Yastk flek-linde kmeler oluflturan ok gv-deli, salg tyldr. Yapraklar okparal, meyvelerinin gagalaruzun ve sertdir. Gneybat Anado-luda 1600-2300 m arasnda kaya-

lk yamalar, kaya atlaklar vetafllklarda yetiflir. Mays-Haziranaylarnda ieklenir.

Geranium cinereum subsp. subcaulescens var. subcaulescens

Itr / Turnagagas

Yaklaflk 50 cmye boylanan, ok yllk bitki. Kazk kklgvdesinde 1-8 iek taflr. Yapraklar ounlukla 3 lobludur. Bat,Gney ve Orta Anadoluda 1100-2500 m arasnda kayalk yamalar vetafllklarda yetiflir. Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.

52


55/100

HYPERICACEAE / CLUSIACEAE / GUTTIFERAE(BNBRDELKOTUGLLER)

Hypericum adenotrichum Binbirdelikotu / Koyunkran / Kantaron

Yaklaflk 32 cmye boylanan, endemik bitki. Gvdesi dik, srncveya nadiren yatktr. Yapraklar koyu salgl, saaks, tyldr. Bat ve Anadoluda 800- 2300 m arasndaki kurak otlaklar ve tafllk alanlar-da yetiflir. Haziran ve Temmuz aylarnda ieklenir.

Hypericum confertum subsp.

confertumBinbirdelikotu /

Koyunkran / Kantaron

Yaklaflk 35 cmye boylanr.Gvdesi dik veya tabandansrnerek ykselir. Yapraklarmzraks veya dikdrtgensiflerit flekillerde, grimsi tylerlekapl veya tyszdr. Bat

Anadoluda 1400-2000 marasndaki volkanik kayalkyamalarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

53


56/100

ILLECEBRACEAE (KIRIKOTUGLLER)

Paronychia amani

Kuflotu / Dolamaotu

Yaklaflk 30 cmye boyla-nan, taban odunsu bitki.Yatk gvdesi im gibi rt-c bir yapda geliflir. Bat vec Anadoluda 2000 mninzerinde kalkerli kayalk-larda yetiflir. Haziran-Aus-

tos aylarnda ieklenir.

IRIDACEAE (SSENGLLER)

Crocus biflorus subsp.pulchricolor ifteidem

Trkiyenin zengin idemlerinden, endemik bir alttr. Gvdesi

soanl, yapraklar ieklerle ayn zamanda kar. KuzeybatAnadoluda 1000-2000 m arasnda yamalar, ayrlk ve bodur allkalanlarda yetiflir. Mart-Haziran aylarnda ieklenir.

54


57/100

JUNCACEAE (HASIROTUGLLER)

Juncus anatolicus Hasrotu / Kofa

Yaklaflk 40 cmye boylanan, endemik ok yllk sulak alan bitkisi.

Rizomlu gvdesi, sk bir rt oluflturur. Kuzey ve Bat Anadoluda1650-2200 m arasndaki dere kenarlar ve su kaynaklarna yakn yetiflir.Haziran ve Eyll aylarnda ieklenir.

55


58/100

LAMIACEAE / LABIATAE (BALLIBABAGLLER)

Acinos alpinusDananesi

Yaklaflk 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi srncdr,bazen tabandan srnerek ykselir, tyl veya kvrml tyldr.Yapraklar yumurtams-daire veya eliptik flekillerdedir. Kuzeybat, Batve Gneybat Anadoluda, 900-2000 m arasndaki kayalk ve tafllkyamalarda yetiflir. Mays-Eyll aylarnda ieklenir.

Ajuga chamaepitys

subsp.glareosa

Yeram /Mayaslotu

Bodur, tek, iki veya ok yl-lk bitki. Gvdesi yatktr ve-ya srnerek ykselir. Yap-raklar ksa ipeksi tyldr,ezildiinde am gibi kokar.Genellikle Anadolu Diyago-nalinin batsnda, 1600-2650m arasndaki kiretafl yama-lar, kaya atlaklar ve tafllkalanlarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

56


59/100

Ajuga orientalis

Yeram / Mayaslotu

Yaklaflk 30 cmyeboylanan, ok yllk bit-

ki. Rizomlu gvdesigrimsi yns ipek ty-ldr. Baflta KuzeyAnadolu olmak zere,Bat, Gney ve DouAnadoluda grlr.Deniz seviyesinden3200 mye kadar or-manlk, allk, ayrlkalanlar ve kayalk ya-malarda yetiflir. Nisan-Temmuz aylarnda i-eklenir.

Lamium

cymbalariifolium

Ballbaba

Yaklaflk 20 cmyeboylanan, endemik okyllk bitki. nce gvde-si tabandan srnerek

ykselir. Kkleri inceuzundur, yapraklarkahverengi-morumsurenkte, 5-7 adet ve k-k yuvarlak difllidir.Gneybat Anadoluda2100-2200 m arasndakuzeye bakan kiretafl

kayalk yamalar ve tafl-lklarda yetiflir. Tem-muz-Austos aylarndaieklenir.

57


60/100

Scutellaria orientalis

subsp. alpina var. alpina

Alpin kasidesi

Yaklaflk 14 cmye boyla-

nan, ok yllk yar almsbitki. Gvdesi yatk, dahaok alt ksmlardan dallanr.Gvde, yapraklar ve iekparalar basit veya ok da-nk olarak salg tyldr. Ku-zey ve Dou Anadolu dfln-

da, 1000-2440 m arasndayaygn olarak grlr. Genellikle kiretafllar zerinde geliflmifl alpinayrlarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

Stachys germanica subsp. bithynica

Bursa tokalay / Tylay / Karabafl / Kestre

Yaklaflk 170 cmye boylanan, ok yllk bitki. iekli gvdesi dik,

basit veya st ksmda nadiren dallanr. Genellikle taban srgnleri ve-rimsiz, rozetsidir. Ne ok nemli, ne ok kuru ortamlarda (mezofit)grlr. Kuzey Anadoluda 1600-2200 m arasndaki kiretafllar, selyataklar, nemli/kurak kayalk yamalarda yetiflir. Haziran-Austosaylarnda ieklenir.

