140
Πρακτικά Ημερίδας 21 Νοεμβρίου 2009 Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. Αριθμός σύμβασης: 2007-3634 / 001-001 Αριθμός προγράμματος: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP

Usga Praktika

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Usga Praktika

Πρακτικά Ημερίδας

21 Νοεμβρίου 2009

Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. Αριθμός σύμβασης: 2007-3634 / 001-001 Αριθμός προγράμματος: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP

Page 2: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

2

Project acronym: USGA Project title: ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΗΔΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001 Sub-programme or KA: Key Activity 2: Languages Multilateral Projects

Πρακτικά Ημερίδας

21 Νοεμβρίου 2009

Page 3: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

3

Πρόλογος Ολοκληρώθηκαν με επιτυχία οι εργασίες της Ημερίδας παρουσίασης του

προγράμματος «Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά», που έγινε στην Αθήνα την 21 Νοεμβρίου 2009.

Η Ημερίδα διοργανώθηκε από το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος», τμήμα του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου σε συνεργασία με τα ακόλουθα ιδρύματα:

Πανεπιστήμιο “Alexandru Ioan Cuza” (Ιάσιο, Ρουμανία) Πανεπιστήμιο της Μούρθια (Μούρθια, Ισπανία) Οργανισμός Ευρωπαϊκής Μεσογειακής Πολιτιστικής Κληρονομιάς

(Λέτσε, Ιταλία) Ευρωπαϊκό Κέντρο Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης (Πλόβντιβ, Βουλγαρία) Ελληνική Κοινότητα Λετονίας «Πατρίδα» (Λετονία) ΕΛΕΑ ΕΠΕ Συστήματα Πληροφορικής (Ελλάδα)

Σημαντική υπήρξε η υποστήριξη του Οργανισμού για την Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας (ΟΔΕΓ).

Στο πρόγραμμα «Γνωρίζεις ήδη ελληνικά» ξεκινούμε από την διαπίστωση ότι χιλιάδες ελληνικές λέξεις υπάρχουν σε άλλες γλώσσες και προχωρούμε στην χρησιμοποίησή τους σαν γέφυρα για διευκόλυνση της διδασκαλίας της ελληνικής σε ξένους.

Η ανάπτυξη του σχετικού εκπαιδευτικού υλικού (βιβλίο, CD και διαδίκτυο) έγινε από τα ανωτέρω εκπαιδευτικά ιδρύματα με μερική χρηματοδότηση από το Lifelong Learning Programme της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (αριθμός προγράμματος 135459 – LLP-1-2007-GR-KA2-KA2MP). Το υλικό που αναπτύχθηκε απευθύνεται στο αρχικό επίπεδο Α΄, ενώ ως προς την δομή και τον τρόπο παρουσίασής του, αποτελείται από 24 διδακτικές ενότητες, με κείμενα και λεξιλόγιο, με γραμματική και ασκήσεις, αλλά και με παιχνίδια λέξεων.

Στην Ημερίδα έγιναν πολλές σημαντικές ανακοινώσεις για τις ελληνικές λέξεις στην αγγλική, ιταλική, ρουμανική, ισπανική, αρμενική, βουλγαρική, γαλλική και σερβική από ομιλητές που προέρχονταν από 8 χώρες. Αξιοσημείωτη ήταν η παρουσία του Καθηγητή Λ. Χαγκοπιάν από το Πανεπιστήμιο του Ερεβάν στην Αρμενία, που είναι και Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.

Page 4: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

4

Περιεχόμενα

«ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΗΔΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» - Μία νέα προσέγγιση στην διδασκαλία της ελληνικής σε ξένους .................................................................................................. 6

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά: ένα νέο εκπαιδευτικό υλικό για αρχάριους......................... 9

«Διδακτική Προσέγγιση της Νέας Ελληνικής Γλώσσας μέσα από ήδη γνωστές (ελληνικές ) λέξεις»................................................................................................. 16

Η επίδραση της ελληνικής στην αγγλική γλώσσα .................................................... 28

Οι αιώνιες λέξεις και η διδασκαλία της νέας ελληνικής ........................................... 38

Οι ελληνικές λέξεις στην ισπανική γλώσσα. Μια μακρά ιστορία ............................. 48

Η ύπαρξη λεξιλογίου ελληνικής προέλευσης στα λεξικά άλλων γλωσσών και η συμβολή του στην κατάκτηση της Ν.Ε. ως Γ2: Θεωρία, προβληματισμοί και εφαρμογές ............................................................................................................... 62

Το ταξίδι των ελληνικών λέξεων μέσω των λατινικών στη γαλλική γλώσσα. – «Γοργόνα και Αλέξανδρος»: η διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης - ξένης γλώσσας σε μια διαπολιτισμική και δίγλωσση (γαλλόφωνη) τάξη στο εξωτερικό μέσα από έναν ελληνικό λαϊκό μύθο ................................................................................ 84

Η επίδραση της ελληνικής γλώσσας πάνω στο λεξιλόγιο της ρουμανικής γλώσσας...............................................................................................................................100

Η πολυεδρική επιρροή της ελληνικής στη σερβική γλώσσα....................................113

Τα τοπωνύμια Ματέρα – Λευκανία και Βασιλικάτα: Η Διάλεκτος της Ματέρας (Βασιλικάτα - Λευκανία)........................................................................................121

Page 5: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

5

Page 6: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

6

«ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΗΔΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» - Μία νέα προσέγγιση στην διδασκαλία της ελληνικής σε ξένους

Κωνσταντίνος Καρκανιάς – Πρόεδρος του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου

και του Οργανισμού για την Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας Αγαπητοί φίλοι από την Ελλάδα αλλά και από χώρες μακρινές - από την

Αρμενία έως την Ισπανία και από την Γερμανία έως την Ρουμανία σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που είστε μαζί μας. «Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά» είναι ο τίτλος του προγράμματός μας για το οποίο εργαζόμαστε τα τελευταία δύο χρόνια και πλησιάζει τώρα το τέλος του. Δεν θα σας μιλήσω για το υλικό που αναπτύχθηκε και πώς χρησιμοποιείται για την διδασκαλία της ελληνικής σε ξένους. Άλλωστε δεν είμαι καν φιλόλογος, όπως είναι όλοι οι ομιλητές και πολλοί από εσάς που με ακούτε. Θα σας πω όμως πως ξεκίνησε αυτή η ιδέα μας και γιατί ενδιαφέρει όχι μόνο τους φιλολόγους αλλά και επιστήμονες άλλων τεχνολογικών ειδικοτήτων. Το Σχολείο Ελληνικών ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ξεκίνησε να λειτουργεί το 1972 σαν τμήμα των ΣΧΟΛΩΝ ΔΕΛΤΑ, των οποίων υπήρξα Γενικός Διευθυντής και ένας από τους ιδρυτές. Το Σχολείο ιδρύθηκε σαν προπαρασκευαστικό έτος εκμάθησης της ελληνικής σε ξένους που σκόπευαν να παρακολουθήσουν κάποιο τμήμα των ΣΧΟΛΩΝ ΔΕΛΤΑ για να γίνουν Μηχανικοί Αεροσκαφών, Μηχανικοί αυτοκινήτων, Ψυκτικοί, κτλ. Οι απόφοιτοι έδιναν εξετάσεις Γλωσσομάθειας σε επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας για να αποκτήσουν το Πιστοποιητικό Εγγραφής στην ΔΕΛΤΑ. Καθηγητές μας ήταν κυρίως φιλόλογοι Γαλλικής Φιλολογίας, γιατί αυτοί της Ελληνικής δεν είχαν προετοιμαστεί για διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Επίσης διδάσκαμε ορολογία αρκετοί καθηγητές μηχανικοί κατά τους τελευταίους τρεις μήνες κάθε έτους. Δεν είχαμε κατάλληλα βιβλία, ούτε συμπληρωματικό υλικό και αναγκαζόμαστε να δημιουργούμε εμείς την ύλη του κάθε μαθήματος, τα λεξιλόγια, τις ασκήσεις, κλπ. Από τότε λοιπόν είχαμε ονειρευτεί την δημιουργία μιας σειράς βιβλίων που να απευθύνονται σε ξένους που ήθελαν να γίνουν ή ήταν τεχνικοί ή επιστήμονες και είχαν μια επαφή με την ειδική ορολογία των επιστημών τους. Από αυτούς τους πρώτους μαθητές μας καταλάβαμε ότι πάρα πολλές λέξεις ορολογίας τους ήταν γνωστές ακόμα και με διαφορετική προφορά. Στην δική μου ειδικότητα - είμαι αεροναυτικός μηχανικός - γνώριζαν τις βασικές λέξεις.

Αέρας Τεχνολογία Αεροδυναμική Μηχανική

Αεροπλάνο Δυναμική Αεροσκάφος Ηλεκτρολογία

Αεροναυπηγός Ηλεκτρονική Αεροναυτικός Υδραυλική

και επίσης

κλπ κλπ Από τότε λοιπόν λέγαμε στους μαθητές μας

Page 7: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

7

Μην τρομάζετε Τα ελληνικά δεν είναι δύσκολα Γνωρίζετε ήδη τόσο πολλές λέξεις ελληνικές

Έτσι ξεκινήσαμε και κατά τα τελευταία 20 χρόνια αναπτύξαμε μια ολόκληρη

σειρά βιβλίων για την διδασκαλία της ελληνικής σε ξένους, για τα οποία θα σας μιλήσουν οι επόμενοι ομιλητές και από αυτά το τελευταίο είναι το «Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά».

Φυσικά δεν είμαστε οι μόνοι ή οι πρώτοι που διαπιστώσαμε πόσο χρήσιμη βάση ήταν η ύπαρξη τόσων χιλιάδων ελληνικών λέξεων σε άλλες γλώσσες για την διευκόλυνση της διδασκαλίας της γλώσσας μας σε ξένους.

Υπάρχει από πολλά χρόνια μια μεγάλη σειρά βιβλίων σε διάφορες γλώσσες, στα οποία παρουσιάζονται οι ελληνικές λέξεις που υπάρχουν σε αυτές τις γλώσσες είτε στο γενικό είτε στο ειδικό λεξιλόγιό τους. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν και πολλά ειδικά λεξικά.

Το πρόβλημα όμως που υπήρχε και υπάρχει είναι το πώς αυτές οι λέξεις μπορούν να περιληφθούν σε μια μέθοδο διδασκαλίας και αυτό είναι το αντικείμενο του έργου, το οποίο παρουσιάζεται σήμερα.

Μιλώντας όμως για ελληνικές λέξεις - και μάλιστα πολλές - σε ξένες γλώσσες αντιμετωπίζαμε και ακόμα αντιμετωπίζουμε - σε λιγότερο είναι αλήθεια βαθμό - την κατηγορία για εθνικισμό, για γλωσσική υπεροψία, για επιθετικότητα και πολλά άλλα παρόμοια.

Η ομορφιά της ανακαλύψεως του πόσο «ελληνικές» είναι πολλές ξένες γλώσσες και πόσο εύκολα θα μπορούσαν οι ομιλητές τους να μάθουν ελληνικά επισκιάζονταν από τον φόβο της ρετσινιάς του αντιδραστικού.

Ευτυχώς όμως για την προσπάθειά μας, αυτοί που μιλούν και προβάλλουν και γράφουν για αυτήν την ελληνικότητα αρκετών ξένων γλωσσών δεν είναι κυρίως Έλληνες αλλά ξένοι και έτσι μπορούμε να εργαζόμαστε άφοβα παραπέμποντας σε αυτούς.

Προχθές διάβαζα ένα κείμενο που ανταποκρίνεται ακριβώς σε όσα είπα προηγουμένως.

Ο Νάσος Βαγενάς καθηγητής της θεωρίας και Κριτικός της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έγραψε στις Επιφυλλίδες της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ της 15ης Νοεμβρίου 2009 ένα κείμενο με τίτλο ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΣΥΝΕΧΕΙΕΣ. Σε αυτό παρουσιάζει ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο Greco antico, neogreco e italiano (Εκδόσεις Zanichelli) της λέκτορος του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Αμαλίας Κολώνια και του νεοελληνιστή καθηγητή του Πανεπιστημίου της Πάντοβα Μάσιμο Πέρι. Πρόκειται για ένα λεξικό των δανείων και των παραλληλισμών ανάμεσα στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα, το οποίο έχει σκοπό να γνωρίσει στους Ιταλούς «εκείνα τα ελληνικά που γνωρίζουν χωρίς να ξέρουν».

Οι περισσότεροι από τους νεοελληνισμούς της ιταλικής, που σημειώνει ο Πέρι, βρίσκονται στις διαλέκτους, ενώ αρκετοί εντοπίζονται στην κοινή ιταλική. Αν σε αυτούς προστεθούν πολυάριθμοι επιστημονικοί νεολογισμοί που έχουν παραχθεί με βάση την αρχαία ελληνική μπορεί κανείς να πει ότι «ο κάθε Ιταλός γνωρίζει ανεπιγνώστως 7.000 περίπου ελληνικές λέξεις, οι οποίες διπλασιάζονται αν προστεθούν οι παράγωγες και οι συγγενικές και επαναδιπλασιάζονται, αν υπολογιστούν οι λέξεις των διαλέκτων και της κοινής ελληνικής που έπαψαν να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα».

Page 8: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

8

Δεν γνωρίζω πόσες ακριβώς ελληνικές λέξεις περιέχει η Ιταλική ούτε πόσες είχαν ήδη εισαχθεί στη Λατινική από τον 7ο π. Χ. αιώνα έως τον 7ο μ. Χ., όταν αυτή πέθανε, όπως λέει ο Πέρι και πόσες εισήχθησαν από τότε έως σήμερα.

Γνωρίζω όμως ότι στην Αγγλική υπάρχουν περισσότερες από 100.000 ελληνικές λέξεις όπως καταγράφονται στο μεγάλο και μνημειώδες Λεξικό του Άρη Κωνσταντινίδη.

Τελειώνοντας όμως θέλω να σημειώσω, ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο ακριβής αριθμός των ελληνικών λέξεων σε μια ξένη γλώσσα, αλλά το γεγονός, ότι η ύπαρξή τους μπορεί να διευκολύνει και ψυχολογικά και ουσιαστικά την διδασκαλία της γλώσσας μας.

Ψυχολογικά, γιατί η αναγνώρισή τους πείθει τους ξένους για το ότι η ελληνική δεν είναι και τόσο ξένη για τον κάθε ένα τους. Ουσιαστικά, γιατί η ανακάλυψή τους αποτελεί έναν ξεχασμένο θησαυρό, ο οποίος πλουτίζει τον κάθε ένα ξένο μαθητή της ελληνικής με αρκετές χιλιάδες ελληνικές λέξεις γνωστές ήδη σε αυτόν.

Page 9: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

9

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά: ένα νέο εκπαιδευτικό υλικό για αρχάριους

Καβάγια Βασιλική - Φιλόλογος ΜΑ

Ελληνοβρετανικό Κολλέγιο - Σχολείο Ελληνικών για Ξένους «Μέγας Αλέξανδρος»

e-mail: [email protected]

Εισαγωγή. «…Δεν είναι και τόσο δύσκολη! Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λέξη

«μυθολογία». Ξέρετε τι σημαίνει; Ας τη χωρίσουμε στα συνθετικά της: «μύθος» και

«λόγος». Καταλαβαίνετε τις λέξεις αυτές; Πάμε και παρακάτω: μυθικός, λογικός,

λογική κοκ. Τι λέτε; Βλέπετε πόσες λέξεις γνωρίζετε ήδη;…»

Χαρακτηριστικός συνηθισμένος διάλογος στις πρώτες ώρες του μαθήματος. Πόσες

φορές δεν ακούσαμε πόσο δύσκολη γλώσσα είναι η ελληνική και πόσες φορές δεν

προσπαθήσαμε να πείσουμε ότι τελικά δεν είναι και τόσο δυσνόητη; Πόσες φορές δεν

χρησιμοποιήσαμε παρόμοια παραδείγματα για να αποδείξουμε ότι υπάρχουν πολλές

ελληνικές λέξεις που έχουν ενσωματωθεί στις γλώσσες των μαθητών μας και

επομένως υπάρχει ήδη μια πρώτη επαφή; Πόσες φορές δεν ξεκινήσαμε να γράφουμε

στον πίνακα την αλφάβητο αναφέροντας ταυτόχρονα «Α όπως Αστρονομία», «Β

όπως Βιολογία», «Γ όπως Γεωγραφία», «Δ όπως Δημοκρατία»;

Είναι γεγονός ότι μέσω των επιστημών και της φιλοσοφίας, της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας, αλλά και του Ευαγγελίου ελληνικές λέξεις διείσδυσαν σε διάφορες

γλώσσες. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι το λεξικό της Οξφόρδης περιλαμβάνει 10.500

ελληνικές λέξεις, ενώ το σύνολο των ελληνικών λέξεων στην αγγλική είναι 136.000.

Η ύπαρξη αυτών των κοινών λέξεων -κυρίως ελληνικής προέλευσης- σε διάφορες

γλώσσες και η τακτική πολλών από εμάς να τις χρησιμοποιούμε στα πρώτα μας

μαθήματα, προκειμένου να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών μας, να

προκαλέσουμε μια πρώτη εξοικείωση και να δημιουργήσουμε κίνητρο γι’ αυτούς,

αποτελεί τη βάση του «Γνωρίζεις ήδη ελληνικά». Με άλλα λόγια, γίνεται μια

προσπάθεια να συστηματοποιηθεί αυτή η πραγματικότητα, αυτή η τακτική.

Το «Γνωρίζεις ήδη ελληνικά» είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό που δημιουργήθηκε για

τη διδασκαλία και διάδοση της ελληνικής γλώσσας στο πλαίσιο του Προγράμματος

«Δια Βίου Μάθηση και Κατάρτιση» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εταίροι. Εταίροι μας στην υλοποίηση του Προγράμματος ήταν Πανεπιστήμια και

Εκπαιδευτικοί Οργανισμοί από την Βουλγαρία (ΕΚΕΑ), την Ισπανία (Πανεπιστήμιο

της Μούρθια), την Ιταλία (Euromediterranean Cultural Heritage Agency -

Page 10: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

10

Οργανισμός για την διαφύλαξη της Μεσογειακής κληρονομιάς), τη Λετονία

(Ελληνική Κοινότητα Λετονίας) και τη Ρουμανία (Πανεπιστήμιο Ιασίου «Alexander

Ioan Cusa»).

Το υλικό. Πριν τη δημιουργία του υλικού, έγιναν ενέργειες, προκειμένου να

συγκεντρωθούν τα στοιχεία εκείνα που θα αποτελούσαν τη βάση του Προγράμματος,

την αφετηρία για τη σύνταξη του υλικού μας.

