Unibersidad ng Pilipinas Maynila

Ermita, Maynila

#Pagbabago: Kliktibismo sa San Jose, Occidental Mindoro

Isang Undergraduate Thesis na Iprinisinta sa

Kagawaran ng Agham Panlipunan

Kolehiyo ng Agham at Sining

Unibersidad ng Pilipinas Maynila

Bilang Bahagi ng Katuparan sa mga Rekisito ng Kursong

Development Studies 199.2 para sa

Batsilyer ng Sining sa Araling Pangkaunlaran

Prop. Reginald S. Vallejos, MPA

Tagapayo

Iprinisinta ni:

Mendoza, Adrienne Monday F.

2012-01719

Mayo 2016

ii

Kolehiyo ng Agham at Sining

Unibersidad ng Pilipinas Maynila

Padre Faura, Ermita, Manila

APPROVAL SHEET

Ang tesis na ito, na pinamagatang ‘#Pagbabago: Kliktibismo sa San Jose,

Occidental Mindoro, na inihanda at isinulat ni Adrienne Monday Mendoza, bilang

bahagi ng katuparan sa mga rekisito ng Development Studies 199.2 para sa

Batsilyer ng Sining sa Araling Pangkaunlaran, ay rekomendado para sa

pagtanggap.

____________________________

Prop. Reginald S. Vallejos, MPA

Tagapayo

Kagawaran ng Agham Panlipunan

Ang tesis na ito ay idinedeklarang tanggap at aprubado bilang bahagi ng

katuparan para sa mga rekisito ng Bachelor ng Sining sa Araling Pangkaunlaran.

____________________________

Prop. Jerome A. Ong, MA

Chairperson

Kagawaran ng Agham Panlipunan

iii

Pasasalamat

Maraming salamat sa Diyos, sa pagbibigay sa akin ng maayos na kalagayan at

matiwasay na daloy ng mga pangyayari para mabuo ko ang aking tesis.

Maraming salamat sa aking mga magulang sa pagsuporta, kay Papa na sinamahan

ako sa Mindoro at kay Mama na gumastos para matapos na.

Maraming salamat sa 100% BFOM, kay Ms. Patty Miranda, at sa lahat ng mga

taga-tugon ng aking survey. Hindi po ako makakapagtapos ng kolehiyo kung

hindi dahil sa inyo.

Maraming salamat sa aking tagapayo, Sir Reggie Vallejos, sa kalayaang ibinigay

niyo at sa pag-unawang walang kapalit.

Maraming salamat sa Wikipedia, Google at Facebook, dahil kung wala kayo’y

hindi ko rin alam kung paano ako ga-graduate.

Maraming salamat sa mga nagsulat ng sources ko, dahil hindi ko mabubuo ito

kung wala ang mga sinulat niyo.

Maraming salamat sa mga taong laging nagtatanong ng ‘kumusta thesis?’ Kayo

ang nagpapaalala sa akin na kailangan ko siyang gawin.

At maraming salamat sa aking sarili.

Tayo ang bumuo ng tesis na ito.

iv

Abstrak

Laganap ang kliktibismo sa isang lipunang makabago ang teknolohiya,

kung saan malawak ang akses ng mga mamamayan sa teknolohiyang digital,

partikular sa internet at social media. Maraming bentaheng naihahatid ang social

media at kliktibismo—mabilis, madali, mura, at episyente ang interaksyon,

pagpapalaganap ng impormasyon, at pagbabahagi ng mga pahayag o saloobin.

Isang instrumento ng demokrasya, malayang pagpapahayag, at kaunlaran ang

teknolohiyang ito, kaya’t isang hakbang tungo sa pag-angat ng antas ng

pamumuhay ng mga mamamayan ang pagpapaunlad ng teknolohiyang digital at

pagsasagawa ng mga hakbang upang ito ay matamo ng lahat.

Keywords: kliktibismo, digital divide, netizenship, netizen

v

Talaan ng Nilalaman

Pasasalamat…………………………………………………………………...iii

Abstrak………………………………………………………………………..iv

Listahan ng mga larawan……………………………………………………..vi

Kabanata 1……………………………………………………………………1

Sanligan ng Pag-aaral…………………………………………….........1

Paglalahad ng suliranin………………………………………………..6

Layunin ng pananaliksik………………………………………………8

Halaga ng pag-aaral……………………………………………………8

Sakop at Limitasyon…………………………………………………...9

Pagrerepaso ng literatura………………………………………………9

Teoretikal na Pananaw………………………………………………....16

Metodolohiya at disenyo ng pananaliksik……………………………..19

Depinisyon ng mga termino……………………………………………21

Kabanata 2……………………………………………………………………..22

Kabanata 3……………………………………………………………………..26

Kabanata 4……………………………………………………………………..36

Kabanata 5……………………………………………………………………..48

Kabanata 6……………………………………………………………………..64

Mga Batis………………………………………………………………………71

Apendiks……………………………………………………………………….77

vi

Listahan ng mga Larawan

1. Disenyo ng pananaliksik………………………………………………..20

2. Ang Occidental Mindoro……………………………………………….26

3. Ang Unified Plan ng DOE……………………………………………... 35

4. Mga piling online content ng BFOM……………………………………42

5. Isang sulat na pormal na kinikilala ang BFOM…………………………44

6. Ang San Jose…………………………………………………………….48

7. Bata at matanda sa pangkalahatang populasyon………………………..51

8. Bilang ng tagatugon kada grupo ng edad……………………………….51

9. Babae at lalaki sa pangkalahatang populasyon…………………………52

10. Babae at lalaki ayon sa grupo ng edad………………………………….52

11. Netizenship sa pangkalahatang populasyon…………………………….53

12. Netizenship sa batang populasyon………………………………………53

13. Netizenship sa matandang populasyon………………………………….53

14. Mga residenteng nakakaalam ng 100% BFOM…………………………57

15. Interes ng mga residente sa politikal na usapin…………………………59

16. Persepsyon ng populasyon sa kliktibismo………………………………60

17. Persepsyon sa #WantedIlaw…………………………………………….62

18. Optimismo ng populasyon sa paglutas ng brownout…………………….63

1

Kabanata 1

Panimula

Sanligan ng Pag-aaral

Kliktibismo ang ipinangalan sa modernong penomenon ng paggamit ng

internet, partikular ng social media, upang isulong ang politikal o panlipunang

adkihain o adbokasiya ng isang indibidwal, kilusan o grupo ng mga tao (Collins,

2016). Ito ang tawag sa isang modernong anyo ng aktibismo, kung saan ang mga

aktibista o kahit sinong mamamayan ay ginagamit ang internet para maipahayag sa

kahit anong website ang kanilang opinyon o posisyon sa partikular o iba-ibang isyu ng

lipunan, lalo na sa mga social networking sites gaya ng Twitter at Facebook.

Dahil sa pampublikong katangian ng internet, mabilis na napapalaganap sa

mga tao ang anumang bagay na inilalathala o ipino-post dito, na siyang nakaka-

impluwensya sa pag-iisip at pagpapasya ng mga mambabasa o netizen. Dahil sa

malaking bentaheng naihahatid ng makabagong teknolohiyang ito—madali, mura,

mabilis, at episyenteng diseminasyon ng propaganda at impormasyon—naging

laganap ang kliktibismo sa populasyon ng makabagong lipunan.

Ang kliktibismo ay maaaring ang pagpopost ng Facebook status o paglikha ng

tweet, pagse-share ng post, video o imahe mula sa ibang tao, pagkomento sa mga

pampublikong pahina o post ng iba—anumang gawain sa internet na ang nilalaman ay

may politikal na konteksto at sumusuporta sa adhikain o adbokasiya ng isang pagkilos

o aktibistang organisasyon. Ang online na pangangampanya sa mga kandidato tuwing

2

eleksyon ay isang halimbawa ng kliktibismo, kung saan aktibo ang mga mamamayan

sa pagpapahayag ng kanilang politikal at panlipunang saloobin.

Maaaring ang kilusang tinutukoy dito ay isang pormal na organisasyon na

nabuo sa tradisyunal na pamamaraan, gaya ng Anakbayan at Gabriela; at maaari rin na

ang kilusan o organisasyon ay nagmula o nilikha mismo sa internet, gaya ng grupo na

siyang paksa ng pag-aaral na ito—ang 100% Brownout-Free Occidental Mindoro

Movement (100% BFOM).

Hindi gaya ng mga tradisyunal na kilusang panlipunan, umusbong ang 100%

BFOM sa social media. Isa itong impormal na organisasyon kung saan walang

hirarkiya ng posisyon sa mga miyembro nito. Ngunit, dahil ito ay pormal na binanggit

sa House Resolution Blg. 2251 at kinikilala rin ng Occidental Mindoro Electric

Cooperative (OMECO) bilang isang organisadong grupo, dagdag pa ang karapatan ng

mamamayan na bumuo ng sariling organisasyon, matutukoy na rin ito bilang isang

pormal na organisasyon (Miranda, 2015).

Nagsimula ang 100% BFOM sa kampanyang “#WantedIlaw” na nilalayon ang

episyenteng paghahatid ng impormasyon (information dissemination), pampublikong

kamalayan (public awareness), at malayang usapan o diskusyon ng isyu (interactive

discussion) gamit ang iba-ibang social networking sites (100% BFOM, 2016).

Hanggang sa kasalukuyan, ang paggamit ng social media ang pangunahing istratehiya

ng 100% BFOM sa pagsulong ng kanilang adbokasiya at sa paglalatag ng mga

pinakabagong balita ukol sa kaso ng rotating brownout sa Occidental Mindoro.

3

Nag-ugat ang paglaganap ng kliktibismo sa pag-usbong at pag-unlad ng

teknolohiyang digital at sa pagiging abot-kaya ng mga produkto at serbisyo nito sa

nakararami. Dahil nabibili na sa mas murang halaga ang mga electronic gadgets gaya

ng computer, laptop at cellphone at mas nagiging abot-kaya na rin ang koneksyon sa

internet, lalo pang lumalawak sa masa ang paggamit ng makabagong teknolohiya.

Bilang ang teknolohiyang digital ay isa sa mga pagkukunan ng mga tao sa

kasalukuyan, sinasagad nila ang paggamit dito upang mapakinabangan ito sa

pinakamataas na antas. Ang mga tao ay rasyunal ang pagkilos (Mankiw, 2012) at

natural na i-maksimisa nila ang pakinabang o utility ng isang bagay para makamit ang

episyenteng paggamit ng kanilang pagkukunang-yaman. Ginagamit ng tao ang

teknolohiyang digital sa iba-ibang aspekto ng buhay, mula sa komunikasyon sa

pamilya at mga kaibigan, pangangalap ng impormasyon at balita, paghanap ng aliw at

kasiyahan, pag-aaral, pagtatrabaho o pagnenegosyo, pagbili ng mga produkto at

serbisyo, hanggang sa pagmomobilisa ng mga mamamayan. At dahil patuloy na

umuunlad ang teknolohiyang ito, unti-unti nitong binabago ang mukha ng lipunan sa

halos lahat ng anggulo, lalo pa’t kaaya-aya ang mga bentaheng inihahatid nito.

Dahil sa napakalaking epekto ng internet sa mundo, itinuturing na ito bilang

ikawalong kontinente ng daigdig (Hivereporters, 2014). Ang serbisyo at teknolohiya

ng internet ay nakapagpabago ng halos bawat aspekto at gawain sa buhay ng tao, at

mula nang lumaganap ito sa mundo noong 1990s, naabot na nito ang isang katlo ng

populasyong ng mundo (Treese, 1995). Ang bilang ng netizen ay lumobo mula 394

milyon tungong 1.858 bilyon mula noong 2000 hanggang 2009 (ITU, 2015).

Pagdating ng 2010, 22% ng populasyon ng mundo ang mayroong kompyuter, at may

4

naitalang 1 bilyong pag-search sa Google araw-araw (Kamis, 2011). Noong 2014,

lumagpas na ng 3 bilyong ang gumagamit ng internet o 43.6% ng pandaigdigang

populasyon, subalit ang dalawang-katlo ng mga netizen ay nagmula sa mayayamang

bansa, gaya ng Amerika at mga bansa sa Europa (Dent, 2014).

Hindi lahat ng tao ay mayroong akses sa internet at makabagong teknolohiya.

Mayroong ‘digital divide’ sa lipunan kung saan nahahati ang mga tao sa dalawang

grupo: isa na mayroong akses sa teknolohiyang digital, at ang ikalawa na wala nito.

Ang dibisyong ito ay dahil sa iba-ibang salik gaya ng halaga ng kita, edukasyon, pook

na kinabibilangan, antas ng pag-unlad ng lipunan, paraan ng pamamahala, at iba pa.

Ayon sa mga pananaliksik, ang mga tao na may mataas na halaga ng kita ang

madalas na nagkakaroon ng koneksyon sa internet at nakakabili ng mga gadget,

samantalang ang mga mababa ang kita ay limitado lamang o walang akses sa mga ito.

Ang edukasyon ng tao may kinalaman din sa paggamit ng internet; ang mga taong

nakapag-aral o maalam sa teknolohiya ay alam kung paano gamitin ang mga digital

gadgets, habang ang mga kulang sa edukasyon o hindi nakapag-aral ay hindi alam ang

halaga o kung paano gamitin ang modernong teknolohiyang ito. (Hilbert, 2010)

Nagdudulot din ng digital divide ang pagkakaiba ng pook na kinabibilangan.

Dahil hindi ganap ang pag-unlad sa mga pook rural at nananatiling mahirap ang mga

taong naninirahan dito, mababa ang antas ng kanilang digital access kumpara sa mga

pook urban kung saan mayroong maaasahang imprastraktura para sa maayos na

koneksyon sa internet at ang mga tao ay kalimitang nakakabili ng mga gadget sa

halaga ng kanilang kita. (Hilbert, 2011)

5

May koneksyon din ang paraan ng pamamahala sa digital divide. Nag-uugat

ang digital divide sa pagitan ng rural at urban sa hindi pantay na pagbigay ng pansin

ng pamahalaan sa dalawang pook; madalas ay kulang ang atensyong ibinibigay sa

pagpapaunlad ng mga pook rural. Ang mataas na lebel ng hindi pagkakapantay-pantay

ng populasyon sa antas ng halaga ng kita at edukasyon ay naka-ungkat din sa mga

polisiyang ipinapatupad ng gobyerno. (Tait, 2006)

Bukod dito, ang anyo ng gobyerno ay isa ring salik ng dibisyon. Ang mga

demokratikong pamahalaan ay mas tinatangkilik ang pagpapaunlad ng teknolohiyang

digital at internet, kaya’t mas mabilis at mas malawak ang paggamit nito. Sa kabilang

banda, ang mga awtoritaryan na pamahalaan ay tendensiyang limitahan ang paggamit

nito upang kontrolin ang midya at pigilan ang kalayaan ng mamamayan sa

pagpapahayag at pagpapalaganap ng impormasyon, gaya ng China na nagpapatupad

ng ‘internet censorship’ sa mga mamamayan nito (Mullen, 2016).

Bilang ang Pilipinas ay isang demokratikong estado, bukas ang pamahalaan sa

paglaganap ng teknolohiyang digital sa bansa. At sa pagsiklab ng rebolusyong digital

sa kasalukuyang panahon, isang instrumento na ang teknolohiyang ito sa pag-unlad ng

lipunan. Ang kliktibismo, na siyang ibinunga ng teknolohiyang ito, ay isang

instrumento ng pagbabago at pag-unlad. Dito ay malayang maipapahayag ang saloobin

ng mga mamamayan sa mga mali sa sistema, at mabilis na maibabahagi at

maipapalaganap ang mga opinyong ito sa publiko. Dito rin ay maaaring kumilos ang

mga mamamayan upang makamtan ang pagkakapantay-pantay ng mga tao, at upang

mapuksa ang ‘digital divide’ sa lipunan, na isang bagong usbong na uri ng

marhinalisasyon.

6

Paglalahad ng Suliranin

Karamihan sa populasyon ng Occidental Mindoro ay nabubuhay sa pagsasaka,

at bilang ang agrikultural na sektor ay ang nananatiling pinakamahirap na sektor sa

bansa (Cayabyab, 2013), patuloy na nakakaranas ng kahirapan ang maraming Oksi.

Dahil sa mababang presyo ng palay, mataas na presyo ng bigas, mahal na interes sa

pautang at kawalan ng sariling lupa, hindi nakakamit ng mga magsasaka ang mga

pangangailangan ng kanilang pamilya. Sa huli, ang mga mamamayan ay nananatiling

baon sa utang, maliit ang halaga ng kita, at hindi natutugunan ang lahat ng

pangangailangan. (Mariano et.al, 2015)

Nananatiling isa sa pinakamahihirap na probinsya sa Pilipinas ang Occidental

Mindoro. Ang Rehiyon 4-B kung saan kabilang ang Mindoro ay ang ikatlo sa

pinakamababang pondo para sa mga lokal na pamahalaan, na nagkakahalaga lamang

ng P9.479 bilyon kumpara sa P137.649 bilyon ng NCR, ang rehiyon na may

pinakamataas na pondo (Bonquin, 2015). Dahil sa mababang atensyong ibinibigay ng

pambansang gobyerno sa rehiyon, laganap pa rin ang kahirapan sa populasyon ng

probinsya. Kulang pa ang pondong ibinibigay sa kanila para sa pagpapaunlad ng mga

pampublikong serbisyo (Cayabyab, 2013)

Ang kakulangan ng atensyon ng gobyerno sa lugar gaya ng Occidental

Mindoro ay nakakapagpabagal sa pag-unlad ng probinsya. Dahil kulang ang pera para

sa mga imprastraktura, paggawa ng mga kalsada, pagpapaganda ng serbisyong

pangkalusugan at edukasyon, imprastraktura ng komunikasyon at iba pa, hindi

nagiging maayos ang estado ng pamumuhay ng mga mamamayan, at bukod dito’y

7

nahihirapang suyuin ang mga negosyo para mag-invest sa lugar at nang sa gayo’y

makalikha ng trabaho (Co, 2015).

Isa sa mga pangunahing problema ng Occidental Mindoro ang rotating

brownout, at dulot nito ang mas marami pang problema sa iba-ibang aspekto ng buhay

ng mamamayan. Lahat ng mga Oksi ay apektado ng kawalan ng maayos na serbisyong

pang-kuryente; apektado ang kanilang edukasyon, kalusugan, kaligtasan, ekonomiya,

politika, at marami pang iba. Ang problemang ito ang siyang nais malutas ng mga

Oksi, kaya’t umusbong ang 100% BFOM.

Kaakibat ng rotating brownout ang kakapusan ng akses sa internet, at ang

kakapusan na ito ay makakahadlang sa pag-unlad ng probinsya. Malaki ang papel ng

teknolohiyang digital, partikular ng teknolohiya ng impormasyon at komunikasyon sa

pag-unlad, dahil isa itong instrumento sa pagkamit ng ekwalidad sa at pagyabong ng

ekonomiya, panlipunang mobilidad, at demokrasya sa post-modernong panahon

(Internetworldstats, 2016). Laganap ang marhinalisasyon sa populasyon ng Occidental

Mindoro, partikular sa agrikultural na sektor, at kung magkakaroon pa ng

marhinalisasyon pagdating sa akses sa internet, lalong babagal ang proseso ng pag-

unlad, at patuloy na masasadlak sa marhinalisasyon at relatibong kahirapan ang

probinsya.

Hangarin ng pamahalaan ang inklusibong pag-unlad sa mga mamamayan ng

Pilipinas, ngunit mayroong marhinalisasyong digital sa populasyon. Sa pananaliksik

na ito, sasagutin ang tanong na ‘ano-ano ang mga katangian ng kliktibismo (partikular

ng 100% BFOM) sa San Jose, Occidental Mindoro?’ upang mailarawan ang

8

konkretong kalagayan ng modernong kilusan, pati na rin ang estado ng digital divide

na nakaka-apekto sa bisa ng kliktibismo, nang sa gayon ay makaambag ng kaalaman

at makapagbigay ng suhestyon ang mananaliksik upang maisulong ang pagkilos laban

sa rotating brownout at ang digital inclusion sa mga mamamayan.

Layunin ng Pananaliksik

1. Mailarawan at masuri ang mga katangian ng kliktibismo (partikular ng 100%

BFOM) sa San Jose, Occidental Mindoro,

2. Maipakita ang maikling kasaysayan ng aktibismo tungong kliktibismo sa

Pilipinas at ng 100% BFOM ng Occidental Mindoro, at

3. Makapagbigay ng mga suhestyon upang malutas ang rotating brownout at

maisulong ang kliktibismo sa Occidental Mindoro, at sa Pilipinas.

Halaga ng Pag-aaral

Ang teknolohiya ng internet (IoT) at ng impormasyon at komunikasyon (ICT)

ay may kapansin-pansing implikasyon sa politikal, ekonomikal, at kultural na asal o

pagpapasya ng tao. Ang mga ito ay naghatid ng malaking pagbabago sa lipunan—sa

pangkalahatan man o indibidwal na antas. Ang pagyabong ng agham at teknolohiya at

ang pag-usbong ng mga bagong inobasyon sa modernong panahon ay dapat na

matamasa ng lahat at hindi ng iilan lamang, at makakamit lamang ang ekwalidad kung

ang mga polisiyang ipinapatupad ay naglalayong makamit ang inklusibong pag-unlad.

9

Mahalaga ang pag-aaral na ito dahil ang pagsusuri sa mga bagong penomenong

bunga ng kasalukuyang sistema ng teknolohiya, ekonomiya at politika ang siyang

magiging daan sa paglikha ng bagong kaalaman at mga polisiyang ipamamalakad na

pawang makakapag-ambag sa pag-unlad at makakapaghubog ng kinabukasan ng

lipunan.

