Dk. Radosaw Osipacz

Imperatyw obrony wiary

w wiadomoci unitw podlaskich

na przykadzie wiernych z dekanatu

wodawskiego w latach 1867 1905

Praca magisterska napisana

na seminarium naukowym

z teologii moralnej pod kierunkiem

ks. dra Zbigniewa Sobolewskiego

na Papieskim Wydziale Teologicznym,

Sekcja w. Jana Chrzciciela w Warszawie

Warszawa 2011

- 2 -

Spis treci

Spis treci..................................................................................................... 2

Wykaz skrtw....................................................................................... 4

Wstp........................................................................................................... 6

Rozdzia I.

Obrona wiary jako konsekwencja chrztu i przynalenoci do

Kocioa powszechnego ... 13

1.1. Mczestwo jako znak i konsekwencja wiary....................... 15

1.2. Konieczno obrony wiary i trwania w Kociele jako

konsekwencja chrztu i bierzmowania......................................... 26

1.3. Unici jako przykad wiadomego naladowania Chrystusa....... 37

Rozdzia II.

Walka unitw o wolno religijn i jej konsekwencje w dekanacie

wodawskim .. 44

2.1. Stosunki wyznaniowe w dekanacie wodawskim w latach

1867 1905 ... 46

2.2. Opr wiernych i duchowiestwa wobec oczyszczania

obrzdku unickiego ... 61

2.3. Gorliwa obrona wiary przez opornych unitw po likwidacji

Kocioa unickiego 77

- 3 -

Rozdzia III.

Postawa unitw podlaskich jako znak wiernoci Chrystusowi

i Kocioowi ... 93

3.1. Postawa unitw jako przykad gorliwej obrony wiary 95

3.2. Cierpienia jako wiadectwo wiernoci Chrystusowi 111

3.3. Aktualno przykadu mczestwa unitw dla Kocioa.. 126

Zakoczenie............................................................................................ 133

Bibliografia.............................................................................................. 138

- 4 -

Wykaz skrtw

AAN Archiwum Akt Nowych w Warszawie

ACr Analecta Cracoviensia

AGAD Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie

AK Ateneum Kapaskie

APRP Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Polubiczach

APS Archiwum Pastwowe w Siedlcach

CHKGH Chemski Konsystorz Greckokatolicki

CHWDPK Chemsko-Warszawski Duchowny Konsystorz

Prawosawny

CHZD Chemski Zarzd Duchowny

CKO Centralny Komitet Obywatelski Krlestwa Polskiego

w Piotrogrodzie

ComP Communio , Midzynarodowy Przegld Teologiczny

EV Encyklika Evangelium vitae

FR Encyklika Fides et ratio

HM Homo meditans

IM Bulla Incarnationis mysterium

KDK Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie

wspczesnym Gaudium et spes

KGS Kancelaria Gubernatora Siedleckiego

KK Konstytucja dogmatyczna o Kociele Lumen Gentium

- 5 -

Cytaty biblijne, wraz ze skrtami pochodz, z Biblii Tysiclecia, Pozna

1989, wyd. IV.

KKK Katechizm Kocioa Katolickiego

KPK Kodeks Prawa Kanonicznego

Mps Maszynopis

OOE Encyklika Orientales omnes Ecclesias

OsRomPol LOsservatore Romano (wyd. polskie)

OS Encyklika Omnem sollicitudinem

PDV Adhortacja Apostolska Pastores dabo Vobis

RB Rocznik Bialskopodlaski

RCH Rocznik Chemski

RL Rocznik Lubelski

RP Adhortacja Apostolska Reconciliatio et paenitentia

RRH Radzyski Rocznik Humanistyczny

SD List apostolski Salvifici doloris

SGZ Siedlecki Gubrnialny Zarzd andarmerii

STB Sownik Teologii Biblijnej, red. X. Leon Dufour

TMA List apostolski Tertio millenio adveniente

TOnU Towarzystwo Opieki nad Unitami

TST Tarnowskie Studia Teologiczne

UUS Encyklika Ut unum sint

WDP Wiadomoci Diecezjalne Podlaskie

- 6 -

Wstp

Od pocztku istnienia chrzecijastwa priorytetowym zadaniem

caego Kocioa, a take kierujcym Nim pasterzy byo penienie opieki

nad nieskazitelnoci i przekazywaniem depozytu wiary. W Licie w.

Jakuba czytamy: Tak te i wiara, jeli nie byaby poczona z uczynkami,

martwa jest sama w sobie (Jk 2, 17). Ewangelia wzywa wszystkich

chrzecijan na caym wiecie do naladowania Mistrza w kadym czasie

i w kadym miejscu, nawet cierpic za wiar. Cierpienia te bd zarazem

jakby szczeglnym sprawdzianem podobiestwa do Chrystusa oraz

jednoci z Nim []. Jeeli Mnie przeladowali, to i was bd przeladowa

[]. Ale to wszystko wam bd czyni z powodu mego imienia, bo nie

znaj Tego, ktry Mnie posa1.

W Kociele od samego pocztku Jego istnienia przechowywana jest

ywa pami o mczennikach, ktrzy za wiar oddali ycie. wiadectwo

ycia tych ludzi stawao si posiewem nowych wyznawcw, umacniao

wiar i mobilizowao do wytrwania w wierze przez innych, ktrzy take

chcieli naladowa Chrystusa.

Ot w nauce chrzecijaskiej mczennikiem nazywa si

czowieka, ktry wspart ask Bo odda swoje ycie za Chrystusa.

Wynika std, e dwa czynniki tworz istot mczestwa mianowicie:

wiadectwo wiary i mioci do Chrystusa, wyznane publicznie wobec

innych oraz mier przyjta wiadomie i dobrowolnie, aby to wiadectwo

potwierdzi2.

1 SD 25.

2 J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, [w:] M. Z. Stepulak (red.), Mczennicy

Podlasia w wietle wspczesnej nauki, Siedlce 1995, s. 115.

- 7 -

Szczeglny imperatyw, czyli wezwanie do naladowania Jezusa

posiada Ewangelia, ktra jest uniwersalna i ponadczasowa. Obejmuje

wszystkich chrzecijan, niezalenie od miejsca i czasu. Koci by od

pocztku przeladowany, a Jezus w Ewangelii o tym wspomina, ostrzega

przed przeladowaniem. Nieustannie na wiecie bywaj takie wydarzenia,

i chrzecijanie musz wasnym yciem zawiadczy o Chrystusie.

Cierpienia te bd zarazem jakby szczeglnym sprawdzianem

podobiestwa do Chrystusa oraz jednoci z Nim3.

Pami o mczennikach w Kociele podkreli ju bogosawiony Jan

Pawe II w Bulli Incariationis mysterium. Pisa: [] mczestwo jest

najwymowniejszym dowodem prawdziwoci wiary, ktra moe nada

ludzkie oblicze nawet najbardziej gwatownej mierci i ujawnia swe pikno

podczas najokrutniejszych przeladowa []. Podziw dla mczennikw

niech czy si w sercach wiernych z pragnieniem naladowania

z pomoc aski Boej ich przykadu, gdyby wymagay tego

okolicznoci4.

Przytaczajc powysze wypowiedzi Kocioa moemy lepiej

zrozumie w jaki sposb zostaa przechowana przez Koci lokalny ywa

pami o prostych ludziach z Podlasia, ktrzy za wiar woleli odda swe

ycie ni zdradzi Chrystusa. Ta szczeglna pami o unitach zostaa

udokumentowana w niezwykle bogatych rdach archiwalnych i rnych

publikacjach drukowanych, w kraju i za granic.

Przeladowanie ludu unickiego na Podlasiu miao wcieli Koci

katolicki do prawosawia, co wicej miao te zrusyfikowa tereny polskie.

Rosja carska rozpocza swoj akcj przeladowcz od cakowitego

zniszczenia Kocioa unickiego w diecezji chemskiej. Mwiono, e jak

uderz w pasterza wwczas rozprosz si owce. Tak te taktyk przyj

3 SD 25.

4 IM 13.

- 8 -

rzd carski. Przeladowano w pierwszej kolejnoci duchowiestwo,

biskupw, a pniej lud wierny, ktry poszed za przykadem swoich

pasterzy jeli nie do wizie, to na zesanie do Syberii. Niektrzy wwczas

oddali swoje ycie za wiar. Bronili rnymi sposobami witej wiary

jak mwili unici, tej pierwszej z cnt teologalnych, ktra niewtpliwie

w yciu kadego katolika zajmuje bardzo wane miejsce.

Obrzdek unicki na Podlasiu wywoa religijn wojn o zachowanie

wiary katolickiej w latach 1867 - 1905, by to czas najsurowszych

przeladowa Kocioa unickiego przez rzd carski w diecezji chemskiej.

Prawdziwe bohaterstwo unitw podlaskich zaowocowao mczestwem

wielu prostych ludzi ze wsi, dla ktrych obrona wiary swoich ojcw bya

czym najwaniejszym. Niektrzy nawet kosztem swojego zdrowia i ycia

potrafili stan w obronie tych wartoci i walczy z cerkwi prawosawn

o zachowanie wolnoci religijnej na Podlasiu5.

Koci nieprzerwanie od wiekw czci wspominajc mczennikw,

jak rwnie zachca, aby o mczennikach nieustannie pamita i przez to

swoj wiar oywia. Ta szczeglna pami o obrocach Chrystusa

naszych czasw unitw podlaskich, prostego ludu zamieszkujcego

miejscowoci Podlasia, staa si gwnym motywem podjcia pracy

magisterskiej na ten temat. w temat pracy zosta sformuowany

nastpujco: Imperatyw obrony wiary w wiadomoci unitw podlaskich

na przykadzie wiernych z dekanatu wodawskiego w latach 1867 1905.

Niniejsze opracowanie ma za zadanie ukaza postaw wiernego ludu

z Podlasia, a w szczeglnoci ich heroiczn walk o wolno religijn. Ten

5 Por. P. Zbroek, Dzisiejsi mczennicy, Lww 1875, s. 9; por. T. Krawczak, Likwidacja

Unii w Krlestwie Polskim. Wydarzenia w Drelowie i Pratulinie w styczniu 1874 roku. Uwaszczenie prby pozyskania chopw przez cara, [w:] Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle najnowszych bada naukowych, Unici Podlascy, t. 1 (1996), s. 9-79; por. W. Walewski, Z przeszoci Podlasia [w:] Zanim wrcia Polska. Martyrologium ludnoci unickiej na Podlasiu w latach 18661905 w wietle wspomnie, Warszawa 1994, s. 141-160.

- 9 -

imperatyw6 obrony wiary przez unitw, ktry nosili w swych sercach

spowodowa, e proci ludzie moralnie zwyciyli w zaciekej walce

o zachowanie przynalenoci do Kocioa na mczeskim Podlasiu.

Wydarzenia, ktre miay miejsce w diecezji chemskiej w latach 1867 -

1905 s godne naszej uwagi i podjcia dalszej refleksji nad tym

zagadnieniem. Na temat walki unitw o wolno wyznaniow zostao

opublikowanych wiele opracowa, ktre dokadnie przybliaj fakty

majce miejsce na podlaskiej ziemi. W szczeglnoci te wszystkie

wydarzenia, jakie rozegray si w wczesnym dekanacie wodawskim.

Wszystkie przemiany religijne jakie po Unii Brzeskiej realizoway

si na Podlasiu koncentroway si generalnie na terenie danej parafii.

Poszczeglne parafie dzielnie znosiy przeciwnoci wroga. Koci

parafialny by te widowni oporu, jaki dawa lud Podlasia zmianom

obrzdku wprowadzonym w trybie administracyjnym przez wadze

rosyjskie7.

Szczeglna wiadomo wiary unitw skonia mnie do

przedstawienia w pracy magisterskiej zagadnienia zaskakujcej postawy

unitw jako szczeglnych wiernych i tym samym bohaterskich

wyznawcw witej wiary. Unici byli gotowi za wiar ponie najwysz

cen, mianowicie cierpie lub odda za ni ycie. Myl, e heroiczna

postawa unitw podlaskich, zasuguje na nasz szczegln pami o nich,

bowiem to dziki ich postawie, moemy dzisiaj na Podlasiu spokojnie

wzrasta w wierze katolickiej i w wolnoci wyznaniowej.