58


61/100

Thymus sipyleus subsp. sipyleus

var. sipyleus

Spil Da kekii

Yaklaflk 10 cmye boylanan, en-

demik ok yllk bitki. Alt ksmodunsu gvdesi sk dallanr, yastkfleklinde kmeler oluflturur. Yap-raklarnn alt yz tysz, st yzksa yumuflak tyldr. Bat, G-ney ve Anadoluda 400-2700 marasndaki dalk steplerde, kaya-

lk yamalarda yetiflir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

Ziziphora clinopodioides Keklikotu / Krnanesi

Yaklaflk 30 cmye boylanan, ok yllk bitki. Topraa yatk veya dikgvdesi daha ok tabanda dallanr. Yapraklar ebat ve flekil olarakbyk deifliklik gsterir. Gney ve Anadoluda 700-4100 marasndaki kayalk, tafllk yamalar ve steplerde yetiflir. Haziran-Eyllaylarnda ieklenir.

59


62/100

LENTIBULARIACEAE (BCEKKAPANGLLER)

Pinguicula balcanica

Balkan yaotu

Bceklerle beslenen, ok yllk bit-ki. Farkl dnemlerde, farkl flekiller-de yapraklar taflr (heterofil). iekle-ri ile birlikte geliflen yapraklar by-me dneminde, rozetsi-dar dikdrt-gen ve meyve dneminde ise rozetsi-eliptik flekillerdedir. Kuzey ve Dou

Anadoluda 1600-2745 m arasndakialpin yamalarda nemli ayrlar vedere kenarlarnda yetiflir. Mays veHaziran aylarnda ieklenir.

LILIACEAE (ZAMBAKGLLER)

Allium olympicum

Uluda soan


ki. Soanl gvdesi yumur-tams, en dfltaki zar siya-hms ve yzeyi boyuna in-ce izgilidir. Yapraklar darfleritsi, dz kenarldr. Ku-zey Anadoluda 1300-2000m arasndaki orman ve bo-

dur al topluluklar arasn-da ve alpin ayrlarda yeti-flir. Temmuz ve Austos ay-larnda ieklenir.

60


63/100

Allium reuterianum Soan

Yaklaflk 15 cmye boylanan, ende-mik ok yllk bitki. Soanl gvdesininen dfltaki zar siyahtr. Yapraklar 2-3

adet ve derin kanalldr. Bat, Gneyba-t Anadoluda 1800-2100 m arasndakikiretafl kayalklar ve tafllklarda yeti-flir. Temmuz-Austos aylarnda iek-lenir.

Allium sibthorpianum Soan

Yaklaflk 20 cmye boylanan, ende-mik ok yllk bitki. Soanl gvdesidikdrtgensi, soan zarlar aralkl, ka-burgalar oluflmufl-en dfltaki zar siyah,itekiler ise erguvan renklidir. Kuzeyve Anadoluda, 700-2500 m arasndakiretafl kayalklar, kaya atlaklar,

tafllk yamalar ve bayrlarda ve alpinayrlarda yetiflir. Austos-Eyll ayla-rnda ieklenir.

61Chionodoxa luciliae Bozda karyldz


64/100

Chionodoxa luciliae Bozda karyldz

Yaklaflk 14 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Soanlgvdesi yumurtams, genellikle iki iekli ve iki yaprakldr. BatAnadoluda 1600-2000 m arasnda bol gnefl alan yamalar ve

kayalklarda yetiflir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.

Muscari bourgaei

Arapsmbl


ki. Soanl gvdesinin zar-lar kirli fildifli rengindedir.Kuzeybat, Bat ve GneyAnadoluda 1500-3000 marasnda kalkerli ve volka-nik kayalklar, tafllk ya-malar ve ayrlarda yeti-

flir. Mays-Temmuz ayla-rnda ieklenir.

Ornithogalum nivale

Kar tkrkotu

Kk, endemik ok yl-lk bitki. Soanl gvdesi-nin zeri beyaz izgilidir.nce uzun yapraklar 12cmyi bulur. Hemen toprakyzeyinde veya biraz ze-rindeki iek durumunda 3-

6 iek yer alr. Kuzey veBat Anadoluda 2200mde yetiflir. Mays-Hazi-ran aylarnda eriyen karlararasnda ieklenir.

62


65/100

Scilla bifolia

kiyaprakl maviyldz

Yaklaflk 37 cmyeboylanan, ok yllk bit-

ki. Soanl gvdesindeiki ince uzun yaprak bu-lunur. iek durumu, 1-15 iekli veya nadiren25 ieklidir. Trakya, k-ylar ve Anadoluda80-2400 m arasndakikiretafl kayalklar, or-man aklklar ve ayr-lklarda yetiflir. fiubat-Temmuz aylarnda i-eklenir.

Tulipa sylvestris

Yavruaz /

Orman lalesi

Trkiyedeki doal la-le trlerinden ok yllkbitki. Soanl gvdesi-

nin zarlar sert yapl,sarms kahverengi, ta-ban levhas ve boyunksm ksa tyldr.Baflta Bat Anadolu ol-mak zere 600-3000 marasndaki orman ak-

lklar ve ayrlarda yay-gn olarak yetiflir. Nisan-Mays aylarnda iek-lenir.