Sakop at Limitasyon ng Pag-aaral

Isinagawa ang pag-aaral na ito mula Pebrero hanggang Abril 2016. Ang survey

at KII ng mga residente ay kinuha mula sa 4 na barangay ng San Jose, Occidental

Mindoro: Brgy. Central at 4 (mga pook urban) at Brgy. Mapaya at 3 (rural). Ang 100

taga-tugon sa survey ay pinili gamit ang random sampling, at ang 30 interviewees sa

KII, 15 na netizen at 15 na non-netizen ay nagmula rin sa mga taga-tugon ng survey.

Nakatuon ang pag-aaral sa paglalarawan ng kliktibismo ng populasyon ng San Jose

patungkol sa dalawang-dekadang isyu ng rotating brownout sa probinsya.

Pagrerepaso ng Literatura

Ang Kliktibismo

Bago lamang ang salitang ‘kliktibismo’ at hindi tukoy ang eksaktong

pinagmulan nito, ngunit ang terminong ito ay kalimitang ginagamit bilang

kasingkahulugan ng ‘slaktibismo.’ Positibo ang orihinal na konotasyon ng

10

slaktibismo, na siyang tumutukoy sa maliliit na bagay na ginagawa ng kabataan para

sa lipunan (Christensen, 2011); subalit sa paglipas ng panahon ay nagbago ito. Imbes

na positibo ang pakahulugan, naging negatibo ang konotasyon nito dahil sa tila

napakaliit o halos walang epektong naidudulot ng mga gawaing ito sa lipunan.

Ang terminong slaktibismo ay portmanteau ng mga salitang ‘slacker’ at

‘aktibismo’ (Davis, 2011)—slacker, na ang ibig sabihin ay isang taong batugan o

tamad magtrabaho, at aktibismo, na tumutukoy sa pagkilos para makamit ang isang

layunin o adhikain. Sinasabing nilikha nina Dwight Ozard at Fred Clark ang salitang

ito noong 1995 sa Cornerstone Festival (Christensen, 2011), isang pista ng musikang

pang-Kristiyano na ginaganap sa Illinois, Estados Unidos.

Maraming kritisismo mula sa iba-ibang sosyolohista at personalidad ang

natatanggap ng slaktibismo, o ang pagpapahayag at pagsasagawa ng mga pagkilos

gamit ang social media at iba pang website sa internet. May ibang nagsasabi na maliit

lang ang naitutulong ng internet sa pagmomobilisa ng mga mamamayan (Butler, 2011)

dahil kadalasan ay hanggang sa pagpo-post o pagla-like lang ang ginagawa ng mga

netizen. Ang aktibidad na ito ay tila raw walang kabuluhang pagpapakita ng

pagsuporta, at ginagawa lamang ito ng mga tao para maging masarap sa pakiramdam

at gumaan ang loob nila sa ilusyong sila ay nakakatulong, ngunit sa katotohanan ay

wala silang nagagawa upang solusyonan ang mga usaping politikal (Butler, 2011).

Sabi pa ni Gladwell sa isa sa kanyang mga artikulo, ang pangangampanya sa

social media ay hindi maaaring itumbas sa aktibismong isinasagawa sa kalsada

(Green, 2012). Noong 2011, Isang pag-aaral ang isinagawa ukol sa kaugalian ng ilang

11

mag-aaral sa kolehiyo pagdating sa pakikisali sa usaping politikal sa social media.

Nalaman ng pag-aaral na ang mga mag-aaral ay wala nang iba pang isinasagawang

pagsuporta bukod sa pagpopost ng mga bagay ukol sa paksa at pagkokomento sa mga

post na may kinalaman sa isyu (Green, 2012).

Bukod pa sa mga ito, sinasabi rin na ang internet ay lumilikha ng ‘digital

divide.’ Ayon kay Norris, na siyang naghain ng kritisismong ito, may bahagyang

positibong epekto ang kliktibismo sa partisipasyon ng mga tao, ngunit lilikha rin ito ng

dominasyon at pagkontrol sa pagpapasya sa populasyon ng mga netizen, lalo pa’t ang

mga edukado at interesado sa politika ang malimit gumamit ng teknohiya para sa

kanilang bentahe, partikular ang pagpapalaganap ng kanilang sariling propaganda.

Samantala, mayroon din namang naniniwala na ang kliktibismo ay mayroong

epektong naidudulot sa lipunan. Sabi ni Dalton, ang partisipasyon ng mga

mamamayan sa mga usapin ay hindi nababawasan; bagkus, nadagdagan ang uri ng

partisipasyon, at isa na rito ang partisipasyon gamit ang makabagong teknolohiya

(Butler, 2011). Kinikilala ng ilan na hindi lamang ang mga tradisyonal na uri ng

partisipasyon gaya ng protesta sa kalsada ang paraan ng mga tao para makisali sa mga

pagkilos; sa halip ay lumilikha sila ng bagong pamamaraan ng pagkilos gamit ang mga

bagong pagkukunan sa modernong panahon (Christensen, 2011).

Ang kliktibismo ay isang paraan para magamit ng mga mamamayan ang

demokrasya; dito ay naisasagawa ang malayang pagpapahayag. Sa mga bansang hindi

demokratiko ang gobyerno, ang kliktibismo sa social media ay isang makabuluhang

pagpapakita ng pagprotesta sa pamahalaan. Ang lantarang pagpapahayag ng

12

pagkadismaya sa internet ay isang mapanghamong pagkilos laban sa isang represibong

gobyerno, na siyang maaaring ikapahamak ng mga netizen na nagpapahayag ng

protesta (Mirani, 2010). Dagdag pa ng mamamahayag na si Courtney Radsch, sa mga

Arabong mamamayan, maski ang mababang antas ng pakikisali sa mga usaping

politikal sa social media ay nakakapukaw ng atensyon ng gobyerno at ng mainstream

media. Kapag ang isang hashtag halimbawa ay naging trending, ito ay gagawing balita

ng mainstream media, at bilang epekto, lalo pang mapapalaganap sa publiko ang

mensahe ng hashtag na ito (Mirani, 2010). Ayon pa sa kanya, nakakatulong sa

paghulma ng adyenda ng midyang pangmasa ang kapangyarihan ng social media na

magpalaganap ng impormasyon sa mabilis na pamamaraan.

Ang malayang pagpapahayag sa internet kung saan kahit sino ay maaaring

magpahayag ng kanilang opinyon at saloobin ay isang daan para ang mga

mamamayan ay maging bahagi ng pagdedesisyon at pagsasagawa ng mga aksyon.

Sinabi ni Mirani na ang pagtu-tweet, pagha-hashtag at pag-a-upload sa youtube ay

mga hakbang ng pagpapalawak ng kamalayan sa mga tao, paghuhulma ng pag-iisip at

pagpapasya, at pag-iimpluwensya sa buong mundo (Mirani, 2010). At ang mga

pagkilos na naisagawa sa bagong milenyo ay nagpapatunay na ang kliktibismo ay

naglalaan ng epektibo, mura, mabilis, at siguradong paraan ng pag-oorganisa (Mirani,

2010). Bukod pa rito, ang lantarang diyalogo sa social media ay maaring pagmulan pa

ng mas malawak na aksyong ekonomikal at politikal (Davis, 2011).

Maraming pagkilos na ginamitan ng kliktibismo ang napagtagumpayan ng mga

mamamayan sa iba-ibang panig ng mundo, at ilan sa mga ito ang sumusunod na mga

kasong nakatala sa ibaba.

13

Isa sa mga ito ang kilusang ‘We are Khaled Said’ ng Ehipto noong 2011. Si

Khaled Said ay isang 28-taong gulang na negosyante na pinaslang ng ilang pulis dahil

siya ay may hawak na ebidensya ng korapsyon ng pulisya. Buhat ng pagpaslang na ito,

isang hindi kilalang netizen ang lumikha ng pahina ng kilusan na pinangalanang ‘We

are Khaled Said’ sa Facebook. Sa pahinang ito ay ipinost ang kagimbal-gimbal na mga

imahe ni Said nang siya ay paslangain, at sa Youtube ay mayroon ding video na

ipinapakita ang sunod-sunod na mga imahe ng binata. Sa walang isang buwan na

pagkakalikha ng pahina, 130,000 katao ang nalikom na mga taga-suporta ng kilusan,

at sa loob ng ilan pang mga buwan ay patuloy na nadaragdagan ang mga taga-suporta

nito sa Ehipto na mayroong 473,000 na netizens. (Preston, 2011)

Ang pahinang ito ay nakapagpasiklab ng napakaraming diskusyon ukol sa mas

marami pang pang-aabuso ng gobyerno sa mga mamamayan, at ang mga social

networking sites gaya ng Facebook ang nagsilbing daan upang maipahayag ng mga

tao ang kanilang diskontento sa mga nagaganap sa kanilang bansa. At ang mga

diskusyong ito sa social media ay isang mapangahas na hakbang ng mga mamamayan

dahil sa limitadong kalayaan ng pagpapahayag sa kanilang represibong estado.

(Preston, 2011)

Maraming mga aktibista ang gumagamit ng social networking sites upang

itaguyod ang kanilang iba-ibang adbokasiya. Sa Ehipto, patuloy ang pagpopost at pag-

a-upload ng mga opinyon, imahe at mga bidyo ukol sa mga pang-aabusong ginagawa

ng kapulisan at iba pang opisyal ng pamahalaan. Ginagamit din ang mga website para

i-anunsiyo sa publiko ang mga demonstrasyon at kilos-protestang isasagawa sa

kalsada, na siyang nagiging matagumpay at lumalawak pa sa mas maraming lungsod

14

sa bansa. Ilan pa sa mga kliktibismong nagtagumpay sa Ehipto ay ang Youth

Movement noong 2008, na siyang nakakalap ng 70,000 taga-suporta online, at ang

Tunisian Rebellion. (Preston, 2011)

Sa Amerika naman noong 2009, nabuo sa Facebook ang ‘Boycott Whole

Foods’ nang maglahad ng kontrobersyal na pahayag ang CEO ng kompanyang Whole

Foods ukol sa reporma sa sistemang pang-kalusugan ni Obama. Sabi ni John Mackey,

ang CEO, hindi raw gaanong mahalaga ang repormang isinasagawa, dahil dapat ay

bawasan pa ang kontrol ng gobyerno sa mga ospital; dapat daw ay mayroong

‘individual empowerment’ sa sistema. Banggit pa niya, ang pinaka-dahilan ng paglala

ng kalusugan ng mga tao ay ang hindi tamang diet ng mga indibidwal, at nagawa pa

niyang i-endorso ang mga gulay at prutas na binebenta ng kanyang kompanya. (Grove,

2009)

Hindi nagustuhan ng marami ang pahayag niyang ito, kaya’t nabuo ang

Boycott Whole Foods na siyang nakalikom ng 22,000 taga-suporta sa loob lamang ng

isang linggo. Ang pinalaganap na propaganda nito online at ang mga piket na

inorganisa ng kilusan ay nakapagpabawas sa kita ng kompanya. (Grove, 2009)

Sa Turkey naman, maraming pagkilos ang nagtagumpay sa tulong ng

diseminasyon ng impormasyon sa social media. Napakahalaga ng naging papel ng

mga website na ito sa promosyon, pag-oorganisa at pagtugon sa mga protesta at

rebolusyon. Ilan sa mga matagumpay na pagkilos sa Turkey ay ang Occupy Wall

Street, mga rebolusyon ng Arab Spring, at mga kilos-protesta sa Taksim Square sa

Istanbul noong 2013. Naging phenomenal para sa protesta sa Taksim Square ang mga

15

hashtag sa Twitter na #direngezipark? (950,000 tweets), #occupygezi (170,000 tweets)

at #geziparki (50,000 tweets). Noong Mayo 2013, nakakalap ng 2 milyong tweet ang

mga hashtag na ito at ang malaking bilang na ito ay sa kabila pa ng naputol na 3G

network sa eryang nasasakupan. (Tucker, 2013)

Dahil ang mainstream media sa Turkey ay hindi nasasalamin ang tunay na

saloobin ng mga mamamayan, naging dismayado ang marami, na siyang nagdulot ng

malawakang pagpapahayag ng mga hinaing sa social media. Ang mga tweet ng

ordinaryong mga mamamayan at aktibista ang siyang naging pagkukunan ng

impormasyon ukol sa tunay na mga kaganapan. (Tucker, 2013)

Samantala, kliktibismo rin ang naging daan ng Islamic State (ISIS) upang

kanilang mapalaganap ang kanilang mga jihadi views. Sila ay lumilikha ng mga

hashtag at online forum, at nag-uupload ng mga video para maisapubliko ang kanilang

propaganda. Ang mga hakbang na ito ng ISIS ay madalas nilang isagawa sa Twitter at

Youtube; at ayon sa mga pagsusuri, pinapalaganap nila sa social media ang kanilang

‘extremist’ na mga material. (Tucker, 2013)

Dahil sa kapangyarihan ng social media sa mabilis na pagpapalaganap ng

impormasyon, naalarma ang mga awtoridad sa istratehiyang ito ng ISIS, kaya’t

nakipag-tulungan ang mga ahensya ng pamahalaan sa mga kompanya ng mga website

na ito para alisin ang anumang material na nagsusulong ng pananaw ng ISIS. Ang

kapulisan ng Britanya halimbawa ay nakikipag-tulungan sa kompanya ng Twitter at

Youtube para burahin ang nasa 1,100 na materyal ng ISIS kada linggo. Aminado rin

ang mga opisyal ng counter-terrorism internet referral unit (CTIRU) ng UK na

16

gumagawa sila ng mga hakbang laban sa mabilis na diseminasyon ng propaganda ng

ISIS, kabilang ang pagsu-suspinde ng Twitter accounts at pagtanggal ng mga bidyo ng

pagpapaslang, torture, combat scenes, sniper attacks and suicide missions. (Malik et.

al, 2014)

Dahil sa mga hakbang na ito ng awtoridad, naghanap naman ng ibang paraan

ang ISIS upang maipagpatuloy ang pagpapalaganap ng kanilang materyal. Pino-post

nila sa ibang file-sharing websites ang kanilang mga bidyo at imahe gaya ng

justpaste.it, gulfup.com, sendspace.com at directmirror.com, na siyang mas mahirap

kontrolin para sa kapulisan dahil mas marami pang materyal ang kanilang ibabahagi sa

mga website na ito. Samantala, ang mga pagsususpindi naman ng mga account na

ginagawa ng kapulisan ay nagdulot ng takot sa mga mamamayan, kaya’t naging

limitado ang kanilang pagpapahayag, at sinasabi pang ang pagkontrol ng mga operator

ng websites na ito ang siyang bagong usbong na ‘terorismo’ (Malik et. al, 2014), na

maaari ring tawaging ‘digital terrorism.’

Teoretikal na Pananaw

Ang teknolohiya ng impormasyon at komunikasyon (ICT) ay instrumento sa

paglutas ng kahirapan at sa pag-unlad ng makabagong lipunan. Malaki ang papel ng

teknolohiya sa pagpapaunlad ng ekonomiya at panlipunang kalagayan, at sa

pagpupuksa ng digital divide sa pamamagitan ng paglalaan ng abot-kayang

teknolohiya sa publiko at paggamit nito para isulong ang kapakanan ng mamamayan.

Ito ang disposisyon ng teoryang pinangalanang Information and Communications

17

Technology for Development (ICT4D) na maaari ring tawagin bilang ‘ICT4Dev’ (ICT

for Development), at ICTD (ICT and Development). Hinahangad nito na makamtan ng

marhinalisadong populasyon ang mga bentahe ng teknolohiyang digital upang

maiangat ang kanilang sosyo-ekonomikal na kondisyon. (Dias, 2014)

Ang pagbabagong teknolohikal ay nagdudulot ng sosyo-ekonomikal na

ebolusyon, na kinabibilangan ng proseso ng ‘creative destruction’ na

magmomodernisa sa mga mekanismo ng lipunan, kabilang ang kultural, ekonomikal at

politikal na organisasyon (Hilbert, 2012). Sinasabing ang ‘digital age’ o ‘lipunang

post-industriyal’ ay ang ikalimang agos ng rebolusyong industriyal—ang unang agos

bilang ang pag-ugat ng water-powered mechanization, ang ikalawa bilang ang

paglaganap ng steam-powered technology, ikatlo ang elektripikasyon ng produktibong

organisasyon, at ikaapat bilang ang pag-usbong ng awtomatikong teknolohiya

(Hilbert, 2012). Dahil sa pagtaas ng produktibidad na dulot ng teknolohiyang digital,

itinuturing ito bilang bagong yugto ng rebolusyong industriyal (Hilbert, 2012).

Sa pag-usbong ng bagong yugtong ito, nananatiling elemento ng pag-unlad ang

malayang pagpapahayag, kolektibong aksyon, at aktibismo. Hindi nawawala ang papel

ng mga kilusang panlipunan sa pagkamit ng kaunlaran, at sa ICT4D, isinasangkalan

din ang paggamit ng ICT para sa pag-unlad at inobasyon ng mga kilusang panlipunan.

Sa pag-aaral na ito, susuriin ang 100% BFOM, isang kilusan sa ‘digital age,’

gamit ang teorya ng bagong kilusang panlipunan, teorya ng relatibong depribasyon,

teorya ng mobilisasyon ng pagkukunan, teorya ng prosesong politikal, at ang teorya ng

apat na antas ng kilusang panlipunan.

18

Ang teorya ng bagong kilusang panlipunan ay tumutuon sa malawakang

pagbabagong dulot ng globalisasyon at nagsusuri ng pagbabago sa mga elemento,

komposisyon, istratehiya at pamamalakad ng mga kasalukuyang kilusan (Scott, 1995).

Ayon sa teoryang ito, ang mga sumusunod ang karaniwang binibigyang-pansin ng

mga makabagong kilusan: tuon sa kultural at panlipunang mga isyu, imbes na sa mga

isyung pang-ekonomiya na kalimitang tuon ng tradisyunal na kilusan; tuon sa kalidad

ng pamumuhay (kapayapaan, kalikasan) at self-determination; mga miyembro na

karamihang kabilang sa edukadong middle-class; kawalan ng tiwala sa awtoridad, sa

gobyerno, sa komunidad ng negosyante at siyentipiko, ngunit hindi naman

nangangahulugan na nais nilang ibagsak ang gobyerno o radikal na baguhin ang ayos

ng lipunan (Garner, 1996); tuon sa sari-saring isyu na nakikita bilang magkakaugnay;

at episyenteng paggamit ng makabagong teknolohiya sa komunikasyon, kung saan

itinuturing ang kliktibismo bilang isang makapangyarihang paraan ng pagkilos.

Ang teorya ng apat na yugto ng kilusang panlipunan, na tinutukoy ang apat na

yugto ng isang kilusan—pag-usbong (emergence), paglaganap (coalescence),

burukratisasyon, at pagwakas (decline)—ay ginamit sa pagsusuri ng katangian ng

modernong anyo ng kliktibismo. (Christensen, 2009)

Nakatagpi sa teoryang ito ang iba pang teorya ng kilusang panlipunan: ang

teorya ng relatibong depribasyon, na sinasabing sumasali ang mga indibidwal sa isang

kilusan dahil nakakaramdam sila ng depribasyon at hindi pagkakapantay-pantay sa

pagbabahagi ng mga bagay; ang teorya ng mobilisasyon ng pagkukunan na tumutuon

sa panlipunan at istruktural na mga salik na nakakaapekto sa tagumpay o pagkabigo ng

isang kilusan gaya ng pagkukunang-yaman; ang teorya ng prosesong politikal na

19

tumutuon sa mga sosyolohikal na isyu na ginagawang posible ang pagkakaroon ng

kilusan, at tumutukoy ng tatlong salik sa pag-usbong ng isang kilusan: lakas ng

organisasyon, kognitibong liberasyon, at politikal na oportunidad (Dobson, 2001).

Metodolohiya at Disenyo ng Pananaliksik

Ang pananaliksik na ito ay ginamitan ng survey at key informant

interview (KII). Kakapanayamin ng mananaliksik ang 100% BFOM convenor(s), mga

piling netizens (15 katao) at non-netizens (15 katao) sa populasyon ng San Jose. Ang

100 taga-tugon ng survey, na ginamitan ng random sampling, ay mga residente ng San

Jose.

Aalamin sa survey ang katangian ng netizenship sa San Jose, katangian ng

digital divide sa lugar, ang mga available na pagkukunan ng mga residente sa internet

at makabagong teknolohiya, ang kanilang persepsyon ukol sa pagkilos at kliktibismo,

kanilang pagtingin at pagtugon sa mga usaping politikal o isyung panlipunan, mga

epekto ng isyung tinatalakay ng kliktibismo sa lugar (rotating brownout), at ang mga

hakbang na ginagawa ng mga residente upang maibsan ang problemang ito. Sa

pamamagitan ng pagkuha ng mga datos na ito, malalaman ng pananaliksik ang aktwal

na kalagayan at mga suliranin na kinahaharap ng kilusan, at makakatulong ang mga ito

sa kontekstwalisasyon ng mga hakbang at solusyong imumungkahi ng mananaliksik sa

pagsagot ng mga problema. Ang pag-alam sa kanilang pananaw sa kliktibismo at antas

ng kanilang partisipasyon sa mga usaping panlipunan ay magagamit para malaman

ang antas ng sinsin na dapat pang isulong ng BFOM sa kanilang mga online at offline

20

na aktibidad at pangangampanya, at ang pag-alam sa antas ng netizenship sa lugar ay

magagamit sa pag-alam kung gaano ka-epektibo ang kliktibismo sa Occidental

Mindoro.

Disenyo ng Pananaliksik (lar.1. disenyo ng pananaliksik)

Paglalahad ng suliranin

Ano-ano ang mga katangian ng kliktibismo

(partikular ng 100% BFOM) sa San Jose,

Occidental Mindoro?