6 Zob. haso: imperatyw. Encyklopedia Katolicka podaje, e imperatyw (z ac.

imperativum, nakaz) jest to termin oznaczajcy obiektywn zasad determinujc wol do dziaania. Por. A. Szostek [w:] Encyklopedia Katolicka, t. VII, Lublin 1997, s. 88-90. 7 Por. M. Kunowska - Porba, Parafie Podlasia w wietle Chomsko Warszawskogo

Jeparchijalnogo Wiestnika [w:] J. Skowronek, U. Maksymiuk (red.), Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle najnowszych bada naukowych. Unici Podlascy t. I, Siedlce 1996, s. 205.

- 10 -

wiadectwo heroicznej obrony wiary naszych unitw z Podlasia

opisali w wielu opracowaniach nie tylko kapani, ale take pisarze polscy

wielkiego formatu jak np. W. St. Reymont czy te S. eromski. Pisarze ci,

ukazali problem Unii jako tragedi ludzkich losw, tragedi zaamanych

wiatopogldw, wtpicych wci i poszukujcych istnie, take tragedi

zhabionego pod strachem mierci ycia, rozdwojonego na to oficjalne -

prawosawne i to naprawd wasne - katolickie8.

Niniejsze zagadnienie zostanie oparte w gwnej mierze na kilku

istotnych pozycjach rdowych, a take w celu lepszego przedstawienia

zagadnienia przy pomocy literatury pomocniczej. Publikacje rdowe,

ktre wykorzystam w pracy powstay w wikszoci bezporednio w okresie

przeladowania unitw za wiar, lub kilka lat po walce o wolno religijn.

rda szczegowo podaj wydarzenia tamtych dni, niewtpliwie

bolesnych dni dla Podlasia. Przedstawione pozycje rdowe ukazuj take

bolesn prawd o Cerkwii prawosawnej i carskich urzdnikach. Do rde

nale midzy innymi takie pozycje, jak: J. Bojarski Czasy Nerona w XIX

wieku pod rzdem moskiewskim, Z. Bukowiecka Czterdzieci lat

przeladowania Unii na Podlasiu, J. Pruszkowski Martyrologium czyli

mczestwo Unii w. na Podlasiu, P. Zbroek Historya o ucisku Kocioa

grecko-katolickiego przez Moskali w diecezji chemskiej, J. ubieska

Hospody Pomyuj, L. Wasilewski Dzieje mczeskie Podlasia

i Chemszczyzny, F. Paluszkiewicz W cieniu Hermesa bohaterzy

Podlasia, jak rwnie autentyczne opublikowane listy unitw nadsyane

do kraju z Syberii, ktre zebra i wyda w III czciach W. Chotkowski

Z mczeskich dziejw Unii, Listy unitw wygnanych do Orenburskiej

guberni.

8 Por. D. Kielak, Sprawa unicka w utworach Stefana eromskiego i Wadysawa

Reymonta [w:] Martyrologia Unitw w wietle najnowszych bada naukowych, Unici Podlascy, t. I, Siedlce 1996. s. 317-321.

- 11 -

Oprcz tych publikacji, nieocenion pomoc bdzie mi suya

literatura pomocnicza, ktra w duej mierze wpynie na powstanie

niniejszej pracy. Autorzy tych publikacji doskonale znaj zagadnienie

przeladowania Unii i unitw na Podlasiu. Zaznacz tylko wybrane

publikacje jak: H. Dylgowa Dzieje Unii Brzeskiej, K. Dbski

Bohaterstwo Unitw Podlaskich, T. Krawczak, Zanim wrcia Polska,

J. Skowronek U. Maksymiuk Martyrologia Unitw Podlaskich w wietle

najnowszych bada naukowych, Z. Mynarski Z mczeskich dziejw

Podlasia, F. Paluszkiewicz Podlasiacy, D. Tarasiuk Wisznice dzieje

miasteczka i okolic do 1918 roku. Skorzystaem take z dostpnych

materiaw archiwalnych, ktre ukazuj szczegy tych wydarze, ktre na

trwae odmieniy Podlask ziemi. Skorzystaem midzy innymi

z materiaw Archiwum Pastwowego w Lublinie, Archiwum

Pastwowego w Siedlcach, Archiwum Gwnego Akt Dawnych

w Warszawie i Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Znaczna cz tych

materiaw do tej pory nie bya publikowana.

Oprcz tego, w niniejszej pracy wykorzystaem materiay prasowe

z czasw, ktre pamitaj jeszcze przeladowanie unitw. Midzy innymi

takie gazety jak: Przegld Lwowski, Gazeta Toruska czy Podlasiak.

Nasza rozprawa zostanie napisana metod analityczno syntetyczn,

ktra jest bardzo czsto zastosowana w tego typach rozprawach

naukowych. Ta metoda pomoe mi jednoczenie przedstawi ciekawe

wydarzenia, ktre najczciej naley odczytywa w duo szerszym

kontekcie. Take pomoe mi prawidowo ukaza kwesti przedstawion

w temacie pracy.

Nasza praca bdzie przedstawiona w trzech rozdziaach.

W pierwszym rozdziale zostanie ukazana obrona wiary, ktra jest

konsekwencj chrztu i przynaleenia do Kocioa. Przedstawimy

zagadnienie mczestwa, a take konieczno obrony swojej wiary, jak

- 12 -

rwnie ukaemy przykad unitw jako gorliwych i wiadomych

naladowcw Chrystusa. W drugim rozdziale naszej rozprawy

przedstawimy walk unitw o wolno religijn w poszczeglnych

parafiach wczesnego dekanatu wodawskiego. Przypomnimy w skrcie

histori Unii i unitw w poszczeglnych parafiach, a take panujce

stosunki wyznaniowe w burzliwych latach 1867 1905 na Podlasiu.

W dalszej czci pracy przedstawimy ten fenomenalny, w oczach wiata

opr, wiernych wobec carskiego prawosawia. Ten widoczny sprzeciw

unitw wobec prawosawia wywoa wiele kontrowersji, zatargw, zoci

i kosztowa ycie wielu unitw podlaskich w imi nieskazitelnoci wiary

swoich ojcw. Ostatni rozdzia bdzie ukazywa postaw unitw jako

szczeglny znak wiernoci Jezusowi Chrystusowi. Przybli niektre

tortury, cierpienia psychiczne i fizyczne jakie stosowao wojsko carskie

wobec bezbronnych unitw. Wreszcie zastanowimy si nad aktualnoci

mczestwa za wiar dla Kocioa wspczesnego. Obrona wiary na

Podlasiu miaa swj szczeglny wydwik. Moemy zauway jak

szczegln moc posiadaa wiara na mczeskim Podlasiu. Przyjmowanie

cierpienia z rk oprawcw, mier, obrona wity, zsyki na Sybir, to

tylko niektre zagadnienia jakie bd przedmiotem moich analiz. Ufam, i

niniejsza praca magisterska bdzie wystarczajcym potwierdzeniem

heroicznoci postpowania unitw podlaskich.

Mam nadziej, e niniejsze opracowanie w przyszoci przyczyni si

take do poszerzania wiadomoci na temat dziejw unitw podlaskich,

ktrzy doprowadzili do szerzenia jednoci w Kociele. Niektrzy mwi,

e historia jest nauczycielk ycia. Dlatego my, powinnimy strzec tego

wszystkiego o co zabiegali nasi przodkowie, toczc religijn walk

z prawosawiem o wolno wyznaniow dla przyszych pokole.

- 13 -

ROZDZIA I

OBRONA WIARY JAKO KONSEKWENCJA CHRZTU

I PRZYNALENOCI DO KOCIOA POWSZECHNEGO

W pierwszych wiekach chrzecijastwa mczestwo, oraz idea

tracenia swojego ycia w imi gboko zakorzenionej wiary byy

powszechnie znane w Kociele, a to wszystko dziki wiadectwu Jezusa

Chrystusa, ktrego sowa Ewangelista Jan odnotowa: Gdy zostan nad

ziemi wywyszony, przycign wszystkich do siebie (J 12, 32).

Chrzecijastwo od swoich pocztkw szczyci si wielk liczb

mczennikw. Mczestwo w yciu i misji Kocioa zajmuje istotne

miejsce dlatego, e Koci jednoczenie bdc uosobieniem zbawczo

dziaajcego Chrystusa, jak On tak samo jest przeladowany i staje si

znakiem, ktremu wspczesny wiat si przeciwstawia. wiadkowie wiary

poprzez oddanie wasnego ycia dawali wiadectwo o Bogu Ojcu i Jezusie

Chrystusie9.

wity Pawe nigdy nie oddziela wiary od chrztu, zakada on,

e przyjcie wiary powinno by ukoronowane wiadomym przyjciem

chrztu. W sakramencie chrztu dokonuje si duchowa przemiana. Duch

wity bierze w posiadanie wierzcego i niejako wszczepia go w ywy

9 Por. K. Matwiejuk, O beatyfikacj Sug Boych: Wincentego Lewoniuka i dwunastu

towarzyszy mczennikw podlaskich, Siedlce 1991, s. 50.

- 14 -

organizm Kocioa. Ochrzczona osoba natomiast umiera dla grzechu, by

y dla Boga w Jezusie Chrystusie. W konsekwencji chrzest uzdalnia

wszystkich wierzcych do heroicznych czynw, nawet do tak szlachetnego

czynu, jakim jest oddanie ycia za wiar, pjcie na mier za przykadem

Chrystusa, cakowicie ufajc Temu, w ktrego uwierzy10.

Koci powszechny jest niejako miejscem mczestwa i poza

Kocioem nie byo mczennikw. To w Kociele mczennik modli si,

w Kociele mczennik znosi cierpliwie przeladowania i daje przykad

innym do heroicznego wytrwania i mnego powicenia si Jezusowi

Chrystusowi11

.

Jezus cierpia za grzechy wiata niewinnie, a Jego mier krzyowa

ma charakter ekspiacyjny, czyli taki, jak zapowiadany od dawna Suga

Jahwe mia cierpie i umrze dla usprawiedliwienia wielu ludzi. Podobnie

Chrystus jest wiadomy, e musi za nas wyda swoje Ciao i wyla swoj

Krew12.

Prawdziwe mczestwo jest zawsze pokorne, nie szuka wielkiego

rozgosu. Mczennicy zawsze s pod opiek Ducha witego. On ich

wspomaga darami: Kiedy was wydadz, nie martwcie si o to, jak ani co

macie mwi. W owej bowiem godzinie bdzie wam poddane, co macie

mwi. Gdy nie wy bdziecie mwili, lecz Duch Ojca waszego bdzie

mwi przez was (Mt 10, 19 20).

Podobnie jak kiedy mczennicy z cesarstwa rzymskiego bronili

swojej wiary tak i dzisiejsi mczennicy z Podlaskiej ziemi unici podlascy

bronili bohatersko wiary katolickiej13

. Oni nie bali si stan w obronie

wiary i Kocioa, gdy chciano ich si zmusi do przejcia na prawosawie.

10

Por. Gal 3, 26n; Hbr 12; Dz 7, 55-60. 11

Por. S. Longosz, Niektre aspekty teologii mczestwa w literaturze wczesnochrzecijaskiej, TST (1979), s. 70. 12

Por. X. Lon-Dufour, STB, s. 472; R. Maecki, Istotne elementy teologii mczestwa, AK 135 (2000), 549-550, s. 206. 13

Por. T. Jeske Choiski, Krwawe zy unitw polskich, Warszawa 1920, s. 6.

- 15 -

Wysiki carskie zaowocoway przeladowaniami i mczestwem wielu

wiadkw wiary, prostych ludzi, ktrzy w jej obronie nie wahali si odda

nawet wasnego ycia14.

Nasze rozwaania skoncentrujemy wok nastpujcych zagadnie:

mczestwo jako znak i konsekwencja wiary, wiadomo unitw

dotyczca koniecznoci obrony wiary i trwania w Kociele katolickim

przykadu wiadomego naladowania Chrystusa. Na kocu zatrzymamy si

nad wiadomoci koniecznoci naladowania Chrystusa.

1.1. Mczestwo jako znak i konsekwencja wiary

Ojciec wity Jan Pawe II na progu trzeciego tysiclecia apelowa

do chrzecijan, aby pamitali o wszystkich wiernych, ktrzy cierpieli

z powodu Ewangelii. W licie apostolskim, przygotowanym na obchody

Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 czytamy Koci pierwszego tysiclecia

zrodzi si z krwi mczennikw: Sanguis martyrum semen christianorum.

[] U kresu drugiego tysiclecia Koci znowu sta si Kocioem

mczennikw. Przeladowania ludzi wierzcych [] zaowocoway

wielkim posiewem mczennikw w rnych czciach wiata. wiadectwo

dawane Chrystusowi a do przelania krwi, stao si wsplnym

dziedzictwem zarwno katolikw, jak prawosawnych, anglikanw

i protestantw []. To wiadectwo nie moe zosta zapomniane15. W tej

krtkiej refleksji teologicznej postaramy si przedstawi i zarazem spojrze

niejako na rzeczywisto mczestwa za wiar ukazujc zrozumienie

przedstawionej tematyki w wietle teologii katolickiej.

