181
UNIVERSITÄTS- UND LANDESBIBLIOTHEK DÜSSELDORF Universitätsstr. 1, Gebäude 24.41, 40225 Düsseldorf http://www.uni-duesseldorf.de/WWW/ulb/sosa.html Sign.: Ms. A 1. Testamentum Vetus Pergament, 134 Bll., 39 x 34,5 cm Jeweils zu Beginn der einzelnen Bücher mehrfarbige Initialen mit Flechtbandornament. Köln, Benediktinerabtei Groß St. Martin: 3. Viertel 11. Jh. - fol. 1r-87r Regum I-IV cum prologo Hieronymi; fol. 87r-134r Paralipomenon I-II cum prologo Hieronymi - Incipit praefatio s(an)c(t)i Hieronimi in libros Regu(m)...-...id est Paralypomenon. hoc est verba dierum habet versus II.C. Sign.: Ms. A 2. Biblia Sacra Pergament, 269 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 48 x 33 cm, zweispaltig Zahlreiche mehrfarbige Ornament- und Miniaturinitialen. Köln: 3. Viertel 12. Jh. - fol. 1r-26v Hieremias cum prologo Hieronymi; fol. 26v-29v Baruch; fol. 29v- 32r Lamentationes; fol. 32r-39v Apocalypsis cum prologo Hieronymi; fol 40r Prologus Hieronymi in Epistola Iacobi; fol. 40r-47v Epistolae catholicae; fol. 47v-63v Actus Apostolorum cum prologo Hieronymi; fol. 64r-75r Proverbia cum prologo; fol. 75r-79r Ecclesiastes; fol. 79r-80v Canticum canticorum; fol. 80v-88v Sapientia; fol. 88v-108v Ecclesiasticus; fol. 108v-121r Iob cum prologo Hieronymi; fol. 121r-126r Tobias cum prologo Hieronymi; fol. 126r-132v Iudith cum prologo Hieronymi; fol. 132v-139r Hester cum duobus prologis; fol. 139r- 151r Ezras I-II cum prologis Hieronymi; fol. 151r-178v Macchabaeorum I-II; fol. 178v-203r Hiezechiel cum prologo Hieronymi; fol. 203r-214v Danihel 1,1- 14,41 cum prologo Hieronymi; fol. 214v-237r Duodecim prophetae minores

UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

  • Upload
    dongoc

  • View
    244

  • Download
    2

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Universitätsstr. 1, Gebäude 24.41, 40225 Düsseldorfhttp://www.uni-duesseldorf.de/WWW/ulb/sosa.html

Sign.: Ms. A 1.

Testamentum VetusPergament, 134 Bll., 39 x 34,5 cmJeweils zu Beginn der einzelnen Bücher mehrfarbige Initialen mit Flechtband ornament.Köln, Benediktinerabtei Groß St. Martin: 3. Viertel 11. Jh.

- fol. 1r-87r Regum I-IV cum prologo Hieronymi; fol. 87r-134r Paralipome non I-II cum prologo Hieronymi -

Incipit praefatio s(an)c(t)i Hieronimi in libros Regu(m)...-...id est Paralypomenon. hoc est verba dierum habet versus II.C.

Sign.: Ms. A 2.

Biblia SacraPergament, 269 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 48 x 33 cm, zweispal tigZahlreiche mehrfarbige Ornament- und Miniaturinitialen.Köln: 3. Viertel 12. Jh.

- fol. 1r-26v Hieremias cum prologo Hieronymi; fol. 26v-29v Baruch; fol. 29v-32r Lamentationes; fol. 32r-39v Apocalypsis cum prologo Hieronymi; fol 40r Prologus Hieronymi in Epistola Iacobi; fol. 40r-47v Epistolae catholi cae; fol. 47v-63v Actus Apostolorum cum prologo Hieronymi; fol. 64r-75r Proverbia cum prologo; fol. 75r-79r Ecclesiastes; fol. 79r-80v Canticum can ticorum; fol. 80v-88v Sapientia; fol. 88v-108v Ecclesiasticus; fol. 108v-121r Iob cum prologo Hieronymi; fol. 121r-126r Tobias cum prologo Hie ronymi; fol. 126r-132v Iudith cum prologo Hieronymi; fol. 132v-139r Hester cum duobus prologis; fol. 139r-151r Ezras I-II cum prologis Hieronymi; fol. 151r-178v Macchabaeorum I-II; fol. 178v-203r Hiezechiel cum prologo Hie ronymi; fol. 203r-214v Danihel 1,1-14,41 cum prologo Hieronymi; fol. 214v-237r Duodecim prophetae minores

Page 2: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

cum prologis variis; fol. 237r-258v Isaias cum duobus prologis; fol. 258v-265r Glossarium in libros Veteris et Novi Testamentum; fol. 265r-269v (Pseudo-)Marcellus: Passio sanc torum aposto lorum Petri et Pauli; fol. 269v Prologus in passionem sanctorum apo stolorum Petri et Pauli (BHL 6663a) -

Incipit p(rae)fatio s(an)c(t)i Iheronimi pr(es)b(yte)ri in Iheremiam p(ro)phetam...-...ab ipso principe apostolorum petro sumamus exordium expli(ci)tZwei Hände.Vorbesitzer: Köln, Benediktinerabtei Groß St. Martin; Düsseldorf, Stift St. Marien und St. Lambertus.

Sign.: Ms. A 3.

Testamentum VetusPergament, 166 Bll., 52 x 35,5 cm, zweispaltigEinfarbige rote oder grüne Zierinitialen mit Rankenornament.Altenberg, Cistercienserabtei: Ende 12. Jh.

- fol. 1r-30r Paralipomenon I-II cum prologo Hieronymi; fol. 30v leer; fol. 31r-43v Proverbia cum prologis variis; fol. 43v-47v Ecclesiastes; fol. 48r-50r Canticum canticorum; fol. 50r-58v Sapientia; fol. 58v-82v Ecclesiasticus; fol. 82v-97v Iob cum prologo Hieronymi; fol. 97v-102v Tobias 1,1-13,12 cum prologo Hieronymi; fol. 103r-110r Iudith 2,1-16,31; fol. 110r-117r Hesther cum duobus prologis; fol. 117r-131v Ezras I-II cum prologo Hieronymi; fol. 131v-164v Macchabaeorum I-II cum prologo Hieronymi; fol. 165rv Nota; fol. 165v Prologus Hieronymi in Ecclesiasten -

Si septuaginta int(er)p(re)tu(m) pura et ut ab eis in g(r)aecum v(er)sa est...-...fonte veritatis omisso opinionu(m) rivulas consectarer. Explicit prologusDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek Ms. A 3 und A 4 (Nr. 445) sind zwei Teile ei ner mehrbändigen Abschrift des Alten Testaments aus der Ci ster cienserabtei Altenberg.

Sign.: Ms. A 4.

Testamentum Vetus

Page 3: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Pergament, 187 Bll., 47 x 33 cm, zweispaltigZwei- bis dreifarbige Zierinitialen mit vegetabilen und zoomorphen Motiven.Altenberg, Cistercienserabtei: Ende 12. Jh.

- fol. 1r-2v Hieronymus: Epistola ad Paulinum presbyterum (ep. 53); fol. 3r-26r Genesis; fol. 26r-47r Exodus; fol. 47v-62r Leviticus; fol. 62r-81r Nu meri; fol. 81r-99v Deuteronomium; fol. 99v-111v Iosue cum prologo Hie ronymi; fol. 111v-124r Iudicum; fol. 124r-125v Ruth; fol. 125v-187v Regum I-IV -

Incipit ep(isto)la s(an)c(t)i ieronimi p(res)b(yte)ri ad paulinum...-...p(er) singulos dies omnibus dieb(us) vitae su[ae]. Explicit liber regu(m) quart(us)Düsseldorf, UB: Ms. A 4 und Düsseldorf, UB: Ms. A 3 sind zwei Teile ei ner mehrbändigen Abschrift des Alten Testaments aus der Cistercienserabtei Al tenberg.

Sign.: Ms. A 5.

Testamentum VetusPergament, 404 Bll., 48,5 x 34,5 cm, zweispaltigFol. 6v Miniatureninitiale, die sich über die gesamte linke Spalte der Seite er streckt. Dargestellt ist die Schöpfungsgeschichte in sieben aneinandergereih ten Medaillons. Darüber hinaus zahlreiche rot-blaue Zierinitialen mit fi li granem Ornament.Köln (?): um 1310

- fol. 1r-5r Hieronymus: Epistola ad Paulinum presbyterum (ep. 53); fol. 5r-6r Prologus Hieronymi in Pentateuchum ad Desiderium; fol. 6v-131v Penta teuchus; fol. 132r-148v Iosue cum prologo Hieronymi; fol. 148v-165r Iudi cum cum prologo Hieronymi; fol. 165r-167r Ruth cum prologo Hieronymi; fol. 168r-244v Regum I-IV cum prologo Hieronymi; fol. 244v-283v Parali pomenon I-II cum prologo Hieronymi; fol. 283v-284r Oratio Manasse; fol. 284r-298v Ezras I-II cum prologo Hieronymi; fol. 299r-308r Ezras III; fol. 308r-313v Tobias cum prologo Hieronymi; fol. 313v-321v Iudith cum pro logo Hieronymi; fol. 321v-329r Hesther cum duobus prologis; fol. 329r-344r Iob cum duobus prologis; fol. 344v leer; fol. 345r-359r Proverbia cum pro logo Hieronymi; fol. 359r-364r Ecclesiastes cum prologo Hieronymi; fol. 364r-366v Canticum canticorum cum prologo Hieronymi; fol. 366v-377r Sa pientia cum prologo Hieronymi; fol. 377r-404v Ecclesiasticus cum prologo Hieronymi; fol. 404v Prologus Hieronymi in Isaiam (fragmentarisch) -

Page 4: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipit epistola sancti Ih(er)onimi ad Paulinu(m) p(res)b(yte)r(u)m...-...nec habe(n)s quiq(ua)m in eloquio rusticitatisVorbesitzer: Köln, Benediktinerabtei Groß St. Martin; Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. A 6.

Testamentum VetusPergament, 216 Bll., 31 x 21,5 cmBraune und braun-rote Initialen mit Flechtbandornament.St. Amand, Benediktinerabtei (?): Anfang 9. Jh.

- fol. 1rv Federproben und Besitzvermerk; fol. 2r-48v Hiezechiel cum pro logo Hieronymi; fol. 48v-71v Danihel cum prologo Hieronymi; fol. 72r-118r Isaias cum prologo Hieronymi; fol. 119r-173v Hieremias cum prologo Hie ronymi; fol. 173v-177v Lamentationes; fol. 177v-215v Duodecim prophetae minores; fol. 216r Federproben. Auf fol. 50r befi ndet sich zudem eine alt sächsische Glosse von einer Hand des 10. Jh.s -

Hiezechiel propheta cum ioachim rege iuda captivus ductus est...-...Explict liber prophetarum feliciter amenVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. A 7.

Testamentum VetusPergament, 152 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 25,5 x 19,5 cm, zwei spaltigZwei- bis dreifarbige Zierinitialen, zum Teil mit Filigranornamentik bzw. ve getabilen Motiven und Verwendung von Blattgold.Mitte 15. Jh.

- fol. 1r-17v Proverbia cum prologis Hieronymi; fol. 17v-23v Ecclesiastes; fol. 23v-25v Canticum canticorum 1,1-7,4; fol. 26v fehlt; fol. 27r-38v Sapi entia cum prologo; fol. 38v-72v Ecclesiasticus cum prologo; fol. 72v-90v Iob cum duobus prologis Hieronymi; fol. 90v-97v Tobias cum prologo Hie ronymi; fol. 97v-106v Iudith cum prologo Hieronymi; fol. 106v-115v Hester cum duobus prologis; fol.

Page 5: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

115r-152r Macchabaeorum I-II cum prologo; fol. 152v leer -

Incipit praefatio sancti Iheronimi presbiteri in Proverbia Salomonis...-...Hic ergo erit co(n)sum(m)atus.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. A 8.

Biblia SacraPergament, 136 Bll., 25,5 x 18,7 cm, zweispaltigRot-blaue Zierinitialen mit fi ligraner Ornamentik.2. Hälfte 14. Jh.

- fol. 1r-7v Tobias cum prologo Hieronymi; fol. 8r-24v Iob cum duobus prologis; fol. 25r-39r Proverbia cum prologo Hieronymi; fol. 39r-44v Eccle siastes cum prologo Hieronymi; fol. 44v-47r Canticum canticorum; fol. 47r-57v Sapientia cum prologo (Stegmüller 468); fol. 57v-87r Ecclesiasticus; fol. 87v-96v Epistola Pauli ad Romanos; fol. 96v-104v Epistola Pauli ad Corin thios I 1,1-16,10; fol. 105r-106v Epistola Pauli ad Ephesios, ab 3,10; fol. 106v-108v Epistola Pauli ad Philippenses; fol 108v-110v Epistola Pauli ad Colossenses; fol. 111r-113v Epistola Pauli ad Thessalonicienses I-II; fol. 113v-117v Epistola Pauli ad Timotheum I-II; fol. 117v-118v Epistola Pauli ad Titum; fol. 118v-119r Epistola Pauli ad Philemonem; fol. 119v-125v Epistola ad Hebraeos; fol. 125v-126r Prologus (Pseudo-)Hieronymi in Epistolas catholicas; fol. 126r-135v Epistolae catholicae; fol. 136rv Confi teor, Gloria, Oratio -

Incipit prolog(us) s(upe)r libru(m) Tobiae....-...in saecula gloria proVorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus); Johannes von Deutzenfeld, Scholaster des Chorherrenstiftes St. Severin in Köln.

Sign.: Ms. A 9.

Isaias cum glossa Hugonis de S. CaroPergament, 100 Bll., 34,5 x 24,5 cmFol. 4r Schmuckinitiale mit Goldgrundierung; fol. 5r Miniaturinitiale mit Verwendung von Blattgold.Nordfrankreich (?): um 1240/50

Page 6: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

ut cum pace sua...-...dicet sic libellus [i.f. unleserlich]Vorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. A 10.

Theologische SammelhandschriftPergament, 137 Bll., 33 x 24 cm, zweispaltigFol. 1r gerahmte Spaltbreitinitiale mit vegetabilen und zoomorphen Motiven; fol. 5r-7v Kanontafeln; rot-blau-grüne Zierinitialen.Altenberg, Cistercienserabtei (?): Ende 12. Jh.

- fol. 1v-2v Hieronymus: Epistola ad Damasum; fol. 2v-3v Ders.: Prologus in Commentariis in Evangelium Matthaei libris IV; fol. 3v-4v Hieronymus: Epi stola ad Cyprianum; fol. 4rv Prologus in Evangelium secundum Matthaeum; fol. 4v Verzeichnis der Wundererzählungen in den 4 Evangelien; fol. 5r-7v Kanontafeln; fol. 8r-103r Evangeliar mit Konkordanzvermerken auf den Blatträndern. Jedem einzelnen Evangelium ist der sog. Prologus monar chi anus vorangestellt. fol. 103v theologisches Fragment, von einer Hand des 14. Jh.s nachgetragen; fol. 104r-116r Paschasius Radbertus: Epistola ad Pau lam et Eustochium de assumptione Mariae; fol. 116r-118v (Pseudo-)Ilde fon sus Toletanus: Sermo 3; fol. 118v-124r Petrus Damiani: Sermo 63; fol. 124r-129v Ders.: Sermo 64; fol. 130r-132v (Pseudo-)Augustinus/Anselmus Can tuari ensis: De assumptione Beatae Mariae Virginis liber I, cap. 1 (Anfang und Ende fehlen); fol. 133r-137v (Pseudo-)Amphilochius: Vita Basilii Cae sariensis, von einer Hand des frühen 13. Jh.s nachgetragen -

Incipit praefatio sancti Iheronimi presbyteri ad Damasum...-...est impiu(m) eicere orthodoxos ex eccl(es)ia eor(um) et co(n)stitutis

Sign.: Ms. A 11.

Evangelium secundum Matthaeum cum glossa ordinariaPergament, 94 Bll. (+ je 3 vor- bzw. nachgeh. Bll.), 34,5 x 25 cmFol. 1r, fol. 2r rot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.Frankreich: 1. Hälfte 13. Jh.

Page 7: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r-2r Prologus monarchianus in evangelium secundum Matthaeum; fol. 2r-94v Evangelium secundum Matthaeum cum glossa ordinaria -

Mathaeus ex iudea sicut in ordine primus ponitur...-...ibi eum videbitis ecce p(rae)dixi vob(is) et exier(unt)Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent; Johannes und Bruno Ro deneve de Dyngeden (15. Jh.).

Sign.: Ms. A 12.

Evangelium secundum Lucam et secundum Iohannem cum glossa ordinariaPergament, 186 Bll., 28,5 x 20 cmFol. 111r, 112r Schmuckinitiale.Norditalien: Mitte 13. Jh.

- fol. 1v-110v Evangelium secundum Lucam cum glossa ordinaria; fol. 111r-186r Evangelium secundum Iohannem cum glossa ordinaria; fol. 186v leer -

Lucas de omnib(us) que fecit Jesus...-...hic liber est scriptus qui scripsit sit benedictusVorbesitzer: Pastor von St. Dionysius in Essen-Borbeck; Werden a.d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. A 13.

Evangelium secundum Johannem cum glossa ordinariaPergament, 93 Bll., 26,5 x 17 cmFol. 4r, fol. 6r Miniaturinitialen.Nordfrankreich: 1. Drittel 13. Jh.

- fol. 1rv Auszüge aus einem zeitgenössischen Sakramentar; fol. 2v-3r Eides formeln für verschiedene kirchliche Ämter, von einer Hand des frühen 16. Jh.s nachgetragen; fol. 3v leer; fol. 4r-5v Prologus monarchianus in Evange lium secun dum Iohannem; fol. 6r-90v Evangelium secundum Iohannem cum glossa or dinaria; fol. 90v Nota; fol. 91r-92r weitere Eidesformeln für ver schiedene kirchliche Ämter, von einer Hand des 18. Jh.s nachgetragen; fol. 93rv wei tere

Page 8: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Auszüge aus dem o.g. Sakramentar -

[sa]lutaris potabit illu(m) do(mi)n(u)s n(oste)r...-...quam in usum humani generisVorbesitzer: Nideggen, Kollegiatstift (Ende 15. Jh.); Jülich, Kollegiatstift (1569); Michael Frissemius aus Friesheim, Pastor an der Pfarrkirche in Ober zier.

Sign.: Ms. A 14.

Testamentum NovumPergament, 147 Bll., 28 x 20,5 cmFol. 120v und fol. 121r Federzeichnungen des 10. Jh.s, die Titus als Schrei benden und Paulus unter göttlicher Inspiration darstellen.Nordwestdeutschland: um 800

- fol. 1r leer; fol. 1v Kapitelverzeichnis zur Epistola Iudae; fol. 2r Federpro ben; fol. 2v-3r Inhaltsübersicht; fol. 3r-5v Prologus Pelagii(?) in Epistolas Pauli; fol. 5v-6r Versus Damasi; fol. 6r-8r Prologus Pelagii in Epistolam Pauli ad Romanos; fol. 8r-27v Epistola Pauli ad Romanos; fol. 27v-58v Epi stola Pauli ad Corinthios I-II; fol 58v-65v Epistola Pauli ad Galatas; fol. 66r-74r Epistola Pauli ad Ephesios; fol. 74v-80r Epistola Pauli ad Philippenses; fol. 80v-87v Epistola Pauli ad Thessalonicienses I-II; fol. 87v-92r Epistola Pauli ad Colossenses; fol. 92r-100v Epistola Pauli ad Timotheum I-II; fol. 100v-103r Epistola Pauli ad Titum; fol. 103rv Epistola Pauli ad Philemonem; fol. 104r-119r Epistola Pauli ad Hebraeos cum prologo (Stegmüller 793); fol. 119v und fol. 120v Federzeichnungen aus dem 10. Jh.; fol. 121r-127r Epi stola Iacobi cum prologo (Stegmüller 809); fol. 127v-137r Epistolae Petri I-II; fol. 137r-143v Epistolae Iohannis I-III; fol. 144r-145r Epistola Iudae; fol. 145v nachgetragene Prologe zu den Epistolae Petri (Stegmüller 816, 818). Auf fol. 4r und 7v befi nden sich außerdem einige ahd. Glossen. -

Incipiunt capitula. De falsis doctrinibus...-...et nunc et in omnia saecula s(ae)c(u)lorum amen;Zwei Hände.Der Cod. Reg. lat. 9 der Bibliotheca Vaticana weist Parallelen bei der Text überlieferung auf.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Page 9: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. A 15.

Concordantiae evangeliorumPergament, 318 Bll., 22 x 15 cm, zweispaltigMitte 14. Jh.

- fol. 1rv Fragment; fol. 2r Ablässe, von einer Hand des 14. Jh.s nach getragen; fol. 2v leer; fol. 3r-308v Concordantiae evangeliorum; fol. 309r-311r Register; fol. 311r-318v Auszüge aus einem Sakramentar; fol. 318v weitere Bene diktionsformeln von einer Hand des 16. Jh.s -

Absconditus deus carne...-...quor(um) p(ro)secutio media(n)tib(us) istis c(on)cordantiis studenti patebitVorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. A 16.

Petrus Riga <Remensis>:Aurora cum glossisPergament, 271 Bll., 21,8 x 13,5 cmBlau-rote Zierinitialen.2. Hälfte 13. Jh.

- fol. 1r Praefatio (Der Text entspricht Aurora Petri Rigae Biblia versifi cata. Hrsg. von P.E. Beichner. Bd. 1. Notre Dame (Indiana) 1965, Preface VII) so wie Aegidius Parisiensis: Praefatio (P.E. Beichner, a.a.O., Preface IV); fol. 1r-2r Praefatio (P.E. Beichner, a.a.O., Preface V); fol. 2r-3r Prologus magi stralis (P.E. Beichner, a.a.O., Preface II); fol. 3rv Petrus Remensis <Riga>: Praefatio (P.E. Beichner, a.a.O., Preface III); fol. 3v-4r Aegidius Pari siensis: Prologus (P.E. Beichner, a.a.O., Preface VIII); fol. 4v-5r Petrus Comestor: Sermo in purifi catione Beatae Mariae Virginis (Schneyer 4, 643); fol. 5v leer; fol. 6r Gebetsfragment; fol. 6v leer; fol. 7r-271r Petrus Riga <Re men sis>: Aurora. Der Text entspricht im wesentlichen der 1. Aegidius redaktion und ist mit Glossen versehen, die teilweise von einer Hand des 16. Jh.s stammen. -

Opus metric(um) Petri Rigae utru(m)qu(e) co(m)plectus testamentu(m)....-...per ordine(m) al phabet[icum] explicit

Page 10: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Drei Hände.Zahlreiche Nachträge späterer Hände.Vorbesitzer: Helmstedt, Benediktinerabtei St. Ludger; Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. A 17.

Testamentum VetusPapier, 309 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 28,5 x 21 cm, zweispaltigBlau-rot-grüne Zierinitialen.Münster, Fraterhaus zum Springborn: um 1450

- fol. 1r-5r Hieronymus: Epistola ad Paulinum presbyterum (ep. 53); fol. 5r-6r Prologus Hieronymi in Pentateuchum; fol. 6r-40r Genesis; fol. 40r-66v Exodus; fol. 66v-85r Leviticus; fol. 85r-111v Numeri; fol. 111v-135r Deute ronomium; fol. 135r-151v Iosue cum prologo Hieronymi; fol. 151v-167v Iudicum; fol. 168r-170v Ruth; fol. 170v-250v Regum I-IV cum prologo ga leato Hieronymi; fol. 251r-252v leer; fol. 253r-291r Paralipomenon I-II cum prologo Hieronymi; fol. 291v-306v Ezras I-II cum prologo; fol. 306v-309v leer -

Incipit prologus s(an)c(t)i Iheronimi presbiteri ad Paulin(am)...-...Memento mei deus meus in bonu(m). Amen.Vorbesitzer: Coesfeld, Augustiner-Chorfrauenstift Marienbrink.

Sign.: Ms. A 19.

Testamentum Vetus („Heptateuchfragment“)Pergament, 31 Bll., 30,5 x 21,5 cm (Bl. 17: 13 x 20,3 cm), zweispaltigWerden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger (?): Anfang 9. Jh.

- fol. 1rv Leviticus 2,21-4,18; fol. 2rv Leviticus 11,10-13,4; fol. 3rv Leviti cus 7,33-9,7; fol. 4rv Leviticus 13,5-51; fol. 5rv Leviticus 4,18-6,10; fol. 6rv Leviticus 9,7-11,10; fol. 7rv Leviticus 6,11-7,33; fol. 8r-9v Numeri 28,17-31,24; fol. 10rv Deutero nomium, Inhaltsübersicht und 1,1-8; fol. 11rv Numeri 24,7-26,7; fol. 12rv Numeri 33,43-35,12; fol. 13rv Numeri 26,61-28,17; fol. 14rv Numeri 31,24-32,22; fol. 15rv Genesis, fragmentarische In halts übersicht; fol. 16rv

Page 11: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Deute ronomium 3,3-4,9; fol. 17rv Genesis 3,13-4,12 (unvoll ständig); fol. 18rv Ge nesis 33,14-35,6; fol. 19rv Genesis 36,29-37,32; fol. 20rv Exodus 21,18-22,18; fol. 21rv Exodus 29,44-31,6; fol. 22rv Nu meri 35,13-36,13 und Deu tero nomium, Inhaltsübersicht; fol. 23rv Deutero nomium 4,9-45; fol. 24rv Deu teronomium 4,45-6,5; fol. 25rv Deuterono mium 6,5-7,20; fol. 26rv Deu teronomium 9,8-10,14; fol. 27rv Deuterono mium 10,15-12,1; fol. 28rv Deu tero nomium 13,6-15,6; fol. 29rv Deutero nomium 15,6-16,22; fol. 30rv Iosue 17,6-18,19; fol. 31rv Iudicum 2,4-3,21. Um 1500 diente die zerlegte Hs. als Buchbindermakulatur, die ursprüngliche Anordnung ist verloren ge gangen und die Hs. daher nicht foliiert. Die Zäh lung entspricht der Anord nung der Blätter, die der Handschriftencensus Rheinland im Juli 1990 vorge funden hat. -

d(omi)no; quod autem reliquo fuerit...-...fi xitq(ue) in ventre eius

Sign.: Ms. B 1.

Albertus Magnus:Summa theologiae sive de mirabili scientia Dei (lib. II)Papier, 390 Bll., 28 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 1r Schmuckinitiale; fol. 166r Miniaturinitiale.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1514

- fol. 1r-382v Albertus Magnus: Summa theologiae sive de mirabilia scientia Dei (lib. II); fol. 383r-389r Inhaltsverzeichnis, im Jahr 1548 nachgetragen; fol. 389v-390v leer. Als Textvorlagen dienten ein mittlerweile verschollener Kodex aus dem Au gustiner-Chorherrenstift Neuss sowie VD 16 A 1360 -

Exodi t(ri)cesimo q(ua)rto dicitur...-...si archiepicopi no(n) haberent potestatem limitata(m)Schreiber: Jordanus Traiectensis.

Sign.: Ms. B 2.

Theologische SammelhandschriftPapier, 271 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 28,5 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1497

Page 12: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r Inhaltsverzeichnis; fol. 1v leer; fol. 2r-95v Guerricus de S. Quen tino: De muliere forti; fol. 96r-98v leer; fol. 99r-106r Ambrosius Mediola nensis: De incarnationis domi nicae sacramento; fol. 106v-144v Ders.: De poenitentia libri II; fol. 144v-177v Ders.: De virginibus; fol. 177v-199r Ders.: De viduis; fol. 199v-209v Ders.: De institutione virgi nis; fol. 209v-232r Ders.: De fi de ad Gratianum Augustum; fol. 232r-271r Ders.: De spiritu sancto; fol. 271v-273v leer -

Incipit liber sermonu(m) d(omi)ni Alberti magni sup(er) mulier(em) fortem...-...po(n)tifi ces ia(m) migravera(n)t cu(m) b(ea)to Anthonio:Schreiber: Wilhelmus Oerdingensis.

Sign.: Ms. B 2a an: M.Th.u.Sch. 12 (Ink.).

Johannes Castellensis: De fi ne religiosae perfectionisPapier, 7 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltig15. Jh.

- Die Handschrift ist an die Inkunabel GW 678 angebunden. -

Incipit liber Alberti magni de adhaere(n)do deo...-...et ulti(m)a p(er)fec(t)io(n)e ho(min)is i(n) hac vita q(ua)ntu(m) possibile est.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 3.

SammelhandschriftPergament, 306 Bll., 23 x 17 cmNordfrankreich: Anfang 9. Jh.

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v-24v Excerpta variorum patrum de libro Ge nesis; fol. 25r-73r Alcuinus: Interrogationes et responsiones in Genesim; fol. 73r-84r De benedictionibus patriarcharum; fol. 84v-95r Collectio senten tiarum de libro Regum; fol. 95r-100v Proverbia (Auszug); fol. 101r-107v Canticum canticorum; fol. 107v-134r Tractatus in Canticum canticorum; fol. 134r-160v Gregorius I papa: Expositio in Canticum canticorum; fol. 161r-168v Sententiae de libris Isaiae, Hieremiae et Hiezechielis; fol. 169r-186r Commentaria in Epistolas Pauli;

Page 13: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fol. 186r-196v Epistolae Pauli ad Ti motheum I,II; fol. 196v-198r Epistola Pauli ad Titum; fol. 198v-204v Epi stola Iacobi; fol. 205r-209v Epistolae Petri I,II; fol. 209v-213r Epistola Io hannis I (Auszug); fol. 213v-215r Epistola Iudae; fol. 215r-228v Apocalypsis; fol. 229r-234v theologisches Fragment; fol. 234v-239v Homilia in vigiliam nativitatis domini; fol. 240v-252r Vita Euphrosinae (BHL 2723); fol. 252r-255v Vita Marinae (BHL 5528); fol. 255v-271v Hymnarium; fol. 272r-279v Cantica; fol. 280r-290v Aurelius Augustinus Hipponensis: De opere mona chorum liber I (Auszug); fol. 291r-304v Ders.: De disciplina chri stiana; fol. 304v-305r Nota; fol. 305v Brief einer Essener Klosterschülerin, 9./10. Jh. („Domina magistra Fehlin...“); fol. 306r Federproben -

Sent[ent]iae de Libro Genesis. Dixit quoque D(eu)s...-...Valete In d(omi)noVorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 4.

Alcuinus: Commentaria in sancti Johannis evangeliumPergament, 223 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 32,5 x 22 cmFol. 7v einfarbige I-Initiale mit Flechtbandornament.1. Hälfte 9. Jh.

- fol. Iv Federproben und Katalog der Bibliothek des Essener Damenstifts; fol. 1r-2r Epistola famularum Gislae et Rectrudis ad Alcuinum; fol. 2r-5r Al cuinus: Epistola ad Gislam et Rectrudem; fol. 5v-7r Kapitelverzeichnis; fol. 7v-223v Alcuinus: Commentaria in sancti Johannis evangelium (lib. I-lib. VII, cap. 46) -

Venerando patri nobis que cum summo honori a(m)plectando albino magistro...-...visionis et allocutionis meruit crebra consola[tione revelari]Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 5.

Theologische SammelhandschriftPapier, 363 Bll., 29,5 x 20 cm

Page 14: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Niederrhein: um 1461

- fol. 1r-17r Henricus de Frimaria sen.: Praeceptorium <Expositio deca logi> (Bloomfi eld-Guyot 0526); fol. 17v-24r Petrus de Alliaco: Meditatio in septem psalmos poenitentiales; fol. 24v leer; fol. 25rv fol. Nota; 26r-29r De vita Christi; fol. 29v-36r De Johanne Baptista; fol. 36r-38v De blasphemia; fol. 38v leer; fol. 39r-111r Expositio missae. Es handelt sich um eine anonyme Bearbeitung des Rationale divinorum offi ciorum von Guilelmus Du rantus. Fol. 111r-113v Computus calendarii secundum Rationale divinorum offi ciorum (unvollständig); fol. 114r-116v leer; fol. 117r-343r Albertus de Sigeberg: Expositio in Biblia sacra; fol. 343v-351r Kapitelverzeichnis; fol. 351v-353v leer; fol. 354r-357r Exzerpte aus verschiedenen Werken des Alphonsus Bonihominis; fol. 357rv Auszug aus Flavius Josephus translat. Rufi no Tyrannio <Aquileiensi>: Antiquitates Iudaicae; fol. 358r-359v Diet rich von Coelde: Christenspiegel (lat.); fol. 359v-363r theologische Frag mente; fol. 363v leer -

Audi isr[ae]l p(rae)cepta d(omi)ni et ea in corde tuo quasi in libro scribe...-...nullo iure sit p(ro)hibitu(m)Schreiber: Gerardus de Capella; Arnolt Berck.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 6.

SammelhandschriftPapier, 244 Bll., 28,5 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r blau-rote Zierinitiale mit vegetabilem Motiv.15. Jh.

- fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-113v Ambrosius Mediolanensis: Epistolae 7, 65, 67, 27, 4, 28, 37, 39, 59, 38, 29, 30, 31, 33, 59, 76, 52, 88, 81, 70, 71, 77, 34, 35, 36, 82, 53, 54, 58, 50, 43, 44, 48, 49, 45, 83, 2, 47, 55, 46, 32, 87, 86, 3, 68, 85, 66, 25, 15, 16, 91, 64, 8, 5, 6, 14, 84, 90, 89, 19, 73, 74, 75, 78, 26, 72, 56, 17; fol. 114r-116r Symmachi relatio III; fol. 116r-127r Am brosius Mediolanensis: Epistolae 18, 40, 21; fol. 127r-136v Ders.: Sermo con tra Auxentium de basilicis tradendis; fol. 137r-145r Ders.: De obitu Theo do sii; fol. 145v-147v Ders.: Epistola 22; fol. 148r-157v Ders.: De Na buthae; fol. 158r-159v Ders.: Epistolae 24, 59; fol. 159v-168r Ders.: De obitu Va len ti niani; fol. 168r-193r Ders.: De excessu fratris sui Satyri libri II; fol. 193r-205v Ders.: De apologia prophetae David; fol. 205v-209v (Pseudo-)Am bro sius: De dignitate sacerdotali; fol. 210r-240v (Pseudo-)Athanasius Alexan dri nus: De sancta trinitate dialogus; fol. 240v-243v Nota -

Page 15: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Ambrosius iusto salute(m). Pulchre admones frater...-...sed cu(m) s(an)c(t)is mereat(ur) regna(r)e p(er)hen(n)it(er). Amen.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 7.

Johannes Bloemendal de Colonia: Vocabularius virtutum et vi tiorumPapier, 202 Bll., 21 x 14 cm, zweispaltigFol. 3r Zierinitiale.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

In hoc brevi opus(cu)lo de dictis m(u)lto(rum) dicto(rum)...-...B(e)n(e)d(i)c(tu)m sit nome(n) d(omi)niSchreiber: Arnoldus de Vorschelen.

Sign.: Ms. B 8.

Theologische SammelhandschriftPergament, 144 Bll., 27 x 19,5 cm10./11. Jh.

- fol. 1v-7v Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermo 76; fol. 7v-12v Ders.: Sermo 134; fol. 12v-17r Ders.: Sermo 115; fol. 17r-22r Alcuinus: Commen taria in sancti Johannis evangelium, lib. III, 12; fol. 22r-23r Gregorius I papa: Praefatio in Ders.: Homiliae XL in evangelia; fol. 23v-24v Ders.: Ora tio ad plebem de mortalitate (unvollständig); fol. 25r-144v Homiliae XL in evangelia (Homiliae I-XX) -

In cathedra s(ancti) Petri [H]omilia B(eati) Aug(ustini) ep(isco)pi...-...mi(sericor)diae pignus tenemus.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift (?).

Sign.: Ms. B 9.

Page 16: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Theologische SammelhandschriftPapier, 144 Bll., 21,7 x 15 cmFol. 4r rot-blau-grüne Zierinitiale.Niederrhein: 1459

- fol. 1r leer; fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-3r Nota; fol. 3v-98r Aurelius Au gustinus Hipponensis: In Epistolam Johannis ad Parthos tractatus X; fol. 98r-143r Caesarius Arelatensis: Expo sitio in Apocalypsin; fol. 143v-144v leer -

Domin(us) ac r(e)demptor nost(er)...-...et r(e)gnat p(er) o)mn)ia s(ae)cula s(ae)c(u)lo(rum). Amen.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 10.

Theologische SammelhandschriftPapier, 207 Bll., 29,5 x 21,5 cm, zweispaltigBlau-rot-grüne Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1460

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v-2v leer; fol. 3r-106r Aurelius Augustinus Hipponensis: Confessiones; fol. 106v-109v leer; fol. 110r-172r Richardus de S. Victore: Explicatio in Canticum canticorum; fol. 172r-204v Bernardus Clarae vallensis: De gradibus humilitatis et superbiae; fol. 205r-207v leer -

Confessionu(m) mear(um) libri tredeci(m) et de bonis et mal(is) meis...-...et studii satisfac(er)e volu(n)tati.Schreiber: Henricus de Werdenborch; Arnoldus de Stipel.

Sign.: Ms. B 11.

Expositio psalmorum Augustini et HieronymiPergament, 217 Bll., 25,5 x 18 cm, zweispaltig15. Jh.

Page 17: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- Expositio psalmorum Augustini et Hieronymi (Lambert 990) -

o(mn)ia illi(us) p(ro)sperabu(n)t(ur)...-...divinitas dya(lecticam) p(er)forat.Vorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. B 12.

Theologische SammelhandschriftPapier, 319 Bll., 29 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 47r Miniaturinitiale, darüber hinaus zahlreiche Zierinitialen mit vegeta bilen Motiven.15. Jh.

- fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2v-45r Aurelius Augustinus Hipponensis: De doc trina christiana libri IV; fol. 45r-82v Ders.: De diversis quaestionibus; fol. 82v-121v Ders.: De libero arbitrio; fol. 122r-157v De sermone domini in monte secundum Mathaeum libri II; fol. 157v-158v Sermo 224; fol. 158v-159v Caesarius Arelatensis: Sermo 46; fol. 159v-160r Ders.: Sermo 63; fol. 160rv (Pseudo-)Augustinus: Sermo app. 97; fol. 160v-161v Petrus Chryso logus: Sermo 53; fol. 161v-162r (Pseudo-)Petrus Chrysologus: Sermo app. 6; fol. 162r-163r Sermo de oratione dominica; fol. 163rv (Pseudo-)Au gu stinus: Sermo app. 56; fol. 163v-164r Aurelius Augustinus Hippo nen sis: Sermones ad fratres in eremo (Auszug); fol. 164v-169v (Pseudo-)Au gu stinus/Eucherius Lugdunensis: De essentia divinitatis liber I; fol. 169v-171r Caesarius Arela tensis: Sermo 100; fol. 171r-181r (Pseudo-)Augustinus: Dialogus quaestio num LXV; fol. 181r-185v (Pseudo-)Isidorus Hispalensis: De fi de et doctrina ecclesiastica; fol. 185v-192v (Pseudo-)Augustinus: De vita christiana liber I ad Iulianam viduam; fol. 192v-193r (Pseudo-)Augustinus: De spiritu et anima lib. I, cap. 35 <De creatione primi hominis tractatus>; fol. 193r-203v Au relius Augustinus Hipponensis: De opere monachorum liber I (Auszug); fol. 203v-229v Ders.: De vera religione liber I; fol. 230r-281v Julianus Pomerius: De vita contemplativa; fol. 281v-311r Julianus Toletanus: Prognosticon futuri saeculi; fol. 311r-314v Colloquium peccatoris et crucifi xi Iesu Christi; fol. 315rv Nota; fol. 315v-316v Epigrammata Diogenis Cynici; fol. 316v-317v Epistolae Senecae ad Paulinum et Paulini ad Senecam; fol. 317v-318v Dispu tatio divitis et pauperis; fol. 319rv leer -

Incipit p(ro)hemiu(m) sancti Augustini ep(iscop)i i(n) q(ua)ttuor libros de doctri(n)a chri stiana...-...q(uo)d fi e(r)i n(on) p(otes)t. A(men)Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Page 18: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 13.

SammelhandschriftPapier, 97 Bll., 30,5 x 22 cmDeventer: 1438

- fol. 1r-19r Aurelius Augustinus Hipponensis: Enchiridion, mit Kapitelver zeichnis; fol. 19v-80v Ders.: Confessiones; fol. 81r Franciscus Petrarcha: Epistola ad Clementem VI papam; fol. 81r-97v Ders.: Invectivae contra me dicum quendam -

Incipit liber Encheridion [sic]...-...lacessente(m) oderis et valeas p(ec)c(at)or(em)Schreiber: Johannes Gebynch.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 14.

Aurelius Augustinus Hipponensis: De trinitate libri XVPapier, einige Bll. Pergament, 175 Bll., 29 x 20 cm, zweispaltigFol. 1v rot-blau-grüne Zierinitiale mit fi ligranem Rankenornament.1433

- fol. 1r-174v Aurelius Augustinus Hipponensis: De trinitate libri XV; fol. 174v-175r Ders.: Oratio in librum de trinitate; fol. 175rv Orationes variae -

Incipit praefacio beati Augustini ep(iscop)i in qui(n)decim libros de sum(m)a trinitate...-...si placat(us) a(n)i(m)as copiis non desideriisVorbesitzer: Kentrup, Cistercienserinnenkloster.

Sign.: Ms. B 15.

Theologische SammelhandschriftPapier, 296 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltig

Page 19: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Einige Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1483

- fol. 2r-129v Aurelius Augustinus Hipponensis: De trinitate libri XV; fol. 129v-130r Sermo de trinitate; fol. 130v-217v Aurelius Augustinus Hipponen sis: De consensu evangelistarum libri IV; fol. 218r-236v Ders.: De spiritu et littera; fol. 237r-273v (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: Tractatus de pas sione domini; fol. 274r-283r Epistola ad sacerdotem; fol. 283r-289v Gemmae crucifi xi; fol. 289v-290r „O pugna mirabilis/o tropheum dignum“ (Verse, die vermutlich zu den Gemmae crucifi xi gehören); fol. 290r-291v Bernardus Cla raevallensis: Epistola ad canonicos Lugdunenses de conceptione s. Mariae; fol. 292r-296v leer -

Domino beatissimo et since(r)issi(m)a ca(r)itate venerando...-...sapio p(ar)atus iudicio emen dare;Schreiber: Henricus de Werdenborch; Lambertus Bruynkens de Xanten.