Pananaliksik ng mga kaugnay na literatura

Pangangalap ng datos

KII survey

BFOM convenor

Netizen at non-

netizen (30 katao)

Random sampling

(populasyon ng SJ)

Pagsusuri sa datos

kwalitatibo kantitatibo

Konklusyon at rekomendasyon

21

Depinisyon ng mga Termino

100% BFOM (100% Brownout-Free Occidental Mindoro)- ang kilusan sa Occidental

Mindoro na layunin ang masolusyonan ang dalawang dekadang problema ng rotating

brownout sa buong probinsya, at paggamit ng social media ang pangunahing

instrumento upang makapagpamulat ng mga mamamayan at makapagpalaganap ng

impormasyon

Digital divide- ang hindi pagkakapantay-pantay ng mga tao pagdating sa akses sa

teknolohiyang digital at internet

Kliktibismo- ang modernong penomenon ng paggamit ng internet, partikular ng social

media, upang isulong ang politikal o panlipunang adhikain o adbokasiya ng isang

indibidwal, kilusan o grupo ng mga tao

Netizen- mga mamamayan na gumagamit ng internet at social networking sites

Netizenship- ang estado ng pagiging netizen ng mga mamamayan

Non-netizen- mga mamamayan na hindi gumagamit ng internet at social networking

sites

Oksi- pinaikling tawag para sa mga mamamayan ng Occidental Mindoro

22

Kabanata 2

Maikling Kasaysayan ng Aktibismo Tungong Kliktibismo sa Pilipinas

Mula pa nang sakupin ng Espanya ang bansa, sumiklab na ang mga pagkilos.

Nariyan sina Lapu-Lapu, ang kinikilala bilang kauna-unahang Pilipinong namuno sa

armadong pakikibaka sa pagpasok ng mga Kastila (Briney, 2016), si Juan Ponce

Sumuroy ng ika-labingpitong siglo, si Francisco Dagohoy, Diego at Gabriela Silang

ng ika-labingwalong siglo, na pawang lumaban sa mga Kastila.

Sa pagdating ng ika-labingsiyam na siglo, maraming mag-aaral at indibidwal

ang kumilos para sa kasarinlang politikal at panlipunan, kagaya nina Marcelo Del

Pilar, Jose Rizal, Graciano Lopez-Jaena at Mariano Ponce, na siyang naging mga

kasapi ng Kilusang Propaganda (Palafox, 2012). Marami pang ibang pagkilos ang

umusbong, gaya ng Juventud Escolar Liberal noong 1869 na naglalayon ng reporma sa

edukasyon. Ang aktibismo ng mga Ilustradong ito ay nabuo sa nakikita nilang kawalan

ng katarungan sa Pilipinas, at ang kanilang ideyalismo ng liberalisasyon at

nasyonalismo ay siyang nahulma ng kanilang edukasyon sa Europa (Palafox, 2012).

Lalong ikinasuklam ng mga Ilustrado ang pang-aalipin ng Espanya sa Pilipinas

nang paslangin ang Gomburza noong 1872 sa bintang na sila ay bumubuo ng

rebelyong militar sa Cavite (Salvador, 2002). At sa pagpapatuloy ng mga agresibong

aksyon ng mga Kastila sa paglipas ng taon, unti-unting umiigting ang pag-aaklas.

Noong Hulyo 1892, nang arestuhin si Rizal ng mga Espanyol, binuo na ni Andres

Bonifacio ang Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan (KKK), na siyang

nagpasiklab ng pambansang rebolusyon apat na taon matapos nito (Salvador, 2002).

23

Matapos ang digmaang Pilipino-Kastila, nagkaroon ng panibagong laban para sa

kasarinlan—ang digmaang Pilipino-Amerikano—na siyang nagnais na patalsikin ang

puwersang Amerikano sa teritoryo ng Pilipinas.

Hanggang sa pagdating ng mga Hapon sa bansa noong 1941, hindi natinag ang

mga pagkilos para sa kasarinlan ng bansa. Maraming guerilla ang lumaban sa pwersa

ng Hapon; nariyan ang Hukbalahap, ang sosyalistang kilusan na pinamunuan ni Luis

Taruc, na siyang nakipaglaban hindi lang para sa kalayaan, kundi para rin sa reporma

sa lupa at karapatan ng mga pesante (PBS, 2003).

Ang laban ng mga mamamayan ay hindi natatapos rito. Sa pagdeklara ng

Martial Law sa buong Pilipinas sa ilalim ni Pangulong Ferdinand Marcos, umusbong

ang maraming pagkilos.

Noong Enero 1970, mga 2,000 demostrador ang sumugod sa Malacanang at

maraming rebelyon ang kumastigo sa US Embassy. Noong 1971 naman, sa isang rally

ng partido Liberal, may mga naghagis ng granada sa mga ispiker, at may ilang tao ang

namatay. Gamit ang kaguluhang nagaganap at ang komunistang pag-aalsa bilang

dahilan, idineklara ni Pangulong Marcos ang Martial Law noong Setyembre 1972.

(Philippine Country, 2006)

Sa simula ay naging katanggap-tanggap ang pagdedeklara ng Pangulo, bilang

ang Pilipinas ay dumaranas ng masalimuot na sistema; bumaba ang kaso ng krimen sa

maikling panahon ng pagpapatupad ng curfew. Subalit, sa paglipas ng mga taon,

umabuso ang gobyerno sa paggamit ng lakas militar, na nagdulot ng malawakang

paglabag sa karapatang pantao. Sa ilalim ng Martial Law, isinara ang Kongreso at ang

24

mga establisimento ng midya, inalis ang kalayaan sa maraming aspekto kabilang ang

pagpapahayag, sinuspinde ang writ of habeas corpus at inaresto, ikinulong o pinaslang

ang mga militanteng aktibista, kabilang sina Benigno Aquino, Jose Diokno, at Edgar

Jopson. (Philippine Country, 2006)

Hanggang sa sumiklab na ang People Power Revolution ng 1986, na siyang

nagpatalsik sa awtoritaryan at represibong rehimen ni Marcos. Upang makalap ang

milyong mamamayan para sumali sa pagkilos, ginamit dito ang midya; inanunsyo sa

Radyo Veritas at Radyo Bandido ang mga isasagawang pagkilos at donasyon para sa

pagkain at iba pang pangangailangan sa mga protesta (McCargo, 2003). Isa ito sa mga

pagkakataon kung saan ginamit ng mga mamamayan ang makabagong teknolohiya

upang magpasiklab ng rebolusyong politikal.

Dahil sa open market policy at liberalisasyon ng mga administrasyon ng

Pilipinas, nakakapasok sa bansa ang mga teknolohiyang pinaunlad sa mga

mayayamang bansa, at kabilang dito ang teknolohiyang digital—ang telebisyon,

radyo, telepono, at iba pa. Kaya, sa pag-usad ng panahon, nagagamit ng mga tao ang

pinakabagong teknolohiya ng rebolusyong digital na nagsimula noong mga 1950s sa

Amerika (Schoenherr, 2004).

Kung noong panahon ng Kastila ay pagsulat sa papel ang kanilang paraan ng

pagmemensahe sa kilusan, ngayong umusbong na ang teknolohiyang digital ay

cellphone na ang ginagamit para ipadala ang mensahe. Noong 2000, nang unang

umusbong ang cellphone, ito na ang ginamit ng mga tao para magpakalat ng hudyat ng

25

pagkilos at pasiklabin ang ikalawang People Power Revolution, na siyang

matagumpay na nagpatalsik kay Pangulong Joseph Estrada (Manila Bulletin, 2015).

Noong 1990s ay mabilis na umunlad ang teknolohiya ng internet, na siyang

nagsimula sa konsepto ng internetworking noong 1950s (Bryant, 2011). Noong 1990s

ay naging mabilis ang pagdami ng populasyong mayroong sariling kompyuter sa

Amerika, at sa panahon ding ito ay naging bukas sa publiko ang paggamit ng World

Wide Web (Bryant, 2011). Naging mabilis din ang pagpapalawak ng teknolohiyang ito

sa ibang bansa gaya ng Pilipinas, subalit dahil sa mataas na presyo ng teknolohiyang

ito noon, mas maliit na populasyon lamang sa Pilipinas ang nakakagamit nito kumpara

sa kasalukuyan.

Patuloy na umunlad ang Internet at social networking sites, at noong 2006 ay

nagkaroon na ng public access sa Facebook sa iba-ibang panig ng mundo (Alto, 2006).

Mula rito, ginamit na ng mga tao ang social media sa iba-ibang gawain, kabilang ang

pagkilos at pagmomobilisa ng mga mamamayan para sa isang layunin. Sa Pilipinas,

isinagawa ang kliktibismo sa iba-ibang kaganapan, at nagpagtagumpayan ng mga

mamamayan ang mga pagkilos na ito. Maraming volunteerism efforts bilang pagtugon

sa mga trahedya at kalamidad ang pinagbigay-alam sa publiko gamit ang Facebook,

Twitter at Instragram. Isa sa mga pinakatanyag ng pagkilos na gumamit ng kliktibismo

ay ang Million People March. Hindi man nito naabot ang target nitong isang milyong

tagasuporta, naging epektibo pa rin ang online na koordinasyon ng kampanya para

maipakita ang pwersa laban sa pork barrel. Narito rin ang ‘Justice for Fallen 44’ at

#StopLumadKillings na pawang naisagawa rin nang matiwasay. (Manila Bulletin, 2015)

26

Kabanata 3

Ang Kaso ng Rotating Brownout sa Occidental Mindoro

Ang Occidental Mindoro

Lar.2. Ang Occidental Mindoro.

(mula sa http://www.wikiwand.com/en/Occidental_Mindoro)

Ang Occidental Mindoro ay ang kanlurang bahagi ng isla ng Mindoro, parte ng

Rehiyon 4B (MIMAROPA) sa Luzon, at ang ika-labimpito (ika-17) sa

pinakamalaking probinsya sa Pilipinas. Ito ay nasa timog ng probinsya ng Batangas sa

Timog Katagalugan at nasa hilagang kanluran naman ng Visayas. Ang nasa kanluran

ng Occidental Mindoro ay ang South China Sea, sa timog ay ang Sulu Sea, at sa

silangan naman nito ay ang karatig-probinsya ng Oriental Mindoro. (Occidental

Mindoro, 2003)

27

Ito ay may 587,985 hektaryang lupang nasasakop: 27% dito ay “certified

alienable and disposable land area,” habang ang 73% naman ay kagubatan. Ang

lalawigan ng Occidental Mindoro ay binubuo ng ilang mga bundok, ilog, burol,

lambak, kapatagan, at ilang mga maliliit na lawa. (NSCB, 2012)

Ang mga pinakamatataas na bulubundukin sa probinsya ay matatagpuan sa

gitnang bahagi ng kabuuang isla, at ang mga ito ang naghahati sa magkaratig na

lalawigan ng Mindoro. Ang pinakatuktok ng mga bulubundukin ay matatagpuan sa

Mount Halcon sa hilaga, at sa Mount Baco naman sa timog. (NSCB, 2012)

Ang topograpiya sa hilagang bahagi ng lalawigan ay pawang mga makikitid na

kapatagan lamang kumpara sa timog na bahagi nito na mayroong malalawak na

kapatagan. Mayorya sa mga kapatagang ito ay karaniwang taniman ng palay at mais,

at kakaunti na lamang ang mga kagubatang hindi pa tinitirhan ng tao. Sagana rin ang

lalawigan sa mga ilog na nagsisilbing agusan ng tubig papunta sa dagat. Matatagpuan

din dito ang isa sa mga pinaka popular na coral reefs sa Pilipinas, ang Apo reef.

(Occidental Mindoro, 2003)

Ang orihinal na pangalan ng isla ay pinaniniwalaang “Mina De Oro” na ang

ibig sabihin ay “minahan ng ginto.” Ang mga katutubong Mangyan ang mga unang

namalagi sa isla. Ang Mindoro ay dating nasa ilalim ng administrasyon ng Batangas,

at noong 1892 ay pormal na itong dineklara bilang isang probinsya. Sa ilalim ng

Republic Act 505 (1950), ang lalawigan ay hinati sa dalawa tulad ng kilala natin

ngayon- ang Oriental at Occidental Mindoro. (Occidental Mindoro, 2003)

Ang lalawigan ay binubuo ng labing-isang munisipalidad at 162 na barangay,

at nahahati ito sa dalawang bahagi: ang MAPSA (Mamburao, Paluan, Sablayan, at

28

Abra de Ilog), na matatagpuan sa hilagang bahagi ng lalawigan, at ang SAMARICA

(San Jose, Magsaysay, Rizal, at Calintaan) na matatagpuan sa timog na bahagi ng

lalawigan. Samantala, ang munisipalidad naman ng Lubang at Looc ay matatagpuan

nasa dulong hilagang kanluran ng probinsya. (NSCB, 2012)

Ang Sablayan at San Jose ay kinikilalang ikaunang klaseng munisipalidad

(pinakamataas na kabuuang kita); Santa Cruz bilang ikatlong klaseng munisipalidad;

Abra de Ilog, Calintaan, Lubang, Magsaysay, Mamburao, Paluan at Rizal naman

bilang ikaapat na klaseng munisipalidad; at Looc bilang ikalimang klaseng

munisipalidad. (PSA, 2010)

Ayon sa 2010 Census of Population ng NSO, ang Occidental Mindoro ay

mayroong kabuuang 452, 971 na mamamayan. Ang bayan ng San Jose ang may

pinakamataas na populasyon na mayroong 131,188 katao. Sumunod na pinakamataas

na populasyon ay ang Sablayan-76,153, sumunod ang Mamburao- 39,237, Sta. Cruz-

34,554, Rizal- 34,458, Magsaysay- 31,969, Abra de Ilog- 29,225, Calintaan- 28,148,

Lubang- 23,068, Paluan- 15,223, at pinakahuli ang Looc sa 9,758. (PSA, 2010)

Ang Rotating Brownout sa Occidental Mindoro

Umusbong na rin ang kliktibismo sa populasyon ng Occidental Mindoro; ang

100% BFOM ay isang lokal na kliktibistang kilusan na nilalayong masolusyonan ang

matagal nang problema ng mga Oksi—ang rotating brownout.

Ang rotating brownout sa Occidental Mindoro ay nagsimula noong 1998 nang

masira ang power plant ng Island Power Corporation (IPC), ang pribadong kompanya

29

na nag-iisang taga-suplay ng kuryente sa buong probinsya. Monopolyo nito ang

serbisyong pang-kuryente sa probinsya, kaya’t napakataas na presyo ng elektrisidad sa

lugar mula nang gawing pribatisado ang serbisyong ito.

Dahil sa sira ng power plant ng IPC, hindi naging episyente ang pagsusuplay

ng kuryente sa mga kabahayan, kaya’t ang Occidental Mindoro Electric Cooperative

(OMECO), ang lokal na kooperatiba ng probinsya, ay napilitang pahabain hanggang

17 oras ang brownout sa loob ng isang araw, araw-araw. (Ilagan & De Jesus, 2015)

Upang magkaroon ng dagdag na suplay ng kuryente, pinasok ng IPC at

OMECO ang isang tripartite Memorandum of Agreement (MOA) kasama ang NPC.

Sa MOA na ito, ang National Power Corporation (NPC) na ang naging taga-suplay ng

kuryente sa probinsya gamit ang Power Barge 106 sa port ng San Jose. Ngunit,

pinanatili pa rin sa kontrata ang pagiging sole supplier ng IPC kahit tuluyan nang

nasira ang planta nito at hindi na nito nagaganap ang kanilang obligasyon. (Ilagan &

De Jesus, 2015)

Sa kabila ng pagsusuplay ng NPC, kulang pa rin ang kuryenteng naibabahagi

sa mga kabahayan, kaya’t ang OMECO ay bumili ng karagdagang generating units sa

Fabmik, isang pribadong kompanya. Subalit, kulang pa rin ang naisu-suplay nitong

kuryente, kaya’t nagpatuloy ang mahabaang brownout hanggang 2008. (Ilagan & De

Jesus, 2015)

Sinasabing ang pagpapanatili sa IPC bilang supplier sa lugar ay isang politikal

na konspirasyon ng dating mayor ng San Jose na si Jose Villarosa at ng mga ka-alyado

niyang opisyal at pribadong identidad. Ang laganap na impormasyon sa mga residente

30

ay kontrolado raw di umano nina Villarosa ang IPC, at ginagamit nila sa pansariling

interes ang malaking porsyento ng kinikita ng OMECO at IPC. Ngunit, walang

ebidensya o pagpoproseso sa korte na makapagpapatunay ng alegasyong ito.

Samantala, noong 2010 ay sinibak siya sa puwesto ng Ombudsman bilang alkalde sa

kasong ‘grave misconduct, dishonesty and conduct prejudicial to the best interest of

the service’ at ‘graft and technical malversation’ dahil sa sari-sari niyang aktibidad ng

korapsyon sa pondong dapat ay para sa publiko. At bago pa man siya matanggal sa

puwesto, napatunayan siyang guilty sa sari-saring kaso ng extra-judicial killings, kung

saan ipinapaslang niya ang ilang mga magsasaka at mga anak ng kanyang mga

kalaban sa politika. (Cayabyab, 2016)

Ang isyu ng korapsyon at mismanagement sa OMECO, IPC, at lokal na

pamahalaan ang siyang tinuturong sanhi ng malawakang rotating brownout, at siyang

ikinokondena ng mga Oksi. Noong 2006, bumuo ng kilusang pinangalanang ‘Save

OMECO Movement’ ang mga residente upang patalsikin ang General Manager ng

OMECO na siyang ka-alyado ni Villarosa.

Ang hindi makatarungang pagpapanatili sa IPC bilang supplier ng kuryente ay

agresibo nang kinondena ng OMECO noong Mayo 31, 2009. Sa araw na ito ay

nagpasa ng resolusyon ang kapulungan ng mga miyembro ng OMECO upang

ipawalang-bisa ang Energy Conversion Agreement (ECA) sa pagitan ng OMECO at

IPC dahil sa pagkabigo ng IPC na tuparin ang kanilang sinumpaang tungkulin. At

noong Oktubre 10, 2011, tuluyan nang nagsampa ng kasong sibil ang OMECO upang

isawalang-bisa ang kanilang kontrata, at kasabay nito ay binuksan na rin ang

Competitive Selection Process (CSP) para makahanap ng mga bagong taga-suplay ng

31

kuryente (Ilagan & De Jesus, 2015). Ang CSP ay isang prosesong pinagdadaanan sa

Public-Private Partnership (PPP), kung saan pinipili ng pampublikong sektor ang

pribadong kompanyang makakapag-alok ng pinakamurang serbisyo para sa kuryente

ng Occidental Mindoro.

Ngunit noong Mayo 2012, nagbigay ng temporary restraining order (TRO) ang

korte laban sa CSP dahil nasa ilalim pa rin ng ECA ang OMECO (Ilagan & De Jesus,

2015), at ipinaglalaban ng IPC hanggang ngayon ang “exclusivity clause” ng ECA

(BFOM, 2015), kung saan nakasaad na kailangan munang humingi ng permiso ang

OMECO sa IPC bago magsagawa ng CSP, at sinasabing walang probisyon na

nagpapataw ng parusa o terminasyon ng kontrata kapag lumabag sa obligasyon ang

IPC sa pag-suplay ng kuryente (BFOM, 2015).

Noong Oktubre 2012, nagpasa ng petition for certiorari ang OMECO na

kumukuwestiyon sa TRO ng mababang hukuman, at napagdesisyunan ng Korte ng

Apelasyon na ang TRO na binigay ng Mababang Hukuman ay hindi tama (BFOM,

2015).

Suportado ng mga konsyumer ang kasong inihain ng OMECO, ngunit

binibigyang-diin din nila ang kapabayaan ng OMECO sa tungkulin nitong pabilisin

ang pag-usad ng kaso. Mabagal ang nagiging proseso ng pag-usad dahil sa pagliban ng

mga abogado at tagapayo ng OMECO, pati na rin ng IPC. Isa pa, mahaba ang

nagiging pagitan ng tinatakdang petsa ng iskedyul ng mga pagdinig. Hanggang

ngayong 2016, hindi pa rin tapos ang kaso (BFOM, 2015).

32

Isa ang kasong ito ng rotating brownout sa Occidental Mindoro sa mga

larawan ng adbersibong epekto ng pribatisasyon sa mga pampublikong serbisyo.

Idinadahilan ng pamahalaan na ang pribatisasyon ang solusyon sa hindi episyenteng

pamamalakad ng pamahalaan sa mga serbisyo gaya ng kuryente sa ilalim ng

nasyonalisasyon, ngunit sa pagpasok ng bagong polisiya ng pribatisasyon ay parehong

problema pa rin ang ikinahaharap ng pampublikong sektor. Naging subsob ang

pampublikong serbisyo sa korapsyon ng pribadong sektor, at sa mga pagkakataon ng

pag-abuso ng pribadong kompanya gaya ng nangyayari sa sektor ng kuryente sa

Occidental Mindoro, limitado ang kapangyarihan ng pamahalaan sa pagsasaayos ng

kaso, dahil ang limitasyong ito ay siyang idineklara sa Electric Power Industry Reform

Act (EPIRA) ng 2001. Bukod pa sa butas na ito ng batas, laganap ang bureaucratic red

tape sa pamahalaan, na siyang nagiging oportunidad ng IPC upang mapagpatuloy ang

monopolyo ng kuryente sa Occidental Mindoro sa kabila ng hindi maayos na serbisyo.

Samantala, noong 2014, pinasok ng OMECO ang isang 25-taong power supply

agreement (PSA) kasama ang Emerging Power Inc. (EPI), ang bagong supplier ng

kuryente sa probinsya; at noong Abril 2015, nagkaroon ng Tripartite Agreement ang

OMECO kasama ang Oriental Mindoro Electric Cooperative (ORMECO) at NPC para

suplayan ng kuryente ang OMECO sa loob ng tatlong buwan.

Sa simula ng 2013 ay idineklara na ng Sangguniang Panlalawigan ng

Occidental Mindoro ang buong probinsya na nasa “state of economic emergency”

dahil sa masasamang epekto ng rotating brownout sa ekonomiya ng probinsya. Sa loob

ng maraming taon ay nagpatuloy ang paglapastangan sa katarungan o travesty of

33

justice dahil sa pagkait sa mga mamamayan ng maayos na serbisyo sa elektrisidad at

kawalan ng panlipunan at pang-ekonomiyang katarungan (Roque, 2015).