14

Zob. T. Krawczak, Likwidacja Unii w Krlestwie Polskim..., s. 9-79. 15

TMA 37.

- 16 -

Spogldajc na wielowiekow histori Kocioa dostrzegamy, e

bardzo szybko, bo ju w czasach apostolskich, pojawiy si przeladowania

chrzecijan. W wiekach nastpnych przychodziy kolejne coraz

okrutniejsze i pochaniajce coraz wicej istnie ludzkich. Za Janem XXIII,

miao moemy stwierdzi, e jedn z najwaniejszych cech jakie

wyrniaj Koci Chrystusowy jest prawda, e przeladuj go od

pocztku jego istnienia.

Chrystus w modlitwie arcykapaskiej prosi swojego Ojca, aby Jego

uczniowie stanowili jedno (J 17, 20 21). Chrystusowy Koci, ktry

narodzi si w Dniu Pidziesitnicy rozwija si w rnorodnych

warunkach, przeywa rozamy i napicia, ktrych konsekwencje niekiedy

trwaj nawet do dzi. Koci od pocztku swojego istnienia szed drog

mczestwa, przeladowany nie tylko przez ydw i pogan, ale rwnie

by osabiany przez sekty chrzecijaskie. Historia Kocioa mczennikw

potwierdza proroctwo Chrystusa: Mnie przeladowali i was przeladowa

bd16. Chrystus zapowiedzia ju swojemu Kocioowi cierpienie ze

strony ydw i pogan, a take nienawi, ktra go dosignie, a ktr On

sam wczeniej wycierpi. Czy Mesjasz nie mia tego cierpie, eby tak

wej do swej chway (k 24, 26). Koci bdzie mie tak dugo

mczennikw, jak dugo bdzie goszona caemu wiatu Ewangelia, a do

koca wiata17.

Mczennicy, ktrzy ycie swoje oddali za wiar s wielkim skarbem

dla wsplnoty Kocioa. Nikt bowiem nie oddaje wasnego ycia

lekkomylnie lub z bahego powodu. Kady czowiek posiada w sobie silny

instynkt samozachowawczy, sprawiajcy, e osoba ludzka w sposb

szczeglny troszczy si o swoje ycie. Nie chce bezmylnie straci zdrowia

i podstawowych dbr materialnych i duchowych, jakie posiada. mier

16

Por. R. Soszyski, 400 lecie Unii Brzeskiej 1596 1996, Warszawa 1996, s. 33. 17

Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, ComP nr (5)/1987, s. 85.

- 17 -

jawi si w psychice zdrowego czowieka jako co, co odbiera mu wszystko.

Dobrowolne zoenie wasnego ycia w ofierze jest czytelnym znakiem, e

s o wiele waniejsze wartoci, ni tylko ycie ziemskie18.

Sobr Watykaski II w Konstytucji dogmatycznej o Kociele

stwierdza, e mczestwo jest drog szczegln: skoro Jezus, Syn Boy,

okaza nam mio swoj, dajc swe ycie za nas, nikt nie ma wikszej

mioci od tego, kto ycie swoje daje za Niego i za swoich braci (1J 3,16;

J15,13) jako do dania tego najwyszego wiadectwa mioci wobec

wszystkich, a zwaszcza wobec przeladowcw, powoani zostali niektrzy

chrzecijanie ju od samego pocztku i zawsze bd powoywani19. W tej

samej Konstytucji dogmatycznej o Kociele Sobr mwic w swoich

dokumentach o mczestwie stwierdza, e wanie jest ono najwyszym

wiadectwem wiary20. W mczestwie chrzecijaskim bowiem wszystko

jest darem od Boga. aden czowiek sam z siebie nie jest w stanie zosta

mczennikiem Jezusa Chrystusa, ale staje si nim tylko i wycznie dziki

Chrystusowi, ktry udziela mczennikom potrzebnych ask i darw21.

Katechizm Kocioa Katolickiego termin mczestwo okrela

nastpujco: jest najwyszym wiadectwem zoonym prawdzie wiary;

oznacza ono wiadectwo a do mierci. Mczennik daje wiadectwo

Chrystusowi, ktry umar i zmartwychwsta, z ktrym jest zjednoczony

przez mio. Daje wiadectwo prawdzie wiary i nauki chrzecijaskiej.

Ponosi mier w wyniku uycia wobec niego siy22.

18

Por. Z. Sobolewski, Na drogach modlitwy z Bogosawionymi Mczennikami z Pratulina, Siedlce 2005, s. 21-22. 19

KK 42. 20

Por. KK 50; KDK 24. 21

Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, ComP nr (5)/1987, s. 83. 22

KKK 2473.

- 18 -

Polskie znaczenie sowa mczennik23 pochodzi z greckiego

martys; natomiast jzyk aciski okrela to sowo jako martyr, co moemy

przetumaczy jako wiadek. Pocztkowo tym okreleniem obejmowano

wszystkich, ktrzy znali Jezusa, widzieli Go i zawiadczyli o prawdziwym

Jego zmartwychwstaniu. wiadkami - martyrami byli Apostoowie. Od II

wieku znaczenie terminu martys zawa si do takich wiadkw, ktrzy za

Chrystusa przelali krew24

.

Greckie sowo martys oznacza, zgodnie ze sw etymologi, wiadka;

przy czym moe tutaj chodzi take o wiadectwo w znaczeniu

historycznym, jurydycznym, tak jak i religijnym. W uyciu

chrzecijaskim rzeczownik martys odnosi si jednak wycznie do tego,

kto daje wiadectwo prawdzie religijnej - wiadectwo potwierdzone

oddaniem swego ycia ze wzgldu na wierno osobie Jezusa Chrystusa

i goszonej przez Niego nauce25.

Prototypem mczennika jest Jezus jako wiadek wierny

i prawdomwny (Ap 1,5; 3,15). Jego mka i mier posiadaj znaczenie

wzorcze i zostay ukazane jako doskonay idea chrzecijaskiego

mczestwa. Mczennik razem ze swoim Mistrzem cierpi. Jak wielk

wiar odznaczaj si ludzie, ktrzy oddaj swe ycie w imi Jezusa

Chrystusa. Ju we wczesnych wiekach chrzecijastwa chyba najlepiej

ukazuj wiar powszechn Kocioa sowa w. Felicyty, ktre

wypowiedziaa przebywajc w wizieniu. Tragizm jej sytuacji powiksza

fakt, e miaa pocz dziecko. Powiedziaa: Teraz ja cierpi, lecz tam kto

inny bdzie we mnie, ktry bdzie cierpia za mnie, bo wwczas i ja za

niego cierpie bd26.

23

J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 114; H. Misztal, Martyrium, AK nr 109 / 1987, s. 470-485. 24

J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 114. 25

Por. X. Lon-Dufour, STB, tum. K. Romaniuk, Pozna 1990, s. 472. 26

Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, s. 80-81.

- 19 -

Mczestwo27 jest ukazaniem tego najwyszego wiadectwa wiary

i mioci wobec wszystkich, a w sposb szczeglny wobec swoich

przeladowcw. W takim pojciu mczestwa zawarte jest wiadectwo

o Jezusie Chrystusie. Potwierdzeniem tej idei bya najczciej dobrowolnie

przyjta mier mczeska. Natomiast treci tego wiadectwa mog by

rwnie wartoci moralne, obrona wiary, praw osoby ludzkiej, cnoty

chrzecijaskie i wiele innych28.

Warto w tym miejscu wspomnie o tym, co zostao stwierdzone na

nadzwyczajnym Synodzie Biskupw, z okazji 20 lecia Soboru

Watykaskiego II, e: ewangelizacj czyni si poprzez wiadkw; wiadek,

zreszt, nie oddaje wiadectwa tylko sowem, ale yciem. Nie moemy

zapomnie, e wiadek po grecku znaczy mczennik29.

Jan Pawe II bardzo czsto nawizywa do wiadectw mczennikw.

Mwi o nich w encyklikach, listach apostolskich oraz przy okazji

ogaszania nowych bogosawionych i witych Kocioa. W encyklice

Veritatis splendor ukaza Kocioowi niejako nowe spojrzenie na bardzo

wane aspekty chrzecijaskiego mczestwa, odczytujc je jako

najwysze wiadectwo mioci w odniesieniu do prawdy o Bogu

i czowieku. Papie widzia w mczestwie wito prawa Boego i co

jest bardzo istotne nietykalno osobowej godnoci kadego czowieka.

Dostrzega rwnie mczestwo jako wspaniay znak witoci Kocioa.

27

Chrzecijaskie mczestwo jest rozumiane jako powicenie wasnego ycia za Chrystusa czyli jako mne i przede wszystkim dobrowolne przyjcie zadanej mierci z nienawici do chrzecijastwa np. w obronie wiary, jednoci Kocioa. Mczestwo to dawanie publicznie wiadectwa przynalenoci do Chrystusa oraz dobrowolnie ponoszona mier, tortury, przeladowania psychiczne i fizyczne na potwierdzenie tego wiadectwa. W mczestwie sprawdzaj si sowa Chrystusa, i Koci bdzie doznawa stale przeladowa i ucisku, podobnie jak On sam ich doznawa. Por. W. ydka, Sownik teologiczny, Katowice 1985, s. 300-301. 28

Por. K. Matwiejuk, O beatyfikacj Sug Boych: Wincentego Lewoniuka i dwunastu towarzyszy mczennikw podlaskich, s. 50. 29

S. Pi-Ninot, Mczennicy: wiadectwo nie do zapomnienia, [w:] TMA, Komentarz teologiczno-pastoralny, Sandomierz 1995.

- 20 -

W encyklice Ut unum sint Jan Pawe II kad nacisk na ekumeniczno

faktu oddania ycia dla Chrystusa. Czytamy w niej Nasi bracia i siostry,

poczeni przez wielkoduszn ofiar z wasnego ycia, zoon dla

Krlestwa Boego, s najbardziej wymownym wiadectwem tego, i

mona przekroczy i przezwyciy wszelkie elementy podziau. To

wanie w tej komunii w Jezusie Chrystusie, ktry zoy ofiar z siebie

samego, nastpuje zblienie tych, ktrzy kiedy byli daleko od Niego30.

Jan Pawe II w encyklice Veritatis splendor porusza kwesti

mczestwa jako najwyszego potwierdzenia nienaruszalnej witoci

prawa Boego. Papie pisa, e chrzecijaskie mczestwo zawsze byo

i jest obecne w yciu Kocioa, ktry na przestrzeni wiekw ukazuje

swoim wiernym wiele przykadw licznych witych mczyzn i kobiet,

ktrzy gosili i bronili prawd moraln a do mczestwa31.

Poprzez posug Kocioa Bg zbawia czowieka i w kadym czasie

troszczy si o niego. W mczestwo wpisane jest wyznanie wiary, ktre

poprzez posannictwo Kocioa staje si wywyszeniem doskonaego

czowieczestwa i prawdziwego ycia czowieka. Ju w pierwszych

wiekach chrzecijastwa w. Ignacy Antiocheski przed swoj mczesk

mierci skierowa do swoich braci nastpujce sowa: pozwlcie mi

naladowa mk mego Boga32. Zatem mczestwo jest konsekwencj

wiary i znakiem przynalenoci do Jezusa.

Jan Pawe II w homilii powiedzia o mczennikach, i bardzo wielu

dotd dao wiadectwo wiary przez cierpienie, znoszone nieraz

z heroizmem. [] Zaznali oni dawnych i nowych form przeladowania,

30

Por. P. Krl, Chrzecijaskie mczestwo, [w:] Przegld powszechny, nr (9)/2004, s. 372. 31

Por. VS 91. 32

VS 92.

- 21 -

dowiadczyli nienawici i odrzucenia, byli nkani przez przemoc

i zabijani33

.

Mczennik jest najbardziej wiarygodnym wiadkiem obecnoci

Chrystusa w historii, a samo mczestwo jest rozumiane jako dar darmo

ofiarowany czowiekowi od Boga, ktry niejako go wybiera do dawania

wiadectwa. Czowiek po prostu sam z siebie nie jest w stanie zosta

mczennikiem Chrystusa, tylko dziki asce Boej moe nim zosta34.