63


66/100

LINACEAE (KETENGLLER)

Linum aretioides Keten

Kkten itibaren ok gvdeli,

endemik ok yllk al. Yastkfleklinde kmeler oluflturur.Yapraklar ince, ksa ve inem-sidir. iekleri tek, sapsz veparlak sar renklidir. Bat Ana-doluda 1750-2300 m arasnda-ki flist ve kiretafl kayalk ya-

malarda ve tafllklarda yetiflir.Mays-Haziran aylarnda i-eklenir.

Linum olympicumUluda keteni

Uludaa endemikok yllk bitki. Gvde-si ok dall, alt ksmtoprak zerine yatktr.iekli gvdeleri ince,

srnc veya taban-dan meyilli olarak yk-selir. 800-2400 m ara-sndaki yamalarda or-man kenarlar, kiretaflkayalklar ve tafllklarzerinde yetiflir. Hazi-ran-Austos aylarndaieklenir.

64


67/100

MORINACEAE (DKENLGZELGLLER)

Morina persica Dikenligzel

Yaklaflk 1.5 mye boylanan, ok yllk bitki. Gvde dik, tysz veya

sk, uzun yumuflak tyldr. Daire diziliflli yapraklar derimsi, mzrak-s ve uzun dikenlidir. Hofl kokulu iekleri 4-10li halka halinde bulu-nur. Anadoluda 300-2750 m arasndaki kayalk ve tafllk yamalar-da yaygn olarak yetiflir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

65


68/100

ONAGRACEAE (YAKIOTUGLLER)

Epilobium angustifolium

subsp. angustifolium

Dariekli yakotu

Yaklaflk 2.5 mye boylanan, okyllk bitki. Yastk fleklinde kmeleroluflturur. Salam yapl basit gvde-si dallanmaz. Yapraklar dar mzraks-mzraks flekillerde, belirsiz diflli ke-narldr. ve Dou Anadoluda6503050 m arasndaki ormanlkalanlar, ayrlar ve kayalk yamalar-da yaygn olarak yetiflir. Haziran-

Austos aylarnda ieklenir.

ORCHIDACEAE (SALEPGLLER)

Orchis pallens

Soluk orkide

Yaklaflk 40 cmye boyla-nan, ok yllk bitki. Gvdesi

kaln, genifl mzrak veya dik-drtgen fleklindedir. Yaprak-lar 4-6 adet, tabana yaknolanlar beneksiz, sttekilerknldr. Ky kesimlerde yo-un, Gney ve Anadoludaseyrek olarak bulunur. 1000-

2400 m arasndaki subalpinayrlar, orman ve al toplu-luklar iinde yetiflir. Mays-Haziran aylarnda iek aar.

66


69/100

PAPAVERACEAE (GELNCKGLLER)

Corydalis wendelboi

Tarlakuflu mahmuzuEndemik, ok yllk

yumrulu bitki. Parlak yap-raklar dipten 3 veya dahafazla blnr. Bat ve G-ney Anadoluda 900-2000m arasnda yetiflir. Nisan-

Haziran aylarnda iekle-nir.

Papaver pilosum

okiekligelincik

Trkiyenin zen-gin gelincik trle-rinden endemik birbitki. Gvdesi dik,dall ve sk ince-

uzun sert tyldr.Tm yapraklar ka-dife tyldr, ke-narlar dzensizolarak difllidir. Bur-sa ve ankrda1800-2150 m ara-sndaki kayalkyerlerde yetiflir.Haziran ve Austosaylarnda iekle-nir.

67


70/100

PLUMBAGINACEAE (DfiOTUGLLER)

Acantholimon ulucinum subsp. ulucinum var. ulucinum

Kardikeni

Yastk fleklinde kmeler oluflturan, ok yllk al. Yapraklarounlukla grimsi yeflildir. Gney ve Bat Anadoluda youn, Anadoluda seyrek olarak 1200-3000 m arasndaki kiretafl ve serpan-tin kayalklarda, zirve ve tafllk yamalarda yetiflir. Haziran-Temmuzaylarnda ieklenir.

68


71/100

POACEAE / GRAMINEAE (BUDAYGLLER)

Alopecurus vaginatus Da tilkikuyruu

Yaklaflk 30 cmye boylanan, ok yllkbitki. Yumak formunda byr, etli toprakalt

gvdesi vardr. Ksa yapraklar tabanksmnda younlaflmfltr. Kuzey ve Anadoluda 700-3100 marasndaki kayalk alpin bayrlarda yetiflir. Haziran-Austos aylarndaieklenir.

Festuca punctoria Yumakotu / Fetk

Yaklaflk 30 cmye boylanan, endemik ok ylk bitki. Gvdesi prz-

sz, yaprak knlar boazayaklaflmfl, hafife prtk-ldr. nce uzun yapraklarok sert, keskin ulu, ty-sz, ak yeflil, kra vur-mufl gibidir. iek bafllar4-6 ieklidir, Uludada1600-2500 m arasnda su-balpin silisli ve kalkerli a-yrlar ve tafl ynlarndayetiflir. Haziran-Austosaylarnda ieklenir.

69


72/100

Phleum montanum

Da kelpkuyruu

Yaklaflk 95 cmye boylanan,ok yllk bitki. Bodur gvdesi

yastk fleklinde kmeler oluflturur.iek topluluu silindiriktir. Ku-zey ve Anadoluda 265-2300m arasndaki volkanik ve kumtaflkayalklar, orman aklklar vebayrlarda yetiflir. Haziran-Tem-muz aylarnda ieklenir.

Stipa holosericea

peksi tozak / Okotu / SorguotuYaklaflk 90 cmye boylanan, ok

yllk bitki. Gvdesi dik, salamyapl, tysz veya yalnzca altksmlarda tyldr. im gibirtc bir yapda geliflir. iekdurumu bileflik salkm fleklindedir.