Mga Inihaing Solusyon ng 100% BFOM sa Paglutas ng Rotating Brownout

Sa position paper na ipinadala ng 100% BFOM sa kalihim ng Kagawaran ng

Enerhiya na si Hon. Carlos Jericho Petilla, nakasaad ang mga inihaing solusyon ng

kilusan upang maibsan ang rotating brownout sa Occidental Mindoro. Nakasaad din sa

iba-ibang balita ang karagdagang solusyong kanilang inihain:

1. Kailangan ng epektibong inisyatiba upang ipatupad ang mga reporma sa

OMECO, partikular sa mga isyu ng information-dissemination, consumer

education, governance at community engagement. (BFOM, 2015)

Upang maipatupad ang mga ito, kailangang gawin ng OMECO ang

mga sumusunod:

- Magsagawa ng Special General Membership Assemblies (SGMA)

imbes na maghintay sa Annual General Membership Assembly

(AGMA) na ginagawa lang isang beses sa isang taon. Ang SGMA

ay pwedeng isagawa kada linggo, kada buwan o tuwing

kakailanganin. Maaari rin itong gawin kada sektor, o kada

institusyon (ospital, paaralan, barangay, atbp.) upang masiguradong

lahat ng uri ng katanungan ay maipaparating sa kinauukulan.

- Magbigay ng mas mahabang oras para sa question and answer

portion sa mga pagtitipon.

34

- Isagawa ang lahat ng paraan ng diseminasyon upang makakuha ang

mga konsyumer ng tama, makabuluhan at napapanahong

impormasyon, gaya ng pamamahagi ng brown-out schedules (at

kailangang ipaliwanag ng OMECO kung sakaling hindi ito

nasunod), pagpo-post sa mga social media accounts gaya ng

Facebook at Twitter upang masiguradong lahat ng miyembro maski

ang nasa ibang bansa ay mabibigyan ng impormasyon, at magpaskil

sa mga lugar na madaling makita ng mga papeles, kontrata,

resolusyon, kasunduan, at iba pang kaukulang dokumento.

- Pagbutihin ang pampublikong relasyon sa pagitan ng mga opisyal

ng OMECO at ng publiko. Sa pagtalakay ng mga isyu, hindi dapat

gumamit ang mga opisyal ng nakakainsultong salita kapag ang mga

konsyumer ay nagtanong o kumonsulta sa kanila.

- Ipaliwanag sa mga konsyumer kung bakit lumobo ang utang ng

OMECO mula pa noong 2008.

2. Kailangang maipanalo ng OMECO ang rescission case laban sa IPC, nang sa

gayo’y makakuha sila ng bagong NPP. (BFOM, 2015)

3. Kailangang gampanan ng OMECO ang pagkakaroon ng transparency at

accountability sa mga kontrata o kasunduang ipinapasok nila. (BFOM, 2015)

4. Kailangan ang pansamantalang implementasyon ng generator set rentals.

(Ysibido, 2015)

5. Kailangan ang rehabilitasyon ng Sablayan Pag-asa Line. (Ysibido, 2015)

35

6. Para sa mahabaang solusyon, ipapatupad ang Unified Grid o One Mindoro

Grid. (Ysibido, 2015)

Ang Unified Grid (One Mindoro Grid)

Naging matagumpay ang petisyong #WantedIlaw ng 100% BFOM at

naiparating kay Kalihim Jericho Petilla ang kanilang hinaing. Bilang tugon, iniharap

ng kalihim sa Occidental Mindoro ang “Unified Plan” upang malutas ang rotating

brownout sa power summit na ginanap noong Hunyo 30, 2015 sa San Jose, Occidental

Mindoro. Ito ay ang plano ng DOE sa pakikipagtulungan sa lokal na pamahalaan ng

Occidental Mindoro, NPC, OMECO at National Electrification Administration (NEA).

Lar.3.ang Unified Plan ng DOE. (mula sa http://www.napocor.gov.ph/index.php/occidental-

mindoro-pdp)

Ang talaan sa itaas ang iprinisintang timetable ng DOE para sa unified power

project plan. Ang mga proyektong ito ang magbibigay ng buong pangangailangan ng

Occidental Mindoro sa kuryente, ayon sa NPC. Sa katapusan ng 2019, inaasahang

wala nang rotating brownout sa buong Occidental Mindoro.

36

Kabanata 4

Ang 100% BFOM

Pag-usbong ng 100% BFOM

Binuo nina Patty Miranda, Diana Tayag at Annete Aguila ang kilusan dahil

hindi na sila makapaghintay na gumawa ng aksyon, lalo pa’t tila ang OMECO ay hindi

kumikilos at hindi pinapakinggan ang hinaing ng mga miyembro nito. Nabuo ang

pagkilos dahil pakiramdam nila ay hindi na sila nabibigyang pansin ng OMECO.

Ayon kay Bb. Miranda, isang abogado mula sa Unibersidad ng Pilipinas (UP),

ang ideya ng pagbuo ng grupo na nakatuon sa paglutas ng rotating brownout sa

Occidental Mindoro ay unang napag-usapan mga bandang Pebrero 2015, sa parehong

buwan na nakilala niya ang kapwa niya mga convenor na sina Bb. Aguila at Bb.

Tayag. Sa kanyang opisyal na lakad sa buwan na iyon, kung saan nagsagawa siya ng

tobacco control validation survey bilang tulong sa kanyang mga kasamahan sa

Department of Health- National Tobacco Control Coordinating Office (NTTCO) at sa

Framework Convention Alliance of the Philippines (FCAP), nabanggit ng kanyang

mga kasamahan ang paglala ng blackout sa lugar, mula umaga hanggang gabi.

Bilang siya mismo ay tubong San Jose, na siyang lugar na kanyang

pinagsilangan at pinaggugulan ng kanyang kabataan, siya mismo ay dinanas ang

blackout. At nang marinig niya ang diskusyon ng kanyang mga kasamahan, nagsilbi

itong ‘wake-up call’ sa kanya, lalo pa’t nabanggit nila na lalong lumala ang kalagayan

ng pagba-blackout sa Rizal, Magsaysay at San Jose.

37

Ilang araw ang nakalipas at nakilala niya sina Aguila at Tayag, na

nagsipagtapos din sa UP, at agaran nilang sinimulan ang diskusyon sa kung papaano

malulutas ang mga blackout sa probinsya. Nais din nilang malaman noon ang dahilan

sa likod ng matagal nang isyu ng Occidental Mindoro. Kinapanayam nila ang general

manager ng OMECO, ang mga opisyal at empleyado ng lokal na pamahalaan, at

kanilang napagtagpi-tagpi ang ugat ng problema—ang 25-taong kontratang pinasok ng

OMECO at Island Power Corporation (IPC) na mayroong probisyong nagbabawal sa

OMECO na maghanap ng bagong suplayer sa pagkakataon na hindi makapagsusuplay

ang IPC ng kuryente. Alam nila na ito ay hindi makatarungan—itong pagpayag sa

isang kontratang binabalot ng kadiliman ang buong probinsya. Kanilang kinuwestyon

ang kasunduan na nagpapapayag sa IPC na manatiling taga-suplay kahit pa hindi na

nagagawa nito ang kanyang obligasyon, at nagbabawal pa sa OMECO na magpapasok

ng ibang power producer sa probinsya.

Bunsod nito ay nilikha nila ang pahina sa Facebook ilang linggo matapos ang

mga panayam, na tinataya na noong Marso 2015, habang ang petisyon naman sa

change.org ay nilikha noong Marso 30, 2015, bilang daan upang makalikom ng

suporta mula sa mga residente ng Occidental Mindoro. Noong una ay pinangalanang

‘100% Blackout-Free Occidental Mindoro’ ang kilusan, subalit dahil maraming

bagong miyembro ng pahina ang nagbigay ng suhestyon na gawin na lang itong

‘100% Brownout-Free Occidental Mindoro,’ opisyal nang pinalitan ang pangalan nito

nang naaayon sa panukala. Ito ay dahil ang karaniwang terminong ginagamit ng mga

Oksi ay ‘brownout,’ kahit pa ang kawalan ng kuryente ay dulot ng rotating brownout o

ng aktwal na blackout.

38

Kagaya ng sinasaad ng teorya ng relatibong depribasyon, ang BFOM ay nabuo

dahil ang mga mamamayan ay nakararanas at nakakaramdam ng depribasyon

(Dobson, 2001). Ramdam nila na hindi nila natatamasa ang karapatang dapat ay para

sa kanila—ang karapatan sa maayos na serbisyong pang-kuryente. Ramdam at alam

nila na hindi sila nakakatanggap ng ‘pantay na bahagi’ sa lipunan, at patuloy ang

kawalan ng katarungan sa panlipunan at pang-ekonomiyang antas. Kaya, dahil hindi

nila natatamasa ang karapat-dapat na para sa kanila, minabuti nilang simulan ang

pagkilos upang makamit ang hustisya at pagbabago. Gamit ang kanilang karapatan sa

malayang pagpapahayag at pag-oorganisa, binuo nila ang BFOM.

Subalit, sa datos na nakalap mula sa mga residente ng San Jose, marami ang

hindi nakakaramdam ng ganitong depribasyon, at nabanggit pa nila na ‘sanayan’ lang

ang kailangan. Maituturing din na isang suliranin ang ganitong kultura o pananaw ng

mga mamamayan, sapagkat repleksyon ito ng katotohanan na hindi nila natatamasa

ang sapat na edukasyon na makapagbibigay sa kanila ng pagkakataong malaman na

mayroon silang karapatan sa maayos na serbisyong pang-kuryente, at karapatang

ipaglaban ito. Dahil sa laganap na kahirapan sa kanilang populasyon, at sa opresibong

sistema ng politika sa probinsya sa loob ng mahabang panahon, naging likas na sa mga

Oksi ang kultura ng ‘sanayan.’ Ang Occidental Mindoro ay kilala bilang isang ‘hot

spot’ o ‘danger zone’ dahil sa laganap na militarisasyon sa kanayunan at mga extra-

judicial killings, at dahil sa kultura ng impunity sa lugar. Malakas ang political

backlash sa probinsya, kaya kadalasan ay mahirap mag-mobilisa dahil takot ang mga

residente. Noong 2001 at 2009, may binaril na mga mamamahayag dahil naglahad sila

ng patungkol sa kultura ng impunity sa probinsya. Noong 2011 naman ay may sinunog

39

na istasyon ng radyo dahil naghayag ang isang announcer nito ng kontrobersyal na

opinyon ukol sa sistemang politikal doon (BFOM, 2015). Maski ang petisyon ng

BFOM sa change.org ay tinangkang i-boycott ng ilang personalidad dahil sa mga

bintang ng hangal na panghihimasok at political backing.

Isa sa mga layunin ng BFOM ay ang mamulat ang mga residente at maging

kasapi sila ng pagkilos upang magwakas na ang rotating brownout. Ngunit, dahil ang

instrumento ng BFOM ay ang social media at ang karamihan sa populasyon ay hindi

nakaka-access sa internet, nasasakripisyo rin ang bisa ng kliktibismo. Ang mga online

na kampanya ay maaari lamang makita ng netizens, na siyang maliit na bahagi lang ng

populasyon. Bukod dito, hindi pa lahat ng mga netizens na ito ay siguradong

makakakita ng mga ipino-post ng BFOM.

Ang pangunahing layunin ng BFOM ay masolusyonan ang rotating brownout,

at magkaroon ng “affordable, reliable, sustainable at environment-friendly na suplay

ng kuryente” sa probinsya sa pamamagitan ng mapayapang kilos-protesta sa social

media. Inilahad ng kilusan na ito ay mangyayari lamang kung ang OMECO ay may

“transparency at accountability” sa kanilang mga kasunduan o kontrata; at para

makamit ang mababang singil at maayos na serbisyo sa kuryente, hiling din ng kilusan

ang pag-iwas sa monopolyo at ang pagpasok ng iba pang New Power Providers

(NPPs) upang magkaroon ng kompetisyon (BFOM, 2015).

Nagsilbing inspirasyon sa pagbuo ng BFOM ang Save OMECO Movement

(SOM) noong 2006, isang grupo na nilalayong mapatalsik ang General Manager ng

OMECO sa mga panahong iyon dahil sa isyu sa korapsyon sa kanyang

40

panunungkulan. Ang SOM ay isang malaking grupo na kinabibilangan ng mga

mamamayan, ng simbahang Katoliko, mga negosyante, at mga paaralan; at sa

pamamagitan ng pagpapatalsik sa tagapamahalang iyon, umaasa ang mga miyembrong

magdudulot ito ng mabuting epekto sa sistemang pang-kuryente. Nagtagumpay sila sa

kanilang layunin at napatalsik nila ang nakaupong tagapamahala.

Bukod sa SOM, nagsilbing inspirasyon din daw sa kanila ang Million People

March ng Gabriela na matagumpay na naisagawa sa Maynila. Nakita nila rito ang

tagumpay na nakamit ng pagkilos dahil sa diseminasyon ng impormasyon sa social

media at iba pang makabagong teknolohiya, kaya’t sinimulan din nila ang BFOM

gamit ang teknolohiyang digital, sa kagustuhang masiguro na ang impormasyon ay

maihahatid nang mabilis hindi lang sa Mindoro kundi sa buong mundo, lalo pa’t

maraming OFW ang nag-aalala sa kalagayan ng kanilang mga naiwang pamilyang sa

probinsya.

Paglaganap ng 100% BFOM

Ang paraan ng pagmomobilisa ng BFOM ay naaayon sa kanilang

pagkukunang-yaman. Bilang ang mga pinuno ng kilusan ay kabilang sa middle class,

na siyang may mas mataas na halaga ng kita at may mataas na antas ng edukasyon,

madali silang nakaka-akses sa makabagong teknolohiya; at dahil episyente ang

paggamit nito, ito na ang nagsilbing instrumento ng kilusan sa pagkilos. Ang mga

residente ng San Jose na nakaka-access din sa internet ang siyang nagiging mga

miyembro ng kilusan.

41

Nagsimula ang BFOM bilang isang impormal na kilusang binuo sa social

media, at walang eksaktong bilang ng miyembro ang organisasyon. Ngunit, kinikilala

ng mga pinuno ang 5000 pumirma sa petisyon sa change.org at ang mahigit 4,000 nag-

like ng pahina sa Facebook bilang mga miyembro, o mga taga-suporta ng kilusan.

Hinihikayat ng kilusan na i-like at i-share ng mga miyembro ang mga post ng pahina,

nang sa gayon ay mas marami pang makaalam sa kalagayan ng brownout sa

probinsya.

Ang karamihan ng mga pagkilos sa Mindoro ay ginagawa na online, partikular

sa mga grupong ito, na siyang kasanib-puwersa ng BFOM sa pagpapalaganap ng

impormasyon at kamulatan: Sulong Occidental Mindoro E-Movement, Sablayan

Opinion Board, Occidental Mindoro 2020 News and Views, at Taga-San Jose Ka

(TSJK).

Kabilang sa mga online na aktibidad ng BFOM ang pagpopost ng

pinakabagong balita sa kaso ng brownout sa Facebook, Twitter at kanilang pahina sa

change.org, paghahayag ng kanya-kanyang opinyon at saloobin na may #wantedilaw,

pagpapaskil ng mga interactive memes at infographic na nililikha ng mga miyembro

ng 100% BFOM at iba pang mga online na grupo, mga litrato na kasama ang banner

ng #WantedIlaw, at iba pa.

42

Lar.4. Ilan sa mga online content ng 100% BFOM sa Facebook

Ngunit nagsasagawa rin ng kilos-protesta sa kalsada at iba pang aktibidad ang

BFOM maliban sa online na pagbabahagi ng impormasyon. Gamit ang kanilang

sariling pondo na nalikom mula rin sa mga miyembrong aktibong nakikisali, sila ay

nagsagawa ng mga kilos-protesta sa kalsada, gaya ng malawakang kilos-protesta

noong Mayo 31 sa General Assembly ng OMECO kung saan higit 100 miyembro ng

BFOM ang nakiisa at nagsuot ng itim na t-shirt ng Wanted Ilaw, at ang kilos-protesta

sa Sablayan noong Abril 27, 2015 na sinalihan ng mga manininda, mga tricycle driver,

43

at turista. Bukod dito ay nagkakabit din sila ng mga tarpaulin banner na may

nakalagay na ‘Wanted Ilaw’ sa mga pampublikong lugar gaya ng palengke, nang sa

gayon ay ma-engganyo ang mga mamamayan na kumuha ng litrato kasama ang

banner bilang pagpapakita ng kanilang protesta.

Ang istratehiya ng BFOM ay kaiba pa rin ng istratehiya ng mga tradisyonal na

organisasyon. Mas nakatuon ang BFOM sa online campaigning, habang ang mga

tradisyonal na kilusan ay mas maigi ang pagsasagawa ng mga door-to-door o

grassroots campaigning, kung saan mayroong mga miyembro ng kilusan na personal

na sumusuyo sa mga mamamayan upang magmulat at manghikayat na sumali sa

pagkilos, sa bayan at sa malalayong bahagi ng probinsya. Hindi malimit ang

pagsasagawa ng BFOM ng grassroots campaigning, kaya’t malaking bahagi ng

populasyon ang hindi nakakaalam na mayroong ganitong pagkilos.

Burukratisasyon ng 100% BFOM

Nananatiling walang pormal na istruktura o hirarkiya ng mga opisyal ang

BFOM, ngunit tumatayo ito bilang isang pormal na kilusan ng Occidental Mindoro.

Gamit ang pangalan ng BFOM, naghahain ang kilusan ng mga sulat at pagtawag sa

OMECO, DOE at NPC, nagpapatawag ng mga briefing sa mga miyembro ng

Kongreso, at nakikipag-ugnayan sa iba-ibang grupo bilang bahagi ng kanilang

parliamentary struggle.

44

lar.5. Isang halimbawa ng sulat na pormal na kinikilala ang BFOM

Nakipag-ugnayan ang BFOM sa Gabriela Partylist upang ihain sa Kongreso

ang resolusyon na ninanais ang House Committee on Energy na ‘magsagawa ng

agarang pagsaksi sa kalagayang pang-kuryente ng Occidental Mindoro, sa ilalim ng

45

batas, nang sa gayon ay makalikha ng akmang polisiya bilang solusyon sa

malawakang pagba-brownout na lubhang nakakaapekto sa buhay ng mga residente,

mga negosyo at mga industriya sa probinsya.’

Bukod dito, noong Marso 2015, nagsulat ng petisyon ang BFOM sa

Change.org para makalikom ng 5,000 pirma ng mga taga-suporta. Ang petisyong ito

ay para maiparating sa kalihim ng Kagawaran ng Enerhiya na si Jericho Petilla ang

hinaing ng mga Oksi. Matapos malikom ang mga pirma sa loob lamang ng ilang

linggo ay inihain na ang petisyon sa DOE, na siya namang tinugunan ng kagawaran sa

paghahain ng ‘One Mindoro Grid’ at pagpunta ng mismong kalihim sa San Jose noong

Hunyo 30, 2015 upang personal na iharap sa mga Oksi ang plano ng DOE.

Sa mga unang buwan ng ‘unified plan’ na ito ay ipinapaskil sa website ng NPC

ang pinakabagong update o balita ukol sa mga naisasagawang hakbang, at inilalagay

din ang brownout/ blackout/ power supply forecast sa pahina nito. Subalit kamakailan

lamang nitong simula ng Abril 2016 ay nalaman ng BFOM na tinanggal na ng NPC

ang pahina at lahat ng nilalaman na ukol sa Mindoro Power Plan, kaya’t ang mga

mismong pinuno ng pagkilos ay hindi maka-access sa pinakahuling kaganapan sa

pagsasagawa ng plano. Ipinagbigay-alam na ng BFOM sa mga miyembro ng kilusan

ang biglaang pagkawala ng mga ito, at isang malaking kabiguan sa mga miyembro at

sa mismong kilusan ang pagkakait ng transparency at accountability ng NPC sa kanila.

Gamit ang pagpo-post ng infographic sa Facebook, muling hinihingi ng kilusan ang

transparency ng komisyon at ipinagbigay alam sa mga miyembro ng BFOM at mga

mamamayan ang maling nagaganap sa kalakaran.

46

Samantala, isinulong din ng BFOM ang pagdedeklara ng akses sa kuryente

bilang isang karapatan na kinikilala ng Saligang Batas ng Pilipinas. Sa kasalukuyan,

napakakaunti ng mga tratado na pormal na kumikilala sa kuryente bilang isang

karapatang pantao. Sa Artikulo 11 ng International Covenant on the Economic Social

and Cultural Right (ICESCR), nakasaad na ang mga estado ay may obligasyong

“kilalanin ang karapatan ng lahat sa maayos na uri ng pamumuhay, kabilang ang

pagkain, damit, bahay, at ang patuloy na pagpapabuti ng kondisyon ng pamumuhay,”

ngunit hindi ispesipiko ang pagtukoy sa karapatan sa kuryente bilang bahagi ng

pagsulong sa obligasyong ito. Maski sa Saligang Batas ay hindi pa ito pormal na

kinikilala (Roque, 2014)

Hinihiling ng BFOM, pati na rin ng iba pang tagapagsulong ng karapatang-

pantao sa bansa, na pormal na ring kilalanin ng batas ng Pilipinas ang karapatan sa

kuryente gaya ng ginawa ng Mumbai High Court, ang kauna-unahang hukuman na

kumilala sa karapatang ito, dahil ang kawalan ng suplay sa kuryente ang isa sa mga

salik na nakakaapekto sa edukasyon at kalusugan, at isang sanhi ng hindi

pagkakapantay-pantay ng tao sa lipunan na nagdudulot ng kahirapan (Roque, 2014).

Pagwawakas ng 100% BFOM

Hindi pa natatapos ang laban ng BFOM. Sa San Jose, umikli man ang oras ng

rotating brownout sa kasalukuyan, nananatili pa rin ang problema.