Έπρεπε να ξεκινήσουμε από ένα γενικότερο ιστορικό, θεωρητικό πλαίσιο, να

μιλήσουμε ο καθένας για τη γλώσσα του και το κατά πόσο δέχτηκαν επίδραση από

την ελληνική. Οι σκέψεις αυτές συγκεντρώθηκαν στη Μελέτη «Η ελληνική γλώσσα

και η παρουσία της στην αγγλική, λετονική, ιταλική, βουλγαρική, ρουμανική και

ισπανική». Η εργασία αυτή πραγματεύεται την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, τις

αλλαγές που αναπόφευκτα προκλήθηκαν στοις εκάστοτε ιστορικές περιόδους, καθώς

και τις επιρροές που δέχτηκε από άλλες. Γίνεται, επίσης, μια σύντομη αναφορά στις

γλώσσες των εταίρων, με το ενδιαφέρον να εστιάζεται στην επίδραση της ελληνικής

σε αυτές (ποιες περιόδους και πόσες λέξεις εισήχθησαν, σε ποιους τομείς, με

διαφορετική ή μη σημασία κλπ.).

Στη συνέχεια, συγκεντρώθηκαν λέξεις κοινές στις έξι γλώσσες -στα ελληνικά και στις

γλώσσες των εταίρων- σε ένα μεγάλο Λεξικό 4.943 λέξεων. Ξεχώρισαν σε μια πρώτη

φάση αυτές που ήταν κοινές σε όλες τις γλώσσες (κάποιες ήταν στα ρουμανικά-

ελληνικά αλλά όχι και στα ιταλικά κοκ.). Σε μια δεύτερη φάση, ξεχώρισαν αυτές που

μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στα μαθήματα, που αφορούσαν το α΄επίπεδο, το

επίπεδο της ομάδας-στόχου μας.

Κατά συνέπεια, απομονώσαμε τις «ήδη γνωστές» που θα αποτελούσαν τον κορμό

των μαθημάτων. Έτσι, διαχωρίσαμε θεματικούς κύκλους, συνθέσαμε διαλόγους,

συμπεριλάβαμε αυθεντικά κείμενα απλοποιημένα για το επίπεδό μας και

δημιουργήσαμε το εκπαιδευτικό μας εγχειρίδιο.

Ο βαθμός δυσκολίας ήταν ομολογουμένως αρκετά μεγάλος, καθώς έπρεπε να

επιτευχθεί ένας συνδυασμός «κοινού» λεξιλογίου, επικοινωνιακών καταστάσεων και

γραμματικής. Έπρεπε, για παράδειγμα, μια δεδομένη επικοινωνιακή κατάσταση,

όπως φαγητό σε εστιατόριο, να δέσει με «κοινό λεξιλόγιο» και γραμματική

συγκεκριμένη. Θεωρούμε, όμως, και ελπίζουμε να το αντιληφθείτε και εσείς, ότι

τελικά το αποτέλεσμα μας δικαιώνει.

Page 11: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

11

Πιο συγκεκριμένα:

1. Θεματικές κατηγορίες Λεξιλογίου

Οι ενότητες 1-4:

ονόματα (που παράλληλα είχαν και άλλη σημασία και μας έδιναν τη δυνατότητα

να «παίξουμε» με τις σημασίες - για παράδειγμα: Φωτεινή > φως, Σοφία > σοφία,

Ειρήνη > ειρήνη κοκ.)

εκπαίδευση

Οι ενότητες 6-9:

θετικές επιστήμες: φυσική – χημεία – μαθηματικά – ιατρική

θεωρητικές επιστήμες: φιλοσοφία – φιλολογία - πολιτική – ιστορία - ανθρωπολογία

Οι ενότητες 11-14:

τεχνολογία

αθλητισμός

Οι ενότητες 16-19:

πολιτισμός: θέατρο – μουσική – λογοτεχνία

θρησκεία

Οι ενότητες 21-23:

μυθολογία – αρχαιολογία

φύση – περιβάλλον – βιολογία – αστρολογία

2. Επικοινωνιακές καταστάσεις

Δίνονται κατευθύνσεις, το απαραίτητο λεξιλόγιο και οι δομές που απαιτούνται για

την ανεξαρτησία, αυτονομία του μελλοντικού χρήστη της Ελληνικής. Τρόποι να

ανταποκρίνεται σε καθημερινές ανάγκες και κοινωνικές καταστάσεις (χαιρετισμοί,

συνήθειες, χειραψίες), να μπορεί χωρίς δυσκολία να δίνει πληροφορίες, να

χρησιμοποιεί γλωσσικές δεξιότητες και να τα «καταφέρνει» σε περιβάλλοντα, όπως

συστάσεις και πληροφορίες για την ιδιωτική του ζωή, αγορά προϊόντων, μετακίνηση,

οδηγίες στο δρόμο, ψυχαγωγία κλπ. Να μπορεί, με άλλα λόγια, να «ενσωματωθεί»

στην κουλτούρα των φυσικών ομιλητών της γλώσσας-στόχου.

Page 12: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

12

3. Γραμματική

Δίνεται θεωρία της Γραμματικής του α΄επιπέδου και ασκήσεις για πρακτική

εξάσκηση και εμπέδωση των αντίστοιχων φαινομένων. Στις επαναληπτικές ενότητες

δίνονται επιπλέον ασκήσεις για επανάληψη της γραμματικής των ενοτήτων που

προηγούνται.

Ολοκληρωμένη εικόνα του υλικού μας, με τίτλο ενότητας, επικοινωνιακή κατάσταση και γραμματική:

ενότητα

επικοινωνιακή

κατάσταση

γραμματική

1. Καλημέρα!

χαιρετισμοί, κοινωνικές

επαφές

ουσιαστικά (ονομαστική - ενικός αριθμός)

οριστικό άρθρο (ονομαστική) είμαι

2. Από πού είσαι;

κοινωνικές επαφές,

ανταλλαγή πληροφοριών

ουσιαστικά (αιτιατική - ενικός αριθμός)

ενεστώτας α΄συζυγία (-ω)

3. Πώς σε λένε;

κοινωνικές επαφές,

συστάσεις

προσωπικές αντωνυμίες (ονομαστική - αιτιατική)

αόριστο άρθρο (ονομαστική)

4. Από ‘δω η οικογένειά μου!

κοινωνικές επαφές,

λεξιλόγιο οικογένειας, παρουσίαση της προσωπικής του κατάστασης, της

ιδιωτικής του ζωής

αόριστο άρθρο (αιτιατική)

κτητικές αντωνυμίες (μου, σου, του…)

5. Επαναληπτική

6. Μιλάς ελληνικά;

γλώσσες, εθνικότητες

ενεστώτας –άω

επιρρήματα (ποσοτικά)

7. Μου αρέσει…

έκφραση επιθυμίας

υποτακτική συνεχής ενεργητικής φωνής

8. Πόσο κάνει;

ικανοποίηση

καθημερινών αναγκών

ουσιαστικά (σε ονομαστική-αιτιατική πληθυντικού

αριθμού) πόσος-η-ο

Page 13: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

13

9. Τι ώρα είναι; ανταλλαγή πληροφοριών σε σχέση με το χρόνο

ενεστώτας –ώ τρώω, πάω, λέω, ακούω, φταίω, κλαίω, καίω

ώρα

10. Επαναληπτική

11. Ρούχα και χρώματα

λεξιλόγιο σχετικό με είδη

ρουχισμού-μόδα και χρώματα

επίθετα (ονομαστική-αιτιατική ενικού και

πληθυντικού αριθμού) δεικτικές αντωνυμίες

12. Ποιος είναι ο Αμπέρ;

λεξιλόγιο σχετικό με

τεχνολογία, ελέυθερος χρόνος

επίθετα - σύγκριση

μέλλοντας απλός ενεργητικής φωνής

13. Με ιπτάμενο δελφίνι…

μετακίνηση, μέσα

μαζικής μεταφοράς

μέλλοντας απλός ενεργητικής φωνής (ανώμαλα)

κανένας-καμία-κανένα κάποιος-κάποια-κάποιο

14. Σε κατάστημα με έπιπλα

ικανοποίηση

καθημερινών αναγκών - εξοικείωση στη σχέση

πελάτη - πωλητή, αγορά καταναλωτικών αγαθών

υποτακτική απλή ενεργητικής φωνής

τελικές προτάσεις

15. Επαναληπτική

16. Πού θα πάμε το Σαββατοκύριακο;

ταξίδια, διακοπές,

μετακίνηση

ενεστώτας –ομαι

ρήματα σε –αμαι: κοιμάμαι, θυμάμαι, λυπάμαι, φοβάμαι

αναφορικές αντωνυμίες

17. Πώς περάσατε;

περιήγηση, αξιοθέατα πόλεων, καταγραφή

εντυπώσεων, έκφραση προσωπικής γνώμης

αόριστος ενεργητικής φωνής

18. Στο πάρτι ή στο θέατρο;

ψυχαγωγία, ελεύθερος

χρόνος, ανάλογο λεξιλόγιο

επιρρήματα από επίθετα (-α, -ως)

σύγκριση επιρρημάτων γενική (ενικός αριθμός)

19. Πού θα πάτε τις γιορτές;

γιορτές, συνήθειες, έθιμα, πολιτιστική

γενική (πληθυντικός αριθμός)

υποκοριστικά

Page 14: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

14

ταυτότητα χρονικές προτάσεις

20. Επαναληπτική

21. Ταξίδι στον …κάτω κόσμο!

οδηγίες στο δρόμο,

πληροφορίες για τόπους, σχετικό λεξιλόγιο

προστακτική ενεργητικής φωνής

τοπικά επιρρήματα προθέσεις

22. Σε κατάστημα καλλυντικών

διάλογος σχετικά με το περιβάλλον, οικολογία

ειδικές προτάσεις

υποθετικές προτάσεις

23. Στην αστυνομία…

απλές πληροφορίες σε

δημόσιες υπηρεσίες

πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

αιτιολογικές προτάσεις

24. Επαναληπτική

Δομή ενότητας. Η κάθε ενότητα αποτελείται από: 3 κείμενα

6 πίνακες λεξιλογίου (3 με κοινές λέξεις και 3 με βασικό λεξιλόγιο του

α΄επιπέδου)

15 κατά μέσο όρο ασκήσεις (λεξιλογίου, κατανόησης γραπτού και προφορικού

λόγου)

θεωρία γραμματικής και 5 κατά μέσο όρο ασκήσεις

παιχνίδια λέξεων (κρεμάλα, σταυρόλεξο, εικόνα και λέξη) - ευχάριστη μάθηση

πίνακας με ακόμη περισσότερο λεξιλόγιο, μέσα από σύνθετες ή παράγωγες

λέξεις)

παραγωγή γραπτού λόγου

παραγωγή προφορικού λόγου

πίνακας λέξεων ενότητας

Μέσω των ασκήσεων αξιοποιούνται και αξιολογούνται και οι τέσσερις δεξιότητες

κατανόησης και παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου.

Επιπλέον ασκήσεις και δραστηριότητες υπάρχουν στις επαναληπτικές ενότητες, όπου

ο αριθμός των ασκήσεων ποικίλλει ανάλογα με το υλικό.

Page 15: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

15

Μορφή Εκπαιδευτικού Υλικού. Εκτός από την έντυπη μορφή και έπειτα από τις

διορθώσεις και τις επισημάνσεις των «προβληματικών» του σημείων, όπως αυτά

αναδείχθηκαν μέσω των πιλοτικών δοκιμών, το υλικό αναπτύχθηκε και σε

εκπαιδευτικό λογισμικό, εύκολο στη χρήση, έτσι που να δίνεται η δυνατότητα

αυτοδιδασκαλίας. Ο μαθητής μπορεί να ακούει τους διαλόγους, να λύνει τις

ασκήσεις, να βλέπει τις σωστές απαντήσεις, να έχει στη διάθεσή του τη μετάφραση

του λεξιλογίου (η μετάφραση αφορά τις γλώσσες των εταίρων και τα αγγλικά), να

λύνει το σταυρόλεξο ή να παίζει με τα υπόλοιπα παιχνίδια.

Στην Ιστοσελίδα (http://www.elea.gr/usga.php) ουσιαστικός στόχος είναι εκτός από

τη διάθεση του εκπαιδευτικού υλικού, να υπάρχει ένα «σημείο συνάντησης»,

ανταλλαγής απόψεων, σκέψεων, μεθόδων διδασκαλίας, πεδίο συζήτησης.

Τελικά Συμπεράσματα.

Συστηματοποίηση μιας ευρέως χρησιμοποιούμενης μεθόδου. Υλοποίηση μιας

ιδέας και μιας τακτικής που εφαρμόζεται είτε χάριν εντυπωσιασμού είτε χάριν

εξοικείωσης του μαθητή με τη νέα γλώσσα.

Πολύτιμο βοήθημα ως βασικό εγχειρίδιο - Ανάπτυξη δεξιοτήτων προφορικού και

γραπτού λόγου μέσω πολλών ασκήσεων και δραστηριοτήτων σε ένα μόνο

εγχειρίδιο.

Δυνατότητα πρακτικής εξάσκησης και χωρίς την παρουσία δασκάλου μέσω του

εκπαιδευτικού λογισμικού και φυσικά δυνατότητα αυτοδιδασκαλίας.

Λεξικό για πρακτική - κίνητρο - γνώσεις. Δυνατότητα χρήσης ανεξάρτητα από το

βιβλίο, ειδικά στα πρώτα μαθήματα και όχι μόνο.

Ελπίζουμε να κερδίσει θετικά σχόλια από τη δική σας πλευρά και σε κάθε περίπτωση

είμαστε ανοιχτοί σε οποιαδήποτε παρατήρηση. Γνωρίζουμε όλοι πως η ενασχόληση

με ένα εκπαιδευτικό υλικό δεν τελειώνει ποτέ.

Page 16: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

16

«Διδακτική Προσέγγιση της Νέας Ελληνικής Γλώσσας μέσα από ήδη γνωστές (ελληνικές ) λέξεις»

Μαρία Μοσχόβου, Φιλόλογος ΜΑ, Σχολείο Eλληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» e- mail: [email protected]

Ι. ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ «Δύσκολη γλώσσα, απροσπέλαστη, γεμάτη κανόνες, εξαιρέσεις κι εξαιρέσεις επί

εξαιρέσεων», με αυτά τα λόγια χαρακτηρίζουν συχνά τη νεοελληνική γλώσσα όσοι

ενδιαφέρονται να την προσεγγίσουν. Για όσους πάλι το εγχείρημα της εκμάθησης της

νεοελληνικής γλώσσας φαίνεται σχεδόν ανέφικτο, αυτό ενδεχομένως οφείλεται τόσο

στο υπερβολικό δέος για καθετί το «κλασικό» - στερεότυπο μέσα στο οποίο

παραδόξως εγκλωβίζεται και η νεοελληνική- όσο ίσως και στην έλλειψη κινήτρων

για την προσέγγιση μιας γλώσσας που δεν ανήκει στις λεγόμενες γλώσσες του

σύγχρονου εμπορίου και της τεχνολογίας. Κάτω από αυτό το πρίσμα γίνεται

επομένως εύκολα κατανοητό γιατί για μια από τις λιγότερο ομιλούμενες ευρωπαϊκές

γλώσσες, το μέλλον της περνάει μέσα από τόσους σκοπέλους.

Κι όμως είναι οξύμωρο ότι πολλές από τις λέξεις που ευρέως χρησιμοποιούνται και

διανθίζουν την καθημερινή γλωσσική επικοινωνία εκατομμυρίων ανθρώπων, λέξεις

όπως «μύθος», προέρχονται από αυτή την απροσπέλαστη φαινομενικά γλώσσα: την

ελληνική. Μήπως τελικά η επισήμανση αυτών των αναλογιών, ομοιοτήτων σε

επίπεδο σημασιολογικό, δίνει μια πιο προσιτή, οικεία εικόνα σε όσους επιθυμούν να

μάθουν τη νέα ελληνική ως ξένη γλώσσα; Μήπως η κατανόηση ομοιοτήτων-

αναλογιών ανάμεσα σε γλώσσες δεν είναι και μια μέθοδος, ένα χρήσιμο «εργαλείο»

για την εκμάθηση πολλών γλωσσών, ιδιαίτερα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

ΙΙ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

1. ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ;

Με το παρόν εκπαιδευτικό υλικό απώτεροι στόχοι είναι οι ακόλουθοι:

1. γενικότερα να αποτελέσει ένα επιπλέον κίνητρο για την εκμάθηση μιας από τις

λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες της Ευρώπης, της Νέας Ελληνικής.

2. να προσεγγισθεί με μια νέα μέθοδο η νεοελληνική γλώσσα η οποία θα βασίζεται

στις κοινές λέξεις ελληνικής προέλευσης στις γλώσσες των εταίρων. Με αυτό τον

Page 17: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

17

τρόπο η γλώσσα θα γίνει πιο προσπελάσιμη σε όσους ανθρώπους τη θεωρούν

γλώσσα «απρόσιτη».

3. μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναδειχθεί και να προωθηθεί η

γλωσσική ποικιλότητα

4. να γίνει «εργαλείο» εκμάθησης ξένων γλωσσών με βασικό άξονα τις ομοιότητες

– αναλογίες που μπορούν να υπάρξουν μεταξύ γλωσσών.

5. να αποτελέσει μέθοδο εκμάθησης της γλώσσας μέσα σε τάξη αλλά και μέθοδο

αυτοδιδασκαλίας για την εξ αποστάσεως μάθηση.

6. με το εκπαιδευτικό υλικό που υπάρχει τόσο σε έντυπη μορφή, όσο και σε

ηλεκτρονική, να εξασφαλισθεί η πρόσβαση σε αυτό ατόμων με ειδικές ανάγκες .

2. ΠΟΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ;

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό «Γνωρίζεις Ήδη Ελληνικά» απευθύνεται σε όσους

έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με την ελληνική γλώσσα και με τις ιδιαιτερότητες

που αυτή παρουσιάζει ως προς το διαφορετικό αλφάβητο και την πολύπλοκη

μορφοσυντακτική της δομή. Βασικοί και συνάμα άμεσοι στόχοι είναι: α) να αλλάξει

σταδιακά η αρχική στερεοτυπική αντίληψη ότι η νέα ελληνική- μια γλώσσα με

πλουσιώτατο ιστορικό παρελθόν-είναι απρόσιτη, δυσνόητη και για αυτό το λόγο

αναπόφευκτα «προορισμένη» ως γλώσσα να ομιλείται σε περιορισμένο, γεωγραφικά,

χώρο β) να αποκτήσει εξοκείωση ο μαθητής με τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα της

γλώσσας που για πρώτη φορά διδάσκεται και γ) να γίνει με το συγκεκριμένο

εγχειρίδιο μια προσπάθεια προώθησης της πολυγλωσσίας μέσα από την σύνδεση

ευρωπαϊκών γλωσσών.