W czasie przeladowa za wiar, istot ycia chrzecijaskiego

rozumiano jako przygotowanie si do ostatecznego boju w obronie

wiary35. Obrona wiary, zakadaa jej wczeniejsz znajomo. T wiedz

mczennicy czerpali przede wszystkim z Pisma w. Czstokro uczono si

fragmentw na pami, aby w czasie przeladowa czerpa ze Sowa

Boego otuch, pokrzepienie dla ducha i si do bronienia wiary36.

Dojrzay chrzecijanin ufa i wyznaje, e nie yje po to eby umrze,

ale umiera, po to, aby y i osign ycie wiecznie. Mdro ludowa

sformuowaa t myl nastpujco: mier jest dojrzaym owocem ycia

i jakie ycie, taka mier, jaka mier, taka wieczno37.

Istot mczestwa mona ukaza odwoujc si do sw papiea Jana

Pawa II, ktry je okrela jako wielki dar i najwikszy dowd mioci,

przez ktry chrzecijanin idzie drog Jezusa Chrystusa dobrowolnie

podejmujc cierpienie i ponoszc mier dla zbawienia wiata. Koci

33

Jan Pawe II, Nigdy nie ugili si przed moc za, homilia Ojca witego, OsRomPol, nr 225/2000, s. 32. 34

Por. K. Konecki, Paschalny wymiar liturgicznego kultu mczennikw, AK t. 135/2000, z. 549-550, s. 230. 35

Por. L. Maunowicz, Idea witoci w Kociele staroytnym, AK t. 71/1979, z. 421, s. 230. 36

Por. A. Rojewski, Pierwsi mczennicy jako wiadkowie wiary, [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 134. 37

Por. F. Gurdniok, Bliej Boga, Wrocaw 1991, s. 268-270.

- 22 -

widzi w mczennikach prawdziwy znak wiernoci Chrystusowi, a do

przelania wasnej krwi38.

W chrzecijastwie od samego pocztku istnieje przekonanie, e

najdoskonalszym sposobem naladowania Jezusa Chrystusa jest wanie

mczestwo. Moemy miao powiedzie, e na wskutek doznawanych

ran, cierpie psychicznych i fizycznych wierny manifestuje swoje

przywizanie do wiary i cierpi razem ze swoim Mistrzem i Nauczycielem.

Mczestwo odzwierciedla mk i mier Chrystusa. W tym najpeniej

ukazana jest przeogromna sia mioci, ktra uzdalnia do ofiarowania tego

co jest najdrosze, a mianowicie swojego ycia39.

W Drugim Licie do Koryntian Aposto Narodw pisze, e cierpienie

nie byo obce rwnie jego osobistemu dowiadczeniu: Zewszd znosimy

cierpienia, lecz nie poddajemy si zwtpieniu; yjemy w niedostatku, lecz

nie rozpaczamy; znosimy przeladowania. Lecz nie czujemy si

osamotnieni, obalaj nas na ziemi, lecz nie giniemy. Nosimy nieustannie

w ciele naszym konanie Jezusa, aby ycie Jezusa objawio si

w naszym ciele. Cigle bowiem jestemy wydawani na mier z powodu

Jezusa, aby ycie Jezusa objawio si w naszym miertelnym ciele (2 Kor

4, 8-10). Upyno wiele lat, a spostrzeenia uczynione przez w. Pawa s

nadal aktualne40

.

Pomimo upywu czasu przeladowanie Kocioa nie ustao.

W rnych rejonach wiata trwa przeladowanie chrzecijan, a media

donosz o mczennikach, ktrzy swoje ycie oddaj w imi Jezusa41.

38

Por. P. Krl, Chrzecijaskie mczestwo, s. 375-376. 39

Por. M. Starowieyski, Mczennicy, Krakw 1991, s. 121-123. 40

Por. S. Jankowski, Zbawczy charakter cierpienia w wietle tekstw biblijnych, AK t. 137/2001, z. 555-556, s. 219. 41

Sprawa Chrystusowa trwa blisko dwa tysice lat i za t spraw ludzie siedz do dzi dnia w wizieniach. Sprawa si nie przeya. Jest aktualna, wiea, moda, pocigajca. Ile wart si zmienio, ile wizie rozsypao w gruzy, ile kluczy zardzewiao, ile zamkw i acuchw opado! a sprawa trwa. Zostaa dotd obroniona. Sprawa yje! S. Wyszyski, Zapiski wizienne, Warszawa Zbki 2001, s. 29.

- 23 -

Mczennicy dajc wiadectwo pozostaj pod wpywem Ducha

witego. Trzecia Osoba Boska w chwilach prby udziela im siy i ask,

oraz potrzebnych darw do wytrwania w cierpieniu. Dlatego nie dziwi, e

wierni od pocztkw chrzecijastwa uwaali ciaa mczennikw za

wityni Ducha witego, a ich samych za Jego mieszkanie42. Duch Boy,

Duch Jezusa nie tylko wspiera mczennikw, ale rwnie w nich

mieszka, aby mogli tryumfowa nad swoj ludzk saboci, bojani

i cierpieniami43

.

Czym zatem jest wiara?44

Klasyczna definicja wiary podaje, e jest

ona przyjciem prawdy ze wzgldu na wiadectwo innych i na podstawie

ich autorytetu; jest ludzka, gdy autorytet jest tylko ludzki, jest religijna, gdy

opiera si na autorytecie objawiajcego Boga. Ta definicja pozwala

stwierdzi, e treci jej jest prawda o Bogu, czowieku i o wiecie. Wiara

nie jest wyobrani, jest natomiast darem i yciem. Wierzy w Boga to

wierzy w swoje wasne nadprzyrodzone ycie i w Boy sens tego ycia.

Kto we mnie wierzy ma ycie wieczne (J 6, 47)45.

Wiara stanowi odpowied konkretnej osoby na sowo Boe

wypowiedziane w Chrystusie. Jest procesem trwajcym przez cae ycie.

Mona powiedzie, e wyraa si w realizacji wskazanych przez Niego

imperatyww dziaania. Jest swoistym uczeniem si Chrystusa, ktry

mwi o sobie: Ja jestem drog i prawd i yciem (J 14, 6). Jest to droga

realizacji czowieczestwa, jego charakteru i wolnoci. Chrystus bardzo

42

Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, s. 79. 43

Tame, s. 81. 44

Wiara jest podstawowym stosunkiem czowieka do Boga, jest ostatecznie tajemnic zachodzc pomidzy czowiekiem a Bogiem z ktrej sam wierzcy czowiek nie bardzo potrafi zda sobie spraw. Wiara jest darem aski jak czytamy w Licie do Efezjan, e ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga (Ef 2, 8). Por. A. Zuberbier, Sownik teologiczny, Katowice 1989, s. 356-362; zob. te haso: wiara [w:] Z. Sobolewski (red.), Leksykon wiedzy religijnej dla modziey, Warszawa 2009, s. 201. 45

Por. S. Szymecki, Wiara ksztatuje postaw czowieka [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 105-106.

- 24 -

wyranie stwierdzi: Jeli kto chce pj za mn, niech zaprze si samego

siebie, niech wemie krzy swj i niech mnie naladuje. Bo kto chce

zachowa swoje ycie, straci je, a kto straci swe ycie

z powodu Mnie i Ewangelii, zachowa je (Mk 8, 34-35)46.

Unici Podlascy47

bronili przynalenoci do wsplnoty wiary oraz

swych przekona religijnych przekonali, e pochodz oni od Chrystusa.

Oni s wzorem mioci do Kocioa w ktrym widzieli ywego

i prawdziwego Chrystusa. Byli oni prostymi ludmi, a jednak ich mdro

zadziwia wielu. Mona powiedzie, e mczennicy ukazuj nam wanie

to, co mwi sowa pieni o Kociele: O Panie Boe dziki Ci, e mi

Kocioa otworzy drzwi, w nim y umiera pragn [] Kocioa sucha

w kady czas i w witej wytrwa wierze. Lud unicki stan w obronie

wiary i jednoci Kocioa. Oni ukazuj jak zwyczajni proci ludzie,

a zarazem bardzo wierni Bogu, potrafi odpiera zo, a wybiera dobro48.

Za wit wiar bardzo wielu unitw oddao ycie w swoich

rodzinnych miejscowociach, bronic dzielnie wity. Wielu z nich

46

Por. Z. J. Zdybicka, Wiara w godno synw Boych, [w:] W. Somka (red.) Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 100-101. 47

Unici z Podlasia s katolikami obrzdku unickiego, ktry zapocztkowaa Unia Brzeska w 1596 roku. Unitami nazywano tych mieszkacw Podlasia, ktrzy naleeli wyznaniowo do Kocioa greckokatolickiego poczonego w 1596 roku na mocy Unii Brzeskiej. Unia bya jakby odpowiedzi na modlitwy Chrystusa o jedno Kocioa. Celem Unii byo odnowienie Kocioa Prawosawnego na terenach Rzeczypospolitej poprzez zjednoczenie z Papieem - widzialn Gow Kocioa. Unici uznali papiea za Gow Kocioa i przyjli wszystkie dogmaty katolickie. Od tego momentu w Rzeczypospolitej zaczy wsppracowa ze sob dwa obrzdki: aciski i unicki. Z upywem czasu unici przyjmowali aciskie zwyczaje, liturgiczne obrzdy, modlitwy i naboestwa. Unia bowiem bya le widziana przez carw rosyjskich jak rwnie przez patriarchat w Moskwie, ktry uwaa, e unici zostali odczeni od Prawosawia si. Tak naprawd Unia Brzeska zostaa zawarta na zasadzie dobrowolnoci. Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000, s. 21 - 22; 52; H. Dylgowa, Dzieje Unii Brzeskiej, Warszawa 1996, s. 5 - 8, zob. take publikacj Koci unicki w Polsce a mianowicie diecezja Chemska [na:] http://www.kul.pl/oldbukul/digitalizacja/zdigitalizowane_ksiazki/kosciol_unicki_w_pol

sce_a_mianowicie_dyecezya_chelmska.pdf (02.04.2011 r.), zob. take A. Sotwiski Unia Podlasko - Chemska od r. 1875-1885, Krakw 1893, s. 2-12. 48

Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000, s. 21-22; 52.

- 25 -

zostao wywiezionych na Syberi. Cierpieli w wizieniach, tracili dorobek

caego swego ycia. Motywem ich zgody na tak okrutne dowiadczenia

bya mio do Boga i ch uwielbienia Go. Ich odwaga i determinacja

w akceptowaniu przeladowa wiadczy bez wtpienia, e W duszach

unitw arzy si niewygasy ogie Boej mioci ukrzyowanego

Chrystusa, ogie powicenia, czynu, pragnienie mczestwa [] aby

krwi wasn zawiadczy o witoci wiary katolickiej, ktrej si nie

wyrzeka z obawy okruciestw mczeskiej mierci49.

Unici z Podlasia, wiadomi katolicy i Polacy, stanli ywym murem

prawdziwie po bohatersku do obrony swojej wiary i narodowoci podobnie

jak dawni mczennicy chrzecijascy z czasw cesarstwa Rzymskiego50.

Podsumowujc, moemy za J. Gereszem stwierdzi, e mczennicy

podlascy, przyjmowali przeladowania nie jako akt przemocy

i niesprawiedliwoci ze strony wadz carskich, ale jako akt wiary. Ich

mczestwo byo wiadectwem wiernoci Chrystusowi i Jego Kocioowi.

Oni rzucili pomie wiary, pocigali ozibych i niezdecydowanych,

wrogw zmuszali do zastanowienia. Widocznie Bogu spodoba si ich

zwizek z Kocioem, ale nie tylko Bogu. Jak wiadomo cz Kocioa

prawosawnego w Rzeczypospolitej obojga narodw aktem Unii Brzeskiej

w roku 1596 dobrowolnie przyczya si do Kocioa

rzymskokatolickiego. Musiao by co piknego i dobrego w tym zwizku,

jeli po przeszo 250 latach gdy car rosyjski niszczc polsko, chcia

zniszczy Koci unicki, jego wyznawcy woleli raczej umrze lub pj

do podziemia, ni wrci na ono prawosawia. Dlatego unici s nam

bliscy, e pierwsi zrealizowali ekumenizm w praktyce, sami wybrali co

lepsze i trwalsze, dostrzegli pikno i czysto wiary katolickiej, ubogacili

49

Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii, cz. III, Woodbridge 1983, s. 5. 50

Por. T. Jeske-Choiski, Krwawe zy unitw, s. 6.

- 26 -

swj obrzdek, potrafili przez blisko 40 lat znosi bl i cierpienie,

i pokazywali innym drog do witoci51.