Ang mga pagkilos at aktibidad ng BFOM ay naka-dokumento sa Facebook.

Dahil layunin ng kilusan ang humingi ng transparency at accountability mula sa

47

pambansa at lokal na mga pinuno, nais din ng BFOM na maghatid ng transparency at

accountability sa mga miyembro nito. Ang pagdodokumento sa social media ang

paraan ng BFOM upang hindi madaling mabura o mawala ang kasaysayan at mga

gawain nito, at nang sa gayon ay maging bukas sa publiko ang impormasyon ukol sa

kilusan, na makapagbibigay ng pagkakataon sa kahit sino na makisali o sumuporta sa

mga adhikain ng mga Oksi.

Matapos man ang pagkilos ng BFOM, mananatili ang kasaysayan nito sa

pagtagal ng panahon sa tulong ng makabagong teknolohiya, at mananatili sa buhay ng

bawat Oksi ang anumang tagumpay na kanilang makakamit sa sama-samang pagkilos.

48

Kabanata 5

Presentasyon at Pagsusuri ng mga Datos

San Jose

Lar.6.Ang San Jose

Ang munisipalidad ng San Jose ay ang sentro ng kalakaran ng probinsya ng

Occidental Mindoro. Ito ay isang first-class municipality na binubuo ng 131,188 katao

base sa 2010 census, at mayroong lawak na 446.70 km2 (172.47 sq mi) (NSO, 2010).

Narito ang airport at ang pinakamalaking komersyal na daungan sa probinsya, at dito

rin nakasentro ang maraming komersyal na establisimento at mga opisina ng

pamahalaan. Narito ang pinakamalaking bilang ng establisimento at institusyon sa

probinsya, at ilan sa mga ito ang Occidental Mindoro State College (OMSC), San Jose

Adventist Academy Inc. (SJAA), San Jose Airport, Philippine National Bank (PNB) at

Development Bank of the Philippines (DBP). (Occidental Mindoro, 2003)

49

Nasa 76% ng populasyon sa San Jose ay nananatili sa agrikultural na sektor;

ang kanilang trabaho at gawain ay may direkta o indirektang kinalaman sa produksyon

ng bigas at ng iba pang produkto gaya ng mais, tubong lupa, sibuyas, bawang, isda,

manok, baboy, baka, at kambing. Ang pagsusuplay ng bigas sa Maynila, halimbawa,

ay ipinapadala mula sa kanayunan patungo sa San Jose, pagkatapos ay iginigiling,

isinasako, ikinakalakal, at binabiyahe patungo sa siyudad. Sa kabilang banda, sari-

saring aktibidad na rin ang kinabibilangan ng mga mamamayan dito, gaya ng

industriya ng hollow block, trabaho sa opisina, at iba pa. (Occidental Mindoro, 2003)

Karanasan ng mga Residente sa Rotating Brownout

Gaya ng iba pang munisipalidad sa Occidental Mindoro, patuloy ang rotating

brownout sa San Jose, at ang epekto nito ay hindi kaaya-aya sa pang-araw-araw na

gawain ng mga residente. Bilang ang San Jose ay isang sentro ng kalakaran, malaki

ang abalang idinudulot ng brownout.

Sa mga nakapanayam, sari-saring hinaing na ang nakuha ng mananaliksik ukol

sa abalang dulot ng brownout sa lugar. Una, malaking abala raw ito sa pag-aalaga ng

bata. Kapag nawalan ng kuryente, gagamitin pa ang isang kamay para mamaypay

habang buhat-buhat sa kabilang braso ang sanggol, kaya’t doble hirap ang inaabot ng

tagapag-alaga.

Pangalawa, sa paglalaba. Mahirap maglaba kapag madilim, at dahil sa

brownout ay nawawalan din sila ng suplay ng tubig dahil electric motor ang gamit nila

sa paghigop ng tubig mula sa ilalim ng lupa.

50

Pangatlo, malaking lugi ang inaabot ng mga negosyo. Madalas ay napapanis

ang mga perishable goods kapag matagal na nakapatay ang refrigerator. Sa mga sari-

sari stores naman, natutunaw ang mga yelo kaya’t hindi na ito nabebenta pa. Sa mga

vulcanizing shops, hindi gagana ang kanilang motor na pangbomba kaya’t hindi nila

maseserbisyuhan ang mga kustomer.

Ikaapat, sagabal ito sa pag-aaral. Nakakainis daw kapag nagsusulat sa

computer tapos biglang mamamatay at hindi na-save ang ginawa. Nakakasira rin ito

ng momentum at nakakamental-block, at lalong sagabal ang brownout sa mga

estudyante ng mga computer-dependent courses, gaya ng IT at Computer Science.

Ikalima, nakakatakot maglakad sa kalsada kapag gabi. Madilim at hindi

nakikita ang daan, kaya’t maaaring makatapak ng hindi magandang bagay at delikado

ang paglalakad. Ikaanim, nasisira ang appliances dahil sa pagpatay-sindi.

At bukod dito, ikaanim, nakakapagpataas ng bayarin sa kuryente ang pagpatay-

sindi ng mga appliances. Ang halaga ng kuryente sa lugar ay P10/kwh, ang charge ng

power revolution ay binabayaran ng konsyumer, at magiging malaking bayarin para sa

mga residente kung dadagdag pa ang epekto ng brownout.

Para maibsan ang mga epektong ito ay nakahanda na ang mga flashlight,

kandila, pamaypay, morong (bote na may gaas), o generator ng mga residente. Sa loob

ng halos dalawang dekadang pagba-brownout, ganito ang kanilang araw-araw na

gawain. Ayon sa kanila, sanay na ang mga residente at itinuturing na nila itong bahagi

ng kanilang araw-araw na pamumuhay.

51

Katangian ng mga Random na Tagatugon

Lar. 7. Bata at matanda sa pangkalahatang populasyon

Lar. 8. Bilang ng taga-tugon kada grupo ng edad

Sa 100 na taga-tugon ng survey, 48 (48% ng populasyon) ang kabilang sa

batang populasyon (edad 15-35) habang 52 (52%) ang kabilang sa matandang

populasyon (edad 36 pataas). 25 taga-tugon ang nabibilang sa grupo ng edad na 15-24,

19 taga-tugon ang nasa 25-34, 21 ang nasa 35-44, 21 ang nasa 45-54, 7 ang nasa 55-

64, 6 ang nasa 65-74, at 1 ang nasa 75-84.

batang populasyon (edad 15-35)

48%

matandang populasyon (edad 36 pataas)

52%

15-2425%

25-3419%

35-4421%

45-5421%

55-647%

65-746%

75-841%

52

Lar. 9. Babae at lalaki sa pangkalahatang populasyon

Lar. 10. Babae at lalaki ayon sa grupo ng edad

Sa pangkalahatan, 45 (45%) ang kababaihan, at 55 (55%) ang kalalakihan.

Sa 48 na batang populasyon, 27 (27% ng pangkalahatang populasyon, 56.25%

ng kabataan) ang babae at 21 (21% ng pangkalahatan, 43.75% ng kabataan) ang lalaki;

at sa 52 na matandang populasyon, 18 (18% ng pangkalahatan, 34.62% ng matandang

populasyon) ang babae habang 34 (34% ng pangkalahatan, 65.38% ng matanda)

naman ang lalaki.

kababaihan45%kalalakihan

55%

batang babae27%

batang lalaki21%matandang babae

18%

matandang lalaki34%

53

Netizenship sa San Jose, Occidental Mindoro

Lar. 11. netizenship sa pangkalahatang populasyon

Lar. 12. Netizenship sa batang populasyon

Lar. 13. Netizenship sa matandang populasyon

36 (36%) ang bilang ng netizens sa pangkalahatang populasyon, habang 64

(64%) ang non-netizens. Sa 48 na batang populasyon, 28 (58% ng kabataan) ang

netizen at 20 naman (42%) ang non-netizen. At sa 52 na matandang populasyon, 8

(15% ng matatanda) ang netizen habang 44 (85%) ang non-netizen.

netizens36%non-netizens

64%

netizens58%

non-netizens42%

netizens15%

non-netizens85%

54

Sinasabi ng datos na ito na mayroong digital divide sa populasyon ng San Jose,

Occidental Mindoro; 64% ng populasyon nito ay non-netizen, o mga residenteng hindi

gumagamit ng internet. Ang digital divide na ito ay may makabuluhang epekto sa bisa

ng kliktibismo sa lugar. Dahil mas maliit ang porsyento ng mga netizens, hindi

magiging ganoon ka-epektibo ang online na pangangampanya ng BFOM. Hindi

maabot ng ganitong uri ng pangangampanya ang mas malaking porsyento ng

populasyon sa San Jose.

Ang dahilan ng mga non-netizen kung bakit hindi sila gumagamit ng internet,

partikular ang social networking sites, ay ang mga sumusunod: 34 ang nagsabing wala

silang panahong gumamit nito, 29 ang hindi alam kung paano gumamit nito, 10 ang

nasabing hindi sila interesado sa paggamit nito o sadyang wala silang hilig, 4 ang

nagsabing hindi abot-kaya ang internet connection, at 1 na sinabing nakakasira ng

pamilya ang paggamit nito.

Ang mga dahilan na ito, na siyang tumutukoy sa mga kultural at panlipunang

salik ng digital divide, ay makakatulong upang malaman ng pananaliksik ang mga

hakbang kung paano bawasan o puksain ang dibisyong ito upang maisulong ang

digital inclusion sa populasyon. Halimbawa, nalaman ng mananaliksik sa datos na

marami ang hindi marunong gumamit ng internet. Dahil sa kaalamang ito,

makakapagbigay ng suhestyon ang pananaliksik upang direktang matugunan ang

suliranin. Sa salik na ito ng digital divide, ang maimumungkahi ng pag-aaral ay

‘digital literacy.’

Sa pamamagitan din ng datos na ito ay makakabuo ng paglalarawan o

implikasyon sa bunga ng kasalukuyang sistema ng lipunan. Makikita mula rito na

55

hindi pa tuluyang ganap ang modernisasyon sa populasyon ng San Jose pagdating sa

teknolohiya sa impormasyon.

Sa kabilang banda, makikita sa datos na sa batang populasyon ay 58% ang mga

netizens, samantalang sa matandang populasyon ay 15% lamang ang gumagamit ng

internet. Karamihan sa matandang populasyon ay hindi interesado o hindi marunong

gumamit ng teknolohiyang ito, sapagkat ang nakagisnan nila sa matagal na panahon ay

ang tradisyunal na pamamaraan ng komunikasyon. Mayroong ibang nakikiuso sa

bagong teknolohiya, ngunit mayroon ding hindi talaga ito hilig, sa personal na

kadahilanan. Makikita rin dito ang generation gap; ang mabilis na paglaganap ng

internet sa Pilipinas ay nagsimula noong 1990s at lalo pang lumaganap sa pagpasok ng

bagong milenyo, kaya’t ang batang populasyon ang may preperensya at mas

nakakaalam ng paggamit ng makabagong teknolohiya.

Samantala, nang tanungin ang mga nakapanayam kung gagamit sila ng internet

kung sakaling magkaroon sila ng oras o kaalaman sa paggamit o gadget, 53% ang

nagsabing oo, dahil may mga bentahe rin ito at kung kakailanganin sa trabaho, at 47%

ang nagsabing hindi dahil wala talagang hilig, at may isa na nagsabing nakakasira ito

ng pamilya (kapag nagselos ang kasintahan/asawa sa binibisitang account sa social

media).

Trabaho at pamilya ang dahilan ng mga nakapanayam kung bakit sila walang

panahong gumamit ng internet o ng mga social networking sites. Lahat ng tumugon na

wala silang panahon ay nasa edad na napapabilang sa labor force, at halos lahat ng

56

mga nagsabing hindi sila marunong gumamit ay kabilang sa matandang populasyon.

Sa mga tumugon naman na wala silang hilig, kabilang sila sa parehong bata at

matandang populasyon.

Base naman sa mga datos mula nakapanayam na netizens, ang

pinakakaraniwang gadget na ginagamit ng mga netizen ng San Jose ay cellphone, at

ang ilan ay gumagamit ng computer at tablet. Ang karamihan (47% ng mga

nakapanayam) ay nakikisagap ng wifi sa kapitbahay o mga establisimento, 20% ang

kumukuha ng free data sa kanilang mobile network, 26% ang nagpapa-load sa

cellphone, at 7% ang mayroong DSL o broadband connection. Ayon sa kanila ay

maayos naman ang serbisyo ng internet sa kanilang lugar, ngunit minsan ay

bumabagal din ito.

Makikita mula sa datos na abot-kaya ang internet connection sa malaking

bahagi ng populasyon. 67% ang nakaka-access nang libre, at halos lahat ay mayroong

gadget na maaaring gamitin. Ngunit, ang libreng akses na ito o ang pagpapaload sa

cellphone ay walang kasiguraduhang magiging maayos ang koneksyon ng mga

residente at makakamit nila ang sapat na oras sa internet upang matapos ang kani-

kanilang mga gawain. Kinakailangan ng mga residente ang libre at secured na akses sa

internet sa lahat ng oras upang maipagpatuloy nila ang mga produktibong gawain

online.

57

Maraming bentaheng nakukuha sa paggamit ng internet ang mga netizens, at

kabilang dito ang madaling pagkonekta sa mga kaibigan at kakilala, tulong sa pag-

aaral/pagtatrabaho (mabilis na komunikasyon), kaalaman sa mga pinakabagong isyu o

balita, sayang nakakamit dahil sa entertainment content at halo-halong nilalaman nito,

gaya ng tsismis, status ng mga kaibigan, atbp. Ang mga bagay na kadalasang nilang

nakikita sa news feed ay post ng mga kaibigan, post ng mga nila-like na page, mga

advertisement, at iba pa, gaya ng mga post tungkol kay God (mga magpapa-comment

‘Amen’), bali-balita, at kung ano-ano pa.

Kaalaman ng Populasyon Ukol sa 100% BFOM

Lar. 14. Mga residenteng nakakaalam ng 100% BFOM (tugon sa tanong ng survey bilang 2)

Sa lahat ng taga-tugon, 2 (2% ng pangkalahatang populasyon) lang ang

nakakaalam ukol sa 100% BFOM. Ang isa ay nalaman ito sa pagbisita sa Facebook,

habang ang isa ay nalaman ito mula sa kakilala. Ngunit, wala sa kanila ang

nakakaalam ng mga pinakabagong balita ukol sa isyu o nakisali sa mga aktibidad ng

kilusan. Ang napakababang porsyentong ito ay implikasyon ng digital exclusion at ang

pangkaraniwang kawalan ng interes ng mga tao sa mga usaping politikal.

alam ang 100% BFOM2%

hindi alam ang 100% BFOM98%

58

Ang isa sa dalawang nakakaalam ay isang netizen, 24 taong gulang, babae.

Nalaman niya ang tungkol dito nang makita niya sa kanyang Facebook newsfeed ang

pahina ng 100% BFOM. Binasa niya nang kaunti ang tungkol dito, at nang malaman

niyang ukol ang pahina sa pagpuksa ng rotating brownout ay ni-like niya ito. Subalit,

hindi na niya nababalitaan ang mga update ng kilusan, dahil madalas ay nilalagpasan

niya ang mga post ng pahina. Sabi niya, hindi siya interesado sa mga diskusyon o

usaping panlipunan.

Ang ikalawa naman na nakakaalam ay non-netizen, 35 taong gulang, lalaki.

Hindi siya gumagamit ng mga social networking sites, at nalaman niya ang tungkol sa

100% BFOM mula sa kanyang kamag-anak. Ang alam lang niya, ang 100% BFOM ay

isang Facebook page na tungkol sa pagpuksa ng rotating brownout. Hindi na niya

nababalitaan ang mga aktibidad ng kilusan o ang mga bagong impormasyon ukol dito.

Gaya ng unang nakakaalam, hindi rin siya gaanong interesado sa mga ganitong usapin.

Base sa resulta ng survey, nakamit ng kliktibismo o ng 100% BFOM ang

layunin nitong information dissemination, public awareness at interactive discussion,

ngunit sa napakaliit lamang na porsyento ng pangkalahatang populasyon. Sa 36 na

netizens, 1 lamang (2.78% ng populasyon ng netizens) ang nakakaalam ng 100%

BFOM. Sa 64 naman na non-netizen, 1 lang din (1.56% ng populasyon ng non-

netizens) ang nakakaalam.

Sa kabilang banda, mapapatunayan mula sa impormasyong may isang non-

netizeng nakakaalam ng kilusan na ang impormasyong mula sa kliktibismo ay

59

maaaring makarating kahit sa mga hindi gumagamit ng internet o social networking

sites.

Political Behaviour ng Populasyon/ Pananaw ng Populasyon sa Kiktibismo

Lar. 15. Interes ng mga residente sa mga panlipunan/politikal na usapin

Sa tanong bilang 8 ng survey, ‘interesado o aktibo ka ba sa mga usaping

panlipunan o politikal?’ 60% ang nagsabing hindi, 27% ang oo, at 13% ang sumagot

ng medyo lang. Sa mga netizens na nakapanayam, halos lahat sa kanila ay hindi nagla-

like ng mga political page. Hindi sila nagla-like ng mga pahina ng mga politiko o

anumang organisasyong may politikal na layunin at hindi sila talaga interesado sa mga

ganitong usapin. May isang nagsabi na hindi naman gaanong pinapansin ng mga tao

ang mga ganitong bagay, at kung ano-ano lang din ang sinasabi ng ibang nakikisali. Sa

ilang taga-tugon na nagsabing nag-lalalike sila ng politikal na pahina, ang isa (54 y/o)

ay mga election-related post lamang ang tinitingnan, at paminsan-minsan, kung may

lalabas na anumang politikal sa Facebook niya ay titingnan din niya. Ang isa naman

(78 y/o), kailangan niyang makakalap ng mga pinakabagong balita dahil isa siyang

hindi interesado60%

interesado27%

medyo interesado

13%

60

radio announcer, kailangan niya ito sa trabaho kaya’t ginagamit niya ang social media

upang mabilis mabalitaan ang mga pangyayari. Kahit sa mga nakapanayam na mga

non-netizen, halos lahat ay hindi rin aktibo pagdating sa mga usaping panlipunan.

Karamihan ay nagsabing wala silang panahon dito dahil sa pamilya at trabaho; may

iba naman na nagsabing aktibo sila para sa pagpapahayag ng kanilang opinyon at

saloobin; at ang ilan ay minsan lang makisali, kapag nakahanap sila ng oras.

Lar. 16. Persepsyon ng populasyon sa kliktibismo (tugon sa tanong bilang 4)

Sa tanong bilang 4 ng survey na, ‘Sa tingin mo ba ay makakatulong ang

paghahayag ng hinaing o politikal na opinyon sa social media para sa pagbabago ng

lipunan/gobyerno?’ 97 (97% ng pangkalahatang populasyon) ang sumagot ng oo,

habang 3 (3%) naman ang sumagot ng hindi.

Ang mga sumusunod ang mga dahilan ng mga tumugon ng oo: (1)

makakatulong ito sa pagpapalaganap ng kaalaman sa aktwal na kalagayan ng mga tao

at nakakapagpamulat sa mga kasalukuyang kaganapan; (2) makakakalap din ng mga

suhestyon sa kung paano malulutas ang isyung tinatalakay, at para makapagpaugong

din ng mga diskusyon sa mga tao; (3) para mahikayat din ang iba pang tao na sumali

sa mga mahalagang usapin at sa kilusan mismo; (4) para maiparating sa kinauukulan

naniniwala sa kliktibismo

97%

hindi naniniwala3%

61

ang mga problema ng mamamayan; (5) kasi may epekto ang salita ng isang tao sa isip

ng iba; (6) may mangyayari kung politiko o kilalang tao ang kikilos, pero kapag

ordinaryong tao, wala.

Sa mga sumagot naman ng hindi, ang kanilang dahilan ay wala naman daw

binibigay na solusyon ang mga kilusang ito at wala ring mangyayari kung

makokomento lang ng opinyon sa internet. Karamihan daw sa mga miyembro ng

ganitong kilusan ay nakikisali lang at hindi naman talaga alam ang detalye ng mga

isyung pinag-uusapan nila. Gusto lang nilang magkomento o mag-like para masabing

nakikisali at nakikiisa sila.

Mahalaga ang persepsyon ng populasyon sa kliktibismo, dahil ang positibong

pananaw ng tao rito ay makakapag-udyok sa kanila na makisali sa ganitong aktibidad.

Kung ang tao ay naniniwala na may epektong maidudulot ang kanilang gawain,

magkakaroon sila ng insentibo na makibahagi at makiisa sa layunin.

Sa ikalimang tanong ng survey na ‘Kung sakaling alam niyo ang tungkol sa

100% BFOM noon, ila-like o makikisali po ba kayo sa diskusyon nito?’ 95 (95% ng

pangkalahatang populasyon) ang sumagot ng oo, 3 (3%) ang sumagot ng hindi, at 2

(2%) ang sumagot ng siguro.

62

Lar. 17. Persepsyon sa #WantedIlaw (tugon sa tanong bilang 6)

Sa tanong bilang 6, ‘Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang

#WantedIlaw sa paglutas ng rotating brownout sa Occidental Mindoro?’ 63 (63% ng

pangkalahatang populasyon) ang sumagot ng oo, 17 (17%) ang siguro ang isinagot, 10

(10%) ang sumagot ng hindi, at 10 (10%) ang walang sinagot. Dahilan ng mga

sumagot ng oo ang pagpapahayag ng saloobin pagpaparating ng mga ito sa gobyerno;

ang sambit naman ng mga sumagot ng hindi ay wala rin namang nakikinig,

binabalewala lang din ng gobyerno, walang nangyayari, at nakakapagod lang. Sabi

naman ng sumagot ng siguro ay maaari itong makatulong kung ang mga nasa posisyon

ay makikinig.