Sign.: Ms. B 16.

SammelhandschriftPergament, 176 Bll., 33 x 23,5 cm, zweispaltigVereinzelt Zierinitialen mit zoomorphen oder vegetabilen Motiven.12. Jh.

- fol. 1v-69v Beda Venerabilis: Capitula lectionum in Esdram et Nehemiam; fol. 70r Ders.: Sententiae (Auszug); fol. 70v leer; fol. 71r-144v Hrabanus Maurus: Commentaria in libros Macchabaeorum; fol. 145r-176v Beda Vene rabilis: Expositio in Actus apostolorum -

Incipit p(rae)facio venerabilis bedae pr(esbyter)i in ezram...-...p(er) ludos scenicos c(on)templareturVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 17.

Beda Venerabilis: Expositio in Marci evangeliumPergament, 171 Bll., 34,5 24 cm, zweispaltig

Page 20: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Diverse Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 1v-129v Beda Venerabilis: Expositio in Marci evangelium; fol. 130r-171r Vita Pachomii (BHL 6410); fol. 171v leer -

Incipit Prologus Venerabilis Bedae Presbiteri in Literam Evangelii secundum Marcum...-...p(er) om(n)ia benedictus d(eu)s qui regnat in s(ae)c(u)la. Amen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 18.

Beda Venerabilis: Expositio in Lucae evangeliumPergament, 224 Bll., 33 x 23,5 cm, zweispaltigEinige Zierinitialen.12. Jh.

Reverendo in Christo fr(atr)i et co(n)sacerdoti bedae pr(es)b(yter)o...-...Explicit expositio Be dae pr(es)b(yter)i in Lucam EvangelistamFol. 224rv De amore, von einer Hand des 15. Jh. nachgetragen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 19.

Theologische SammelhandschriftPergament, 199 Bll.(+ 1 vorgeh. Papier- bzw. Pergamentbl.), 33 x 23 cm, zweispaltig12. Jh.

- fol. 1r-75v Beda Venerabilis: Expositio super Epistolas catholicas; fol. 76r-88r Ambrosius Mediolanensis: De Nabuthae; fol. 88r-151v Anselmus Laudu nensis(?): Commentarius in Apocalypsin; fol. 151v-152v Aurelius Augustinus Hippo nensis: In Johannis evangelium tractatus CXXIV (Auszug); fol. 152v leer; fol. 153r Hieronymus: Commentarii in Danielem (Auszug); fol.

Page 21: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

153r-199r Ders.: Commentarii in IV Epistolas Paulinas; fol. 199rv Expositio hymni „Ave maris stella“ -

Incipit expositio in septem canonicas ep(isto)las venerabilis Bedae presbiteri...-...vel aliud ali quid vice eius malo supponitur.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 20.

Beda Venerabilis: Opera selectaPapier, 172 Bll., 29,5 x 22 cm, zweispaltigEnde 15. Jh.

- fol. 1r-95v Beda Venerabilis: Expositio in Marci evangelium; fol. 96r-97v leer; fol. 98r-134v Expositio in Actus apostolorum; fol. 135rv leer; fol. 136r-172r Explanatio Apocalypsis; fol. 172v leer -

Incipit prologus bedae p(re)sb(ite)ri...-...Explicit lib(er) t(er)tius bedae p(re)sbiter(i) in apoca lipsin I(o)h(ann)is apostoli

Sign.: Ms. B 21.

Theologische SammelhandschriftPapier, 293 Bll., 28 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1511

- fol. 1rv Nota, fol. 2rv Origenes: In Genesim (Auszug aus dem Prolog); fol. 3r knappe biographische Notiz über Beda Venerabilis; fol. 3v leer; fol. 4r-176r Beda Venerabilis: Expositio in Lucae evangelium; fol. 176-183v Richar dus de S. Victore: De eruditione hominis interioris (lib. III); fol. 184r-232r Ders.: De trinitate; fol. 232v-254r Ders.: De eruditione hominis interioris (lib. II); fol. 254rv Hermannus de Schildesche: Claustrum animae (Prolog); fol. 254v-265r Richardus de S. Victore: Adnotationes mysticae in psalmum XXVIII; fol. 265v-292r Ders.: Beniamin minor; fol. 292v-293r Inhaltsver zeichnis -

Na(m) si vox humana...-...sit lau(s) et gl(ori)a trini. Amen.

Page 22: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 22.

Theologische SammelhandschriftPapier, 204 Bll., 29,5 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r rot-grüne Zierinitiale.15. Jh.

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-58r Beda Venerabilis: Expositio super Epistolas catholicas; fol. 58v leer; fol. 59r-60r Honorius Augustodu nensis: De praecellentia sacerdotii prae regno (cap. 6-8); fol. 60r-62v Sermo de morte („Qui saeculum pro deo relinquens...“); fol. 63r-91r Beda Venera bilis: Expositio in Actus apostolorum; fol. 91r-124r Ders.: Explanatio Apo calypsis; fol. 124v leer; fol. 125r-153v Aurelius Augustinus Hipponensis: Enchiridion de fi de, spe et caritate; fol. 154rv leer; fol. 155r-169v Honorius Augustodunensis: Cognitio vitae; fol. 170rv leer; fol. 171r-201r Nicolaus Magni de Jawor: Tractatus de superstitionibus; fol. 201v-204v leer -

Incipit expositio in septem catholicas epistolas vene(r)abilis bedae...-...et p(ro) suppositio(n)e voluntatis;Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 23.

SammelhandschriftPapier, 297 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 21 x 13 cmFol. 2r, 96r, 106v, 153r rot-grüne Zierinitialen mit fl oralen bzw. vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1502

- fol. 1rv leer; fol. 2r-94v Johannes Beleth: Summa de ecclesiasticis offi ciis; fol. 95r-126v Micrologus de ecclesiasticis observationibus; fol. 126v-143r Collecta ordinum offi ciorum; fol. 143v-148v Ordo missae; fol. 149rv De ve stimentis ecclesiasticis („Sandaliae dicuntur soleae. Est autem genus calcia menti...“); fol. 149v-151r De nataliciis sanctorum („Quaestiones a tua dilec tione mihi

Page 23: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

propositam...“). In der Hs. erscheint Beda Venerabilis als Autor dieses Textes. Fol. 151v-152v leer; fol. 153r-293v Nicolaus de Blonie: Trac tatus sacerdotalis de sacramentis deque divinis offi ciis et eorum administra tionibus -

Incipit Sum(m)a M(a)g(ist)ri Joh(ann)is Beleth de divinis offi ciis...-...deq(ue) censuris ecclesia sticis canonice observandisSchreiber: Henricus de Geinssen; Gerardus Gerichen.

Sign.: Ms. B 24.

Theologische SammelhandschriftPapier, 188 Bll., 21,7 x 15,5 cm, ab Bl. 42 zweispaltig15. Jh.

- fol. 1rv Registerfragment; fol. 2r-12v Paulus Hungarus: Tractatus bonus de con fessione; fol. 12v-16r Honorius Augustodunensis: Co gnitio vitae; fol. 16v leer; fol. 17r-18v De usu rei sine proprietate; fol. 19r-26v (Pseudo-)Au gu sti nus: De diligendo Deo lib. I; fol. 27r-33r Florigerus <Liber fl orum Augu sti ni>; fol. 33r-40v (Pseudo-)Augustinus: Manuale; fol. 41rv leer; fol. 42r-180r Matthaeus de Aquis(?): Regimen conscientiae ad in stitutionem sim pli cum. Matthaeus de Aquis ist - Angaben auf fol. 186r zu folge - Kompilator und Schreiber des Regimen. Fol. 180r-186r Kapitelver zeichnis; fol. 186v-187v Notae; fol. 188r leer; fol. 188v Registerfragment -

Quonia(m) c(ir)c(a) c(on)fessiones a(nim)a(rum) p(er)icula su(n)t...-...sc(ri)psiss(et) melius si potuissetSchreiber: Matthaeus de Aquis (fol. 42r-187v).Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 25.

Theologische SammelhandschriftPergament, 161 Bll., 24 x 17,5 cmRot-grüne Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 1r (Pseudo-)Ignatius Antiochenus: Epistola spuria ad sanctum Johan nem;

Page 24: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fol. 1v-60r Bernardus Claraevallensis: De consideratione ad Eugenium papam; fol. 60rv (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: Meditationes de cogni tione humanae conditionis <De contemptu mundi> (Auszug); fol. 60v-93v Gaufridus Autissiodorensis <Claraevallensis>: Declamationes de colloquio Simonis cum Iesu; fol. 93v-134v Sermones et sententiae, fol. 98rv Sentenz „Peccantes“, die in der Forschung (vgl. H.M. Rochais: Enquête sur les ser mons divers et les sentences de Saint Bernard. In: ASOC 18 (1962), S. 44) Bernardus Claraevallensis zugeschrieben wird; fol. 135r-136v Hervaeus Bur gidolensis: Epistola libros magistri Hervei vitamque continens; fol. 137r-160v Bernar dus Claraevallensis: De diligendo Deo; fol. 161rv Predigtfragmente -

Johanni sancto seniori suus ignatius...-...mu(n)di lib(er)atos velud peni[tentiae]Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 26.

Theologische SammelhandschriftPergament, 129 Bll., 17,5 x 11 cm12. Jh.

- fol. 1r-65v Bernardus Claraevallensis: Vita Malachiae; fol. 65v-66r Ders.: Hym nus Malachiae; fol. 66v leer; fol. 67r-81v Gaufridus Autissiodorensis <Cla rae vallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis (lib. V); fol. 82r Epitaphe auf Bernardus Claraevallensis und Eugenius III papa; fol. 82v leer; fol. 83r-128v Commentarius in Sacram Scripturam („Quattuor sunt re gulae scripturarum...“); fol. 128v-129v De corpore et sanguine domini (unvoll ständig) -

Hic vita scotie lege pontifi cis Malachie...-...maritima p(ro)pe monte(m) carmelumVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.Textausgabe: fol. 120r-121v in: G. Lobrichon: Notice du Ms Düsseldorf, Universitätbiblio thek, Ms B 26. In: La France de Philippe Auguste. Le temps des mutations. Hrsg. von R.-H. Bautier. Paris 1982, S. 107-110, hier S. 109f.

Sign.: Ms. B 27.

Page 25: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Theologische SammelhandschriftPergament, 310 Bll., 34 x 24 cm, zweispaltigAltenberg, Cistercienserabtei (?): 1302

- fol 1r-149v Guilelmus de S. Martino Tornacensis: Flores Bernardi <Ber nar dinum>; fol. 149v-163v Florigerus <Liber fl orum Augustini>; fol. 164r leer; fol. 164v-310r (Pseudo-)Bonaventura: Pharetra -

Incipit prologus excerpto(rum) b(eat)i B(er)nardi abb[at]is...-...et ab omnibus que voluerit p(ro)hibetur. Explicit Pharetra.Fol. 310v Auszug aus einem Glossar, von einer Hand des 15. Jh. nachgetra gen.

Sign.: Ms. B 28.

Bernardus Claraevallensis: Opera selectaPergament, 184 Bll., 23 x 16 cm14. Jh.

- fol. 1r-20v Tractatus de effectu sacrae communionis; fol. 21r-22v leer; fol. 23r-41v Bernardus Claraevallensis: De praecepto et dispensatione; fol. 41v-58r De gratia et libero arbitrio; fol. 58r-81v De diligendo Deo; fol. 82r-184v Sermones in Cantica canticorum (Sermones 52-86) -

Incipit sermo b(eat)i berna[r]di de sacramento...-...quaere in quaterne

Sign.: Ms. B 29.

Bernardus Claraevallensis: Sermones in Cantica canticorum (Auszug)Pergament, 152 Bll., 32,5 x 23,5 cm, zweispaltigEnde 12./Anfang 13. Jh.

- Der Auszug umfaßt die Sermones 37-83 in Cantica canticorum. -

Page 26: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sermo XXXVII. Puto nunc non habemus opus hortari...-...qui est super omnia deus benedictus in saecula. Amen.Vorbesitzer; Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 30a.

Theologische SammelhandschriftPapier, 222 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 29 x 21 cm, zweispaltigFol. 7r und 166v Zierinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1473

- fol. 2r-4v Register (unvollständig) zu Bernardus Claraevallensis: Sermones in Cantica canticorum; fol. 5r-6v leer; fol. 7r-164r Bernardus Claraevallen sis: Sermones in Cantica canticorum; fol. 164v-165v leer; fol. 166r-212v Richar dus de S. Victore: Explicatio in Cantica canticorum; fol. 212v-213r Ders.: Explicatio in Cantica canticorum, cap. 41; fol. 213v leer; fol. 214r-222r Ders.: Adnotationes mysticae in psalmum XXVIII; fol. 222v leer -

Apparuit Christus i(n)fi rmis ut face(re)t fi de(m)...-...i(n) aspi(r)atio(n)e volu(n)tatis. Si p(salmu)s AfferteSchreiber: Gerhardus Messynck de Dyngeden.

Sign.: Ms. B 30b.

Richardus de S. Victore:Explicatio in Cantica canticorum (mndd.)Pergament, 117 Bll., 22 x 15 cmFol. 3r Rankenornament mit vegetabilem Motiv, Verwendung von Blattgold.Niederrhein: 1426

Hyr beghint een Tractaet meyster rychardus van Sunte victoer....-...Hyr endet dit boek. God sys ghelovet.Vorbesitzer: Coesfeld, Augustiner-Chorfrauenstift Marienbrink.

Page 27: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 31.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctisPergament, 226 Bll. (+ 1 nachgeh. Bl.), 26,5 x 19 cm, zweispaltigFol. 122v ganzseitige Doppelminiatur. Dargestellt sind die Kreuzigung und die Auferstehung Christi. Fol. 23r, 51r, 94v und 170r Miniaturinitialen in gedeckten Farben und mit Verwendung von Blattgold. Darüber hinaus befi n den sich zahlreiche rot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament in der Handschrift.Rhein-Maas-Gebiet: 13. Jh.

- fol. 1v-226r Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (un vollständig, die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore ein geordnet); fol. Iv (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: De interiori domo (Pro oemium und Auszug aus cap. 1) -

Domus haec in q(ua) habitamus...-...Explicit Liber Sermonu(m) Beati Bernardi Abb[at]is de toto Anno. Sit laus et gl(ori)a Christo.Vorbesitzer: Heisterbach, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 32.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de diversisPergament, 202 Bll., 21 x 13,5 cmNiederrhein: 1446

- fol. 1r-179r Bernardus Claraevallensis: Sermones de diversis 1-32 und 40-42; fol. 179v-201r Ders.: Parabolae -

Vera o(mn)ino sente(n)tia fr(atr)es...-...et a dextris caritatis decem milia. Deo gratias.Schreiber: Johannes Rode.Fol. 201r-202v Notizen einer Hand des 16. Jh.sVorbesitzer: Beyenburg (Steinhaus), Kreuzbrüderkonvent St. Maria Magda lena.

Page 28: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 33.

Bernardus Claraevallensis: Opera selectaPapier, 205 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 21 x 14 cmFol. 2r Schmuckinitiale mit fi ligranem Rankenornament.15. u. 16. Jh.

- fol. 1r-92v Bernardus Claraevallensis: Sermones de diversis (unvollständig); fol. 93r-108v Ders.: De conversione ad clericos; fol. 108v-119r Ders.: Para bolae; fol. 119v-120v leer; fol. 121r-205v Commentarius in psalmum CXVIII (Stegmüller 8772), von einer Hand des 16. Jh.s kopiert und den Opera selecta Bernhards von Clairvaux wohl nachträglich beigeheftet. Der Kommentar ist in der Handschrift unvollständig wiedergegeben und umfaßt die Verse 1-132 des Psalms 118. -

Vera omnino se(n)te(n)cia est fr(atr)es...-...luxuria destruit na(tura)lia destruit sci(enti)as de struitVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 34.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctisPergament, 217 Bll., 30,5 x 22 cm, zweispaltigZahlreiche rot-blaue Zierinitialen mit vegetabilem bzw. fi ligranem Ornament. Eine große Zahl weiterer Initialen ist später herausgeschnitten worden.13. Jh.

- fol. 1r-85r und fol. 87r-194v Bernardus Claraevallensis: Sermones de tem pore et de sanctis. Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore eingeordnet. fol. 85v-86r Guilelmus de S. Theodorico: De contemplando Deo (Auszug aus dem Prooemium); fol. 86v leer; fol. 195r-217r Bernardus Cla raevallensis: Sermones in psalmum „Qui habitat“; fol. 217v Makulatur -

Incipiu(n)t sermones b(ea)ti bernardi abbatis de adventu d(omi)ni...-...qui est super omnia deus benedictus in saecula. AmenVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 29: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 35.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctisPapier, 186 Bll. (+ 3 vorgeh. Bll.), 29 x 21 cmum 1470

- fol. 1r-185r Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis. Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore eingeordnet. fol. 185v-186v leer -

Incipiu(n)t sermones beati bernardi abbatis hyemales de tempore et de sanctis...-...et fu turoru(m) expectatio premiorum. Explicunt sermones beati bernardiVorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. B 36.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (pars hiemalis)Pergament, 130 Bll., 28,5 x 19 cmFol. 1r Zierinitiale mit fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

- Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (pars hiema lis). Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore eingeordnet. -

Incipiu(n)t sermo(n)es b(ea)ti bernardi abbatis de hieme...-...donec requie(m) resurre(ct)io donec sabbatu(m) pascha sequaturVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 37.

Bernardus Claraevallensis:

Page 30: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Opera selectaPergament, 204 Bll., 24,7 x 17,5 cm, zweispaltigVereinzelt Zierinitialen.Ende 14./Anfang 15. Jh.

- fol. 1r-132r Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (Auszüge). Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore einge ordnet. fol. 132v leer; fol. 133r-179r Ders.: Sermones in psalmum „Qui ha bitat“; fol. 179r-189v Ders.: Apologia ad Guilelmum abbatem; fol. 189v-204v (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis/Johannes Homo Dei: Tractatus de vitae ordine et morum disciplina -

Sermone[s] beati bernardi claraevall(en)sis abb(at)is...-...et fl ebilis suppletq(ue) tu ora hoc modoVorbesitzer: Kentrup, Cistercienserinnenkloster.

Sign.: Ms. B 38.

Theologische SammelhandschriftPergament, 232 Bll. (+ 4 vorgeh. Papierbll.), 25 x 18 cm, zweispaltigFol. 1r Miniaturinitiale; fol. 162r Zierinitiale.Kentrup, Cistercienserinnenkloster: 1478

- fol. 1r-161v Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (pars aestivalis). Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore eingeordnet. fol. 162r-232r Isidorus Hispalensis: Sententiae I-III -

Incip[i]unt sermones beatissi(mi) Bernardi de resurrectione d(omi)ni...-...Explicit liber s(an)c(t)i ysidori hyspamensis [sic] archiepiscopi de sum(m)o bono.Schreiber: Katharina de Westhoven; Anna Kyttelers; Katharina Regis.

Sign.: Ms. B 39.

Theologische SammelhandschriftPapier, 132 Bll., 20,5 x 14 cm, bis Bl. 25 einschl. zweispaltig

Page 31: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Ende 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-19r Bernardus Claraevallensis: Sermones IV in laudibus virginis matris <Missus est>; fol. 19r-21r Jacobus de Voragine: De conversione sanctae Catharinae; fol. 21r-25r Indulgentia Gregorii IX papae (?) (unvollständig); fol. 25v leer; fol. 26r-96v Conradus (Holtnicker) de Saxonia: Speculum Beatae Mariae Virginis; fol. 97rv leer; fol. 98r-131r Johannes Chrysostomus: De laudibus sancti Pauli apostoli ho miliae VII -

Incipit omilia b(ea)ti B(er)nardi abb(at)is s(upe)r ewa(ngelio) Missus e(st)...-...Explicu(n)t omi liae b(ea)ti johan(n)is crisostomi de laudibus beati pauli apostoliVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 40.

Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctisPapier, 153 Bll., 29 x 20,5 cm, zweispaltigVereinzelt Zierinitialen mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Ornament.15. Jh.

- Bernardus Claraevallensis: Sermones de tempore et de sanctis (pars hiema lis). Die Sermones de sanctis sind in die Sermones de tempore eingeordnet. -

Incipiu(n)t s(er)mones b(ea)ti ber(n)hardi abb(a)t(is) de hyeme...-...done(c) sabb(atu)m pascha seq(ui)t(ur). Ame(n)Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 41.

Bernardus Claraevallensis: Sermones in Cantica canticorumPapier, 169 Bll., 29 x 20 cm, zweispaltig15. Jh.

Page 32: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipit sermo p(rimus) b(ea)ti bernardi abb(at)is sup(er) ca(n)tica ca(n)tico(rum)...-...ut fi lii lu cis inquit ambulate.Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 42.

Bernardus Claraevallensis: Sermones in Cantica canticorumPapier, 163 Bll., 28,5 x 20 cm, zweispaltigKentrup, Cistercienserinnenkloster: 1475

Na dem male dat twe bosheit...-...dar uns got allen vor beware. Amen. Deo sit laus et gl(ori)a i(n) s(ae)c(u)la.Schreiber: Katharina Regis.

Sign.: Ms. B 43.

Guilelmus de S. Theodorico/Bernardus de S. Bonae valle/Gaufridus Autissiodorensis <Claraevallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis libri VPergament, 128 Bll., 23 x 16 cm12. Jh.

- fol. 1r-39v Guilelmus de S. Theodorico: Vita prima sancti Bernardi Clarae vallensis (lib. I) (Anfang des Prologs fehlt); fol. 39v-73r Bernardus de S. Bo naevalle: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis (lib. II); fol. 73r-128v Gaufridus Autissiodorensis <Claraevallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis (lib. III-V) -

verecundia p[er]hibit(us) sim usque ad huc...-...tu sup(er) om(n)ia deus benedictus in saecula amen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 33: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 44.

Guilelmus de S. Theodorico/Bernardus de S. Bonae valle/Gaufridus Autissiodorensis <Claraevallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis libri VPergament, 126 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 28 x 19,5 cm, zwei spaltigBurtscheid, Cistercienserinnenabtei: 14. Jh.

- fol. 1r-39v Guilelmus de Theodorico: Vita prima sancti Bernardi Clarae vallensis (lib. I); fol. 39v-74v Bernardus de S. Bonaevalle: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis (lib. II); fol. 74v-126v Gaufridus Autissiodorensis <Clarae vallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraevallensis (lib. III-V) -

Praefacio wilhelmi abb(at)is i(n) vita(m) d(omi)ni bernardi p(ri)mi claraevalle(n)sis abbatis...-...et tu sup(er) o(mn)ia d(eu)s b(e)n(e)dictus i(n) saecula Amen. Explicit vita sancti bernardi abbatisSchreiber: Elysabeth de Strabach.

Sign.: Ms. B 46.

Dietrich Bollick: Postillae et sermones de sanctisPapier, 195 Bll. (+ 1 nachgeh. Pergamentbl.), 29,5 x 20 cm, zweispaltigFol. 17r Schmuckinitiale.Niederrhein: 15. Jh.

- fol. 1r-4v Vita Gudulae (BHL 3685); fol. 4v Sequentia Gudulae; fol. 5r-15v Register zu Dietrich Bollicks Postillae et sermones de sanctis; fol. 16rv Ka pitelverzeichnis; fol. 17r-194v Dietrich Bollick: Postillae et sermones de sanctis; fol. 195r Fortsetzung der Vita Gudulae (Schluß fehlt) -

Vita s(an)c(t)ae gudulae v(ir)gi(ni)s gloriosae...-...et gloria(m) d(omi)n(u)s per miracula multa declaravit.Zwei Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 34: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 47.

Dietrich Bollick: Sermones de temporePapier, 223 Bll., 29 x 19,5 cm, zweispaltigNiederrhein: 15. Jh.

In adve(n)tu d(om)ni d(omini)ca p(rim)a...-...cu(m) r(e)g(no) suo q(ui) sequiturVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 48.

Dietrich Bollick: Postillae et sermones de temporePapier, 288 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28,5 x 20 cm, zweispaltigFol. 1r Zierinitiale mit Rankenornament.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1503

- fol. 1r-277r Dietrich Bollick: Postillae et sermones de tempore; fol. 277v-287r Register -

In ill[o tempore] dixit Iesus disci(pulis) suis. Eru(n)t signa i(n) sole et lu(na) et stell(is)....-...Ypocris(is) q(uae) detesta(tur)Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 49.

SammelhandschriftPergament, 158 Bll., 34 x 24 cm, zweispaltigFol. 117r Zierinitiale mit zoomorphem Motiv; fol. 140v und 141r Manus computistici (Schaubilder, in denen die Anatomie der menschlichen Hand der Demonstration komputistischer Zusammenhänge dient).

Page 35: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

12. Jh.

- fol. 1r-52r Anselmus Laudunensis: Glossa in psalterium; fol. 52rv De tribus sceleribus („Sunt tria haec quae procedunt cogitatio mala, locutio perversa, operatio prava...“); fol. 53r-77v Eucherius Lugdunensis: Formulae spiritualis intelligentiae; fol. 77v-84v Isidorus Hispalensis: Allegoriae quaedam sacrae scripturae, cap. 1-130 <De nominibus legis et evangeliorum liber unus>; fol. 84v-92r Ders.: De ortu et obitu patrum; fol. 92v-117r Excerpta patrum. Es dominieren Auszüge aus Bernardus Claraevallensis und Hugo de S. Vic tore. Fol. 117v-124v Odo II Cluniacensis: Sermo 2; fol. 125r-130r Beda Ve nerabilis: Expositio allegorica in librum patris Tobiae; fol. 130r-135v Kom pilation hagiographischer Fragmente; fol. 135v-137r Brevis historia Pruden tii; fol. 137r-141r Computus; fol. 141r-146v De eucharistia; fol. 146v-152r „Capitula super quibus dominus Albero [de Merken] convictus est errasse“ (Auszug aus dem anonymen Libellus adversus errores Alberonis); fol. 152v-154v Glossar (lat.); fol. 155r-158v Nota zur Grammatik -

Prophetia est inspirat(i)o divina quae eventus reru(m)...-...ut posco poposci curro cucurriVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 50.

Hagiographische SammelhandschriftPergament, 323 Bll., 34 x 23 cm, zweispaltig14. Jh.

- fol. 1r-56v Rufi nus Tyrannius <Aquileiensis>: Historia monachorum; fol. 56v-99v Athanasius Alexandrinus translat. Euagrio Antiocheno: Vita Antonii (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I); fol. 99v-105v Hieronymus: Vita Pauli; fol. 105v-110v Ders.: Vita Malchi; fol. 110v-127v Ders.: Vita Hilarionis; fol. 128r-253r Vita patrum (lib. V, VI) <Verba seniorum>; fol. 253r-254v Angelus et eremita; fol. 254v-257r Vita Marinae (BHL 5528); fol. 257v-264v Vita Pelagiae (BHL 6605); fol. 264v-273r Vita Euphrosinae (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I); fol. 273r-287v Sophronius Hierosolymitanus translat. Paulo Diacono: Vita Mariae Aegyptiacae (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I); fol. 287v-303r Ephraem Syrus: Vita Abrahae eremitae (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I); fol. 303r-323r Vita Epicteti et Astionis (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I) -

Incipit prologus de vitis sanctorum patrum heremitar(um)...-...et cu(m) sp(irit)u s(an)c(t)o i(n) s(ae)c(u)la s(ae)c(u)lor(um) am(en);

Page 36: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 51.

Johannes Cassianus:Opera selectaPergament, 230 Bll., 31 x 22,5 cmZahlreiche rot-blau-grüne Schmuckinitialen mit vegetabilen und - in geringe rem Umfang - zoomorphen Motiven.2. Hälfte 12. und 14. Jh.

- fol. 1r-59v De coenobiorum institutis (14. Jh.); fol. 60r leer; fol. 60v-230r Colla tiones (2. Hälfte 12. Jh.); die beiden Teile der Handschrift sind nach träglich zusammengebunden worden -

Incipit prologus Beati cassiani ep(iscop)i de institutione monachor(um)...-...theodosio et valen tiniano regnantib(us). AmenVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 52.

Johannes Cassianus:CollationesPapier, 248 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 29 x 21 cm, zweispaltigVereinzelt Zierinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1478

- fol. 1r-231r Johannes Cassianus: Collationes; fol. 232r-242r Johannes Ca stellensis: De fi ne religiosae perfectionis; fol. 242r-244v De novem gradibus ad perfectam vitam; fol. 244v Isidor-Fragment; fol. 245r-248v leer -

Incipit p(rae)fatio Joh(ann)is cassiani i(n) X collaciones egiptioru(m) p(at)r(u)m...-...labore(m) h(abe)r(e) Ysidor(us)Schreiber: Gerhardus Messynck de Dyngeden.

Page 37: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 53.

SammelhandschriftPapier, einige Pergamentbll., 257 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Perga mentbll.), 21,5 x 14 cmMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1469

- fol. 1r-160r Johannes Cassianus: De coenobiorum institutis; fol. 160v-164v leer; fol. 165r-253r Jacobus de Voragine: Legenda aurea; fol. 253v-254r leer; fol. 254v-255r Sequenzen; fol. 255v-257r Decisio de contractibus emptionis reddi tuum; fol. 257v Makulatur -

Incip(it) p(rae)facio b(ea)ti cassia(n)i s(upe)r i(n)sti(tu)ta egiptior(um)...-...suffi cit eis q(uia) de iure n(on) e(st) dub(iu)mSchreiber: Gerhardus Messynck de Dyngeden; zwei weitere Hände des späten 15. Jh.s.

Sign.: Ms. B 54.

Theologische SammelhandschriftPapier, 140 Bll., 29 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 1r Zierinitiale.15. Jh.

- fol. 1r-27r Rufi nus Tyrannius <Aquileiensis>: Historia monachorum; fol. 28r-52v Vitae patrum (lib. III); fol. 52v-72v Palladius He leno po li ta nus: Hi storia Lausiaca; fol. 72v-129v Vitae patrum (lib. V) <Verba seniores>; fol. 129v-138r Vi tae patrum (lib. V) (Auszüge); fol. 138r-139v Verba septem ab batis Moysis -

S(an)c(t)i Iheronimi p(ro)logus in vitas p(at)r(u)m...-...et in se(m)piternu(m) est requies. Amen. explicit.Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 55.

Page 38: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Johannes Cassianus:De coenobiorum institutisPapier, 119 Bll., 21,5 x 14,5 cmFol. 4r Schmuckinitiale mit fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

- fol. 3rv Gennadius Massiliensis: De viris illustribus (cap. 72); fol. 4r-119r Johannes Cassianus: De coenobiorum institutis -

Gennadius in libro de illustribus viris: de cassiano presbitero et monacho...-...Explicit liber duodecim(us) cassiani eloq(uen)tissimi i(n)titulat(us) de sp(irit)u sup(er)biae. Deo gr(ati)as.

Sign.: Ms. B 56.

SammelhandschriftPergament, 204 Bll., 24 x 17 cmRot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Rankenornament.14. Jh.

- fol. 1r-124v Gerardus Leodiensis (?): De doctrina cordis (Anfang fehlt); fol. 124v-204v Johannes Cassianus: Flores Cassiani -

in altum se tollere praevalebit...-...ubi splendore s(an)c(t)itatis et humilitatis enituit. Ne [Text bricht ab]Vorbesitzer: Soest (Westfalen), Dominikanerinnenkonvent Paradies (?).

Sign.: Ms. B 58.

SammelhandschriftPapier, 252 Bll., 29,5 x 21 cm, zweispaltigFol. 4r, 20r, 215r, 221v blau-rot-grüne Zierinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1480

Page 39: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r-2v leer; fol. 3rv Kapitelverzeichnis; fol. 4r-204v (Pseudo-)Johannes Chrysosto mus: Opus imperfectum in Matthaeum; fol. 205r-221v Johannes Chrysosto mus: De compunctione cordis; fol. 221v-242r Ders.: De repara tione lapsi; fol. 242v-252 Ders.: De eo quod nemo laeditur nisi semetipso (Auszug) -

Incipit p(rae)facio b(ea)ti Johan(n)is Crisostomi i(n) lib(rum) omelia(rum)...-...et sp(irit)u sancto p(er) o(mn)ia s(ae)c(u)la s(ae)c(u)lo(rum): amen.Schreiber: Hermannus de Bocholt; eine weitere Hand.

Sign.: Ms. B 59.

Johannes Chrysostomus:Sermones super MatthaeumPapier, 320 Bll., 28 x 21,7 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1506

Incipit opus p(er)f(e)c(tu)m Joh(ann)is Chrisostomi...-...tui gl(ori)a et i(m)p(er)iu(m) i(n) s(ae)c(u)la s(ae)c(u)lo(rum). Amen.Schreiber: Henricus de Gry.

Sign.: Ms. B 60.

SammelhandschriftPapier, 237 Bll., 28 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1505

- fol. 1r-139r Johannes Chrysostomus translat. Mutiano Scholastico: Homiliae in Epistolam Pauli ad Hebraeos; fol. 139v leer; fol. 140r-197v Ders. trans lat. Laelio Tiferno: Sermones in Iob de patientia et de poenitentia; fol. 198r-199v leer; fol. 200r-213r Matthaeus de Cracovia: De puritate conscientiae; fol. 213rv De pecunia; fol. 214r-225r Dicta patrum super simoniam; fol. 225r-229v Dicta patrum de sacramento eucharistiae; fol. 230r-236r Johannes Ger son: De praeparatione ad missam et pollutione nocturna -

Incipit com(m)entu(m) beati Johannis Chrisostomi ep(iscop)i co(n)sta(n)tinopolitani i(n) i(n) [sic!] ep(isto)las Pauli ap(osto)li...-...Et

Page 40: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

sic habet(ur) fi nis sit deo laus et t(ri)nis.Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 61.

Ludolphus de Saxonia:Vita Jesu Christi (pars II cap. 1-57)Papier, 155 Bll. (+ 1 nachgeh. Pergamentbl.), 28 x 20,5 cm, zweispaltigNiederrhein: 15. Jh.

De co(n)fessione verae fi dei qua(m) b(ea)t(us) petrus ap(osto)lus fecit pro o(mn)ib(us)...-...etia(m) eor(um) salvatore(m) te o(ste)ndas Amen.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 62.

Johannes Damascenus:Barlaam et JosaphatPapier, 141 Bll., 21 x 14,5 cmFol. 2r Zierinitiale.15. Jh.

Incipit liber gestorum Barlaan [sic] et Josaphat servorum dei...-...P(er) Iehsum [sic] Christum fi liu(m) tuu(m) do(mi)n(u)m n(os)tr(u)m Ame(n)Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 64.

Theologische SammelhandschriftPapier, 158 Bll., 21 x 13,5 cmZweifarbige Zierinitialen.15. Jh.

Page 41: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1rv Inhaltsübersicht; fol. 2r-83v Smaragdus de S. Mihiel: Diadema mo na chorum, daran schließen sich ein fragmentarisches Register und ein Ka pi tel ver zeich nis an; fol. 84rv leer; fol. 85r-101v Jo hannes de Schoonhovia: Epi sto la se cun da in Eemsteyn <De cursu spirituali>; fol. 102r-122v Theo de ri cus de Her xen: Epistola contra de tracto res monachorum; fol. 123r-139r (Pseudo-)Au gusti nus: Manuale; fol. 139v-142v Johannes Gerson: De re mediis con tra pu sillani mitatem; fol. 143r-149r Au relius Augustinus Hipponensis: Ser mo 255; fol. 149r-151v (Pseudo-)Augustinus: Sermo 252; fol. 152v-158v Bernar di nus Senensis(?)/Dionysius Car tu si anus(?)/Jacobus Cartusianus(?): Spe culum ama to rum mundi (unvollständig) -

Hunc modicu(m) operis n(os)tri libellu(m) de multoru(m) dictis ort[h]odoxoru(m)...-...cu(m) fr(atr)is et e(cc)l(esiasti)cis eoru(m) me(r)itis et p(re)cibus possideatDrei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 65.

Ephraem Syrus:SermonesPergament, 88 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 17 x 11,5 cm12. u. 14. Jh.

- Da der aus dem 12. Jh. stammende Teil der Sermones des Ephraem Syrus be reits im 14. Jh. wohl nur noch fragmentarisch vorlag, sind die fehlen den Tei le von einer Hand des 14. Jh.s ergänzt und mit den Partien des 12. Jh.s zusam men gebunden worden. -

Incipit liber sancti effrem dyaco(n)i atq(ue) abb(at)is de co(m)pu(n)ctione cordis...-...Explicit liber sextus b(ea)ti Effrem de extremo iudicio et caritate et potentia lac(r)imaru(m)Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 67.

SammelhandschriftPergament, 214 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bll.), 33 x 23 cm, zweispal tig

Page 42: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Miniaturen auf fol. 1r Bischof Eusebius Gallicanus, 41v Bekehrung Josaphats durch Barlaam und 83r Siebenschläferlegende in zwei Szenen. Die Miniaturen sind in grünen und braunen Tönen gehalten. Darüber hinaus befi nden sich zahlreiche Schmuck- und Zierinitialen in der Handschrift.13. Jh.

- fol. 1r-21v Eusebius ‚Gallicanus‘<(Pseudo-)Eu se bius Emisenus>: Homi liae de pascha XII (= Ho mi liae 12a-23); fol. 21v-29r Anselmus Cantuari ensis: Exhortationes, meditationes, orationes; fol. 29r-40v Hugo de Folieto: De claustro animae (lib. III, cap. 1-9); fol. 41r-79r Johannes Da masce nus: Barlaam et Josaphat (gekürzt) mit Kapi tel verzeichnis; fol. 79r-82v Vita Alexii (BHL 287); fol. 83r-91v Gesta dormientium septem; fol. 91v-99v Vita Eusta chii (BHL 2760); fol. 99v-103v Hi storia Jephtae; fol. 103v-104r Sermo de verbo Osiae; fol. 104v leer; fol. 105r-110v Passio Marini (BHL 5538); fol. 110v-129v Passio Se ba sti a ni (BHL 7543); fol. 130r-141r Passio Juliani (BHL 4529); fol. 141v-144v Vita Symeonis (Auszug aus den Vitae patrum, lib. I); fol. 144v-145v Passio Luciani (BHL 5008); fol. 146r-171r Gesta Silvestri (lib. I-VI) (BHL 7725-7733); fol. 171r-200r Johannes Diaconus Hymonides: Vita Gregorii I papae (BHL 3641-3642); fol. 200r-204v Passio Ju li anae (BHL 4522); fol. 204v-213r Brevis com pre hen sio symboli et fi nis saeculi; fol. 213r-214v Nachträge -

Sciendu(m) quod iste Eusebi(us) fuit pisan(us) ep(iscopu)s non cesariensis...-...sit mos iste terent(ur)Zwei Hände.Fol. 213r-214v Vita Sanctae Mariae Magdalenae (BHL 5458) und ein hagio graphisches Fragment, von einer Hand des 14. Jh.s nachgetragen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 68.

SammelhandschriftPapier, 133 Bll., 31,5 x 15 cmMehrfarbige Zierinitialen auf fol. 3r, 45r, 53v und 95v.Ende 15. Jh.

- fol. 1r-2v leer; fol. 3r-44v (Pseudo-)Eusebius Cremonensis/Johannes de Novo Foro(?): Epistola ad Damasum et Theodosium de morte Hieronymi; fol. 45r-53r (Pseudo-)Augustinus/Johannes de Novo Foro(?): Epistola ad Cy rillum de magnifi centiis Hiero nymi; fol. 53r-93r (Pseudo-)Cyril lus/Jo han nes de Novo Foro(?): Epistola ad Augustinum de mi raculis Hieronymi; fol. 93v-131v Johannes

Page 43: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

de Turre cremata: Expositio in Regulam Sancti Bene dicti (gekürzte Fassung mit einem Kapitelver zeich nis, die den Prolog des Johannes de Turre cre mata sowie das Ordensstatut umfaßt); fol. 132r-133v leer -

Incipit ep(isto)la b(ea)ti Eusebii ad damas(u)m portue(n)s(em) ep(iscopu)m...-...Et sic deo da(n)te fi (ni)s h(ab)et(ur)Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 69a.

Flores auctorumPapier, 130 Bll. (+ 1 vor- u. 2 nachgeh. Pergamentbll.), 21 x 14 cm15. Jh.

Nichil sci(enci)a suavi(us), nichil sapiencia utilius, nichil prude(n)cia meli(us)...-...ut ego fi am fi lius dei. Et sic est fi nis.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 69b.

Flores auctorumPapier, 135 Bll., 21,2 x 14 cm, zweispaltig15. Jh.

De v(er)a sci(enti)a et sapi(enti)a. Incipit liber qui voc(at)ur Flores auctorum...-...Si manus er rant sc(ri)ptoris corrige l(e)c(t)orVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 70.

Theologische SammelhandschriftPergament, 238 Bll., 21,5 x 14 cmBlau-rot-grüne Zierinitialen mit vegetabilen Motiven und fi ligranem

Page 44: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Ran kenornament.15. Jh.

- fol. 1r-148r Hugo de Folieto: De claustro animae; fol. 148v-152v Aurelius Au gustinus Hippo nen sis: Regula recepta; fol. 152v-187v Hugo de S. Vic tore(?): Expositio in regulam beati Augustini; fol. 187v-192v (Pseudo-)An sel mus Cantuariensis: De pace et concordia; fol. 192v-212v Humbertus de Ro manis: De tribus votis substantialibus; fol. 212v-231r Matthaeus de Craco via: De puritate conscientiae; fol. 231r-234v Johannes Gerson: Responsa ad quat tuor quaestiones, Quaestio I de detractione; fol. 234v-237r Johannes Bour chelli: Exer citatorium ad vitae perfectionem; fol. 237v-238v leer -

Incipit tractat(us) seu prolog(us) magistri venerabilis hugonis folieti de claustro corp(or)is et a(n)i(m)ae...-...Explicit aureus tractatulus. Deo gracias.Zwei Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 71.