1.2. Konieczno obrony wiary i trwania w Kociele jako

konsekwencja chrztu i bierzmowania

Oddanie unitw wierze swoich ojcw zadziwia niejednego

czowieka. Niejednokrotnie zdumiewaa samych przeladowcw. Pewnego

razu podczas nawracania wierni obrocy witej wiary wypowiedzieli

takie sowa wobec swych ciemiycieli: Ten Chrystus utwierdzi ju

swoj wiar na witym Piotrze i jego nastpnych papieach. Tej wiary nie

odstpimy, a przy tym krzyu dzi nabralimy utwierdzenia znie

wszystko co rozkaesz []52. Cierpicy za wiar unici konsekwentnie

dawali wiadectwo mioci do Chrystusa.

Podlasiacy mieli wiadomo koniecznoci obrony swej wiary

przed prawosawiem. Sakramenty wite byy dla unitw pokrzepieniem

i rdem ofiarnego trwania w Kociele katolickim. Bdc uwiadomiony

wagi sakramentw przeladowany lud unicki bezwzgldnie unika

korzystania z posugi duchownych prawosawnych widzc, w tym akt

apostazji. Niespotykane wrcz zjawisko stanowia droga mieszkacw

Chemszczyzny i Podlasia do katolicyzmu i polskoci, ktrzy tak brutalnie

zostali potraktowani ju po oficjalnej likwidacji unii przez moskiewski

carat w roku 1875. Od tego czasu rozpoczo si uporczywe nawracanie

unitw na prawosawie. Takie dziaanie na si doprowadzio robione na

51

J. Geresz, Unitw podlaskich droga do witoci, Lublin 1991, s. 3-4. 52

Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii witej na Podlasiu, cz. I-II, Woodbridge 1983, s. 144.

- 27 -

si spowodowao, e byli unici szukajc wszelkich sposobw obrony coraz

bardziej przywizywali si do rytu aciskiego53.

Lud unicki przez wiele lat skutecznie walczy o swoje prawa

religijne i narodowociowe. Potajemnie uczestniczyli w naboestwach

katolickich, chrzcili dzieci, brali luby i przystpowali do innych

sakramentw witych54.

Sakramenty s rdem uwicenia czowieka dlatego, e

w czowieku ycie Boe i ycie ludzkie przenikaj si wzajemnie. Kady

sakrament prowadzi do budowania mistycznego Ciaa Chrystusa.

Chrzest jest sakramentem inicjacji chrzecijaskiej. Jest znakiem

przynalenoci do Chrystusa. Sakramenty nie tylko zakadaj wiar, ale

rwnie daj wzrost i j umacniaj std czsto okrela si je jako

sakramenty wiary55

.

Kady sakrament jest wczeniem we wsplnot z Jezusem

Chrystusem, w Jego ycie, mier i Zmartwychwstanie. Ta relacja

z Jezusem zostaje pogbiona przez sakrament bierzmowania, poprzez

nowe udzielanie si Ducha witego, dziki ktremu osoba bierzmowana

staje si wiadkiem, misjonarzem, a take obroc Kocioa katolickiego56.

W sakramencie bierzmowania naznaczeni darem Ducha witego

upodobniaj si do swojego Pana, aby dawa o Nim wiadectwo caemu

wiatu. Bierzmowanie dopenia chrzest i jest umocnieniem aski darowanej

w chrzcie57

.

Kodeks Prawa Kanonicznego uczy, e chrzest to brama

sakramentw, konieczny do zbawienia przez rzeczywiste lub zamierzone

przyjcie, ktry uwalnia ludzi od grzechw, odradza ich jako dzieci Boe

53

Por. P. Konefa, Towarzystwo Opieki nad Unitami 19031912 [w:] Chrzecijanin w wiecie, 14/1983, s. 49. 54

Por. A. Jarosiski, Szkice z nadbuaskiego Podlasia, Warszawa 1925, s. 45. 55

Por. T. Sinka, Liturgika, s. 262-266. 56

Por. tame, s. 265. 57

Por. tame, s. 289-290.

- 28 -

i przez upodobnienie do Chrystusa niezniszczalnym charakterem wcza

ich do Kocioa58. Natomiast odnonie do sakramentu bierzmowania

Kodeks Prawa Kanonicznego uczy, e wyciska charakter przez ktry,

ochrzczeni, postpujc na drodze chrzecijaskiego wtajemniczenia, s

ubogaceni Darem Ducha witego i doskonalej cz si z Kocioem,

umacnia ich i cilej zobowizuje, by sowem i czynem byli wiadkami

Chrystusa oraz szerzyli wiar i jej bronili59.

Chrzest wity jako sakrament wprowadza czowieka w sfer ycia

z Jezusem Chrystusem i we wsplnot Kocioa, jest pocztkiem

i fundamentem ycia chrzecijaskiego60. Chrzest dla unitw mia wielkie

znaczenie, bowiem publicznie wcza ich do Kocioa katolickiego. Ks.

Kazimierz Dbski zapisa, e Kada unicka rodzina z wielk zacitoci

bronia swych dzieci przed chrztem w cerkwi prawosawnej. Goszono im

bowiem, e chrzest prawosawny uniewania kady chrzest unicki

i aciski, i e rodzicie dziecka ochrzczonego w cerkwi prawosawnej

automatycznie przechodz na prawosawie61. Urzdnicy carscy byli na

tyle bezwzgldni, e chrzcili dzieci z rodzin unickich w cerkwiach

wyrywajc je matkom. Wadze carskie prboway, wykorzystujc trudn

sytuacj ekonomiczn unitw, oferowa pienidze za przyjcie chrztu

w cerkwi. Mwili unitom: Car was miuje i cieszy si z kadego

nowonarodzonego dziecka; przyniecie je do cerkwi, zapiszcie na

prawosawie, a dostaniecie po 200 rubli62. Unitom stanowczo zabraniano

chrzci dzieci po katolicku. Groziy za to bardzo surowe kary, nie tylko

wizienia, mandaty, ale te mczarnie, zncanie si psychicznie i fizycznie

nad unitami czy nawet zsyka na Sybir.

58

KPK 849. 59

KPK 879. 60

Por. Z. Kiernikowski, Chrzest w yciu i misji Kocioa, cz. I, Siedlce 2005, s. 3. 61

Por. K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich (1875-1905), Warszawa 1993, s. 35. 62

Tame, s. 35.

- 29 -

W latach cikich przeladowa unici podlascy byli pozbawieni

dostpu do aski sakramentalnej nie tylko w swoich kocioach

zamienionych na prawosawne cerkwie, ale take w kocioach aciskich.

Zostao bowiem wydane zarzdzenie, aby ksia pomagajcy unitom byli

zsyani na Sybir. Zastraszeni kapani aciscy bdc zagroeni represjami,

odmawiali udzielania sakramentw witych unitom. Dochodzio do tego,

e wierni musieli si legitymowa przy konfesjonaach. Lkano si, e rzd

carski zamieni koci, w ktrym modl si na cerkiew, jak si ju zdarzyo

w wielu miejscowociach. Jednak nie wszyscy ksia dali si zastraszy

wadzom carskim. Wielu kapanw z naraeniem wasnego ycia udzielao

sakramentw unitom63.

Ks. Zdzisaw Oziembo64 w ksice pt. Wierni Bogu i Ojczynie

opisuje bierzmowanie na podstawie wspomnie unitki Marianny

Andrzejuk, ktra podkrela wag sakramentu bierzmowania. Do

sakramentu bierzmowania garnli si katolicy i unici, wrd nich byam

i ja. Ju po spowiedzi i Komunii w. wok kocioa. Ks. Biskup rozpocz

bierzmowanie. Jaki czowiek, ktry by przy biskupie wyprzedzi mnie

z grona czekajcych na bierzmowanie woajc posza precz! Tak Ty

unitka! Wyszam i zaczam gorzko paka. Zaraz otoczyy mnie kobiety,

zaczy pyta: czemu ty, dziewczyno paczesz? Odpowiedziaam przez zy:

63

Por. F. Paluszkiewicz, W cieniu Hermesa bohaterzy Podlasia, Londyn 1987, s. 39. 64

Zdzisaw Oziembo (1919-2010) urodzi si w Grabinach par. Sadowne. W Suchoebrach ukoczy szko podstawow, a gimnazjum im. S. kiewskiego w Siedlcach w 1938r. Rok pniej by ju absolwentem Mazowieckiej Szkoy Podchorych Rezerwy im. J. Bema w Zambrowie. Wychowany w patriotycznej rodzinie podczas okupacji prowadzi tajne nauczanie i przygotowanie uczniw do egzaminw w Wgrowie i Siedlcach. Za prac owiatow otrzyma potem medal Komisji Edukacji Narodowej. Po wojnie wstpi do Wyszego Seminarium Duchownego w Siedlcach. Po jego ukoczeniu w 1951 r. pracowa jako wikary we Wodawie, potem w Mordach i do 1955 r. w Neplach. Zebra wiele ciekawych informacji o bohaterskiej walce unitw z caratem i prawosawnym duchowiestwem. Dokumentacja o mczestwie unitw, ktr zebra ks. praat Z. Oziembo, bya wielce pomocna w przygotowaniu procesu beatyfikacji Wincentego Lewoniuka i XII

towarzyszy. Por. Z. Oziembo, Wierni Bogu i Ojczynie, Biaa Podlaska 1999.

- 30 -

bo ja chc do bierzmowania a tamten mnie wypdzi, e ja unitka A on

ciebie zna? Nie. Popatrzyy, pomylay i mwi mi: zdejm ty chustk

z gowy, za j jak my i id do bierzmowania. Miaam chustk zawizan

pod brod, jak noszono na wsi, zawizaam j z tyu, jak noszono

w miecie i [] byam bierzmowana65. Pomimo, e unici byli ledzeni na

kadym kroku, a za opr wobec prawosawia czekay ich straszliwe kary,

jednak garnli si do kociow aciskich. acinnicy bali si takich

sytuacji, poniewa grozio to represjami wobec duchownych oraz wiernych

wieckich.

Pewien unita, prosty chop ze wsi powiedzia pewnego razu do

gubernatora takie oto sowa: Ja tam nie jestem uczony w pimie, nie

rozumiem dobrze tego co J. W. pan gubernator mwi o prawosawiu, ale

moim chopskim rozumem tak sobie to kalkuluj. Jeeli chop ma konia

z felerem, a chce go wymieni na dobrego, to idzie na targ, dopaca do

niego, a bierze sobie konia zdrowego i robotnego. Ot mnie si widzi, co

ta wiara prawosawna musi te by jaka felerna, kiedy Najjaniejszy

cesarz chce do niej dopaca; taki my ju wolimy zosta przy swojej66.

Wedug ludu podlaskiego wiara prawosawna nie bya prawdziwa. Uwaali

j za niedoskona i skaon ludzkimi bdami.

Ks. Jzef Pruszkowski67 w Martyrologium Unii witej68 opisuje

heroiczn wierno unitw wierze katolickiej. Rzd carski uwaa ich za

65

Por. Z. Oziembo, Wierni Bogu i Ojczynie, Biaa Podlaska 1999, s. 14. 66

Por. W.P.C., Podlasie i ziemia Chemska, Biblioteka Macierzy Polskiej, Lww 1914, s. 16. 67

Jzef Pruszkowski [czsto podpisywa si pseudonimem P.J.K.] (1837-1925) by naocznym wiadkiem tych wydarze mczestwa ludu, spisa dzieje mczeskiego Podlasia pt. Martyrologium Podlasia. To dzieo ma na celu zapoznanie wiata ze strasznym przeladowaniem unitw na Podlasiu pod rzdami ostatnich carw rosyjskich. Wszystkie okruciestwa jakich dopuszcza si wtedy wszechwadny carat nad bezbronnym ludem, niewzruszenie stojcym przy wierze swoich ojcw, po prostu przechodz nawet najmielsz wyobrani ludzk i mona je porwna do tych, ktre miay miejsce za cezarw w Rzymie, w pierwszych wiekach chrzecijastwa. Por.

- 31 -

Stado baranw, ktre w razie potrzeby z jednej obory atwo przepdzi do

drugiej i stado przyzwyczai si prdko, byleby miao swoj pasz

i wygodn obor. Jednak proci ludzie rozumieli zasady swej religii po

prostu byli wierni Chrystusowi69

.

Chocia nawet wrd unitw Zdarzay si smutne wypadki kiedy

to niektrzy chrzecijanie, skaeni powabem obietnic lub przeraeni wizj

tortur czy mierci okrutnej, wyrzekali si Chrystusa [] nazywano ich

upadymi. Podobnie jak niektrzy pierwsi chrzecijanie upadali, rwnie

i wrd unitw bywali tacy, e dali si uwie zudnym obietnicom

przyjemnego i bogatego ycia, lub lkajc si przed straszliwymi

przeladowaniami zdradzali Uni70.