Makikita ang pagkabawas ng positibong pananaw ng mga taga-tugon sa tanong

na ito kumpara sa resulta sa tanong bilang 4. Ang kabawasang ito ay maaaring epekto

ng karanasan ng mga residente pagdating sa problemang tinatalakay. Dahil ang

rotating brownout sa kanilang lugar ay dalawang dekada nang isyu, ang iba ay nakita

itong dahilan upang mawalan ng pag-asa na tuluyang mawawala ang rotating

brownout. Bilang resulta ng kanilang konkretong karanasan, ang iba na sumagot ng oo

oo63%

siguro17%

hindi10%

walang sagot10%

63

sa tanong bilang 4 ay sumagot ng hindi, o hindi alam kung ano ang isasagot sa tanong

bilang 6.

Lar. 18. Optimismo ng populasyon sa paglutas ng brownout (tugon sa tanong bilang 7)

Sa tanong bilang 7, ‘Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout?’ 53

(53%) ang sumagot ng oo, 20 (20%) ang sumagot ng hindi, 27 (27%) ang ewan o

walang isinagot. Oo, tugon nila, dahil sa kasalukuyan ay inaaksyunan na ito ng

OMECO at lokal na pamahalaan, maayos na at nabawasan na ang rotating brownout

sa lugar (15 minuto hanggang mga 2 oras na lang kada araw ang brownout), at maayos

na ang namumuno ngayon. At hindi, tugon ng iba, dahil hindi sapat ang ginagawa ng

gobyerno para malutas ang problema, at normal na sa Mindoro ang rotating brownout.

oo53%

hindi20%

ewan27%

64

Kabanata 6

Konklusyon at Rekomendasyon

Konklusyon

Maraming bentaheng inihahatid ang internet at social media sa mga

mamamayan ng San Jose. Ang social media at teknolohiyang digital ang naging

instrumento ng 100% BFOM sa episyenteng pagpapalaganap ng impormasyon at

kamulatan, paglikha ng mga online content, paghahain ng mga petisyon at sulat sa

pamahalaan, at pagpapatuloy ng aktibismo laban sa rotating brownout sa Occidental

Mindoro.

Ang demokrasya, karapatan sa pag-oorganisa, at kalayaan sa pagpapahayag

ang nagsilbing politikal na oportunidad ng BFOM upang isulong ang karapatan ng

bawat Oksi. Sa konsultasyon at pagtutulungan ng kilusan at lokal na pamahalaan,

naisasagawa na ang hakbang-hakbang na paglutas sa rotating brownout.

Samantala, mataas ang antas ng digital divide sa mga residente ng San Jose, na

dulot ng kanilang kakulangan sa oras, kakulangan ng kaalaman sa paggamit ng

makabagong teknolohiya, sariling pagpapasya, at kawalan ng akses sa internet. Ang

digital divide na ito ay isa sa mga salik na nakakabawas sa bisa ng kliktibismo ng

BFOM, bukod sa pangkaraniwang kawalan ng interes ng populasyon sa mga

panlipunan o politikal na usapin.

Natukoy ng pananaliksik na ito ang tatlong pangunahing suliranin ng kilusan at

ng lipunan ng San Jose: 1) ang rotating brownout, 2) ang kawalan ng interes ng mga

65

mamamayan sa politikal o panlipunang usapin, at 3) ang digital divide sa populasyon

ng San Jose.

Rekomendasyon

Inihahain ng pag-aaral na ito ang mga sumusunod na rekomendasyon upang

malutas ang mga suliraning natukoy:

1. Ipagpatuloy ang implementasyon ng Unified Plan ng DOE, at ipagpatuloy din ang

aktibismo ng BFOM para mabantayan nang mabuti ang implementasyon nito

hanggang sa ito ay matapos.

2. Panatilihin ng pamahalaan ang ‘good governance’ na may elemento ng

‘responsiveness’ at ‘participation,’ nang sa gayon ay patuloy na mapakinggan at

matugunan ang mga layunin ng kilusan, at para maging bahagi ang mga grupo gaya ng

BFOM sa implementasyon ng mga plano at programa ng gobyerno.

a. Gawing episyente ang mabuting pamamalakad ng pamahalaan, sa

pamamagitan ng patuloy na pagsupil sa korapsyon at bureaucratic red tape.

Kasuhan ang mga politiko na may ma-anomalyang gawain, pabilisin ang

pagpoproseso ng hukuman upang agarang makamit ang hustisya para sa mga

mamamayan. Pabilisin ang pagsasagawa ng mga programa upang agarang

makamit ang maayos na serbisyong pang-kuryente sa Occidental Mindoro. Sa

kasalukuyan (Mayo 2016), ayon sa BFOM, hindi pa rin natatapos ang

rescission case ng OMECO dahil sa pag-usog nang pag-usog ng mga petsa ng

hearing. Para makamit na ng mga Oksi ang hustisya, kailangang itigil ang mga

delay sa pagpoproseso ng kaso.

66

b. Panatilihin ng pamahalaan ang demokrasya at kalayaan sa malayang

pagpapahayag, nang sa gayon ay patuloy na magkaroon ng politikal na

oportunidad ang BFOM, at mahikayat at mahimok ang mga mamamayan na

ihayag ang kanilang mga ideya, opinyon at saloobin sa social media man o sa

aktwal na mga talakayan. Kailangan ang pagpoprotekta sa internet freedom ng

lahat ng mamamayan, na siyang makakamit sa pamamagitan ng pagpasa ng

mga batas na magpoprotekta rito at ng masugid na implementasyon ng mga ito.

c. Kailangang matugunan na ng NPC ang biglaang pagkawala ng mga datos,

detalye at updates ng Unified Plan sa kanilang website. Kailangan nilang

ibahagi sa kilusan at sa publiko ang dahilan ng biglaang data loss sa website

bilang pagpapairal ng kanilang ‘transparency,’ at dapat nilang panagutan ang

pagkakamaling ito sa pamamagitan ng episyenteng pagtugon at pagbalik ng

pampublikong akses sa mga datos.

e. Kailangang husayan ng pamahalaan ang kanilang Public Service

Announcement (PSA); gawing episyente ang pagpapaskil sa mga website ng

gobyerno at gawin itong ‘accessible at readily available’ sa publiko.

3. Ipagpatuloy ng BFOM ang online campaigning at magsagawa ng mas marami pang

offline na aktibidad at kilos-protesta upang dumami pa ang makaalam at makiisa sa

pagkilos, at para pag-igtingin pa ang pagbubuklod-buklod ng komunidad bilang

bahagi ng community development. Patuloy na hikayatin ang mga mamamayan na

makisali sa mga politikal at panlipunang usapin. Magsagawa rin ang BFOM ng mga

grassroots at door-to-door campaign, kung saan ang mga miyembro ng kilusan ay

67

inihahatid ang kaalaman at nagsasagawa ng educational discussion sa mga malalayong

lugar at sa mga walang akses sa internet o hindi gumagamit nito.

4. Habang isinasagawa ang grassroots campaign, isulong ang digital inclusion sa

populasyon, para lahat ay magkaroon ng oportunidad na makuha ang mga bentahe ng

internet at social media sa hinaharap, bilang pagpuksa sa relatibong depribasyon at

pagsulong ng inclusive growth. Ito rin ay upang mas maging mabisa ang kliktibismo

dahil lalaki ang porsyento ng mga netizens na makakakita ng mga online contents nito.

Ito ay bilang bahagi rin ng demokratisasyon ng teknolohiya sa Pilipinas.

Narito ang mga hakbang para makamit ang digital inclusion:

a. Isulong ng pamahalaan ang libre at mabilis na wireless fidelity (wifi) sa

mga barangay ng San Jose at sa iba pang mga lungsod at munisipalidad na

maa-access 24/7 ng publiko. Ito ay upang hindi na maantala pa ang mga

online na gawain ng mga mamamayang umaasa lang sa mga open-access

na koneksyon ng mga pribadong establisimento kung sakaling patayin ng

may-ari ng wifi ang internet modem.

Para sa implementasyon nitong public wifi, kailangan ng Occidental

Mindoro at ng iba pang mga probinsya ang mas malaking pondo mula sa

gobyerno, na siyang bahagi ng rural development program ng pamahalaan.

Maigi rin na maging episyente ang pagpapatupad ng bottom-up budgeting,

nang sa gayon ay matugunan ang mga pangangailangan at kagustuhan ng

mga mamamayan para sa kanilang mga komunidad, partikular sa internet

connection at information technology.

68

b. Gawing mas abot-kaya ang internet para sa mga may gusto ng pribadong

koneksyon, nang sa gayon ay magkaroon ng oportunidad ang mga

mamamayang maliit lamang ang kita na makabili nito. Para makamit ang

abot-kayang presyo, kailangan ng mas matinding kompetisyon sa pagitan

ng mga internet providers upang maiwasan ang monopolyo o oligopolyo na

siyang sanhi ng mas mataas na presyo.

c. Kaakibat ng pagpapaunlad ng internet technology at pagpapalaganap ng

internet access sa San Jose at sa bansa ay ang pagbibigay ng digital literacy

sa mga mamamayan. Ipaalam sa kanila ang mga bentahe at mga bagay na

maaaring magawa gamit ang internet, at ibahagi sa kanila ang matalino at

responsableng paggamit nito. Ang digital education na ito ay maaaring

isagawa ng pamahalaan at/o mga non-government organizations (NGOs).

Sa kabila nito, hindi dapat ipilit sa sinuman ang paggamit ng internet kung

ayaw nila itong gamitin sa personal na kadahilanan.

d. Sa pagpapaunlad sa agham at teknolohiya ng bansa, kinakailangan ang mga

batas at polisiya na magsusulong nito, kagaya ng RA 10844 na pinirmahan

ni Pangulong Benigno Aquino kamakailan lamang nitong Mayo 23, 2016.

Ang RA 10844 isang bagong batas na lumilikha ng Department of

Information and Communications Technology (DICT), bilang pagtugon sa

polisiya ng estado na “masiguro ang pangkalahatang akses sa de-kalidad,

mura, at maaasahang serbisyo sa ICT,” at “masiguro ang probisyon ng

isang istratehikal, mapagkakatiwalaan, episyenteng-paggugol, at

nakasentro sa mamamayan na mga imprastraktura, sistema at

69

pagkukunang-yaman sa teknolohiya sa impormasyon at komunikasyon

bilang instrumento ng mabuting pamamahala at pandaigdigang

kompetisyon.” (Sabillo, 2016)

Sa pamamagitan ng pagbuo ng hiwalay na kagawaran para sa

pagpapaunlad ng ICT, mas magiging intensibo ang pagsasagawa ng mga

pag-aaral, paglikha at implementasyon ng mga istratehiya, programa at

proyekto upang makamit ng pamahalaan ang mga layunin nito para sa

sektor ng ICT (Sabillo, 2016). Sa ilalim ng RA 10844, lilikha ang DICT ng

mga tanggapan sa bawat rehiyon upang mapunan ang pangangailangan ng

mga rehiyon sa makabagong teknolohiya, lalo na ang mga mahihirap na

lugar.

e. Kaakibat ng mga batas ukol sa pagpapaunlad ng ICT ay ang mga batas

magpoprotekta sa mga mamamayan sa karahasan, krimen, o kahit anong

paglabag sa karapatang pantao sa paggamit ng online resources, gaya ng

Cybercrime Prevention Act. Sa paglaganap ng paggamit ng teknolohiyang

digital, kinakailangan ang mga makatao at makatarungang mga batas at

polisiya ng politikal na institusyon.

Kailangan nang wakasan ang rotating brownout sa Occidental Mindoro,

dahil kapag walang kuryente ay walang koneksyon sa internet, at magiging malaking

abala ito sa mga personal, politikal, at pang-ekonomiyang aktibidad ng mga taga-San

Jose at mga Oksi, online man o hindi.

70

Ang pagwawakas ng kilusang 100% BFOM ay nasa kamay ng mga

mamamayan at ng gobyerno. Mabibigo ito kung ang mga mamamayan ay hihintong

isigaw at ipaglaban ang kanilang mga karapatan, at kung ang gobyerno ay hindi

makikinig at tutugon sa hinaing ng mga ordinaryong tao. Sa kabilang banda,

magtatagumpay ito kung ang mga mamamayan at gobyerno ay magsasanib-puwersa,

kung patuloy ang pagkilos ng mga tao at kung ang gobyerno ay ipagpapatuloy ang

mabuting pamamahala.

Sa ngayon, bumuti na ang kalagayan ng elektrisidad sa San Jose. Ayon sa mga

residente, nasa 20-30 minuto na lamang ang brownout sa isang araw, at nasa mga tatlo

hanggang limang araw na lang kada linggo ito nangyayari. Malaking pagbabago ito

kumpara sa halos 17 oras na brownout kada araw, araw-araw sa loob ng mahabang

taon. Ang pagbabagong ito ay bunga ng sama-samang pagkilos ng mga mamamayan

ng Occidental Mindoro, mapa-online at mapa-offline.

Sa pag-usad ng Unified Plan, umaasa ang lahat na darating ang araw na wala

nang rotating brownout sa buong Occidental Mindoro.

At sa pagsulong ng siyentipiko at maka-masang pag-unlad, makakamit ng mga

Oksi at ng masang Pilipino ang pagbabagong kanilang minimithi.

71

Mga Batis

About 100% Brownout-Free Occidental Mindoro. (2015). Mula sa

https://www.facebook.com/NoBrownoutMindoro/info?tab=page_info Na-

akses noong Abril 1, 2016.

Aguirre, L. at Balita, R. (2015, Hunyo 19). Sapat na Suplay ng Kuryente sa Luzon

Tiniyak ni Petilla. Mula sa http://www.dwiz882am.com/index.php/sapat-na-

suplay-ng-kuryente-sa-luzon-tiniyak-ni-petilla/ Na-akses noong Abril 1, 2016.

Alto, P. (2006, Setyembre 26). Facebook Expansion Enables More People To Connect

With Friends in a Trusted Environment. Facebook Newsroom. Mula sa

https://newsroom.fb.com/news/2006/09/facebook-expansion-enables-more-

people-to-connect-with-friends-in-a-trusted-environment/ Na-akses noong

Abril 1, 2016.

Assessing the Corporate Governance Electric Cooperatives in the Philippines. (2013).

World Bank. Mula sa

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAP

ACIFICEXT/0,,contentMDK:22401712~pagePK:146736~piPK:146830~theSit

ePK:226301,00.html Na-akses noong Abril 1, 2016.

Bonquin, C. (2015, November 19). Which regions, provinces, cities are Philippines’

richest? ABS-CBN News Inc. Mula sa http://news.abs-

cbn.com/focus/11/18/15/which-regions-provinces-cities-are-philippines-richest

Na-akses noong Abril 1, 2016.

Briney, A. Ferdinand Magellan. Biography of Ferdinand Magellan. Mula sa

http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/magellan.htm Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Bryant, M. (2011). 20 years ago today, the World Wide Web Opened to the Public.

The Next Web. Mula sa http://thenextweb.com/insider/2011/08/06/20-years-

ago-today-the-world-wide-web-opened-to-the-public/ Na-akses noong Abril 1,

2016.

Butler, M. (2011). Clicktivism, Slacktivism, or Real Activism: Cultural Codes of

American Activism in the Internet Era. UMI Dissertation Publishing. Mula sa

http://individual.utoronto.ca/christine/sources/clicktivism.pdf Na-akses noong

Abril 1, 2016.

72

Cayabyab, M. (2013, Mayo 1). Agriculture: the decline of the poor man’s sector.

GMA News Online. Mula sa

http://www.gmanetwork.com/news/story/306370/money/agriculture-the-

decline-of-the-poor-man-s-sector Na-akses noong Abril 1, 2016.

Cayabyab, M. (2016, January 14). Ombudsman sacks ex-Occidental Mindoro mayor

charged with graft. Inquirer. Mula sa

http://newsinfo.inquirer.net/755366/ombudsman-sacks-ex-occidental-mindoro-

mayor-charged-with-graft Na-akses noong Abril 1, 2016.

Christiansen, J. (2009). Four Stages of Social Movements. EBSCO Publishing Inc.

Mula sa https://www.ebscohost.com/uploads/imported/thisTopic-dbTopic-

1248.pdf Na-akses noong Abril 1, 2016.

Christensen, H. (2011, Pebrero 7). Political Activities on the Internet: Slacktivism or

Political Participation by other means? Mula sa

http://firstmonday.org/ojs/index.php/fm/article/view/3336/2767 Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Clicktivism. (2016). Collins Dictionary. Mula sa

http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/clicktivism Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Davis, J. (2011, Oktubre 27). Cause Marketing: Moving Beyond Corporate

Slacktivism. Mula sa http://evidencebasedmarketing.net/cause-marketing-

moving-beyond-corporate-slacktivism Na-akses noong Abril 1, 2016.

Dent, S. (2014, Nobyembre 25). There are now 3 billion internet users, mostly in rich

countries. Mula sa http://www.engadget.com/2014/11/25/3-billion-internet-

users/ Na-akses noong Abril 1, 2016.

Dias, M. (2014, Hunyo 5). As Technology Marches Forward, Who Gets Left Behind?

Footnote Inc. Mula sa http://footnote1.com/as-technology-marches-forward-

who-gets-left-behind/ Na-akses noong Abril 1, 2016.

Dobson, C. (2001). Social Movements: A Summary of What Works. Mula sa

http://www.citizenshandbook.org/movements.pdf Na-akses noong Abril 1,

2016.

General Information: Occidental Mindoro. (2003, Oktubre 16). Official Website of

the Province of Occidental Mindoro. Mula sa

http://www.occidentalmindoro.ph/general-information.html Na-akses noong

Abril 1, 2016.

73

Gonzales, I. (2014, Pebrero 26). Emerging Power Eyes Mindoro Market. The

Philippine Star. Mula sa

http://www.philstar.com/business/2014/02/26/1294492/emerging-power-eyes-

mindoro-market Na-akses noong Abril 1, 2016.

Grove, J. (2009, Agosto 21). Whole Foods Boycott on Facebook Swells to 22,000

Users. Mula sa

https://web.archive.org/web/20150502171022/http://mashable.com/2009/08/21

/whole-foods-boycott/ Na-akses noong Abril 1, 2016.

Hilbert, M. (2010). When is cheap, cheap enough to bring the digital divide?

University of Southern California. Mula sa

http://martinhilbert.net/CheapEnoughWD_Hilbert_pre-print.pdf Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Hilbert, M. (2011). The end justifies the definition: the manifold outlooks on the

digital divide and their practical usefulness for policy-making. University of

Southern California. Mula sa

http://martinhilbert.net/ManifoldDigitalDivide_Hilbert_AAM.pdf Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Hilbert, M. (2012). Toward a Conceptual Framework for ICT for Development:

Lessons Learned from the Latin American “Cube Framework.” Mula sa

http://itidjournal.org/itid/article/viewFile/967/408 Na-akses noong Abril 1,

2016.

House Resolution No. 2251. (2015). House of Representatives. Mula sa

http://www.congress.gov.ph/download/basic_16/HR02251.pdf Na-akses noong

Abril 1, 2016.

ICT Facts and Figures 2015. (2015). International Telecommunication Union (ITU). Mula sa

https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/stat/default.aspx Na-akses noong

Abril 1, 2016.

Kamis. (2011, Mayo 26). Google Earth demonstrates how technology benefits RI`s

civil society, govt. Mula sa

http://www.antaranews.com/en/news/71940/google-earth-demonstrates-how-

technology-benefits-ris-civil-society-govt Na-akses noong Abril 1, 2016.

Malik, S. et.al. (2014, Setyembre 24). Isis in duel with Twitter and YouTube to spread

extremist propaganda. Mula sa

http://www.theguardian.com/world/2014/sep/24/isis-twitter-youtube-message-

social-media-jihadi Na-akses noong Abril 1, 2016.

74

Mankiw, N. (2012). Principles of Microeconomics. (6th ed.) p. 6. Cengage Learning

Inc.

Mariano, et. al. (2015). MAGSASAKO AT MINA: Ang Kalagayan ng mga Magsasaka

at Manggagawang Bukid sa Pagdating ng Rice Combine Harvesters (RCH) sa

Occidental Mindoro at ang Badya na Trahedya ng Dayuhan at Dambuhalang

Pagmimina sa mga Pamayanan sa Mindoro. p. 20-23. Samahan ng mga

Magsasaka sa Kanlurang Mindoro.

McCargo, D. (2003). Media and Politics in Pacific Asia. Routledge. Mula sa

https://books.google.com.ph/books?id=diueQg7Phz8C&dq=Radio+Veritas+19

86+Philippine+revolution&hl=fil Na-akses noong Abril 1, 2016.

Mindoro Electric Coop Hog-tied by Litigation, Paralyzed by Power Crisis. (19 Mayo

2015). Mula sa http://www.webnewswire.com/content/mindoro-electric-coop-

hog-tied-litigation-paralyzed-power-crisis Na-akses noong Abril 1, 2016.

Mirani, L. (2010, Oktubre 2). Sorry, Malcolm Gladwell, the revolution may well be

tweeted. Mula sa

http://www.theguardian.com/commentisfree/cifamerica/2010/oct/02/malcolm-

gladwell-social-networking-kashmir Na-akses noong Abril 1, 2016.

Mullen, J. (2016, Abril 1). China’s latest grip to strengthen its grip on the Internet.

CNN News. Mula http://money.cnn.com/2016/04/01/technology/china-

internet-domain-name-rules/index.html?sr=twCNN040116china-internet-

domain-name-rules1132AMStoryLink&linkId=22946996 Na-akses noong

Abril 1, 2016.

Municipality/City: SAN JOSE. Philippine Statistics Authority. Mula sa

http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/municipality.asp?muncode=17511000

0&regcode=17&provcode=51 Na-akses noong Abril 1, 2016.

Occidental Mindoro. (2012, Abril). National Statistical Coordination Board. Mula sa

http://biotechforlife.com.ph/bionetcenter_mindoro/images/occmindoro.pdf Na-

akses noong Abril 1, 2016.