Theologische SammelhandschriftPapier, 306 Bll., 21,2 x 14,5 cmFol. 2r Schmuckinitiale; darüber hinaus zahlreiche mehr- und einfarbige Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1493

- fol. 1r Inhaltsverzeichnis; fol. 1v-146v Hugo de Folieto: De claustro ani mae; fol. 146v-150r Hugo de Folieto(?): De constructione tabernaculi se cun dum lit te ram; fol. 150v-151v leer; fol. 152r-215r Hugo de S. Victore: Didascali con de stu dio le gendi; fol. 215r-228v Ders.: De beatae Ma riae vir ginitate; fol. 229r-230r Ders.: De ver bo in car nato (collatio I); fol. 230r-245r (Pseu do-)Hu go de S. Victore: De statu virtutum variabili; fol. 245v-265v Hugo de S. Vic to re: De tribus die bus; fol. 266r-306v Hugo de S. Victore(?): Miscellanea -

Rogasti nos f(rate)r amatissi(m)e...-...et r(e)g(na)t i(n) et(er)na saecula AmenSchreiber: Hermannus de Colonia.

Page 45: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 73.

Theologische SammelhandschriftPapier, einige Pergamentbll., 210 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Perga mentbll.), 29 x 20,5 cm, zweispaltigum 1439

- fol. 1r-106v Honorius Augustodunensis: Gemma animae; fol. 106v-133v Beda Venerabilis: Ex pla na tio Apocalypsis; fol. 134r-155r Ders.: Expositio in Actus apostolorum; fol. 155r-157v Liber nomi num, ex Actis Apostolorum; fol. 158r-171r Hugo de S. Vic to re: De tribus diebus; fol. 171v Makula tur; fol. 172r-173v leer; fol. 174r-175r Leo I papa: Sermo 83; fol. 175r-185v Beda Venerabilis: Sermones 31, 6, 7; fol. 186r-188r Ful gentius Ruspensis: Sermo 3; fol. 188v leer; fol. 189rv De trinitate; fol. 189v-198r (Pseudo-)Au gu sti nus/Vi gi lius Thapsensis: Contra Felicianum arianum de uni tate Tri nitatis liber I; fol. 198v-200v Paulus Diaconus <Neapolitanus>: Sermo 158; fol. 201r-210r Thomas de Aquino: Offi cium de corpore Christi (Schluß fehlt); fol. 210v leer -

Quod hic liber de missa de ecclesia...-...ut nullus horror cruoris sit. et pretiumVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 74.

Theologische SammelhandschriftPapier, 264 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 21,5 x 14,5 cmRote Zierinitialen, zum Teil mit fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

- fol. Ir-IIv Urkundenfragmente; fol. 1rv leer; fol. 2r-15v Johannes Gerson: De praeparatione ad missam et pollutione nocturna; fol. 16r-25r Ders.: De cognitione castitatis; fol. 25v-50r Ders.: Regulae mandatorum; fol. 50r-66r Ders.: De passionibus animae; fol. 66v-70r Ders.: De modo vivendi fi delium; fol. 70v-71r De decem praeceptis decalogi („In tabulis binis lex est depicta...“); fol. 71v-73v leer; fol. 74r-102r Nicolaus Kempf: Alphabetarium divini amoris; fol. 102v-103v leer; fol. 104r-130r Tractatus de effectu sacrae commu nionis („Ihesu christi nobili ancille et humili sponse...“); fol. 130r-133r Ex canoni bus; fol. 133v leer; fol. 134r Makulatur; fol. 134v-144v theo lo gisches Frag ment; fol. 145r-149v leer; fol. 150r-167v Nicolaus de Am biano: Ars catholi cae fi dei; fol. 168r-170r Gebeno Eberbachensis: Speculum fu turorum tempo rum (zum Text vgl. J.B.

Page 46: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Pitra: Analecta Sanctae Hildegardis Opera VIII. Sacri Montis Cassinensis 1882, S. 483-485); fol. 170r-178v Hil de gardis de Bingen: Epistola 48; fol. 178v-213r Gebeno Eberbachensis: Spe culum fu turo rum temporum (Auszug. Vgl. J.B. Pitra. a.a.O., S. 486); fol. 214r-216r Hilde gardis de Bingen: Epistola 52; fol. 216v-217v leer; fol. 218r-251r (Pseudo-)Thomas de Aquino: De beatitudine; fol. 251v-263v Ders.: De divi nis moribus -

Incipit Tractat(us) ven(er)abilis M(a)g(ist)ri Joh(ann)is Gerson ca(n)cellarii p(ar)isien(sis) Su per materia celebratio(n)is missae...-...ip(s)e solus scit numeru(m) elector(um). Benedictus Deus AmenVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 75.

Theologische SammelhandschriftPapier, 178 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 20,5 x 15 cm, z.T. zweispaltigFol. 49r rot-blaue Rankeninitiale mit vegetabilen Motiven.15./16. Jh.

- fol. 1rv Inhaltsübersichten aus dem 16. und 18. Jh.; fol. 2r-16v Johannes Gerson: Opus tri par ti tum (Auszug); fol. 17r-37v Petrus de Alliaco: Meditatio in septem psalmos poenitentiales; fol. 38r leer; fol. 38v-39v Nota; fol. 40r-43v Sermo nes in symbolum; fol. 44r Thomas de Aquino: De iudi ci is astrorum; fol. 44v leer; fol. 45r-47v Johan nes Gerson: Responsa ad quattuor quaestiones (quaestio I de detractione); fol. 48r-127r Johan nes de Tambaco: De consolatione theologiae, mit einem Kapitelverzeichnis; fol. 127v-128v Vita Euphrosi nae (unvollständig); fol. 129r-138v Thomas de Aquino: De arti culis fi dei et ecclesiae sacramentis; fol. 139r-140v Hieronymus: Epistola 14; fol. 141rv leer; fol. 142r-153v Hugo de S. Victore: Soliloquium de arra ani mae; fol. 154rv leer; fol. 155r-158v Arnoldus Heimericus: Pronostica infalli bilia magistri sine nomine; fol. 159rv leer; fol. 160r-174v Ders.: Argumen tum Romani itineris; fol. 175rv leer; fol. 176r-178r Modus faciendi maledic tionem; fol. 178v leer -

Incipit opusculu(m) t(ri)partitu(m) de p(rae)ceptis decalogi de co(n)fessio(n)e et arte mori endi...-...tunc celebrans proscynaturVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent; Düsseldorf, Hauptstaatsar chiv.Textausgabe: fol. 160r-174v in W. Harleß: Aus dem Leben eines nachgeborenen clevischen Fürsten sohnes. In: ZBGV 17 (1881), S. 171-

Page 47: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

194, hier S. 177-192.

Sign.: Ms. B 76.

Theologische SammelhandschriftPapier, 164 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 21,3 x 14,5 cmNiederrhein: 15. Jh.

- fol Irv Inhaltsverzeichnisse aus dem 15. und 18. Jh.; fol. 1r-121v Godfridus Her liacensis: Expositio in Pater noster; fol. 122r-137v Gil ber tus Crispinus West monasteriensis: Altercatio Chri stiani adversus Iudaeum; fol. 138rv leer; fol. 139r-140v (Pseudo-)Augustinus: De oboe di en tia et humilitate sermo; fol. 140v-146v Aurelius Au gu stinus Hipponensis: Sermones 347, 348, 350; fol. 147r-163r Johannes Gerson: De praeparatione ad missam et pollutione nocturna; fol. 163v-164v leer -

Incipit exposit(i)o s(upe)r mate(r)ia or(ati)o(n)es d(o)m(ini)cas...-...Explicit tractatulus bonus super mat(er)ia celebratio(n)is missae vene(r)abilis m(a)g(ist)ri Ioha(n)nis Gerson cancellarii parisiensisSchreiber: Gotschatius de Moers; zwei weitere Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 77.

Flores Johannis GersonisPapier, 331 Bll., 28,7 x 20,5 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1508

Factu(m) est p(roe)liu(m) magnu(m) i(n) caelo...-...Colloqu(ium) sensuum [i.f. unleserlich, dann:] LXXIISchreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 78.

Theologische Sammelhandschrift

Page 48: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Papier, 120 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 22 x 15 cmEnde 15. Jh.

- Die Handschrift ist mit den Inkunabeln Hain-Copinger 1140 und Hain-Co pinger 11750 zusammengebunden. Diese Drucke wurden bei der Foliierung der Handschrift, die im folgenden über nommen wird, mitberücksichtigt. Da her weichen die Anzahl der Blätter der Handschrift und ihre Foliierung von einander ab. Fol. I-IV Graduale-Frag ment; fol. 1rv leer; fol. 2r-8v Johannes Gerson: Sermo de trinitate; fol. 9r-23r Passio Jesu Christi ex evangeliis quattuor collata; fol. 23v-34v Jacobus de Voragine: De passione domini; fol. 35r-56v HC 1140, HC 11750; fol. 57r-65r Sermo de Beatae Mariae Virginis planctu amarissimo („Universi populi at tendite et videte dolorem meum...“); fol. 65v-67v leer; fol. 68r-76v De offi cio in parascheve (Fragment); fol. 76v-84v Sermo in die parascheve („Christus est anima mea usque ad mortem...“); fol. 84v-89r Sermo in para scheve („Quo abiit dilectus tuus ...(Ct 5,17). Pas sione domini nostri...“); fol. 89r-93r Sermo in die parascheve („O vos omnes... (Lam 1,12). Ver ba propo sita sunt scripta in libro lamen ta tio num...“); fol. 93r-97v Sermo 91 in tem pore („Para tus“) (Schneyer 4,530); fol. 97v-100v Jaco bus de Voragine: Sermo 284; fol. 100r-115r Ser mones duo in die parascheve de passione Chri sti („O vos omnes...(Lam 1,12). Consi de ran do passio nem domini...“); fol. 115r-123r Sermo in die para scheve de passi one Christi („Inclinato capite emi sit spiritum... (Io 19,30). Unde Johan nes dominus...“); fol. 123r-137v Exem pla et miracula de passione Christi („Quidam bonus homo multum dile xit...“); fol. 138r-144v Speculum humanae salvationis (Auszug) -

In no(m)i(n)e p(at)ris et fi lii et sp(irit)us s(an)c(t)i....-...Hoc osculando et a(m)plexando dul cit(er) relegebat.

Sign.: Ms. B 79.

Gregorius I papa:Registrum Epistolarum (Collectio C und Collectio P)Pergament, 138 Bll., 26 x 17,5 cmFol. 138r Federzeichnung, Papst Gregor I. darstellend.1. Hälfte 10. Jh.

- Die Handschrift enthält die Collectiones C und P, wobei Collectio P - und das ist ungewöhnlich - Collectio C vorangestellt ist. -

Gregorius Sabinano subdiac(ono) salutem. De causa maximi praevaricatoris...-...animae ma gis utilitate cognoscat. Explicit.

Page 49: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 80.

Gregorius I papa:Homiliae XL in evangeliaPergament, 153 Bll., 28 x 19,5 cmEnde 9./Anfang 10. Jh.

- fol. 1r-152v Gregorius I papa: Homiliae XL in evangelia (hom. 22 - hom. 40), mit einigen altsächsischen Glossen; fol. 152v-153r Beda Venerabilis(?): De omnibus sanctis (altsächs. Auszug); fol. 152v und 153v „Essener Hebere gister“ (altsächs.) -

quo eu(m) laborare usque ad morte(m) viderant...-...endi ahtodoch bikera. endi viar crukonVorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.Textausgabe: Altsächsische Glossen zu den Homilien Gregors I. In: J.H. Gallée: Alt sächsi sche Sprach denkmäler. Leiden 1894, S. 107-114; E. Wadstein: Kleinere altsächsische Sprachdenk mäler. Norden/Leipzig 1899 (= Niederdeutsche Denkmäler 6), S. 140f.; fol. 152v-153r in: J.H. Gallée, a.a.O., S. 117-119; E.G. Graff: Diutiska. Bd. 2. Stuttgart, Tübingen 1827, S. 190f.; Th. J. Lacomblet: Sprachdenkmäler. In: AGN 1 (1831), S. 9-15, hier S. 11f.; E. Wad stein, a.a.O., S. 126f.; fol. 152v und 153v in: W. Crocelius: Einnahmeverzeichnis aus Essen. In: ZBGV 11 (1876), S. 200; J.H. Gallée, a.a.O., S. 115f.; E.G. Graff, a.a.O., S. 190f.; M. Heyne: Kleinere altniederdeutsche Denkmäler. 2. Aufl . Paderborn 1877 (= Bibliothek der äl testen deutschen Litteratur-Denkmäler 4/2), S. 64; H. Th. Hoede rath: Die Reichsabtei Essen. Quellen zur Ge schich te eines Frauenstiftes im Mittelalter. Essen 1929 (= Hilfsmittel für den geschicht lichen Arbeits unterricht 1), S. 5; R. Jahn: Der Hoftag König Ottos I. bei Steele im Mai 938. In: BGSE 56 (1938), S. 72-76; Bonifatiuslegende und Essener Heberolle in: V.N. Kind linger: Zwei alte Bruchstücke teutscher Schrift. In: Allgemeiner litterarischer Anzeiger 110 (1799), Sp. 1081-1084; Th.J. Lacomblet, a.a.O., S. 12f.; E. Wadstein, a.a.O., S. 131f.

Sign.: Ms. B 81.

Page 50: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Gregorius I papa:Homiliae XL in evangeliaPergament, 109 Bll., 27,5 x 22 cmFol. 1r braune Zierinitiale mit Flechtbandornament; fol. 52v, 59v, 68v, 99r, 104r Schmuckinitialen in braun-grünen und braun-rostroten Tönen.10. Jh.

- Gregorius I papa: Homiliae XL in evangelia (hom. 1 - hom. 30) -

In illo te(m)pore dix[it] Iesus disc(i)p(u)lis suis. Erunt signa in sole et luna...-...p(er) igne(m) vero in hominib(us) quae quantoVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. B 82.

Gregorius I papa:Homiliae XL in evangelia (mndd.)Papier, 211 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 29,5 x 20 cm, zweispaltig15. Jh.

Dit is die prologus of die voersprake yn su(n)te Gregorius omelien yn duytsche...-...Hyr eynden sunte gregorius omelien yn duytsche. God sys ghelaeft un dye moder ihesu cristi maria. Amen.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 83.

Theologische SammelhandschriftPapier, 276 Bll., 21,5 x 15 cm, zweispaltig, Bl. 1-70 einspaltigFol. 148r schwarz-rote Zierinitiale; fol. 193r rot-grüne Zierinitiale.Ende 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r-55v Geert Groote: Sermo „Recedite“ contra focaristas; fol. 56r leer;

Page 51: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fol. 56v-57v Ders.: Epistola 70 (Auszug); fol. 58r-59v leer; fol. 60r-66r Ders.: De cura pastorali non acceptanda; fol. 66v leer; fol. 67r-69v Thomas Cantim pratensis: Bonum universale de apibus (lib. I, cap. 19); fol. 70r-113r Henricus de Frimaria sen.: Praeceptorium <Expositio decalogi> (Bloom fi eld-Guyot 0526); fol. 113v leer; fol. 114r-118v Ders.: Tabula super exposi tionem decem praecep to rum (unvollständig); fol. 119rv leer; fol. 120r-147r Gallus Aulae Regiae: Malogranatum I (beginnt erst in cap. 6 mit den Worten: „Ante omnia scire debemus...“); fol. 147v leer; fol. 148r-188v Jor da nus de Quedlin burg: Articuli LXV de passione domini cum theorematibus et docu mentis <Medita tio nes de passione Christi>; fol. 189v-191v De vir tu tibus mora libus; fol. 192rv leer; fol. 193r-257v De imitatione Christi (lib. I) <Admo nitiones ad spiritualem vitam utiles>; fol. 258r-276v Exposi tio super diversa miracula multum horribi lissima et mirabilissima -

Incipiu(n)t d(i)c(t)a magistri Gerardi dicti groet contra foca(r)istas...-...in occursum iustum vi ditis. et sic e(st) fi nis.Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 84.

Theologische SammelhandschriftPapier, 132 Bll., 21 x 14 cm, ein- und zweispaltig15./16. Jh.

- fol. 1r Federproben; fol. 1v leer; fol. 2r-22v Johannes Algrinus <Abba tis villa>: Expositio super Rm 13; fol. 23r-40r Petrus Damiani: In stitutio moni a lis; fol. 40r-41v Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermones ad fratres in ere mo, Sermo 58; fol. 42r-81r (Pseudo-)Augustinus/Paulinus Aqui leiensis: Liber ex hortationis <De salutaribus documentis ad quendam co mitem>; fol. 81r-97r Petrus Damiani: De recusatione praelaturae; fol. 97r-110r Petrus Ble sen sis: Canon episcopalis <Tractatus de institutione epis copi>; fol. 110rv (Pseudo-)Thomas de Aquino: De beatitudine (Fragment); fol. 123r-143v Orige nes translat. Rufi no Tyrannio <Aqui lei en se>: Homiliae in Epistolas sancti Pauli (unvoll ständig); fol. 187rv theologisches Fragment. Die Hand schrift ist mit Hain-Copinger 2976, VD 16 A 70 und einem fragmentari schen Druck („De vita con ventualis“) zusammengebunden. -

In h(oc) vol(u)m(in)e c(on)ti(nen)t(ur) omilie joh(an)n(i)s de villa...-...minor poena i(n)ferni maior e(st)Verschiedene Hände.

Page 52: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 85.

Theologische SammelhandschriftPapier, 130 Bll. (+ 2 nachgeh. Pergament- bzw. Papierbll.), 28,7 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 1r verblaßte rot-blau-grüne Zierinitiale mit fi ligranem Rankenornament.Anfang 15. Jh.

- fol. 1r-7v Henricus de Langenstein: De proprietate („Pro salute“) (Auszug); fol. 8r-62r Speculum perfectionis status Fratris Minoris (BHL 3120); fol. 62v leer; fol. 63r-80v Legenda trium sociorum Sancti Francisci (BHL 3114); fol. 80v-130v Actus Sancti Francisci et sociorum eius (BHL Suppl. 3119b) -

Incipit tractatus venerabil(is) m(a)g(ist)ri hinrici de hassia doctoris...-...Explicit liber tertius de actib(us) q(ui)busda(m) mirabilibus b(ea)ti fra[n]cisci et socio(rum) ei(us) p(ri)mo(rum).Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 86.

Haimo Autissiodorensis:Expositio in ApocalypsinPapier, 153 Bll., 30 x 27 cm, zweispaltig15. Jh.

[L]egim(us) in ecc(lesia)stica histo(r)ia beatu(m) ioha(n)ne(m) a domitiano impiissimo caesare i(n) pathmos insula relegatu(m)...-...Explicit exposicio d(omi)ni haymonis sup(er) apocalipsim ioha(n)nis ap(osto)li et eva(n)gelistaeVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 87.

Page 53: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Biblia Sacra cum glossisPergament, 278 Bll., 35,5 x 34,5 cm, zweispaltigRot-blaue Schmuckinitialen mit fi ligranem Ornament.Ende 12./Anfang 13. Jh.

- fol. 1r-46v Hiezechiel (Anfang und Ende fehlen); fol. 46v-48v Hieronymus in Danielem prophetam; fol. 48v-78v Danihel; fol. 78v-138v Petrus Lombar dus: Glossatura super Isaiam (= Glossa ordinaria in Isaiam); fol. 139r-140v Pro logus Pelagii in Pauli Epistolas; fol. 140v-142r Prologus Pelagii in Epi stolam ad Romanos; fol. 142r Prologus Marcionis in Epistolam ad Romanos; fol. 142r-160r Pauli Epistola ad Romanos; fol. 160r-189v Epistolae I,II ad Corin thios cum prologis Petri Lombardi; fol. 189v-210rv Epistolae ad Gala tas, Ephesios, Philippenses, Colossenses cum prologis Marcionis; fol. 210rv Episto la ad Laodicenses (apokryph); fol. 210v-240v Epistolae ad Thessaloni censes (I,II), ad Timotheum (I,II), ad Titum, ad Philemon, ad Hebraeos cum prologis Marcionis; fol. 241r-275r Aurelius Augustinus Hipponensis: Enarra tiones in psalmos 119-122; fol. 275r-278v Hieremias -

quoq(ue) erat rotis et altitud[o] et horribilis aspectus...-...et loci q(uem) dedi vob(is) et p(at)ribusZwei Hände.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 88.

Hieronymus:Opera selectaPapier, 249 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28 x 20,5 cm, zweispaltigRote Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1507

- fol. 1r-210v Hieronymus: Commentarii in Hiezechielem; fol. 210v-248v Ders.: Commentarii in Danielem; fol. 249rv leer -

Incipit p(rae)facio s(an)c(t)i I(er)o(ni)mi explanatio(nis) ezechiel(is) p(ro)ph(et)ae...-...quaerendu(m) est q(uo)d ei r(espo)nd(er)e debeam(us).Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Page 54: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 89.

Theologische SammelhandschriftPapier, 296 Bll., 28,5 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1513

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-118r Hie ronymus: In Hieremiam prophetam libri VI; fol. 118v-120v leer; fol. 121r-144v Didymus Alexandrinus trans lat. Hieronymo: De spiritu sancto; fol. 144v-145v verschiedene Notizen über Didymus Alexandrinus, seine Werke sowie Übersetzungen derselben ins La tei nische; fol. 146r-147v leer; fol. 148r-295v Eu sebius Caesariensis translat. Georgio Trapezuntio: De praepara tione evangelica; fol. 296rv leer -

P(ro)logus s(an)cti Ihero(ni)mi in explanat(i)o(n)e(m) Iheremiae p(ro)ph(et)ae...-...magno risu omniu(m) explosi sunt. AmenSchreiber: Henricus de Werdenborch; Henricus Russiensis.

Sign.: Ms. B 90.

Theologische SammelhandschriftPapier, 232 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1498

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-101v Hie rony mus: Commentarii in Matthaeum; fol. 102rv leer; fol. 103r-117r (Pseu do-)Hie ro nymus/Cumeanus: Commen ta ri us in evangelium secundum Marcum (Auszug); fol. 117v-119v leer; fol. 120r-154r (Pseudo-)Hiero ny mus: Quaesti ones hebraicae in I-III Regum et I-II Para lipomenon; fol. 154v-156v leer; fol. 157r-202r Hieronymus: Commentarius in Ecclesiasten; fol. 202v leer; fol. 203r-231r Anselmus Cantuariensis: Cur deus homo; fol. 232rv De sacra mento evocando -

Prologus b(ea)ti Ihe(r)onimi in quatuor eva(n)gelia...-...vel substa(n)cia(m) latere cui(us) no(n) appareat forma.Schreiber: Henricus de Millingen; Vitus de Gladbach; Henricus de Werden borch.

Page 55: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 91.Theologische SammelhandschriftPapier, 227 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 28,5 x 21 cm, zweispaltigRote Zierinitialen mit fl oralen und vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1511

- fol. Irv theologisches Fragment mit Marginalglossen; fol. IIrv hebräisches Frag ment; fol. 1r-137r (Pseudo-)Hieronymus: Tractatus in Psal mos (Steg müller 3337); fol. 137r-143r Ders.: Tractatus in cantica Veteris Testa menti (Steg mül ler 3338); fol. 143r-145v Ders.: Tractatus in can tica Novi Te stamenti (Stegmüller 3339); fol. 146r-148v leer; fol. 149r-225v Nicolaus Tri vet: Super psalterium iuxta Hebraeos; fol. 226r-227v leer -

Incipit explanatio s(an)c(t)i Iheronimi sup(er) psalteriu(m)...-...om(n)e q(uo)d spirat laudet deu(m) all(elui)aSchreiber: Henricus de Gorrichem.

Sign.: Ms. B 92.

Guilelmus Peraldus:De eruditione religiosorumPergament, 181 Bll., 25 x 18 cm14. Jh.

In no(m)i(n)e d(omi)ni incipit prologus in librum eruditionis Religiosorum...-...Ypocrita libro I ca(pitul)o III Item IIII ca(pitul)o XXIDrei verschiedene Hände.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 93.

Theologische SammelhandschriftPapier, 220 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 21,5 x 14,5 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1465

Page 56: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r-149r Gerardus de Fracheto: Vitae Fratrum Ordinis Praedicatorum cum praefatione Hum berti de Romanis; fol. 150rv leer; fol. 151r-162v Johan nes Gobius iun.: De spiritu Guidonis; fol. 163r-191r Frater Marcus: Visio Tnugdali; fol. 191v-219v Arnt Buschmann: Miracula <De spi ri tu qui Ar noldo Buschmann apparuit> (mndfrk.) -

E(xem)pla vene(r)abil(is) p(at)ris f(rat)ris hu(m)b(er)ti m(a)g(ist)ri...-...Qui e(st) b(e)n(e)dictus in o(mn)ia s(ae)c(u)la AmenSchreiber: Albertus (frater); Jacobus (frater).

Sign.: Ms. B 94a.

Jordanus de Quedlinburg:Opus postillarum et sermonum de tempore <Postilla de evan geliis dominicalibus> (ndd.)Papier, 314 Bll., 28,3 x 20,5 cm, zweispaltig15. Jh.

Hyer beghynnt sermone op die sonnendeghes evangelium als Jordanus beschryvet...-...Dat yzte sermo en iordaens upt evangelium des selven dagesVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 94b.

Jordanus de Quedlinburg:Sermones de sanctis <Opus Dan>Papier, 205 Bll., 28,5 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 2r, 4r, 169r blau-rot-grüne Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Ornament.15. Jh.

- fol. 1rv leer; fol. 2r-3v Inhaltsübersicht; fol. 4r-168v Jordanus de Quedlin burg: Sermones de sanctis; fol. 169r-204v Ders.: Sermones varii (darun ter auch die sogenannten Standespredigten ad re ligiosas personas, pro sacerdoti bus, de militi bus, de nobilibus, de mercatoribus, de cleri cis) -

Page 57: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipiunt sermones f(rat)ris Jordani de quiddeburch de ordine f(rat)r(u)m heremita(tis) sancti Augustini...-...iustus et s(an)c(t)us cu(m) eff(e)c(t)u(m) teneat sanctitate(m)Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 95.

SammelhandschriftPapier, 332 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltigEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1rv leer; fol. 2r-20v Kapitelverzeichnis, von späterer Hand nachgetra gen; fol. 21r-301v Servasanctus de Faenza: Summa de poenitentia et eius tri bus partibus <Antidotarium animae>; fol. 302r-330r Jacobus de Cessolis: Liber de moribus hominum et de offi ciis <Super ludo scaccorum>; fol. 330v-332v leer -

Praefatio totius operis. Incipit tractatus de poenitentia...-...Deo igit(ur) sit honor et gloria i(n) saecula saeculorum. Amen amen Amen.

Sign.: Ms. B 96.

Theologische SammelhandschriftPapier, 232 Bll., 28 x 21 cm, zweispaltigFol. 2r blau-rot-grüne Zierinitiale.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1508

- fol. 1r leer; fol. 1v Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 2r-93v Isidorus Hispa len sis: Quaestiones in Vetus Testamentum; fol. 94r-96v leer; fol. 97r-229r Guilelmus de S. Martino Tor na censis: Flores Bernardi <Bernar di num>; fol. 229v-232v leer -

Incipit p(rae)facio ysidori b(ea)ti Gregorii p(a)pae discipuli...-...Expliciu(n)t exceptio(n)es coll(a)tae ex div(er)sis opuscul(is) b(ea)ti b(er)n(ar)di abbatis

Page 58: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 97.Lucius Caecilius Firmianus Lactantius:Opera selectaPapier, 200 Bll., 29,3 x 21,5 cmFol. 1r blau-rote Zierinitiale mit fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

- fol. 1r-170v Divinae institutiones; fol. 170v-185v De ira Dei; fol. 186r-200v De opifi cio Dei (Schluß fehlt) -

De hiis libris dici p(otes)t aliquid habere...-...brevit(er) expona(m). Cur deus dedit

Sign.: Ms. B 98.

Matthias de Liegnitz:Postilla super epistolas dominicalesPapier, 241 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 29 x 21 cm, zweispaltigNijmegen (?): Ende 15./Anfang 16. Jh

Videte quonia(m) non michi soli laboravi sed omnibus...-...per m(agist)r(u)m Mathia(m) de legnitz sacrae theologiae p(ro)fessore(m) deo se(m)piterna lausVorbesitzer: Heusden (Niederlande), Cistercienserinnenkloster Maria-Kroon.

Sign.: Ms. B 99.

Theologische SammelhandschriftPapier, 351 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28,5 x 20 cm, zweispaltigFol. 1v, 110v, 189v rot-grüne Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1507

- fol. 1r-110v Leo I papa: Sermones <in praecipuis totius anni festivitatibus ad romanam plebem habiti>, mit vorgestelltem Kapitel ver zeich nis; fol. 110v-187r

Page 59: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Ders.: Epistolae 24, 23, 12, 28, 35, 29, 31, 9, 33, 54, 44, 45, 60, 61, 69, 70, 95, 71, 94, 82, 90, 83, 80, 125, 85, 93, 106, 104, 105, 115, 130, 134, 113, 111, 112, 79, 118, 123, 125, 124, 120, 127, 143, 135, 114, 139, 99, 102, 121, 122, 162, 165, 14, 2, 1, 168, 4, 159, 18, 19, 16, 7, 166, 12, (2), 10, 41, 108, 167, 15; fol. 187r-188v (Pseudo-)Isidorus <Isido rus Mer cator>: Decretalium collectio (cap. 7); fol. 188v-198v Thascius Caecilius Cyprianus: Episto la 1; fol. 198v-204v Ders.: De opere et eleemo synis; fol. 204v-211v Ders.: Ad Fortunatum de ex hor tatione martyrii; fol. 211v-215r Ders.: De ze lo et livore; fol. 215r-220r Ders.: De bono patien tiae; fol. 220r-225r Ders.: De mortalitate; fol. 225r-230r Ders.: De habitu virginum; fol. 230r-233v Ders.: Epistola 63; fol. 233v-239v Ders.: De unitate ecclesiae; fol. 239v-247r Ders.: De lapsis; fol. 247v-254v Ders.: De ora ti o ne dominica; fol. 254v-256v Ders.: De idolorum vani tate; fol. 256v-271r (Pseudo-)Cyprianus: De singu laritate clericorum; fol. 271r-274v Ders.: De montibus Sina et Sion; fol. 274v-284v Thascius Caeci lius Cyprianus: Epistolae 52, 56, 76; fol. 284v-298v Ders.: Adversus Judaeos, lib. I, II; fol. 298v-299v Cornelius papa: Epi stola 13; fol. 299v-301r Thascius Caecilius Cyprianus: Epistola syn odi ca de lapsis; fol. 301r-307r Cornelius papa: Epistola 12; fol. 307r-309v Concilium Car tha ginense IV; fol. 309v-310v Thascius Caeci li us Cyprianus: Epistola 6; fol. 310v-313r Ders.: Epistola ad Magnum de baptizandis novitianis; fol. 313r-318v Ders.: Epistolae 64, 40, 66, 61, 62; fol. 318v-319r Concilium Car tha ginense V; fol. 319v-320r Concilium Carthaginense VI; fol. 320r-325r Thascius Caecilius Cyprianus: Epistolae 15, 33, 8, 31; fol. 325r-328r Corne lius papa: Epistolae 7, 3, 2, 1, 8; fol. 328rv Thascius Cae ci lius Cyprianus: Epistola unica de exsilio re ver sus; fol. 328v-331v Ders.: Epistolae 50, 51, 32, 15, 37, 79; fol. 331v-332v Concilium Cartha gi nense III; fol. 332v-334r Thas cius Caecilius Cypri anus: Epistolae 65, 5; fol. 334r-335r Corne li us papa: Epi stolae 6, 5; fol. 335r-336r Thas ci us Caecilius Cyprianus: Epistola ad Ste phanum I pa pam; fol. 336r-347r Ders.: Epistolae 50, 10, 11, 12, 13, 17, 19, 3, 24, 53, 36, 77, 81, 25, 7, 34; fol. 347rv Cornelius papa: Epistola 4; fol. 347v-350r Thascius Caecilius Cyprianus: Epistolae 69, 35; fol. 350v-351v leer -

Incipiu(n)t s(er)mones b(ea)ti leonis p(a)pae. Laude(m) d(omi)ni loq(ua)tur...-...co(n)fessus n(ost)ri honore fl orereSchreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 100.

Nicolaus de Lyra:Postilla litteralis super evangelia quattuorPapier, 170 Bll., 29,5 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r Zierinitiale.15. Jh.

Page 60: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Quatuor facies uni Ezechielis p(ri)mo...-...Explicit postilla nycolai de lyra super evangelia. de quo de(us) sit b(e)n(e)d(ic)t(us) in s(ae)c(u)la.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 101a.

Gallus Aulae Regiae:Malogranatum IPapier, 130 Bll. (+ 1 vorgeh. Papier- u. 1 nachgeh. Pergamentbl.), 28,5 x 20,5 cmFol. 8r, 72r, 98r mehrfarbige Schmuckinitialen und Spiegelverzierungen mit vegetabilen und fl oralen Ornamenten.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

Liber p(ri)m(us) malog(ra)nati. Iste prim(us) lib(er) qui est de statu incipientiu(m)...-...Explicit lib(er) prim(us) malogranati q(ui) tractat de statu i(n)cipientiu(m)Schreiber: Gerardus Sessynck de Emmerich.

Sign.: Ms. B 101b.

Gallus Aulae Regiae:Malogranatum IIIPapier, 178 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 29,5 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 11r, 100r rot-grüne Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven.15. Jh.

Liber tercius malogranati. Iste liber tercius q(ui) de statu p(er)f(e)c(t)orum e(st)...-...Explicit dyalogus dictus malogranatu(m) co(m)pilatus a quoda(m) venerabili abbate Aulae regiae i(n) Bohemia ordinis Cistercien(sis)Zwei Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 61: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 102.

Theologische SammelhandschriftPergament, 225 Bll., 36 x 25,5 cm, zweispaltigEnde 12. Jh.

- fol. 1r-70v Guilelmus de Merula: Sermones de tem pore; fol. 70v-73r Julia nus Vizeliacensis: Ser mo super Mt 25,1 (Schneyer 3, 873); fol. 73r-75v und 225r Registrum ad inveniendum de sti na ti o nes ad praedicandum utiles; fol. 76r-221v Thomas Cister ciensis <de Valcellis>: Commentaria in Canti cum can ticorum; fol. 221v-225r Expositio super adventum dominum („Quem ad modum lucet ager multi colorum...“) -

Omelie Mauricii parisiensis episc(o)pi. In Nomine d(omi)ni incipit p(ro)logus...-...ab ip(s)o fe licitas regnandi. Christi gl(ori)a i(n) s(ae)c(u)la s(ae)c(u)l(orum) Am(en).Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 103.

Henricus de Millingen (?):Sermones de sanctisPapier, fol. 1,6 Pergament, 451 Bll., 27 x 19 cmDie Handschrift war ursprünglich mit einigen Schmuckinitialen und Spiegel ver zie rungen ausgestattet, welche jedoch herausgeschnitten worden sind.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: Anfang 16. Jh.

Sermo ad [r]eligiosas personas. Non vos me elegist(is) s(ed) ego elegi vos...-...Expliciu(n)t s(er)mones de s(an)c(t)is Collecti p(er) fr(atr)em Henrici millinge(nsis). Utentes eis ore(n)t p(ro) eo.

Sign.: Ms. B 104.

Theologische SammelhandschriftPapier, 188 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltigFol. 3r, 27r, 134r blau-rote Zierinitialen mit fi ligranem Rankenornament.

Page 62: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1476

- fol. 1r-2v leer; fol. 3r-25v Johannes Nider: Consolatorium timoratae con scientiae (redactio brevior); fol. 25v-26v leer; fol. 27r-133v Lucas de Bitonto: Sermo nes (Auszug) (Schneyer 4, 50-63); fol. 134r-184r Johannes Herolt (Disci pulus): De eruditione Christifi delium; fol. 184v-187v Alexander Fabri cius Anglicus: Destructorium vitiorum (Auszug); fol. 188rv leer -

Incipit tractatus eximii doctoris ioh(annis) Nyd(i) cont(ra) ti(m)orata(m) consci(enti)am...-...sed non cu(m) mor(ta)li p(e)cc(at)o. Expliciu(n)t.Verschiedene Hände.

Sign.: Ms. B 105.

Hagiographische SammelhandschriftPapier, 174 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 29 x 21 cm, zweispaltigZahlreiche mehrfarbige Rankeninitialen; fol. 174v Arbor porphyriana.15. Jh.

- fol. 1r-36v Rufi nus Tyrannius <Aquileiensis>: Historia monachorum; fol. 36v-64v Vitae patrum III; fol. 64v-87r Palladius Helenopolitanus: Historia Lausiaca; fol. 87r-159r Vitae patrum IV (primae editionis) et verba septem abbatis Moysis (BHL 6528f.); fol 159v leer; fol. 160r-173v Vitae patrum V (primae editionis) (BHL 6538) -

Incipit p(ro)log(us) in p(ri)mu(m) lib(rum) de vita et doct(ri)na s(an)c(t)o(rum) pat(rum)...-...Explicit liber q(ui)ntus de co(n)st(it)uc(i)o(n)e et vita s(an)c(t)o(rum) p(at)r(u)m.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 107a.

Bartholomaeus a S. Concordio <Pisanus>:Summa de casibus conscientiaePapier, 228 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 29,2 x 21 cm, zweispaltigFol. 5r Zierinitiale.

Page 63: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1437

- fol. 1r leer; fol. 1v Abkürzungsverzeichnis; fol. 2r-4r Register; fol. 4v leer; fol. 5r-227v Bartholomaeus a S. Concordio <Pisanus>: Summa de casibus conscientiae; fol. 227v-228r Predigt frag men te; fol. 228v leer -

Haec est breviatu(r)a s(e)c(un)d(u)m mod(um) lege(n)di...-...quia p(er)secut(us) sumSchreiber: Johannes They.

Sign.: Ms. B 107b.

Bartholomaeus a S. Concordio <Pisanus>:Summa de casibus conscientiaePapier, 246 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 29,4 x 20,5 cm, zweispaltigSchmuck- und Zierinitialen.1476

Quonia(m) ut ayt gregori(us) s(upe)r ezechiele(m)...-...sec(un)da die mens(is) Julii d(e)o g(ratia)s.Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 107c.

Bartholomaeus a S. Concordio <Pisanus>:Summa de casibus conscientiaePapier, 190 Bll., 28 x 20 cm, zweispaltigBlau-rote Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.15. Jh.

- fol. 1rv leer; fol. 2r-182r Bartholomaeus a S. Con cor dio <Pisanus>: Summa de casibus conscien tiae, mit nachgestelltem Abkürzungs- und Inhalts ver zeichnis; fol. 182v-183v leer; fol. 184r-190r Liber vitiorum et virtutum (Exzerpt) -

Page 64: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Quoniam ut ait gregori(us) sup(er) ezechielem...-...et exultant i(n) r(e)bus pessimisSchreiber: Johannes de Essendia.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 108 [a].

Aszetisch-liturgische SammelhandschriftPergament, 50 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 20,5 x 14 cmEinige blau-rote Zierinitialen mit fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v-4v Johannes Gerson: Appellatio peccatoris ad divinam misericordiam; fol. 4v-11v (Pseudo-)Augustinus: Speculum pecca to ris liber I; fol. 11v-17r Henricus de Coes fel dia <de Kemenade>: Medita tio <Praeparatio ad missam>; fol. 17rv Preces; fol. 17v-40v Ordo missae; fol. 41r-48r Confessionale („Confi teor deo omnipotenti et vobis me graviter pe cas se...“); fol. 48r-49v Aegidius Assisiensis: Dicta; fol. 50rv leer -

In tua o regina coeli et mu(n)di totius d(omi)na dei genet(ri)x...-...Haec frater Egidius. Et sic est fi nis hui(us) operis. AmenDie Inhaltsübersicht auf fol. 1r wurde von einer Hand des 18. Jh.s nachgetra gen.

Sign.: Ms. B 108 [b].

Speculum peccatorisPapier, 48 Bll. (+ 2 nachgeh. Pergamentbll.), 21 x 15 cm1. Hälfte 15. Jh.

- fol. 1r-41v Speculum peccatoris; fol. 41v-42r Ludolphus de Saxonia: Vita Jesu Christi (pars I, cap. 1); fol. 42r-46r Notae; fol. 46v-48v leer -

In hoc libello habetur q(uod)dam spec(u)l(u)m confessor(is) simplic(u)m...-...nos er(i)piat Ihe sus Christus Amen. Expliciu(n)t casus div(er)si

Page 65: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 109.

Julianus Pomerius:De vita contemplativaPergament, 71 Bll., 22,5 x 15 cmFol. 71 Federzeichnung eines Hundes von einer späteren Hand.12. Jh.

Incip(it) p(ro)logus in libro p(ro)sp(er)i [sic] Diu multumq(ue) revisus...-...sed p(ro) rebus enu(n)tiandis verba sunt instituta. Explicit liber prosperi [sic] tercius.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 110.

SermonesPapier, 167 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 28 x 21 cm, zweispaltigEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. Iv Besitzvermerk und Urkundenfragment; fol. 1r-53v Sermones de sanctis (zum Text vgl.: J.B. Schneyer: Wegweiser zu lateinischen Predigtrei hen des Mittelalters. München 1965 (= Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1), S. 19); fol. 54r-167v Petrus Salinerii(?): Sermones de tempore -

Incipiu(n)t postillae evangeliorum de sanctis p(er) c(ir)culu(m) anni...-...et hic ex erro(r)e i(n) fi ne apposita vel ex def(e)c(t)u o(ri)ginalisVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 112.

Theologische Sammelhandschrift (z.T. ndd.)Papier, 198 Bll., 21 x 14 cmMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 2. Hälfte 15. Jh.