Bat, Gney ve Anadoluda,300-2500 m arasndaki kayalkyamalarda, step ve kuru yerlerdeyetiflir. Mays-Temmuz aylarndaieklenir

70


73/100

POLYGONACEAE (KARABUDAYGLLER,OBANDENEGLLER)

Rumex alpinus

Alpin labadasYaklaflk 1 mye boylanan,

ok yllk bitki. Rizomlugvdesi dik, taban yapraklargeniflliinden 1-2 kat dahauzun, yumurtams-ucu yu-varlak kalp fleklinde ve ke-

narlar dalgaldr. iek du-rumu bileflik salkm fleklin-dedir. Bat, Kuzey ve Kuzey-dou Anadoluda 1500-2500m arasndaki tafllk yamalar,dere kenarlar ve glge yer-lerde yetiflir. Haziran-Aus-tos aylarnda ieklenir.

Rumex scutatus

Kalkan labada

Yaklaflk 50 cmyeboylanan, ok yllkbitki. Yar alms gv-

desi tyszdr, srne-rek ykselir. Yapraklarorta ksmndan knt-l, keman fleklinde tersyumurtamsdr. Gney-dou Anadolu dflndayaygn olarak 300-2200 m arasndaki tafl-lk yamalar ve ayrlkalanlarda yetiflir. Hazi-ran-Austos aylarndaieklenir.

71


74/100

PRIMULACEAE (UHAEGLLER)

Androsace villosa

Androsas

Yastk fleklindeyoun veya gevflekrt oluflturan okyllk bitki. Yaprak-lar dar yumurtams-fleritsi, tysz ya daipeksi tyl, kenar-

lar dzdr. Anado-luda yaygn olarak1400-4000 m ara-sndaki kiretafl ve

granit kayalklar ve tafllk yamalarda, alpin ayrlarda yetiflir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.

Primula auriculata uhaiei

Yaklaflk 80 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvde tyszdr, ba-zen st ksm un ile kaplanmfl gibi grnr. fiemsiye fleklindeki iek

durumunda 3veya daha fazlaiek yer alr.Kuzey, Gneyve Dou Anado-luda 1250-3150m arasndakiakarsu ve glkenarlar, karla-rn erimesiyleoluflan nemli b-lmler ve i-

menlerde yetiflir.Mays-Austosaylarnda iek-lenir.

72


75/100

RANUNCULACEAE (DNEGLLER)

Anemone albana subsp. armena Kafkas anemonu / Dalalesi

Yaklaflk 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yapraklar tys paral,loplar fleritsi-dikdrtgensi, uzun ipeksi tyldr. iek ta

yapraklarnn dfl ksm da sk ipeksi tyldr. an fleklinde iekleritek ve aflaya sarkktr. Genellikle Anadolunun i kesimlerinde 2200-4200 m arasndaki volkanik kayalar ve yamalarda yetiflir. Haziranaynda ieklenir.

Aquilegia olympica

Haseki kpesi

Yaklaflk 60 cmye boy-lanan, ok yllk bitki.Gvdesi sk yumuflak ty-ldr, kmeler oluflturur.Gvde tabanndaki yaprak-lar, 3 yaprakkldr. Ge-nellikle Kuzey ve Dou

Anadoluda 1700 2800 marasndaki nemli ayrlk-lar ve ladin ormanlarndayetiflir. Haziran-Temmuzaylarnda ieklenir.

73


76/100

Caltha polypetala

Bataklk nergisi

Srnc ok yllk bitki.Gvdesi dik, ii bofl ve zeri

tyszdr. Yapraklar yumur-tams-kalp fleklinde, kenarlardifllidir. iekleri ok sayda (7-9adet) ta yapraktan (petal) oluflur,Latince adn da buradan alr.Kuzey, ve Dou Anadoluda,1700-3600 m arasndaki sulakalanlarda yetiflir. Nisan-Temmuzaylarnda ieklenir.

Ranunculus dissectus subsp. sibthorpii Dn iei

Yaklaflk 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Rizomlu gvdesi inceve dik olup, tysz, ksa veya uzun tylerle kapldr. Yapraklar taban-da dairemsi 3 paral, st kesimde fleritsi 1-3 derin paraldr.

Kuzeybat ve Anadoluda 1600-2700 m arasndaki kiretafl vevolkanik kayalk yamalar ve alpin ayrlarda yetiflir. Haziran-Temmuzaylarnda ieklenir.

74


77/100

ROSACEAE(GLGLLER)

Geum coccineum

Alanak /Arapiei

Yaklaflk 45 cmye boy-lanan, ok yllk bitki. So-luk yeflil yapraklar gv-denin tabannda kmelen-mifltir. ounlukla KuzeyAnadoluda 1200-2400 m

arasndaki yamalarda ba-taklklar, nemli ormanlarve dere kenarlarnda yeti-flir. Mays-Haziran ayla-rnda ieklenir

Potentilla aureasubsp. chrysocraspeda

Parmakotu /

Beflparmakotu

Yaklaflk 9 cmye boyla-nan, ok yllk bitki. ok

gvdelidir, tabandan me-yilli olarak ykselir, k-meler oluflturur. Gvdesive yapraklar seyrek incetylerle kapldr. Yaprak-lar bileflik paraldr.Kuzeybat Anadoluda1500-2200 m arasndakikayalk alpin yamalardayetiflir. Mays-Temmuzaylarnda ieklenir.

75


78/100

RUBIACEAE (KKBOYASIGLLER)

Asperula lycia Likya asperulas

Bodur, endemik, ok yllk al. ok gvdelidir, kmeler olufltur, st-ste binmifl yapraklar parlak yeflildir. Eski gvdenin kalntlar toprakzerinde birikir, gen dallar meyilli olarak ykselir. GneybatAnadoluda 2000-2600 m arasndaki kayalk steplerde yetiflir. Temmuzaynda ieklenir.