Unita podlaski rzadko kiedy zdawa sobie spraw z rnicy, jaka

zachodzi pomidzy jego wyznaniem, a prawosawiem, czu tylko

i wiedzia, e wiara prawosawna jest za, i e gubi dusz wic te on

swojej broni jako rzeczy najdroszej. Oddawa dobytek, ziemi, wolno

osobist i szed spokojnie na Sybir, ale wiary swojej si nie wyrzek. Starsi

jeszcze uwiadomieni mwili modszym, e wiara prawosawna gubi

dusz, wic przyjmowa jej nie trzeba, a modsi suchali tych sw ze czci

i zapisywali je gboko w swych sercach. I tak sta si fakt, ktry kiedy

zdumiewa bdzie historykw, e lud ciemny, pozbawiony zupenie opieki

kapaskiej i nie rozumiejcy nawet, czego od niego daj przez 33 lat

znosi wszystkie katusze, na jakie tylko rozpasane odactwo zdoby si

mogo, umiera lub szed na Sybir, lecz prawosawia nie przyj71.

J. Ryster, Martyrologium, czyli mczestwo Unii na Podlasiu, II wydanie, Lublin 1921 [w:] WDP, (1921), s. 147. 68

Sam tytu ksiki wiadczy o tym, co dziao si na Podlasiu. Jest to nie tylko popularno-naukowa rozprawa, ale jest to przede wszystkim pomnik mczestwa ludu unickiego. 69

Por. J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii, s. 49. 70

Por. K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich, s. 32. 71

Por. W.P.C., Podlasie i ziemia Chemska, s. 15.

- 32 -

Lud unicki wiedzia, e gow prawosawia jest car. Jak niektrzy

mawiali: tu papie, a tam car. W prawosawiu car czuwa nad tym, eby

sprawy religijne suyy polityce, aby cerkiew chwalia kade poczynania

rzdu. W Kociele katolickim natomiast Ojciec w. nie pyta adnego

monarchy jak ma rzdzi Kocioem lub w jaki sposb naucza. Zatem

w prawosawiu nigdy nie byo godnoci obywatelskiej, tylko niewola

duchowa, zalepiona bezgranicznym posuszestwem rzdowi, ktra bya

nazywana religijnym obowizkiem.

Unici dostrzegli, e duchowiestwo prawosawne, uzalenione od

carskiej polityki lekcewayo sam religi i nieprawdopodobnie nisko

upado72. Widzieli te due rnice w szafowaniu sakramentw witych.

Unici dostrzegali upadek religijny, rnice liturgiczne i dlatego unikali

cerkwi prawosawnych. W prawosawiu chrzci si przez zanurzenie

w wodzie; samo polanie gowy wod im nie wystarcza. Przy bierzmowaniu

pop nie namaszcza wielkim palcem prawej rki, lecz uywa do tego

pdzelka. Komunikanty staraj si konsekrowa jak najrzadziej, a jak

najwiksz ilo od jednego razu73. Take bywa bardzo czsto

lekcewaony sakrament maestwa i sakrament pokuty.

W cerkwiach, podczas wymuszonego uczestnictwa unitw

w naboestwach dochodzio do bestialskich scen. W czasie nawracania

onierze bili ludzi do ywego misa, a obok sta pop schizmatycki

z hosti lub yk wina z kielicha mszalnego czekajc, a bity zacznie

krzycze; wtedy to do otwartych od krzyku ust wkadano mu hosti lub

wlewano wino mszalne. Dla prawosawnych popw penicych swoj

posug najwidoczniej byo niczym takie zniewaanie Najwitszego

Sakramentu, gdy chodzio o polityk prorzdow. Kady, kto przyj od

72

Por. F. Koneczny, wici w dziejach narodu Polskiego, Krakw 1985, s. 221-222. 73

Por. tame, s. 222.

- 33 -

popa sakramenty wnet zosta zapisany na prawosawie. Mczeni w taki

sposb ludzie nie godzili si dobrowolnie na przyjcie prawosawia74.

Towarzystwo Opieki nad Unitami, ktre powstao na pocztku XX

wieku zajmowao si w gwnej mierze dystrybucj tajnych pism i odezw

skierowanych do unitw. Na jednej z ulotek zostay zapisane znamienne,

a zarazem pokrzepiajce sowa: My, unici jedyni wrd ludw

chrzecijaskich pozbawieni jestemy wolnoci religii i wypdzani przez

bezbonego Moskala z wasnych naszych wity. Nie wolno nam sucha

nauk ksiy katolickich z kazalnic, konfesjonay przed nami zamknite,

zamknite dobroczynne rda sakramentw jako to chrztu, spowiedzi,

maestwa. Nieludzki Moskal odpdza katolickiego kapana, nawet od

miertelnego oa unity. [] A jednak, mimo tych okropnych

przeladowa, ktre spady na nas unitw razem z niewol moskiewsk

stoimy twardo przy wierze rzymskokatolickiej. Idc ladem apostow

mczennikw i wyznawcw, ktrzy raczej woleli mier ni splami sw

dusz odstpstwem i my bracia unici speniamy przykazania Kocioa

katolickiego skrycie, ale rzetelnie. Nie zamay nas krwawe lata rzdw

cara Aleksandra II, tego faszywego oswobodziciela, co nasa na ukochane

Podlasie, na pikn Ziemi Lubelsk tysice otrw i pierwszy poway si

strachem, batem i ogniem karabinw wyrwa nam skarb najdroszy

czowieka wiar wit75. Ten manifest, skierowany do unitw, wyraa

ogrom wiary ludu podlaskiego. Wiara podobna do wiary apostow

i pierwszych mczennikw, a zarazem konieczno jej bronienia od

schizmatyckiego prawosawia. Dziki sakramentom witym, ci ludzie

czerpali ask do mnego wytrwania w obliczu cierpienia, jakie zsyaa im

prawosawna Moskwa. Unici konsekwentnie wypeniali przykazania Boe

i kocielne.

74

Por. tame, s. 262. 75

Por. APS, SGZ, sygn. 34 k. 22-26.

- 34 -

Dziaalno Towarzystwa Opieki nad Unitami76 jest nie tylko

doskonaym przykadem walki o wolno religijn, ale jest rwnie oporem

przed sprawosawnieniem wschodnich terenw Krlestwa Polskiego.

Ludno unicka bdc duchowo pokrzepiana, miaa si do wytrwania, do

niesienia cikiego krzya. Unici wiedzieli, e wiara jest najdroszym

skarbem, a Koci katolicki ich Matk ukochan. Nie zdradzili wiary

rzymskokatolickiej, ani te nie oddali na zatracenie w rce Rosjan

ukochanego Podlasia. Bronili si przed prawosawiem religi wspart na

rublu i karabinach. Tak bowiem wierny unita bdzie zanosi modlitwy do

Boga w kocioach, bdzie jedzi na odpust do Czstochowy, bo chce

zosta na zawsze Polakiem katolikiem. W czym niech nam raczy

dopomc Pan nasz Jezus Chrystus []77. Tak z nadziej, modlili si do

Boga o wytrwanie w witej wierze.

Pomimo wielkiego blu unici dalej chwalili Boga, midzy innymi

za to, e da im okazj wiadczenia o katolicyzmie, wyznaniu

stanowicym dla nich najwysz warto. wiadomo, e cierpi za

wit wiar niewtpliwie dodawao im wiele siy. Take wiadomo, e

ziemia podlaska przesika krwi mczennikw dawaa im nadziej

przyszego ycia w Chwale78.

Wielokrotnie w dostpnej literaturze wspomnieniowej powraca

stwierdzenie, e Unici z Podlasia, najczciej ludzie proci, mieli ze sob

76

Na pocztku XX wieku wielk pomoc unitom wiadczyo powstae Towarzystwo Owiaty Narodowej (TON) z inicjatywy Ligi Narodowej, ktrego celem bya obrona religii katolickiej, jak rwnie rozpowszechnianie owiaty ludowej, walka z rusyfikacj. W 1903 roku TON na Podlasiu zostay przeksztacone w Towarzystwo Opieki nad Unitami w skrcie TOnU. Czynny udzia w pracach Towarzystwa brali udzia ksia, unici, ziemianie, a take czonkowie Ligi Narodowej. Towarzystwo informowao o panujcej sytuacji na Podlasiu, a take o przeladowaniach. TOnU prowadzio dystrybucj tajnych drukw, ulotek podtrzymujcych opr i wzywajcych do bojkotu prawosawia. Por. K. Maksymiuk, Druki ulotne, kierowane do unitw na Podlasiu, z Archiwum Pastwowego w Siedlcach (1903-1905), [w:] Prace Archiwalno Konserwatorskie, Siedlce 1993, z. 8, s. 81. 77

Por. APS SGZ, sygn. 34 k. 22-26. 78

Por. M. opuszaska, Polscy mczennicy, Warszawa 1916, s. 14.

- 35 -

polskie ksiki. Wypoyczajc je ssiadom pozytywnie oddziaywali na

otoczenie. Krzepic serca dobr straw duchow, wielu uchronili od

zaamania. Poza tym w chwilach kryzysu wewntrznego spogldali na

portret [papiea] Leona XIII. Cierpieli za jedno z namiestnikiem

Chrystusa na ziemi i wiadomo, e on jest gwarantem susznoci ich

postawy, dawaa ukojenie79.

Unici do czsto przemycan literatur religijn z Galicji

nazywali towarem, poniewa ksiki byy przesyane, odbierane,

podawane, przekazywane. Rozpowszechniane byy rwnie Kolejne

stanowiska papieskie, w tym rwnie sprowadzona z Galicji odezwa Piusa

IX z 3 czerwca 1877 r. W odezwie tej czytamy m.in.: bogosawi

rozebran Polsk i cay nieszczliwy nard polski, zachcam do

cierpliwoci, wytrwaoci, mstwa80.

Du popularnoci wrd unitw cieszya si ksika Parafia bez

pasterza. Ta ksika zawieraa nauki z obrzdami w jaki sposb udziela

chrztu bez obecnoci kapana, jak przyj przysig maesk czy te w

jaki sposb dokona pochwku czy akt pokuty. Zawieraa skrcony

katechizm i wiele praktycznych wskazwek co robi w przypadku braku

kapana81.

Po roku 1880 ks. A. Sotwiski napisa List otwarty dla Unitw

Podlaskich. Zosta on powielony w iloci 20 tys. egzemplarzy. W licie

tym czytamy m.in.: kiedy nie macie kapanw i pasterzy prawnych, ani

biskupw, czcie si przez Was samych, odwiedzajcie si nawzajem:

macie pomoc religijn w Krakowie i w Waszych piersiach i rodzinach

spoczywa prawdziwa religia i narodowo polska. Pan Jezus, ktregocie

tak gorco ukochali, nie opuci Was82.

79

Por. F. Paluszkiewicz, W cieniu Hermesa bohaterzy, s. 27-28. 80

Por. E. Wilkowski, Unici na ziemi Chemskiej, s. 57-58. 81

Por, tame, s. 58. 82

Por. tame, s. 59.

- 36 -

Cudowne zjawisko, ktre z pewnoci umocnio wiar wrd unitw

wydarzyo si na Podlasiu we wsi Jabo. Ks. Jan Bojarski83 w ksice

Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli prawdziwe

Neronowskie przeladowanie Unii odnotowa, i pod koniec maja 1875 r.

krya wie, e Matka Boa ukazaa si 6-letniej dziewczynce ze wsi

Jabo pooonej niedaleko Parczewa. Jak relacjonuje ks. Bojarski kilka

miesicy wczeniej mieszkacy tej wioski byli strasznie katowani przez

Moskali. Wspomniana dziewczynka zwrcia uwag swoich rodzicw na

wielk wiato, ktr widziaa na polu. Cudowne zjawisko powtarzao

si. Tysice ludzi gromadzio si w pobliu tego pola, a miejsce gdzie

dostrzeono Matk Bo starannie okryto kawakiem grubego materiau.

Raz widziana bya osoba eska w bieli z dziecitkiem na rku, drugi raz

w. biskup ubrany w szaty pontyfikalne i wielka jasno wychodzca

z ziemi. Ludzie modlili si wkoo tego miejsca, a pobone pieni piewano

jak dzie tak i noc. Cudowne zjawisko nieustannie si ponawiao jakby dla

zachcenia i utwierdzenia wiary tego ludu. Zjawisko potwierdzili inni

wiadkowie. Osoby bardzo szanowane i znane [] zasmucone sw

niegodziwoci, e nie otrzymay aski zobaczenia cudu, mimo e si

gorliwie modliy, siady do powozu, aby wrci do domu; nagle ujrzano je

wychodzce spiesznie z powozu wraz z wonic i klkajce na drodze.