Page 66: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-40v Gerar dus de Vliederhoven(?): Cordiale <De quattuor novissimis>, mit nachge stelltem Kapitelverzeichnis; fol. 41r-71v Dionysius Cartusianus: De vita sa cer dotum; fol. 72r leer; fol. 72v-95r Stella clericorum (Bloomfi eld-Guyot 4435), mit umfangreichen in den Text eingeschobenen Erläuterungen; fol. 95v leer; fol. 96r-108r Testamenta duodecim patriarcharum; fol. 108v leer; fol. 109r-122r Gebeno Eberbachensis: Speculum futurorum temporum (Aus zug); fol. 122r-123r Hildegardis de Bingen: Epistola ad Colonienses (Aus zug); fol. 123r-126v Dies.: Epistola ad Trevirenses (Auszug); fol. 127r-161r Geert Groote: Sermo „Recedite“ contra focaristas (Auszug in ndd. Spra che; Bibel zi tate sind in lat. Sprache eingefügt); fol. 161v leer; fol. 162r-164r Ders.: Quinque puncta (Auszug in ndd. Sprache); fol. 164v leer; fol. 165r-198r Ludolphus de Sudheim: De itinere Terrae Sanctae (gekürzte ndd. Fas sung) -

Incipit multu(m) utilis liber salus cordiale. Memorare novissima tua...-...in wat lande dat he wil. et sic est fi nis Deo gr(atia)sSchreiber: Henricus de Vorschelen; weitere Hände.

Sign.: Ms. B 113.

SammelhandschriftPergament, 114 Bll., 27 x 19,5 cmFol. 5r Federzeichnung, die Heilung des Aussätzigen darstellend; fol. 5v Fe derzeichnung, die wahrscheinlich die Heilung der verdorrten Hand darstellen soll.Rheinland (?): Ende 9. Jh., Anfang 10. Jh.

- fol. 1r-4v Evangelistar-Fragment. Es umfaßt die Perikopen vom 2. Sonntag nach Epiphanias bis zum Fest der heiligen Agnes. Fol. 4v Hymnus de susceptione Sancti Florini, mit Neumen versehen; fol. 5rv Federzeichnungen; fol. 6r Besitzvermerk von einer Hand des 18. Jh.s; fol. 6v-44r Hrabanus Maurus: De institutione clericorum; fol. 44r-76r Ders.: Poenitentium liber ad Otgarium; fol. 76r-81v verschiedene Bußbestimmungen („Si quis infantem suum incaute oppresserit...“); fol. 82r-103v Halitgarius Cameracensis: Ordo ad dandam poenitentiam; fol. 103v-105r Anweisung für Priester im Bußver fahren („Primum interroges eum si teneat...“); fol. 105rv Carmen Hrabani; fol. 105r-113v Glossar, nicht alphabetisch geordnet, zur Vermittlung theolo gischen Grundwissens; fol. 114r Oratio „Florine, Christi confessor“; fol. 114v leer -

dixeris sed vade ostende te sacerdoti et offer munus...-...atq(ue) in omni necessitate se invo cantibus adesse dignetur amen

Page 67: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 114.

SammelhandschriftPergament, 177 Bll., 33,5 x 24 cm, zweispaltigRote Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 1r-121v Hrabanus Maurus: Commentaria in libros Regum I-IV; fol. 122r-177r Beda Venerabilis: Expositio allegorica super Parabolas Salomonis -

Incipit ep(isto)la Rabani ad hildewinu(m) abbatem...-...Christo d(omi)no copulanturFol. 177v hagiographischer Text „Miraculum de mira dei clementia“, von ei ner Hand des 15. Jh. nachgetragen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 115.

Hrabanus Maurus:Opera selectaPergament, 170 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 34,5 x 23,5 cm, zweispaltigRote Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 2r-129r Hrabanus Maurus: Commentaria in Paralipomenon; fol. 129r-153r Ders.: Expositio in librum Iudith; fol. 153r-169v Ders.: Expositio in li brum Hester; fol. 169v-170v Richardus de Wedinghausen: Expositio canonis missae (unvollständig) -

p(ri)ncipiu(m) h(uius) t(ra)ctatus ubi hoc signu(m) vid(er)is in fi ne voluminis...-...seq(uen)tia q(uae)re in p(ri)ncipio lib(ri) hui(us) h(oc) signoVorbesitzer: Conradus Jacobus (Stifter); Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 68: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 116.

Rupertus Tuitiensis:De divinis offi ciisPergament, 186 Bll., 27 x 18,5 cm, zweispaltigVereinzelt Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht, von einer Hand des 16. Jh.s nach ge tragen; fol. 1v-185r Rupertus Tuitiensis: De divinis offi ciis; fol. 185r-186r Ders.: Epistola ad Cunonem episcopum Ratisbonensem de divinis offi ciis -

I(n)cipit p(ro)logus d(omi)ni Ruperti abbatis de divinis offi ciis...-...in iusticia tua exaltabuntur.Zwei verschiedene Hände.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 117.

Guilelmus Peraldus:De virtutibusPergament, 343 Bll., 34 x 24 cm, zweispaltigAltenberg, Cistercienserabtei: 1276

- fol. 1v-342r Guilelmus Peraldus: De virtutibus (Bloomfi eld-Guyot 1628); fol. 342v-343r De fundatione Bergensis cenobii -

Incipit tractat(us) moral(is) de virtutib(us)...-...in odore(m) suavitatis obtulerunt.Zwei verschiedene Hände.Textausgabe: fol. 342v-343r in: MG SS rer. Germ. N.S. 6, S. 112-115; Levolds von Northof Chronik der Grafen von der Mark und der Erzbischöfe von Köln. Hrsg. von C.L.P. Tross. Hamm 1859, S. 315-318.

Page 69: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 118.Guilelmus Peraldus:Summa vitiorumPergament, 246 Bll., 36 x 26 cm, zweispaltigAltenberg, Cistercienserabtei: 13. Jh.

- fol. 1r Thomas Cantimpratensis: Bonum universale de apibus (Auszug), von einer Hand des 15. Jh.s nachgetragen; fol. 1v-5v Kapitelverzeichnis; fol. 5v-6r Collatio de verbo evangelico („Negotiamini dum venio“), von einer Hand des 15. Jh.s nachgetragen; fol. 6r historiographisches Fragment, von der glei chen Hand des 15. Jh.s nachgetragen; fol. 6v-7r Notizen zur Schreibertätig keit im Skriptorium der Cistercienserabtei Altenberg im 13. Jh. („Horum sit omnibus quod in ecclesia bergensi conscripti sunt de novo...“); fol. 7v Dedi kations notiz; fol. 8r-15r weiteres Kapitelverzeichnis; fol. 15r-246r Guilelmus Peraldus: De vitiis (vgl. Bloomfi eld-Guyot 1628); fol. 246rv hagiographi scher Text, von einer zeitgenössischen Hand nachgetragen („Quaedam devota matrona cum puero suo vadens...“) -

Quicquid terrorem vel amorem gignit amato. De torneame(n)tis...-...ad et(er)na gaudia feli cit(er) transmig(ra)vit

Sign.: Ms. B 119.

Aszetische Sammelhandschrift (mndl.)Papier, 160 Bll., 21 x 23,5 cm15. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-60r Godevert van We vele/(Pseudo-)Johannes Ruusbroec: Van den XII dogheden; fol. 60v leer; fol. 61r-88r Johannes Brinckerinck: Collacien; fol. 88r-117r Johannes Ruusbroec: Van den seven trappen; fol. 117v-120v leer; fol. 121r-156v Rulmannus Merswin: Neun-Felsen-Buch <Liber de novem rupibus>; fol. 157v-159r Expositio super Pater noster (mndl.) („So wie dat pater noster als hier na ge schreven steet...“); fol. 159v-160v leer -

Hyr beghynt dat boek her Joha(nne)s Ruesbrockes Van tweelf doechteren...-...got die vader die soen und die heilige gheest. Amen.Zwei Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 70: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 120.

Theologische SammelhandschriftPapier, 130 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 21 x 14 cm, Bll. 38r-87v zwei spaltigMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 15./16. Jh.

- fol. Iv Besitzvermerk, von einer Hand des 17. Jh.s nachgetragen sowie In halts übersicht, von einer Hand des 18. Jh.s nachgetragen; fol. 1r-33r Expo sitio canonis missae; fol. 33v-37v leer; fol. 38r-51r Dialogus de eucharistia inter discipulum et dilectum; fol. 51v leer; fol. 52r-87v De imitatione Christi (lib. II) <Admonitiones ad interna trahentes>, (lib. III) <Liber internae conso lationis>; fol. 88r-100v Testamenta duodecim patriarcharum; fol. 101rv leer; fol. 102r-122v Johannes de Assindia: Narratio de spiritu qui Ar noldo Buschmann apparuit; fol. 123r-129r Ders.: Determinatio quorundam dubitabilium circa acta seu dicta per spiritum in Meyerick; fol. 129v Besitz vermerk, von einer Hand des 17. Jh.s nachgetragen; fol. 130rv leer -

Carissimi ad sacri cano(n)is expo(sitio)nem et mistica(m) signor(um)...-...Et sic est fi nis sit laus et gloria fi nisSchreiber: Arnoldus Vorschelen; weitere Hände.Vorbesitzer: Johannes Amelonck; Theodericus Amelonck; Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 121.

Theologische SammelhandschriftPergament, 201 Bll., 33,5 x 23,5 cm, zweispaltigRot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.15. Jh.

- fol. 1r-186r Raimundus de Sabunde: Liber creaturarum sive de homine <Theologia naturalis>, mit vorangestelltem Inhaltsverzeichnis (Textanfang fehlt); fol. 186v leer; fol. 187r-201v Raimundus Lullus: Apostrophe <Liber de articulis fi dei> -

Incipit liber nat(ur)ae sive creat(ur)aru(m) in quo tractat(ur) sp(eci)alit(er) de ho(m)i(n)e...-...Septim(us) articul(us) de divinitate.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 71: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 123.

Aszetische SammelhandschriftPapier, 136 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 21 x 13,5 cm15./16. Jh.

- fol. 1r-89v (Pseudo-)Guilelmus Parisiensis: Dialogus de septem sacramentis; fol. 90rv leer; fol. 91r-124r Gerardus de Vliederhoven(?): Cordiale <De quattuor novissimis>; fol. 124v leer; fol. 125r-134v Ars moriendi („Cum de presentis exilii...“); fol. 135r-136v leer -

Incipit su(m)mula aute(n)tica co(n)fessorib(us) maxi(m)e nec(essar)ia...-...mors occupet mori discat Et [est] fi nis sit laus et gl(ori)a t(ri)nisVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 124.

Theologische SammelhandschriftPapier, 305 Bll. (+ 3 vorgeh. Bll.), 21 x 14,5 cm, fol. 1r-138v zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1500

- fol. 1r-128r Conradus (Holtnicker) de Saxonia: Sermones de tempore, mit nachgestelltem Register; fol. 128v-138v Robertus de Sorbona: De tribus dietis; fol. 139r-142v leer; fol. 143r-302r Speculum virginum (nur bis pars VII einschließlich); fol. 302v-305v leer -

Emitte manu(m) tua(m) de alto...-...sup(er) que(m) ymago ho(min)is cu(m) gladio evaginato.Schreiber: Henricus de Werdenborch; weitere Hände.

Sign.: Ms. B 125.

SermonesPapier, einige Pergamentbll., 247 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 29,5 x 20,5 cm, zweispaltig

Page 72: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Fol. 98r rot-grüne Zierinitiale mit fl oralem Ornament.15. u. 16. Jh.

- fol. Irv hebräisches Fragment; fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-97r Sermones Sensati de tempore; fol. 97v leer; fol. 98r-161r Sermones de sanctis ; fol 161v leer; fol. 162r-222r Servasanctus de Faen za: Commune sanctorum; fol. 222v leer; fol. 223r-247v Henricus de Frimaria sen.: Praeceptorium <Expositio decalogi> (Bloomfi eld-Guyot 0526) -

Si videris sensatu(m) evigila ad illu(m)...-...de(us) b(e)n(e)dict(us) i(n) saec(u)la saec(u)lor(um) Amen et e(st) fi nis.Fünf Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 126.

Jacobus de Vitriaco:Sermones de tempore (Auszug)Papier, 236 Bll., 29,3 x 21 cm, zweispaltigFol. 2r rot-grüne Zierinitiale mit vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1497

- Der Umfang der Predigtsammlung entspricht Schneyer 3, 185-189. -

In die sa(n)cto paschae thema sup(posi)tu(m) ex offi cio missae...-...Cui e(st) ho(no)r v(ir)t(us) et gl(ori)a s(i)n(e) fi ne Amen.Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 129.

Theologische SammelhandschriftPapier, 167 Bll., 21,5 x 13,5 cm, fol. 111-166 zweispaltigMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1450

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v-4v leer; fol. 5r-43r Specula omnis status

Page 73: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

humanae vitae (pars IV) <Speculum saecularium et huius mundi ama torum>; fol. 43v-44v leer; fol. 45r-88v Expositio canonis missae; fol. 89r-92v leer; fol. 93r-106v (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: De interiori domo (Auszug); fol. 107r-109r Bernardus Claraevallensis: Sermones in Can tica canticorum, Sermo 13 (unvollständig); fol. 109v-110r Expositio super Psal mum 75,2 („Quoniam cogitatio hominis mansueti prima...“); fol. 110v leer; fol. 111r-166v Gerardus Zerbolt de Zutphania: De spiritualibus ascen sionibus -

Prologus Incipit prologus cuiusda(m) devoti v(e)n(erabil)is ordinis Carthusien(sis)...-...dyaboli sunt divitiae hui(us) saeculi et sic est fi nis deo gr(ati)asSchreiber: Otto van den Heye; Arnoldus de Vorschelen und eine weitere Hand.Vorbesitzer: Johannes Amelonck.

Sign.: Ms. B 130.

Sammelhandschrift (mndd.)Papier, 216 Bll., 21,2 x 14,5 cmFol. 2r grün-rote Zierinitiale mit fl oralem Rankenornament.1471

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-80v Spiegel van der kerstense geloeven <Speculum humanae salvationis>; fol. 84r-215v Kräutergarten der Seele <Hortulus animae>; fol. 216rv leer -

Hijr beghijnt die spiegel van der kerstense geloeven...-...un ende to ewiger tijt Amen Hier eyn det sick de kruthoff der sielen got sy gelovet.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 131.

Stephanus (Langton) Cantuariensis:Commentaria in libros Regum I-IVPergament, 152 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 32 x 23,5 cm, zweispaltig13. Jh.

Page 74: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. Ir leer; fol. Iv Missale (Fragment); fol. 1r Sermo super Beatam Mariam Vir ginem („Signum magnum apparuit in caelo mulier amicta sole et luna...“), von einer Hand des 15. Jh.s nachgetragen; fol. 1v-139r Stephanus (Langton) Can tuari ensis: Commentaria in libros Regum I-IV; fol. 139r-146r Ders.: Commentaria in Paralipomenon I (Auszug); fol. 146v-152r Homilia „Audivimus fratres Mariam ad monumentum foris stantem, audivimus Ma riam plorantem“ (Schneyer 8, 113); fol. 152v leer -

Sermo nobilissim(us) de beata v(ir)gine maria. Signu(m) magnu(m) apparuit...-...cui est honor et gloria cu(m) patre et spiritu sancto in secula seculorum. AmenVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 132.

Theologische SammelhandschriftPapier, 191 Bll., 28,7 x 19,3 cm, ein- und zweispaltigMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1435

- fol. 1r leer; fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-67r Henricus Suso: Horologium sapientiae; fol. 67v leer; fol. 68r-98v Decurtatum libri similitudinis; fol. 99r leer; fol. 99v-100r Sermo super Joh. 3.16; fol. 100v leer; fol. 101r-107v (Pseudo-)Augustinus: Manuale; fol. 108r-110v Franciscus Assisiensis: Com moni torium ad omnes fi deles; fol. 111r-114r (Pseudo-)Augustinus/Fulgentius Ruspen sis: De fi de ad Petrum liber <De regula verae fi dei liber I>; fol. 114rv Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermo ad fratres in eremo 58; fol. 114v-121r Aurelius Augustinus Hipponensis(?): De dignitate humanae vitae („Digni tate humanae vitae ad intelligendum deum...“); fol. 121r-128r (Pseudo-)Augustinus/Fulgentius Ruspensis: De fi de ad Petrum liber <De re gula verae fi dei liber I>; fol. 129r-136r Matthaeus de Cracovia: Dialogus ra tionis et conscientiae; fol. 137r-143r (Pseudo-)Augustinus: Manuale; fol. 143r-154r Ders.: Speculum liber I; fol. 154v-167v Honorius Augustodunen sis: Cognitio vitae; fol. 168r-180r Auctoritates patrum; fol. 180v leer; fol. 181rv Notae; fol. 182r-186r Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermones App. 266, 292, Mai 105, App. 278; fol. 186v leer; fol. 187rv Numeri 22; fol. 187v-191v Tobias -

Sentite de d(omi)no in bo(n)i(ta)te et in simplici(ta)te cordis...-...et (cun)ctis habitato(r)ib(us) terrae. Te deu(m) lauda(mus)Schreiber: Florenz Spronc.Textausgabe: fol. 2r-67r in: J. Strange: Henrici Susonis seu fratris Amandi Horologium sapi entiae. Editio nova. Coloniae 1861.

Page 75: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 134.

Hugo Ripelin de Argentina:Compendium theologicae veritatisPergament, 104 Bll., 33,5 x 24,5 cm, zweispaltigRot-blaue Schmuckinitialen des Blattspiralentyps mit fi ligranem Rankenorna ment.Siegburg, Benediktinerabtei St. Michael: 1311

- fol. 1r-102r Hugo Ripelin de Argentina: Compendium theologicae veritatis (Anfang fehlt); fol. 102v-104v Rupertus Tuitiensis: De monachis (Auszug) -

p(ri)mo eni(m) habem(us) (con)trariu(m) in symbolo...-...ut eu(m) emendet. vel de medio sub trahat. UndeSchreiber: Scodo de Siegburg (frater).

Sign.: Ms. B 135.

Hugo Ripelin de Argentina:Compendium theologicae veritatisPergament, 192 Bll., 18 x 13 cm, zweispaltigSchmuckinitialen mit Drolerien und Blattgold.14. Jh.

Ad papa(m) feries cleru(m)...-...O caro illa(m) vita(m) amplecti debuistiFol. 1r Notizen zum kirchlichen Bußwesen, von einer Hand des 15. Jh.s nachgetragen.

Sign.: Ms. B 136.

Thomas de Aquino:Summa theologiae IPapier, 237 Bll., 29,5 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r blau-rot-grüne Spaltbreitinitiale, fi ligrane Spiegelverzierung.

Page 76: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1477

Quia (ca)th(oli)ce ve(r)i(ta)tis doctor no(n) solu(m)...-...q(ui) e(st) sup(er) o(mn)ia b(e)n(e)d(i)c(tu)s d(eu)s i(n) s(ae)c(u)la AmenSchreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 137.

Theologische SammelhandschriftPapier, 255 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 29,5 x 20,5 cm, fol. 1r-106v zweispaltigEnde 15. Jh.

- fol. 1r-106v Hugo Ripelin de Argentina: Compendium theologicae veritatis; fol. 107r-123r Postillae super sancti Pauli apostoli epistolas („Ad Romanos quos hic commendat...“); fol. 123v-146r Sermones varii. Die knappen Texte sind mit zahlreichen Interlinearglossen durchsetzt. Fol. 146v leer; fol. 147r-179r Collationes quinque (zum Text vgl. Frankfurt a.M., Stadt- und Univer sitäts bibliothek: Ms. Praed. 129, fol. 95r-144r); fol. 179v-255r Appendix al phabe ticum ad Collationes quinque („Secundum philosophum primo elen chorum qui bene scit distinguere...“) -

Incipit compendium Veritatis theolo[g]ycae sublimitatis...-...fi ni(tur) p(e)cc(at)o p(er)actoVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 138.

Theologische SammelhandschriftPapier, 360 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28,7 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1519

- fol. 1r-210r Thomas de Aquino: Catena aurea (Auszug); fol. 210v leer; fol. 211r-290r Franciscus de Mayronis: Sermones de sanctis cum legendis abbre viatis; fol. 291r-322v Sermones. (darin u.a.: Aurelius Augustinus Hipponen sis: Sermones 129 (supp.), 130 (supp.), 93, 191 (supp.), 146 (supp.), 83 (supp.), 209, 368, 93

Page 77: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

(supp.), 173 (supp.), 63 (supp.), 340 (supp.), 293 (supp.), 242 (supp.), Mai 2; (Pseudo-)Hieronymus: Epistola 27; (Pseudo-)Leo I papa: Sermo in tempore jejunii; Maximus Taurinensis: Homiliae 81, 90 und Sermo 68); fol. 323r-333v Ambrosius Mediolanensis: De Elia et jejunio; fol. 334r-335r Aurelius Augustinus Hipponensis: De octo quaestionibus ex veteri testa mento; fol. 335r-336r (Pseudo-)Fulgentius Ruspensis: Sermo 64; fol. 336r-340r (Pseudo-)Augustinus: Sermones quinque de tempore passionis; fol. 340r-341r Ders.: Sermo de decimis; fol. 341rv Aurelius Augu stinus Hippo nensis: Sermo ad fratres in eremo 75; fol. 341v-342v (Pseudo-)Hiero nymus: Contra carnis superbiam; fol. 343r-360v Honorius Augustodu nensis: Cognitio vitae -

Incipiu(n)t omeliae de Te(m)p(or)e. Ex (con)tinuo s(an)c(t)i Thomae...-...q(ui) o(mn)es ad sum(m)u(m) bonu(m) p(er)ducat. Amen. telosSchreiber: Henricus Grischen; weitere Hände.Vorbesitzer: Henricus de Bergheim.

Sign.: Ms. B 139.

Thomas Cantimpratensis:Bonum universale de apibusPapier, 169 Bll., 28,7 x 20 cm, zweispaltigFol. 5v Schmuckinitiale, Darstellung eines Bienenkorbes auf dem unteren Blattrand, Spiegelverzierung mit fl oralen Motiven.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1460

- fol. 1rv leer; fol. 2r-163v Thomas Cantimpratensis: Bonum universale de apibus; fol. 164rv leer; fol. 165r-168v Vita Liudgeri Monasteriensis (BHL 4942); fol. 169rv leer -

Incipit prologus in libru(m) q(ui) dicit(ur) bonu(m) univ(er)sale...-...et sexto kale(n)das maij deposit(us).Schreiber: Lambertus Bruynkens de Xanten und eine weitere Hand.

Sign.: Ms. B 140.

Theologische SammelhandschriftPergament, 217 Bll., 19 x 13,5 cm, ein- und zweispaltig

Page 78: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Zahlreiche Zierinitialen.Ende 13. Jh.

- fol. 1r-14v liturgisch-enzyklopädisches Fragment; fol. 15r-51r Hugo de Fo lieto: De claustro animae (lib. II-III, cap. 1-9); fol. 51v-65r Hugo de S. Vic tore: De sacramentis naturalis legis et scriptae dialogus; fol. 65v-126v Richar dus de S. Victore: Allegoriae Veteris Testamenti; fol. 127r-161v Richardus de S. Victore/Robertus de S. Melun: Allegoriae Novi Testamenti; fol. 161v-166r Sermo super Lc 16,19 („Huius sancti evangelii lectio...“); fol. 166r-215v Liber sanctorum praecedentium patrum collectus ex multis („Omni custodia servemus cor nostrum fratres et exspectantes patrem familias Christum dominum ac deum nostrum...“); fol. 215v Ordo lectionum missae; fol. 216r-217v Homiliarfragment -

[...]fi caret(ur) et p(ro) paup(er)tate in stagneis...-...de tua substantia et de primitiisVorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. B 141.

SammelhandschriftPapier, 232 Bll., 20,5 x 14,5 cmRote Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1488

- fol. 1rv leer; fol. 2r-173v Doctor Ulricus: De fraternitate cleri; fol. 174rv leer; fol. 175r-232r Flavius Avianus: Fabulae; fol. 232v Makulatur -

Prologus In primis deo gracias agemus sicut sui ordinis...-...bonor(um) suor(um) heredem constituit.Schreiber: Wilhelmus Uerdinghen und eine weitere Hand.

Sign.: Ms. B 142.

Guido de Monte Rocherii:Manipulus curatorumPapier, 167 Bll. (+ 3 vorgeh. Papier- bzw. Pergamentbll. u. 2 nachgeh. Per gamentbll.), 20,5 x 14 cm

Page 79: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1453

In isto libello sunt tres particulae et p(ri)ma continet in se septem tractatus...-...Explicit mani pulus Curatoru(m). Deo gratiasSchreiber: Henricus Nederceyrn.Vorbesitzer: Cornelius Sar, Pfarrer in Wölpe.

Sign.: Ms. B 143.

Jacobus de Vitriaco:Sermones de tempore (Auszug)Papier, 298 Bll., 28,8 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r, 153r mehrfarbige Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1486

Multi cibi i(n) novalibus p(at)r(u)m. Qui n(on) sibi solis...-...p(er) i(n)fi (ni)ta s(ae)c(u)lor(um) s(ae)c(u)la Amen.Schreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. B 144.

Henricus Suso:Horologium sapientiae (mndl.)Papier, 203 Bll., 21,5 x 14 cm, zweispaltigFol. 2r, 132r blaue Zierinitialen mit fi ligranem Rankenornament.Niederrhein: 1474

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-202v Henricus Suso: Horologium sapientiae (mndl.); fol. 203r das Erste der Zehn Gebote sowie verschie dene geistliche Prosasprüche; fol. 203v leer -

Dyt boek is va(n) der ewiger wysh(eit)...-...und dyne(n) eveenen my(n)schen as dich selvesVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 80: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 145.

SammelhandschriftPapier, 152 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 21,7 x 14 cmFol. 1r, 91r rot-(blaß)grüne Zierinitialen mit fl oralen und vegetabilen Moti ven und fi ligranem Rankenornament.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

- fol. 1r-90v Isaac Syrus <Ninivita>: De contemptu mundi; fol. 91r-150v Bonaventura: Soliloquium (Distelbrink 23); fol. 150r-151v leer; fol. 152rv Makulatur -

Incipit liber sancti abb(at)is ysaac de Siria De co(n)te(m)ptu o(nm)i(u)m mu(n)danoru(m)...-...sive Dyalog(us) Bonaeventurae de q(ua)tuor ex(er)ci[ti]isSchreiber: Albertus Cass.

Sign.: Ms. B 146.

Zacharias Chrysopolitanus:Super unum ex quattuor (Pseudo-)AmmoniiPergament, 145 Bll., 33 x 23 cm, zweispaltig12. Jh.

De institutione ev(an)g(e)lii et differentia ipsius ad legem...-...Explic(it) lib(er) s(e)c(un)d(u)s explanationis in unu(m) ex quatuor.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 147.

Theologische SammelhandschriftPergament, einige Bll. Papier, 154 Bll. (+ 1 vorgeh. Papier- u. 2 nachgeh. Pergamentbll.), 10 x 7,2 cm15. Jh.

Page 81: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r-13r Johannes Gerson: De praeparatione ad missam et pollutione nocturna (Auszug); fol. 13v-50v Dicta varia propter quid sit libenter commu nicandum („Unaquaeque fi delis anima libenter ac desiderantissime...“); fol. 51r-52v (Pseudo-)Beda Venerabilis/(Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: De passione domini secundum horas canonicas (Auszug); fol. 53r-54r Orationes; fol. 54v-55v Guilelmus de S. Theodorico: Epistola ad fratres de Monte Dei (Auszug); fol. 56r-72r Preces; fol. 72v leer; fol. 73r-92v Responsoria; fol. 93rv Notae; fol. 94r-96v Orationes; fol. 97r-99v Exercitium utile et compen diosum („Intentio ut te exuas et Christum induas...“); fol. 99v-101v Dicta patrum; fol. 102r-105v Exhortationes ad fi deles confi tentes („Discite a me quia mitis sum ... Ad hoc per dei gratiam et meritum gloriosae genetri cis...“); fol. 106r-109r Sapientiae antiquorum auctorum; fol. 109v leer; fol. 110r-118r Flores patrum (Ambrosius Mediolanensis, Anselmus Cantuarensis, Aurelius Augustinus Hipponensis, Bernardus Claraevallensis, Hugo de S. Victore); fol. 118v-123v Dicta Hugonis de S. Victore in laude caritatis; fol. 123v-148v, fol. 151r-152r Excerpta ex variis tractatibus latinis virtutum et vitiorum; fol. 149r-150v, 152r-154v leer -

Incipit Tractatus Ven(erabilis) Magistri Joh(ann)is Gerson...-...obsequioru(m) pacifi cu(m) ex emplare(m)Zwei Hände.

Sign.: Ms. B 150.

Guilelmus Peraldus:De vitiisPapier, 158 Bll., 21 x 15 cmFol. 1r rot-schwarze Zierinitiale mit Fleuronnée-Ornament.Ende 15./Anfang 16. Jh.

Tractatus iste continet nove(m) partes...-...notet e(ss)e locutu(m). Et sic e(st) fi nis deo lausVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 151.

SammelhandschriftPapier, 129 Bll., 21,5 x 14 cm15. Jh.

Page 82: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1r-70r Henricus de Frimaria sen.: Praeceptorium <Expositio deca logi> (Bloomfi eld-Guyot 0526); fol. 73r-129r Gerardus de Vliederhoven(?): Cordiale <De quattuor novissimis> -

Audi isr(ae)l p(rae)cepta d(omi)ni...-...de q(uo) d(omi)n(u)s sit b(e)n(e)dictus in secula secu lorum.Fol. 70v-72v sowie fol. 129v sind von einer Hand des ausgehenden 16. Jh.s zur Niederschrift eines theologischen Nachtrags genutzt worden.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 152.

Henricus Suso:Horologium sapientiaePapier, 125 Bll., 21,2 x 14 cmFol. 5r, 10r, 52v, 82r rot-schwarze Zierinitialen mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Rankenornament.15. Jh.

Incipit p(ro)log(us) in lib(rum) q(ui) i(n)titulat(ur) Horologi(um) et(er)ne sapi(enti)e...-...et custodiat corda et corp(or)a nostra.Fol. 2r mndl. Notizen aszetischen Inhalts, von Frater Theodericus Pauper im 16. Jh. nachgetragen.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 153.

Isidorus Hispalensis:Opera selectaPapier, 149 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 21,4 x 13,5 cmMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1470

- fol. Ir Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. Iv leer; fol. 1r-2v leer; fol. 3r-115r Sententiae I-III, mit vorangestelltem Kapitelverzeichnis und Namens register; fol. 115v leer; fol. 116r-130r Allegoriae quaedam sacrae scripturae <De nominibus legis et evangeliorum liber unus>; fol. 130v-132v leer; fol. 133r-148v Synonyma;

Page 83: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fol. 149rv theologisches Fragment. An die Handschrift angebunden sind die Inkunabeln GW 4072 und GW 265. -

Incipit lib(ri) p(ro)log(us) b(ea)ti ysidori...-...ipsi(us) eligist(is).Schreiber: Gerardus Messynck de Dyngeden; zwei weitere Hände.

Sign.: Ms. B 154.

Antoninus Florentinus:Confessionale „Defecerunt“Papier, 152 Bll., 21,3 x 14,2 cmFol. 4r Zierinitiale.15. Jh.

- fol. 1r-3v leer; fol. 4r-148v Antoninus Florentinus: Confessionale „Defecerunt“ (recensio brevior), mit vorangestelltem Kapitelverzeichnis; fol. 148v-152r (Pseudo-)Johannes Chrysostomus: Sermo de poenitentia. An die Handschrift angebunden ist die Inkunabel GW 3021. -

Prologus sup(er) tractatu(m) de instructione seu directione...-...praestante vero d(omi)no n(ost)ro ihesu christo i(n) s(ae)c(u)la s(ae)c(u)lor(um) Ame(n)Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 155.

Theologische SammelhandschriftPapier, 115 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 21,2 x 14,5 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

- fol. Irv Textfragment in Geheimschrift; fol. 1r Besitzvermerk und Inhalts übersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-65r (Pseudo-)Bonaventura: Theologia mystica (Distelbrink 226); fol. 65v leer; fol. 66r-84r Johannes Ruusbroec translat. Guilelmo Jordaens: De calculo <De perfectione fi liorum dei>; fol. 84r-93v De

Page 84: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

tribus conviviis („Primo igitur dicendum est de primo convivio...“); fol. 94r-115r Bernardus Claraevallensis: De gratia et libero arbitrio -

Incipit libellus de triplici via scilicet purgativa illuminativa...-...Explicit liber b(ea)ti B(er)nardi de gr(ati)a et libero arbitrioSchreiber: Bernardus de Bocholt und eine weitere Hand.

Sign.: Ms. B 156.

Theologische SammelhandschriftPapier, 113 Bll. (+ 7 vorgeh. Bll.), 13,3 x 9,5 cmRot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.16. Jh.

- fol. 1r-39v Guilelmus de S. Theodorico: Epistola ad fratres de Monte Dei; fol. 39v-65v Bernardus Claraevallensis: De gradibus humilitatis et superbiae; fol. 66r-79r Ders.: Apologia ad Guilelmum abbatem; fol. 79v-81v Arnulfus de Boheriis: Speculum monachorum; fol. 82r-87r Compendium fi dei (Pater noster, Symbolum, Dekalog nebst einer Explanatio, Aufzählung der Sakra mente, Seligpreisungen, Tugenden, Sünden u.a.m.); fol. 87v-106r Meditatio nes de morte, mit Auszügen aus Gerardus Zerbolt de Zutphania: De spiritua libus ascensionibus; fol. 106v Makulatur; fol. 107r-113v leer -

Incipit prefacio ep(isto)lae b(ea)ti Bernardi ad fratres de monte dei...-...indulgentia tua est d(omi)ne d(eu)s m(eu)s Ame(n).

Sign.: Ms. B 157.

Sermones de tempore („Paratus“)Papier, 297 Bll., 21,3 x 13,5 cmFol. 1r rot-braune Zierinitiale.15. Jh.

Paratus est iudicare vivos et mor[tu]os...-...i(n)colae q(ui)eti ho(m)i(n)esVerschiedene Hände.

Page 85: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 158.

Gregorius I papa:Dialogorum libri IV (mndl.)Papier, 199 Bll., 21,6 x 13,5 cmJeweils zu Beginn der einzelnen Bücher fi nden sich blau-grüne Schmuck initi a len mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Rankenornament.1477

Hyr beghint dyalog(us) dat is twier me(n)sche(n)...-...Hyer eyndet sick dyalogus gregoriiVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 159.

Petrus Aureoli:Opera selectaPapier, 205 Bll., 27,3 x 20 cm, zweispaltig, fol. 204r u. 205v einspaltigVereinzelt Zierinitialen.15. Jh.

- fol. 1r-178v Petrus Aureoli: Quaestiones theologicae XLV (Anfang fehlt), mit nachgestelltem Kapitelverzeichnis; fol. 179r-192v Ders.: De conceptione Mariae; fol. 192v-203v Ders.: Repercussorium. An die Handschrift angebun den ist die Inkunabel Hain 9335. -

nom(ini)s r(e)i fr(atr)e(m) b(eatu)m suu(m) esse post no(n)...-...ad ho(nor)e(m) b(eat)ae ma(r)iae v(ir)g(in)is editu(m)Fol. 204r-205v verschiedene theologische Notizen von einer Hand des 16. Jh.s.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 160.

Henricus Millingen (?):Sermones super epistolas et evangelia per circulum anni

Page 86: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

(Autograph?)Papier, 354 Bll., 28,2 x 20 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent (?): Anfang 16. Jh.

In d(o)m(ini)ca LXX sup(er) ep(isto)la(m) I Cor(inthios) IX...-...et veri h(er)edes r(e)gni ce lest(is)

Sign.: Ms. B 161.

SermonesPapier, 125 Bll., 21,3 x 14,5 cm16. Jh.

- fol. Ir Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. Iv diverse Notizen; fol. 1r-5r Petrus de Remis <a Vallibus>: Sermones de tempore (Auszug); fol. 5v-9v leer; fol. 10v-121v Sermones de tempore (Schneyer 8, 146ff.); fol. 122r-125v leer -

[E]ice a(ncil)la(m) et fi (li)a(m) ei(us)...-...pre(ste)t n(o)s ip(se) [i.f. unleserlich]Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 163.

SammelhandschriftPapier, 135 Bll., 21,3 x 13,5 cm15. Jh.

- fol. 1r-49r Gerardus Zerbolt de Zutphania: De reformatione virium animae; fol. 49v leer; fol. 50r-135v Ambrosius Mediolanensis: De offi ciis mini strorum. Die Handschrift ist mit der Inkunabel Copinger 4421 zusammenge bunden. -

Incipit tractatul(us) devot(us) de reformatione virium animae...-...E[xpli]cit lib(er) t(er)ti(us) et ultim(us) b(ea)ti a(m)brosii ep(iscop)i de offi ciisVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 87: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 164.

Aszetische SammelhandschriftPapier, 101 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 21 x 14,5 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1481

- fol. Ir Provenienzvermerk sowie Inhaltsübersicht; fol. Iv-IIv leer; fol. 1r-67v Johannes Chrysostomus: De sacerdotio libri VI; fol. 68r-91v Matthaeus de Cracovia: Dialogus rationis et conscientiae; fol. 92r-93r Sermo de exitu animae („Pensandum quippe est cum iam peccatrix...“); fol. 93r-98r De quattuor virtutibus cardinalibus (Bloomfi eld-Guyot 4454); fol. 98r-100r (Pseudo-)Seneca: De moribus; fol. 101rv leer -

Incipit liber dyalogor(um) S(an)c(t)i Joha(n)nis crisostomi...-...i(n) eode(m) vestigio manet. haec ide(m) de Seneca.Schreiber: Andreas Poelman de Arnheim.

Sign.: Ms. B 165.

Aszetische Sammelhandschrift („Collectanea studiorum“)Papier, 252 Bll. (+ 3 vorgeh. Pergamentbll.), 13,7 x 10 cmKoperteinband.vor 1540

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-12v Bernardus Claraevallensis: Ser mones de diversis (Auszug); fol. 13r-28r Tabula christianae religionis (Ent hält Symbolum, Dekalog, Aufzählung der kirchlichen Hochfeste und Sa kra mente u.a.m.); fol. 28r-53r Fundamentum aeternae felicitatis (enthält Glau bensartikel, Anweisungen zum Stundengebet, Ausführungen über Fehler und Laster des Menschen, Aufzählung der kirchlichen Sakramente, der „quattuor novissima“, der christlichen Tugenden u.a.m.); fol. 53r-54v „Figu ra conver sionis“; fol. 55r-62r Andreas de Escobar <Hispanus>: Modus con fi ten di; fol. 62v-64v leer; fol. 65r-85v Johannes de Turrecremata: Expositio in Regu lam Sancti Benedicti (Auszug). Dem Text vorangestellt sind Bene dictus Casi nensis: Regula (lib. LVIII, cap. 17-18) und eine Formula con fes so ris. Fol. 86r-88v leer; fol. 89r-98v De oboedientia discipulorum (Bloomfi eld-Guyot 4235); fol. 99rv leer; fol. 100r-147v Ex trilogio („Tria sunt in animam potesta tes, passiones et habitudines...“); fol. 148r-149v leer; fol. 150r-151r Text über das Stundengebet; fol. 151v-152v leer; fol. 153r-251v De poeni tentia (Bloomfi eld-Guyot 3855); fol. 252r leer; fol. 252v Johannes von Gro ningen: Summarium vitae (Autograph). Die Handschrift

Page 88: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

ist an ein hand schrift li ches Kalendarium (fol. IIr-XIVv) sowie an einen Druck des 16. Jh.s, die Lunartafeln des Bernardus de Granolaca für 1506-1550 (fol. XVr-XXXIXv), angebunden. -

Divi bernardi Abbat(is) de viis vite confessio(n)e(m) sermo...-...quoad mi(n)ores et p(rae)dicatoresZwei Hände.Vgl. Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. C 48 (Nr. 702), fol. 37v-91r Jo hannes von Groningen: No tae (Autograph).Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. B 166.

Theologische SammelhandschriftPapier, 92 Bll., 28 x 20 cm, zweispaltigKentrup, Cistercienserinnenkloster: 1472

- fol. 1r-26v Bernardus Claraevallensis: Sermones de diversis (Auszug); fol. 27r-30v Ders.: Parabolae; fol. 31r-32r De oculo cognitionis et dilectionis (un voll ständig); fol. 32r-33v De virtutibus reginam sibi eligentibus (Bloomfi eld-Guyot 3627); fol. 34r-38v Guilelmus de S. Theodorico: De cor pore et san guine Christi; fol. 39r-40v leer; fol. 41r-83r Hermannus de Soest: Unum ex quattuor; fol. 83v leer; fol. 84r-91v Sermones Sensati 1-6. Die Handschrift ist an die Inkunabeln Hain 1351 und GW 10766 angebunden. -

Incipiu(n)t S(er)mones beati Bernardi Abbatis Claraevallis de diversis...-...duob(us) brachys m(u)ltu(m)Schreiber: Johannes Westorpp; vier weitere Hände.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 167.

Honorius Augustodunensis:Opera selectaPapier, 100 Bll., 28,7 x 21 cm, zweispaltigFol. 1r blau-rote Zierinitiale mit vegetabilen und fl oralen Motiven sowie

Page 89: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fi li granem Rankenornament.15. Jh.

- fol. 1r-95v Gemma animae; fol. 95v-100v Summa gloriae (Auszug). Die Hand schrift ist an die Inkunabel Copinger 5790 angebunden. -

Cap(itu)la in lib(rum) qui intitulat(ur) ge(m)ma anime...-...deo implicat se negotiis secula rib(us) GregoriusVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 168.

Dietrich Bollick:Postillae et sermones de sanctisPapier, 183 Bll., 28,5 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 1r rote Zierinitiale.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1475

- fol. 1r-178v Dietrich Bollick: Postillae et sermones de sanctis; fol. 178v-183v Thomas de Aquino: De articulis fi dei et ecclesiae sacramentis (Auszug) -

Ambula(n)s ih(es)us iuxta mare galilee...-...edita a fr(atr)e thoma de aquino ordinis fratru(m) pr(e)dicator(um) Deo gr(ati)asSchreiber: Hermannus (?) (frater); vier weitere Hände.

Sign.: Ms. B 169.