Cruciata taurica Tal yourtotu

Yaklaflk 70 cmye boylanan, okyllk yar alms bitki. Kuvvetliodunsu, primer kkl ve bazen birkayanal kkldr. Gvdesi genellikletopraa yatk, dik olarak veya taban-dan dallanarak ykselir. Anadoludayaygn olarak 300-3300 m arasndakikuru kayalk, tafllk, allk ve stepalanlarda yetiflir. Mays- Haziran ayla-rnda ieklenir. ieklerinin ar ko-kusu yaz baflnda alpin ayrlar kaplar.

76


79/100

Galium aretioides

Yourtotu/Yapflkanotu

Bodur, endemik ok yl-lk bitki. Yastk fleklinde

kmeler oluflturan sr-nc gvdesi 1-3 adetdallanr. St beyaz renkliiekleri en st yaprakla-rn diplerinden kar. G-neybat Anadoluda 2000-2600 m arasndaki kayaatlaklarnda yetiflir. Ha-ziran-Austos aylarndaieklenir.

SAXIFRAGACEAE (TAfiKIRANGLLER)

Saxifragarotundifolia

Taflkran

Yaklaflk 60 cmyeboylanan, ok yllkbitki. Gvdesi ksa, ri-zomlu, yapraklar ro-

zet fleklindedir. Yap-raklar bbrek fleklin-de, kenarlar testerediflli, tyl veya sey-rek tyldr. oun-lukla Kuzey Anado-luda 60-2400 m ara-

sndaki ormanlk ya-malar ve nemli kaya-lklarda yetiflir. Nisan-Eyll aylarnda iek-lenir.

77


80/100

SCROPHULARIACEAE (SIRACAOTUGLLER /ASLANAZIGLLER)

Digitalis ferruginea

subsp. ferruginea

Ykskotu / Aryuvas

Yaklaflk 1 mye boylanan, ikiveya ok yllk bitki. Gvdesigenellikle dallanmaz, yapraklardikdrtgensi-mzraks, tysz

yada yaprak alt seyrek tyldr.Toros Dalarnn dousu hari,ky kesimlerinde ve ounluklaKuzey Anadoluda deniz seviye-si-2700 m arasndaki ormanaklklar, kayalk yamalar veyol kenarlarnda yetiflir. Haziran-Eyll aylarnda ieklenir.

Euphrasia

salisburgensis

Gzlkotu

Yaklaflk 8 cmye boyla-nan, ok yllk bitki. Gv-de ve yapraklar gl krm-zs renktedir. Yapraklartysz, ters mzraks-daryumurtams fleklindedir.Nadir olarak, KuzeybatAnadoluda 160-2500 m

arasndaki kalkerli tafllkyamalarda yetiflir. Tem-muz-Austos aylarnda i-

eklenir.

78


81/100

Pedicularis cadmea

Bitotu

Yaklaflk 13 cmye boyla-nan, ok yllk bitki. Dallan-

mayan oklu gvdesi inceuzun yumuflak tylerle kapl-dr. Bat, Gney ve DouAnadoluda 1600-3100 marasndaki kiretafl kayalkyamalar, kaya atlaklar vetafllk alanlarda yetiflir. Ma-ys-Austos aylarnda iek-lenir.

Scrophularia olympicaDasraotu

Yaklaflk 80 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi ok dallanr,yapraklar derin difllidir. Pembemsi tonlardaki iekleri, gvdeye uzun-

ca saplarla balanr. ounlukla Kuzey ve Dou Anadoluda 900 -3700m arasndaki kayalk ve tafllk yamalar, akarsu ve gl kenarlarndayetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

79


82/100

Veronica caespitosa var. caespitosa Yavflanotu / Mine

Yaklaflk 4 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Srncgvdesi dallanr ve ounlukla yarm daire yastk fleklinde geliflir. Terskalp fleklinde meyvelerinin dibi yuvarlak, seyrek tyldr. Kuzey, veGney Anadoluda 2000-3100 m arasndaki kayalk ve tafllk yamalar,

ak arazi ve alpin steplerde yetiflir. Mays-Austos aylarnda iek-lenir.

Veronica gentianoides Centiyan yaprakl yavflan otu / Mine

Yaklaflk 60 cmye boylanan, ok yllk bitki. Srnc gvdesi dal-lanmaz. Yapraklar genifl, eliptik-mzraks, ters mzraks veya fleritsigibi deiflik flekillerde olabilir. Ular keskin veya oval, kenarlar dzveya dzensiz difllidir. Kuzey ve Anadoluda 10003600 marasndaki ormanlar, nemli ayrlar ve meralar, sulak alanlar ve tafllkyamalarda yetiflir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.

80


83/100

Veronica erciyasdagiErciyes yavflanotu

Yaklaflk 3 cmye boylanan, endemik tek yllk bitki. Yapraklar genifleliptik-yumurtams veya kaflk fleklinde, kenarlar dz veya difllidir.iek durumu tekerlek fleklindedir. Anadoluda 19003000 marasndaki nemli ayrlarda ve tafllk yamalarda yetiflir. Haziran aynda

ieklenir.

81

Veronica gentianoides Mine


84/100

THYMELAEACEAE (SEREDLGLLER)

Daphne oleoides

subsp. oleoides

Zeytinsi defneYaklaflk 60 cmye boy-

lanan, ok yllk al. Dikgvdesi olduka dallanr.Gen srgnler krm-zms kahverengi, younince tyl; yafll srgn-

ler tysz, gri renktedir.Hemen hemen sapszyapraklar ok sert, ters

yumurta-eliptik fleklinde, sivri uludur. Ky kesimleri ve Anado-luda 1050-3200 m arasndaki kiretafl kayalklar ve tafllk yamalardayetiflir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.