Προκειμένου να υλοποιηθούν αυτοί οι στόχοι χρησιμοποιείται η πλέον κατάλληλη

για την εκμάθηση ξένων γλωσσών μέθοδος, η λειτουργική- επικοινωνιακή, χωρίς

ωστόσο να παραμερίζεται και η μορφοσυντακτική δομή της γλώσσας. Μέσα σε κάθε

κεφάλαιο υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός λέξεων από τις θεματικές κατηγορίες μέσα

σε αυθεντικό –κατά το δυνατόν- γλωσσικό περιβάλλον, έτσι ώστε ο μαθητής να

αντιληφθεί ότι πολλές λέξεις στα ελληνικά του είναι ήδη οικείες από την δική του

γλώσσα και βέβαια ότι είναι σημαντικές οι ομοιότητες ανάμεσα στις ευρωπαϊκές

γλώσσες σε επίπεδο λεξιλογικό- σημασιολογικό.

Ως προς τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα ,σε 24 συνολικά Ενότητες, υπάρχει ένας

αυξανόμενος βαθμός δυσκολίας ο οποίος α) καλύπτει όλο το curriculum για το

Page 18: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

18

επίπεδο των αρχαρίων και β) συνδέεται άμεσα τόσο με τα ίδια τα κείμενα , όσο και

με τις λέξεις που χρησιμοποιούνται σε κάθε κείμενο. Για επιπλέον εξάσκηση και

εμβάθυνση σε επικοινωνιακές καταστάσεις, υπάρχει ένας επαρκής αριθμός

ασκήσεων που συνδέονται με δεξιότητες κατανόησης, παραγωγής και τελειοποίησης

τόσο του προφορικού, όσο και του γραπτού λόγου. Κάθε κεφάλαιο επίσης έχει και

ακουστικές ασκήσεις που αφορούν στην επιλογή Σωστού – Λάθους, στη

συμπλήρωση κενών, στην αντιστοίχηση, με βάση τα κείμενα που έχουν προηγηθεί ή

νέα κείμενα. Μετά από κάθε τέσσερα κεφάλαια ακολουθεί κι επαναληπτική ενότητα

έτσι ώστε ο μαθητής μέσω της διδασκαλίας ή της αυτοδιδασκαλίας να μπορεί να έχει

πλήρη εποπτεία των γνώσεων του. Βασικό μέλημα για το συγκεκριμένο εγχειρίδιο

είναι πάντοτε η μαθητοκεντρική προσέγγιση της γλώσσας. Με αυτό το σκεπτικό,

σκοπός είναι να γίνεται ο χρήστης της γλώσσας σταδιακά πιο ανεξάρτητος κι

επαρκής στη χρήση όχι μόνο της γραμματικής και του συντακτικού αλλά και του

λεξιλογίου. Ωστόσο πέρα από τις ασκήσεις γραπτού ή προφορικού λόγου οι οποίες

δεν αποτελούν το μόνο μέσο προσέγγισης μιας γλώσσας, υπάρχουν και παιχνίδια σε

κάθε ενότητα, γιατί και αυτά βοηθούν στην εμπέδωση της γλώσσας . Πάνω στην ίδια

λογική έχει δημιουργηθεί και το αντίστοιχο CD που συνοδεύει το έντυπο υλικό.

Σε σχέση με τους διαλόγους και τα κείμενα απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία

αυθεντικών επικοινωνιακών δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα ως προς τους διαλόγους

γίνεται προσπάθεια να είναι όσο πιο κοντά στον τρόπο που επικοινωνούν οι φυσικοί

ομιλητές. Παράλληλα χρησιμοποιούνται και κείμενα με αυθεντικές πηγές τα οποία

αναφέρονται στην ιστορία και στον πολιτισμό της Ελλάδας αλλά και στη νοοτροπία

των ανθρώπων.

Στο παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπάρχει η ευελιξία να χρησιμοποιηθεί τόσο μέσα σε

τάξη όσο και από αυτοδίδακτους μαθητές παράλληλα βέβαια πάντα και με την

χρήση του ηλεκτρονικού υλικού έτσι ώστε να είναι προσιτό σε άτομα κάθε ηλικίας

και για εργαζομένους αλλά και για άτομα με ειδικές ανάγκες.

Page 19: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

19

3. ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΟΜΑΔΕΣ-ΣΤΟΧΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝ ΕΤΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ;

Πιο συγκεκριμένα άμεσες ομάδες στόχοι είναι σπουδαστές του Πανεπιστημίου της

Μούρθια και του Ιασίου, Εκπαιδευτικού Οργανισμού ECED από το Πλόβντιβ,

μαθητές των δύο οργανώσεων – εταίρων στην Ιταλία και την Λετονία και γενικότερα

σε κάθε ενδιαφερόμενο Ίδρυμα, Εκπαιδευτικό Οργανισμό ή σε μεμονωμένα άτομα.

Το παρόν υλικό προσφέρεται επίσης ως μέθοδος εκμάθησης της γλώσσας μέσα από

την παρακολούθηση μαθημάτων μέσα σε τάξη, όσο και ως μέθοδος

αυτοδιδασκαλίας. Επίσης το «Γνωρίζεις Ήδη Ελληνικά» έχει τη δυνατότητα και για

επέκταση σε περαιτέρω γλώσσες, όπως για παράδειγμα στα γαλλικά και στα

γερμανικά.

4. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ;

Με τη συλλογική αυτή προσπάθεια θεωρούμε ότι γίνεται μια νέα προσέγγιση στην

εκμάθηση των γλωσσών και ειδικότερα της Νέας Ελληνικής ως προς τα εξής :

1. Αν και στο παρελθόν έχει επισημανθεί αρκετές φορές ότι λέξεις ελληνικής

προέλευσης χρησιμοποιούνται σε πολλές γλώσσες, δεν έχει επαρκώς αξιοποιηθεί

αυτή η διαπίστωση στην εκπαιδευτική πράξη. Στη μέθοδο που αναπτύσσουμε δεν

παραθέτουμε απλώς αυτές τις λέξεις, τις κοινές μεταξύ των γλωσσών, αλλά

προχωρούμε και στην διδακτική τους αξιοποίηση.

2. Η παρούσα εκπαιδευτική μέθοδος δημιουργεί μια λεξιλογική σύνδεση μεταξύ εφτά

γλωσσών, ωστόσο προσφέρεται και για περαιτέρω ανάπτυξη, εφόσον πολλές λέξεις

ελληνικής προέλευσης εντοπίζονται και σε άλλες γλώσσες. Επομένως τo

συγκεκριμένο υλικό έχει τη δυνατότητα επέκτασης και σε άλλες γλώσσες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3. Παράλληλα με τη χρήση έντυπου εκπαιδευτικού υλικού και CD-ROM αυξάνονται

οι δυνατότητες χρήσης του εκπαιδευτικού υλικού από τους «δυνάμει» μαθητές. Το

υλικό μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της διδασκαλίας σε τάξη, όσο και στις

ανάγκες της ανοιχτής εξ αποστάσεως μάθησης και αυτοδιδασκαλίας.

Page 20: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

20

ΙΙΙ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 22- Στο κατάστημα A΄ ΜΕΡΟΣ

Η Ενότητα 22 έχει τον γενικό τίτλο Στο κατάστημα και αναφέρεται σε διαλόγους που γίνονται μέσα σε καταστήματα, στην πρόβλεψη καιρού και σε λεξιλόγιο σχετικό με οικολογία, γραμματικά εξετάζονται: οι Ειδικές Προτάσεις και οι Υποθετικές Προτάσεις (α’ είδος). Η θεματική κατηγορία στην οποία ανήκουν τα κείμενα αυτής της Ενότητας είναι : φύση- περιβάλλον- βιολογία Το κείμενο που ενδεικτικά επιλέγουμε κι αναφέρεται σε αυτή την επικοινωνιακή κατάσταση είναι ένας διάλογος μέσα σε κατάστημα. A. ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Σε κατάστημα φυτικών καλλυντικών….

Μέσα σε κατάστημα καλλυντικών μία Πωλήτρια λέει σε Πελάτισσα να αγοράσει

καλλυντικά από μαστίχα Χίου.

Πωλήτρια: Λοιπόν, αν θέλετε κυρία μου ένα θαυμάσιο καλλυντικό για το

πρόσωπο, σας προτείνω τη μαστίχα Χίου.

Πελάτισσα : Τι θαυμάσιο έχει δηλαδή; Πωλήτρια: Είναι υλικό που βγάζει η φύση, ρητίνη, και οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι έχει πολλές αντισηπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες για το στομάχι, την κοιλιά, τα δόντια, το

πρόσωπο. Γι’ αυτό το χρησιμοποιούν στην φαρμακολογία και όχι μόνο.. Στην κοσμητολογία, «το δάκρυ» του μαστιχόδεντρου το χρησιμοποιούμε για την αντιοξειδωτική, ενυδατική του δράση και βέβαια για το υπέροχο και μεθυστικό άρωμά του! Μυρίστε αυτό το αφρόλουτρο..! Πελάτισσα: Μμμμ… Νομίζω ότι θα αγοράσω τουλάχιστον δύο απ’ αυτό!

Α1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

μαστίχα μαστίχα, η

Α2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

καλλυντικών καλλυντικά

Page 21: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

21

Α2. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Πού ταιριάζει η κάθε λέξη; Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με λέξεις από

το πλαίσιο.

φυσική, αρωματισμένος, φυσιοθεραπεία, φυσικός, αρωματικός

άρωμα φύση 2. Σχηματίστε λέξεις αντίθετες, όπως στο παράδειγμα. Καταλαβαίνετε τι σημαίνουν; Μπορείτε να συμβουλευτείτε τα λεξικά σας. σηπτικός + αντί αντισηπτικός α. οξειδωτικός + αντί ……………………… 3. Σχηματίστε νέες λέξεις, όπως στο παράδειγμα. Οι λέξεις αυτές σημαίνουν επιστήμες: π.χ. φίλος + λογία (λόγος) φιλολογία α. φάρμακο + λογία (λόγος) ……………………… 4. Αντιστοιχίστε: α. μυρίζω Χίος β. μαστίχα λουλούδια 5. Επιλέξτε το σωστό: 1. Η μαστίχα έχει πολλές ……………………… ιδιότητες. α. ενυδατικές β. θεραπευτικές γ. μεθυστικές Παρακάτω παρουσιάζονται δύο γραμματικά φαινόμενα: οι Ειδικές και οι Υποθετικές Προτάσεις (α’ είδος). Η θεωρία δίνεται με παραδείγματα και πίνακες.

Β1. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ - ΘΕΩΡΙΑ

Ειδικές Προτάσεις Υποθετικές Προτάσεις (α΄ είδος) Παρακάτω υπάρχουν μερικές από τις ασκήσεις γραμματικής της Ενότητας, με βάση τα γραμματικά φαινόμενα που εξετάσθηκαν.

Page 22: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

22

Β2. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Επιλέξτε το σωστό: 1. Εάν γυμνάζεσαι,…………………… το σώμα σου σε φόρμα . α. θα κρατάς β. θα κρατήσεις γ. κράτησες 2. Αν βρέχει πολύ, ………………………. . α. μείναμε στο σπίτι β. μένουμε στο σπίτι γ. μέναμε στο σπίτι. 2. Συμπληρώστε τα κενά : κάνεις παρακολουθείς τελειώνεις διαβάζεις βλέπεις μιλάς Πρώτη μέρα στην Ε΄ Δημοτικού και η μαμά λέει στο Γιώργο Γιωργάκη μου, α. αν …………………… τα μαθήματά σου, β. αν …………………… τον δάσκαλο, θα κάνεις μεγάλη πρόοδο! 3. Αντιστοιχίστε: α. Κανένας δεν πιστεύει σήμερα ότι η γη είναι το κέντρο του κόσμου. β. Νομίζω πως ο καιρός θα χαλάσει. 4. Συμπληρώστε τα κενά με λέξεις από το πλαίσιο στον κατάλληλο χρόνο και

στον κατάλληλο τύπο:

γνωρίζω αισθάνομαι βλέπω μαθαίνω καταλαβαίνω ακούω 1. Όλοι …………………… ότι η Καίτη φώναξε «Βοήθεια!». 2. …………………… ότι ο Εμπεδοκλής πρώτος μέτρησε τη διάμετρο της γης; 5. Συμπληρώστε την απόδοση στον κατάλληλο τύπο και στο χρόνο που δίνεται

μέσα στην παρένθεση: Η ΔΕΗ προειδοποιεί! α. Αν αγαπάς το περιβάλλον, …………………… (κάνω, Προστακτική Συνεχής) μερικές μικρές έξυπνες κινήσεις. β. Αν ανάβεις το κλιματιστικό μόνο στο δωμάτιο που βρίσκεσαι, …………………… (καταναλώνω, Ενεστώτας) μέχρι 15 % ηλεκτρική ενέργεια.

Page 23: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

23

Γ΄ ΜΕΡΟΣ- ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΛΕΞΕΩΝ Από τα παιχνίδια παρουσιάζονται ενδεικτικά η Κρεμάλα και το παιχνίδι Εικόνα και Λέξη

1. Κρεμάλα Βρείτε τις λέξεις: Το φοράνε άνδρες και γυναίκες. Α _ _ _ _ Γιατρεύει τον πόνο. Φ _ _ _ _ _ _ Είναι και ο άνθρωπος τέτοιο ζώο. Θ _ _ _ _ _ _ _ _ Η γη ζεσταίνεται και αλλάζει το ……… . Κ _ _ _ _

2. Σταυρόλεξο

1 2

3

1

2

Οριζόντια Κάθετα 1. Οι λέξεις Βορράς, Νότος, 1. Φίδι Ανατολή, Δύση είναι όροι ……… . 2. Πρόβλεψη για τα ποδοσφαιρικά 2. Τα γράφουμε πάνω ντέρμπι αλλά και για τον καιρό. στην ταυτότητα ή στο διαβατήριο. 3. Το «βασίλειό» τους είναι στη στεριά και στη θάλασσα. 3. Εικόνα και Λέξη Βρείτε τη λέξη:

Β _ _ _ _ _ _Σ

Page 24: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

24

Δ΄ ΜΕΡΟΣ- ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΛΕΞΕΙΣ, ΛΕΞΕΙΣ … ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Δίνεται μία λέξη από αυτές που υπάρχουν στο Λεξικό κοινών όρων και η

αντίστοιχη εικόνα και αναζητούνται λέξεις με παρόμοια ρίζα / παράγωγες / σύνθετες με στόχο να εμπλουτίσουμε το λεξιλόγιο των μαθητών .

φαρμακολογία, η

φαρμακοποιός

ο/η

φάρμακο, το

δράση, η

δραστικό

δραστήριος-ια-

ιο

Ε΄ΜΕΡΟΣ-ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΓΡΑΦΟΥΜΕ… Στόχος αυτής της άσκησης είναι η Παραγωγή γραπτού λόγου. Πρόκειται για

άσκηση ελεύθερης ανάπτυξης.

Ο παππούς Γιώργος γράφει γράμμα στην εγγονή του και της δίνει συμβουλές τι να κάνει στο σχολείο για να γίνει πιο καλή μαθήτρια: Ειρήνη μου, Αν διαβάζεις πιο πολύ, θα……

ΣΤ΄ ΜΕΡΟΣ

ΜΙΛΑΜΕ… Η άσκηση αυτή είναι προφορική. Χρησιμοποιούνται λέξεις από αυτές που έχουν

ήδη δοθεί σε κείμενα ή ασκήσεις.

Μιλήστε μεταξύ σας! Ένας συμμαθητής/ Μια συμμαθήτρια μπαίνει σε κατάστημα με φυτικά προϊόντα. Δεν ξέρει τι να αγοράσει και ο άλλος/ άλλη προσπαθεί να τον/ την πείσει να αγοράσει ένα συγκεκριμένο προϊόν.

Ζ΄ ΜΕΡΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΛΕΞΕΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Δίνονται όλες οι λέξεις (βάσει του Λεξικού κοινών λέξεων) από όλα τα κείμενα,

έτσι ώστε οι μαθητές να μπορούν να ανατρέχουν σε αυτές όποτε θέλουν. αμφίβιο, το άνεμος, ο

Page 25: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

25

αντιοξειδωτικός-ή-ό αξία, η

ΙV. ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙ .. ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Οι συμμετέχοντες σε αυτή την συλλογική προσπάθεια έχοντας κατά νου τις αυξανόμενες ανάγκες που υπάρχουν για εκμάθηση πολλών ξένων γλωσσών και παράλληλα την ανάγκη στήριξης της γλωσσικής πολυμορφίας στην Ευρώπη αντιλαμβάνονται ότι: 1) το «Γνωρίζεις Ήδη Ελληνικά» ως εκπαιδευτικό υλικό δίνει απλώς και μόνο ένα έναυσμα, ώστε να γίνουν και άλλες παρόμοιες προσπάθειες σύνδεσης των ευρωπαϊκών γλωσσών στην διδακτική πράξη. 2) είναι αναμενόμενοι οι προβληματισμοί και ενδεχομένως και οι αντιρρήσεις ως προς το δείγμα των λέξεων, την μεθοδολογική προσέγγιση, την λειτουργικότητα του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Ωστόσο το συλλογικό αυτό εγχείρημα παραμένει «ανοιχτό» σε παρατηρήσεις, προσθήκες που θα μπορέσουν ενδεχομένως να το βελτιώσουν και να το κάνουν ένα περισσότερο αποτελεσματικό διδακτικό «εργαλείο».

Page 26: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

26

V.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κωνσταντινίδης, Α. (1993), Η Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσας Μπαμπινιώτης. Γ. (1998), Συνοπτική Ιστορία της ελληνικής γλώσσας με εισαγωγή

στην ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία. Αθήνα Πολίτης, Λ. (2006), Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας Κριαράς Ε. (1995), Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης ελληνικής δημοτικής

γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών Μπαμπινιώτης Γ. (1998), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο

Λεξικολογίας ΕΠΕ, Αθήνα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

[Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 3η ανατύπωση, Σεπτέμβριος 2002.

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Άπαντα Μανώλη Τριανταφυλλίδη, Νεοελληνική Γραμματική – Ιστορική εισαγωγή, 1938, 3ος τόμος, ανατύπωση με διορθώσεις, Θεσσαλονίκη, 1993.

Holton, Mackridge, Φιλιππάκη- Warburton (2003), Γραμματική της ελληνικής γλώσσας, Αθήνα

Baugh Albert C. , Cable A. & T. (2002), A History of the English Language. London: Routledge.

The Cambridge History of the English Language (1992), Cambridge: Cambridge University Press vol. 2

The Cambridge History of the English Language (1999), Cambridge: Cambridge University Press vol. 3

The Cambridge History of the English Language (1998), Cambridge: Cambridge University Press vol. 4

Βασμανόλη, Ε. (2007), Οι αντιδάνειες λέξεις στη Νέα Ελληνική. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών Σαριπόλειο Ίδρυμα

Μπακάκου-Ορφανού Α. (2005), Η λέξη της Νέας Ελληνικής στο γλωσσικό σύστημα και στο κείμενο. Αθήνα: Περιοδικό Παρουσία, παράρτημα αρ. 65.