Theologische SammelhandschriftPapier, 337 Bll., 14,5 x 10 cmNiederlande (?): 1536

- fol. 1r-118v Bernardinus Senensis(?)/Mauritius Anglicus(?)/Petrus de Utino(?): Distinctiones exemplorum; fol. 119r-337v Summa vitiorum et vir tutum (Auszug), mit zahlreichen Randbemerkungen. -

Page 90: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Abstinentia est virtutis augmentati(v)a...-...ut fl a(m)ma lini sic transit gl(ori)a mundiSchreiber: Johannes de Zutphania.

Sign.: Ms. B 170.

Theologische SammelhandschriftPapier und Pergament, 37 Bll., 21,4 x 14 cm und 20,5 x 13 cmAmersfort, Stift St. Agatha: um 1482

- fol. 1r-20r Johannes de Brunswich: Meditatio super missam; fol. 20v leer; fol. 21r-22v Nota („Liber generationis Jesum scribuntur verba...“); fol. 23r-33v Bartholomaeus Ruremundanus(?): Sermo de omnibus sanctis; fol. 34rv Nota; fol. 35r-37v Quaestio „Quaeritur utrum mulier tempore et loco confes sionis a sacerdote...“ (Fragment) -

Incipit tr(ac)tat(us) eiusde(m) devoti carthusiens(is) circa missam...-...quis p(er)dere no(n) te net(ur)Schreiber: Johannes de Tegelen; drei weitere Hände.

Sign.: Ms. B 171.

Theologisch-aszetische SammelhandschriftPapier, 158 Bll., 14,2 x 9,5 cmFol. 67r rot-grüne Zierinitiale mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Ran ken ornament.15. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v-2v leer; fol. 3r-44r Richar dus de S. Victore: Adnotationes mysticae in psalmum CXVIII; fol. 44r-54r Henricus de Langenstein: Epistola de contemptu mundi <ad Eber hardum de Yppelborn>; fol. 54v-59r De vita religiosa („Quando surgis et statim cum evigilas omnes cogitaciones...“); fol. 59v-63v Flores sancti Fran cisci et sancti Bernardi Claraevallensis; fol. 64r-66v leer; fol. 67r-72r Regula bullata Fratrum Minorum; fol. 72v leer; fol. 73r-91v De imitatione Christi (lib. II) <Admonitiones ad interna trahentes>; fol. 92r-94v kommentierte In halts übersicht zu Bernardus Claraevallensis: De decem gradibus humilitatis et superbiae; fol. 95rv leer; fol. 96r-119r Passio Iesu Christi collata ex quat tuor evangeliis; fol. 119v leer;

Page 91: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

fol. 120r-146v Dicta patrum super caelestem gloriam, mortem, benefi cia Dei, extremum iudicium et cetera; fol. 147r-157r Hen ricus de Bitterfeld: De horis canonicis; fol. 157v-158v leer -

Incipit p(ro)log(us) m(a)g(ist)ri Rich(ardi) sup(er) psal(mo)s aff(er)te...-...Qua(m) nobis co(n)cedat et ceteraVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 172.

SammelhandschriftPapier, 148 Bll. (+ 3 vorgeh. Pergament- bzw. Papierbll.), 22 x 14 cm15. Jh.

- fol. 1r-128v Guilelmus de Lanicia: Diaeta salutis, mit ausführlichen Kapi tel ver zeichnissen in Form eines Anhangs; fol. 129rv leer; fol. 130r-147r Trans la tio Antonii (BHL 612); fol. 147v-148v leer. Die beiden vorgehefteten Bll. sind in einer Geheimschrift beschrieben. -

Incipit liber qui vocatur via vel dieta salutis...-...cui e(st) honor et gl(ori)a i(n) s(ae)c(u)la s(ae)c(u)loru(m) AmenVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 173.

SammelhandschriftPapier, 236 Bll., 14,5 x 10,5 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1497

- fol. 1r Besitz- und Schreibervermerk nebst Emblem und Wappen der Düs seldorfer Kreuzbrüder; fol. 1v leer; fol. 2r-6v Bonaventura: De reductione artium ad theologiam (Anfang fehlt); fol. 7r-9v (Pseudo-)Bonaventura: De gradibus contemplationis; fol. 10r-236v Franciscus de Mayronis: Super octo libros Physicorum -

Page 92: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

abstrahibiliu(m) et r(ati)o(n)es i(n)telligibiles:...-...sacre theologie lice(n)tiatu(s) a(n)no 1497 septi(m)o k(a)l(endas) iuniiSchreiber: Jordanus (frater).

Sign.: Ms. B 173 (a).

SammelhandschriftPapier, 308 Bll. (+ 1 vor- u. 2 nachgeh. Pergamentbll.), 14,2 x 10,5 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1495

- fol. 1r Provenienz- und Schreibervermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-18v Bona ventura: Itinerarium mentis in deum („In principio“) (Distelbrink 19); fol. 19rv leer; fol. 20r-156v Gerardus de Harderwijck: Epitoma III librorum De anima Aristotelis (Notabilia); fol. 157r-158r Notae; fol. 158v-159v leer; fol. 160r-308r Johannes de Harderwijck: Commentarius in Aristotelis Physicam; fol. 308v leer -

Incipit prolog(us) Bonave(n)ture in itine(r)ariu(m) me(n)t(is)...-...est ad op(us) deo gra(cia)sSchreiber: Jordanus (frater).

Sign.: Ms. B 174.

Theologische SammelhandschriftPapier, 113 Bll., 14,3 x 10 cms‘-Hertogenbosch: 1467

- fol. 1r-28r De imitatione Christi (Auszug); fol. 28v Notae; fol. 29r-30v leer; fol. 31r-90r Ephraem Syrus: De compunctione cordis; fol. 90v leer; fol. 91r-106v (Pseudo-)Basilius Magnus: Admonitio ad fi lium spiritualem; fol. 107r-113v leer -

Incipiu(n)t a(d)moni(ti)ones ad sp(irit)ualem vitam utiles...-...Explicit Liber doct(ri)nae b(ea)ti basilii e(pisco)pi ad fi lios spi(ri)t[u]alesSchreiber: Johannes Beckem.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 93: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 175.

Postillae super evangelia per circulum anniPapier, 532 Bll., 15,2 x 10 cmum 1545

- fol. 1rv Registerfragment; fol. 2r-8v verschiedene Notizen und Verse theo lo gischen Inhalts in griechischer, lateinischer und mittelniederdeutscher Spra che, zum Teil von späterer Hand nachgetragen; fol. 9r-13v Contiuncula in fe riis nataliciis Jesu habita („Quamcumque de infantia Jesu habita...“); fol. 14rv leer; fol. 15r-491r Postillae super evangelia per circulum anni („De utilitate ad ventus Christi. Cum appropinquaret Jesus ...(Mt 21,1). Dominus noster Je sus Christus ergastulo nostro mortalitatis...“); fol. 491v-532v leer, abgesehen von einigen Notizen von einer Hand des 19. Jh.s -

Contiuncula in feriis nataliciis Jesu habita...-...confortat AbsolutioVorbesitzer: Heisterbach, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. B 176.

Aszetische SammelhandschriftPergament, 246 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 11 x 7 cmFol. 71r blau-rote Zierinitiale mit fi ligranem Ornament.15. Jh.

- fol. 1r-60r Collecta ascetica; enthält Exercitia varia, Meditationes ad cogi tionem sui, De reformatione animae, Quattuor novissima, Meditationes de vita et passione Christi, De pugna contra vitia principalia u.a. (am Anfang un voll ständig); fol. 60r-64v Tractatus de modo vivendi (Bloomfi eld-Guyot 4854); fol. 64v-70v Dicta patrum de dilectione; fol. 71r-116v Johannes de Schoon hovia: Epistola de passione domini; fol. 117r-143v Ders.: Epistola prima in Eemsteyn <Exhortatorium spirituale>; fol. 144r-187v Petrus de Alliaco: Speculum considerationis; fol. 188r-194v De via purgativa; fol. 195r-197v Compendium vitae religiosae in Stichworten und Aufzählungen („Diliges dominum deum tuum ex toto corde...“); fol. 198r-213v David ab Augusta: De exterioris et interioris hominis compositione (lib. I) (Auszug); fol. 214r-229r Gerlachus Petri de Daventria: Breviloquium; fol. 229v leer; fol. 230r-245v (Pseudo-)Beda Venerabilis: Institutio sanctorum patrum de quali tate culparum et de disciplina (Auszug); fol. 246rv leer -

duob(us) ex(er)citijs in q(ui)b(us) ho(mo) devot(us)...-...hoc ad me istud

Page 94: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 177.

SammelhandschriftPapier, 352 Bll., 14,2 x 10 cm1497

- fol. 1rv Fragment; fol. 2r-64v Guilelmus Durandus: Rationale divinorum offi ciorum (Auszug); fol. 65r-78v Guilelmus de Gouda: De expositione mis sae <Expositio mysteriorum missae et verus modus rite celebrandi> (Auszug); fol. 78v Curriculum vitae Alberti Magni; fol. 79r-170v Albertus Magnus: De mysterio missae (Auszug); fol. 171r-352r Ders.: Commentum in libros Physicorum Aristotelis (Auszug); fol. 352v Makulatur -

est et missa q(uae) est...-...Hic. Ille. Iste.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 178.

Theologische SammelhandschriftPapier, 161 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 14 x 10 cm16. Jh.

- fol. 1r Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-82v Gerardus Zerbolt de Zut phania: De spiritualibus ascensionibus; fol. 83r-85v leer; fol. 86r-159r Collectanea; dabei handelt es sich um Betrachtungen vorwiegend linguisti scher Natur zu einzelnen Heiligenviten und zahlreichen Büchern des Alten Testa ments. Fol. 159v-162v leer. Die Handschrift ist mit einer Inkunabel (VK 1245) zusammengebunden. -

Incipit devot(us) tractatul(us) de spiritualib(us) ascensionib(us)...-...jubilate deo o(mn)ia u(niversa)l(i)aVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. B 179.

Sammelhandschrift

Page 95: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Papier, 275 Bll., 14,2 x 10,3 cmDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: Ende 15. Jh.

- fol. 1r Besitz- und Schreibervermerk nebst Emblem und Wappen der Düs sel dorfer Kreuzbrüder; fol. 1v leer; fol. 2r-24v Johannes Gerson: De mystica theo logia practica (Auszug); fol. 25r-195v Aristoteles translat. Guilelmo de Moer beke: Metaphysica cum commento Thomae de Aquino (lib. I-XII); fol. 196r-200v Aristoteles: De bona fi de cum commento Anonymi; fol. 201r-203v Ders.: De intelligentia; fol. 204r-208r Ders.: De lineis indivisibilibus; fol. 208v-217r Ders.: De motu animalium; fol. 217r-220v Ders.: De spiritu et re spira tione; fol. 220v-226v Ders.: De morte et vita; fol. 227r-238v Averroes <Ibn Rustan>: De substantia orbis; fol. 239r-250v (Pseudo-)Aristoteles: Li ber de causis; fol. 250r-265r Aristoteles translat. Guilelmo de Moerbeke: Metaphysica (lib. XIII-XIV); fol. 265r-273r (Pseudo-)Aristoteles: De pomo <De morte>; fol. 273v-275v leer -

Excerptu(m) ex Tr(ac)tatu Joh(anni)s de Gerson Ca(n)cell(ari)i...-...a(n)i(m)am ho(min)is di recti et p(er)fecti, sicut tu es. ExplicitSchreiber: Jordanus (frater).

Sign.: Ms. B 180.

SammelhandschriftPapier, 173 Bll., 21 x 13,5 cm, fol. 1-118 zweispaltigFol. 63r Schmuckinitiale.Deventer, Fraterherren: 1478

- fol. 1r leer; fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-43r (Pseudo-)Thomas de Aquino: De beatitudine; fol. 43r-56v (Pseudo-)Thomas de Aquino: De divinis moribus; fol. 56v-61v Geert Groote: Sermo „Recedite“ contra focaristas (Auszug); fol. 62rv leer; fol. 63r-84v (Pseudo-)Thomas de Aquino: De offi cio sacer dotis; fol. 85r-118r Thomas de Aquino: Expositio super symbolum apo stolorum; fol. 118v leer; fol. 119r-135r Augustinus Dathus <Senensis>: De variis loquendi fi guris sive de modo dictandi <Isagogicus libellus>; fol. 135r-136r Pius II papa <Aeneas Silvius de Piccolomini>: Epistola ad Pan ormitam cum rescripto Panormitae; fol. 136v-137v leer; fol. 138r-162r Augu stinus Dathus <Senensis>: Elegantiolae; fol. 162r-172r Ders.: Figuralis ex positio praeceptorum rhetoricae; fol. 172v-173v leer -

Incipit tractat(us) b(ea)ti thome de aq(ui)no...-...facile existimabis. ValeSchreiber: Johannes Nyell; weitere Hände.

Page 96: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 181.

SammelhandschriftPapier, 206 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 21,5 x 14,5 cm, ein- und zweispaltigFol. 97r, 98v, 190r Spaltbreitinitialen mit zoomorphen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1441

- fol. 1r-15v Paulus Hungarus: Confessionale; fol. 16r Dicta sancti Huberti; fol. 16rv Passio Callisti papae (Auszug) (BHL 1523); fol. 17r-22v leer; fol. 23r-29v Stella clericorum (Bloomfi eld-Guyot 4435); fol. 30r-31r „Ex dictis doctorum et magistri Gerardi Groet hoc scriptum est...“ (Vgl. auch: Stuttgart, Württem bergische Landesbibliothek: Cod. XIV 9, fol. 169rv); fol. 31v-34v leer; fol. 35r-65r „Quidam casus pro confessoribus ad poenitentiam peruti les...“; fol. 65v-67r „Qualiter sacerdos debeat confortare poenitentiam...“; fol. 67v-73r Hermannus de Schildesche: Speculum manuale sacerdotum; fol. 73v-74v De die iudicii; fol. 75r-76v leer; fol. 77r-185v Magister Adam dictus de Aldersbach <Adam Teutonicus>: Summula de Summma Raymundi cum commento. Der Text ist anfangs mit zahlreichen Glossen versehen. fol. 186r-188v De zodiaco; fol. 189r Versgedicht über die Sternzeichen; fol. 189v No tae; fol. 190r-198v Theodulus: Ecloga cum glossa (Auszug); fol. 199r-206v leer -

Quoniam c(ir)ca c(on)fessio(n)es a(n)i(m)ar(um) p(er)icula...-...usq(ue) ad morte(m) christi dura(n)s.Schreiber: Michael van der Warden; Bartholdus de Bercka.

Sign.: Ms. B 182.

SammelhandschriftPapier, 45 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 10,5 x 6,5 cm16. Jh.

- fol. 1r-7v Regula bullata Fratrum Minorum; fol. 7v-10v Franciscus Assi siensis: Testamentum; fol. 11r-18v Gonsalvus Hispanus: De praeceptis regu lae Ordinis Fratrum Minorum; fol. 19r-20v leer; fol. 21r-38r Rubricae gene rales, von einer Hand des 17. Jh. nachgetragen; fol. 38v-45v leer. Die Hand schrift ist mit dem Druck VD 16 H 304 zusammengebunden.

Page 97: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipit regula et vita fr(atru)m minor(um)...-...et p(er)utilis exposicio super regulam fr(atru)m minor(um)Vorbesitzer: Düsseldorf, Jesuitenkolleg (seit 1624).

Sign.: Ms. B 183.

Theologische SammelhandschriftPergament, 208 Bll., 15 x 10 cm15. Jh

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-66v (Pseudo-)Bona ven tura: Theologia mystica (Distelbrink 226); fol. 67r-94r Johannes Ruus broec translat. Guilelmo Jordaens: De calculo <De perfectione fi liorum dei>; fol. 94v-113v Bernardus Claraevallensis: De gratia et libero arbi trio; fol. 114r-176v Aurelius Augustinus Hipponensis: De libero arbitrio; fol. 177r-189v Ders.: De agone christiano; fol. 190r-208r Ders.: De magistro; fol. 208v leer -

Incipit libellus de triplici via scilicet purgativa...-...Explicit liber Augustini de magistro.Vorbesitzer: Petrus de Merode, Kanoniker am Stift St. Severin in Köln (Stifter); Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 184 [a].

SammelhandschriftPapier, 12 Bll., 21,3 x 14,5 cmEnde 15. Jh.

- fol. 1r-4v Decretum metricum; fol. 4v-11v Biblia metrica (Stegmüller 8664) (Auszug); fol. 11v-12r Bernardus Claraevallensis: Versus VIII. Die Hand schrift ist mit Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. B 184 [b] (Nr. 639) und mit den Inkunabeln Copinger 5057 und Campbell 419 zusammengebun den. -

Incipiu(n)t v(er)sus sup(er) c(aus)as et c(ondici)o(n)es decreti...-...tua(m) co(n)sequi movearisVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Page 98: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 184 [b].

SammelhandschriftPapier, 47 Bll., 21,3 x 14,5 cmEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-10v Tractatus de indulgentiis; fol. 11r-22v Sextus Placidius: Liber medicinae ex animalibus (Auszug); fol. 23r-28v Petrus Hispanus: Thesaurus pauperum (Auszug); fol. 29r-32v Johannes de Burgundia: Tractatus epidemiae (Auszug); fol. 33rv Makulatur; fol. 34r-39v medizinische Exzerpte. Als Hauptquellen sind genannt: Arnoldus de Vil lanova: Canones pro conservatione sanitatis und Petrus Hispanus: Thesaurus pauperum. Fol. 40r-42r Hildegardis de Bingen: Epistola ad Colonienses (Auszug); fol. 42v leer; fol. 43r-46v De errore et doctrina Judeorum (Fragment); fol. 47rv leer. Die Handschrift ist mit Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. B 184 [a] (Nr. 638), und mit den Inkunabeln Copinger 5057 und Campbell 419 zusammengebunden. -

[Ch]risti nomen invocans ad honore(m) eiusde(m)...-...prius teneat(ur) dirig(en)d(um) c(on)ced(ere)Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 185.

SammelhandschriftPapier, einige Bll. Pergament, 181 Bll., 14,2 x 9,5 cmAnfang 15. Jh.

- fol. 2r-3v Notae; fol. 4r-70v Albuinus Gorzianus: De virtutibus et vitiis <Liber Scintillarum>, mit vorangestelltem zweifachem Kapitelverzeichnis; fol. 70v-71v Dicta patrum super Bibliam Sacram; fol. 71v-72r Liber genera tionis Beatae Mariae Virginis; fol. 72v-74v Expositio super offi cium missae („Missa a diversis a diversimode...“); fol. 75r-77v leer; fol. 78r-100r Thomas He merken a Kempis: Hortulus rosarum; fol. 100r-110r (Pseudo-)Anselmus Can tuariensis: Dialogus Mariae Virginis et Anselmi de passione domini; fol. 110v-164v Consuetudines Ordinis Praemonstratensis; fol. 165r-173r De peri culis in missa contingentibus; fol. 173v leer; fol. 174r-181r Notae, von einer Hand des 16. Jh.s nachgetragen -

Incipit liber Albuini heremite...-...surrexit a mortuis totu(m)

Page 99: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

sang(ui)ne(m) et sumpsitSchreiber: Henricus de Wyllburg; weitere Hände.

Sign.: Ms. B 186.

Theologische SammelhandschriftPapier, 268 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 14,5 x 10,5 cmEinige blau-rot-grüne Zierinitialen.um 1479

- fol. Ir-IIIr leer; fol. IIIv-IVr Inhaltsübersicht; fol. 1r-16v Henricus Faber: Soli lo quium de institutione verae religiosae et perfectae vitae; fol. 16v-41r (Pseudo-)Johannes Gerson: De verbis domini „Venite ad me“; fol. 41r-52r Johan nes Gerson: Opus tripartitum (pars III); fol. 52r-57r Speculum peccato ris (Bloomfi eld-Guyot 4918); fol. 57v-67v De sacramentis ecclesiae („Scien dum quod VII ecclesiae sacramenta remedia sunt...“); fol. 67v-74v Gallus(?) Aulae Regiae: Malogranatum (Auszug); fol. 75r-79r Sermo de ver bis domini „Tollite iugum meum“; fol. 79v-85r Expositio super Gn 19 („Salva animam tuam et noli respicere post tergum tuum...“); fol. 85r-88r De gratitudine („Cum gratiarum actione petitiones vestrae ignotescant...“); fol. 88r-91v Ber nar dus Claraevallensis: Sermones de diversis, Sermo 27; fol. 91v-96r Aure lius Augustinus Hipponensis: Sermones ad fratres in eremo, Sermones 3, 16, 8; fol. 96r-98v (Pseudo-)Augustinus: Epistola ad sororem <Vita sanctae Moni cae>; fol. 98v-102r Homiliae variae; fol. 102r-104v Theodorus papa: Epi stola 5; fol. 104v-105v Sermo de verbis domini „Ubi sunt duo vel tres...“; fol. 105v-107v Thomas Hemerken a Kempis: Sermones IX devoti (Auszug); fol. 107v-115v Ders.: Sermones ad novitios regulares (Auszug); fol. 115r-146v Collecta ascetica. Neben zahlreichen Verweisungen auf die Hei lige Schrift werden als Hauptquellen Gerardus Zerbolt de Zutpha nia: De spi ritualibus ascensionibus, Johannes Cassianus: Collationes, Isaac Syrus: De con temptu mundi, Antoninus Florentinus: Summa moralis, Aure lius Au gu sti nus Hipponensis: De vita christiana und Gregorius I papa: Mo ralia in Iob ge nannt. Fol. 147r-148v Johannes Gerson: Epistola contra profes sum inoboedi en tem; fol. 149r-152v De perfectione spirituali (Fragment); fol. 152r-154r Epi stola pro confortatione cuiusdam temptati („Suscipiamus karis sime de manu dei...“); fol. 154r-155v Epistola de conversione et perseveran tia in bono proposito („Dilecte frater intime congaudeo tibi...“); fol. 155v-157v Petrus Blesensis: Epistola 137; fol. 157v-170v Jacobus Cartusianus: De pro fectu spiritualis vitae; fol. 171r-175v Thomas Hemerken a Kempis: Doctri nale iuvenum; fol. 175v-188r Ders.: Hortulus rosarum; fol. 188r-196v Ders.: Dia logus novitiorum, lib. I (Auszug); fol. 197r-207v Johannes Castel lensis: De fi ne religiosae perfectionis; fol. 208r-220v Thomas Hemerken a Kempis: De disciplina claustralium; fol. 220v-252v Collecta ascetica et ex cerpta canoni ca. Neben Hinweisen auf die Heilige Schrift werden als Quellen u.a. Jaco bus de Jueterbog: Quaestiones, Seneca:

Page 100: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

De benefi ciis, Thomas de Aquino: Summa theologiae genannt. Fol. 243r De contemptu mundi (Bloomfi eld-Guyot 2532); fol. 253r-255r Leo I papa: Epistolae 43, 25 (Auszug); fol. 255r-256v Johannes de Schoonhovia: Epistola prima in Eem steyn <Exhortatorium spirituale>; fol. 257r-262v Enchiridion Sixti pa pae; fol. 263r-266v Hieronymus: Liber psalmorum (Auszug); fol. 266v-267v (Pseudo-)Bernardus Claraevallensis: Sermo de trina qualitate lacrimarum (Aus zug); fol. 268r leer; fol. 268v Henricus de Langenstein: De vanitate rerum -

Incipit soliloq(ui)u(m) devoti et Reverendi p(at)ris henrici fabri...-...q(uia) multa pace fruerisZwei Hände.Vorbesitzer: Bottenbroich, Cistercienserpriorat.

Sign.: Ms. B 187.

Theologische SammelhandschriftPapier, 222 Bll., 28,8 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 62r Zierinitiale mit vegetabilen Motiven und fi ligranem Rankenorna ment; weitere einfache Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1491

- fol. 1r-4r Origenes: Homilia in I Regum; fol. 4r-20r Ders.: Homiliae IX in Isaiam; fol. 20r-59r Ders.: Homiliae XIV in Ieremiam; fol. 59v-61v leer, ab gesehen von einer zweizeiligen Inhaltsübersicht auf fol. 61r; fol. 62r-134r Haimo Autissiodorensis: Commentarius in Epistolam Pauli ad Romanos; fol. 134v-220v Ders.: Commentarius in Epistolas Pauli ad Corinthios. Die Hand schrift ist mit einem Druck des 16. Jh.s zusammengebunden. -

Canticu(m) an(n)e Exposicio Origenis...-...sup(er) s(ecund)am ep(isto)lam pauli ap(osto)li ad chory(n)th[i]osSchreiber: Johannes de Asperen; Munckart (frater); Reyner (frater).

Sign.: Ms. B 188.

(Pseudo-)Dionysius Areopagita:Opera selectaPapier, 149 Bll., 29,5 x 20,5 cm, zweispaltig

Page 101: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Fol. 4v Schmuckinitiale und Rankenornament mit vegetabilen und fl oralen Moti ven zwischen den Textkolumnen; zahlreiche weitere Schmuckinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: um 1475

- fol. 1r-118r (Pseudo-)Dionysius Areopagita: De caelesti hierarchia cum prae fatio Anastasii apostolicae sedis bibliothecarii; fol. 118r-139r Ders.: De divinis nominibus, mit einem Brief des Sigismund Meisterlin an Sigismund Gossem brot als Praefatio; fol. 139r-140v Ders.: De mystica theologia (Auszug); fol. 140v-146v Ders.: Epistola ad diversos; fol. 147r-149v leer. Die Handschrift ist mit der Inkunabel VK 1046 zusammengebunden. -

Prefacio anastasii apostolice sedis bibliothecarii...-...Expliciu(n)t ep(ist)olae b(ea)ti dyonisij undecimSchreiber: Henricus de Werdenborch; zwei weitere Hände.

Sign.: Ms. B 190.

Henricus Millingen:Compilatio super Libros Sententiarum (Autograph)Papier, 181 Bll., 31,5 x 21,5 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: Anfang 16. Jh.

- Die Handschrift ist mit dem Druck VD 16 P 1872 zusammengebunden. -

Prohemium. Coll(ec)ta super p(ri)mo libro sente(n)tiaru(m)...-...generet(ur) lege(n)tib(us).

Sign.: Ms. B 191.

Henricus de Coesfeldia <de Kemenade>:SermonesPapier, 148 Bll., 29 x 21 cm, zweispaltigVerschiedenartige Schmuckinitialen jeweils zu Beginn der einzelnen Sermo nes.Ende 15. Jh.

- Die Handschrift ist mit der Inkunabel GW 4644 zusammengebunden. -

Page 102: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sermo p(ri)mus henrici coesfeldie cartusie(n)sis in nativitate d(omi)ni...-...p(at)ris n(ost)ri bea tissimi nos p(er)ducat AmenZwei Hände.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. B 193.

Theologische SammelhandschriftPapier, 240 Bll. (+ 2 vor- u. 1 nachgeh. Pergamentbl. u. 1 vorgeh. Pa pierbl.), 21 x 14 cm, fol. 236r-239v einspaltigEinige Schmuckinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: um 1489

- fol. Ir Besitzvermerk; fol. Iv-IIv leer; fol. IIIr Besitzvermerk und Inhalts über sicht; fol. 1r-17v Thascius Caecilius Cyprianus: De habitu virginum; fol. 18r-32v Ders.: De oratione dominica; fol. 33r-112r Henricus Arnoldi de Al veldia: Dialogus de perfectione caritatis; fol. 112v-230r Mechtildis de Hacke born: Liber specialis gratiae (redactio brevior); fol. 230v-231v leer; fol. 232r-234v Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermones supp. 65, 242, 243, 294; fol. 236r-239v Henricus de Langenstein: Epistola de contemptu mundi <ad Eber hardum de Yppelborn>; fol. 240rv leer -

Incipiu(n)t libri b(ea)ti Cipria(n)i ep(iscop)i de v(ir)gi(ni)tate...-...Sit ep(isto)la deo laus.Schreiber: Lambertus Bruynkens de Xanten; zwei weitere Hände.

Sign.: Ms. B 194.

Bernardus de Parentinis:Tractatus de offi cio missaePapier, 105 Bll., 28,5 x 21 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1510

- fol. 1r-97r Bernardus de Parentinis: Tractatus de offi cio missae; fol. 97v leer; fol. 98r-104r Hugo de S. Caro: Tractatus super missam <Speculum ec cle siae>; fol. 104v-105v leer. Die Handschrift ist an die Inkunabel GW 9439 angebunden. -

Page 103: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Elucidari(us) o(mn)i(u)m diffi c(u)ltatu(m) c(ir)ca offi ciu(m) misse...-...ho(m)i(n)e(m) in bonis opib(us). Finit spec(u)l(um) ecc(les)ie.Schreiber: Henricus de Werdenborch.Vorbesitzer: Anthonius Kylmann, Kanoniker am Stift St. Marien (und St. Lambertus) in Düsseldorf.

Sign.: Ms. B 197.

Artes moriendiPapier, 70 Bll., 28,8 x 20 cmEnde 15./Anfang 16. Jh

- fol. 1r-59r Ars moriendi („Est stupor ante mori...“); fol. 59v leer; fol. 60r-68r Ars moriendi („Cum de presentis exilii...“); fol. 68v-70v leer -

Incipit liber de statu mundi. Est stupor ante mori...-...et regnas deus in secula seculoru(m) AmenVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 198.

Matthias de Liegnitz:Postilla super epistolas dominicalesPapier, 221 Bll., 27,5 x 20,5 cm, zweispaltigEnde 15./Anfang 16. Jh.

Videte q(uonia)m n(on) m(ihi) soli labo(ra)vi...-...mathia(m) de beghenitz sac(rae) theologie p(ro)fessore(m)

Sign.: Ms. B 202.

Alexander de Villa Dei:Summarium bibliae metricumPapier, 12 Bll., 21 x 14,5 cm

Page 104: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

15./16. Jh.

Sex p(ro)hibent peccant Abel Enoch A(r)tha sit...-...Versus divine scripture termi(n)o fi ne Deo gra(tia)s.

Sign.: Ms. B 203.

Theologische SammelhandschriftPapier, 28 Bll., 20 x 13,5 cm15. Jh.

- fol. 1r-3v Excerpta ex Anselmo Cantuarensi(?) de celebratione missae; fol. 3v-9v Bonaventura: Tractatus de praeparatione ad missam; fol. 9v-20r (Pseudo-)Augustinus: Manuale (Auszug); fol. 20r-24v (Pseudo-)Bernardus Clarae vallensis/Bernardus Silvestris: Formula honestae vitae; fol. 24r-25v Arnulfus de Boheriis: Speculum monachorum (Auszug); fol. 25v-28v Petrus de Alliaco: De quattuor gradibus scalae spiritualis (Auszug) -

Se(n)tencia deri(v)ativa beati Anselmi Ca(n)tuarie(n)s(is)...-...co(m)pendiosi(us) ac brevi(us) tra(n)sposita

Sign.: Ms. B 204.

Theologische SammelhandschriftPapier, einige Bll. Pergament, 225 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 14,5 x 10,5 cmBlau-rote Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.Ende 14./Anfang 15. Jh.

- fol. 1r-73v Ambrosius Mediolanensis: De offi ciis ministrorum; fol. 74r-80r Petrus Blesensis: De amicitia christiana et de dilectione Dei et proximi (Tractatus I); fol. 80v leer; fol. 81r-115v Johannes Gerson: De theologia my stica lectiones sex; fol. 116r-119r Ders.: De meditatione cordis; fol. 119v-125v Ders.: De simplifi catione, stabilitione seu mundifi catione cordis; fol. 125v-127v Ders.: Sermo de oratione; fol. 128r-137v Ders.: De modo orandi; fol. 138r-139r Compendiosus super orationem dominicam („Cum sacerdos celebrans dicturus orationem dominicam...“); fol. 139v Kapitelverzeichnis zu fol. 140r-157r Johannes Gerson: Opus tripartitum (Auszug); fol. 157r-161v Ders.: De arte

Page 105: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

audiendi confessiones; fol. 161v-163v Ders.: De remediis contra recidivum peccati; fol. 164rv Ders.: Epistola de absolutione confessio nis sacramentalis; fol. 165r-168v Ders.: Responsa ad quattuor quaestiones (quaestio I); fol. 168v-173r Ders.: De probatione spirituum; fol. 173v-175r Ders.: De modo vivendi fi delium; fol. 175v-188r Ders.: De passionibus ani mae; fol. 188v leer; fol. 189r-195r Ders.: De remediis contra pusillanimita tem; fol. 195r-202v Ders.: Tractatus pro devotis simplicibus; fol. 203r-210r Ders.: De praeparatione ad missam et pollutione nocturna; fol. 210r-216v Ders.: De cognitione castitatis; fol. 216v-225r Ders.: De diversis diaboli tenta tionibus; fol. 225v Besitzvermerk -

Inicipit liber prim(us) b(ea)ti Ambrosii de offi ciis...-...De diversis dy(a)boli te(m)pta(tionibus)

Sign.: Ms. B 205 an: M.Th.u.Sch. 108 (Ink.).

Expositio canonis missaePapier, 37 Bll., 21,3 x 14,5 cm15. Jh.

- Die Handschrift ist mit den Inkunabeln Hain 7705, Hain 7668, Hain 7707 und GW 2900 zusammengebunden. -

Expositio misse. Karissimi ad sacri cano(n)is exposicione(m)...-...in s(e)c(u)la seculoru(m) b(e)n(e)dicti Amen. Et sic est fi nisVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 206 [a] an: M.Th.u.Sch. 109 (Ink.).

Johannes Gerson:Opus tripartitum (Auszug)Papier, 24 Bll., 21 x 14 cm15. Jh.

- Johannes Gerson: Opus tripartitum (lib. I - lib. III, cap. 1). Die Handschrift ist mit den Inkunabeln GW 1554, Hain 7690, Hain 7666/7694, Hain 5805/8389 und Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. B 206 [b] zusammengebunden. -

Page 106: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Opus tripartitu(m) Gersonis. de p(rae)ceptis decalogi...-...hic bene et me(r)itorie viventes et deoVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 206 [b] an: M.Th.u.Sch. 109 (Ink.).

Aszetische SammelhandschriftPapier, 166 Bll., 21 x 14 cmEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r-3v Johannes Gerson: De modo vivendi fi delium; fol. 4r-15r Her mannus de Schildesche: Speculum manuale sacerdotum; fol. 15v-18r Pius II papa <Aeneas Silvius de Piccolomini>: De remedio amoris vagi; fol. 18v-19r Brieffragment („In summo honore summa sit tibi humilitas...“); fol. 19v-20v leer; fol. 21r-104v Collecta ascetica. In der Handschrift sind folgende Quellen angegeben: Ambrosius Mediolanensis, Aurelius Augustinus Hippo nensis, Hieronymus, Isidorus Hispalensis, Gregorius I papa, Thomas de Aquino, Anselmus Cantuariensis, Hugo de S. Victore, Bernardus Claraeval lensis. Fol. 105r-118v Hermannus de Schildesche: Tractatus de occultatione vitiorum sub specie virtutum; fol. 119r-148r Collecta ascetica (Fortsetzung); fol. 148v-164v Regula Sancti Basilii (Auszug); fol. 165r-166v leer. Die Hand schrift ist an die Inkunabel GW 1554, Düsseldorf, Universitäts- und Landes bibliothek: Ms. 206 [a], die Inkunabeln Hain 7690, Hain 7666/7694 und Hain 5805/8389 angebunden. -

Incipit tractat(us) bonus m(a)g(ist)ri Joh(ann)is Gerson de modo vivendi...-...hos sanguis vivus christi dulcedi lavit TELOSVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 207 an: M.Th.u.Sch. 145 (Ink.).

Gregorius I papa:Regula pastoralisPapier, 56 Bll., 28,7 x 20 cmFol. 2r rot-grüne Schmuckinitiale mit vegetabilen Motiven und Rankenorna ment.15. Jh.

Page 107: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- Die Handschrift ist mit den Inkunabeln VK 272, VK 812, VK 787 und einem Druck des 16. Jh.s (Proctor 10137) zusammengebunden. -

P(ro)log(us) b(ea)ti gregorij i(n) pastorale...-...Explicit Pasto(r)ale sa(n)ctissimi necnon doctis simi gregorij doctoris eximijZwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. B 208.

Bernardus Claraevallensis:Sermones (mndd.)Papier, 181 Bll., 28,8 x 20 cm, zweispaltigFol. 3r Schmuckinitiale mit Fleuronnée und fi ligranem Rankenornament; zahl reiche weitere Schmuckinitialen.Niederrhein: 1478

Dje lewe va(n) iudas geslecht hevet...-...Die in der ewicheit is gebenediet AmenSchreiber: Hilkmar Kiesendael de Orsoy.Vorbesitzer: Düsseldorf, Königliches Gymnasium.

Sign.: Ms. B 209 an: P.Eccl. 39 (Ink.).

Florigerus <Liber fl orum Augustini>Papier, 21 Bll., 20 x 13,7 cm15. Jh.

- Die Handschrift ist mit den Inkunabeln GW 3038, GW 2903, GW 1610, GW 7209 und ei nem Druck des 16. Jh.s zusammengebunden. -

P(ro)logus in v(er)bis exhaustis fonte beato...-...qui vivis et regnas d(eu)s p(er) o(mn)ia s(ae)c(u)la s(ae)c(u)lo(rum) Amen.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Page 108: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. B 214 an: AG 46 (Ink.).

Speculum humanae salvationisPapier, 50 Bll., 40 x 28 cm, zweispaltigEnde 15. Jh.

- Bloomfi eld-Guyot 2562. Die Handschrift ist mit der Inkunabel Hain 6919 zusammen gebunden. -

Incipit p(ro)hemium nove copulatio(n)is cuius tytulus est speculu(m) hu(m)ane salvatio(n)is...-...i(n) p(er)petuu(m) b(e)n(e)d(i)ca(m) Amen deo lausVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 1.

SammelhandschriftPergament, 48 Bll., 20,2 x 15 cmFlorennes: Ende 12./Anfang 13. Jh.

- fol. 1rv Homiliarfragment; fol. 2rv Orationes, von einer Hand des 16. Jh.s nachge tragen; fol. 3r-44r Usuardus: Martyrologium (unvollständig); fol. 44r-48v Godfridus de Viterbo: Pantheon, Particula XVI <Sibylla Tiburtina> (unvoll ständig) -

In nomine d(omi)ni Domino venerabilit(er) recolendo karolo regum...-...ignisq(ue) [et] sulphi nis annisTextausgabe: fol. 44r-48v in: F. Geiss: Die Sibylle Gotfrieds von Viterbo in anderer Gestalt. In: FDG 19 (1879), S. 372-392; E. Sackur: Sibyllinische Texte und Forschungen. Pseudome thodius, Adso und die Tiburtinische Sibylle. Halle 1897, S. 177-187.

Sign.: Ms. C 2.

Offi cium capituli Fratrum Ordinis Sanctae CrucisPergament, 133 Bll. (+ 1 vorgeh. Papierbl.), 29,5 x 21 cm, fol. 89r-133v zweispaltig

Page 109: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Fol. 1r Schmuckinitiale, mit Verwendung von Blattgold; Spiegelverzierung mit vegetabilen und fl oralen Motiven; fol. 89r, 120r blau-grüne Zierinitialen.Niederrhein: 15. Jh.

- fol. 1r-86v Usuardus: Martyrologium; fol. 87r leer; fol. 87v-88r komputi stische Tabellen, von einer Hand des 17. Jh.s nachgetragen; fol. 88v leer; fol. 89r-119r Constitutiones novae Fratrum Ordinis Sanctae Crucis; fol. 119v leer; fol. 120r-133r Initia evangeliorum; fol. 133v leer -

Incipit Martirologiu(m) usuardi Monachi p(er) circulu(m) anni...-...salvam faciet illam. Tu a(u)t(em)Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 3.

Offi cium capituli Fratrum Ordinis Sanctae CrucisPergament, 171 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 30,2 x 20,5 cm, ein- und zweispaltigFol. 8r blau-rot-grüne Schmuckinitiale mit vegetabilen Motiven und vegeta bilem Rankenornament; einige Zierinitialen.Niederrhein: 15. Jh.

- fol. Iv-IIr Urkundenabschriften des 15./16. Jh.s, mit Bezug auf den Kreuz brüderkonvent Marienfrede; fol. 1r-5r De offi cio legendi de kalendario et luna et martyrologio (Praeliminaria); fol. 5r-130r Usuardus: Martyrologium; fol. 130v-131v Ergänzungen zum Martyrologium Usuardi von einer Hand des 18. Jh.s; fol. 132r-147r Constitutiones Fratrum Ordinis Sanctae Crucis; fol. 147r-162v Initia evangeliorum, mit zahlreichen Ergänzungen von diversen Händen des 18. Jh.s.; fol. 163r-171v Novae Constitutiones Fratrum Ordinis Sanctae Crucis, ebenfalls mit zahlreichen Ergänzungen aus dem 18. Jh. -

Liber iste qui martirologiu(m) dicitur...-...nec cingulu(m) deponantVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 4.

Offi cium capituli CisterciensePergament, einige Bll. Papier, 188 Bll., 24 x 19,5 cm

Page 110: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Kentrup, Cistercienserinnenkloster: 14./15. Jh.

- fol. 1r-6v Kalendarium, mit zahlreichen nekrologischen Einträgen, die sich auf das Cistercienserinnenkloster Kentrup beziehen. Fol. 7r leer; fol. 7v-126v Mar tyro logium (Vetus) Romanum; fol. 127r leer; fol. 127v-188v Benedictus Casi nensis: Regula. Der Text ist sprachlich auf ein Frauenkloster abgestimmt. Auf den Blatträndern fi nden sich vereinzelt weitere nekrologische Einträge, die von verschiedenen Händen des 17./18. Jh.s stammen. -

in K[a]l[endis] Januarij Circu(m)cisio d(omi)ni...-...ista sunt sumpta ex diffi nit(i)onib(us) anna libusTextausgabe: fol. 1r-6v in Auszügen in: Necrologien des Stiftes Gerresheim und des Klosters Kentorp. In: AGN 6 (1897), S. 83-110, hier S. 102-109.

Sign.: Ms. C 5.

Offi cium capituli CisterciensePergament, 152 Bll., 35 x 24 cmFol. 1v blau-rote Schmuckinitiale mit reichem fi ligranem Ornament; zahlrei che weitere blau-rote und schwarz-rote Zierinitialen mit fi ligranen Ranken ausläu fern.Altenberg, Cistercienserabtei: 14./15. Jh.