VALERIANACEAE (KEDOTUGLLER)

Valeriana officinalis

Kediotu

Yaklaflk 1.5 mye boylana-

bilen, ok yllk bitki. Kkleriok sayda ve silindirik; gv-desi dik, tysz ve ii bofl,olukludur. Tys yapraklarn-dan, alttakiler uzun sapl, ste-kiler sapszdr. iek durumusk flemsiye fleklindedir. Ku-zeybat, Kuzeydou ve Ana-doluda 14002400 m arasn-daki tafllk alanlar ve nemliyerlerde yetiflir. Haziran-Tem-muz aylarnda ieklenir.

82


85/100

VIOLACEAE (MENEKfiEGLLER)

Viola althaica subsp. oreades

Altay menekflesi

Yaklaflk 12 cmye boylanan,ok yllk bitki. Yapraklar yu-murtams-eliptik, kama fleklin-de kenarlar difllidir. KuzeyAnadoluda 1800-2600 m ara-sndaki yamalarda bodur altopluluklar ve meralarda yeti-

flir. Mays-Austos aylarnda i-eklenir

83


86/100

Muscari bourgaeiArapsmbl


87/100

DOA KORUMA

nsanolunun gelecei, ekonomik ve sosyal geliflmesi iinyeryznn doal kaynaklar ve biyolojik eflitliliini korumanngerei daha iyi anlafllmaya bafllamfltr. Ancak, bilim adamlar yaplan

arafltrmalara ve elde edilen verilere gre iinde bulunduumuz 21.yzyln sonuna kadar yeryznde yaflayan tm canllarn te birininyok olabilecei uyarsnda bulunuyorlar.

Bu nedenle, doa koruma bireyler, ye olduumuz Sivil ToplumKurulufllar (STK) ve yetkililer arasnda her zaman geerli bir flifre,birlefltirici ve birlikte hareket etmeyi salayan bir hedef olmal. zm,

amzn en nemli konusu olan ekonomi ile ekoloji arasndakibalanty glendirmektir. Biyolojik eflitliliin insanoluna saladsaysz yararlarn yan sra ruhsal ve estetik deerinin de farknavarlmal. Artk ekonomi dnyas (ok sayda flirket) doal kaynaklarnsrdrlebilir kullanm ve doa koruma konusunda uluslararas strate-jileri uygulamaya ve yatrmlar yapmaya bafllamfltr.

Tm dnyada artan doa koruma bilinci, devlet baflkanlar dzeyinde

imzalanan uluslararas szleflmeler, doaya zarar vermeyen rnleritercih etmeye bafllayan tketicilere, STKlara ve bu kurulufllardestekleyen insanlara ramen, biyolojik eflitlilikte azalma hzla devamediyor. Baflta bitkiler olmak zere, ekosistemin paralar olan tmcanllar (bcekler, kufllar, srngenler, memeliler, vb.) yaflam ortam-larnn bozulmas, paralanmas ve yok olmas nedeniyle azalyor.Dalarmz asndan bunun nedenlerini afladaki gibi sayabiliriz:

i) turizm yatrmlar (kfl turizmi tesisleri vb.)ii) zirai faaliyetler (otlatma, orman ama vb.)iii) doal trlerin ticaretiiv) yerleflim alanlarnn genifllemesi ve ikinci (yazlk) konutlarv) yanlfl arazi kullanm yntemlerivi) su kaynaklarnn azalmas ve kirlenmesivii) erozyonviii) yangn

ix) yerel kltrel, sosyal ve ekonomik zenginliklerin azalmas /yokolmas

x) hkmetlerin ve idarecilerin yanlfl politikalar, kararlar veynetimi.

85


88/100

GENEL TEHDTLER:Dalk ekosistemlerin karfl karflya bulunduu baz tehditleri biraz

daha amak gerekirse:

1. Turizm Yatrmlar: Turizm teflvik kanunlar ve ilgili kanunlardadeifliklikler ile ormanlk alanlarn yan sra, Trkiyede da zirveleride turizm yatrmlarna almaya bafllamfltr. Ekonomik ve rekreasyonamal turizm yatrmlar nedeniyle dalk ekosistemler byk birtehdit altndadr. Turizme alan dalarn (ve ormanlarn) ekolojik vebiyolojik zellikleri ise hibir flekilde yaplan ekonomik hesaplarakatlmamaktadr. Sonu olarak, dalarn zirve blmleri baflta olmakzere, ok snrl miktardaki hassas ekosistemleri paralanmaya ve yok

olmaya bafllamfltr. Ayn amalarla alan da yollaryla en crakflelere, en yksek zirvelere kadar ulaflan ziyareti basksnn etkilerigzlenmektedir. Su kaynaklar ve dalarn dier doal kaynaklar, kir-lenme ve azalma tehlikesiyle karfl karflya kalmfltr. Dalarn turizmetahsis edilmesinin yan sra; yryfl, piknik ve kamplk vb. etkinlik-lerin iyi ynetilmemesi ve kontrol edilmemesi de da ekosistemlerinezarar vermektedir.

2. Zirai faaliyetler (otlatma, tarla ama vb.): Otlatma basks zatenaz miktarda bulunan yksek da bitkileri iin tehdit oluflturmaktadr.Bymeye, ieklenmeye ve tohum vermeye frsat bulamayan nadirda bitkileri aflr otlatma nedeniyle azalmakta ve yer, yer yok olmak-tadr. Ayrca, yksek kesimlerde az grlmekle birlikte, dalarn etek-lerindeki ormanlk, allk ve mera alanlarn almas, tarm arazilerinednfltrlmesi de doal bitki rts iin nemli bir tehlikedir.