Kada z tych osb zarczaa, e widziaa Matk Bo na skraju pobliskiego

lasku, skd posuwaa si majestatycznie od miejsca pierwszego

83

Duchowny unicki (1822-1898), absolwent gimnazjum w Biaej Podlaskiej, chemskiego seminarium unickiego; wywicony w 1844 r. By Proboszczem w Zabociu, dziekanem w Kodniu, administratorem w Radzyniu Podlaskim, skd chronic si przed przeladowaniami uciek do Galicji. Wadze nie mogc go odnale represjonoway jego crki, ktre zostay internowane w Sandomierzu bez rodkw do ycia. By utalentowanym pisarzem, publicyst, historykiem. Tumaczy dziea z ktrych dochd przeznaczy na wsparcie rodzin ksiy unickich wydalonych z diecezji chemskiej przybyych do Galicji. Por. W. Kobuk, Duchowiestwo unickie w Krlestwie Polskim 1835-1875, Lublin 1992, s. 120.

- 37 -

zjawienia84. Nawet ciekawski urzdnik z Jabonia, ktry przyby

stwierdzi, e widzia czcigodn posta biskupa midzy dwoma

chorgwiami85.

Wadze rosyjskie rozgoniy zebranych pielgrzymw. Pole zostao

zaorane i przez dugi czas strzeone przez wojsko. Podobne cudowne

zjawiska miay miejsce w innych miejscowociach na Podlasiu. Midzy

innymi te wydarzenia umacniay ciemionych.

Lud unicki umacniany i wspomagany ask sakramentw

i objawieniami Matki Boej, mg wiadomie broni wiary witej przed

prawosawiem. Chrzest, bierzmowanie i inne sakramenty daway podstaw

do obrony wiary i przynalenoci do Kocioa katolickiego.

1.3. Unici jako przykad wiadomego naladowania

Chrystusa

Jest tak wiele drg prowadzcych do Boga, ilu jest ludzi na ziemi

i witych w niebie. Kady sobie niejako wytacza swoj wasn ciek do

witoci. Jedn z tych drg jest wysiek, ktry trzeba stale podejmowa,

aby by wiernym powoaniu do witoci. Chrystus nie obiecuje drogi

atwej i przyjemnej, lecz przeciwnie, bdzie to droga trudna naznaczona

rozmaitymi krzyami, bo tylko dwiganie krzya prawdziwie weryfikuje

drog do witoci: Jeli kto chce pj za Mn, niech si zaprze samego

siebie, niech wemie krzy swj i niech Mnie naladuje (Mt 16, 24)86.

84

Por. J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli Prawdziwe Neronowskie przeladowanie Unii w diecezji chemskiej, t. II, Lww 1885, s. 239. 85

Prawdopodobnie tym biskupem by w. Jozafat Kuncewicz. 86

Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 109.

- 38 -

Sobr Watykaski II stwierdza, e mczestwo jest szczegln

drog realizacji powoania do witoci. Mczestwo, przez ktre ucze

upodabnia si do Mistrza przyjmujcego z wasnej woli mier dla

zbawienia wiata i naladuje Go w przelaniu krwi, uwaa Koci za dar

szczeglny i za najwysz prb mioci. A jeli dane jest to nielicznym,

wszyscy jednak winni by gotowi wyznawa Chrystusa wobec ludzi i i

za Nim drog krzya wrd przeladowa, ktrych Kocioowi nigdy nie

brakuje87.

Pomidzy mczennikiem, a Chrystusem pojawia si gboka,

osobowa i przede wszystkim wiadoma wi, ktr mona przedstawi

w dwch jake bardzo wanych postawach, jakimi s: naladowanie

i zjednoczenie. Wierny naladuje Jezusa, ktry jest dla niego wzorem.

Ksig mczestwa zapisao swoj wasn krwi wiele tysicy chrzecijan

na wiecie, take wrd nich s wpisane imiona unitw z Podlasia, gdzie

ludno unicka wykazywaa bardzo szczeglne przywizanie do swej wiary

i ojczyzny polskiej88

.

P. Zbroek nastpujco opisuje wyznanie prawosawne: Moskal

rwnie nazywa si chrzecijaninem i jeszcze do tego prawosawnym, ale u

niego nie ma prawdziwej wiary Chrystusowej, bo car moskiewski ogosi

si gow kocioa i w ziemiach zdobytych, kadego kto nie chce zosta

Moskalem obdziera i zabija. Car swoim urzdnikom i popom, kade ludzi

naucza, e nie ma nikogo nad niego, bo na ziemi i w niebie jest tylko jest

tylko car i Bg. I ciemny Moskal uwierzy w cara wszechobecno

i postawi go na rwni z Bogiem, z chrzecijanina zmieni si

w bawochwalc89.

87

KK 42. 88

Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 113-116. 89

P. Zbroek, Historya o ucisku Kocioa grecko-katolickiego przez Moskali w diecezji Chemskiej, Lww 1874, s. 3-4.

- 39 -

Unicki lud z Podlasia przey prawdziwie brutalne przeladowanie

rzdu carskiego. W wikszoci byli oni wierni do koca, zachowali swoj

wiar, przywizali si do niej i gbiej j poznali, dwigali krzy cierpienia

podobnie jak Chrystus. Wszystkie wspomnienia potomkw

przeladowanych o tym, co dziadowie ich wycierpieli to kopalnia

niewyczerpana tematw, ktre jak drogie rubiny, jak najczystsze pery czy

diamenty czekaj90, aby owe dzieje mczeskie unitw przekazywa

dalej, kolejnym pokoleniom.

Lud ten by wierny swej wierze i wola ponie mier mczesk

anieli wyrzec si polskoci i wiary. Gwn zasad misjonarzy

schizmatyckich byo bij jeli skonaj tym lepiej, ci co zostan ywi

przyjm prawosawie. Trudno jest opisa t tragedi unitw, bowiem

doznali prawdziwej gehenny91

.

Na Podlasiu nie ma takiej wsi, miasteczka, kolonii czy te chaty bez

wspomnie o krwawych i bolesnych dziejach unitw. Kto zliczy wszystkie

rany zadane kolb, bagnetem, nahajk, szabl, kto spisze straty wynike ze

zlicytowanego lub zagrabionego dobytku z zapaconych kontrybucji. Kto

jest w stanie opisa te wszystkie udrczenia winiw, zgony mczeskie

tuaczy na wygnaniu, ndz godzonych i trzymanych na mrozie wocian,

rozpacz matek, ktrym przemoc wydzierano dzieci? Sdzi bdzie Bg

przy kocu czasw. On jeden wie wszystko, On mocen jest nagrodzi

zasug i ukara wystpek przeladowcw92.

Przez wiele lat wyprbowywano na unitach wszystkie moliwe

rodki przemocy, aby ich opr, jak okrelano to w jzyku urzdowym,

90

Por. J. Starnawski, Mczeska ziemia chemska w literaturze polskiej, [w:] Zew krwi polskich mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 20. 91

M. J. Nowak, Odwiecznie polski lud chemski woa, [w:] Zew krwi polskich mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 13. 92

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 42-43.

- 40 -

zama93. Jednak poprzez swj cierpliwy i dugotrway bojkot cerkwi

prawosawnej, wytrwali w wierze katolickiej. Cae ycie unitw, ktrzy nie

chcieli uzna prawosawia, przeksztacio si w jedno nieprzerwane pasmo

cierpie. Bronili si oni jak mogli pomimo tego, e byli bezbronni wobec

Moskali94

.

Zofia Bukowiecka w swojej ksice o przeladowaniu Unii pisaa:

tysice, rolnikw, mieszczan, rzemielnikw, robotnikw pooyo u nas

gow za wiar Chrystusow i za ojczyzn, tysice palm mczesk

zdobyo, tysice komi swemi i krwi uwicio ziemi, ktr oray ich

rce za ycia, tysice innych znosio srogie przeladowanie, wizienie,

bicie, poniewierk, gd, wygnanie, byle wytrwa przy witej wierze

katolickiej i by Polakami95.

Pomimo strasznych przeladowa, ktre spady na unitw, wytrwali

nieporuszeni przy wierze rzymskokatolickiej, podajc ladem apostow

mczennikw i wyznawcw. Unici byli jak sieroty woajce za Chrystusem

na krzyu: Panie Boe Ojcze, czemu e nas opuci? Wspomniane ju

Towarzystwo Opieki nad Unitami wzywao w ulotkach kolportowanych

unitom do wytrwania w wierze ojcw96.

Ludno unicka moga wiadomie wybra i dobrowolnie przyj

albo schizm i y w dobrobycie i spokoju, albo Koci katolicki i by

nieustannie si zmuszana do przejcia na prawosawie. W konsekwencji

wyboru wiernoci swej wierze wielu unitw trafio do wizienia, a pniej

zostao zesanych na Sybir. Jednak wizienie przygotowao unitw do

nowego mczestwa. Przykad jaki unici dawali bohaterskim wyznaniem

93

Por. J. Urban, Wrd Unitw na Podlasiu pamitniki wycieczek misyjnych, Krakw 1923, s. 7-8. 94

Por. L. Wasilewski, Dzieje mczeskie Podlasia i Chemszczyzny, Krakw 1918, s. 24-42. 95

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 4. 96

Por. APS SGZ, sygn., 34, k. 22-26.

- 41 -

wiary parafiom katolickim bardzo wiele znaczy, poniewa by to znak

bardziej wymowny od jakichkolwiek kaza z cerkwi97.

Take najwikszy polski prozaik Stefan eromski pisa w swoich

dziennikach o tragedii unitw podlaskich. Przebywajc w Biaej Podlaskiej

odnotowa: Wracalimy ze zwykego naszego spaceru, gdy nadszed

pocig wieczorny. Na peronie staa gromada chopw, otoczona

onierzami i andarmami. Zblia si nie byo wolno do nich. Unitw

zapano wczoraj w nocy, pozwolono zabra ze sob 100 funtw rzeczy,

zawleczono na stacj, wepchnito do wagonu. Byy zsyki caych rodzin

i wsi na Sybir. Dalej autor zauwaa: Dziwne tu twarze maj chopi. Tu

twarze zwide, czarne, smutne. Smutna ty, podlaska kraino!

Rzeczywicie nie byo powodw do radoci98.

Mczeskie dzieje unii na Podlasiu, zostay take udokumentowane

przez samych unitw w listach, s one dokumentem historycznym, byy

pisane krwi i zami na zesaniu w Rosji. Unici za sw stao w wierze

byli wywoeni na Sybir, a ci ktrzy prbowali ucieka, wwczas byli

chwytani i wywoeni w gb Rosji. Pocztkowo rzd carski dawa ziemi

i pozwala pobudowa domy unitom wygnanym do Orenburskiej guberni.

W nadziei, e zakorzeniajc si tutaj, zapomn o swych ojczystych

stronach i o wierze katolickiej. Unici ziemi ani domw nie chcieli, pragnli

jedynie wrci na swoj ojcowizn. Ponad dwadziecia lat srogiego

ucisku i przeladowania, nie zdoay zama tych mczennikw naszych

dni! Nie dziw, e nowe deportacye okazay si potrzebne99. Ksidz

W. Chotkowski otrzyma listy od unitw, ktre przepisywa i wyda

w Kurierze Poznaskim, aby jak napisa straszna bijca z tych prostych,

97

Por. J. Kazimierski, Walka unitw o zachowanie wiary i polskoci na Podlasiu (1836-1905) [w:] Prace Archiwalno - Konserwatorskie na terenie wojewdztwa siedleckiego, z. 8, Siedlce 1993, s. 65. 98

Tame, s. 71. 99

Por. W. Chotkowski, Z mczeskich dziejw Unii, Listy unitw wygnanych do Orenburskiej guberni, (przedmowa wydawcy), cz. I, wyd. 2., Krakw 1893, s. 10

- 42 -

niewyszukanych sw, nieszczliwych wygnacw i mczennikw za

wiar, ten prawdziwy gos woajcego na puszczy, ten straszliwy krzyk

ndzy, ucisku i ez. W niedugim czasie te listy dotary do caej prasy

polskiej. Ksidz Chotkowski po ich upublicznieniu otrzymywa kolejne,

pisane z Orenburskiej guberni prosto od unitw. W niniejszych listach

byy takie dowody gorcej wiary i chrzecijaskiego mstwa, e nie mona

im byo da zagin [] taka w nich prostota skromna i pokorna i taka

w nich mio Chrystusa widoczna100. Autor stwierdza, e listy te s

wiadectwem cierpienia i wiernoci Chrystusowi, pisali je ludzie

pochodzcy ze wsi, a jake s one pikne dlatego, e zawieraj prawd101.