Мария Филипова- Байрова, (1969), Гръцки заемки в съвременния български език, София

Иванова- Мирчева Дора, (2003), История на българския език, Велико Tърново

Иванчев Светомир (1988), Българският език-класически и екзотичен, София Пороманска Стойна (1995), Гръцки език за начинаещи, София Marongiu P. (2000), Breve storia della lingua italiana per parole, Firenze, Le

Monnier F. Bruni (2001), Una lingua senza impero: l’italiano, Venezia Università Ca’

Foscari Νεοελληνικό Ρουμανικό Λεξικό, (2000), γενική επιμέλεια και τελική αναμόρφωση

Lia Brad- Chisakof, εκδ. Demiourg, 2η έκδοση, Bucureşti Dicţionar Explicativ Ilustrat al Limbii Române, (Λεξικό Ερμηνευτικό

Εικονογραφημένο της Ρουμανικής Γλώσσας), (2007), coordonator ştiinţific (επιστ. επιμ.) Eugenia Dima, Editura (εκδόσεις) Arc & Gunivas, Chişinău

Mardare Valeriu (2003), Dicţionar român- neogrec (Λεξικό ρουμάνο – νεοελληνικό), γεν. επιμ. Στέλλα Καραλή, editura ( εκδ. Polirom), 2η έκδοση, Iaşi

Page 27: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

27

Bergua Cavero, J. (2002), Introducción al estudio de los helenismos del español, Zaragoza

Bergua Cavero, J. (2004), Los helenismos del español. Historia y sistema, Madrid Estébanez, F. (1998), Étimos griegos. Monemas básicos del léxico científico,

Barcelona. Fernández Galiano, M., “Lengua griega y lengua española”, Estudios Clásicos 43

(1964) 184-204 Rodríguez Adrados, F. (1999), Historia de la lengua griega, Madrid

Page 28: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

28

Η επίδραση της ελληνικής στην αγγλική γλώσσα

Ανθούλα Αρβανίτη

Εισαγωγή

Όπως ο κόσμος προχωράει και εξελίσσεται, με τον ίδιο τρόπο εξελίσσεται και

η γλώσσα προκειμένου να καλύπτει τις διαρκώς νέες ανάγκες των ομιλητών της. Μια

διαδικασία μέσα από την οποία η γλώσσα ανανεώνεται είναι η νεολογία, δηλαδή η

δημιουργία καινούργιων λέξεων, τμήμα της οποίας είναι ο δανεισμός. Όταν εισάγεται

μια καινούργια έννοια από άλλη γλώσσα, είναι πολύ πιθανό να εισαχθεί και η μορφή

(Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 1994: 18).

Τόσο η γλωσσική αλλαγή όσο και ο δανεισμός είναι χαρακτηριστικά όλων

των γλωσσών. Όλες οι γλώσσες επηρεάζονται λιγότερο ή περισσότερο από τις μεταξύ

τους επαφές οι οποίες μπορεί να είναι είτε πολιτισμικές είτε οικονομικές είτε ακόμα

και λόγω πολέμου. «Το είδος των δανείων και η έκταση του δανεισμού εξαρτάται

από την φύση των σχέσεων ανάμεσα στους δύο λαούς» (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη

1994: 99). Κατά την επαφή δύο λαών, εκείνος που υπερτερεί σε κάποιον πνευματικό

ή τεχνολογικό τομέα (χωρίς να σημαίνει ότι οι δάνειες λέξεις περιορίζονται σε αυτές

τις κατηγορίες) είναι πιθανό να τροφοδοτήσει τις γείτονες κοινότητες εκτός από τα

προϊόντα και τις ήδη υπάρχουσες ονομασίες τους. Το φαινόμενο αυτό είναι καθολικό,

οπότε βλέπουμε καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας λαούς να μεταλαμπαδεύουν

πολιτισμό και γλώσσα ταυτόχρονα. Χαρακτηριστική περίπτωση για τον αρχαίο αλλά

και τον νεότερο κόσμο (με εμφανείς επιδράσεις ακόμα και σήμερα) είναι η ελληνική,

ενώ η αγγλική έχει αναλάβει αυτόν τον ρόλο κυρίως τα τελευταία πενήντα χρόνια.

Πολλές πλευρές της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, οι πρώτες επιστήμες, η

φιλοσοφία ξεκίνησαν από την αρχαία Ελλάδα και οι λέξεις για να εκφράσουν αυτές

τις έννοιες γεννήθηκαν στα ελληνικά. Στην συνέχεια, πέρασαν στα λατινικά στα

οποία άσκησαν μεγάλη επίδραση, και μέσω των λατινικών στις ευρωπαϊκές γλώσσες

(Πετρούνιας 1996: 37). Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αποτέλεσε την βάση του

ευρωπαϊκού όταν η δυτική Ευρώπη επανανακάλυψε το αρχαίο πνεύμα κατά την

διάρκεια της Αναγέννησης. Η επίδραση ήταν τόσο μεγάλη ώστε εκτός από τις λέξεις

που εισήχθησαν από τα ελληνικά και τα λατινικά, οι δύο αυτές γλώσσες αποτέλεσαν

την βάση για την δημιουργία πληθώρας νέων λέξεων που καμία σχέση δεν είχαν με

τον αρχαίο κόσμο (Mackridge 1995: 55).

Page 29: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

29

Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς έχει επιδράσει ανά τους αιώνες η ελληνική

στην νέα παγκόσμια γλώσσα και αυτό θα αποτελέσει το αντικείμενο της παρούσας

ανακοίνωση, κάνοντας ταυτόχρονα μια ανασκόπηση στην ιστορία της αγγλικής.

Η ιστορία της αγγλικής γλώσσας και οι επιρροές της ελληνικής

Η ιστορία των αγγλικών ξεκινάει με τις εισβολές των γερμανικών φύλων, που

θεωρούνται οι ιδρυτές του αγγλικού έθνους, στην Βρετανία στα μέσα του 5ου αιώνα.

Τα σημερινά αγγλικά προέρχονται από την εξέλιξη των διαλέκτων που μιλούσαν

αυτοί οι πρώτοι κατακτητές. Η αγγλική ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια

γλωσσών και συγκεκριμένα στην γερμανική υποομάδα. Στην ιστορία της αγγλικής

γλώσσας αναγνωρίζονται τρεις μεγάλες περίοδοι:

α) Παλαιά αγγλικά (450 – 1150)

Τρία είναι τα χαρακτηριστικά των παλαιών αγγλικών σε σύγκριση με τα

μοντέρνα αγγλικά: α) Η προφορά ήταν αρκετά διαφορετική. β) Το λεξιλόγιο της

πρώτης περιόδου ήταν καθαρά γερμανικό σε βαθμό 85%. γ) Το μορφολογικό

σύστημα ήταν πλούσιο (Baugh & Cable 2002: 52-57). Το 1066, προς το τέλος της

περιόδου των Παλαιών Αγγλικών ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής κατέλαβε την Αγγλία

και η γαλλική για διακόσια περίπου χρόνια ήταν η γλώσσα που τα ανώτερα

κοινωνικά στρώματα χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους. Τα αγγλικά αυτήν την περίοδο,

από την νορμανδική κατάκτηση μέχρι το 1200 περίπου, ήταν μια ακαλλιέργητη

γλώσσα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων για την οποία η ανώτερη τάξη

έδειχνε απλώς αδιαφορία (Baugh & Cable 2002: 108-126).

Η επιρροή της ελληνικής αυτήν την περίοδο είναι περιορισμένη. Ένας μικρός

αριθμός λέξεων ήρθαν κατευθείαν από την ελληνική, αν και εικάζεται ότι πρώτα

υιοθετήθηκαν από τους Γότθους και στην συνέχεια διαδόθηκαν στις υπόλοιπες

γερμανικές διαλέκτους. Όλες οι λέξεις σχετίζονται με τα εκκλησιαστικά ελληνικά και

είναι προϊόν του Χριστιανισμού: ελλ. άγγελος > παλ. αγγλ. engel (αλλά στα μοντ.

αγγλ. angel από τα γαλλικά), ελλ. διάβολος > παλ.αγγλ. deofol > μοντ. αγγλ. devil,

ελλ. κυριακόν > παλ. αγγλ. cirice > μοντ. αγγλ. church, ελλ. πρεσβύτερος >παλ. αγγλ.

preost > μοντ. αγγλ. priest. Μέσω των ελληνικών εισάγονται στην αγγλική και μια

σειρά από λέξεις ανατολικής προέλευσης, κυρίως ονόματα φυτών και ζώων.

Ενδεικτικά παραθέτουμε τα παραδείγματα: από τα σανσκριτικά > ελλ. πάνθηρ > παλ.

αγγλ. panther, ιρανικά > ελλ. τίγρις > παλ. αγγλ. tigris > μοντ. αγγλ. tiger και άλλες

Page 30: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

30

λέξεις όπως: κάστανο, βούτυρο, πέλεκυς, σάββανο, κύμινον, κάμηλος, βάλσαμον

(Serjeantson 1968: 51, 54).

Οι περισσότερες ελληνικές λέξεις εισήχθησαν στην γλώσσα μέσω των

λατινικών τα οποία επηρεάζουν την αγγλική κυρίως μετά την είσοδο του

Χριστιανισμού στο νησί. Το λεξιλόγιο που εισάγεται είναι θρησκευτικό και αφορά

την εκκλησία, αλλά και την καθημερινότητα, ρούχα, ονόματα δένδρων, φυτών, ζώων,

την εκπαίδευση και την μάθηση (Baugh & Cable 2002: 74-105). Ενδεικτικά θα

αναφέρουμε ορισμένες οι οποίες έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα: ελλ. σύνοδος > λατ.

synodus > παλ. αγγλ. sinoδ > μοντ. αγγλ. synod, ελλ. τελώνιον > λατ. telonium > παλ.

αγγλ. tolne / toll > μοντ. αγγλ. toll. purple (πορφύρα), sponge (σπόγγος), butter

(βούτυρον), disk (δίσκος), crypt (κρύπτη), anchor (άγκυρα), cost (κόστος), monk

(μοναχός), arch- (αρχι-), crystal (κρύσταλλος), cymbal (κύμβαλον), metre (μέτρον),

psalm (ψαλμός), timbrel (τύμπανον), hymn (ύμνος), theatre (θέατρον), dolphin

(δελφίνος), lion (λέων), apostle (απόστολος), clerk (κληρικός), deacon (διάκονος),

idol (είδωλον), philosopher (φιλόσοφος), school (σχόλη), comet (κομήτης)

(Serjeantson 1968: 271-288).

β) Μεσαιωνικά Αγγλικά (1150 – 1500)

Μια σειρά από λόγοι θα οδηγήσουν σταδιακά στην υποχώρηση των γαλλικών

και στην επανάκαμψη των αγγλικών ως γλώσσα της διοίκησης και όχι μόνο. Η

απώλεια των εδαφών της Νορμανδίας και αργότερα ο Εκατονταετηρής Πόλεμος

(1337- 1453) αυξάνει την απόσταση μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Οι ευγενείς

προσηλώνονται πλέον στις υποθέσεις τους στα αγγλικά εδάφη και αρχίζουν να

δομούν την εθνική τους ταυτότητα αποκλειστικά ως Άγγλοι. Τα αγγλικά, από τον 13ο

αιώνα, παρουσιάζουν σταθερή άνοδο και αρχίζουν να χρησιμοποιούνται και στον

γραπτό λόγο, ενώ αντίθετα τα γαλλικά παρουσίαζουν φθίνουσα πορεία και κατά τον

15ο αιώνα μιλούνται στο αγγλικό έδαφος μόνο ως ξένη γλώσσα (Baugh & Cable

2002: 128-159).

Σε αυτήν την περίοδο συμβαίνουν οι ριζικότερες αλλαγές στην γλώσσα. Στην

γραμματική, οι τάσεις που είχαν αρχίσει να φαίνονται από τα τέλη της προηγούμενης

περιόδου εντείνονται. Το μορφολογικό σύστημα απλοποιείται και παρουσιάζει

χαρακτηριστικά αναλυτικής γλώσσας, δηλαδή βασίζεται πολύ στην χρήση

προθέσεων, βοηθητικών ρημάτων και στην σειρά των λέξεων για να καθορίζεται η

σχέση μεταξύ των όρων της πρότασης (Baugh & Cable 2002: 52-57).

Page 31: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

31

Στο λεξιλόγιο είναι εκεί που η γαλλική άσκησε πολύ μεγάλη επίδραση. Tα

αγγλικά όντας κατώτερα κοινωνικά δέχθηκαν μεγάλο αριθμό λέξεων. Έτσι, χάθηκε

ένα μεγάλο μέρος από το παλιό αγγλικό απόθεμα και προστέθηκαν χιλιάδες λέξεις

από τα γαλλικά που αφορούν το καθημερινό λεξιλόγιο (Baugh & Cable 2002: 158-

174). Αλλά και η λατινική άσκησε μεγάλη επίδραση μέσω του γραπτού λόγου και

κυρίως της λογοτεχνίας: allegory, conspiracy, genius, mechanical, picture,

subordinate, script, zephyr. Λατινικές λέξεις εμφανίζουν τα ειδικά λεξιλόγια της

νομικής, της ιατρικής, της θεολογίας, της επιστήμης και της λογοτεχνίας (Baugh &

Cable 2002:184-185). Σε αυτήν την περίοδο η επιρροή από τα ελληνικά είναι

αποκλειστικά μέσω αυτών των δύο γλωσσών (The Cambridge History of the English

Language vol.2 1992: 414-422). Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα:

academy, atom, bible, character, climate, diet, ecstacy, dynasty, fantacy, magnet,

muse, mystery, sphere, tragedy, type (The Cambridge History of the English

Language vol.3 1999: 371 και Serjeantson 1968: 269-270). Μέχρι το τέλος της

περιόδου η γλώσσα έχει όλα τα χαρακτηριστικά των μοντέρνων αγγλικών.

γ) Μοντέρνα Αγγλικά (1500 έως σήμερα)

Σε αυτήν την περίοδο είναι εξωγλωσσικοί οι παράγοντες που επηρεάζουν την

αγγλική και συγκεκριμένα η ανακάλυψη της τυπογραφίας, η επέκταση της δημόσιας

εκπαίδευσης, η ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας, η άνοδος του

καπιταλισμού και η ανάπτυξη της εξειδικευμένης γνώσης, η οποία συνήθως απαιτεί

νέες λέξεις. Σιγά αλλά σταθερά τα λατινικά υποχωρούν και την θέση τους παίρνουν

οι εθνικές γλώσσες, ακόμα και ως γλώσσες της επιστήμης. Κατά τον 16ο αιώνα η

αγγλική τυποποιείται, δηλαδή εμφανίζονται οι πρώτες γραμματικές και παγιώνεται η

ορθογραφία.

Ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που

πρέπει να αντιμετωπιστεί καθώς η Αναγέννηση είναι μια περίοδος αυξημένης

δραστηριότητας σε σχεδόν όλους τους επιστημονικούς τομείς και η γλώσσα δεν θα

μπορούσε να μείνει ανέπαφη. Η επανανακάλυψη του κλασσικού κόσμου οδήγησε τις

μοντέρνες γλώσσες σε μια υγιή επιθυμία για βελτίωση. Καθώς όμως τόσους αιώνες

χρησιμοποιούνταν τα λατινικά για την έκφραση του πνεύματος, οι γλώσσες είχαν

μείνει ακαλλιέργητες και ανεπαρκείς. Η μετάφραση των κλασσικών συγγραφέων

αυτήν την περίοδο δείχνει τους περιορισμούς που υπάρχουν και οι γλώσσες μπαίνουν

σε μια διαδικασία δανεισμού για να καλύψουν τους όρους που λείπουν (Baugh &

Cable 2002: 200-217).

Page 32: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

32

Ο 17ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από πολιτικές αναταραχές: τον αγγλικό

εμφύλιο πόλεμο το 1640 και την αποκατάσταση της βασιλείας το 1660. Οι επιστήμες

αναπτύσσονται ραγδαία και οι επιστημονικές συζητήσεις δεν είναι πλέον προνόμιο

των λίγων. Την δεκαετία του 1660 η Royal Society θέτει τις βάσεις για τον

επιστημονικό λόγο ο οποίος πρέπει να είναι απλός, ακριβής και καθαρός.

Ταυτόχρονα, η αγγλική εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο λόγω των αποικιών, αρχικά

στην βόρειο Αμερική και στην συνέχεια στις Ινδίες, την Αυστραλία και την Αφρική.

Το λεξιλόγιο επεκτείνεται απίστευτα για να περιγράψει τις νέες εμπειρίες (Baugh &

Cable 2002: 253-294). Ο 19ος και ο 20ος αιώνας, παρ’ ότι γεμάτοι από σημαντικά

ιστορικά γεγονότα, δεν επέφεραν μεγάλες αλλαγές στην γλώσσα. Η ανάπτυξη των

επιστημών (η ιατρική, η φυσική, η χημεία, η ψυχολογία) και οι εφευρέσεις όπως το

αυτοκίνητο, ο υπολογιστής, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο,

εισήγαγαν πολλές νέες λέξεις όχι μόνο στο ειδικό αλλά και στο καθημερινό λεξιλόγιο

(Baugh & Cable 2002: 296-303).

Αναφέραμε ήδη ότι από τον 16ο αιώνα ξεκινά μια διαδικασία δανεισμού για

τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Οι περισσότερες δάνειες λέξεις προέρχονται από τα

λατινικά. Εξυπηρετούν κυρίως τον γραπτό λόγο αλλά με αυξανόμενους ρυθμούς

εισάγουν ειδικούς όρους και στον προφορικό λόγο. Η ιατρική, η ζωολογία, η

βοτανολογία, η θεολογία, τα μαθηματικά, η ανατομία, η αρχιτεκτονική είναι οι κύριες

κατηγορίες στις οποίες εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο από τα λατινικά. Εδώ

περιλαμβάνονται και πολλές λέξεις της ελληνικής που εισάγονται μέσω της

λατινικής. Επίσης εμφανίζονται αρκετά δάνεια από την γαλλική και άλλες

ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά και γλώσσες της ανατολής και των αποικιών (The

Cambridge History of the English Language vol.3 1999: 364-376).