Occidental Mindoro Power Development Plan. National Power Corporation. Mula sa

http://www.napocor.gov.ph/index.php/occidental-mindoro-pdp Na-akses

noong Abril 1, 2016.

Palafox, Q. (2012, Setyembre 4). The Role of Student Activism in the Philippine

Independence. National Historical Commission of the Philippines. Mula sa

http://nhcp.gov.ph/the-role-of-student-activism-in-the-philippine-

independence/ Na-akses noong Abril 1, 2016.

75

Parkinson, J. (2013, Hunyo 3). Amid Turkey Unrest, Social Media Becomes a Battleground.

Mula sa

https://web.archive.org/web/20150307025600/http://blogs.wsj.com/middleeast/

2013/06/03/amid-turkey-unrest-social-media-becomes-a-battleground/ Na-

akses noong Abril 1, 2016. Na-akses noong Abril 1, 2016.

People and Events: Filipinos and the War. (2003). Public Broadcasting Service. Mula

sa http://www.pbs.org/wgbh/amex/bataan/peopleevents/p_filipinos.html Na-

akses noong Abril 1, 2016.

Position Paper on the Daily Blackouts in Occidental Mindoro in Connection with the

Power Forum dated June 30, 2015. (2015). 100% BFOM.

Preston, J. (2011, Pebrero 5). Movement Began With Outrage and a Facebook Page

That Gave It an Outlet. Mula sa

https://web.archive.org/web/20141130004041/http://www.nytimes.com/2011/0

2/06/world/middleeast/06face.html?pagewanted=all Na-akses noong Abril 1,

2016.

Province: Occidental Mindoro (2010). Philippine Statistics Authority. Mula sa

http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/province.asp?provCode=175100000

Na-akses noong Abril 1, 2016.

Roque, H. (2014, Enero 19). Why Access to Electricity is a Human Right. GMA News

Online. Mula sa

http://www.gmanetwork.com/news/story/344464/opinion/why-access-to-

electricity-is-a-human-right Na-akses noong Abril 1, 2016.

Sabillo, K. (2016, Mayo 23). Dep’t of Information and Communications Technology

created.’ Inquirer. Mula sa http://newsinfo.inquirer.net/787103/aquino-signs-

law-creating-department-of-information-and-communications-technology Na-

akses noong Mayo 23, 2016.

Salvador, E. (2002). Liberalism in the Philippines: The Revolution of 1898: The Main

Facts. Newsletter of the District of Asia. Mula sa

http://www.sspxasia.com/Newsletters/2002/Jan-

Mar/Liberalism_in_the_Philippines.htm Na-akses noong Abril 1, 2016.

Schoenherr, S. (2004). The Digital Revolution. Mula sa

http://web.archive.org/web/20081007132355/http://history.sandiego.edu/gen/re

cording/digital.html Na-akses noong Abril 1, 2016.

76

Tait, H. (2006, Oktubre 18). Iran bans fast internet to cut west’s influence. Mula sa

https://www.theguardian.com/technology/2006/oct/18/news.iran Na-akses

noong Abril 1, 2016.

The 8th continent needs a bill of rights. (2014, Marso 12). Mula sa

http://thehivereporters.com/2014/03/internetbillofrights/ Na-akses noong Abril 1,

2016.

The Marcos Era and Martial Law (1965-1986). (2006). Philippine Country. Mula sa

http://www.philippinecountry.com/philippine_history/marcos_time.html Na-

akses noong Abril 1, 2016.

Think before you click: How far are we willing to take our posts? (2015, Pebrero 22).

Manila Bulletin. Mula sa http://www.mb.com.ph/think-before-you-click/ Na-

akses noong Abril 1, 2016.

Total Population by Province, City, Municipality and Barangay: as of May 1, 2010.

(2010). National Statistics Office. Mula sa

http://www.census.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/MIM

AROPA.pdf Na-akses noong Abril 1, 2016.

Treese, W. (1995, Nobyembre 11). The Internet Index. Mula sa

http://www.treese.org/intindex/95-11.htm Na-akses noong Abril 1, 2016.

Tucker, J. et. al. (2013, Hunyo 1). A breakout role for Twitter in the Taksim Square

protests? Mula sa

https://web.archive.org/web/20150423165743/http://www.aljazeera.com/indep

th/opinion/2013/06/201361212350593971.html Na-akses noong Abril 1, 2016.

Tupaz, V. (2015, Setyembre 7). #StopLumadKillings trends: Nasaan ang Pangulo?

Mula sa http://www.rappler.com/move-ph/105048-stop-lumad-killings-trends-

where-president-aquino-philippines Na-akses noong Abril 1, 2016.

Ysibido, M. (2015, Hulyo 4). Power Shortage sa Mindoro, Sinolusyonan Na;

Transparency at Accountability, Hiniling. Mula sa

https://www.change.org/p/energy-secretary-carlos-jericho-petillla-department-

of-energy-consumer-welfare-promotion-office-end-the-culture-of-impunity-

that-has-prevented-the-residents-of-occidental-mindoro-from-gaining-access-

to-stable-reliable-and-affordable-electricity-2/u/11294827 Na-akses noong

Abril 1, 2016.

77

College of Arts and Sciences

UNIVERSITY OF THE PHILIPPINES - MANILA

The Health Sciences Center

Development Studies Program

__________________________

__________________________

__________________________

Magandang araw!

Ako po, si Adrienne Monday Mendoza, mag-aaral mula sa Unibersidad ng Pilipinas- Maynila

(UP Manila), ay nais magsagawa ng research survey sa inyong barangay sa San Jose,

Occidental Mindoro para sa aking undergraduate thesis na pinamagatang “#Pagbabago: Ang

Kliktibismo Laban sa Rotating Brownout sa San Jose, Occidental Mindoro.” Layunin ng

pananaliksik na ito na malaman at maikumpara ang bisa ng kliktibismo sa pook rural at pook

urban.

Nais ko lang po sanang maipaalam sa inyo ang pananaliksik na aking isasagawa sa inyong

lugar.

Hinihiling ko po ang inyong lubos na pag-unawa at pagsuporta.

Maraming salamat po!

Sumasainyo,

Adrienne Mendoza

Mananaliksik

Prop. Reginald Vallejos

Tagapayo

78

Survey Questionnaire

Pangalan (opsyonal): Edad: Kasarian:

1. Madalas ka bang gumamit ng social networking sites (e.g. Facebook/Twitter, isang beses isang linggo o higit)?

__ Oo __ Hindi

Kung hindi, bakit hindi?

__ hindi abot-kaya ang internet connection

__ hindi alam kung paano gumamit nito

__ walang panahon para gumamit nito

__ iba pa:

2. Narinig/nakita mo na ba ang tungkol sa 100% BFOM o #WantedIlaw?

__ Oo __ Hindi

Kung oo:

Una mo ba itong narinig sa social networking sites?

__ Oo __ Hindi

Kung hindi, saan mo ito unang narinig/nakita?

Ni-like mo na ba o shi-nare ang pahina ng 100% BFOM sa FB

__ Oo __ Hindi

Nakapirma ka ba sa petisyon ng #WantedIlaw sa Change.org?

__ Oo __ Hindi

3. Nababalitaan mo ba ang mga aktibidad ng 100% BFOM (e.g. forum) o ang mga bagong balita sa kaso ng OMECO

o sa mga plano ng Department of Energy?

__ Oo __ Hindi

Kung oo, sumasali ka ba sa kanilang aktibidad?

__ Oo __ Hindi

Kung hindi, bakit hindi?

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? __Oo __Hindi __Siguro

5. Kung sakaling alam niyo ang tungkol sa 100% BFOM noon, ila-like o makikisali po ba kayo sa diskusyon nito? __Oo __Hindi __Siguro

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng rotating brownout sa Occidental Mindoro? __Oo __Hindi __Siguro

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? __Oo __Hindi __Siguro

8. Interesado o aktibo ka ba sa mga usaping panlipunan o politikal? __Oo __Hindi __medyo

79

Key Informant Interview [100% BFOM Convenor(s)]

Personal Background

Pangalan: Patty Miranda

Edad: 30

Edukasyong natapos (antas at paaralan): Juris Doctor, University of the Philippines

Marital status: single

Bilang ng miyembro sa tahanan (sa kasalukuyan): 4

Trabaho (sa kasalukuyan): lawyer

Halaga ng Kita (kada buwan): [no entry]

Mga Tanong:

1. Kailan niyo po nabuo ang 100% BFOM?

The idea of forming a group or movement focusing on the persistent blackouts in Occidental

Mindoro was first discussed around February 2015, the same month I met the other co-

convenors, Annete Agila and Dianne Tayag. I was in San Jose, Occidental Mindoro on official

business. I was helping colleagues from the Department of Health-National Tobacco Control

Coordinating Office (NTCCO) and the Framework Convention Alliance-Philippines (FCAP)

conduct a tobacco control validation survey. My colleagues noted that the blackouts were

terrible and lasted throughout the day and night. Having been born in San Jose, and having

spent my formative years in Occidental Mindoro, I was used to the blackouts. However, the

comments from my colleagues served as a wake up call. One particular comment was that

among the provinces they visited for tobacco control activities, including the ARMM and

other provinces in Mindanao, the power situation in Rizal, Magsaysay, and San Jose lasted

longer and “felt worse.” The blackouts were also discussed during our courtesy calls to the

various government offices.

A few days later I was introduced to Annete Agila and Dianne Tayag, who also studied in the

University of the Philippines, so we had a common ground. There was an unannounced power

outage at the time and we started talking about what we could do to address the blackouts. We

also wanted to know the reason behind the blackouts. After conducting interviews with the

OMECO general manager, local government officials and employees, we were able to piece

together the root of the problem – a 25 year contract entered between OMECO and Island

80

Power Corporation (IPC) that had a provision that prohibited OMECO from finding new

suppliers apparently even in the event that IPC cannot supply any more electricity. We knew

this was unjust and inhumane – to allow a contract to keep an entire province in a legal

chokehold and in the dark. We questioned the deal that allowed the IPC, despite having lost

the capacity to generate electricity for years, to block the entry of other independent power

producers in the province.

We then created the Facebook page a few weeks later, or on March 2, 2015, as a means of

getting support from Occidental Mindoro residents. The group was initially called 100%

Blackout Free Occidental Mindoro, owing to the difference between brownouts and blackouts.

However, many new members of the FB group requested to change it to 100% Brownout Free

Occidental Mindoro, since the common term used in the province is “brownout,” whether or

not the power outage is due to a rotating brownout or an actual blackout. We changed the

name to accommodate these requests and because it resonated more with the members of the

100% BFOM page.

Kailan po nilikha sa Facebook (eksaktong petsa, kung maaari) at ang petisyon sa

change.org? May pahina po ba ang BFOM sa iba pang networking sites?

We created the Facebook page of 100% BFOM on March 2, 2015, while the Change.org

Petition was set up on March 30, 2015. We worked with Tito Gonzaga, one of the

administrators of the FB page Mindoro News & Views and an OFW who also wanted the

Department of Energy to address the persistent blackouts. We also have a Twitter account and

our handle is @100bfom.

2. Mayroon po bang kilusan na nabuo sa Occidental Mindoro dati laban sa rotating

brownout bago mabuo ang BFOM? Kung mayroon, maaari niyo bang ibahagi ang

ilang detalye ukol dito? Kung wala naman, bakit sa tingin niyo ay wala?

There is a group called Save OMECO Movement (SOM). We learned about it by reading the

blog of one of its members, Norman Novio. Before we started the petition, we started reading

up on their advocacy, particularly the removal of General Manager of OMECO at the time

because of alleged issues of corruption. It was a big group that involved citizens, the church,

disgruntled OMECO employees, business leaders, and schools:

The combination of forces of some concerned citizens, the church and the disgruntled

employees of OMECO led to the creation of a de facto SAVE OMECO MOVEMENT

which bannered coordinated efforts for the needed reform in the cooperative. Its no

let-up advocacies eventually forced the BOD’s and the NEA to take definitive actions

over Mr. Alex Labrador which compelled him to voluntarily end his services as

General Manager of OMECO. (Source:

81

http://nanovio.blogspot.com/2009/06/rebuilding-omeco.html and

https://edicio1943.wordpress.com/2009/05/01/save-omeco-movement/)

This is what also inspired us to create an online movement. We wanted to make sure that the

information about the very long struggle of the groups that came before us is actually placed

in a platform that can be accessed beyond Mindoro and all over the world. There are a lot of

OFWs from Occidental Mindoro who are very concerned about the power situation since it

affects the families they left behind. You can read more about their stories in the comments

section of the change.org/wantedilaw petition.

We also worked with administrators of various existing online FB groups like Sulong

Occidental Mindoro E-Movement, Sablayan Opinion Board, Occidental Mindoro 2020 News

& Views, TSJK (Taga San Jose Ka) and Global Centralians.

This is what also inspired us to create an online movement. We wanted to make sure that the

information about the very long struggle of the groups that came before us is actually placed

in a platform that can be accessed beyond Mindoro and all over the world. There are a lot of

OFWs from Occidental Mindoro who are very concerned about the power situation since it

affects the families they left behind. You can read more about their stories in the comments

section of the change.org/wantedilaw petition.

We were also informed by Jojo Lontoc, an OFW and administrator of Sablayan Opinion

Board, a vibrant online FB group from the municipality of Sablayan, that they initially had a

paper petition but after several thousands of signatures, the petition was “lost.” It was quite a

big blow.

Nalaman ko po mula sa mga nakapanayam kong residente na bibihira ang mga

pagkilos sa Mindoro. Bakit po sa tingin niyo ay hindi aktibo ang mga Oksi sa mga

pagkilos? May kinalaman ba ang represyon sa lokal na politika?

Occidental Mindoro is considered a “hot spot” or “danger zone” due to extrajudicial killings,

according to online research. Most of our activism is now done online, particularly in these

groups:

Sulong Occidental Mindoro E-Movement, Sablayan Opinion Board, Occidental

Mindoro 2020 News & Views, TSJK

3. Ano-ano po ang mga aktibidad na inyong isinasagawa sa kilusan (e.g. kilos-protesta

sa kalsada, forum, etc.)? Tuwing kailan o gaano kadalas niyo itong ginagawa?

All mass actions and activities are recorded on FB. Since the goal of the movement was also

to demand accountability and transparency from our national and local leaders, every single

step taken, including letters, briefings, and mass actions are posted online. These activities are

also well covered by national and local press. These are posted online on our FB page. We did

82

this so that our fight will stand the test of time, it cannot be erased easily, and so that everyone

can participate.

We also post updates on our Change.org petition so that members abroad may get information

via email.

1. Letter writing and calls to OMECO, DOE and NPC

2. Online content with #wantedilaw hashtag

3. Memes and infographics generated by members of 100% BFOM and other online

groups

4. Tarpaulin banner with “Wanted Ilaw” so that various citizens and groups can take

their photo with it as a sign of protest (documented in the Photos Section of FB)

5. Mass action on May 31 Omeco General Assembly – 100+ members of 100% BFOM

dressed in black wanted ilaw shirts

6. Wanted Ilaw Sablayan protest on April 27 – joined by market vendors, tricycle

drivers, tourists

7. Photos of various groups with the “Wanted Ilaw” Banner

8. Briefing members of Congress

9. Working with, and providing information to, Gabriela Party List to file House

Resolution No. 2251 seeking that the House Committee on Energy “conduct an

immediate inquiry, in aid of legislation, on the electric power situation in Occidental

Mindoro in order to draw up appropriate policy recommendations for a prompt

solution to the regime of blackouts that is gravely affecting the people, business and

industries in the province.” https://mindoropost.net/2015/08/21/house-resolution-

seeks-occidental-mindoro-regime-of-blackouts-probed/

A copy of the resolution is found here, and it mentions 100% BFOM:

http://www.congress.gov.ph/download/basic_16/HR02251.pdf

Saan niyo po kadalasang isinasagawa ang mga aktibidad?

While the online activities are ongoing, the mass actions and activities were conducted

consistently and regularly between March 2015 – June 2015. We did not limit ourselves to

online activism – this can only go so far.

Mga ilan pong tao o miyembro ng BFOM ang aktibong sumasali sa mga aktibidad?

It depends, there are no fixed numbers. The activities are broad and varied, and it depends on

the capacity of the members. Those who do not have online access usually participate in the

“peaceful protests” and photo taking with the banner. Those with online access send their

photos with their own handmade “wanted ilaw” banners, particularly OFWs. Some of have

sent letters of support, such as the Magbay Farmers Association.

83

Mayroon po ba kayong iba pang hakbang sa pagpapalaganap ng impormasyon sa

publiko bukod sa pagpo-post sa social media? Kung oo, ano-ano po ito?

We work closely with the media by sending our activities and links to our FB pages to the

email addresses of journalists we find online.

4. Ano-ano po ang mga problemang hinarap ng BFOM sa pag-oorganisa, pagpaplano

ng mga aksyon, at iba pa?

The biggest hurdle is capacity. Prior to 100% BFOM, Annette, Dayang and I had virtually no

experience doing online activism or gathering public support. We also learned many things

along the way, thanks to the support of Christine Roque, founder of Change.org Pilipinas. We

had several meetings with her so she can guide us on how to contact the press and how to

deliver the information to the right people.

5. Kumusta na po ang rescission case ng OMECO? Tapos na po ba ito?

Not yet finished.

6. Kumusta po ang ‘Unified Mindoro Grid’? Nasusunod naman ba ang mga plano? Mga

kailan daw po ito matatapos?

There used to be the Mindoro Power Plan housed on the NPC website. As stated in our FB

page, it was taken down recently. This is disappointing and we already informed the members.

There was also a brownout / blackout / power supply forecast that was taken down as well.

This reversed one of our main victories.

7. Ano na po ang estado ng rotating brownout sa Occidental Mindoro? Nabawasan na

ba ng oras ng pag-brownout? Naaabot na rin ba ang mga nasa malalayong lugar?

As posted a few days ago, there were two days of consecutive brownouts for maintenance

purposes. Many areas are not even connected to the grid.

8. Sa tingin niyo po ba ay nakakamit ng BFOM ang mga layunin nito? Bakit o bakit

hindi?

When we started, what we wanted to was to find out the reasons behind the blackout, raise

awareness that the regime of blackouts is a human rights violation, inform the entire country

of the 6-12 hour and 7-14 hour blackouts in 2015 (a Google search will reveal all the news

84

coverage on this), get the national government to, at the very least, acknowledge the issue.

Sec. Petilla himself visited San Jose, as outlined in the FB page, to address the concerns of the

people.

Additional info: (text message)

“BFOM is a self-funded social movement composed of residents. It’s not ‘organized’ in the

formal sense that there is a hierchy, officers, etc. However, it is recognized as an organized

group by omeco and was mentioned in a house resolution. So in that sense, recognition gave it

a formal existence.”

“Yung mga early days ng movement is actually documented in FB. We formed it kasi we

really couldn’t wait around despite OMECO’s inaction. Technically we are all members or

beneficiaries of OMECO, supposedly a coop. But looking back, BFOM was created precisely

because we felt disenfranchised and ignored by OMECO.”

Me: mga ilan po ang members ng bfom?

“dahil nagsimula talaga siya as an informal social media-based movement, no definite

numbers. But we recognize all 5000 petition signers ang 4000 fb supporters as ‘members’ (or

more accurately ‘partners’ or ‘petition supporters’) Kaya in this sense hindi traditional org ang

BFOM. Social media changed the way orgs begin, reach people, and operate. So it’s hard for

me to answer your question din kasi unprecedented din sa Oksi ang BFOM. Although

inspiration din talaga naming yung million people march, wala ring formal structure yung

movement na yun.”

Me: lahat po ba ng oksi residents (excluding looc at lubang)/ omeco consumer ay omeco

member?

“May master list ang OMECO – hindi lahat ng residents member ng coop, so not all have

voting rights. Usually 1 member per household – yung member, sa kanila nakapangalan ang

receipt. Example, sa household naming, father ko lang member, pero nakaproxy ako for

meetings. But all residents are considered consumers.”

Me: bale lahat po ng household sa Mindoro ay may omeco member? O sa san jose lang

“OMECO covers all LGUs except Looc and Lubang (Lubelco). Well in theory all 450,000

residents are consumers but take note na may mga barrio o barangay na sa sobrang layo sa

power line di sila nakakabit. May mga maliliit na isla na hindi connected at may mga baryo na

malapit sa mountain range na di umaabot ang powerline.”

85

#Pagbabago: Ang Kliktibismo Laban sa Rotating Brownout sa San Jose, Occidental Mindoro

KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal)

Edad

Kasarian

Educational attainment

Family background:

Marital status

Anak (bilang; kasarian at edad)

Bilang ng miyembro sa tahanan

Trabaho

Halaga ng Kita (kada buwan)

Uri ng trabaho: regular employment/ casual employment/ seasonal/ contractual/ etc.

Pinaglalaanan ng kita: pamilya/ sarili/ etc.

Income contributor sa pamilya (kung may iba pa):

Mga politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.):

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? (cellphone, computer,

etc?)

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection?

__may DSL o broadband connection

__nagpapa-load sa cellphone

__humahagilap ng wifi sa kapitbahay/establishments

__ iba pa:

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose?

__PLDT

__Globe

__Sun

86

__iba pa:

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar?

__Oo

__Hindi, mabagal ito madalas at nawawala-wala pa

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection?

4. Kailan ka nagsimulang mag-internet/gumamit ng social media?

5. Gaano katagal kang gumagamit ng social networking sites? (sa loob ng isang

araw/linggo)

6. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

__madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala

__nakakatulong sa pag-aaral/pagtatrabaho (mabilis na komunikasyon)

__nalalaman ang mga pinakabagong isyu o balita

__masaya gamitin dahil sa halo-halong nilalaman nito, partikular sa entertainment

__iba pa:

7. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed?

__post ng mga kaibigan

__post ng mga nila-like na page

__mga advertisement

__iba pa:

8. Ano ang mga page na nila-like mo?

9. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng pagkilos)

Kung oo, ano-ano ang mga ito?