Mimo wielkiego cierpienia zrodzonego przez krwawe

i bezwzgldne przeladowanie, unici chwalili Boga za to, e da im okazj

do wiadczenia o Jezusie Chrystusie, o katolicyzmie, ktre byo

wyznaniem posiadajcym dla nich warto najwysz. Im bardziej byli

wiadomi, e cierpi za wiar, tym bardziej ten fakt dodawa im otuchy.

Wadze carskie prboway ich moralnie zastraszy i pozostawi w sytuacji

bez wyjcia. Stawiano ich przed wyborem przyjcia lub odrzucenia

prawosawia i przestrzegano, e jeli urzdowej wiary nie przyjm, to

wszyscy zgin.

Unici cierpieli bez chci zemsty na swych przeladowcach. Bardzo

dodatni stron Podlasiakw, wynikajc z ich bezwiednego przejcia si

wielkim posannictwem dziejowym, jest to, e nie ma w nich ani ladu

jakiej chci zemsty, gniewu lub zoci oni wszystko co ich spotykao

przyjmowali jako dopust Boy z poddaniem, odwag i im tylko waciw

agodn a dumn pokor. Jak Chrystus oni przyjli krzy na swe ramiona.

Unici nie chwal si tym co przecierpieli wrcz przeciwnie z wielkim

trudem mona od nich wydoby jak opowie i to wypowiedzian z tak

100

Por. tame, s. 17. 101

Por. tame, s. 3-21.

- 43 -

prostot tak spokojnie i powanie, e ma si ochot caowa kraj ich

szaty102.

Lud Podlasia, lud krwi Chrystusow odkupiony widzia gorzkie

owoce prawosawia. Jak zapisaa Zofia Bukowiecka szlachetny czowiek

odczuwa potrzeb religii, dusza jest prawdziwie godna tego pokarmu, tak

jak ciao jest godne i potrzebuje chleba, bez religii marnieje i usycha, z ni

staje si siln i do powice dla blinich skor. Tylko ta religia jest

dobr, ktra wyplenia z naszych serc nienawi a szczepi w nich mio.

Unici mawiali, e tylko tych kapanw mog szanowa, ktrzy wanie

ucz ich tej mioci do Boga i wiata, a sami s wiadkami Chrystusa103.

Nieszczsny lud, ktry broni najdroszych skarbw sumienia

i serca, trwa cierpliwie pokadajc ufno w Bogu. O tym jak wielka bya

to wiara wiadcz sowa unitki, ktra stracia ma podczas obrony

wityni w Pratulinie, pocieszajc sw teciow wyznaa: Matko! Nie

paczcie straty syna, tak jak ja nie pacz straty ma; wszak oni ani za

zbrodni, ani za wystpki zabity; owszem cieszmy si raczej, e poleg za

wiar; o gdybym ja bya godna umrze z nim wczoraj104.

102

Por. W.P.C., Podlasie i Ziemia Chemska, s. 18-19. 103

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 41. 104

Por. H. Mocicki, Unici - wspomnienia z dziejw mczestwa, Warszawa 1918, s. 131.

- 44 -

ROZDZIA II

WALKA UNITW O WOLNO RELIGIJN I JEJ

KONSEKWENCJE W DEKANACIE WODAWSKIM W LATACH

1867-1905

W 1867 roku rozpocza si wojna prowadzona midzy dwiema

armiami chopskim ludem i onierzami cara. Rozegraa si przesawna

w dziejach Kocioa katolickiego walka, ktr nazywamy przeladowaniem

ludu unickiego na Podlasiu. Dziwna jest ta wojna, z jednej strony staj

onierze z nabit broni a z drugiej strony prosty lud ze wsi, bezbronny

jedynie z pieni na ustach i z yw nadziej w sercu, e dobry Bg swoich

wiernych nie opuci105.

Walka unitw o wolno religijn toczya si przez ponad

czterdzieci lat. Straszliwy dramat przeladowania wspczenie

niepojtego dla wielu rzdw i narodw oprcz moskiewskiego, gdzie

potworne rodki sam szatan wkada w rce, aby zdumie wiat

potwornoci [] dziaajc do ostatniej chwili pod mask obudn

zabezpieczenia dawnych wschodnich obrzdw, potrzebujc koniecznie do

tego duchownych tej wiary, a nie mogc si posuy miejscowym

duchowiestwem, dobrze znajcym niegodziwy zamiar rzdu i potworno

zbrodni zdrady prawego Kocioa, uyli za narzdzie wyrodnych unitw

105

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 36.

- 45 -

z Galicyi, poprzednio przez dugi czas moskiewskimi intrygami

przygotowywanymi106.

Jednak postawa ludu zaskoczya rzd moskiewski bowiem unici,

lud poczciwy gorco przywizany do wiary i swojego obrzdku broni

swojego wyznania. Do najtragiczniejszych wydarze doszo wanie na

Podlasiu107

.

Jakie czynniki mogy wpyn na tak postaw wiernych? Dlaczego

z tak determinacj unici opierali si rusyfikacji i sprawosawnieniu?

Czsto utosamiano narodowo polsk z Kocioem katolickim,

a unici rwnie stanowili czstk tego Kocioa108. Od dawna bowiem

ludno polska i rusiska ya zgodnie obok siebie, tyle e praktykujc

w dwch obrzdkach aciskim i unickim. Kapani uniccy i aciscy

pomagali sobie wzajemnie. Taka zgoda panowaa przez dugie lata, a do

dnia, gdy zerwaa si burza, ktra potargaa prac wiekw, zburzya dzieo

Boe, zalaa krwi wsie i miasta, mordem, poog, gwatem naznaczya

swe przejcia, wydara mienie tysicom ludzi, tysice innych pozbawia

ycia i do stp Boych posaa hufiec mczennikw, ktrzy mierci

zawiadczyli o bohaterstwie naszego narodu polskiego109.

W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiona walka unitw

o wolno religijn w wczesnym dekanacie wodawskim. Przedstawimy

krwawe przeladowania unitw podlaskich oraz ich cierpienia.

106

J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim, s. 1. 107

Por. E. Wilkowski, Unici na ziemi Chemskiej w latach 1875-1905. Wybrane zagadnienia, [w:] RCH, t. 4, 1998, s. 34. 108

Por. J. upiski, Dzieje grekokatolikw w Krlestwie Polskim po powstaniu styczniowym, Episteme, 23(2002), Olecko 2002, s. 225. 109

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 7, zob. te Z pamitnika ksidza unickiego, Warszawa 1916.

- 46 -

2.1. Stosunki wyznaniowe w dekanacie wodawskim w latach

1867-1905

Omawiany przedzia czasowy na Podlasiu by niezwykle burzliwy.

W poszczeglnych parafiach dekanatu wodawskiego dokonywao si

zacieke nawracanie unitw, ktrzy z wielk stanowczoci bronili wiary

swoich ojcw. Wierzyli gboko, i tylko w taki sposb mog przey te

trudne czasy przeladowa. Wadze carskie wypowiedziay wojn

o religi na Podlasiu midzy innymi w parafiach, ktre obejmoway

wczesny dekanat wodawski.

Zofia Bukowiecka pisze, e Podlasie mona miao porwna do

wiecznika picioramiennego, poniewa blaskiem mczeskiej zasugi

przymio ono wszystkie okolice kraju. Pi ramion wiecznika to pi

powiatw, tak jakby pi dekanatw unickich: janowski, wodawski,

sokoowski, radzyski i bialski. Kady z tych dekanatw posiada w swym

obrbie kilkanacie parafii, a kada parafia kilka albo te wicej wiosek.

Do tych dekanatw przynaleay miasteczka, ktrych mieszkacy podobnie

jak wocianie, bronili swoich cerkwi przed potopem prawosawia110.

Podlasie ta ziemia, o ktrej kiedy jeden z dostojnikw kocielnych

powiedzia, e kada jej cz jest krwi mczesk przesiknita. Mona

powiedzie, e na tej ziemi dokona si wielki cud, bowiem im silniejszy

by nacisk antypolski i antyunicki, tym bardziej hartowa si lud Podlaski.

Bardzo cika bya ta walka. Unici mwili jzykiem prostym, lud nie

wiedzia, e jest polskim nie wiedzia czsto nawet, e tu jest

Polska111.

110

Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 44. 111

Por. S. Kuczewski, Chemszczyzna, [w:] Podlasiak, 1924, nr 18, s. 3.

- 47 -

Wiek XIX uwaany za wiek postpu, cywilizacji i tak wspaniaych

hase jak: wolno, rwno, braterstwo, sta si na polskiej ziemi

widowni nowych barbarzyskich przeladowa religijnych i narodowych.

[] Carowie bojc si niespokojnych Polakw wszelkimi sposobami

starali si ich ujarzmi i unieszkodliwi. Rozumiejc dobrze, e nic

bardziej nie zespala narodu jak jedno religijna i nic tak nie rozrywa tej

jednoci, nie osabia pozycji rzdu i potgi pastwa, jak rozbicie i walki

religijne, starali si pozyskiwa Polakw dla prawosawia,

a w konsekwencji dla Rosji, w celu stworzenia potnego imperium

jednego jzyka i jednej religii. Rzd carski postanowi najpierw

zlikwidowa Koci unicki a nastpnie aciski112.

Rzd rosyjski rozpocz otwart walk z Uni spostrzeono, e

unici majc zamknite wasne kocioy, szukaj pociechy religijnej

w ssiednich parafiach rzymskokatolickich wwczas rozpocza si akcja

likwidacja parafii aciskich i masowe zamykanie kociow.113

Rzymskokatolicka diecezja podlaska114

zostaa skasowana przez cara

Aleksandra II dnia 22 V 1867 roku115

i przyczona do diecezji lubelskiej.

Zamknito seminarium duchowne. Dnia 13 VIII 1867 roku bpa Beniamina

Szymaskiego wywieziono do klasztoru ojcw Kapucynw w omy,

w guberni augustowskiej. Tam te, po p roku przebywania, z alu umar.

W kolejnych latach wadze carskie skutecznie odsuway duchowiestwo

112

K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich, s. 13. 113

Por. F. Rzemieniuk, Unici Polscy 1596 1946, Siedlce 1998, s. 63. 114

W 1818 roku (2. lipca 1818 Bulla Piusa VII Ex imposita nobis) obszar wojewdztwa podlaskiego wyeliminowano pod wzgldem kocielnym i utworzono diecezj podlask, ktra przetrwaa istnieniem do roku 1867. Obja ona ogem 118 parafii a powstaa przez wydzielenie szeregu parafii dawnych diecezji: 55 diecezji uckiej (ucko-ytomierskiej), 21 poznaskiej, 3 pockiej, 36 krakowskiej (po roku 1790 chemskiej, nastpnie lubelskiej), i 3 parafii chemskiej (pniej lubelskiej) Por. K. Sochaniewicz, Stosunki narodowociowo wyznaniowe w diecezyi podlaskiej w r. 1863, Zamo 1918, s. 15. 115

Rok 1867 to likwidacja diecezji podlaskiej, ktra bya przygotowaniem do walki z unitami.

- 48 -

rzymskokatolickie od spraw unickich116

. Rzd rosyjski zamkn wiele

wity na Podlasiu na terenie byej diecezji podlaskiej. Rwnie car

Aleksander II zamkn wiele klasztorw katolickich, uwaajc je za ostoje

wiary i polskoci. Wyda te dekret na mocy ktrego, wszyscy unici bez

wyjtku zostali zapisani jako nowi czonkowie cerkwi117. Take na terenie

wczesnego dekanatu wodawskiego midzy innymi w Orchwku

i w Opolu. Rosyjskie wadze podjy akcj likwidacji unii hasem ocalenia

cerkwi unickiej od pochonicia jej przez latynizm118. Cerkiew unicka

miaa by uchroniona przez prawosawie od wszelakich wpyww

katolicyzmu. Takie uderzenie w diecezj podlask bardzo mocno osabio

unitw, ktrzy odtd musieli coraz bardziej liczy tylko na siebie.

Rozpoczo si tzw. oczyszczanie obrzdku i unickich wity

z aciskich naleciaoci. Wadze carskie robiy co mogy,