3. Doal trlerin ticareti: Dalarmzn baz nadir bitki ve hayvantrleri aflr toplama nedeniyle tehlike altndadr. Tbbi ya da ss bitkisi

olarak doadan toplanan lmeziek (Helichrysum graveolens) buna

rnek olarak verilebilir (Bkz. Sayfa 23). Buna ek olarak, Uludadayaflayan nadir Apollo kelebei (Parnassis apollo) de aflr toplamanedeniyle yok olma tehlikesiyle karfl karflya kalmfltr. Nadir veendemik trlerin, yalnzca birka zel koleksiyoncu tarafndan toplan-mas bile, dier etkenlerle birleflerek bu trlerin nesillerini tehditetmektedir.

86


89/100

4. Yerleflim alanlarnn genifllemesi ve ikinci (yazlk) konutlar:zellikle deniz kenarna ve turizm merkezlerine yakn dalarmz,eteklerindeki yerleflim alanlarnn genifllemesi ve ikinci konutlarn art-mas nedeniyle tehdit altndadr. Byle yerlerde, eteklerdeki doalalanlar yavafl, yavafl alarak paralanmakta ve betonlaflmaktadr.

Benzer bir tehdit, dalarmzdaki yerel kltrn bir paras olan yay-lalar ve yaylaclk iin de sz konusudur. Eskiden bir ka ahflap ev vebarnaktan ibaret olan yaylalarn apartmanlarla ve turistik tesislerledolmas ve kalabalklaflmas yalnzca doal alanlar asndan deil,sosyal ve kltrel zenginliklerin kaybolmas asndan da geleceimizitehdit etmektedir.

NELER YAPABLRZ?

i) evre korumayla ilgili yasalardan haberdar olmalyz:Trkiyenin taraf olduu uluslararas evre koruma szleflmeleri veulusal kanunlarmz bilmeli ve bunlarn uygulanmas iin iflbirlii yap-malyz. Bu amala baz nemli uluslararas szleflmeleri afladaki gibisralayabiliriz:

Biyolojik eflitlilik Szleflmesi (CBD, Rio 1992) - Bu szleflmeyeimza atan her lke doa koruma ve srdrlebilir kullanm amacylabiyolojik eflitliliinin belirlenmesi ve izlenmesi ile ykmldr.

Avrupann Yaban Hayat ve Yaflama Ortamlarn KorumaSzleflmesi (Bern, 1979) - Bern Szleflmesine taraf olan her lke,szleflmenin ek listelerinde (Ek Liste I/ Bitki Trleri ve Ek Liste II/Hayvan Trleri) yer alan trlerin doal yaflam alanlaryla birlikte koru-

ma altna alnmas amacyla gerekli idari ve yasal nlemleri almaklaykmldr.

Nesli Tehlikede Bulunan Yabani Hayvan ve Bitki TrlerininUluslararas Ticaretine liflkin Szleflme (Washington, 1973) - CITESSzleflmesi, ye lkelerin szleflmenin ek listelerinde yer alan hayvanve bitki trlerinin uluslararas ticaretini dzenler (Ek Liste I/ hracat yada thalatna yalnz ticari olmayan nedenler ve belli flartlar altnda izin

verilen trler ve Ek Liste II/ Ticareti yalnz resmi izin belgeleriyleyaplabilen trler). Bu szleflmeye gre Ek Liste IIde yer alan

Galanthus, Sternbergia, Cyclamen cinslerine ve Orchidaceae fa-milyasna ait btn trlerin Trkiyeden ihracat yalnz resmi izin bel-

87


90/100

geleriyle yaplabilir.

ii) Bu szleflmelerden haberi olmayan ya da gz ard edenyabanc ziyaretileri ve yneticilerimizi uyarmalyz: Trkiyedenyurt dflna izinsiz bitki materyali (soan, yumru, rizom, kk vb.) ya dahayvanlarn (bambus ars, ylan ve dier srngenler vb.) karlmasyasaktr.

iii) Yerel yneticilerimiz ve gvenlik gleri ile iletiflim kurmalve iflbirlii yapmalyz: Bildiiniz gibi, yerel yneticilerimiz ve jan-darma gibi gvenlik gleri doal kaynaklarmzn kullanlmas,korunmas ve izlenmesiyle ilgili yetki ve sorumluluklara sahiptir.

Onlarla nadir bitkilerimiz baflta olmak zere, doal zenginliklerimizinkorunmas ve yaptmz arazi alflmalar/arafltrmalar hakknda bil-gilendirmeliyiz. Bu nedenle ziyaret ettiimiz dalar ve dier doalalanlarda yerel yneticiler ve jandarma gibi gvenlik gleri ile haber-leflmeli, tanflmal ve iflbirlii yapmalyz.

iv) Yerel Sivil Toplum Kurulufllarn (STK) desteklemeli ve bir-likte alflmalyz: Onlarla doal kaynaklarn ynetimi vesrdrlebilir kullanm konularnda bilgi alflverifli, eitim ve kaynakoluflturma alflmalarnda iflbirlii yapmalyz. STKlarn yan sragenlerimizin ve kadnlarmzn kltrel, sosyal ve ekonomik olarakdesteklenmesine katkda bulunmalyz.

v) Kamu ortak mal doal alanlarmzn srdrlebilirkullanmn teflvik etmeliyiz: Geliflen teknoloji, gelir seviyesi ve ilgi

sonucu, artk Trkiyenin her yerinde gezmek ve piknik yapmak iingiderek daha ok aile arabalaryla dalar ziyaret etmektedir. Bu ksagnbirlik ziyaretileri, yryfl yapanlar ve yerel yneticileri doalalanlarn tahrip edilmesi, kirlenmesi ve paralanmas tehlikesine karfluyarmalyz. Dalarmzn ve zirve blmlerinin ok hassas ekosistem-ler olduunu ve kullanrken ok daha dikkatli olmamz gerektiinianlatmal, kendi davranfllarmzla rnek olmalyz.