Με την επανανακάλυψη των κλασσικών σπουδών αρκετές λέξεις έρχονται

κατευθείαν από την ελληνική. Ορισμένες έχουν μπει στο γενικό λεξιλόγιο αλλά οι

περισσότερες είναι τεχνικοί και επιστημονικοί όροι. Τα πεδία που επηρεάζονται

κυρίως είναι η θεολογία και η μυθολογία. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά

παραδείγματα (The Cambridge History of the English Language vol.3 1999: 371 και

Serjeantson 1968: 269-270):

1500-1599 (μέσω της λατινικής): alphabet, drama, dilemma, phrase,

catastrophe, crisis, arthritis, acme, hypothesis,

1600-1699: meteorology, program, coma, dogma, electric, euphemism, nous,

narcosis, psyche, typhus, cosmos,

1700- 1799: monotony, camera, aphrodisiac, anaesthesia, triptych

Page 33: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

33

1800- 1899: phase, pylon, acrobat, myth, agnistic, therm

Σε αυτά τα δάνεια βρίσκεται η πηγή των επιστημονικών όρων που

δημιουργούνται στην διεθνή επιστημονική ορολογία από ελληνικά λεξικά στοιχεία

μέχρι και σήμερα. Στην περίοδο μετά το 1700 ο κύριος τρόπος ανανέωσης του

λεξιλογίου γίνεται η παραγωγή και η σύνθεση λέξεων. Οι όροι αυτοί δημιουργούνται

προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες που προκύπτουν από την πρόοδο της

επιστήμης. Για παράδειγμα από το πρόθημα poly- (πολύ) δημιουργούνται οι

polyacoustic, polyscope, polynomial οι οποίες εμφανίζονται για πρώτη φορά στην

Δύση (The Cambridge History of the English Language vol.3 1999: 377-378 και 388-

391). Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν είναι ότι καθώς διαχέονται από γλώσσα σε

γλώσσα διατηρούν την ίδια σημασία και παραπλήσια μορφή (Χαραλαμπάκης 1999:

338-339). Από τον 19ο αιώνα και εξής που η παραγωγή τέτοιων όρων είναι πολύ

μεγάλη και οι όροι διαδίδονται γρήγορα σε ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα

είναι δύσκολο να εντοπιστεί η χώρα προέλευσης των λέξεων. Προκειμένου να

παρακαμφθεί αυτή η δυσκολία χρησιμοποιήθηκε το 1961 για πρώτη φορά από τους

συντάκτες του λεξικού Webster’s Third ο όρος Διεθνές Επιστημονικό Λεξιλόγιο

(International Scientific Vocabulary). (The Cambridge History of the English

Language vol.4 1998: 65 -66). Είναι οι λεγόμενοι διεθνισμοί.

Γιατί, όμως, χρησιμοποιούνται τα ελληνικά και λατινικά στην ονοματοποιΐα

επιστημονικών όρων, ακόμα και όταν υπάρχουν οι αντίστοιχες λέξεις στην

καθομιλουμένη; Σύμφωνα με τον Nybakken (1959: 10-15 και 26-28): α) Οι Έλληνες

έθεσαν τις βάσεις της επιστήμης και παρείχαν λέξεις για αρκετούς επιστημονικούς

κλάδους και έννοιες. β) Οι ρίζες που χρησιμοποιούνται από τις κλασσικές γλώσσες

έχουν συγκεκριμένο νόημα παγιωμένο στον χρόνο που δεν υπόκειται σε αλλαγές. γ)

Η συνθετική φύση των γλωσσών, ιδιαιτέρως των ελληνικών, επιτρέπει την

δημιουργία σύνθετων όρων σε μία μόνο λέξη π.χ. nephrolithotomy. Έτσι, η έννοια

περιγράφεται με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια χωρίς να έχει συναισθηματικές ή

άλλες συνυποδηλώσεις. δ) Υπήρξαν διεθνείς γλώσσες της επιστήμης για μεγάλο

διάστημα, ειδικά τα λατινικά, και είναι εύκολη η προσαρμογή των όρων σε πολλές

γλώσες με μικρές φωνολογικές και ορθογραφικές αλλάγες είτε λόγω συγγένειας

(λατινογενείς γλώσσες) είτε λόγω παράδοσης.

Page 34: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

34

Ο Nybakken στην μελέτη του Greek and Latin in Scientific Terminology (1959)

καταγράφει όλα τα ελληνικά λεξιλογικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται στην

επιστημονική ορολογία μέχρι εκείνο το διάστημα. Συγκεκριμένα1:

Προθήματα2: κυρίως προθέσεις και επιρρήματα (Nybakken 1959: 135-139)

αμφι- amphibious ανα- anabolism

αντι- antidote απο- apochromatic

αρχι- archigaster κατα- catabolism

δια- diathermy ενδο- endoderm

επι- epiglottis εξω- exogenic

ημι- hemialgia υπερ- hyperemic

μετα- metabolism παρα- paranephric

προ- prognosis συν- syndrome

Επιθήματα3 δηλώνουν κυρίως γραμματικές κατηγορίες: ρήμα, ουσιαστικό, επίθετο

(Nybakken 1959:139- 145).

ρήμα

-ιζω (-ize) cautirize

ουσιαστικά

1. –της / -τωρ / -τηρ / -ιστης, catheter, chiropractor, orthodontist

2. –σις osmosis

3. –σια anesthesia

4. –μα edema, mitoma

5. –ισμος strabismus

6. –ιον / -ιδιον / -αριον / ισκος bacterium, coccidium, hipparion, meniscus

επίθετα

1. –ικος narcotic

2. –ιτις bronchitis

3. –οιδης thyroid

Αριθμητικά (Nybakken 1959: 145-146)

1 Τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά και δεν καλύπτουν το σύνολο των στοιχείων. 2 Ελάχιστες σημασιολογικές μονάδες με λεξική σημασία που προτάσσονται του θέματος και χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό νέων λέξεων (Μπακάκου 2005: 34-35). 3 Ελάχιστες σημασιολογικές μονάδες με λεξική ή γραμματική σημασία που επιτάσσονται του θέματος και χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό νέων λέξεων (Μπακάκου 2005: 34-35).

Page 35: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

35

1 henogenesis 2 dyaster

3 triactinal 4 tetrameric

5 pentapetalous 6 hexacanth

7 heptagenous 8 octopetala

9 enneaphylla 10 decapod

11 hendecagon 12 dodecandrous

100 hecatomeric 1000 kilodyne

10.000 / άπειρα myriapod

Λεξιλόγιο: Στην μελέτη του (Nybakken 1959: 147- 223) αναφέρονται 885 ελληνικές

λέξεις οι οποίες αποτελούν την βάση για τον σχηματισμό άλλων λέξεων, από 5 μέχρι

και 50 η κάθε μία. Τονίζουμε ότι τα δεδομένα αφορούν μέχρι και το 1959.

αυτός autism automatic autopsy

βακτήριον antibacterial bacteriology bacteriostasis

χλωρός achloroblepsia chlorine chlorosis

δόσις antidote dose dosiology

εικών eikonogen iconantidyptic iconomania

γαστήρ gastritis gastroenterologist hypogastric

ήπαρ heparin hepatization hepatopathy

λευκός leukemia leukoderma leukopenia

μέλας cardiomelanosis melanin melanonychia

νεύρον dysneuria neurosis polyneuritis

όνομα anonomia myonymy onomatomania

σπόνδυλος spondyl spondylitis spondylosis

τάξις ataxia syntactic taxonomy

ξένος xenogamy xenogenesis xenoparasite

ζύμη enzyme hematozymosis zymolysis

Στην εργασία του Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα (1991) ο

Αρειστίδης Κωνσταντινίδης καταγράφει περίπου 45.000 λέξεις ελληνικής

προέλευσης σε λεξικά της αγγλικής, αριθμός που αποτελεί το 25% του συνόλου των

λημμάτων. Οι περισσότερες ανήκουν στο επιστημονικό λεξιλόγιο και συγκεκριμένα

στον ιατρικό κλάδο αλλά πολλές εμφανίζονται και στο καθημερινό λεξιλόγιο.

Σύμφωνα με τον Nybakke (1959: 24), το 1959 οι λέξεις ελληνικής προέλευσης

Page 36: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

36

αποτελούσαν το 7,2 % των δέκα χιλιάδων συχνότερων λέξεων, ποσοστό πολύ υψηλό.

Δυστυχώς, δεν έχουν βρεθεί πιο σύγχρονες μελέτες ώστε να γνωρίζουμε πώς έχει η

κατάσταση σήμερα όσον αφορά στο καθημερινό λεξιλόγιο, έστω όμως και αυτός ο

αριθμός είναι ενδεικτικός.

Συμπεράσματα

Στην παρούσα ανακοίνωση εξετάσαμε την πορεία της αγγλικής ανά τους

αιώνες και τις επιρροές που δέχθηκε από την ελληνική καθώς και από άλλες γλώσσες.

Διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν αρκετές λέξεις που προέρχονται άμεσα από τα ελληνικά

αλλά κυρίως έμμεσα μέσω των λατινικών και των γαλλικών. Επίσης, λόγω της αίγλης

που διατηρούν τα αρχαία ελληνικά, μαζί με τα λατινικά ως γλώσσες της επιστήμης,

εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ως βάση για την δημιουργία νέων όρων

κάνοντας ακόμα εντονότερο το ελληνικό στοιχείο όχι μόνο στην αγγλική αλλά και σε

άλλες γλώσσες. Βασικοί άξονες της ανακοίνωσης υπήρξαν οι έννοιες της γλωσσικής

αλλαγής και του δανεισμού, δύο διαδικασίες φυσικές και αναπόφευκτες σε όλες τις

γλώσσες οι οποίες αντικατοπτρίζουν την εξέλιξη του κόσμου και την φύση των

επαφών μεταξύ των λαών.

Page 37: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

37

Βιβλιογραφία

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. 1994. Νεολογικός Δανεισμός της Νεοελληνικής. Άμεσα

δάνεια από τη Γαλλική και Αγγλοαμερικανική. Μορφοφωνολογική Ανάλυση.

Θεσσαλονίκη.

Baugh A. C., & T. Cable, 2002. A History of the English Language. London:

Routledge.

Κωνσταντινίδης, Α. 1991. Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα. Θεσσαλονίκη.

Mackridge, P. 1995. Η ελληνική και οι ευρωπαϊκές γλώσσες. Στο Η Ελληνική

Γλώσσα. Αθήνα: Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και

Θρησκευμάτων, 55-57.

Μπακάκου-Ορφανού, Α. 2005. Η λέξη της Νέας Ελληνικής στο γλωσσικό σύστημα και

στο κείμενο. Αθήνα: Περιοδικό Παρουσία, παράρτημα αρ. 65.

Nybakken, O. 1959. Greek and Latin in Scientific Terminology. Iowa: The Iowa State

University Press.

Πετρούνιας, Ε. 1996. Γλωσσικές σχέσεις Ελλάδας και Δύσης. Στο Η Ελληνική

Γλώσσα. Αθήνα: Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και

Θρησκευμάτων, 37-40.

Serjeantson, Μ. S. 1968. A History of Foreign Words in English. London: Routledge

& K. Paul.

The Cambridge History of the English Language 1992, Cambridge: Cambridge

University Press vol.2

The Cambridge History of the English Language 1999, Cambridge: Cambridge

University Press vol. 3

The Cambridge History of the English Language 1998, Cambridge: Cambridge

University Press vol. 4

Χαραλαμπάκης, Χ. 1999 (2001 επανεκτύπωση). Νεοελληνικός λόγος : μελέτες για τη

γλώσσα τη λογοτεχνία και το ύφος. Αθήνα: Κ. Τσιβεριώτης.

Page 38: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

38

Οι αιώνιες λέξεις και η διδασκαλία της νέας ελληνικής

Stoyna Poromanska New Bulgarian University Sofia

The Greek Language is inseparably joined to the world culture. Today, the

roots of the Old Greek words are inexhaustible source of creating new terms or

compound parts of new scientific branches’ names: κυβερνητική, οικολογία,

σημειωτική. Referring to the term σημειωτική /semiotics/, it would be useful a lot of

other Common Linguistics terms to be mentioned, like: φωνητική, φωνολογία,

μορφολογία, σύνταξη, λεξικολογία, as well as the more specialized: φώνημα,

μόρφημα, σύνταγμα, etc. We can also add almost all medical terminology and most of

the Greek-Latin terms.

The first lesson in the “Modern Greek for Beginners” Textbook, which is

used in the Modern Greek Language teaching in the Bulgarian universities, begins

with such words that are preserved during the centuries, like: η ακαδημία, η αγωνία, ο

άνθρωπος, η γεωγραφία, γραμματική, η εικόνα, etc. Some of these words are very

useful for practicing pronunciation, for example: ο άνθρωπος, το δράμα, ο κατάλογος,

η φιλολογία.

The usage of these eternal words in teaching Modern Greek language could

help the students to step on something familiar, and not to sink into the immense

abyss of the Greek Language.

Η ελληνική γλώσσα (ΕΓ) είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον παγκόσμιο

πολιτισμό, όπου και σήμερα αποτελεί μια δεξαμενή ριζών και συστατικών λέξεων,

όρων και κατονομασιών νέων επιστημονικών κλάδων και επιστημών όπως π.χ.

κυβερνητική, οικολογία, σημειωτική κ.ά. Αναφερόμενοι στην σημειωτική θα ήταν

χρήσιμο να θυμηθούμε το πλήθος όρων στο χώρο της γενικής γλωσσολογίας, π.χ.

φωνητική, φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξικολογία, καθώς και των πιο

εξειδικευμένων όπως φώνημα, μόρφημα, σύνταγμα κ.ά. Δεν είναι περιττό να

αναφερθούμε στην ορολογία της ιατρικής, όπου οι περισσότεροι όροι είναι ελληνικής

ή εληνο-λατινικής προέλευσης. Έχω στη διάθεσή μου ένα θαυμάσιο λεξικό

(Ελληνοβουλγαρικό και βουλγαροελληνικό λεξικό των ιατρικών όρων, Πέντσιο

Πένωφ, Σόφια), το οποίο καλύπτει σε γενικές γραμμές τις ελλείψεις των υπόλοιπων

λεξικών όσον αφορά στην επιστημονική ορολογία, στην περίπτωσή μας στην ιατρική

ορολογία. Στο λεξικό αυτό θα βρούμε όρους που χρησιμοποιούνται καθημερινά στη

Page 39: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

39

βουλγαρική ιατρική ορολογία, π.χ. η αιματολογία, εγκεφαλικός, γυναικολόγος, ο

καρδιολόγος, η ταχυκαρδία, ο ψυχίατρος, ο παιδίατρος, , η γενετική κ.α.

Όπως υπογραμμίζει η Άννα Αναστασιάδη - Συμεωνίδη4 ο «δανεισμός είναι

από τους βασικούς τρόπους ανανέωσης μιας γλώσσας». Τα δάνεια στοιχεία ως μέρος

του λεξιλογίου κάθε καλλιεργημένης γλώσσας, ο αριθμός των οποίων μεγαλώνει

αλματωδώς λόγω των κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων της εποχής μας ολοένα και

περισσότερο προσελκύουν το ενδιαφέρον των μελετητών με την ποικιλία των

τρόπων εισχώρησης, αφομοίωσης και πολιτογράφησής τους στις γλώσσες - δέκτες

καθώς και με τις σημασιολογικές τους διακυμάνσεις. Ιδιαίτερη σημασία

προσλαμβάνει το θέμα των δανείων ιδιαίτερα όταν ανήκουν στο επίκαιρο λεξιλόγιο.

Ανάμεσα στα δάνεια στοιχεία σ’ όλες τις σύγχρονες γλώσσες ανήκουν και «οι

αιώνιες λέξεις» με ελληνικές ρίζες, τόσο αγαπητές για κάθε σύγχρονο άνθρωπο. Ο

αγώνας για τη «δημοκρατία», οι προσπάθειες των επιστημόνων για

«ανθρωποκεντρισμό» στις έρευνες, το περιβάλλον και οι «οικολογικές οργανώσεις»

στον κόσμο με τις προσπάθειές τους για την ισορροπία στη «φύση» και τόσες άλλες

δεν είναι μόνο απλά λεξιλογικά στοιχεία μιας ή άλλης γλώσσας. Είναι και το πνεύμα,

το οποίο μεταφέρουν με τις έννοιες, τις ιδέες που ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο. Οι

λέξεις αυτές είναι συνυφασμένες με τις ανθρώπινες σχέσεις μέσω του

πανανθρώπινου φαινομένου γλώσσας, μέσω του διαλόγου σε παγκόσμια κλίμακα.

Είναι οι λέξεις μιας γλώσσας, η ρίζα της οποίας κατά την καταπληκτική φράση του

Γιάννη Ρίτσου «σκοντάφτει στα μάρμαρα».

Είναι αδύνατο να αρνηθούμε το δικαίωμα ύπαρξης των δανεισμένων λέξεων

σε μια γλώσσα - δέκτη. Κανείς δεν επιβάλλει το δανεισμό μιας ή άλλης λέξης, στις

γλωσσικές επαφές δεν υπάρχει βία. Η ξένη λέξη μπαίνει με την έννοια ή πολύ συχνά

με το προϊόν που είναι της μόδας ή επιβάλλεται από τις ανάγκες της

καθημερινότητας. Η ονομασία μένει εάν είναι αναγκαίο το προϊόν ή αποβάλλεται εάν

το προϊόν αποσύρεται από τη καθημερινή χρήση. Ένα πολύ συχνό φαινόμενο στη

Βουλγαρία ήταν τα Internetclub, τα οποία εξαφανίστηκαν από τους δρόμους στις

πόλεις μετά από την είσοδο των υπολογιστών σχεδόν σε κάθε οικογένεια των πόλεων

και έμειναν σε ορισμένα μόνο χωριά. Εξαφανίστηκαν επειδή δεν προσαρμόστηκαν

στις νέες συνθήκες, δεν μετατράπηκαν π.χ. σε Internetcafe, όπως έγινε στην Ελλάδα.

Η γλώσσα όπως βλέπουμε ακολουθεί την κοινωνική ανάπτυξη.

Ο δανεισμός φυσικά δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Όσον αφορά την

ελληνική γλώσσα το φαινόμενο αυτό συνδέεται με την εποχή του Μεγάλου 4 Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Α., Νεοελληνικός δανεισμός, Θεσσαλονίκη, 1994, σελ. 13

Page 40: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

40

Αλεξάνδρου, όταν η γλώσσα μπαίνει σε επαφή με τις γλώσσες των υποταγμένων

λαών, στις οποίες ασκεί την επίδρασή της και φυσικά παίρνει στοιχεία από αυτές.