- fol. 1v-120v Usuardus: Martyrologium; fol. 121r leer; fol. 121v-152v Be nedictus Casinensis: Regula (unvollständig) -

Kalendae ianuarij. Luna....-...sibi c(om)misso fu(er)it occupatus occurrat.

Sign.: Ms. C 6.

Jacobus de Voragine:Legenda aureaPergament, 329 Bll., 35 x 25,5 cm, zweispaltigFol. 1r, 3r Schmuckinitialen.1. Hälfte 14. Jh.

Page 111: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipit prologus super legendam...-...possunt antecedereVerschiedene Hände.Fol. 324r-329r Textergänzungen von verschiedenen Händen des 15. Jh.s.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. C 7.

Jacobus de Voragine:Legenda aureaPergament, 303 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 27,8 x 19,5 cm, zweispaltigZahlreiche rot-blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament und Rankenausläu fern.15. Jh.

- fol. Ir Urkundenfragment. Der Text der Legenda aurea ist am Schluß un vollständig. -

Prologus Incipit p(ro)logus sup(er) legendas s(an)ctor(um)...-...q(uo)d sac(ri)fi ciu(m) co(n)sistit mobla [Text bricht ab]Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 8.

Lectionarium offi ciiPergament, Bll. 103-107 Papier, 107 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 34,7 x 23 cm und 28 x 19,5 cm, zweispaltigEinige Schmuckinitialen.Köln: 15. Jh.

In festo dedicatio(n)is eccl(es)ie. Sermo augustini...-...q(uam) persecutor ad penam. Tu autem d(omi)ne. misere(re) n(ost)ri

Sign.: Ms. C 9.

Page 112: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

LegendariumPergament, 195 Bll., 25,5 x 19 cm, zweispaltig15. Jh.

tuus e(st). s(an)c(t)us a(u)t(em) andreas fuit colo(r)e niger...-...eni(m) d(omi)ni pietas [i.f. unle serlich]Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. C 10a.

Legendarium (pars hiemalis)Pergament, 230 Bll., 47,5 x 32 cm, zweispaltigFol. 25r prächtige M(artinus)-Initiale mit drei Miniaturmedaillons; zahlreiche weitere Schmuckinitialen mit farbenfrohen vegetabilen und zoomorphen Mo tiven, z.T. mit Verwendung von Blattgold.Köln, Benediktinerabtei Groß St. Martin: 12. Jh.

Incipit ep(isto)la s(an)c(t)i Gregorii turonensis archiep(iscop)i...-...Per omnia secula seculorum amenTextausgabe: fol. 93r-97r Vita Odilae Hohenburgensis in: MG SS rer. Mer. 6, S. 37-50.

Sign.: Ms. C 10b.

LegendariumPergament, 384 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 53,5 x 34,5 cm, zweispaltigFol. 1r gezeichnete rot-blau-violette Miniaturinitialen in Federzeichnung; dar über hinaus zahlreiche rot-blau-violette Zierinitialen mit vegetabilen, z.T. auch zoomorphen Motiven.Niederrhein: 15. Jh.

Dicto de festivitatib(us) que occ(ur)ru(n)t...-...magis me arbitror q(uam) nimiu(m)Vorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Page 113: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 11.

LegendariumPapier, 218 Bll., 29 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 1r blau-rot-grüne Zierinitiale mit vegetabilem Ornament und fi ligranen Rankenausläufern.15. Jh.

Incipit ep(isto)la s(an)c(t)i gregorij turone(n)sis archiep(iscop)i...-...no(n) puta(n)tis fi lius ho(min)is veniet.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.Textausgabe: fol. 133r-138r Vita Odilae Hohenburgensis in: MG SS rer. Mer. 6, S. 37-50.

Sign.: Ms. C 12.

Hagiographische SammelhandschriftPapier, 226 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 29 x 20 cm, ein- und zweispaltigMitte bis Ende 15. Jh.

- fol. Iv-IIr Urkundenfragment; fol. 1r leer; fol. 1v Besitzvermerk und In halts übersicht; fol. 2r-16r (Pseudo-)Eusebius Cremonensis/Johannes de Novo Foro(?): Epistola ad Damasum et Theodosium de morte Hieronymi; fol. 16r-19r (Pseudo-)Augustinus/Johannes de Novo Foro(?): Epistola ad Cyrillum de magni fi centiis Hieronymi; fol. 19r-33r (Pseudo-)Cyrillus/Johannes de Novo Foro(?): Epistola ad Augustinum de miraculis Hieronymi; fol. 33v leer; fol. 34r-98v Gregorius I papa: Dialogorum libri IV; fol. 98v-99v Sulpicius Se verus: Epistola III de sancto Martino (ohne Prolog); fol. 99v-100r Gregorius Turo nensis: Historia Francorum (lib. I, cap. 43); fol. 100r-101r Ders.: De mira culis Martini (lib. I, cap. 4-6); fol. 101r Notae; fol. 101v leer; fol. 102r-172r Vitae patrum, (lib. III-V) (Auszug); fol. 172v leer; fol. 173r-182v Frater Marcus: Visio Tnugdali; fol. 183r-193r Rabbi Samuel translat. Alphonso Bo ni hominis: Epistola ad Rabbi Isaac <De adventu Messiae>; fol. 193v leer; fol. 194r-224r Historia Barlaam et Josaphat (BHL 980); fol. 224v-226v hagio graphisches Fragment, von einer Hand des 16. Jh.s nachgetragen -

Incipit ep(isto)la b(ea)ti Eusebij ad s(an)ctu(m) Damasu(m)...-...Finit notabilis historia Josa phat et Barlaam.

Page 114: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 13.

Johannes Contractus:Sermones de sanctisPapier, 150 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 21,3 x 14,5 cmFol. 1r rot-grüne Schmuckinitiale mit vegetabilem Ornament und Rankenaus läufern.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1473

De sancto andrea apostolo Ambulans Ih(esu)s iuxta ma(r)e...-...ad qua(m) visione(m) nos p(er)ducet.Schreiber: Henricus de Moers.

Sign.: Ms. C 14.

Ludolphus de Saxonia:Vita Jesu Christi (pars I, cap. 41-92)Papier, einige Bll. Pergament, 260 Bll. (+ 2 vor- u. 1 nachgeh. Perga mentbl.), 29,5 x 21 cm, zweispaltigFol. 1r blau-rot-(blaß)grüne Schmuckinitiale mit fi ligranem Fleuronnée-Or nament.Essen (?): 1432

- fol. Iv, IIIr liturgische Fragmente; fol. IIv fragmentarische Abschrift einer Papsturkunde; Ludolphus de Saxonia: Vita Jesu Christi (pars I, cap. 41-92) -

De curatio(n)e leprosi. Cap(itulu)m XLI Lege ergo ewangelica i(n) mo(n)te(m) data...-...in viam veritat(is) et iusticie ac salut(is) eterne AmenSchreiber: Johannes Vulstal de Boichem.

Page 115: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 15.

Ludolphus de Saxonia:Vita Jesu Christi (pars II, cap. 58-89)Papier, 188 Bll., 29,2 x 21 cm, zweispaltigFol. 2r schwarz-rote Zierinitiale mit den Symbolen der Passion Christi.15. Jh.

Incipit q(ua)rta p(ar)s vite ihesu. occurrit nu(n)c ut passione(m)...-...corp(or)is et a(n)i(m)e singulor(um) Amen.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 16.

SammelhandschriftPergament, 122 Bll., 27,8 x 20 cm, zweispaltigZahlreiche Zierinitialen.Kentrup, Cistercienserinnenkloster: 1467

- fol. 1r-11r Historia trium regum (vgl. Ratsbücherei Lüneburg: Cod. fol. 35, fol. 1r-6v.); fol. 11v leer; fol. 12r-33r Bernardus Claraevallensis: Sermones IV in laudibus virginis matris <Missus est>; fol. 33r-34v Sermo de Beata Maria Virgine („Unigenitus dei fi lius fratres karissimi dominus noster Ihesus Chri stus ante assumptam de intemerata virgine...“); fol. 34v-37v Sermo de Beata Maria Virgine („Audite fratres audite mariam nobis loquentem...“); fol. 37v-44r (Pseudo-)Origenes: Homilia de sancta Maria Magdalena; fol. 44v-118v Guilelmus de S. Theodorico/Bernardus de S. Bonaevalle/Gaufridus Autissio dorensis <Claraevallensis>: Vita prima sancti Bernardi Claraeval lensis; fol. 119r Kolophon; fol. 119r-122r Lectio in die resurrectionis („Omnia sacra mi steria que videmus...“); fol. 122v leer -

Incipit vita seu gesta triu(m) magorum....-...et sp(iri)tuali vita refi ceret AmenSchreiber: Katerina (soror); weitere Hände.

Sign.: Ms. C 17.

Page 116: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

(Pseudo-)Bonaventura/Johannes de Caulibus (?):Meditationes vitae Christi (mndd.)Papier, einige Bll. Pergament, 141 Bll., 20,7 x 14 cmFol. 3r, 4r rote Zierinitialen.Niederrhein: 15. Jh.

Hier beghint dat leve(n) unses here(n) ihesu christi...-...Dit is uns heren leven ihesu christiVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 18.

Conradus (Holtnicker) de Saxonia:Speculum Beatae Mariae VirginisPapier, 108 Bll., 21 x 14 cmEnde 15./Anfang 16. Jh.

Quonia(m) ut ait b(ea)tus Ihe(r)onim(us) nulli du(biu)m est...-...Explicit speculu(m) ma(r)ie AmenVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 19.

Hagiographische SammelhandschriftPapier, 191 Bll. (+ 1 nachgeh. Pergamentbl.), 21,3 x 14 cmKöln, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

- fol. 1r leer; fol. 1v Inhaltsübersicht, von einer Hand des 16. Jh.s nachgetra gen; fol. 2r leer; fol. 2v Inhaltsübersicht, von einer Hand des 18. Jh.s nach getragen; fol. 3r-7v Johannes de Wackerzell: Legenda Barbarae; fol. 7v-31r Passio Barbarae (BHL 920); fol. 31r-35v Inventio et translatio Romam et inde Placentiam Barbarae (BHL 926); fol. 35v-50r Miracula Barbarae (BHL 932-950); fol 50v-54v Alia miracula Barbarae (darunter BHL 957-959); fol. 55r-56v leer; fol. 57r-118r Johannes Brugmann: Vita Lidwigis Schiedamensis; fol. 118v-149v Wandalbertus Prumiensis: Vita et miracula Goaris; fol. 150rv leer; fol. 151r-168v Passio

Page 117: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Pantaleonis (BHL 6436); fol. 168v-171v Transla tio reliquiarum Virodunum (BHL 6443); fol. 172r-173v leer; fol. 174r-188r Re velationes Gwydonis post eius mortem a.D. MCDXXXIII („Dicit beatus Augustinus in libro de fi de ad Petrum...“); fol. 188v-191v leer -

Incipit p(ro)log(us) sup(er) hystoria(m) b(ea)tissi(m)e v(ir)g(in)is...-...post festu(m) Epyphanie d(omi)ni.Schreiber: Johannes (frater); Hermannus van Loen; weitere Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.Textausgabe: fol. 118v-149v in: H.E. Stiene: Wandalbert von Prüm. Vita et Miracula sancti Goaris. Frankfurt a.M./Bern 1981, S. 2-92.

Sign.: Ms. C 20.

Hagiographische Sammelhandschrift (ndfrk.)Papier, 247 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Papierbl.), 28,5 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 24v, 184r, 236v als Federzeichnung von einer Hand des 17. Jh.s ausge führte Miniaturen; einige rot-schwarze Zierinitialen.Kettwig, Beginenkonvent: um 1459 u. 1463

- fol. Irv, IIrv gedruckte liturgische Fragmente aus dem 17./18. Jh.; fol. 1r-23v Passio Ursulae (BHL 8433), 1463 abgeschrieben, später mit den übrigen Teilen der Hs. zusammengebunden; fol. 24r leer; fol. 24v Federzeichnung; fol. 25r-124v Jacobus de Voragine: Legenda aurea (pars aestivalis); fol. 125r-135r Alphonsus Bonihominis: Vita Antonii Eremitae; fol. 135r-143v Inventio Antonii Eremitae; fol. 144r-183v Jacobus de Voragine: Legenda aurea (pars aestivalis, Fortsetzung); fol. 184r Federzeichnung; fol. 184v leer; fol. 185r-222r Jacobus de Voragine: Legenda aurea (pars hiemalis); fol. 222v leer; fol. 223r-228r Lambertus Parvus de Legia: Vita apostoli Matthiae; fol. 228r-236r Inventio et translatio apostoli Matthiae; fol. 236v Federzeichnung; fol. 237r-241r Florentius Sancti Judoci supra Mare: Vita Judoci; fol. 241-245r Grego rius auf dem Stein (ndfrk. Prosafassung des altfrz. „Grégoire“); fol. 245r-247v Vita Wenceslai -

Hyr begynt dye legende va(n) den XI dusent megden...-...to eiren dune gloriosen merteler chri sti AmenVorbesitzer: Essen, Kapuzinerkonvent.

Page 118: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 21.

Vita Aurelii Augustini Hipponensis (mndl.)Papier, 224 Bll. (+ je 1 vorgeh. Pergament- bzw. Papierbl.), 21,5 x 14,5 cm, zweispaltigFol. 54v mehrfarbige Schmuckinitiale; fol. 67v, 81v, 91v, 99r, 192v und 210r blau-rot-grüne Zierinitialen.1476

[...]halane(m) hyne(n) en(de) gotte(n)...-...syns lieve(n) knechtes s(an)c(t)us Augustinus Ame(n)

Sign.: Ms. C 22.

Sammelhandschrift (mndl.)Papier, 190 Bll. (+ je 2 vorgeh. Papier- u. Pergamentbll., 2 nachgeh. Per gamentbll.), 20,5 x 13,5 cm, zweispaltig15. Jh.

- fol. 1r-83r: Actus Sancti Francisci et sociorum eius, Fassung A (Auszug); fol. 83r-91v Aegidius Assisiensis: Dicta, 1. Teil (mndl.); fol. 91v-141r Frater Leo: Speculum perfectionis (Auszug); fol. 141r-163r Actus sancti Francisci et sociorum eius, Fassung B (Auszug) mit den Dicta Aegidii Assisiensis (2. Teil) auf fol. 163r-175r; fol. 175r-182r Franciscus Assisiensis: Admonitio nes; fol. 182r-187r Bonaventura: Legenda maior Francisci Assisiensis (Auszug); fol. 187v-190v leer -

Hyr synt de name(n) va(n) sunte fra(n)cisc(us) geselle(n)...-...onde glorie die dat wrachte van ene to ene ame(n)Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 23.

Jacobus de Voragine:Legenda aurea (pars aestivalis) (ndfrk.)

Page 119: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Papier, 286 Bll., 28,5 x 10,5 cm, zweispaltigMarienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 15. Jh.

- fol. 1r Besitz-und Schreibervermerk; fol. 1v leer; fol. 2r-245v Jacobus de Voragine: Legenda aurea, pars aestivalis (ndfrk.); fol. 246r-286r Anhang mit fünf theologisch-aszetischen Texten (ndfrk.) -

Hyr begynt dat som(m)erstick va(n) den passionael...-...du salst almissen geven va(n) [Text bricht ab]Schreiber: Goert Rameker.Textausgabe: fol. 223r-245v „Van sinte Elizabeth“ in: L. Scharpé: Sunte Elizabetten legende. In: Leuvensche Bijdragen 5 (1983), S. 5-164, hier S. 8-116.

Sign.: Ms. C 24.

Marquard von Lindau:De decem praeceptis (mndd.)Papier, 150 Bll., 21,5 x 14 cm, zweispaltigNiederrhein: 1462

Hier begyn(n)et die historie der kinder vo(n) ysrahel...-...doer goeds wille Et sic est fi nis deo laus et gl(ori)a t(ri)nisVorbesitzer: Liefnoet van Schonenborne (Stifterin); Marienfrede, Kreuzbrü derkonvent.

Sign.: Ms. C 25.

SammelhandschriftPapier, 252 Bll., 29 x 20 cm, zweispaltigNiederrhein: 15. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v Inhaltsübersicht; fol. 2r-16v Evangelium Ni codemi <Gesta Pilati> (mndl.); fol. 17r-29r Evangelien, sermoenen en ex posities op paesdach („Wie sal ons den steen [...] In desen ewangelium sint drie punten to verstaen...“); fol. 29v leer; fol. 30r-61v Sermoen van den heli gen sacrament

Page 120: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

onses heren („Die gloriose name ihesum cristy ons lieven he ren den alle engelen ende heligen eren...“); fol. 62r-115v Exempelen en my rakulen; fol. 116r-121r Sermoen op ons heren hemelvaerts dach („Op een tyt doe die elff dyscipulen by eenander [...] Also sal hie komen...“); fol. 121v leer; fol. 122r-131v Evangelien en sermoenen op pinxtach („Got vecunde ab raham...“); fol. 131v-133v Van den leven der jonferen Marie (Regel und Le ben Marias nach Christi Himmelfahrt als Vorbild für Beginen); fol. 134r-180r Aurelius Augustinus Hipponensis: Sermones ad fratres in eremo (mndl.); fol. 180v-181v Ders.: Sermo de oboedientia (mndl.); fol. 182rv leer; fol. 183r-249r Vincentius Bellovacensis: Speculum historiale (lib. XVI, cap. 1-64) <Barlaam et Josaphat> (mndl.); fol. 249r-252v leer -

Hyr geet aen die upv(er)ste(n)tenisse ons heren ihesu christi...-...onsers heren jh(esu)m christ(u)m Amen Got sy gebenedijtVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.Textausgabe: fol. 113r-144v in: A.M. Duinhoven: De geschiedenis van Beatrijs. Bd. 2. Ut recht 1989, S. 5-55.

Sign.: Ms. C 26.

Caesarius Heisterbachensis:Opera selectaPergament, 252 Bll., 35 x 25 cm, zweispaltigMehrfarbige Miniaturinitialen auf fol. 1r, 40v, 99r, 141v, 165v, 224v und 238r; darüber hinaus einige rot-grün-blaue Schmuckinitialen.13. u. 14. Jh.

- fol. 1r-24v Caesarius Heisterbachensis: De passione domini, Homiliae 1-7 (Schluß fehlt); fol. 25r-252v Ders.: Dialogus miraculorum, (ab Distinctio II, cap. 3). Fol. 191r-210v mit fortlaufendem Text stammen von einer Hand des 14. Jh.s und sind später mit den Teilen des 13. Jh.s zusammengebunden wor den. -

Epistola Cesarij in expositione(m) morale(m) s(upe)r passione(m) Christi...-...ac mores addat nota vera salubresVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.Textausgabe: fol. 1r-24v in: Die Wundergeschichten des Caesarius von Heisterbach. Hrsg. von A. Hilka. Bd. 1. Bonn 1933 (= Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichts kunde 43); fol. 25r-225v in: J. Strange: Caesarii Heisterbacensis Monachi ordinis Cisterciensis Dia logus Miraculorum. 2 Bde. Coloniae, Bonnae et Bruxellis 1851. ND Ridgewood (New York) 1966.

Page 121: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 27.

Caesarius Heisterbachensis:Dialogus miraculorumPergament, 235 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 38,5 x 27,5 cm, zweispaltigFol. 1r, 2r Miniaturinitialen, einen lehrenden bzw. einen lernenden Cister cien ser mönch darstellend; Spiegelverzierung mit vegetabilen und zoomorphen Moti ven und Verwendung von Blattgold. Fol. 15v Schmuckinitiale mit ge schwun genen Rankenausläufern, zoomorphen Ornamenten und reicher Ver wen dung von Blattgold. Darüber hinaus zahlreiche blau-rot-violette Schmuck ini tialen mit fi ligranem Ornament und rot-blauen Rankenausläufern.1. Hälfte 14. Jh.

Incipit prologus in libros dyalogorum dom[i]ni Cesarij. Colligite fragmenta...-...Cesarii munus sumat amica manusVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.Textausgabe: J. Strange: Caesarii Heisterbacensis Monachi ordinis Cisterciensis Dialogus Mi raculorum. 2 Bde. Coloniae, Bonnae et Bruxellis 1851. ND Ridgewood (N.Y.) 1966.

Sign.: Ms. C 28.

Humbertus de Romanis:Expositio regulae Sancti AugustiniPergament, 162 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 29,2 x 20 cm, zweispaltigFol. 6r, 159v Schmuckinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1478

- fol. 1r-159v Humbertus de Romanis: Expositio Regulae Sancti Augustini; fol. 159v-162r Aurelius Augustinus Hipponensis: Regula recepta -

De laude Auctoris hui(us) libri. ex vita f(rat)r(u)m p(re)dicator(um)...-...Explicit regula beati Augustini episcopi p(at)ris nostri.

Sign.: Ms. C 29.

Page 122: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Humbertus de Romanis:Expositio Regulae Sancti AugustiniPapier, 177 Bll., 29,3 x 21,5 cmEinige mehrfarbige Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1470

- fol. 1r-3v Aurelius Augustinus Hipponensis: Regula recepta; fol. 4r-177r Hum bertus de Romanis: Expositio Regulae Sancti Augustini -

Incipit regula beati augustini e(pisco)pi patris nostri...-...edita a ven(erabi)li m(a)g(ist)ro hu(m)berto ord(in)is p(re)dicator(um)Schreiber: Henricus de Werdenborch und eine weitere Hand.

Sign.: Ms. C 30.

Jordanus de Quedlinburg:Liber vitasfratrumPapier, 110 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl. u. je 1 vor- bzw. nachgeh. Pa pierbll.), 29 x 21 cm, zweispaltig15. Jh.

Spiritualis pulchritudinis vere amatori...-...qui cu(m) p(a)tre et sp(irit)u s(an)c(t)o vivit et regnat in secula seculor(um) AmenZwei Hände.Vorbesitzer: Beyenburg (Steinhaus), Kreuzbrüderkonvent St. Maria Magda lena.

Sign.: Ms. C 31a.

Statuta Ordinis CisterciensisPergament, 99 Bll. (+ 3 vorgeh. Papierbll.), 19,8 x 12,5 cm15. Jh.

- fol. 1r-61v Libellus antiquarum defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 62r-83r Libellus novellus defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 83rv Orationes variae

Page 123: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

et Praecepta; fol. 84r-94v Benedictus XII papa: Constitutio „Fulgens sicut stella matutina“ (Auszug); fol. 95r-99v leer -

Libellus statutor(um) cyst(er)ciensis ord(in)is...-...me iuvet deus et hec sancta ewangelia.Zwei Hände.

Sign.: Ms. C 31b.

Liber ordinariusPergament, 36 Bll. (+ je 4 vor- bzw. nachgeh. Papierbll.), 20,5 x 13,5 cmHimmerod, Cistercienserabtei: 14. Jh.

- Die Handschrift enthält ausführliche Kapitelverzeichnisse des Libellus anti quarum defi nitionum Ordinis Cisterciensis und des Libellus novellus defi ni tionum Ordinis Cisterciensis, Textauszüge aus den genannten Ordensstatuten, einen Text über die Entstehung des Cistercienserordens („In episcopatu Lin gonensi situm noscitur esse cenobium...“), Angaben über die Gründungsjahre der Cistercienserabteien Himmerod, Heisterbach und Altenberg sowie Aus züge aus den Privilegia Ordinis Cisterciensis -

Incipiunt tytuli multarum sentenciar(um) p(ro)ut in karta caritatis...-...infra septa mo(na)st(er)ii domor(um) et g(ra)ngiar(um)Vorbesitzer: Heisterbach, Cistercienserabtei (?).

Sign.: Ms. C 32.

Statuta Ordinis CisterciensisPapier, 270 Bll., 15,3 x 10,5 cmEinige dunkeltonige Zierinitialen.16. Jh.

- fol. 1r Leseanleitungen und Kapitelverzeichnis (fragmentarisch); fol. 1v-113r Libellus antiquarum defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 114r-158v Libellus novellus defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 159r leer; fol. 159v-191v Benedictus XII papa: Constitutio „Fulgens sicut stella matutina“; fol. 192r-235r Privilegia et Constitutiones novae Ordinis Cisterciensis (Auszüge); fol.

Page 124: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

235v-239r leer; fol. 239v-268v Nomina abbatiarum et monasteriorum Ordinis Cisterciensis; fol. 269r-270v leer -

[Ca]pituli g(e)n(er)alis fuerunt annis...-...Explicunt nomina Mo(n)asteriorum tam monachorum q(uam) monalium ord(in)is Cystercii.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.Textausgabe: fol. 265r-268v in: F. Winter: Die Cistercienser des nordöstlichen Deutschlands. Bd. 3. Von 1300 bis zur Reformation. Gotha 1871, S. 176-186.

Sign.: Ms. C 34.

Statuta Ordinis CisterciensisPergament, 117 Bll., 17,5 x 12,5 cm15. Jh.

- fol. 1r-37v Libellus antiquarum defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 38r-47v Benedictus XII papa: Constitutio „Fulgens sicut stella matutina“; fol. 48r-63v Libellus novellus defi nitionum Ordinis Cisterciensis; fol. 64r-76v Privi legia Ordinis Cisterciensis (Auswahl); fol. 77r-113v Liber ordinarius Ordinis Cister ciensis; fol. 114r-115v Ergänzungen zum Liber ordinarius Ordinis Ci ster ciensis von einer anderen Hand des 15. Jh.s; fol. 116r-117v leer; fol. 117v Formula absolutionis, von einer Hand des 17. Jh.s nachgetragen. Die Hand schrift ist mit zwei Papierhandschriften des 18. Jh.s zusammengebun den. -

Incipiunt cap(itu)la p(ri)me distinctio(n)is...-...ad iustu(m) bellu(m) q(ui)a tu(n)c e(st) iustu(m)

Sign.: Ms. C 38.

RitualePapier, 78 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 24 x 18 cmFol. 1r Filiationstafel der Cistercienserabtei Altenberg mit dem Wappen des Altenberger Abtes Heinrich Rouffer von Brauweiler (1496-1517).Altenberg, Cistercienserabtei: um 1517

Sequitur letania Ordinis Cisterciens(is)...-...Qui faciunt ducenta simul

Page 125: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

tria milia claustra;

Sign.: Ms. C 39.

Liber ordinariusPapier, 251 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 20,5 x 14 cmFol. 13r blau-rote Zierinitiale mit fi ligranem Ornament und Rankenausläu fern.Ende 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r-237r Liber ordinarius, mit einigen Zusätzen aus dem 18. Jh.; fol. 237v leer; fol. 238r-249r Constitutiones Ordinis Cisterciensis; fol. 249v-251v leer -

Ordinarius Divinorum secundu(m) Cisterciensiu(m)...-...custos fi nem benedicit.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 41.

SammelhandschriftPapier, 297 Bll., 29,5 x 21,3 cm, zweispaltigEinige rot-(blaß)grüne Zierinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1467

- fol. 1r Besitzvermerk und Inhaltsübersicht; fol. 1v leer; fol. 2r-166r Conra dus Claraevallensis <Eberbachensis>: Exordium magnum Cisterciense <Liber de viris illustribus>; fol. 166v-168v Frater Herbertus: Miracula Bernardi Claraevallensis, lib. I, cap. 5 <Vita beati Schetzelonis eremitae>; fol. 169r-171v Kapitelverzeichnis zu fol. 2r-166r; fol. 172rv leer; fol. 173r-296v Guilelmus Peraldus: De eruditione religiosorum -

Incipit p(ro)logus met(ri)c(us) i(n) libr(um) seq(uen)te(m)...-...gloriosa dicta su(n)t de te. civitas dei.Schreiber: Arnold Erley von Blankenstein.

Page 126: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 44a.SammelhandschriftPapier, 182 Bll. (+ je 1 vorgeh. Pergament- bzw. Papierbl.), 29,3 x 20,5 cmZahlreiche bunte Zierinitialen, z.T. mit Verwendung von Blattgold.Heisterbach, Cistercienserabtei: 1454 und später

- fol. Ir leer; fol. Iv Besitz- und Schreibervermerk, Inhaltsübersicht; fol. 1r-10r Birgitta de Suecia: Regula Sancti Salvatoris; fol. 10v-14r Birgerus Upsa lensis: Vita Birgittae; fol. 14r-21v Miracula et Canonisatio Birgittae; fol. 22r-72r Birgitta de Suecia: Revelationes (lib. I) cum prologo Matthiae de Linco pia; fol. 72r-86v Dies.: Revelaciones (lib. V); fol. 86v-92v Dies.: Revelacio nes (lib. VI, V, IV, VII) (Exzerpt); fol. 93rv leer; fol. 94r-98r Johannes Ger son: De probatione spirituum; fol. 98r-101v Ders.: Ad reformationem contra simoniam; fol. 102r-107v Ders.: De statibus ecclesiasticis; fol. 107v-114r Ders.: De necessaria communione laicorum sub utraque specie; fol. 114v leer; fol. 115r-149r Ders.: De potestate ecclesiastica; fol. 149v-152r Ders.: De plenitudine potestatis ecclesiasticae, mit zwei Schemazeichnungen (Arbores); fol. 152v leer; fol. 153r-181r Tractatus de incarnatione Iesu Chri sti („Animarum fi delium Christianorum...“); fol. 181v Nicolaus Cusanus: Coniectura de ultimis diebus (unvollständig); fol. 182rv leer -

Incipit Regula sancti salvatoris de hu(m)ilitate castitate (et) paup(er)tate...-...septe(m) s(cilicet) dieb(us) septe(m) a(n)nis et septiesSchreiber: Albertus (frater); weitere Hände.

Sign.: Ms. C 45.

Liber ordinariusPapier, 209 Bll., 20,8 x 14 cmDunkeltonige Zierinitialen.16. Jh.

Diffi nitio ca(pituli) generalis de Salve regina de cantando...-...XVII IIII IXZwei Hände.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 127: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 46.

Rituale abbatumPergament, 36 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 23 x 16,5 cmBlau-goldene, blaue, rote, goldene und schwarz-rote Schmuckinitialen mit fi ligranem Ornament.Altenberg, Cistercienserabtei: 15. Jh.

- Auf dem Vorsatzblatt befi nden sich zahlreiche Namenseintragungen Alten berger Äbte des 17. und 18. Jh.s. -

Incipit exemplar abbatum Anima fac s(e)c(un)d(u)m exemplar...-...Gloria patri [et] fi lio [et] spiritui sa(n)cto. Te decet laus.

Sign.: Ms. C 47.

Liber ordinariusPergament, 71 Bll. (+ 3 vorgeh. Bll.), 25,5 x 18 cm, zweispaltigEssen, Kanonissenstift: Ende 15. Jh.

Ordinarius canonicor(um) ecclesie Assindensis...-...et aliud bladum n(on) piscatu(m) est fa brice.

Sign.: Ms. C 48.

RitualePergament und Papier, 135 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 14 x 10,2 cmWerden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger: 15. u. 16. Jh.

- fol. 1r-3r Ritus professionis, von einer Hand des 16. Jh.s eingetragen; fol. 6r-37v Rituale; fol. 37v-91r Johannes von Groningen: Notizen und Exzerpte zu Studienzwecken (Autograph); fol. 92r-131r diverse Ergänzungen zum Ri tuale, z.T. in deutscher Sprache, von verschiedenen Händen des 17. Jh.s nach getragen; fol. 131v-135v leer -

B(e)n(e)dictio devota qua(m) edidit b(e)n(e)dictus p(a)pa...-...et de(us)

Page 128: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

pacis erit vobiscu(m)

Sign.: Ms. C 49.

Liber ordinariusPergament, einige Bll. Papier, 75 Bll. (+ 1 vorgeh. Papierbl.), 24 x 18 cmWerden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger (?): 12. Jh.

- Das Original der Handschrift war offenbar bereits im 18. Jh. nicht mehr voll ständig erhalten. Fehlende Textpassagen sind in dieser Zeit auf Papierbll. (fol. 1, 47-57) ergänzt und mit der Handschrift des 12. Jh.s zusammengebun den worden. Auch verblaßte Passagen sind von einer Hand des 18. Jh.s teil weise nachgezogen worden. Auf fol. 75v befi nden sich einige nekrologische Eintragungen. -

Incipiu(n)t Ecclesiastica offi cia de Adventu d(omi)ni...-...frideric(us) nudipes Richard(us) [i.f. unleserlich]

Sign.: Ms. C 50.

SammelhandschriftPergament, 112 Bll., 20,5 x 12,5 cmGerresheim, Kanonissenstift St. Hippolyt: 13. u. 15. Jh.

- fol. 1rv Orationes; fol. 2r-75r Liber ordinarius des Gerresheimer Damen stiftes St. Hippolytus, 15. Jh., aus zwei Teilen bestehend: der erste Teil (fol. 2r-45r) enthält Consuetudines der Erzdiözese Köln und der zweite Teil (fol. 55r-75r) spezifi sche Consuetudines des Gerresheimer Damenstiftes St. Hip polytus (darunter: De modo thurifi candi, Sententia arbitralis inter abbatissam et canonicos Gerrisheimenses, De anno gratiae canonicorum Gerrisheimen sium, Ordo ad levandum crucem in nocte paschae secundum ordinem eccle siae Gerrisheimensis). Fol. 45v-54v Henricus de Bitterfeld: De horis canoni cis; fol. 75v-111v Rhetorica ecclesiastica, von einer Hand des 13. Jh.s ko piert; fol. 111v Oratio -

Ad quamcu(m)q(ue) eccl(es)iam te transtule(r)is usui ecclesie...-...(et) karitas semp(er) in nobis maneat.Vorbesitzer: Johannes Knippinck (1445-1490) aus Gerresheim (Stifter).Textausgabe: fol. 14rv und 16v-18r in: W. Lippardt: Lateinische Osterfeiern

Page 129: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

und Osterspiele. Bd. 2. Berlin/New York 1976, S. 269-272; fol. 73rv in: Bd. 3, S. 931f.

Sign.: Ms. C 54.

EvangelistarPergament, 137 Bll. (+ 1 vorgeh. Papierbl.), 24 x 17 cmRote, braune, blaue und braun-rote Zierinitialen.12. Jh.

- fol. 1r-3v Sakramentarfragment (14. Jh.); fol. 3v Urkundenfragment (14. Jh.); fol. 4r Invocatio Beatae Mariae Virginis; fol. 4v-136v Evangelistar; fol. 137rv liturgisches Fragment -

Pieq(ue) exaudibilis d(eu)s clementia(m) tuam...-...n(ost)ra vita p(er)he(n)nis amen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 55.

LectionariumPergament, 226 Bll., 36 x 24,5 cm, zweispaltigFol. 1r, 110r Schmuckinitialen mit Fleuronnée-Motiv und vergoldetem Buch stabenkörper.15. Jh.

Dominica prima Adve(n)tus d(omi)ni ad missa(m) lectio ep(isto)le b[eati] Pauli...-...Si(mi)le e(st) Reg(num) ce[lorum] dece(m) v(irginibus) XVIIVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 56.

Pontifi calePergament, 148 Bll., 30,2 x 20 cm

Page 130: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Zahlreiche rot-grüne Zierinitialen.13. Jh.

[D](omi)ne d(eu)s pater om(nipoten)s statuor...-...item cum hac oratione Domine deus.Fol. 147r Ordo primum lapidem ponendi von einer Hand des 14. Jh. nachge tragen.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 57.

Pontifi calePergament, 163 Bll., 28 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 2r Miniaturinitiale (Darstellung eines Bischofs), Spiegelverzierung mit ebenso schwungvollen wie farbenfrohen vegetabilen Motiven; zahlreiche Schmuck initialen mit kräftigem Farbauftrag; rot-violette Zierinitialen mit fi li granem Ornament.14./15. Jh.

Pontifi calis ordinis liber i(n)cipit...-...[et] spiritus s(an)c(t)i. Amen. Ambulate in pace:Einige Ergänzungen von einer Hand des 16. Jh.s.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 58.

Psalterium RomanumPergament, 195 Bll., 24 x 16,5 cmFol. 7v ganzseitige gerahmte Miniatur (Mariae Verkündigung); fol. 8v Initial seite „B[eatus vir...]“; zahlreiche großformatige Schmuckinitialen mit vergol detem Buchstabenkörper und mit vegetabilen und zoomorphen Motiven auf blaß grünem Grund.Raum Aachen-Lüttich-Ahrweiler: Ende 12. Jh. u. 15. Jh.

- fol. 1v-151v Psalterium Romanum; fol. 152r-195v Hymnarium, Cantica, Lectiones variae, von einer Hand des 15. Jh.s ergänzt -

Page 131: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

K[a]l[endae] Iani p(ri)ma dies et septima fi ne timetur...-...et luce(m) nob(is) concede p(er)petuam P[salmus] ad laudesVorbesitzer: Marienthal, Augustiner-Chorfrauenstift (?); Altenberg, Cister cienserabtei.

Sign.: Ms. C 59.

BreviariumPergament, 264 Bll., 20,5 x 13 cm12. Jh.

famosissima rutilabat quanto a populoso...-...sed virtutum op(era) negliguntur [i.f. unleserlich]

Sign.: Ms. C 60.

BreviariumPergament, 533 Bll., 15,5 x 11 cm, zweispaltigZahlreiche Schmuckseiten mit Miniaturinitiale und Spiegelverzierung aus ge zackten Blattranken, Drolerien und weiteren vegetabilen und zoomorphen Mo tiven, Verwendung von Blattgold; darüber hinaus rote und blaue Zier ini ti a len mit fi ligranem Ornament.Köln: 14. Jh.

- fol. 509v-533v sind von einer Hand des 15. Jh.s ergänzt worden. -

D(omi)nicis noctib(us) Invitat(orium) Adoremus d(omi)n(u)m...-...cui(us) fi lius su(m)pta carne p(ro) nobis in ede b(ea)te

Sign.: Ms. C 61.

BreviariumPergament, 443 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 14,7 x 10,5 cm, zweispaltigRote und blaue Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.

Page 132: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Niederrhein: 14. Jh.

K[a]l[endae] Circumcisio d(omi)ni...-...in celis qui pro Christo

Sign.: Ms. C 62.

BreviariumPergament, 535 Bll., 14,2 x 10 cmFol. 10r, 80r Prunkseiten mit farbenprächtiger Schmuckinitiale und Spiegel ver zierung mit vegetabilen Motiven und reicher Verwendung von Blattgold. Zwi schen fol. 10r und fol. 80r zahlreiche weitere farbenfrohe und z.T. ver gol dete Schmuckinitialen mit Rankenausläufern; ab fol. 81r rote und blaue Zier initialen mit fi ligranem Ornament.Niederrhein: 15. Jh.

K[a]l[endae] Ianuarius h(abe)t dies XXXI luna XXX...-...Ew(angeliu)m et coll(ecta) ut s(umm)a in dieVerschiedene Hände.

Sign.: Ms. C 63.

BreviariumPergament, 213 Bll., 16,5 x 12,5 cmFol. 12v ganzseitige Miniatur (Mariae Verkündigung) mit reicher Verwen dung von Blattgold, Rahmen aus ineinander verfl ochtenen Blattranken und Schrift bändern; fol. 13r mehrzeilige Schmuckinitiale mit dichtem vegetabilem Ornament auf vergoldetem Grund, Spiegelverzierung aus fl oralen Motiven und fi ligranem Ornament; weitere farbenprächtige Miniatur- bzw. Schmuck initialen auf fol. 41v, 135v, 139r, 150v, 155v, 206r; darüber hinaus zahlrei che Zierinitialen.Altenberg, Cistercienserabtei: 15. Jh.

Tabula de minucione. Aureus...-...In laud(es) an(tiphona). Venie(n)te sponso

Sign.: Ms. C 64.

Page 133: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

BreviariumPergament, 526 Bll. (+ je 3 vor- bzw. nachgeh. Papierbll.), 18,5 x 13,5 cm, zweispaltigFol. 13r blau-goldene Schmuckinitiale mit vegetabilem Ornament, Spiegel ver zie rung mit fl oralen Motiven und fi ligranem Ornament.Niederrhein: 15. Jh.

K[a]l[endae] Januari(us) In his v(ersu)s...-...laude(m) semp(er) deo dem(us) p(ro) qui pa tro [Text bricht ab]Vorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. C 65.

Ordo offi cii („Ceremoniale“)Pergament, 146 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 21,7 x 15 cm15. Jh.

B(e)n(e)dictio e(t) charitas e(t) sapi(enti)a e(t) gra(tia)r(um) actio...-...precu(m) nostraru(m) salutare(m) c(on)sequam(ur) effectu(m); p(er) [Text bricht ab]Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 66.

Breviarium (mndd.)Papier, 456 Bll. (+ 1 vorgeh. Pergamentbl.), 14,3 x 10,5 cm15. Jh.

K[a]l[endae] Die harde maent hesst XXXI daghe...-...die wecken die iß doit AmenDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. C 71 (Nr. 722) und Düsseldorf, Uni versitäts- und Landesbibliothek: Ms C 66 gehören vermutlich zusammen.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Page 134: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 67.

Gebet- und StundenbuchPergament, 171 Bll., 10,5 x 6,5 cmFol. 86v Miniaturinitiale (Andachtsbild) mit vergoldetem Buchstabenkörper. Es handelt sich hierbei um einen nachträglich eingeklebten Ausschnitt eines kolorierten Holzschnitts.15. Jh.

- Besonders erwähnenswert ist aus dem Inhalt der Handschrift: fol. 16r-52v Henricus Suso translat. Guilelmo Jordaens: Centum meditationes. -

Cu(m) mane surgis vel quoq(ue) pergere velis die...-...P(er) eu(n)de(m) christu(m) d(omi)n(u)mVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.Textausgabe: fol. 16r-17r in: J. Deschamps: De middelnederlandse vertalingen en bewerkingen van de Hundert Betrachtungen und Begehrungen van Henricus Suso. In: Ons geestelijk erf 63 (1989), S. 309-369, hier S. 350.

Sign.: Ms. C 68.

Liber precumPergament, 102 Bll., 10,5 x 7,5 cmEinige Schmuckinitialen.15. Jh.

K[a]l[endae] Ianuari(us) h(abet) XXXI....-...katholica postulat Per Ihesu(m) christumZwei Hände.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent; Alexander Schaeven aus Er kelenz (19. Jh.).

Sign.: Ms. C 69.