vi) Doa koruma konusunda iletiflimi arttrmal ve eitimidesteklemeliyiz: Arafltrma sonularn, yaynlar ve gncel ekolojikbilgileri mmkn olduu kadar herkesle paylaflmalyz. Bunu, internetvastasyla; kurumsal ya da gnll gruplar oluflturarak; belli gruplarla

88


91/100

toplantlar ve doa gezileri dzenleyerek ya da okullarda evre eitimi-ni destekleyerek yapabiliriz.

vii) Dalarn yalnzca doal kaynaklar deil, sahip olduu klt-rel mirasn korunmasna da katkda bulunmalyz: Dalk kesim-

lerde yaflayan yerel halkn sosyal ve kltrel zelliklerinin korunmasve zgn geliflimine destek vermeli ve etkinliklere katlmalyz.

viii) BANETe (Trkiyenin nemli Bitki Alanlar letiflim A)destek olmalyz: Trkiyenin nemli Bitki Alanlar (BA) bafltaolmak zere, doal bitki rtsnde ortaya kan deiflimleri (tehdit,tahribatlar vb.) yakndan izleme, koruma altna alma ve bilgilendirme

alflmalarna katlmalyz: www.obanettr.net

89


92/100

TRKYE YKSEKLK HARTASI

90


93/100

91


94/100

TEKNK TERMLER

Aa snr: Orman snr olarak da kullanlan bu terim dalardaorman rtsnn grld en st ykseltidir. Bu ykseltiden sonra tek

tk aalara rastlanr, aa topluluklar grlmez.Alpin: Yksek dalarda aa snrnn zerindeki doal yaflam alan-

larna verilen genel bir terim.

Anadolu Diyagonali: Flora of Turkey kitabnn yazar P.H.Da-visin tanmlad ve Anadoluda kuzeyde Bayburt-Gmflhane evre-sinden gneye, Toros Dalarna uzandn varsayd eri. Davise g-re, ok sayda endemik tr, bu erinin dousunda veya batsnda yo-

unlaflmaktadr.

Bitkilerin isimlendirilmesi: sveli botaniki Carl Linnaeus, 1753ylnda yaymlad Species Plantarum eserinde, her canl trnniki latince kelime ile isimlendirilmesi kuraln getirmifltir. O tarihtenitibaren bilim dnyas iin yeni olarak tespit edilen bitkilerin isim-lendirilmesinde iki latince kelime kuralna uyulmaya bafllanmfltr.talik olarak yazlan bu iki kelimeden birincisi bitkinin cins ismi, ikin-cisi ise trn tanmlaycsdr. Bitkinin cins ad zel bir isimdir, bykharfle bafllar. Bitkinin tr tanmlaycs ounlukla bir sfattr, kkharflerle yazlr.

ok yllk bitki: ki yldan daha uzun yaflayan bitki. Eer bu bitkinintoprak st aksam btn bir yl canlln devam ettirebiliyorsa,odunsu olarak isimlendirilir.

Endemik: Belli bir yerde snrl olarak yetiflen taksonlar. Baz tak-sonlar bir da, bazlar bir blge iin endemik olabilir.

Ekoloji: Canllarn kendi aralarndaki ve evrelerindeki canl/canszortamlarla iliflkilerinin tm.

Ekosistem: Belli bir ortamdaki canllarn, evrelerindeki tmcanllar ve canszlarla (besin zinciri, besin a ve besin dngs dedahil) her trl baml iliflkiler btn.

Flora: Bir lke, blge, alan gibi yeryz paralarnn ya da gl, dagibi eflitli yaflam alanlarnn bitki listesi.

Hayat dngs: Bir bitkide, tohumdan tekrar ieklenip tohum

92


95/100

balayana kadar geen sre.

ki yllk bitki: Hayat dnglerini iki ylda tamamlayan (iki ylyaflayan) bitki. Genellikle birinci yl geliflir, ikinci yl tohum verirler.

Mikroklima: Bir blgede meteoroloji istasyonlar tarafndan tespit

edilen genel iklim zelliklerinden farkl bitki, hayvan ve toprak zel-liklerinin grld kk alanlar. Bu farkllk, alann yzey scaklve hakim rzgrlardan korunmasyla iliflkilidir.

Relikt: nceleri ok daha genifl bir yaylfla sahip bir trn, olumsuzflartlarn hkm srd dnemlerde (rn. Buzul a, ktalarn sualtnda kald dnemler vb.) baz yerlerde nesli tkenirken, korunaklblgelerde yer, yer hayatta kalan bireyleri.

Rizom: Bir bitkinin yatay byyen toprak alt gvdesi. Bir yldanuzun canlln srdren bitki kkleri ve srgnleri karr.

Rozetli: Bir bitkide bir eksen etrafnda halka fleklinde dizili yaprak-larn oluflturduu topluluk.

Soanl bitki: Toprak alt depo organ soana benzer bitki.

Stolon: Toprak zerinde uzanan ve dm/boumlarndan (nodus)kklenerek yeni bitkiler veren srnc gvde.

Subalpin: Aalarn seyreklefltii, bodur al ve nemli ayr toplu-luklarnn egemen olduu geifl kufla. Alpin blge alt.

Takson: Bitki sistematiinde (taksonomi) birimlerden her biri (fam-ilya, cins, tr, alttr, ve varyete dzeyindeki tm organizmalar).

Documents

Türkiye’nin 120 Alpin Bitkisi - 120 Alpin Plants of Turkey