Είναι παρόμοια η περίπτωση των σχέσεων της ΕΓ με τις γλώσσες των λαών των

Βαλκανίων. Είναι ενδιαφέρουσα η άποψη του Ανδριώτη5 ότι η ελληνική γλώσσα

ήταν σε χρήση από τους λαούς της Βαλκανικής Χερσονήσου πολύ πριν να

εγκατασταθούν στην περιοχή οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι. Οι ελληνικές αποικίες στη

Μαύρη θάλασσα (Απολλωνία, Σωζόπολη, Αγχίαλος, Οδησσός, Μεσημβρία) ήταν οι

πύλες εισόδου πολυάριθμων ελληνικών λεξικών και πολιτιστικών στοιχείων στη ζωή

και στις γλώσσες των φυλών που κατοικούσαν εδώ. Η Μ. Philippova - Bairova6

επαναλαμβάνει την άποψη του Ανδρειώτη ότι «…πριν από την κάθοδο των Σλάβων

κάτω από το Δούναβη οι Σλάβοι είχαν επαφές με την ελληνική γλώσσα και πολιτισμό

και από τότε μερικές ελληνικές λέξεις για έννοιες που δεν υπήρχαν στους Σλάβους

πέρασαν στη γλώσσα τους. Αργότερα όταν ιδρύεται το βουλγαρικό κράτος οι επαφές

με το Βυζάντιο δεν διακόπτονται. Από εκεί ερχόταν ο πιο εκλεπτυσμένος πολιτισμός.

Εκτός από αυτό το νεοϊδρυθέν βουλγαρικό κράτος καθιερώνει ως επίσημη γραπτή

γλώσσα την ελληνική, στην οποία γράφτηκαν όπως είναι πολύ καλά γνωστό οι

πρωτοβουλγαρικές επιγραφές του 8ου και του 9ου αι». Με την ίδρυση του πρώτου

βουλγαρικού κράτους η ελληνική γλώσσα καθιερώνεται ως γλώσσα της αυλής. Σ’

όλη την περίοδο του Μεσαίωνα η μορφωμένη αριστοκρατία ήξερε καλά την ελληνική

– την ομιλούμενη και την γραπτή, υποστηρίζει ο γνωστός Βούλγαρος ιστορικός

Gjuzelev7 στο άρθρο του για τις αλληλεπιδράσεις, τις οποίες εύστοχα παρομοιάζει

με διάλογο. Οι πρώτοι ηγεμόνες της Βουλγαρίας (χάνοι και τσάροι) καθώς και οι πιο

γνωστοί λόγιοι και εκπρόσωποι του κλήρου ήταν γνώστες της ελληνικής γλώσσας. Η

μεσαιωνική βουλγαρική γραμματεία συνδέεται με την εκκλησία με ελάχιστα

κοσμικά στοιχεία και σε μεγάλο βαθμό αποτελείται από μεταφράσεις ή αντίγραφα.

Βέβαια οι λόγιοι της αυλής με χαρακτηριστικό τρόπο, υπογραμμίζει ο γνωστός

ιστορικός στο ως άνω άρθρο του, προσάρμοζαν τα πρωτότυπα έργα στην

πνευματικότητα των Βουλγάρων.

Η ελληνική γλώσσα κατά την αιώνια εξέλιξή της επηρέασε όλες τις

καλλιεργημένες γλώσσες συμπεριλαμβανομένων και των γλωσσών των βαλκανικών

λαών. Μέσω των λατινογενών γλωσσών κατά την Αναγέννηση μπήκαν στις

5 Ανδρειώτης, Ν., Τα ελληνικά στοιχεία της βουλγαρικής γλώσσης, Αρχείο του θρακικού θησαυρού, εν Αθήναις, 1952, σελ. 3 6 Philippova – Bairova, M., Gratzki zaemki v savremennia balgarski ezik, Sofia, 1969, S. 11 7 Gjuzelev, V. Vizantiisko-balgarskiat dialog v oblastta na kulturata, In: Spisanie na BAN, CXIX, 5 (2006)

Page 41: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

41

βαλκανικές γλώσσες λέξεις ελληνικής προέλευσης, θα τις ονόμαζα «αιώνιες λέξεις»

αρχαίας ελληνικής καταγωγής του λεγόμενου πολιτισμικού ή διεθνούς λεξιλογίου.

Όσον αφορά στα Βαλκάνια από την ίδρυση των πρώτων ελληνικών αποικιών

στο σημερινό βαλκανικό χώρο μέχρι σήμερα, όταν οι ελληνικές επιχειρήσεις

στελεχώνονται με τους καλύτερους αποφοίτους των ΝΕ Τμημάτων των

πανεπιστημίων, η ΕΓ έχει αδιάκοπη παρουσία. Με τη μακρινή αυτή εποχή

συνδέονται τα πολυάριθμα αρχαία λεξικά στοιχειά στις υπάρχουσες ακόμη και

σήμερα νεοελληνικές διαλέκτους που διατηρήθηκαν διασχίζοντας τους αιώνες. Δεν

είναι περιττό να αναφερθεί μια σκέψη της γνωστής Βουλγάρας λογοτέχνιδας Vera

Moutafchieva ότι η Βουλγαρία είναι μετάφραση του Βυζαντίου, ή το έργο του

Ρουμάνου επιστήμονα Nikolae Iorga «Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο»,τον

εκχριστανισμό των Βαλκανίων και την ελληνική επίδραση κατά την Αναγέννηση

κτλ.

Οι ελληνικές λέξεις εισχωρούν στη βουλγαρική γλώσσα με δύο τρόπους –

μέσω των κειμένων των ευαγγελίων με τον εκχρισιανισμό και χάρη στις επαφές

στην ομιλούμενη γλώσσα στις παραμεθόριες περιοχές.

Στην Εθνική βιβλιοθήκη της Σόφιας σώζονται βοηθήματα εκμάθησης της

ελληνικής γλώσσας (γραμματικές, εγχειρίδια, μέθοδοι, διάλογοι και λεξικά), τα

οποία συντάχτηκαν από Βουλγάρους και αποτελούν απόδειξη ότι για τα ελληνικά

στη Βουλγαρία υπήρχε πάντα σοβαρό και σταθερό ενδιαφέρον και ιδιαίτερα την

εποχή της Αναγέννησης.

Αρκετοί Βούλγαροι μελετητές έχουν ασχοληθεί με την εποχή εκείνη και την

ελληνική επίδραση στη διαμόρφωση της βουλγαρικής διανόησης όπως ο Iv.

Shishmanov, Hr. Gandev, Ν. Danova κ.ά. Μ’ αυτό το θέμα ασχολήθηκε εκτενώς και

ο B. Vounchev στην ανακοίνωσή του στο Πρώτο Συνέδριο των νεοελληνιστών8,

στην οποία επισημαίνεται ότι «..η ελληνική γλώσσα ωμιλείτο ευρέως σ’ όλη τη

Μεσόγειο (λόγω των πολυάριθμων ελληνικών παροικιών λειτουργούσε σαν lingua

franca), οπότε η γνώση της ήταν απαραίτητη για τη συνεννόησή τους (γίνεται λόγος

για τους βούλγαρους εμπόρους-σημ. δική μου) με τους εμπορικούς συνεταίρους

τους». Τα ελληνικά σχολεία προσέλκυαν εκτός από τους ελληνόφωνους και

αρκετούς Βουλγάρους με τα μοντέρνα προγράμματά τους και τις κοσμικές γνώσεις

8 Vounchev, B., Η ελληνική γλώσσα στη Βουλγαρία στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Στο: Πρώτο Συνέδριο των Νεοελληνιστών των Βαλκανίων θέμα: «Η ΝΕ γλώσσα στα Βαλκάνια – προβλήματα διδασκαλίας, μελέτες και προοπτικές», Σόφια, 8 – 10 Νοεμβρίου 2001. Εκδ. Ροβίτα, Β. Τιρνοβο, 2003, σ. 195 - 204

Page 42: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

42

που προσέφεραν. Ο γνωστός βούλγαρος ιστορικός V. Tonev9, υπογραμμίζοντας το

αξιοζήλευτο επίπεδο των ελληνικών σχολείων στα παράλια της Μαύρης θάλασσας

και της διδασκαλίας σ’ αυτά, τονίζει ότι το ελληνικό σχολείο π.χ. στην Αγχίαλο,

σήμερα Πομόριε, όπου το 1790 – 1795 ακόμη ιδρύθηκε γενικό σχολείο, έπαιζε

πρωταγωνιστικό ρόλο. Συμμεριζόμαστε την άποψη του B. Vounchev στην ως άνω

ανακοίνωση ότι «Μ’ αυτό τον τρόπο για δεύτερη φορά μετά τον εκχριστιανισμό

των Βουλγάρων τον 9ο αιώνα ο ελληνικός πολιτισμός μεσολαβεί, μεταφέροντας μια

νέα κοσμοθεωρία και νέες πολιτιστικές αξίες στο βουλγαρικό πνευματικό χώρο».

Αρκετοί Βούλγαροι λόγιοι της εποχής εκείνης ήταν απόφοιτοι ελληνικών σχολείων

και γνώστες της ελληνικής γλώσσας ανάμεσά τους και ο Εμμανουήλ Βασκίδοβιτς, ο

οποίος πήρε τη μόρφωσή του στη Χίο και επιστρέφοντας ίδρυσε στην παραδουνάβια

πόλη Σβιστόβ το πρώτο ελληνοσλαβικό σχολείο το 1812, στο οποίο δώρισε τη

βιβλιοθήκη του με 800 βιβλία – σημαντικό αριθμό για την εποχή, τα περισσότερα

στα ελληνικά και μ’ αυτό τον τρόπο έδωσε το παράδειγμα των σχολικών

βιβλιοθηκών.

Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο κλασικό λύκειο άρχισε τη λειτουργία του το

1879, ένα μόνο χρόνο μετά την απελευθέρωση. Οι πρώτοι καθηγητές της κλασικής

φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας (1921) είναι απόφοιτοι του λυκείου αυτού.

Ο Alexandar Balabanov, ο Dhmhtar Dechev, ο Veselin Beshevliev, ο Vladimir

Georgiev είναι από τους πρώτους διακεκριμένους βούλγαρους επιστήμονες που

έθεσαν τα θεμέλια της πανεπιστημιακής κλασικής εκπαίδευσης στη Βουλγαρία και

παρότρυναν το ενδιαφέρον και για τη σύγχρονη Ελλάδα. Γνώστης της ΝΕ ο Veselin

Beshevliev χαιρέτισε την έκδοση του Συντακτικού του Αχ. Τζαρτζάνου με ειδικό

άρθρο σε φιλολογικό περιοδικό της εποχής εκείνης, καθώς και την έκδοση της

Γραμματικής των βορείων ιδιωμάτων της Νέας Ελληνικής γλώσσας του Α. Α.

Παπαδοπούλου και υπογραμμίζει το όφελος της Γραμματικής αυτής για την γενική

γλωσσολογία. Τα ελληνικά ιδιώματα στη Βουλγαρία για τον Bechevliev είναι στην

ουσία ελληνικοί γλωσσικοί θύλακοι σε βουλγαρικό γλωσσικό περιβάλλον και ότι η

ελληνική γλώσσα, η οποία μιλιόταν στη Βουλγαρία και την εποχή των Φαναριωτών

και νωρίτερα ανήκει στα βόρεια ελληνικά ιδιώματα. Ο μεγάλος αυτός Βούλγαρος

γλωσσολόγος εκφράζει την άποψη ότι πρέπει να ερευνηθούν τα ελληνικά ιδιώματα

στη Βουλγαρία, έχοντας υπόψη το ιδίωμα της Στενημάχου, όσο υπάρχουν ακόμη,

επειδή κατά τη γνώμη του η επιρροή της ελληνικής πάνω στη βουλγαρική γλώσσα

πραγματοποιήθηκε μέσω των ιδιωμάτων αυτών. Πραγματικά υπάρχουν πάρα πολλές 9 Tonev, V., Balgarskoto Chernomorie prez Vazrajdaneto, Sofia, 1996, s. 158-167

Page 43: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

43

λέξεις που μπήκαν στην ομιλούμενη γλώσσα χάρη στις επαφές των ομιλητών της

βουλγαρικής και της ελληνικής λόγω της γειτνίασης τους. Σε ορισμένα χωριά π.χ.

της νοτιοδυτικής Βουλγαρίας είναι γνωστό το ελληνικό ουσιαστικό στρέμμα ( με την

έννοια του ρήματος σκάβω χωράφι με τσάπα)10 ή τα γνωστά ρήματα στη βουλγαρική

γλώσσα (ΒΓ) ελληνικής προέλευσης vapzvam (από το θέμα του αορίστου του

ρήματος βάφω και με τη βουλγαρική παραγωγική κατάληξη στα ρήματα -vam),

ftasvam (από το ανάλογο θέμα του ρήματος φτάνω και την ίδια κατάληξη στα

ρήματα -vam), harisvam (από το ανάλογο θέμα του ρήματος χαρίζω) κλπ. Θα

μπορούσαμε να συμφωνήσουμε με την άποψη της Popova11 ότι οι ιστορικές και οι

πνευματικές σχέσεις μεταξύ των Βουλγάρων και των Ελλήνων έχουν ερευνηθεί

αρκετά ενώ η γλωσσική πλευρά της βουλγαρο-ελληνικής συνύπαρξης δεν έχει το

ίδιο βάρος εκτός από μεμονωμένα άρθρα. Ως ολοκληρωμένη έρευνα αξίζει να

αναφερθεί το έργο της Filipova – Bairova «Grazki zaemki v savremennia balgarski

ezik» (Sofia, 1969), όπως ήδη αναφέρθηκε, και του Τζιτζιλή Fonetichni osobenosti

na graqzkite zaemki v balgarskia ezik. Γίνεται προσπάθεια το αξιόλογο έργο της

Filipova – Bairova να μεταφραστεί στα ελληνικά.

Χάρη στις προσπάθειες των Βουλγάρων λογίων κατά την Αναγέννηση, σχεδόν

όλοι με ελληνική μόρφωση, διαμορφώνεται η γραμματική ορολογία της ΒΓ, π.χ.

sashtestvitelno –ουσιαστικό (sashtnost=ουσία), prilagatelno - επίθετο, chislitelno -

αριθμητικό, mestoimenie - αντωνυμία, prichastie - μετοχή και ούτω καθεξής, όροι, οι

οποίοι είναι μεταφραστικά δάνεια από την ΕΓ χάρη στην καλή γνώση της ΕΓ εκ

μέρους των Βουλγάρων συντακτών των τότε εγχειριδίων για τα πρώτα βουλγαρικά

σχολεία.

Έγινε ήδη λόγος για τον εκχριστιανισμό και τις πολλαπλές πλευρές

αλληλεπίδρασης. Σύντομα θα μπορούσαμε να θίξουμε τα κύρια ονόματα και τις

παραλλαγές τους που επιβλήθηκαν μέσω των ονομάτων των αγίων, μέσω των

ευαγγελικών κειμένων, π.χ Κωνσταντίνος – Κώστας(στη ΒΓ Κωνσταντιν), Ευάγγελος

– Βαγγέλης (στη ΒΓ Βαγγελ), Παναγιώτης-Πάνος, Νικόλαος-Κόλιο - Νικολίνα, Χρίστος

– Χριστίνα, Δημήτριος – Δημήτρης - Δήμητρα, Γεώργιος, Ιωάννης – Γιάννης – Γιάννα

κ.α. .

Σήμερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι επαφές γίνονται όλο και πιο

εντατικές, η ποικιλία των τρόπων επικοινωνίας είναι απεριόριστη και η εισχώρηση

10 Deikova, Hr. Kam vaprosa za grazkite zaemki v balgarskia ezik-proizhod na niakolko dialektni dumi, In: Sapostavitelno ezikoznanie 2/2001, S.118-120 11 Popova,A. Po povod na balgaro-grazkite esikovi priliki In: Sapostavitelno ezikoznanie, 5/1987, S 23-26

Page 44: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

44

ξένων λεξικών στοιχείων είναι ανεμπόδιστη. Στο κέντρο της Σόφιας βλέπουμε

επιγραφές «Εμπορική τράπεζα» στο υποκατάστημα της ομώνυμης τράπεζας ή

«Εθνική τράπεζα Ελλάδας» όπου η περίπτωση είναι παρόμοια. Με την πάροδο του

χρόνου οι πελάτες μαθαίνουν την ονομασία και τη σημασία. Είναι περιττό να

αναφέρουμε την ALPHA BANK, η οποία έχει πάνω από 140 υποκαταστήματα σ’ όλη

τη Βουλγαρία. Είναι λογικό στις τράπεζες αυτές οι βούλγαροι υπάλληλοι να έχουν

κάποιες γνώσεις της ΕΓ για να μπορούν να επικοινωνούν με το διοικητικό

προσωπικό.

Δεν πρέπει να υποτιμάται και η καθημερινή χρήση ελληνικών προϊόντων με

τις ονομασίες τους που αναγράφονται στις συσκευασίες, καθώς και τους χιλιάδες

βουλγάρους τουρίστες που κάθε χρόνο επισκέπτονται την Ελλάδα με τους ελληνο-

βουλγαρικούς διαλόγους στα χέρια.

Αρκετά δάνεια στοιχεία εισχωρούν όμως μέσω μιας τρίτης γλώσσας.

Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση των λέξεων θάλασσα και φανάρι, οι οποίες στη

βουλγαρική ακούγονται ως talaz με την έννοια «κύμα» και fener με σημασία, την

οποία έχει και στην ελληνική, αλλά δείχνει και το Πατριαρχείο την εποχή της

Τουρκοκρατίας λόγω της ονομασίας της τοποθεσίας του Πατριαρχείου.

Σημασιολογική αλλαγή παρατηρούμε στη λέξη θάλασσα – talaz, η οποία

χρησιμοποιείται και από αξιόλογους Βουλγάρους ποιητές και εντάσσεται σ’ όλα τα

λεξικά της βουλγαρικής γλώσσας. Στην τουρκική γλώσσα η σημασία της θάλασσας

εκφράζεται με τη λέξη deniz. Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι στην περίπτωση αυτή η

ελληνική λέξη «θάλασσα» χάνει την κατάληξη –α και παίρνει την κατάληξη –z από

το τουρκικό ουσιαστικό. Παρόμοια ηχηροποίηση υπάρχει και σε άλλες ελληνικές

λέξεις στην τουρκική π.χ. ώμος - omuz κεράσι – keraz.

Υπάρχουν επίσης αρκετές πραγματικότητες και στοιχεία πολιτισμού, τα οποία

δεν μπορούν εύκολα να αποδοθούν με τα εκφραστικά μέσα μιας ξένης γλώσσας,

ούτε μπορεί ένας ξένος να αισθανθεί όλο το περιεχόμενο της έννοιας λόγω του

πολιτιστικού-κοινωνικού συγκείμενου, από το οποίο πηγάζει η σημασία. Δύσκολα π.

χ. ένας αλλόγλωσσος μη Έλληνας μπορεί να αντιληφθεί την έννοια της λέξης

«νοσταλγία» ως πόθος για την πατρίδα, η οποία αποδίδεται στο λεξικό των ξένων

λέξεων της Βουλγαρικής Ακαδημίας των Επιστημών μόνο ως nostalgia με την

ερμηνεία ως «πόνος για την πατρίδα» και όχι ως «συναίσθημα έντονου πόθου και

λαχτάρας για επιστροφή στην πατρική γη» (Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ.