Liber precum

Page 135: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Papier, 167 Bll. (+ 3 vorgeh. Bll.), 14,3 x 10,5 cm16. Jh.

Incipit moniale seu devotionale devotissimu(m)...-...Laus Deo Cu(n)ctipote(n)ti.Vorbesitzer: Düsseldorf, Jesuitenkolleg (?).

Sign.: Ms. C 70.

BreviariumPergament, 483 Bll., 14,2 x 10 cmFol. 1r verblaßte Schmuckinitialen mit ursprünglich vergoldetem Buchstaben körper und Spiegelrahmung; zahlreiche rot-(blaß)blaue Zierinitialen mit fi li granen Rankenausläufern.15. Jh.

Salu(tati)o in adventu do(min)i ad ve(spera)s...-...co(n)sona atq(ue) ori ac d(omi)n(u)m lau[dare]

Sign.: Ms. C 71.

Lectionarium offi cii (mndd.)Papier, 555 Bll. (+ 1 nachgeh. Pergamentbl.), 14,5 x 10 cmFol. 1r Zierinitiale.15. Jh.

In der Advent ons here(n)...-...Dith dyalogo b(eati) gregori pawes IDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. C 66 (Nr. 717) und Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. C 71 gehören vermut lich zusammen.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. C 72.

Page 136: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

BreviariumPergament, 302 Bll., 10,5 x 7 cmBlau-rote Zierinitialen mit fi ligranem Ornament.15. Jh.

VIII Nativitas d(omi)ni n(ost)ri ih(es)u ch(rist)i...-...piscatis me [et] a g(e)n(er)ac(i)o(n)ibus

Sign.: Ms. C 73.

Liber precum (lat. u. mndd.)Pergament, 239 Bll., 11,3 x 7,4 cm15. Jh.

[G]audeam(us) o(mn)es i(n) d(omi)no die(m) festu(m) celeb(ra)ntes...-...Ora pro me q(uia) es pastor o(m)ni[um]Verschiedene Hände.

Sign.: Ms. C 74.

PsalteriumPergament, 244 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 14,2 x 10 cmBlau-rot-grüne Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven.15. Jh.

Beatus vir qui n(on) abiit in consilio impior(um)...-...p(er) christum d(omi)num n(ost)r(u)m AmenVorbesitzer: Heisterbach, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 75.

Stundenbuch (mndl.)Pergament, 178 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 11 x 7,5 cm

Page 137: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Fol. 7r verblaßte Schmuckinitiale, Spiegelverzierung mit fl oralen Motiven; weitere Schmuckinitialen auf fol. 61r, 85v, 156r.15. Jh.

K[a]l[endae] Hardemaent jaersdach...-...Alle gelorige sielen moeten ruesten yn vrede Amen

Sign.: Ms. C 76.

Psalterium cum ordinario offi ciiPergament, 294 Bll. (+ 2 vorgeh. Bll.), 8 x 5,5 cmFol. 23v Initialseite „B[eatus vir]“; fol. 191r blau-rote Schmuckinitiale mit üppigem fi ligranem Ornament.15. Jh.

K[a]l[endae] Januari(us) h(abe)t dies XXXI...-...[et] patris celestis amenitate p(er)ducamurVerschiedene Hände.Fol. 293r-294v Zusätze aus dem 18. und 19. Jh.

Sign.: Ms. C 77.

StundenbuchPergament, 150 Bll., 10,7 x 7,5 cmBlau-goldene Schmuckinitialen mit violettem fi ligranem Ornament und Ran kenausläufern.15. Jh.

Si [i]ste me(n)te corp(or)e; si libet orare discere...-...or(ati)o p(raemi)ssa n(on) audi(ri)Fol. 1r, 148v-150v Besitzvermerk, nekrologische Eintragungen und einige Fürbitten aus dem 16. Jh.Vorbesitzer: Go(e)swinus de Leiden (+1502); Albertus Stephanus de Leiden (+1533).

Page 138: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 80.

Liber precumPapier, 204 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 14 x 9,5 cm15. Jh.

Oratio bona de s(an)c(t)a cruce q(ui) potest dici i(n) die s(an)c(t)o parasceves...-...dignat(us) ha(n)c vilissiar(um) pati dolorisVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 81.

PsalteriumPergament, 141 Bll., 18,5 x 12,5 cmFol. 29r, 41v, 46r, 46v, 94r rosa-smaragdfarbene Schmuckinitialen mit ver goldetem Buchstabenkörper.12. Jh.

visibili apparitione dicatur sepe adesse in affl ictione...-...et [in]fi rmitatibus et angu[stiis] meis [Text bricht ab]Vereinzelt Nachträge einer Hand des 15. Jh.s.Vorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. C 82.

MissalePergament, 43 Bll. (+ 3 vor- u. 2 nachgeh. Bll.), 21 x 14 cmFol. 12 Miniaturinitiale mit Kanonbild; darüber hinaus einige mehrfarbige Schmuck initialen.15. Jh.

Lavabu(n)t in eo sac(er)dotes manus...-...Et sit sac(er)dos c(ir)cumdatus sac(ra) stolaVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Page 139: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 84.

Rituale (Auszug)Pergament, 60 Bll., 20 x 15 cm15. Jh.

- Der Auszug umfaßt den Exorzismus, die Krankensalbung und das Totenof fi zium. -

Exi sathanas. da honore(m) deo vivo et vero....-...Requiescat i(n) pace Ame(n). P(ate)r n(oste)r. fi nis.

Sign.: Ms. C 85.

SammelhandschriftPergament, 109 Bll., 33,7 x 23 cm, zweispaltigFol. 1r rot-blaue Zierinitiale.15. Jh.

- fol. 1r-66v Passionale, mit zahlreichen Sterbedaten und Memorien Alten berger Äbte des 16. und 17. Jh.s versehen; fol. 67r-107v Benedictus Casinen sis: Regula (am Anfang unvollständig); fol. 107v-109r Ordo visitationis -

Rome almachii martiris qui iube(n)te urbis...-...sigillum suu(m) appon(i)tVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 86.

Liber ordinariusPergament, 54 Bll. (+ 2 vorgeh. Papierbll.), 12,5 x 9 cmEnde 15. Jh.

- fol. 1r-53v Liber ordinarius S. Petri Vallis; fol. 54rv Magister Jacobus de Nucia: Qualiter tempore interdicti generalis agatur circa infi rmos. Die Hand schrift ist mit einer Papierhandschrift aus dem Jahre 1628 zusammengebun den.

Page 140: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Incipit ordinari(us) ordinis Cist(erciensis) De divinis offi ciis...-...baptizat(us) fuisti et unitate fi deVorbesitzer: Heisterbach, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 88.

Liber ordinarius Ordinis CisterciensisPergament, 46 Bll. (+ 3 vor- u. 2 nachgeh. Papierbll.), 14,3 x 11 cm14./15. Jh.

- Das erste Blatt fehlt, da es beim Zusammenbinden der Handschrift offenbar heraus geschnitten wurde. Der Rest des Blattes dient als Falz. -

mag(is) gaudea(n)t Domus aut(em)...-...ab alijs fi rmit(er) obs(er)vari. Explic(it).

Sign.: Ms. C 89.

Liber precum (lat. u. mndl.)Papier, 212 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 14,5 x 10,5 cmFol. 5r rote Zierinitiale mit fi ligranen Rankenausläufern.16. und 17. Jh.

Hier begint die werdighe passie en(de) lijden ons liefs heeren...-...der y(n)ghelen in eeweghe blyschap Ame(n)Verschiedene Hände.

Sign.: Ms. C 91.

(Pseudo-)Alcuinus:Liber de divinis offi ciisPergament, 82 Bll., 22 x 16,5 cmFol. 3r (4r) braune Schmuckinitiale mit Flechtbandornament und vegetabilen Motiven.

Page 141: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

St. Gallen, Benediktinerabtei (?): Anfang 11. Jh.

- fol. 1r Besitzvermerk; fol. 1v-2r Sequenz „De Sancto Michaele“ (Analecta hym nica 53, 190); fol. 2v Mathildis Sueva: Epistola ad Misegonem II Polo ni ae regem; fol. 3 [alt] mit einem Dedikationsbild, das Ph. A. Dethier, a.a.O., noch ausführlich beschrieben hatte, fehlt; fol. 3r(4r)-82r(83r) (Pseudo-)Al cu i nus: Liber de di vinis offi ciis (gekürzt und in von PL 101, 1173-1286 abwei chen der Kapitel folge) -

Alleluia Ad celebres rex celice laudes cuncta...-...non solum differentur habitu verum etiam tonsura. Explicit. Explicit.Vorbesitzer: Neuzelle (Brandenburg), Cistercienserabtei; Berlin, Kathedrale St. Hedwig; Georg Anton Brinkmann, Weihbischof in Münster (+1856).Textausgabe: fol. 2v in: Ph.A. Dethier: Epistola Inedita Mathildis Suevae ad Misegonem Polo niae regem. Berolini 1842, S. 4f.; B. Kürbis: Die Epistola Mathildis Suevae an Miezko II. in neu er Sicht. Ein Forschungsbericht. In: FMSt 23 (1989), S. 318-343, hier S. 337f.

Sign.: Ms. C 93.

SammelhandschriftPapier, 220 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 21,5 x 14,5 cm, fol. 1-80 zweispaltigEinige Zierinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1463

- fol. Ir Inhaltsübersicht; fol. Iv leer; fol. 1r-24v (Pseudo-)Birgitta de Suecia: Passio Jesu Christi (mndd.) <Die passie ons liefs heeren die hij selver gheo penbaert heeft der heiligher vrouwen sinte birgitta>; fol. 25r-80r Bonaven tura: Soliloquium (mndd.) <Van den vier oefenighen>; fol. 80rv Spiegel des sondaers (Auszug); fol. 81r-82v leer; fol. 83r-138r Die glose op Pater noster (Angaben über parallele Textüberlieferungen dieser mndd. Pater-noster-Auslegung in K. Ruh: a.a.O.); fol. 138v Nota de silentio (vgl.: Abtei Otto beuren: Ms.O. 54, fol. 105v); fol. 139r-155v Sermo super Sir 2,1 (mndd.) („Fili accedens... Dese woerde beschryft ihesus Syrachs soen in ec clesiastico...“); fol. 155v-162v Henricus Suso: Sermo „Lectulus noster fl ori dus“ (mndd.); fol. 163r-164r zwei mndd. Fragmente über die Tugend der Armut; fol. 164v leer; fol. 165r-174v Epistelen van den geestelijken lude (zwei kurze Traktate über den geistlichen Stand); fol. 175r-176v Conradus Clarae vallensis <Eberbachensis>: Exordium magnum Cisterciense (mndd., Auszug) <Exempelen van den broederen in Sunte Bernards orden>; fol. 177r-187v Sermonen van den vtersten des mynschen; fol. 188r-219r Bruder Hans: Marienlieder; fol. 219v-220r leer; fol. 220v Weinrechnungen -

Page 142: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Hier begint die passie die onse lieve h(eer)e selve apenbaerden...-...ons nyt mu(e)cte(n) schame(n) Heer got Amen Amen AmenSchreiber: Arnoldus de Vorschelen; weitere Hände.Textausgabe: fol. 177r-187v in: M. Dusch: Drei Sermones van den vtersten des mynschen. In: Nieder deutsches Wort 10 (1970), S. 25-43, hier S. 33-42.

Sign.: Ms. C 94.

SammelhandschriftPapier, einige Bll. Pergament, 401 Bll., 29,2 x 20 cm, zweispaltigFol. 7r blau-rote Schmuckinitiale auf vergoldetem Grund; fol. 10r, 315r Mi niatur initialen, die Maiestas Domini bzw. die heilige Birgitta von Schweden dar stellend; darüber hinaus einige blau-rot-grüne Zierinitialen.Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent: 1467

- fol. 1r Besitz- und Titelvermerk; fol. 1v-3v leer; fol. 4r-313v Birgitta de Suecia: Revelationes (lib. I-VII) cum prologo Matthiae de Lincopia; fol. 314rv leer; fol. 315r-324r Alphonsus Giennensis: Epistola solitarii ad reges (am Schluß unvollständig); fol. 324v-361v Birgitta de Suecia: Revelationes (lib. VIII) <Liber caelestis imperatoris ad reges>; fol. 361v-375v Dies.: Ser mo angelicus de excellentia Virginis Mariae; fol. 375v-380v (Pseudo-)Bir git ta de Suecia: Orationes; fol. 381r-401r Register -

Incipiunt capitula primi libri revelacionu(m) dei...-...Et sic e(st) fi nis hui(us) op(er)is r(e)velacionu(m) b(ea)te brigitte deo gracias.Drei Hände.Vorbesitzer: Johannes Amelonck (Stifter).

Sign.: Ms. C 95.

SammelhandschriftPapier, 73 Bll., 27,5 x 20 cmEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r-25v Matthias Pillart: Speculum elevationis et exaltationis Ordinis Ci ster ciensis; fol. 26r-31v Propositiones principales cum praeambulis de

Page 143: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

refor matione Ordinis Cisterciensis („Usurpationes et abusus dominorum abbatum cister cii contra communem ordinis statum libertates et iura...“); fol. 32r-33r Com pilatio nominum virum illustrium Ordinis Cisterciensis („Hoc inferius inscribuntur aliqui de sanctis memoria dignis qui in sacratissimo ordine ci sterciensis vitam duxerunt...“). Als Quelle wird in der Handschrift Vincentius Bello vacensis: Speculum historiale genannt. Fol. 33v leer; fol. 34r-51r Liber reddi tuum et proventuum Ordinis Cisterciensis („Primo super receptam ordi nariam villae et civitatis Trecensis...“); fol. 51v leer; fol. 52r-73r Collectio cartu larum Grandissilvae monasterii Ordinis Cisterciensis -

Incipit libellus qui dicitur speculu(m) elevationis...-...Egidius predictus ita estVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 96.

SammelhandschriftPapier, 116 Bll., 20,3 x 13,5 cm15. Jh.

- fol. 1r-24r Frater Marcus: Visio Tnugdali (mndd.); fol. 25r-85r Henricus Suso(?)/ Elsbeth Stagel: Vita Henrici Susonis (mndd.) (am Schluß unvollstän dig); fol. 86r-99r Marquardus de Lindavia: In Hiob (mndd.); fol. 99v-107v Feigen baumpredigt eines anonymen Straßburger Augustinereremiten (mystischer Sermo vom Feigenbaum, Zumkeller 860); fol. 107v-109v Asce tica varia (mndd.); fol. 110r-116r Vita Gertrudis Nivialensis (mndd.) -

In godes name(n) Ame(n). It spricht her david in de(n) [p]salme(n)...-...by dem almechtigem gode Amen

Sign.: Ms. C 97.

Hugo de S. Victore:De institutione novitiorumPapier, 50 Bll., 14,5 x 10,5 cm15. Jh.

- fol. 1rv leer; fol. 2r-43v Hugo de S. Victore: De institutione novitiorum; fol.

Page 144: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

44r-47v Dogma salubre vivendi (Bloomfi eld-Guyot 2323); fol. 48r-50v leer. Die Handschrift ist mit drei Kölner Drucken des 16. Jh.s zusammenge bunden. -

Liber m(agist)ri hugonis de s(an)cto victore de i(n)stitutione monachorum...-...Paru(m) distat a porto. In co(n)suetudinibusVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. C 99.

Benedictionale cum sacramentarioPergament, 34 Bll., 25,8 x 18,5 cm16. Jh.

Benedictiones quaeda(m) in S(ancto) Ordine n(ost)ro Cister(ciensis)...-...Exulte(nt) iusti in co(n)sp(ectu) deiVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. C 100.

Libellus antiquarum defi nitionum Ordinis Cisterciensis (Auszug)Pergament, 8 Bll., 24,3 x 18,5 cm, zweispaltig14./15. Jh.

- Der Auszug umfaßt dist. 10, cap. 5 - dist. 14, cap. 12. -

[...]sis fac(er)e om(n)ino. recipiant(ur) in domib(us)...-...deputato i(n)obedie(n)s fu(er)it i(n) ca[Text bricht ab]

Sign.: Ms. C 101.

Psalterium cum ordinario offi ciiPergament, 50 Bll., 25 x 17,5 cmGerahmte rot-blaue Zierinitialen mit vegetabilen Motiven.

Page 145: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

14./15. Jh.

Auribus percipite qui habitatis orbem...-...nostra crimina donando [i.f. unleserlich]

Sign.: Ms. C 102.

PsalteriumPergament, 122 Bll., 20,3 x 13,5 cmZierinitialen mit vergoldetem Buchstabenkörper und fi ligranem Ornament.14./15. Jh.

q(uonia)m vult eum. Q(uonia)m tu es qui extrahisti me de ventre spes mea...-...S(an)c(t)e Gere[on].

Sign.: Ms. C 103.

SammelhandschriftPapier, 99 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 21 x 14,5 cmRot-blaue Zierinitialen.15. Jh.

- fol. 1r-46v Regula Sancti Basilii; fol. 46v-68v (Pseudo-)Hieronymus: Re gula monacharum, ad Eustochium sacram Deo virginem; fol. 69r-91r Bene dictus Casinensis: Regula; fol. 91v leer; fol. 92r-95v Aurelius Augustinus Hippo nensis: Regula recepta; fol. 95v-98r Regula bullata Fratrum Minorum; fol. 98r-99r Franciscus Assisiensis: Testamentum -

Incipit p(ro)log(us) in regula(m) b(ea)ti Basilii E(pisco)pi...-...et fons ista(m) s(an)c(t)issima(m) benedictione(m) Amen.Vorbesitzer: Coesfeld, Augustiner-Chorherrenstift.

Sign.: Ms. C 104.

Liber memorialis des Benediktinerinnenklosters Liebfrauen-

Page 146: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

ÜberwasserPergament, 31 Bll., 30 x 22 cm15. bis 18. Jh.

- Das dem Liber memorialis des Münsteraner Benediktinerinnenklosters Lieb frauen-Überwasser zugrundeliegende Kalendar stammt aus dem 15. Jh., wäh rend die Memorial- und Nekrologvermerke im 16., 17. und 18. Jh. nachge tragen wurden. -

K[a]l[endae] Januarii Circu(m)cisio d(omi)ni...-...Silvestri p(a)peVorbesitzer: Münster, Benediktinerinnenkloster Liebfrauen zu Überwasser.

Sign.: Ms. C 105 an: Bibl.Th.I.A.91 (Ink.).

Hagiographische SammelhandschriftPapier, 86 Bll., 27,5 x 19,5 cm, zweispaltigFol. 1r rot-blaue Zierinitiale; weitere rote Zierinitialen.15. Jh.

- fol. 1r-17v Hincmarus Remensis: Vita Remigii (cap. 1-29); fol. 17v-20r Gregorius Turonensis: Vita Nicetii Trevirensis; fol. 20v-22r Alcuinus: Vita Vedasti Atrebatensis; fol. 22r-26v (Pseudo-)Baudemundus Elnonensis: Vita Amandi Traiectensis; fol. 26v-31r Passio Quintini Viromandensis (BHL 7008); fol. 31rv Inventio Quintini Viromandensis (BHL 7002); fol. 32r-34v Passio Caesarii et Iuliani (BHL 1511); fol. 34v-41r Passio Eustachii (BHL 2760); fol. 41r-55r Jonas Aurelianensis: Vita Hucberti Leodiensis; fol. 55r-63v Alcuinus: Vita Willibrordi Traiectensis; fol. 63v-68r Porphyrius: Passio Claudii, Nicostratii, Symphoriani, Castorii et Simplicii; fol. 68r-71r Passio Theodori (BHL 8077); fol. 71r-74r Passio Mennae Aegyptii (BHL 5921); fol. 74r-77v Walahfrid Strabo/Gozbertus: Vita Otmarii Sangallensis; fol. 77v-79v Passio Longini (BHL 4965); fol. 80r-85r Passio Caeciliae (BHL 1465) (am Schluß unvollständig). Die Handschrift ist mit zwei Drucken des 16. Jh.s zusam mengebunden. -

Incipit P(ro)logus i(n) vita(m) sancti Remigii remor(um) Episcopi...-...secu(m) esse p(rae)cipit quoadusq(ue)Zwei Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Page 147: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. C 107 an: M.Th.u.Sch. 312 (Ink.).

Hymnus Sanctae BarbaraePapier, 4 Bll., 20,7 x 14,3 cm16. Jh.

- Der aus 29 Strophen bestehende und in sapphischem Versmaß angelegte Hymnus ist mit zahlreichen Interlinearglossen des Schreibers versehen. Die Hand schrift ist an die Inkunabeln GW 214, Hain 13708 und drei Drucke des 16. Jh.s angebunden. -

[V]irgo declaro generosa patri...-...cingulum petebant Ense decani TELOSSchreiber: Theodericus Duysseldorp.Vorbesitzer: Theodericus Duysseldorp.

Sign.: Ms. C 108.

SammelhandschriftPapier, 18 Bll., 19,7 x 13,5 cm15. Jh.

- fol. 1rv leer; fol. 2r-11r Passio Caeciliae (BHL 1495); fol. 11r-12r Exzerpte ver schiedener Texte zum Martyrium der heiligen Caecilia, u.a. aus Vincen tius Bello vacensis: Speculum historiale; fol. 12r-15v Vincentius Ferrerius: Sermo in die festivitatis sanctae Caeciliae; fol. 16r-18v leer -

Incipit passio s(an)c(t)ae Ceciliae v(ir)ginis ac martiris gloriosae...-...Ideo ei(us) exe(m)plo co(n)tinuate in bona vita. Explicit SermoVorbesitzer: Düsseldorf, Kapuzinerkonvent.

Sign.: Ms. C 120.

Legendarium (mndd.)Papier, 240 Bll., 40 x 28,5 cm, zweispaltig1459

Page 148: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Hie beginet die furrede van dise(m) buche....-...den mynchen die van guden wille(n) synt. Deo gracias

Sign.: Ms. D 1.

Liturgische SammelhandschriftPergament, 250 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28 x 20 cmFol. 40v, 41r, 52v und 67r braune Zierinitialen mit Flechtbandornament und zoo mor phen Motiven (insularer Einfl uß).Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger (?): um 870

- fol. 1r-7v Votivmessen, von einer Hand des 10. Jh.s nachgetragen; fol. 8r leer; fol. 8v-11r Nomina vivorum et defunctorum ecclesiae SS. Cosmae et Damiani Assindensis, in Form eines Diptychons; fol. 11r-12v verschiedene Bene diktions formeln; fol. 13rv Praefationes; fol. 14r-214v Sacramentarium Hadrianum mit Versatzstücken aus dem Sacramentarium Gelasianum und dem sog. fränkischen Supplement, das in der Forschung Alkuin bzw. Benedikt von Aniane zugeschrieben wird. Darüber hinaus befi nden sich in dem Hauptteil der Handschrift zahlreiche Nachträge von späteren Händen, und zwar in Form von: a) verstreuten Namenseintragungen auf fol. 166v, 167v, 169r, 170r, 191v und 237r; b) einem Ordo librorum catholicorum qui in ecclesia romana ponuntur (= Leseordnung über die Verteilung der Schriftlesung und der Texte der Kirchenväter auf das Kirchenjahr) auf fol. 39v-40r; c) Auszü gen aus einer Bußordnung „De infantibus oppressis“ auf fol. 48v und der sog. Editio Bonifatii auf fol. 64r-66r; d) neumierten Texten auf fol. 1r, 19v, 52v, 53v, 54r, 82v, 83r, 126v-127r, 130v-131r, 133r, 179rv, 186r, 200r; e) Gra duale-Texten als Marginaleintragungen auf fol. 1r, 26v, 40r, 51v-55r, 55v-84r, 126v-140v. Fol. 215rv Pater noster graecum mit lateinischer Interlinear über setzung; fol. 215v Pater noster hebraicum in lateinischer Transkription und nebenstehender lateinischer Übersetzung; fol. 217r-222r Kalendarium mit nekro logischen Eintragungen; fol. 223r-224v Beda Venerabilis: De temporum ratione (cap. 19) nebst komputistischen Tabellen; fol. 224v-236v Sanctorale; fol. 237r Federproben -

Missa sacerdotis D(eu)s quilic(et)...-...in s(an)c(t)or(um) tuoru(m) gaudeamus consortioDrei Hände.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.Textausgabe: fol. 8v-11r in: W. Harleß: Die ältesten Nekrologien und Namensverzeichnisse des Stiftes Essen. In: AGN 6 (1867/68), S. 63-84, hier S. 69-76; V. Huth: Die Düsseldorfer Sakra mentarhandschrift D 1 als Memorialzeugnis. In: FMSt 20 (1986), S. 214-298, hier S. 243-274; J.

Page 149: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Prinz: Der karolingische Kalender der Handschrift Ambrosiana M 12 sup. 8. In: Fest schrift für H. Heimpel. Bd. 3. Göttingen 1972, S. 290-327, hier S. 315-317; fol. 14r-214v in: J. Deshusses: Le Sacramentaire grégorien. Ses principales formes d‘après les plus anciens manuscrits. Bd. 1. Fribourg 1971; fol. 64r-66r in: A.J. Binterim: Appendix zu Carlo Blasco. Disser tatio in quo ostenditur diaconis numquam fuisse permissum ... Moguntiae 1822, S. 151-153; fol. 215rv in: Ders.: Epistula catholica secunda. Moguntiae 1824, S. 118-120; fol. 217r-222r in: H. Dausend: Das älteste Sakramentar der Münsterkirche zu Essen, literarhistorisch untersucht. Missionskolleg St. Ludwig 1920, S. 64-72; F. Jostes: Altsächsische Kalender aus Werden und Hildesheim. In: BGSW 4 (1895), S. 139-152, hier S. 141-152

Sign.: Ms. D 2.

Liturgische SammelhandschriftPergament, 237 Bll., 27,3 x 20 cmFol. 26v Miniatur, die Päpste Gelasius und Gregorius darstellend; fol. 27v Schmuckinitiale und Kreuzigungsdarstellung. Die Miniaturen sind im Stil der otto nischen Malerschule ausgeführt.Nordwestdeutschland: Anfang 10. Jh.

- fol. 1r-11r Sanctorale; fol. 11v-17r Kalendarium mit einigen nekrologischen Ein tragungen; fol. 17v-18v Computus; fol. 18v Oratio „Suscipe domine ani mam famuli tui“; fol. 19r Skizze mit 6 leeren Kreisen; fol. 19v-26r Ordo missae und einige Votivmessen; fol. 26v-197v Sacramentarium Hadrianum; fol. 198r-201v Missae variae; 202r-203r Orationes ad Gallum, ad Martyres Cosmam et Damianum; fol. 203rv Missa graeca; fol. 204r-205v Votivmes sen; fol. 205v-206r Auszug aus dem Poenitentiale Romanum; fol. 206r-207r Formula confessionis saxonica; fol. 207r-208v Editio sancti Bonifatii; fol. 205r-216v Missae variae; fol. 216v-220v Offi cium defunctorum; fol. 220v-226v Benediktionsformeln; fol. 226v-234r Missae variae -

De s(an)c(t)o Bonifatio. D(eu)s qui multitudine(m) populoru(m)...-...et cunctis adversitatibus li berari p(er) d(omi)n(u)m.Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.Textausgabe: fol. 11v-17r in: W. Harleß: Die ältesten Nekrologien und Neumenverzeichnisse des Stiftes Essen. In: AGN 6 (1867/68), S. 63-84, hier: S. 77-79; fol. 203rv in: I. Opelt: Die Essener „Missa graeca“ der liturgischen Handschrift Düsseldorf D 2. In: JöB 23 (1974), S. 77-88; fol. 206r-207r in: A.J. Binterim: Appendix zu Carlo Blasco. Dissertatio in quo ostenditur diaconis numquam fuisse permissum ... Moguntiae 1822, S. 156-158; W. Braune: Althoch deutsches Lesebuch. 7. Aufl . Halle 1911,

Page 150: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

S. 166f.; G. Ers: Althochdeutsche Handschriften. Mün chen 1949, S. 40f.; J.H. Gallée: Altsächsische Sprachdenkmäler. Leiden 1894, S. 124-126; M. Heyne: Kleinere altniederdeutsche Denkmäler. Paderborn 1867, S. 83f.; H.Th. Hoe derath: Die Reichsabtei Essen. Quellen zur Geschichte eines Frauenstifts im Mittelalter. Essen 1929, S. 5-7; F. Jostes: Saxonica. Die altsächsischen Denkmäler in Essener Handschriften. In: ZDA 40 (1896), S. 32ff., hier: S. 148; Th.J. Lacomblet: Sprachdenkmäler. In: AGN 1 (1831), S. 1-9, hier: S. 4-9; Denkmäler deutscher Poesie und Prosa. Hrsg. von K. Müllenhoff und W. Scherer. Berlin 1864, S. 182f.; fol. 207r-208r in: J.H. Gallée: a.a.O., S. 123f.

Sign.: Ms. D 3.

MissalePergament, 308 Bll., 32,5 x 26 cm,Fol. 17v Zierinitiale und Dedikationsbild, einen Mönch darstellend, der den auf fol. 18r gezeichneten Patronen der Essener Münsterkirche, Cosmas und Damian, eine Handschrift übergibt; fol. 19v einfarbige Zierinitiale mit Flecht band ornament; fol. 20v Kreuzigungsdarstellung, mit der Feder ausge führt.Köln (?): 1. Hälfte 10. Jh.

- Es handelt sich um eine Frühform des Missale, was vor allem daran zu er kennen ist, daß sich das - teilweise mit Neumen versehene - Graduale auf den Blatt rändern befi ndet und nicht in den fortlaufenden Text integriert ist. -

K[a]l[en]d[ae] Febr(uarii) Brigide virginis...-...om(ne)s fi nes t(er)rae salutare d(e)i [i.f. unle serlich]Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.Textausgabe: fol. 1r-3v in: W. Harleß: Die ältesten Nekrologien und Namensverzeichnisse des Stiftes Essen. In: AGN 6 (1867/68), S. 63-84, hier S. 80-84.

Sign.: Ms. D 4.

Missale (pars hiemalis)Pergament, 256 Bll., 28,5 x 21 cmFol. 8r zwei mit der Feder ausgeführte Miniaturen, Christus Pantocrator so wie eine Kreuzigung mit Ecclesia und Synagoge darstellend; fol. 11v Zierinitiale.

Page 151: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Köln (?): 12. Jh.

- fol. 256r Bona altaris sancti Johannis ecclesiae SS. Cosmae et Damiani As sindensis -

K[a]l[en]dae Ianuari(us) hab(et) dies XXXI. luna XXX...-...p(er) d(omi)n(u)m n(ost)r(u)m Jh(esu)m Christ(u)m fi liu(m) tuu(m)Vorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. D 5.

MissalePergament, 128 Bll., 30 x 21,5 cmZahlreiche Schmuck- und Zierinitialen, aufwendige Spiegelverzierungen mit vegetabilen Motiven. Besonders hervorzuheben sind: fol. 1r Miniaturinitiale, einen Cistercienserabt, vermutlich Bernhard von Clairveaux, darstellend, so wie ein den gesamten Blattspiegel ausfüllendes Rankenornament; fol. 74r T(e-igitur)-Initiale und Spiegelrahmung mit Fleuronnée-Ornament.15. Jh.

- Das Missale enthält die Missae abbatiales des Cistercienserordens im Mittel alter: fol. 1r-4v In vigilia nativitatis domini et in ipso die nativitatis; fol. 4v-6v Epiphaniae; fol. 6v-16r In die palmarum; fol. 16r-34r In feriis secunda, tertia, quarta; fol. 34r-36v In cena domini; fol. 36v-48r In feria sexta parasce ves; fol. 48r-55v Sancta vigilia paschae; fol. 56r-73v Graduale; fol. 74r-84v Canon; fol. 84v-86r In die paschae; fol 86r-87v In ascensione domini; fol. 87v-94r In vigilia penthecostes et in ipso die; fol. 94r-95v In dominica trini tatis; fol 96r-97v In die sacramenti; fol. 97v-99v In purifi catione sanctae Ma riae; fol. 99v-100v In natali sancti Benedicti abbatis; fol. 100v-102v In An nunciatione sanctae Mariae; fol 102v-104v In nativitate sancti Johannis Bapti stae; fol. 104v-106r In die beatissimorum apostolorum Petri et Pauli; fol. 106r-108r In visitatione sanctae Mariae; fol. 108r-111r In assumptione sanc tae Mariae; fol. 111r-112v In natali sancti Bernardi; fol. 112v-114v In nati vitate sanctae Mariae; fol. 115r-116v In die omnium sanctorum; fol. 117 fehlt heute in der Handschrift; fol. 118rv In conceptione sanctae Mariae; fol. 119r-125v Pro defunctis; fol. 125v-126r „Abbas celebrat missam his diebus in conventu solemniter“ (= Notiz, die wichtigsten cisterciensischen Missae abba tiales betreffend) -

In vigilia natalis domini Ad missa(m) Introitus...-...expeditos: Per eundemVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Page 152: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. D 6.

Graduale („Kamper Graduale“)Pergament, 186 Bll., 33 x 23 cmMehrfarbige gerahmte Zierinitialen mit Bandgefl echt sowie zoomorphen und vegetabilen Motiven.Niederrhein: Anfang 13. Jh.

Ad te levavi anima(m) meam...-...in redemptionem salutis nostraeVorbesitzer: Kamp, Cistercienserabtei St. Marien.

Sign.: Ms. D 7.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, einige Bll. Papier, 267 Bll., 40,5 x 29,5 cmZahlreiche Miniatur- und Ornamentinitialen mit Verwendung von Blattgold.Westfalen: Anfang 14. Jh.

- Die Papierteile der Handschrift gehen auf im 18. und 19. Jahrhundert erfolgte Er gänzungs- und Restaurationsmaßnahmen zurück. -

Sic mediatur et sic fi nitur...-...nos iunge sanctor(um)Vgl. den in Düsseldorf Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. D 9 (Nr. 761) vorhan denen Sommerteil des zweibän digen Antiphonars aus dem Soester Dominika nerin nenkloster Paradies.Vorbesitzer: Soest (Westfalen), Dominikanerinnenkonvent Paradies.

Sign.: Ms. D 8.

Lectionarium offi cii et ResponsorialePergament, 73 Bll., 27 x 19,5 cmZahlreiche Schmuckinitialen; vgl. vor allem fol. 10v und fol. 45v.13. Jh.

Page 153: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Alleluia. Panis vine ihesu bone nos tui communione...-...generare reginam caelorum et homi num

Sign.: Ms. D 9.

Antiphonarium offi cii (pars aestivalis)Pergament, einige Bll. Papier, 300 Bll., 41,5 x 30 cmZahlreiche Ornament- und Miniaturinitialen mit Verwendung von Blattgold.Westfalen: Anfang 14. Jh.

- Die Papierteile der Handschrift gehen auf im 18. und 19. Jh. erfolgte Ergänzungs- und Restaurationsmaßnahmen zurück. -

Omnis cantus ecc(lesi)astic(us)...-...d(omi)ne exaudi nos pe[Text bricht ab]Die Offi zien der Katharina von Siena und Johannes‘ des Täufers wurden von einer Hand des 15. Jh.s nachgetragen.Vgl. den in Düsseldorf Universitäts- und Landesbibliothek: Ms. D 7 (Nr. 759) vorhan denen Winterteil eines zweiteili gen Antiphonars aus dem Soester Dominika nerin nenkonvent Paradies.Vorbesitzer: Soest (Westfalen), Dominikanerinnenkonvent Paradies.

Sign.: Ms. D 10a.

Graduale (pars hiemalis)Pergament, einige Bll. Papier, 216 Bll., 38 x 28 cmReich ausgeschmückte Miniaturinitialen auf fol. 2v, 92v, 116r, 135r, 158v, 160v und 164r.Rhein-Maas-Gebiet: 15. Jh.

Gloria patri et fi lio et spiritui sancto...-...ima signat vivuos

Sign.: Ms. D 10b.

Page 154: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

StundenbuchPergament, 134 Bll., (+ 2 vorgeh. Bll.), 18,5 x 13,5 cmFlämische Miniaturen. Hervorzuheben sind die besonders reich ausgestatteten Miniatur- und Ornamentseiten auf fol. IIv, 6r, 10v, 16r, 45v, 58v und 75v.Niederlande: um 1510

- fol. 57v-58r, 60v-61r, 90r-98r, 102r-105v, 111v, 123r paraliturgische Texte in frz. Sprache -

Gaude pia magdalena. spes salutis vitis vera...-...de sentina superum in patria. Amen.Vorbesitzer: Antoinette Françoise de Alvarado Gräfi n von Reuschenberg.

Sign.: Ms. D 11.

GradualePergament, 346 Bll., 44 x 31 cmSchmuckinitialen mit Verwendung von Blattgold.Westfalen: 14. Jh.

Tollite hostias et introite in atria...-...p(er) o(mn)ia saecula saeculor(um). AmenVorbesitzer: Soest (Westfalen), Dominikanerinnenkonvent Paradies.

Sign.: Ms. D 12.

GradualePergament, 326 Bll., 52 x 38 cmReicher Initialschmuck: fi ligranes Ornament, zahlreiche Miniaturen, Verwen dung von Blattgold.Soest, Dominikanerinnenkonvent Paradies: 15. Jh.

Haec est dies quam fecit dominus...-...et hijs (com)munis tibi laus et gloria. amen

Page 155: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Schreiber: Elisabeth Rathus.

Sign.: Ms. D 13.

Antiphonarium offi ciiPergament, 226 Bll., 51 x 35,5 cmZahlreiche blau-rot-grüne Zierinitialen mit Fleuronnée-Motiv; fol. 1r, 30v, 194r mehrfarbige Miniaturinitialen mit Verwendung von Blattgold.Ende 15./Anfang 16. Jh.

Ecce nome(n) d(omi)ni qui venit de longinquo...-...in te domine speravi non confundar in ae ternum

Sign.: Ms. D 14.

Antiphonarium offi ciiPergament, 216 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 50,5 x 35,5 cmSchmuckinitialen mit Verwendung von Blattgold.Ende 15. Jh.

Ecce nome(n) domini venit de lo(n)ginquo...-...lo(n)gitudine(m) dieru(m) in saeculum saeculiVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 15.

Psalterium cum ordinario offi ciiPergament, 201 Bll., 52,5 x 38 cmEinige Fleuronnée-Initialen.Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger: 1480

Beatus vir qui non abiit in consilio impioru(m)...-...confessor dei qui unicu(m)

Page 156: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Schreiber: Fredericus Hugenpoet.

Sign.: Ms. D 16.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, 212 Bll., 50 x 35,5 cmFol. 1r, 169r farbenprächtige Fleuronnée-Initialen; fol. 112r Miniaturinitiale.Ende 15. Jh.

Ecce nome(n) domini venit de lo(n)ginquo...-...de oct(avis) agit(ur) n(on) i(n) d(omi)nicaVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 17.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, 202 Bll., 52 x 36 cmZahlreiche Schmuckinitialen.Niederrhein: Anfang 16. Jh.

Ecce nome(n) domini venit de lo(n)ginquo...-...Aeterna fac cum sa(n)ctis tuisZwischen die Bll. 95 und 96 sind nachträglich 4 Papierbll. geheftet worden, auf denen sich Ergänzungen zum Antiphonar befi nden.

Sign.: Ms. D 18.

Antiphonarium offi cii (pars aestivalis)Pergament, 217 Bll., 50 x 37 cmMehrfarbige Fleuronnée-Initialen, z.T. mit Verwendung von Blattgold.Ende 15. Jh.

alleluya alleluya. Deo g(rati)as...-...passus es pro ho(m)i(n)e. cu(m)

Page 157: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

p(at)re

Sign.: Ms. D 19.

Graduale (pars hiemalis)Pergament, 151 Bll., 58,5 x 41 cmSchmuckinitialen; vereinzelt Rankeninitialen und Spiegelverzierungen; Mi niaturinitialen auf fol. 1r, 83v, 84r.Ende 15. Jh.

Ad te levavi anima(m) meam...-...vel cetera alleluiaVorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. D 20.

GradualePergament, 116 Bll., 49 x 35 cmMehrfarbige Initialen.15. Jh.

Mihi aute(m) nimis honorati sunt...-...Seque(n)tia Ave terno[Text bricht ab]Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 21.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, 217 Bll., 57 x 40 cmVereinzelt Schmuck- und Zierinitialen; Miniaturinitiale mit dem heiligen Be nedikt auf fol. 168r.Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger: 1486

Plantaverat aute(m) domin(us) deus paradisu(m) voluptatis...-...et in

Page 158: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

morte non su(n)t separatiSchreiber: Fredericus Hugenpoet.

Sign.: Ms. D 22.

Antiphonarium offi cii (pars aestivalis)Pergament, 248 Bll., 49,5 x 35 cmEinige kleinere Schmuckinitialen mit Verwendung von Blattgold.15. Jh.

Estote fortes in bello et pugnate cu(m) antiquo serpente...-...prome(t) cantibus [Text bricht ab]Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 23.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, 123 Bll., 57 x 40 cmMehrfarbige Schmuckinitialen auf fol. 150r, 199r; kostbare Miniaturinitiale sowie Spiegelverzierung mit vegetabilen und zoomorphen Motiven auf fol. 110r; weitere Miniaturinitialen auf fol. 139r, 166r, 176r, 187v.Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger: 1487

Plantaverat aute(m) dominus deus...-...virginis salutifero M°CCCC°LXXXVII°Schreiber: Fredericus Hugenpoet.

Sign.: Ms. D 24.

Antiphonarium offi cii (pars hiemalis)Pergament, 241 Bll., 58 x 41 cmFol. 1r Miniaturinitiale sowie Spiegelverzierung mit fl orealem Ornament; weitere Miniaturinitialen auf fol. 69v, 156r, 166v, 225r; große Schmucki nitialen auf fol. 48v, 104r; weitere kleinere Schmuckinitialen.

Page 159: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

15. Jh.

Ecce nome(n) domini venit de longinquo...-...expandit man(us) suas ad deu(m) et dix(it)Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger (?).

Sign.: Ms. D 25.

NocturnalePergament, 219 Bll., 49 x 33,5 cmZwei Miniaturinitialen (fol. 102r, 117r); eine Schmuckinitiale auf fol. 195v.Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger: 1498

[...]nitas d(eu)s n(oste)r...-...ut enarr(ar)et mirabilia tuaSchreiber: Fredericus Hugenpoet.