Kung hindi, bakit?

__hindi interesado

__walang nakikitang ganoon

__iba pa:

10. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media? (nagpopost ka ba ng

mga politikal na opinyon, o nakikisali sa mga diskusyon?)

Bakit o bakit hindi?

87

11. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin o opinyon

sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno?

Bakit o bakit hindi?

12. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit hindi?

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

13. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng rotating

brownout sa Occidental Mindoro?

Bakit o bakit hindi?

14. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout?

15. Paano ito malulutas sa tingin mo?

16. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito?

17. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong gawain?

18. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating brownout?

__nakahanda lagi ang flashlight

__may generator sa bahay

__iba pa:

19. Mayroon ka pa bang saloobin o opinyon na nais ibahagi ukol sa rotating brownout?

88

#Pagbabago: Ang Kliktibismo Laban sa Rotating Brownout sa San Jose, Occidental Mindoro

KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal)

Edad Kasarian

Educational attainment

Family background:

Marital status

Anak (bilang; kasarian at edad)

Bilang ng miyembro sa tahanan

Trabaho

Halaga ng Kita (kada buwan)

Uri ng trabaho: regular employment/ casual employment/ seasonal/ contractual/ etc.

Pinaglalaanan ng kita: pamilya/ sarili/ etc.

Income contributor sa pamilya (kung may iba pa):

Mga politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.):

Mga Tanong:

1. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites?

__walang cellphone/computer na pwedeng gamitin

__hindi abot kaya ang internet connection

__hindi alam kung paano gumamit nito

__walang panahong gumamit ng mga ito

__iba pa:

2. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng gadget/internet

connection/panahon? Bakit o bakit hindi?

3. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal? Bakit o bakit

hindi?

89

Kung oo, paano mo ipinahahayag ang iyong saloobin ukol sa mga isyu?

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin o opinyon

sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno?

Bakit o bakit hindi?

5. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit hindi?

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng rotating

brownout sa Occidental Mindoro?

Bakit o bakit hindi?

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout?

8. Paano ito malulutas sa tingin mo?

9. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito?

10. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong gawain?

11. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating brownout?

__nakahanda lagi ang flashlight

__may generator sa bahay

__iba pa:

12. Mayroon ka pa bang saloobin o opinyon na nais ibahagi ukol sa rotating brownout?

90

Form N2; S#5 KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 20 Kasarian: Babae Family

background: (hindi sinagutan)

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? (cellphone,

computer, etc?)

Sagot (S): cellphone, paminsan-minsan ay computer

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection?

S: humahagilap ng wifi sa kapitbahay/establishments

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose? S: PLDT

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar? S: Oo

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection? S: libre

4. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

S: (1) madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala, nakakatulong sa

pag-aaral/pagtatrabaho (mabilis na komunikasyon), (2) nalalaman ang mga

pinakabagong isyu o balita, (3) masaya gamitin dahil sa halo-halong

nilalaman nito; (4) partikular sa entertainment; (5) iba pa: tsismis, status ng

mga kaibigan

5. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed?

S: (1) post ng mga kaibigan, (2) post ng mga nila-like na page, (3) mga

advertisement, (4) iba pa: mga post na tungkol kay God, yung mga

nagpapacomment ng amen, saka post ng mga artista

6. Ano ang mga page na nila-like mo?

S: mga page ni God

7. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng

pagkilos)

91

S: Hindi, dahil hindi interesado

8. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media?

(nagpopost ka ba ng mga politikal na opinyon, o nakikisali sa mga

diskusyon?) Bakit o bakit hindi?

S: oo, pero pinipili ko lang. kadalasan ay iyong mga tungkol sa ekonomiya

lang ang tinitingnan ko.

9. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi?

S: Oo, makakatulong siya kung ang mga politiko mismo ang gagawa nito.

Pero kapag ordinaryong tao lang, wala ring epekto.

10. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi?

S: Hindi, dahil wala rin namang nangyayari.

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

11. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi?

S: hindi, pero kung artista siguro ang magpo-promote nito, siguro.

12. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Paano ito malulutas sa

tingin mo?

S: Oo, dahil kapag nagbabayad nang tama nang maayos ang mga tao sa

OMECO ay maayos ng OMECO ang problema.

13. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? S: walang

sagot.

14. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain?

S: istorbo siya sa pag-aaral, nakakamental block

15. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout?

S: nakahanda lagi ang flashlight at kandila

92

Form N3; S#6 KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 20 Kasarian: Babae

Educational attainment: College graduate

Family background:

Marital status: single Anak (bilang; kasarian at edad): wala pa Bilang ng

miyembro sa tahanan: 10 Trabaho: frontdesk sa isang hotel Halaga ng Kita:

P250 kada araw Uri ng trabaho: regular employment Pinaglalaanan ng kita:

pamilya at sarili, pag-aaral ng mga nakababatang kapatid Income contributor sa

pamilya (kung may iba pa): kuya Mga politikal na organisasyong sinalihan

(kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? S:

cellphone

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection? S: humahagilap ng wifi sa

kapitbahay/establishments

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose? S:

PLDT

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar? S: Oo

__Hindi, mabagal ito madalas at nawawala-wala pa

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection? S: libre

4. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

S: (1) madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala , (2)nalalaman ang

mga pinakabagong isyu o balita, (3) masaya gamitin dahil sa halo-halong

nilalaman nito, partikular sa entertainment

5. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed?

S: (1) post ng mga kaibigan, (2) mga advertisement

93

6. Ano ang mga page na nila-like mo? S: mga page lang ng mga kaibigan

7. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng

pagkilos)? S: hindi, dahil hindi interesado rito

8. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media?

(nagpopost ka ba ng mga politikal na opinyon, o nakikisali sa mga

diskusyon?) Bakit o bakit hindi? S: hindi, dahil wala akong hilig sa mga

ganoon

9. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? S: Oo, dahil nakakatulong siya sa awareness

10. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi?

S: Oo, dahil mariririnig ang boses ng mga mamamayan

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

11. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? S: ewan

eh

12. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? S: oo, kasi hindi na

siya hinayaan ng kasalukuyang gobyerno

13. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? S: wala

14. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain?

S: Nakakapagpataas siya ng bayarin sa kuryente dahil sa pagpatay-sindi ng

mga appliances

15. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? S: nakahanda lagi ang flashlight at kandila

94

Form N7; S#38 KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 24 Kasarian: Babae

(Family background): Marital status: single Anak (bilang; kasarian at edad):

wala pa Bilang ng miyembro sa tahanan: 4 Trabaho: frontdesk sa hotel

Halaga ng Kita (kada buwan): P3000 Uri ng trabaho: regular employment

Pinaglalaanan ng kita: pamilya at sarili Income contributor sa pamilya (kung

may iba pa): kuya Mga politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? S:

cellphone

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection? S: humahagilap ng wifi sa

kapitbahay/establishments

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose? S: Globe

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar? S: Oo

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection? S: wala. Libre.

4. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

S: (1) madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala, (2) nakakatulong sa

pag-aaral/pagtatrabaho (mabilis na komunikasyon), (3) iba pa: tsismis

5. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed?

S: (1) post ng mga kaibigan, (2) post ng mga nila-like na page, (3) mga

advertisement

6. Ano ang mga page na nila-like mo? S: post ng mga kaibigan

7. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng

pagkilos)? S: hindi, dahil hindi interesado sa mga ganito

95

8. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media?

(nagpopost ka ba ng mga politikal na opinyon, o nakikisali sa mga

diskusyon?) Bakit o bakit hindi? S: Oo, para maipahayag ang saloobin

9. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? S: Oo, para makakuha rin ng suhestyon mula sa mga tao

10. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? S: hindi, dahil walang ganon dito sa Mindoro, at kung meron man,

nakakapagod lang.

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

11. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro?Bakit o bakit hindi? S: ewan

12. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout?

S: Feeling ko oo, kasi dati merong mga nag-check in ditto sa hotel, mga

taga- Emerging Power daw sila, tapos nabanggit nila na malapit na raw

mawala ang rotating brownout dahil inaayos na nila yung mga power lines

13. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? S: kung

magsa-suggest ng mga solusyon, ganyan.

14. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? S: nakakaabala sa trabaho, hotel pa naman ang

pinagtatrabahuhan naming, may ibang customer na nagrereklamo.

15. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? S: nakahanda lagi ang flashlight, may emergency lights dito

sa hotel, nagpapaload sa cellphone para may internet pa rin pag nawala ang

wifi.

96

Form N6; S#36 KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 54 Kasarian: babae

(Family background): Marital status: asawa Anak (bilang; kasarian at edad):

3 Bilang ng miyembro sa tahanan: 4 Trabaho: enterpreneur Halaga ng

Kita (kada buwan): irregular Uri ng trabaho: self-employment

Pinaglalaanan ng kita: pamilya Income contributor sa pamilya (kung may iba

pa): mga anak na may trabaho Mga politikal na organisasyong sinalihan

(kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? Cellphone

lang

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection? May broadband connection

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose? Globe

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar? Sa sentro oo, pero

malimit sa malalayo gaya ng brgy. Labangan

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection? P2000 kada buwan

4. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala, nakakabasa ng mga

health posts

5. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed? post

ng mga kaibigan, post ng mga nila-like na page, mga advertisement, kung

ano-ano

6. Ano ang mga page na nila-like mo? Hindi ako masyado nagla-like

97

7. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng

pagkilos)? Oo, yung mga election-related post, at saka yung may mga

balita.

8. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media? Bakit o

bakit hindi? Oo, para malaman ko ang mga update

9. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Oo, para makapagbigay ng suggestion sa gobyerno

10. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? Walang mga rally-rally dito sa Mindoro. Pero oo kasi may

nagagawa naman ang mga ganyan.

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

11. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo

12. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Oo, dahil may mga

hakbang nang ginagawa para malutas ito, at saka maayos na ang mga

nanunungkulan ngayon. Dati kasi, may anomalya yung mga nakaupo rito.

Yung mga Villarosa ang may hawak nung IPC dati, tapos sabi ng iba ay

may koneksyon daw sila kay Senador Enrile, tapos sila yung humaharang

sa mga gustong pumasok na suppliers ng kuryente. Meron silang pinapasok

na mga deals na hindi pinapaalam sa iba.

13. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain?

Malaking pera ang nawawala sa negosyo naming dahil sa brownout. Dati

talagang malaki ang pagkalugi ng restaurant naming, pero nung bago na

yung nakaupo, medyo bumuti naman na yung kalagayan dahil mga

kalahating oras na lang yung brownout saka paminsan-minsan na lang.

14. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? nakahanda lagi ang flashlight

98

Form N13; S#79 KII Guide Questionnaire (netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 78 Kasarian: lalaki Educational

attainment: UE college graduate, Liberal Arts

(Family background): Marital status: widowed Anak (bilang; kasarian at

edad): 1 Bilang ng miyembro sa tahanan: 2 Trabaho: radio announcer sa lokal

na istasyon ng Occidental Mindoro Mga politikal na organisasyong sinalihan

(kilusan, etc.): wala. Inferior lahat yan.

Mga Tanong:

(General Netizen Behavior/Perspective)

1. Anong device ang ginagamit mo sa paggamit ng social media? cellphone

2. Paano ka nakakakuha ng internet connection? may DSL o broadband

connection

Anong mga telecommunication network ang meron sa San Jose? Globe

Maayos naman ba ang signal ng internet sa iyong lugar? Hindi, mabagal ito

madalas at nawawala-wala pa

3. Magkano ang nagagastos mo sa internet connection? P950 kada buwan

4. Ano ang mga bentaheng nakukuha mo sa paggamit ng social media?

madaling kumonekta sa mga kaibigan at kakilala, nalalaman ang opinyon

ng maraming tao

5. Ano ang mga bagay na kadalasang nakikita mo sa iyong news feed? post

ng mga kaibigan

6. Ano ang mga page na nila-like mo? Mga political page

7. Nagla-like ka ba ng mga political page? (e.g. page ng politiko, page ng

pagkilos)? Oo, dahil radio announcer ako at kailangan ko ito sa trabaho

99

8. Nakikialam ka ba sa mga usapin/isyung politikal sa social media?

(nagpopost ka ba ng mga politikal na opinyon, o nakikisali sa mga

diskusyon?) Bakit o bakit hindi? Oo

9. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Hindi, because they are stupid. Wala naman silang binibigay na

solusyon

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

10. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro?Bakit o bakit hindi? Hindi

11. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Hindi, dahil hindi

sapat ang kaya ng gobyerno

12. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? Magtipid

ng kuryente, pero hindi talaga ito ang solusyon

13. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Walang makita sa gabi

14. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? nakahanda lagi ang flashlight

100

Form NN6; S#51 KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 40 Kasarian: babae

(Family background): Marital status: married Anak (bilang; kasarian at

edad): 2 Bilang ng miyembro sa tahanan : 4 Trabaho: frontdesk sa hotel

Halaga ng Kita (kada buwan): P1,600 Uri ng trabaho: regular employment

Pinaglalaanan ng kita: pamilya, negosyo ng pag-uuling Income contributor sa

pamilya (kung may iba pa): si mister na tricycle driver

Mga Tanong:

16. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites? Walang interes

17. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng

gadget/internet connection/panahon? Bakit o bakit hindi? Hindi

18. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal?

Bakit o bakit hindi? Oo

19. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Oo

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

20. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo, dahil

napapahayag ditoo ang saloobin ng mga tao

21. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Oo, dahil inaayos na

ito ng OMECO, at meron nang nanalo sa bidding para sa bagong supplier

22. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? Pag

nagbayad nang tama ang mga tao, magkakaroon ng pondo para sa

pagsasaayos

101

23. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Nakakaabala sa paglalaba, nasisira agad ang pagkain, lalo na

yung mga perishable goods kapag hindi gumagana ang ref.

24. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? nakahanda lagi ang flashlight. May pasabi naman dito kung

tuwing kailan magba-brownout, pero sa central lang ata yung pasabi, ewan

ko sa iba.

Form NN7; S#57 KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 24 Kasarian: Babe

(Family background): Marital status: married Anak (bilang; kasarian at edad):

2 Bilang ng miyembro sa tahanan: 4 Trabaho: tricycle driver Halaga ng

Kita (kada buwan): P2000 kada buwan Uri ng trabaho: casual employment

Pinaglalaanan ng kita: pamilya at sarili Income contributor sa pamilya (kung

may iba pa): wala Mga politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

1. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites? walang

cellphone/computer na pwedeng gamitin, walang wifi, hindi alam kung

paano gumamit nito

2. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng

gadget/internet connection/panahon? Bakit o bakit hindi? Oo

3. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal?

Bakit o bakit hindi? Minsan lang pag may time

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Oo, para masabi moa ng salobin mo

102

5. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? Oo, pero depende kung pagbibigyan ng gobyerno

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Ewan lang, kasi

maraming tao ang gumagamit ng kuryente

8. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? Sa

pagtitipid sa kuryente

9. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Mahirap mag-alaga ng bata sa gabi. Mahirap magpaypay

10. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? Sindi ng kandila, pamaypay

Form NN5; S#54 KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 54 Kasarian: lalaki

(Family background): Marital status: married Anak (bilang; kasarian at edad):

8 Bilang ng miyembro sa tahanan : 12 Trabaho: magsasaka Halaga ng

Kita (kada buwan): P2000 kada buwan kadalasan, pero irregular din

Pinaglalaanan ng kita: pamilya Mga politikal na organisasyong sinalihan

(kilusan, etc.): Samahan ng mga Magsasaka ng Occidental Mindoro

Mga Tanong:

1. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites? hindi alam kung

paano gumamit nito

103

2. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng

gadget/internet connection/panahon? Bakit o bakit hindi? Oo

3. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal?

Bakit o bakit hindi? Oo, dahil tungkulin ng mga tao ang makialam sa mga

ganitong usapin, dahil ang mga tao ang maaapektuhan sa mga ginagawa ng

mga nasa taas.

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Oo, para maging aware ang mga tao, lalo na ang kabataan

5. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? Oo, para marinig ng gobyerno ang mga saloobin ng mga

mamamayan

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Oo, malulutas ito

kung sinsero ang gobyerno sa paglutas

8. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? Sa

pamamagitan ng pagkonsulta sa mga kaganapan at pagpapaalala sa kanila

9. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Nasisira ang appliances dahil sa pagpatay-sindi

10. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? Nakahanda ang flashlight, morong (bote na may gaas), at

power saver

__nakahanda lagi ang flashlight

__may generator sa bahay

__iba pa:

11. Mayroon ka pa bang saloobin o opinyon na nais ibahagi ukol sa rotating

brownout? Mahal ang ibinabayad ng mga tao rito sa kuryente, P10 per

pwh, at kami sa bahay ay umaabot ng P2,500 ang bill kada buwan, tapos

ang charge pa ng rebolusyon ay sa konsyumer din ipapabayad. Sana naman

ay gumanda ang serbisyo.

104

Form NN1; S#1 KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): (confidential) Edad: 35 Kasarian: lalaki

(Family background): Marital status: married Anak (bilang; kasarian at

edad): 2 (adopted) Bilang ng miyembro sa tahanan: 5 Trabaho: security guard

sa hotel Uri ng trabaho: regular employment Pinaglalaanan ng kita:

pamilya Income contributor sa pamilya (kung may iba pa): asawa Mga

politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

1. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites? walang panahong

gumamit ng mga ito, nakakasira ng pamilya

2. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng

gadget/internet connection/panahon? Bakit o bakit hindi? Hindi na, dahil

nakakasira ito ng pamilya. Dati ang nagfe-Facebook ako, pero ngayon hindi

na, kasi nagselos yung misis ko noon sa isang babae, sinugod niya yung

babae, kaya tumigil na ako.

3. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal?

Bakit o bakit hindi? Hindi, wala akong panahon dahil sa pamilya at trabaho

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Siguro

5. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? Siguro

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo, pero

marami pang ibang maaaring sagot, pwedeng oo dahil malalathala ang

105

gusto mong sabihin sa media at mababasa ng mga tao, pero pwede ring

hindi kapag wala namang aksyong gagawin ang gobyerno.

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Oo, dahil

inaaksyunan na ito. May ginagawa na ang pamahalaan

8. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Wala. Sanay na kami.

9. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? nakahanda lagi ang flashlight, may generator sa bahay

10. Mayroon ka pa bang saloobin o opinyon na nais ibahagi ukol sa rotating

brownout? Grabe na talaga ang administrasyon ngayon. Maraming mali at

baluktot.

Form NN9; S#61 KII Guide Questionnaire (non-netizen)

Personal Background:

Pangalan (opsyonal): confidential Edad : 51 Kasarian: Babae

(Family background): Marital status: widowed Anak (bilang; kasarian at

edad): 6 Bilang ng miyembro sa tahanan: 4 Trabaho: magsasaka Halaga

ng Kita: P50,000 kada cropping (kada anim na buwan) Uri ng trabaho: casual

employment Income contributor sa pamilya (kung may iba pa): 1 anak Mga

politikal na organisasyong sinalihan (kilusan, etc.): wala

Mga Tanong:

1. Bakit hindi ka gumagamit ng social networking sites? walang panahong

gumamit ng mga ito

2. Gagamit ka ba ng social media kung sakaling magkaroon ka ng

gadget/internet connection/panahon? Bakit o bakit hindi? Oo

3. Aktibo ka ba pagdating sa mga usapin o isyung panlipunan o politikal?

Bakit o bakit hindi? Oo, kasi kapag hindi ka sumali, walang gagalaw

106

4. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang paghahayag ng politikal na saloobin

o opinyon sa social media para sa pagbabago ng lipunan/gobyerno? Bakit o

bakit hindi? Oo, dahil maririnig ito ng mga tao

5. Naniniwala o sumusuporta po ba kayo sa mga pagkilos? Bakit o bakit

hindi? Oo, kasi doon mo makikita at doon mababase kung gaano kagrabe

ang isyu.

(Ukol sa #WantedIlaw at Rotating Brownout)

6. Sa tingin mo ba ay makakatulong ang kilusang #WantedIlaw sa paglutas ng

rotating brownout sa Occidental Mindoro? Bakit o bakit hindi? Oo

7. Sa tingin mo ba ay malulutas ang rotating brownout? Paano ito malulutas sa

tingin mo? Oo, kung magkakaisa ang mga tao

8. Bilang mamamayan, paano ka makakatulong sa paglutas nito? Sa

pagrarally at pagpapapirma ng petisyon

9. Paano nakakaapekto ang rotating brownout sa pang-araw-araw mong

gawain? Nakakaabala sa gabi

10. Ano ang mga paraang ginagawa mo para maibsan ang epekto ng rotating

brownout? nakahanda lagi ang flashlight

11. Mayroon ka pa bang saloobin o opinyon na nais ibahagi?

Nagrali kami dito noon sa OMECO para patalsikin yung dating lider nun

(ng OMECO). Yung raling yon ay pinamunuan ni Fr. Jun Villanueva na

taga-Sablayan at nagpunta sila rito sa San Jose para iparating ang protesta

nila. Nagtagumpay naman kami, napatalsik namin yung lider.

May nagagawa talaga ang mga pagkilos. Dati noong 2004, balak

magpatayo ng Petron doon sa may Aroma, pero hindi kami pumayag dahil

masisira ang dagat doon, lalo’t tabing dagat iyon, kaya nagprotesta kami.

Nag house to house kami para mangalap ng pirma sa petisyon. Ayun, hindi

na natuloy yung pagpapatayo.

Dati rin sumali yung asawa ko sa protesta sa pagmimina. Yung kompanya

hinarangan ng mga wire yung lugar na miminahan nila, kaya yung asawa ko

saka yung mga kasamahan niya ay pinagpuputol yung mga harang, tapos

marami pa silang ibang ginawa kaya ayun, natigilan na lang yung

kumpanya.

107

Photo Documentation

108

109