Μπαμπινιώτη, Αθήνα, 2002). Η γερμανική λέξη Heimweh μαζί με τη λέξη

Page 45: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

45

Sehnsucht είναι πιο κοντά στην σημασία της ελληνικής λέξης «νοσταλγία» όπως

ερμηνεύεται στο Ελληνο-γερμανικό Λεξικό της Langenscheidts.

Παρόμοιες συγκρίσεις ωφελούν πολύ τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας

και εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο των φοιτητών. Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας

στη Βουλγαρία και όπως καταλαβαίνουμε και στις γειτονική Σερβία και Ρουμανία

προκαλεί αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον, το οποίο πρέπει να τροφοδοτείται και με τα

ανάλογα εγχειρίδια. Ιδού γιατί χαιρετίζουμε τη σύνταξη της μεθόδου Γνωρίζεις ήδη

ελληνικά, η οποία θα είναι πολύτιμο βοήθημα στις αίθουσες διδασκαλίας.

Όσον αφορά στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας θα θέλαμε να

υπογραμμίσουμε την ανάγκη καλών εγχειριδίων και ένταξης στις μεθόδους

διδασκαλίας και των «αιώνιων λέξεων», όπως αναφέρθηκαν ήδη, που είναι γνωστές

στους διδασκόμενους για να εξοικειωθούν πιο γρήγορα με το εκπαιδευτικό υλικό.

Είναι πιο εύκολο να πατήσει ο φοιτητής σε κάτι γνωστό για να μη μπει ξαφνικά στα

άδυτα της ελληνικής γλωσσάς.

Στη μέθοδο, η οποία χρησιμοποιείται στα πέντε πανεπιστήμια της

Βουλγαρίας, όπου διδάσκονται τα ΝΕ12, το πρώτο μάθημα αρχίζει ακριβώς με τις

λέξεις αυτές: η ακαδημία, η αγωνία, ο άνθρωπος – η ανθρωπολογία, η γεωγραφία, η

γραμματική, το δράμα, η εικόνα, εγωισμός, η ζωή, η ζάχαρη, η ζωολογία, η ηγεμονία,

το θέατρο, ο θρόνος, το θέμα, η θεωρία, το θερμόμετρο, η ιστορία, η ιχθυολογία, ο

ωκεανός, κ.ά. Μερικές από τις λέξεις αυτές είναι πολύ κατάλληλες και για την

εξάσκηση στην προφορά των δύσκολων φθόγγων στα πρώτα κιόλας μαθήματα, π.χ. ο

άνθρωπος, το δράμα, το θέατρο, ο κατάλογος, η γραμματική, η φιλολογία.

Φυσικά εδώ γίνεται λόγος για διδασκαλία εκ μέρους καλά καταρτισμένου

καθηγητή, ο οποίος να είναι σε θέση να εξηγήσει και τις σημασιολογικές διαφορές, η

οποίες εμφανίζονται στα δάνεια στοιχεία κατά τον μακρύ δρόμο της μετάβασης τους

από τη γλώσσα – πηγή στην γλώσσα – δέκτη και κατά την αφομοίωση τους στη

συγκεκριμένη γλώσσα. Στη ΒΓ π.χ. η ελληνική λέξη δημοκρατία μεταφράζεται και ως

δημοκρατία με την έννοια του πολιτικού καθεστώτος και ως republic στις

επίσημες σύνθετες ονομασίες κρατών, π.χ. Κυπριακή Δημοκρατία, Πρεσβεία της

Ελληνικής Δημοκρατίας.

Με την έννοια αυτή θα ήταν πολύ χρήσιμο να δοθεί έμφαση στη

σημασιολογική πλευρά κατά τη διδασκαλία των δάνειων στοιχείων όπως

υπογραμμίστηκε ήδη – η λέξη που ταξιδεύει κατά τον μακρύ δρόμο της αλλάζει και

παίρνει διάφορες σημασιολογικές αποχρώσεις. Αυτό βέβαια δεν αλλάζει τη 12 Poromanska, St., Τα ΝΕ για αρχάριους, Εκδ. Rovita, V. Tarnovo, 2002

Page 46: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

46

σημαντική θέση, την οποία πρέπει να έχουν οι παγκοσμίως γνωστές ελληνικές ρίζες

στο μάθημα της νέας ελληνικής γλώσσας ως σίγουρο σκαλοπάτι στην απόκτηση των

εκτεταμένων γνώσεων για την Ελλάδα – αρχαία, μεσαιωνική και νέα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Α., Νεοελληνικός δανεισμός, Θεσσαλονίκη, 1994

Ανδρειώτης, Ν., Τα ελληνικά στοιχεία της βουλγαρικής γλώσσης, Αρχείο του

θρακικού

θησαυρού, εν Αθήναις, 1952

Μπαμπινιώτης, Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, 2002

Gjuzelev, V. Vizantiisko-balgarskiat dialog v oblastta na kulturata, In: Spisanie na BAN, CXIX, 5 (2006) Deikova, Hr. Kam vaprosa za grazkite zaemki v balgarskia ezik-proizhod na

niakolko dialektni dumi, In: Sapostavitelno ezikoznanie 2/2001

Philippova – Bairova, M., Gratzki zaemki v savremennia balgarski ezik, Sofia, 1969

Popova,A. Po povod na balgaro-grazkite esikovi priliki In: Sapostavitelno

ezikoznanie

Poromanska, St., Τα ΝΕ για αρχάριους, Εκδ. Rovita, V. Tarnovo, 2002

Tonev, V., Balgarskoto Chernomorie prez Vazrajdaneto, Sofia, 1996

Vounchev, B., Η ελληνική γλώσσα στη Βουλγαρία στους τελευταίους αιώνες της

Τουρκοκρατίας. Στο: Πρώτο Συνέδριο των Νεοελληνιστών των Βαλκανίων

θέμα: «Η ΝΕ γλώσσα στα Βαλκάνια – προβλήματα διδασκαλίας, μελέτες και

προοπτικές», Σόφια, 8 – 10 Νοεμβρίου 2001. Εκδ. Ροβίτα, Β. Τιρνοβο, 2003

Page 47: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

47

Page 48: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

48

Οι ελληνικές λέξεις στην ισπανική γλώσσα. Μια μακρά ιστορία Alicia Morales Ortiz University of Murcia

Εισαγωγή

H γλώσσα μας αναπτύχθηκε από την δημώδη λατινική και κατά την διάρκεια

της ιστορίας της πλούτισε, όπως όλες οι γλώσσες, με τις συνεισφορές άλλων

γλωσσών. Η ισπανική γλώσσα δημιουργήθηκε στη μεσαιωνική Castilla, με επιρροές

της βασκικής και της κελτιβερικής. Τα παλαιότερα ισπανικά κείμενα είναι οι

Cartularios de Valpuesta (δέκατο αιώνα) και οι Glosas Emilianenses (τέλος του

δέκατου αιώνα ή αρχές του ενδεκάτου αιώνα). Η ισπανική γλώσσα εκτείνεται στην

χερσόνησο με την Reconquistan (η διαδικασία κατά την οποία οι χριστιανοί

αποβάλλουν τους μουσουλμάνους και κατακτούν τη ιβηρική χερσόνησο). Το 1492

(το χίλια τετρακόσια ενενήντα δύο) Antonio de Nebrija εκδίδει την Grammatica του,

η πρώτη γραμματική της ισπανικής και επίσης η πρώτη μιας νεολατινικής γλώσσας

στην Ευρώπη. Με την κατάκτηση και αποικισμό της Αμερικής, η ισπανική γλώσσα

μεταφέρθηκε στην Νότια Αμερική.

Tο βασικό ισπανικό λεξιλόγιο είναι λατινικής προέλευσης. Υπάρχουν όμως

λέξεις που κατάγονται από τις προ-ρωμαϊκές γλώσσες (κελτιβερική και βασκική),

από την ελληνική, από την γλώσσα των visigodos (γερμανισμοί ή λέξεις που πέρασαν

στα ισπανικά στον πέμπτο αιώνα, με την εισβολή αυτού του λαού), από την αραβική

(κατά την διάρκεια της αραβικής κατάκτησης), από άλλες δυτικές ευρωπαϊκές

γλώσσες και από τις ντόπιες γλώσσες της Νότιας Αμερικής (μετά την κατάκτηση

Αμερικής το 1492, χίλια εννιακόσια σαράντα δύο).

Γλώσσες από τις οποίες προέρχεται το ισπανικό λεξιλόγιο:

1.Λατινική (70-80%) 2.Ελληνική 3.Αραβική 4.Εβραϊκή 5.Δυτικές Γλώσσες: γαλλική, ιταλική, αγγλική 6.Ντόπιες Γλώσσες της Ν. Αμερικής

Page 49: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

49

Το φαινόμενο του λεξικολογικού δανεισμού από την ελληνική προς άλλες

γλώσσες είναι ήδη πολύ γνωστό. Σχετικά με αυτό, ο καθηγητής Ροδριγθεζ Αδραδος

μιλάει για την κρυφοελληνική για να εξηγήσει πώς η ελληνική γλωσσική και

λεξικολογική επιρροή συνεχίζει να είναι ζωντανή στις σύγχρονες γλώσσες,

αποτελώντας τη βάση ενός διεθνούς λεξιλογιού κοινού σε όλες. Έτσι, mutatis

mutandis, κατά κάποιον τρόπο ισχύει ακόμα ο περίφημος στίχος του λατίνου ποιητή

Horatius Graecia capta ferum victorem cepit (Epist. II 1, 156)

Σε γενικές γραμμές, η επίδραση της ελληνικής γλώσσας στην ισπανική

παρουσιάζεται κυρίως στους παρακάτω τομείς:

1. Λεξικολογικά δάνεια, δηλαδή ελληνικές λέξεις που πέρασαν άμεσα ή

έμμεσα στην ισπανική κατά τις πρώτες φάσεις της ιστορίας της, συνήθως

με φωνητικές και μορφολογικές προσαρμογές.

2. Προθήματα, επιθήματα και άλλα μορφολογικά στοιχεία ελληνικής

προέλευσης.

3. Μεταφραστικά δάνεια.

4. Νεολογισμοί.

1. Όσον αφορά τα Λεξικολογικά Δάνεια

Ένα σημαντικό μέρος του λεξιλογίου της ισπανικής γλώσσας δανείστηκε από

την ελληνική. Το πιο πλήρες λεξικό που έχουμε μέχρι στιγμής, Raíces griegas del

léxico castellano, médico y científico του Quintana Cabanas περιέχει πάνω από

28.000 ελληνικές λέξεις. Όπως και στις άλλες γλώσσες το ελληνικό λεξιλόγιο στα

ισπανικά ανήκει ιδιαίτερα στη λόγια και επιστημονική γλώσσα, στις ακόλουθες

κατηγορίες:

Πολιτική política, democracia, aristocracia, monarquía, anarquía, despotismo,

hegemonía, tiranía, demagogia...

Γραμματική, Λογοτεχνία, Φιλολογία frase, semántica, sintaxis, gramática, semiótica, parágrafo, alfabeto, sílaba,

dialecto, léxico, etimología, sinónimo, fonética, fonología,

Τέχνες

teatro, diálogo, retórica, historia, poesía, tragedia, comedia, drama, episodio,

escena, orquesta, música, melodía, museo, armonía, ritmo...

Εκπαίδευση, Παιδία

Page 50: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

50

gimnasio, academia, liceo, atletismo, escuela

Φιλοσοφία teoría, idea, estética, analogía, ética, método, lógica, sistema, problema,

criterio, categoría, escepticismo, tema, tesis, hipótesis, análisis, síntesis

Τεχνολογία técnica, máquina, electrónica, aeroplano, helicóptero, teléfono, telescopio

Θεολογία, Εκκλησία

catedral, basílica, iglesia, católico, jerarquía, sínodo, obispo, diócesis, salmo,

himno, ángel apóstol, monje, monasterio, liturgia, evangelio, clérigo,

eucaristía, parroquia demonio

Επιστήμες matemáticas, biología, física, química, economía, cosmología, antropología,

botánica, aritmética, psicología, geografía, historia, astronomía, fisiología

2. Όσον αφορά τα Μορφολογικά στοιχεία

Όπως είπα, η επίδρασή της ελληνικής δεν περιορίζεται στο δανεισμό λέξεων.

Είναι επίσης φανερή στα προθήματα, επιθήματα και άλλα μορφολογικά στοιχεία

ελληνικής προέλευσης. Και σε αυτό τον τομέα ο δανεισμός –πρώτα μέσω της

λατινικής, ύστερά μέσω άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών - αποτελεί θεμελιώδης

μηχανισμός για τον εμπλουτισμό της ισπανικής με παράγωγες και σύνθετες λέξεις.

Παρατίθενται μερικά παραδείγματα:

1. Ελληνικά προθήματα (προθέσεις, αριθμοί, αντωνυμίες)

a/an- : anónimo, afónico

ana-: anatomía, analogía

ano-: anoopsia, anobio

anfi-: anfiteatro, anfibio

anti-: antídoto

apo-: apóstol, apófisis

cata-: catarata, catacumba

di/dia-: diagonal, diálogo

dis-: disnea, dislexia

en-: encéfalo, entropía

end(o)-: endogamia, endocrino

Page 51: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

51

epi-: epíteto, epitafio

eu-: eucaristía, eufemismo, eufonía

eso-: esotérico

exo-: exógeno, exorcismo, exótico

ex-: éxodo

hemi-: hemiciclo, hemisferio

met(a)-: metáfora, método, metástasis

para-:parábola, paráfrasis, parodia

pali-: palimsesto

peri-: pericardio, perímetro

pro-: profeta, prótesis, prólogo

pros-: prosopopeya, prosopografía

sin-: simbiosis, silogismo, síncopa

tele-: teléfono, televisión

hiper-: hipérbaton, hipertrofia

hipo-: hipogeo, hipotermia

Αριθμοί

Δέκα: década, decalitro, decamerón, decasílabo

Δίς:dilema, diploma, díptico, diptongo

Δώδεκα:dodecasílabo, dodecágono

Εκατόν: hecatombe, hectárea, hectolitro

Ένδεκα: endecasílabo

Εννέα: eneágono, eneasílabo

Έξ: hexaedro, hexágono, hexámetro

Επτά: heptasílabo

Μύριοι: miríada

Οκτώ: octaedro, octógono, octosílabo

Πέντε: pentágono, pentagrama, pentateuco, pentasílabo

Πρώτος: protagonista, protomártir

Τέταρτος: tatarabuelo

Τέτταρες: tetraedro, tetralogía, tetrasílabo

Τρεις: tríada, triarquía, triclinio, trilogía, trisílabo

Χίλοι: kilogramo, kilómetro

Page 52: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

52

Αντωνυμίες

αλλήλων: paralelo, paralelismo

άλλος: alegoría, alopatía

αυτός: autarquía, autócrata, autóctono, autónomo, autopsia, autodidacto

έτερος: heteróclito, heterodoxo, heterogéneo

2. Ελληνικά επιθήματα

-ico, ica: aritmética, genética, fonética, estética, ética

-ismo: monoteísmo, antropomorfismo, ateismo, cristianismo, panteísmo...

-ista: oculista, optimista, alpinista

-itis: cistitis, flebitis, laringitis, hepatiits, nefritis, otitis

-ma: melanoma, glaucoma, mioma, sarcoma

-sis: aféresis, cirrosis, escoliosis, psicosis, necrosis

-terio: baptisterio, cementerio, misterio

3. Ελληνικές λέξεις σαν προθήματα (ψευδοπροθήματα)

aero (αήρ): aeródromo, aeronauta, aeroplano, aeropuerto...

auto (αυτός): automóvil, autodidacta, autocracia, autobiografía...

crono (χρόνος) : cronología, cronómetro, cronógrafo...

hidro (ύδωρ): hidrográfico, hidrofobia

hipno (ύπνος): hipnosis, hipnótico

homo (όμοιος) homogéneo, homosexual

iso (ίσος): isótopo, isósceles, isobara

mega (μέγας) megalómano

micro (μικρός): microscopio, microbio, microcosmo..

mnemo () mnemotécnico

necro (νεκρός) necrópolis, necromancia

oligo (ολίγος) oligofrénico

poli (πολύς) policromía,

tele (τηλε-) televisión, telekinesia

zoo (ζώον) zoológico, zoología

Page 53: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

53

4. Ελληνικές λέξεις σαν επιθήματα (ψευδοεπιθήματα)

algia (άλγος) cefalalgia

arquia (αρχή) oligarquía

cracia (κράτος) democracia

fago (φαγή) antropófago

filia (φίλος) germanofilia

fobia (φωνή) agorafobia

polis (γένος) acrópolis

tecnia (τέχνη) pirotecnia

3. Μεταφραστικά δάνεια

Αλλά ο πλούτος της ελληνικής δεν έχει δώσει στις γλώσσες μας μόνο λέξεις,

προθήματα και επιθήματα. Πρέπει να αναφέρουμε επίσης τα μεταφραστικά δάνεια,

που συναντάμε κυρίως στο λεξιλόγιο της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της

γραμματικής, της γλωσσολογίας και της ρητορικής. Η λατινική γλώσσα

δημιουργήθηκε νέες λέξεις μεταφράζοντας υπαρκτές ελληνικές λέξεις, και μετά αυτές

πέρασαν στην ισπανική. Σε αυτό το κεφάλειο ανήκουν λέξεις όπως

Σύμ-φωνο < lat. con-sonans < esp. consonante

Προς-ωδία < lat. ac-centus < esp. acento

Συ-ζυγ-ία < lat. con-juga-tio < esp. conjugación

Υπο-τακτική < lat. sub-junctivus < subjuntivo

Σύνδεσμος < lat. con-junctio < esp. conjunción

Συν-είδηση < lat. con-scientia < esp. conciencia

4. Τελικά, όσον αφορά τους Νεολογισμούς

Κατά τον δέκατο όγδοο 18ο αιώνα κάτω από την επιρροή άλλων ευρωπαϊκών

χωρών, ειδικά της Γαλλίας, αρχίζουν να μπαίνουν στην ισπανική γλώσσα πολλοί

νεολογισμοί ελληνικής προέλευσης. Λόγω της μεγάλης επιστημονικής και

τεχνολογικής ανάπτυξης στον δέκατο ένατο και εικοστό αιώνα δημιουργούνται

καινούριες λέξεις για τον προσδιορισμό εφευρέσεων και νέων φαινομένων, κυρίως

στους δομείς των επιστήμων και της τεχνολογίας.