Sign.: Ms. D 26.

NocturnalePergament, 160 Bll., 51 x 35 cmEinfache Schmuckinitialen.Ende 15. Jh.

magnus et fi lius altissimi vocabitur...-...dominu(m) que(m) lauda(n)t angeli cui che[Text bricht ab]

Sign.: Ms. D 27.

GradualePergament, 92 Bll., 56,5 x 39 cmMiniatur- und Fleuronnée-Initialen.Ende 15. Jh.

Page 160: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Qui me dignatus est ab omni plaga curare...-...qui venit i(n) nomine do[mini]Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. D 28.

NocturnalePergament, 149 Bll., 48 x 34 cmMiniatur- und Fleuronnée-Initialen.Ende 15. Jh.

[...]vit igitur dominus...-...Letamini in d(omi)no et exultateVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. D 29.

Antiphonarium offi cii cum PsalterioPergament, 101 Bll., 47,5 x 33 cmFol. 29r Miniaturinitiale mit dem hl. Benedikt, Spiegelverzierung mit vegeta bilen und zoomorphen Motiven.Ende 15. Jh.

Qui ve(n)turus est veniet et non tardabit...-...hoc lege(m) dabit delinque(n)tib(us) in via.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. D 30.

Graduale (pars hiemalis)Pergament, 211 Bll., 49,5 x 34,5 cmMiniaturinitiale auf fol. 115r; weitere vereinzelte Schmuckinitialen.15. Jh.

Page 161: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Gloria p(at)ri et fi lio et spi(ri)tui s(an)c(t)o...-...fi liu(m) iudice(m) nostr(um). Allel[ui]aVorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 31.

Psalterium cum ordinario offi ciiPergament, 165 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 36,5 x 34 cm, zweispaltigFol. 1r Schmuckinitiale nebst Spiegelverzierung aus dem 16. Jh.; außerdem Zierinitialen.15. Jh.

Beatus vir qui non abiit in consilio i(m)piorum...-...resurrectione(m) vitam aeterna(m) AmenFol. 159v-165v verschiedene Ergänzungen zum Ordinariumsteil aus dem 19. Jh.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. D 32.

Graduale (pars hiemalis)Pergament, 213 Bll., 54 x 37 cmEinige Miniaturinitialen sowie einige gerahmte Spiegelverzierungen.Altenberg, Cistercienserabtei: 1. Hälfte 16. Jh.

[no]tas fac mihi et semitas tuas...-...gloria patri et fi lio et spiritui sancto. Sicut erat in p(at)ria

Sign.: Ms. D 33.

Antiphonarium offi ciiPergament, 410 Bll., 55 x 38 cmAufwendig gestaltete Fleuronnée-Initialen und Fleuronnée-Spiegelverzierun gen; Miniaturinitialen jeweils zu Beginn der Liturgie der Hauptfeste des Kir chenjahres.

Page 162: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Altenberg, Cistercienserabtei: 1544

Custodit dominus o(m)nes diligentes...-...laudem in terra. Gl(ori)a patriSchreiber: Henricus de Kürten; Johannes de Kempen.

Sign.: Ms. D 34.

Antiphonarium offi ciiPergament, 321 Bll., 54 x 37 cmFleuronnée-Initialen; Miniaturinitialen; vereinzelt auch gerahmte Spiegelver zierungen mit vegetabilen und zoomorphen Motiven.Altenberg, Cistercienserabtei: um 1550

Evenite in virtute...-...laureae coronant plurimae. Sublime(n)Schreiber: Peter Elstorp; Gottfried von Sundorf.

Sign.: Ms. D 35.

Graduale (pars hiemalis)Pergament, 206 Bll., 56,5 x 39 cmMiniaturinitialen auf fol. 1v, 17r, 155r, 204v; Fleuronnée-Initialen mit Ver wendung von Blattgold.Altenberg, Cistercienserabtei: 1545

Ad te levavi anima(m) mea(m)...-...charitate vulneratus castitateSchreiber: Henricus de Kürten; Johannes de Kempen.

Sign.: Ms. D 36.

Antiphonarium offi ciiPergament, 393 Bll., 55 x 37,5 cmZahlreiche größere und kleinere Fleuronnée-Initialen, zum Teil mit Verwen dung von Blattgold; Miniaturinitialen vor allem im Proprium Sanctorum.

Page 163: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Altenberg, Cistercienserabtei: um 1547

Alleluia alleluia alleluia alleluia...-...et in saecula saeculo(rum) amen.

Sign.: Ms. E 1.

Kanonistische SammelhandschriftPergament, 144 Bll., 34,5 x 27,5 cm, zweispaltigItalien: Ende 9. Jh.

- fol. 1v-2v Cresconius: Praefatio der Concordia canonum (unvollständig); fol. 3rv leer; fol. 4r-143v Collectio canonum Dionysio-Hadriana -

Incip(it) Praefatio Cresconii Concordia canonu(m) ad Liberinu(m)...-...Fortunatus Suestan(us)Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger; Essen, Kano nissenstift.

Sign.: Ms. E 2.

Collectio canonum Dionysio-HadrianaPergament, 196 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bll.), 30,3 x 21 cmFulda (?): um 900

Divina fulgens doctrina sceptra praecellit regni...-...Explicit constituta papae Gregorii sub anathematae interdictamVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. E 3.

Regino Prumiensis:De synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticisPergament, 129 Bll., 30,2 x 23,4 cm, zweispaltig10. Jh.

Page 164: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

- fol. 1v-6v Inhaltsübersicht; fol. 7r-8r Auszüge aus den Appendices zu Re gino Prumiensis: De synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis; fol. 8r-124r Regino Prumiensis: De synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis; fol. 124r-129v weitere Auszüge aus den genannten Appendices -

Ex decretis papae Innocentii titulo XX...-...decimas eade(m) ecclesiae conferat. AmenVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. E 4.

Kanonistische SammelhandschriftPergament, 314 Bll., 30,5 x 21 cm, zweispaltigEnde 13./Anfang 14. Jh.

- fol. 1r-297r Decretales Gregorii IX papae <Liber extra> cum glossa Bernardi Parmensis de Botone; fol. 297v nachgestelltes Inhaltsverzeichnis; fol. 298r-313v Decretalium Innocentii IV papae compilatio cum glossa Bern hardi Compostellani; fol. 314rv kanonistische Fragmente -

Gregorius ep(is)c(opus) servus servo(rum) dei...-...q(ua)rta p(ro)ductaVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. E 5.

Goffredus de Trano:Summa super rubricas decretaliumPergament, 99 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 15,8 x 12,5 cm14. Jh.

- Teilweise gekürzte Fassung der Summa super rubricas decretalium. -

Glosa(rum) div(er)sitas intelligentia(m) text(us) n(on) nu(m)q(uam) obten(e)brat...-...suasit uti litas et i(n)duxitZwei Hände.

Page 165: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. E 6.

Goffredus de Trano:Summa super rubricas decretaliumPergament, 237 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 24 x 16,5 cm, zweispaltig14. Jh.

Glosa(rum) div(er)sitas intelligentia(m) textus n(on) numq(uam) obtenebrat...-...Explicit summa mag(ist)ri Gaufridi de tranoVorbesitzer: Essen, Kanonissenstift.

Sign.: Ms. E 7.

Summa super tertium librum decretaliumPapier, 318 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 31,2 x 21,5 cm, zweispaltigFol. 1r Zierinitiale mit vegetabilen Motiven.15. Jh.

De p(re)cariis sup(ra) visum e(st) de cont(rac)tibus...-...ineffabilem cleme(n)tiam. AmenVerschiedene Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. E 8a.

StatutenPergament, 72 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 32 x 22,5 cmDüsseldorf oder Köln: Anfang 15. Jh.

- fol. Iv Urkundenabschrift (1400 April 11, eine Pachtfrage des Düsseldorfer Stiftes St. Marien (und St. Lambertus) betreffend); fol. 1r-66v Statuten der Kölner Erz bischöfe Konrad von Hochstaden (1238-1261), Engelbert II. (1261-1274), Siegfried von Westerburg (1275-1297), Wikbold (1297-1304), Heinrich von Virneburg (1304-1332), Walram von Jülich (1332-1349), Wilhelm von Gen nep (1349-1362) und Friedrich von Saarwerden (1370-1414); fol. 67r-70v

Page 166: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Statu ten des Stiftes St. Marien (und St. Lambertus) in Düsseldorf; fol. 71r-72r In halts verzeichnis -

I[n] nomine d(omi)ni Amen. Nos Conrad(us) [d]ei gr(ati)a...-...et haec sancta dei ewangeliaVorbesitzer: Düsseldorf, Stift St. Marien (und St. Lambertus).

Sign.: Ms. E 9a.

SammelhandschriftPergament, 269 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Papierbl.), 33,2 x 21 cm, zweispaltigItalien (?): 13. Jh.

- fol. 1r-22r Placentinus: Summa institutionum; fol. 23r-32r Ders.: Summa de actionum varietate; fol. 33r-165r Ders.: Summa codicis; fol. 165rv Ders.: Exor dium summae codicis; fol. 165v-167r Ders.: Summa trium librorum (un voll ständig); fol. 167rv Ders.: Summa de restitutionibus; fol. 167v-168r Ders.: Summula; fol. 168rv Ders.: Distinctio de probationibus; fol. 168v-169v Ders.: Summula; fol. 169rv Ders.: Summula de verborum obligationi bus; fol. 170r-269v Guilelmus de Cabriano: Casus codicum -

Incipi(un)t summae inst(ituti)onu(m) a Place(n)tino (com)positae...-...p(er)so siduoVorbesitzer: Düsseldorf, Jesuitenkolleg.

Sign.: Ms. E 9b.

SammelhandschriftPergament, 199 Bll., 20,5 x 15,5 cm, zweispaltig14. Jh.

- fol. 1r-15r Kapitelverzeichnis der verschiedenen Sammlungen des Corpus Iuris Civilis; fol. 15r-16v Kapitelverzeichnis zu den 5 Büchern der Decreta lium Gregorii IX papae <Liber extra>; fol. 16v De quattuor sensibus expo sitionis sacrae scripturae; fol. 17r-64v Vocabularium Iuris Canonici; fol. 64v-65r Inhaltsübersicht zu den 4 Büchern der Summa de poenitentia des Raimun dus de Pennaforte; fol. 65v leer; fol. 66r kanonistisches Fragment; fol. 66v-85v

Page 167: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Alcherus Claraevallensis: Liber de spiritu et anima; fol. 86r-87v ein weiteres kanonistisches Fragment; fol. 88r-199r Hugo Ripelin de Argentina: Compendium theologicae veritatis; fol. 199r Auszug aus einem Brief des Au relius Augustinus Hipponensis -

Incipiunt tituli om(n)i(um) libr(orum) legaliu(m)...-...salub(er)rima pietate credendu(m) est.Vorbesitzer: Altenberg, Cistercienserabtei.

Sign.: Ms. E 10.

Bernardus Gordianus:Lilium medicinaePapier, 241 Bll., 31 x 19,7 cm, ab fol. 73r zweispaltig1479

- fol. 2r-214v Bernardus Gordianus: Lilium medicinae; fol. 215r-241v Bernardus Provincialis: Commentarius super tabulas duodecim Magistri Salerni. Fol. 2r-214r sind 1479 geschrieben worden, während fol. 215r-241v von einer anderen Hand des 15. Jh.s ausgeführt und vermutlich nachträglich eingefügt worden sind. -

Interrogatus a quoda(m) Socrates...-...Explicit com(m)entum cu(m) tabula interserta feliciter.Zwei Hände.

Sign.: Ms. E 11.

Medizinische SammelhandschriftPapier, 261 Bll. (+ 2 vorgeh. Pergamentbll.), 21,8 x 14,5 cmEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 1r-49r De doloribus (Auszug aus einem medizinischen Traktat, Schmerz und Schmerzbekämpfung betreffend); fol. 49v leer; fol. 50r-68r Flos medici nae metrica; fol. 68v-81v Liber de simplicibus medicinis; fol. 82r De iudicio sanguinis (in Versform); fol. 82v leer; fol. 83r-87v Thaddaeus Florentinus: De herbis; fol. 87v-89v Liber de pulsis; fol. 90r-106r Tractatus de crisibus; fol.

Page 168: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

106rv De pestilentia (Textsammlung); fol. 107r-108v De modo co gnoscendi aegritudinem; fol. 108v-109v Regimen principuum Ari stotelis; fol. 110v-121r diverse pharmazeutisch-therapeutische Hinweise; fol. 121v-129r De pestilentia (Textsammlung, in deren Rahmen mehrfach auf Jo hannes de Tornamira: Praeservatio et cura apostematon antrosonum pestilen tialium ver wiesen wird); fol. 129v leer; 130r-141r Kompilation diagnostischer und the rapeutischer Hinweise; fol. 141v leer; fol. 142r-172r Gerardus de Cremona: Tractatus de modo medendi; fol. 172v-184r medizinischer Traktat („Christi fi lii Dei caritas...“); fol. 184r-187r Johannes Parmensis: Tractatus medicus secundum Johannem Mesue; fol. 187r-188v De herbis; fol. 188v-191r Gerar dus de Solo: Tractatus medicus; fol. 191r-197v verschiedene me dizinische Traktate; fol. 197v-202v Vocabularium medicinae (griech.-lat.); fol. 203r-205v De capite; fol. 206r-225r internistische Traktate; fol. 225v leer; fol. 226r-234v De iudiciis urinae; fol. 235r-237v verschiedene medizini sche Texte; fol. 238r-239v Magister Gallus: Tractatus de urinis; fol. 240r-245r Diagnostisches und Therapeutisches aus dem Gebiet der Urologie; fol. 246r-261r Mondino de Liucci: De anathomia (Auszug); fol. 261v medizini sches Fragment -

Quonia(m) quidem corp(us) hu(m)anu(m) fragile...-...in q(ui)b(us) [i.f. unleserlich]Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. E 27.

Stadtrecht von Kleve (ndd.)Papier, 225 Bll. (+ je 2 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbll.), 20,5 x 14 cmNiederrhein: 1487-1500

- fol. 1r-17v leer; fol. 18r-26r Register; fol. 26r-32v leer; fol. 32v-173r Stadtrecht von Kleve; fol. 173v-215v leer -

Dye speek up halden off gehenghen...-...sullen off besegellen. Deo gratias.Fol. 216r-225v Nachträge mit juristischem Inhalt.Vorbesitzer: Robert van Reydt, Mitglied des städtischen Rates in Kleve (1582-88).

Sign.: Ms. E 28 an: M.Th.u.Sch. 177 (Ink.).

Page 169: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Martinus Polonus <Oppaviensis>:Margarita decretiPapier, fol. 71 Pergament, 79 Bll., 31,5 x 22 cm, zweispaltig15. Jh.

- fol. 1r Modus allegrandi in decretalibus (kanonistisches Fragment); fol. 1r-76v Martinus Polonus <Oppaviensis>: Margarita decreti; fol. 77r-78r De offi cio archipresbyteri (Nota); fol. 78v-79v De decreto Gratiani (Fragment). Die Handschrift ist mit der Inkunabel GW 3326 zusammengebunden. -

Ius canonu(m) i(n) q(uattu)or libris p(ri)ncipalib(us) est nob(is) traditu(m)...-...et c(on)venies seq(uen)tia.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. F 1.

Aurelius Prudentius Clemens:CarminaPergament, 70 Bll., 32 x 24 cm, zweispaltigEnde 10. Jh.

- fol. 1rv Federproben; fol. 2rv Praefatio; fol. 2v-11v Cathemerinon; fol. 11v-20v Apotheosis; fol. 20v-29r Amartigenia; fol. 29r-36v Psychomachia; fol. 36v-52r Contra orationem Symmachi; fol. 52v-58v Peristephanon I-XIII. Die gesamte Handschrift ist mit zahlreichen Interlinearglossen versehen, von denen ein erheblicher Teil in ahd. bzw. altsächs. Sprache abgefaßt ist. -

[unleserlich, dann] per quinquennia iam decem...-...die(m) lege(m)q(ue) obeundiVorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger; Essen, Kano nissenstift.Textausgabe: CCSL 126. Aurelii Prudentii Clementis Carmina; Edition der althochdeutschen bzw. altsächsischen Glossen in: R. Jahn: Die ältesten Sprach- und Literaturdenkmäler aus Werden und Essen. In: BGSE 60 (1940), S. 9-142, hier S. 73f.; E. Steinmeyer: Glossen zu Pruden tius. In: ZDA 15 (1872), S. 517-532; E. Steinmeyer u. E. Sievers: Die althochdeut schen Glossen. Bd. 2. Berlin 1882, S. 575-590; Th. Stührenberg: Die althochdeutschen Pru dentius glossen der Handschrift

Page 170: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Düsseldorf F 1. Bonn 1974 (= Rheinisches Archiv 91), S. 40-73; E. Wadstein: Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler. Norden/Leipzig 1899 (= Nieder deutsche Denkmäler 6), S. 89-104.

Sign.: Ms. F 2.

Boethius, Anicius Manlius Severinus:De consolatione philosophiaePapier, 142 Bll., 28,6 x 21,5 cmVereinzelte tiefrote Zierinitialen.Niederrhein: 1417

- Anicius Manlius Severinus Boethius: De consolatione philosophiae libri I-V, cap. 2,6. Die fehlenden Seiten sind später herausgerissen worden. Die Hand schrift ist mit Interlinear- und Marginalglossen versehen. -

Terra libror(um) p(er) eor(um) ordine(m) posita...-...sic sacro calamo sc(ri)ptor sulca(n)te li bellosSchreiber: Henricus de Tulpeto.Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. F 3.

Commentarius in Boethii de consolatione philosophiae libros VPapier, 86 Bll., 29,2 x 20,2 cm, zweispaltig2. Hälfte 15. Jh.

Prologus Sicut dicit ph(ilosoph)us tertio...-...malum v(erbu)m q(ua)m ad fugamVorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. F 4.

Petrus Lombardus:

Page 171: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sententiarum libri IVPapier, 261 Bll., 29,3 x 21,5 cm, zweispaltigJeweils zu Beginn der einzelnen Bücher dreifarbige Schmuckinitialen.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1471

Incipit prologus in libros sententiarum cupientes aliquid de penuria...-...p(er) media ad pedes usq(ue) Via duce p(er)venit.Schreiber: Arnold Erley von Blankenstein.

Sign.: Ms. F 5.

Robertus Holcot:Opera selectaPapier, 330 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 27,5 x 20,5 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1512

- fol. 1r-2v theologisches Fragment; fol. 3rv leer; fol. 4r-194v Robertus Hol cot: Super libros sententiarum quaestiones; fol. 194r-202v Ders.: Quaedam conferentiae; fol. 203r-239v Ders.: De imputabilitate peccati; fol. 239v-325r Ders.: Determinationes; fol. 325v-330r leer; fol. 330v Urkundenabschrift, von einer Hand des 16. Jh.s nachgetragen -

iubet deus t(er)ra(m) eam cui hoc ipse...-...et varias enarrationes naturae. AmenSchreiber: Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. F 6.

SammelhandschriftPapier, 270 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Pergamentbl.), 29 x 21 cm, zweispaltigEnde 15./Anfang 16. Jh.

- fol. 2r-28r Petrus de Alliaco: De quattuor gradibus scalae spiritualis; fol. 28r-

Page 172: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

120r Johannes Versorius: Quaedam quaestiones philosophiae et theolo giae; fol. 120rv Übersicht über die Werke Platons; fol. 121r-139v Gerardus de Monte: Concordantiae dictorum Alberti Magni et Thomae de Aquino; fol. 140rv Aulus Persius Flaccus: Satyra I, mit Scholien von Johannes Murmellius Rure mundensis versehen; fol. 141r-186v Aegidius Romanus: Tractatus de uni versalium entitate, eingebettet in einen Kommentar des Gerardus de Monte. Der Aegidius-Text ist in der Handschrift deutlich markiert. Fol. 186v-197r Auszüge aus verschiedenen theologischen Werken des Johannes Versorius; fol. 197r-230r Auszüge aus verschiedenen Studien des Lambertus de Monte zur Aristoteles-Rezeption bei Thomas de Aquino; fol. 231r-233r Inhalts verzeichnisse zu den Johannes Versorius- und den Lambertus de Monte-Exzerpten; fol. 233v-234r zwei theologische Fragmente; fol. 234r-240r Georgius Trapezuntius: Rhetoricae (Auszug); fol. 240v-244r Anicius Manlius Severinus Boethius: De divisione (Auszug); fol. 244r-249v Johannes Murmellius Ruremundensis: Isagoge (Auszug), mit zahlreichen arbores por phyrianae; fol. 249v-270r Auszug aus einer medizinischen Abhandlung des Johannes de Ketham -

Incipit tr(ac)tat(us) co(m)pilat(us) a rev(er)endissimo d(omi)no d(omi)no Petro de Ayliaco...-...ut spe(cie)s uni(us) rei recepta a duob(us)Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. F 7.

Johannes de Assindia (?):Dictionarium latinumPapier, 297 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 29 x 20,5 cm, zweispaltigFol. 1r, 250r, 289r blau-rot-grüne Schmuckinitialen.Niederrhein: 15. Jh.

Aaa domine nescio loqui quia puer ego sum...-...Zinzio. tis. e(st) merulor(um)Vorbesitzer: Marienfrede, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. F 8.

Glossar (lat.-ndd./ndd.-lat.)Papier, einige Bll. Pergament, 139 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 29,2 x 20,5 cm, zweispaltig

Page 173: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

15. Jh.

- fol. 1r-112v lat.-ndd. Glossar, dessen Anfang fehlt; fol. 113r-139v ndd.-lat. Glossar. Angebunden sind die Inkunabeln Hain-Copinger 11467 und GW V Sp. 573. -

fu(eru)nt p(at)ris luctus et amar(i)tudo...-...Et sic est fi nis de quo sit gl(ori)a t(ri)nisVier Hände.Vorbesitzer: Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.Textausgabe: fol. 1r-112v auszugsweise in: E.N. Liljebäck: Aus einem lateinisch-niederdeut schen Vokabular. Beitrag zur mittelniederdeutschen Wortkunde. Lund 1931, S. 11-55.

Sign.: Ms. F 9.

Glossar (lat.-ndd.)Papier, 226 Bll. (+ 2 vor- u. 1 nachgeh. Pergamentbl.), 21,6 x 14 cm, zwei spaltigEnde 15. Jh.

A. Prior est omnibus litteris...-...Tutus a umVorbesitzer: Beyenburg (Steinhaus), Kreuzbrüderkonvent St. Maria Magda lena.

Sign.: Ms. F 10.

Humanistische SammelhandschriftPapier, 439 Bll., 28,8 x 20,7 cm, zweispaltig1. Hälfte 16. Jh.

- fol. 1r-3r Plato translat. Marsilio Ficino: Ion; fol. 3r-5v Ders.: Sophistes; fol. 6r-82r Franciscus Philelphus: Orationes und Epistolae (Es handelt sich dabei um verschiedene Laudationes, die Francesco Philelfo Mitgliedern italie nischer Herrscher- und Patrizierfamilien, darunter den Sforza, Este und Ar chimboldi, zu unterschiedlichen Anlässen widmete); fol. 82r-87v Marcus Tullius Cicero: Cato maior de senectute (Auszug aus GW 6986); fol. 87v-88r Jacobus Canter Frisius: Prologus zu (Pseudo-)Plato: Axiochus (in Form eines Briefes an Johannes Pincus, Köln); fol. 88r-91v (Pseudo-)Plato translat. Ro dulpho Agricola: Axiochus

Page 174: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

(vermutlich Abschrift aus HC 4766); fol. 91r Pu blius Vergilius Maro: Georgica (Auszug); fol. 91v-94r (Pseudo-)Plato trans lat. Marsilio Ficino: Axiochus (in der Rezeption durch Xenokrates); fol. 94v-96r Inhaltsverzeichnis; fol. 96v-105r Kompilation von Exzerpten und Hinwei sen, die sich auf Sokrates, Aristoteles und vor allem Plato in der Übersetzung des Marsilius Ficinus beziehen; fol. 105v-110r Plato translat. Marsilio Ficino: Euthyphron; fol. 110r-133r Ders.: Timaios; fol. 133r-154r Marsilius Ficinus: Compendium in Timaeum; fol. 154rv Iustinus Marcus Iunianus : De pris corum proprietate verborum (Auszug); fol. 155r-181r Plato translat. Marsilio Ficino: Phaidon; fol. 181v-182r Hinweise auf die Platorezeption bei Aurelius Augu stinus Hipponensis; fol. 182v-183r Marsilius Ficinus(?): Compendium in Phaedronem (Auszug); fol. 183r-204r Kompilation von Exzerpten aus ver schiedenen Werken des Plato bzw. den einführenden Argumenta des Marsi lius Ficinus (u.a. zu Kriton, Politeia, Nomoi. Dem Schreiber haben dabei of fenbar die Editionen Hieronymus Froben, Basel 1532 und Jodocus Badius Ascensius, Paris 1522 vorgelegen.); fol. 204v-424v Marsilius Ficinus: Theo logia plato nica de immortalitate animorum (Abschrift aus HC 13063); fol. 425r-439v Exzerpt aus Marsilius Ficinus: Argumenta zu (Pseudo-)Plato: Al kibiades I und II, Menexenos, Hippias sowie Plato: Parmenides und Politeia -

Arg(umentum) Mars(ilii) in Ione(m)...-...Quid pulch(rum) et turpe bonu(m)q(ue) et malu(m)Verschiedene Hände.Vorbesitzer: Werden a. d. Ruhr, Benediktinerabtei St. Ludger.

Sign.: Ms. F 13.

Mathematisch-astrologische SammelhandschriftPapier, Bl. 25 Pergament, 190 Bll., 20,5 x 14,3 cmFol. 31v und fol. 51v ganzseitige Miniaturen; darüber hinaus zahlreiche geo metrische und astrologische Diagramme und Schaubilder.um 1520

- Die Handschrift ist mit Teilen von Inkunabeln und Postinkunabeln zusam mengebunden. Die im folgenden angegebene Foliierung bezieht sich auf den Gesamtumfang des Buches von 305 Bll. Fol. 1r-6v verschiedene Defi nitionen von mathematischen Axiomen und Operationen in 21 Kapiteln; fol. 7r-10v In geometricas dimensiones dispositio; fol. 21r Euklidfragment; fol. 22r-24r De scriptio Rithimachiae; fol. 25r Thiemo Bambergensis: Tabula Rithimachiae. Das Zahlenkampfspiel besteht aus einem Pergamentbl., das 13,5 x 20,5 cm mißt und auf der Rückseite leer ist; fol. 26v-27v Liber de elementis geome triae; fol. 48r-59v In praxim geometriae tractatus secundus; fol. 60r-61v leer; fol. 62r-63r Hermannus Augiensis <Contractus>: De utilitatibus astrolabii (lib. II); fol. 63v-

Page 175: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

78r Silvester II papa: De geometria (cap. XVI-XXXVIII); fol. 79r-81v leer; fol. 84r-85v handschriftliche Ergänzungen zu Johannes de Sacro Bosco: Opusculum sphericum, einer der in die vorliegende Handschrift ein gebundenen Inkunabeln und Postinkunabeln; fol. 120r-121v Traktat über die Ellipse; fol. 122r-125r Traktat über den Mondzyklus; fol. 126r-127v leer; fol. 200r-205v Computistica; fol. 206r-207v leer; fol. 208r-209v Fragment über das Astrolabium; fol. 210r-223r Canones zur Zeitbestimmung mit Hilfe eines Astrolabs; fol. 224r-230v De zodiaco; fol. 231r-236v De stellis; fol. 237r-243r Hermannus Augiensis <Contractus>: De mensura astrolabii; fol. 243v Ders.: De utilitatibus astrolabii (lib. I, cap. 12); fol. 244r-263r ver schiedene komputistische Fragmente und Canones; fol. 263v-264r leer; fol. 264r Zirkelübung; fol. 265r-272v Horologia; fol. 274r-305v Kompilation von komputistischen Exzerpten (u.a. Hermannus Augiensis <Contractus>, Sil vester II papa) -

Arithmeticae defi nitio. inve(n)tore divisione. Caput primum...-...per [i.f. unleserlich, dann] in fraTextausgabe: fol. 25r in: A. Borst: Das mittelalterliche Zahlenkampfspiel. Heidelberg 1986 (= Supplemente zu den Sitzungsberichten der Heidelberger Akademie der Wissenschaften 5), S. 403f.

Sign.: Ms. F 14.

SammelhandschriftPapier, 287 Bll. (+ 1 vorgeh. Bl.), 28,8 x 20,5 cm, zweispaltigDüsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1506

- fol. 1r-254r Geert van der Schueren: Teutonista (Abschrift von Hain-Copin ger 14513. Ein 1477 entstandenes und aus dem Kreuzbrüderkonvent Marien frede stam mendes Exemplar dieser Inkunabel, das sich unter der Signatur Ling. 246 (Ink.) in der Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf befi n det, diente dem Kopisten Henricus de Wer denborch vermutlich als Vorlage); fol. 255r-284v Hugo de S. Victore(?): Expositio in regulam beati Augustini; fol. 285rv De origine Carthusiensium (Auszug) -

Incipit voc(a)bulari(us) d(i)c(tu)s Teutonista...-...Annis a(u)t(em) qui(n)deci(m) cistercie(n)si h(ic) ordo p(rae)cessitSchreiber: Arnoldus de Colonia; Henricus de Werdenborch.

Sign.: Ms. F 55.

Page 176: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Erbauungsbuch (dt.)Papier, 227 Bll. (+ 2 vorgeh. Bl.), 26 x 18,5 cm, ab fol. 165r zweispaltig (ausgenommen fol. 178rv)Zahlreiche lavierte Federzeichnungen.Rheinfranken: 15. Jh.

- fol. Irv leer; fol. IIr Besitzvermerk; fol. IIv leer; fol. 1r-27v Albertanus Brixiensis: Werkauszug; fol. 28r-30r Mönch von Salzburg: Weihnachtslied; fol. 30v-36v Dekalog in Reimversen; fol. 37rv leer; fol. 38r-39v Reimgedicht über die 7 Sakramente (unvollständig); fol. 39v-43r Reimgedicht über die Werke der Barmherzigkeit; fol. 43v-46r Passio Christi; fol. 46v-49v Apoka lypse in Versform; fol. 49v-51v Reimgedicht über die 5 Wundmale Christi; fol. 51v-52v Jamers clage; fol. 53r-64v Weltlohn; fol. 64v-68r Teufels beichte; fol. 68v-75r Wie ein iglich mensch in gotliher liebe sterben soll; fol. 75r-79v Hie lere din leben nach gottes willen; fol. 79v-80r Wie got dem pro pheten kuntete; fol. 80r-83v Reimgedicht, die Übergabe der zehn Gebote an das Volk Israel beschreibend; fol. 83v-85r Reimgedicht zur Dreifaltigkeit; fol. 85r-116r diverse Anleitung zur Gewissenserforschung, Buß- und Fröm migkeitsübungen in gereimten Versen; fol. 116r-118v ein weiteres Reimge dicht zur Dreifaltigkeit; fol. 119r-133v Gebetscurriculum; fol. 133v-136r Der Waldbruder; fol. 136v-153r verschiedene Texte in Vers form über ein Leben nach Gottes Willen; fol. 153v-155v Wo fur man die psalme lesen sal; fol. 156r-158r Johannes der Weise: Wol müsse mir gelin gen; fol. 158r-159v und 178rv Englischer Gruß (dt.); fol. 160r-164v Was da sy ein chri sten leben; fol. 165r-177v und fol. 179r-224v Sermones zu den sonntäglichen Perikopen vom 1. Advent bis zum 17. Sonntag nach Trinitatis; fol. 225r-227v leer -

Davon got in dem Ewangelio...-...die in der hellen sint du forchtestVorbesitzer: August Eugen Fürst von Salm-Reifferscheidt-Dyck.Textausgabe: fol. 51v-64v in: Weltlohn, Teufelsbeichte, Waldbruder. Hrsg. von A. Closs. Hei delberg 1934 (= Germanische Bibliothek. 2. Abteilung 37), S. 64-91; fol. 64v-78r in: ebd., S. 97-106; fol. 133v-136r in: ebd., S. 114-119.

Sign.: Ms. G 1.

Flavius Josephus translat. Rufi no Tyrannio <Aquileiensi>:Opera selectaPapier, 291 Bll., 39 x 27,5 cm, zweispaltigFol. 1r blau-rot-grüne Zierinitiale mit vegetabilen Motiven.

Page 177: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: 1506

- fol. 1r-195v Flavius Josephus translat. Rufi no Tyrannio <Aquileiensi>: Antiqui tates Iudaicae. Vor allen Büchern des Werks befi nden sich Kapi tel ver zeich nisse. Fol. 196r-274r Ders.: Bellum Iudaicum; fol. 274r-287r Ders.: Contra Apionem; fol. 287r-291v Passio Sanctorum Maccabaeorum. Es handelt sich dabei um die freie Wiedergabe eines Teils des apokryphen Liber Maccha baeorum IV. -

Isti libri su(n)t ex graeco i(n) latinu(m) traductae...-...Q(uo)d de mirabilib(us) Machabaeoru(m) de sacris br(eviatur)is co(m)peri co(n)scripta supposui. Amen.Schreiber: Henricus de Werdenborch und eine weitere Hand.

Sign.: Ms. G 2.

Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus:Historia ecclesiastica tripartitaPapier, 181 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Bl.), 29 x 21 cm, zweispaltigMehrfarbige Schmuckinitialen mit vegetabilen Motiven.Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent: Ende 15./Anfang 16. Jh.

Utiliter nimis in capite libri praefatio ponitur...-...tota ecc(lesi)astica hystoria t(ri)p(ar)titaSchreiber: Georg van Ypern.

Sign.: Ms. G 3.

SammelhandschriftPergament, 105 Bll., 20 x 13,5 cm, zweispaltig15. Jh.

- fol. 1r-18r Auszug aus Vincentius Bellovacensis: Speculum historiale (erster Teil); fol. 18r-21r Auszug aus Eusebius Caesariensis translat. Rufi no Tyran nio <Aquileiensi>: Historia ecclesiastica; fol. 21r-27v Auszug aus Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus: Historia ecclesiastica tripartita; fol. 27v-30r Auszug aus den Vitae patrum; fol. 30r-39v Auszug aus Gregorius I papa: Dia lo gorum libri IV; fol. 40r-50v Auszüge aus diversen Briefen des Hie ronymus; fol. 50v-53v

Page 178: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Auszug aus Ders.: Adversus Iovinianum libri duo; fol. 53v-55r Vitae Sanctorum in fragmentarischer Form; fol. 55r-56v Auszug aus Aurelius Augustinus Hipponensis: Confessiones; fol. 56v-63v Auszug aus Ders.: Enarrationes in psalmos; fol. 63v-64r Vita Johannis Damasceni (Frag ment); fol. 64r-68v Auszug aus Ambrosius Mediolanensis: Hexaemeron; fol. 68v-69v Auszug aus Ders.: Expositio Evangelii secundum Lucam; fol. 69v-92r Auszug aus Vincentius Bellovacensis: Speculum historiale (Fortsetzung von fol. 1r-18r); fol. 92r-100r verschiedene theologische Frag mente; fol. 100r-105v Chronik eines anonymen Verfassers -

Ab adam usq(ue) a[d] diluviu(m)...-...et cetera. Explicit iste liber.Zwei Hände; fol. 72v Schreiberwechsel.

Sign.: Ms. G 5.

Hagiographische SammelhandschriftPergament, 115 Bll., 21,8 x 14,5 cmFol. 9r schwarz-rote Zierinitiale; fol. 10r Miniaturinitiale mit dem Kölner Erzbischof Anno II(?); fol. 18v Schmuckinitiale.Siegburg (?): 12. Jh.

- fol. 1r-8v Anno-Offi cium, mit Neumen versehen; fol. 9r-17v Libellus de trans latione Annonis archiepiscopi; fol. 18r-19v leer. Diese Seiten sind - die Schmuck initiale auf fol. 18v ausgenommen - im nachhinein durch Rasur un kennt lich gemacht worden. Fol. 19r-114r Miraculorum Annonis libri IV -

[zunächst unleserlich, dann] nobili sede urbis agripine...-...fallere inconveniens duxim(us).Textausgabe: fol. 1r-8v in: P. Mittler: Zwei Handschriften mit dem Offi zium zu Ehren des hei ligen Erzbischofs Anno von Köln. In: Siegburger Studien 1. Siegburg 1966, S. 61-104, hier S. 88-96; fol. 9r-17v in: Libellus de translatione S. Annonis. Hrsg. von M. Mittler. Siegburg 1966 (= Siegburger Studien 3); B. Simson: Zur Translatio S. Annonis. In: FDG 20 (1880), S. 600-604; fol. 19r-114r in: H.R. Fehlmann: Das Mirakelbuch Anno II. Erzbischof von Köln (ca. 1010-1075) als Quelle heilkundlicher Kasuistik. Phil. Diss. Marburg 1968, S. 102-297.

Sign.: Ms. G 12.

Page 179: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

SammelhandschriftPapier, 136 Bll., 29,2 x 21 cmFol. 54r rote Zierinitiale.1. Hälfte 15. Jh.

- fol. 1r-51v Johannes de Montevilla: Itinerarium ab Anglia ad Hierosoly mitam; fol. 52r-53v leer; fol. 54r-136r Jacobus de Theramo: Litigatio Christi cum Belial <Consolatio peccatorum> -

Incipit [itine]rarius mag(ist)ri Joh(ann)is de Mandelvelti ad [terras] Iherosolimitanas...-...et (con)versus consolatus es me ad vitam p(er)henne(m). Amen. Amen.Zwei Hände.Vorbesitzer: Johannes Knippinck aus Gerresheim (1445-1490); Düsseldorf, Kreuzbrüderkonvent.

Sign.: Ms. G 13.

Frühhumanistische SammelhandschriftPapier, 95 Bll. (+ 5 vor- u. 4 nachgeh. Bll.), 31 x 28 cmVon den zahlreichen kartographischen Skizzen, astronomischen Diagrammen und komputistischen Tafeln seien besonders hervorgehoben: fol. 54r mit einer ganzseitigen Stadtansicht von Konstantinopel; fol. 68r mit Illustrationen und Diagrammen zum ptolemäischen Weltbild und fol. 79r „Figura rotonda“ mit den Tierkreiszeichen.Italien: Mitte 15. Jh.

- fol. 1r-19r Johannes de Gmunden: Opera astronomica; fol. 19v-27v leer; fol. 28r-58r Cristoforo Buondelmondi: Liber insularum Archipelagi mit kar to graphischen Skizzen; fol. 58v-67r Historia Archipelagi; fol. 68r-72r Clau dius Ptolemaeus: Cosmographia (Auszug); fol. 73rv leer; fol. 74r-75r Tabula ascen dentium civitatum; fol. 75v Epitaph auf Francesco Sforza I.; fol. 76r-85v Computistica, überwiegend in italienischer Sprache; fol. 86r-94v Cristo foro Buondelmondi: Descriptio insulae Cretae -

Si vis scire Aureu(m) numeru(m)...-...XX me(n)sis Septembris in vigilia

Page 180: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Sign.: Ms. G 31.

Astrologisch-komputistische SammelhandschriftPapier, 53 Bll., 19 x 14 cmNiederrhein: um 1500

- fol. 2r-8r Traktat über die 12 Tierkreiszeichen in ndd. Sprache; fol. 8r-28r Traktat über die 7 Planeten in ndd. Sprache; fol. 28v-29v De motu signorum zodiaci; fol. 29v-31r Tabula latitudinum regionum et civitatum (Liste damals bekannter Länder und Städte, den „Breitengraden“ von Norden nach Süden folgend); fol. 31r-34v medizinisch-astrologisches Fragment in lateinischer Sprache; fol. 34v-36r lateinische Traktate über den Sternenhimmel; fol. 36r-37v medizinisch-astrologisches Fragment in lateinischer Sprache; fol. 37v-46v verschiedene komputistische Tractatus, Exempla und Canones, deren Beob achtungs grundlage Sonnenstand und Sternenhimmel sind; fol. 46v-53r Adam de Kerpen: Tabulae computisticae (Zusammenstellung komputistischer Ta bellen in Anlehnung an vergleichbare Modelle des Magisters Johannes de Kö nigsberg. Annus currens: 1494) -

Der wyder hait aen dem my(n)che(n)...-...ascendentis p(er) idem almutem acq(ui)sitio.Zwei Hände.

Sign.: Ms. N 1.

Ordo in dominica palmarumPapier, 114 Bll., 13,5 x 10 cmWesel, Kartause (?): um 1520

- fol. 1r-2v leer; fol. 3rv In adoratione sancte crucis; fol. 14, fol. 29v-30v leer; fol. 31r-58v Druck des 16. Jh.s (1520); fol. 59r, 89v leer; fol. 90r-111r Druck des 16. Jh.s (1520); fol. 111r-114v leer -

In adoracio(n)e s(anc)te crucis...-...monumentu(m) posueru(n)t Ihesum

825 Sign.: Ms. N 2.

Liber precum (mndd.)

Page 181: UNIVERSITÄTS- UND LANDES BIBLIOTHEK DÜSSELDORF

Pergament, 107 Bll. (+ 2 vor- u. 1 nachgeh. Papierbl.), 10,7 x 8,8 cmEinige Schmuckinitialen.1446

- fol. 1r-9v Kalendarium; fol. 10r komputistisches Schaubild; fol. 12rv, 36v, 76v leer -

K[a]L[endae] Januarius heeft XXXI daghen...-...sonder eynde. AmenZwei Hände.

Sign.: Ms. N 3.

Liber precum (mndd.)Papier, fol. I, 1, 10, II Pergament, 200 Bll. (+ je 1 vor- bzw. nachgeh. Per gamentbl.), 14,5 x 10,8 cmFol. 1r blau-rote Schmuckinitiale mit Rankenwerk; zahlreiche einfache Schmuckinitialen.15. Jh.

- Auf der Innenseite des vorderen Deckels Besitzvermerk: „Ex libro O. H.“ -

Beatus vir q(ui) no(n) abiit. Dat wij andachtich sijn...-...een god ewelic sonder eynde. AmenVorbesitzer: Helena Paefraedt (suster).