Page 54: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

54

Στον σχηματισμό αυτών των νεολογισμών, η ελληνική γλώσσα, μαζί με την

λατινική, είναι ο πιο πλούσιος γλωσσικός θησαυρός. Οι νεολογισμοί δημιουργούνται

με διάφορους τρόπους:

1. Με ελληνικές λέξεις:

semáforo < σήμα + φορώ

helicóptero < έλιξ + πτερόν

2. Με λατινικές λέξεις

herbívoro < herba + -vorus, (βλ. το λατινικό ρήμα vorare “τρώω”)

3. Με μια λατινική και μια ελληνική λέξη

automóvil < ελλ.. αυτός + λατ. moveo

bolígrafo < λατ. bulla + ελλ. γράφω

4. Με μια λατινική ή ελληνική λέξη και μια λέξη από μια ρομανική

γλώσσα

burocracia < Γαλλ. bureau + ελλ. κράτος

Γενικά είναι σύνθετες λέξεις, πρόσφατες, τεχνητές και κοινές σε όλες τις

γλώσσες που οι ειδικοί έχουν ονομάσει neo-classical combinations ή europeisms

(ευρωπαϊσμοί) και αποτελούν μια μέθοδος για την δημιουργία καινούριων λέξεων

που δεν ταιριάζει με την γλωσσική ιδιοσυγκρασία της λατινικής και των ρομανικών

γλωσσών (σε σύγκριση, π.χ., με τα ελληνικά ή με τα γερμανικά).

Ιστορική πορεία

Όλες αυτές οι λέξεις δανεισμένες από την ελληνική γλώσσα εισχώρησαν στην

ισπανική με διαφορετικές οδούς και σε διαφορετικές εποχές. Οι περισσότερες, ως

είναι γνωστό, δεν πέρασαν κατευθείαν από την ελληνική αλλά με τη μεσολάβηση

άλλης γλώσσας, κυρίως της λατινικής.

Τέτοια μεσολάβηση είναι ορατή στη τελική μορφή της λέξης στα ισπανικά.

Για να μην μακρολογήσω με μια λεπτομερειακή εξήγηση των φωνητικών αλλαγών

των ελληνικών λέξεων στο πέρασμά τους στα ισπανικά λόγω της επιρροής άλλης

γλώσσας, θα αναφέρω ένα πολύ απλό και καθαρό παράδειγμα. Μιλάω για τον τρόπο

με τον οποίο τονίσουμε οι Ισπανοί τις λόγιες λέξεις ελληνικής προέλευσης.

Είναι γνωστό ότι κατά τους κανόνες του λατινικού τονικό συστήματος και της

λατινικής προσωδίας, αν η παραλήγουσα είναι βραχύχρονη, τότε η λέξη είναι

Page 55: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

55

προπαροξύτονα. Έτσι εμείς λέμε, π.χ., fisiólogo αντί fisiológo όπως στα ελληνικά

φυσιολόγος, γιατί στα λατινικά είναι physiológus. Για τους ίδιους λόγους λέμε

problema για πρόβλημα, programa για πρόγραμμα, κτλ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα

Πρώτον, η μεγάλη αύξηση του αριθμού προπαροξύτονων λέξεων στα

ισπανικά,

Δεύτερον, η σχεδόν πλήρης έλλειψη οξύτονων λέξεων στο ισπανικό λεξιλόγιο

ελληνικής καταγωγής (η λατινική δεν έχει οξύτονες λέξεις), έχοντας υπόψη

ότι η ελληνική γλώσσα έχει μεγάλο ποσοστό οξύτονων λέξεων)

1. Μέσω της λατινικής:

Π. χ.., είδωλον > λατ. idolus > ισπ. “ídolo”

2. Μέσω της αραβικής

Π. χ.. ορύζα > αραβ. arruz > ισπ. “arroz”

ζάχαρη > αραβ. assúkkar > ισπ. “azúcar”

3. Μέσω της βυζαντινής ελληνικής:

Π.χ. γάλεα > ισπ. “galera”

4. Μέσω της γαλλικής και άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών

Π.χ.. κυκνός > γαλλ. cisne > ισπ. “cisne”

κέλευσμα > ιταλ. ciusma > ισπ. “chusma”

κοντούρα > βενε. gondola > ισπ. “góndola”

Μέσω της λατινικής

Οι περισσότερες ελληνικές λέξεις της ισπανικής γλώσσας είναι αυτές που

πέρασαν στη λόγια λατινική γλώσσα στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σε

μεγάλο βαθμό, είναι λέξεις που ανήκουν στον τομέα της πνευματικής και

καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Αυτά τα δάνεια προσαρμόστηκαν στο φωνητικό και

μορφολογικό σύστημα της λατινικής, και έτσι πέρασαν μετά στα ισπανικά και σε

άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες13. Ανήκουν στην κατηγορία του αθλητισμού (athleta >

atleta, palaestra > palestra), της εκπαίδευσης (paedagogus > pedagogo, schola >

13 Βλ ο περίφημος στίχος του Horatius Graecia capta ferum victorem cepit (Epist. II 1, 156).

Page 56: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

56

escuela), της φιλοσοφίας και της σκέψης (idea > idea, phantasia > fantasía,

philosophia > filosofía, mousica > música, poesis > poesía, mathematica >

matemática), της φιλολογίας (tragoedia > tragedia, comoedia > comedia, scaena >

escena, chorus > coro, rhythmus > ritmo, rhetor > retor) κλπ.

Επίσης όμως συναντάμε λέξεις ελληνικές στη δημώδη λατινική γλώσσα,

στους τομείς της καθημερινής ζωής: όνομα φυτών και ζώων (origanum > orígano),

σπίτι και έθιμα (balneum > baño, apotheca > bodega), εργαλεία (chorda > cuerda),

μουσικά όργανα (cithara > guitarra) κλπ.

Στην εισαγωγή ελληνικών λέξεων στα λατινικά (και από εκεί σε όλες τις

ευρωπαϊκές γλώσσες) έπαιξε καθοριστικό ρόλο ο χριστιανισμός: το ελληνικό

λεξιλόγιο της εκκλησίας αποτελεί το τελευταίο στρώμα ελληνικών λέξεων της

λατινικής: evangelium (> evangelio), angelus (> ángel), apostolus (> apóstol),

diabolus (> diablo), ecclesia (> iglesia), basilica (> basílica), episcopus (> obispo),

etc.

Μεσαίωνας: μέσω της αραβικής

Με την εγκατάσταση του Αλ-Ανδαλούς, μετά τις αραβικές εισβολές του 711

επτακόσια έντεκα, ένας σημαντικός και αρκετά μεγάλος αριθμός μεσαιωνικών

ελληνικών λέξεων πέρασαν στα ισπανικά μέσω της αραβικής γλώσσας, όχι μόνο

της γραπτής αλλά και της καθομιλουμένης, κατά κανόνα προσαρμοσμένες στην

αραβική φωνητική.

Π. χ.. ορύζα > αραβ. arruz > ισπ. “arroz”

ζάχαρη > αραβ. assúkkar > ισπ. “azúcar”

Βυζάντιο

Η τελευταία ομάδα από μεσαιωνικά ελληνικά δάνεια είναι οι λέξεις που

εισάχθηκαν στην ισπανική μέσω της βυζαντινής ελληνικής. Οι ιστορικές συνθήκες

των επαφών μεταξύ της ιβηρικής χερσονήσου και του βυζαντινού κόσμου είναι

γνωστές: η βυζαντινή κυριαρχία στην ανατολική Ισπανία κατά τον έκτο και τον

έβδομο αιώνα, οι σταυροφορίες από τον ενδέκατο αιώνα και η παρουσία της

Corona de Aragón στην Ελλάδα. Λέξεις όπως

Anís από άνισον

Carabela από κάραβος

Carestía από χαριστεία

Page 57: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

57

Botica από αποθήκη

Catastro από κατάστιχον

Letanía λιτανεία

Protocolo από πρωτόκολλον κτλ.

Είναι αξιοσημείωτο ότι πολύ συχνά σε αυτές τις βυζαντινές λέξεις είναι φανερή η

μεσολάβηση των ιταλικών. Κατά την περίοδο αυτή τα μεγάλα ιταλικά εμπορικά

κέντρα είχαν δεσπόζουσα θέση στο μεσογειακό κόσμο. Μπορούμε να πούμε ότι την

εποχή εκείνη δημιουργήθηκε μια εμπορική lingua franca με μεγάλη διάδοση στο

Μεσόγειο. Η γλώσσα αυτή βασίστηκε κυρίως στους ιταλικούς διαλέκτους, με

ελληνικό λεξιλόγιο και πολλά στοιχεία από τα αραβικά, τα καταλανικά κτλ. Για αυτό

τον λόγο, πολλές λέξεις αναφέρονται στη θάλασσα και στο ναυτικό τομέα όπως

archipiélago, góndola, galera, chusma κτλ.

Τελικά φτάνουμε στο δέκατο πέμπτο αιώνα και στον Ουμανισμό, μια εποχή στην

οποία περνάει στη γλώσσα μας ο μεγαλύτερος αριθμός ελληνικών και λατινικών

λόγιων λέξεων. Δεν έχουμε πια τους λεγόμενους λαϊκούς δανεισμούς (δηλαδή λέξεις

που περνούν με το προφορικό λόγο). Από τώρα η επαφή με την ελληνική γίνεται

μόνο μέσω γραπτών κειμένων.

Μετά την άλωση της Πόλης, οι Έλληνες λόγιοι φεύγουν σε όλη την Ευρώπη,

φέρνοντας μαζί τους τα αρχαία ελληνικά κείμενα, εγκαθιστούν στα σημαντικότερα

πολιτιστικά κέντρα της Δυτικής Ευρώπης και εκεί διδάσκουν ελληνικά. Το καινούριο

ενδιαφέρον για την επιστήμη και τον πολιτισμό της Αρχαιότητας προωθεί το

διάβασμα και την μετάφραση των αρχαίων κειμένων στις εθνικές γλώσσες.

Στην περίπτωση της Ισπανίας, όπως και των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών,

πρέπει να τονίσουμε το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι μεταφράσεις των

αρχαίων ελληνικών κειμένων στην εισαγωγή του Ελληνισμού και των λόγιων λέξεων

στα καστιλιάνικα. Πράγματι, η μαζική εισροή ελληνικών όρων εμφανίζεται όταν η

Αναγέννηση ξαναβρήκε τον αρχαίο κόσμο και οι ουμανιστές προσπαθούν να

μεταφράσουν ελληνικά έργα.

Η διαδικασία, όπως είναι γνωστό, πραγματοποιείται σε δύο στάδια:

πρώτον, τα ελληνικά έργα μεταφράζονται στα Λατινικά, ιδίως στην Ιταλία,

την Ολλανδία και τη Γαλλία.

Page 58: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

58

Δεύτερον, συνήθως με τη βοήθεια αυτών των Λατινικών μεταφράσεων,

δημιουργείται η εκδοχή προς τις εθνικές γλώσσες, που ήταν εκείνη τη στιγμή

σε φάση σύστασης και ωρίμανσης.

Στην Ισπανία, η διαδικασία αναπτύχθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια των XV (δέκατου

πέμπτου) και XVI (δέκατου έκτου αιώνα) και σε τρόπο παρόμοιο με τους

ευρωπαϊκούς γείτονές, αν και περιορίζεται ιδιαίτερα στη δεύτερη φάση της

διαδικασίας. Μιλάμε για μεταφράσεις από τα ελληνικά στα καστιλιάνικα με τη

βοήθεια των Λατινικών εκδοχών, στο φαινόμενο γνωστό ως " μεταφράσεις από

δεύτερο χέρι" . Υπήρξαν, φυσικά, στη χώρα μας, λόγιοι που μετέφραζαν τα ελληνικά

έργα στα λατινικά, αλλά η μεγαλύτερη προσπάθεια των Ισπανών γίνεται στον τομέα

των μεταφράσεων στην ισπανική. Είναι μια τεράστια προσπάθεια που φιλοδοξούσε

να φέρει στο ευρύ κοινό –στην καθομιλουμένη γλώσσα του- τα μεγάλα έργα της

ελληνικής αρχαιότητας.

Όσον αφορά τις ελληνικές λέξεις, όροι που είναι πλέον απολύτως φυσιολογικοί στη

γλώσσα μας, ήταν τότε εντελώς ξένοι. Το πώς ο κάθε μεταφραστής λύνει το

πρόβλημα της εισαγωγής αυτού του λεξιλογίου στις μεταφράσεις τους είναι ένα από

τα πιο ενδιαφέροντα ζητήματα κατά τη μελέτη της διάδοσης της κλασσικής

παράδοσης στην εποχή.

Σχετικά με αυτό το θέμα, είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ποια ήταν η γνώμη των

πρώτων μεταφραστών στα λατινικά. Για παράδειγμα αναφέρομαι στον Leonardo

Bruni ο οποίος πολέμησε αντί τις μεσαιωνικές μεταφράσεις semigraecae, γεμάτες

από ελληνικά δάνεια. Ο Ιταλός λόγιος υπερασπίζει την copia της ουμανιστικής

λατινικής εναντίον της μεσαιωνικής λατινικής της σχολαστικής παράδοσης.

Αν και ορισμένοι ουμανιστές αναγνώρισαν την ανάγκη να χρησιμοποιούν ελληνικούς

όρους, όταν δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στα Λατινικά, είναι γεγονός ότι οι

απαιτήσεις του Bruni, με περισσότερες ή λιγότερες λεπτομέρειες, είναι παρόντες

στους Λατίνους μεταφραστές. Σε γενικές γραμμές, εμφανίζεται σε αυτούς μία

υπεράσπιση των Λατινικών ως μιας γλώσσας με πολιτιστική παράδοση, ίδιας ή και

περισσότερο σημαντικής από την ελληνική.

Ωστόσο, η κατάσταση στον τομέα της μετάφρασης από τα ελληνικά στα καστιλιάνικα

είναι εντελώς διαφορετική. Τώρα πρέπει να μεταφράσουν από γλώσσες, τα ελληνικά

και τα λατινικά, που είναι πλουσιότερες κάτω από γλωσσικό και πολιτισμικό πρίσμα.

Η αμυντική στάση που αναδύεται μεταξύ των Λατίνων ερμηνευτών, απουσιάζει ή

είναι λιγότερη στους πρώτους Ισπανούς μεταφραστές του δέκατου πέμπτου αιώνα

Page 59: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

59

Υπό την έννοια αυτή, στους προλόγους και τα κείμενα αυτών των μεταφραστών είναι

κοινές οι καταγγελίες σχετικά με την "φτώχεια" των καστιλιάνικων, που φαίνεται

ανίκανη να λαμβάνει την πληθώρα των Ελληνικών και των Λατινικών. Το γεγονός

αυτό αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια της μετάφρασης και είχε ως

αποτέλεσμα η πεζογραφία των συγγραφέων και μεταφραστών της εποχής να είναι

γεμάτη από κλασικές επιρροές και πιο διαπερατή από δάνεια και νεολογισμούς.

Τα πράγματα αλλάζουν κατά τη μετάβαση στο δέκατο έκτο αιώνα, όταν η

καστιλιάνικη γλώσσα ως λογοτεχνική κερδίζει έδαφος, γίνεται πιο ευέλικτη και

πλούσια και αυξάνει την ικανότητά της να εκφράζει περίπλοκες έννοιες. Οι μελετητές

μιλούν για μια "αντίδραση" ενάντια στην επίθεση των ελληνικών δανείων και λόγιων

λέξεων που πραγματοποιήθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του δέκατου πέμπτου αιώνα.

Σύμφωνα με τα λόγια του Menendez Pidal, κατά την περίοδο αυτή εισάγονται πολλοί

ελληνικοί όροι, αλλά γίνεται λόγω της ανάγκης να δοθεί όνομα στης νέες ιδέες, και

όχι λόγω τις ρηματικής καινοτομίας, όπως είχε συμβεί στο προηγούμενο αιώνα. Για

παράδειγμα, ο ουμανιστής Pedro Simon Abril, ένας από τους κορυφαίους

μεταφραστές των ελληνικών έργων του δέκατου έκτου αιώνα, εξηγεί ότι εισάγει στις

μεταφράσεις του ελληνικούς όρους λόγω απόλυτης αναγκαιότητας: η ακρίβεια –λέει

- τον υποχρεώνει να εισάγει ελληνικές ή Λατινικές λέξεις όταν τα καστιλλιάνικα

δεν έχουν ισοδύναμο όρο. Στην υπεράσπισή του, ο ισπανόφωνος ουμανιστής

αναφέρεται στον Κικέρωνα, που επίσης εισήγαγε στην λατινική γλώσσα ελληνικές

λέξεις αναγκαίες για την μετάφραση της ελληνικής φιλοσοφίας στα λατινικά.

Συνοψίζοντας, χάρη σε αυτούς τους ουμανιστές που ανακάλυψαν για τους

ισπανοφώνους τον θησαυρό της ελληνικής μπορούμε να μιλάμε σήμερα για τόσο

σημαντικά θέματα όπως política democracia, tiranía, monarquía, amnistía ή academia.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

Page 60: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

60

Βιβλιογραφία

Bergua Cavero, J., Introducción al estudio de los helenismos del español, Zaragoza

2002

Bergua Cavero, J., Los helenismos del español. Historia y sistema, Madrid 2004

Corominas - Pascual, Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, Madrid,

Gredos, 1980-1991.

Cortés Cabaudán, Diccionario médico biológico de helenismos, Salamanca 2004.

Eseverri, C., Diccionario etimológico de helenismos españoles, Burgos 1988

Estébanez, F., Étimos griegos. Monemas básicos del léxico científico, Barcelona

1998.

Fernández Galiano, M., “Helenismos”, Enciclopedia Lingüística Hispánica, Madrid,

1967, pp. 51-77

Fernández Galiano, M., “Lengua griega y lengua española”, Estudios Clásicos 43

(1964) 184-204

González Castro, J., Palabras castellanas de origen griego, Madrid 1994

Lapesa, R., Historia de la lengua española, Madrid 1981

Mateos, A., Compendio de etimologías grecolatinas del español, México 1949 (reed.

1997)

Quintana, J. M., Raíces griegas del léxico castellano, científico y médico, Madrid

1997

Rodríguez Adrados, F., Historia de la lengua griega, Madrid 1999

Page 61: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

61

Page 62: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

62

Η ύπαρξη λεξιλογίου ελληνικής προέλευσης στα λεξικά άλλων γλωσσών και η συμβολή του στην κατάκτηση της Ν.Ε. ως Γ2: Θεωρία, προβληματισμοί και εφαρμογές

Νόρα Γουντικιάν& Βίκυ Ζούκα

(Φιλόλογοι Μ.Α., Διδάσκουσες στο Διδασκαλείο της Ν.Ε. ως ξένης γλώσσας του Πανεπιστημίου Αθηνών)

1. Εισαγωγή

Βασική συνιστώσα της Κατάκτησης Δεύτερης / Ξένης Γλώσσας (εφεξής Γ2)

είναι, μεταξύ άλλων, η νοητική λειτουργία της απόκτησης νέας γνώσης πάνω στη

βάση προηγηθείσας παρόμοιας εμπειρίας (Lado 1957, Ellis 1965 κ.ά.). Ένα από τα

κύρια θεωρητικά ζητήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απάντηση η μελέτη

κατάκτησης της δεύτερης / ξένης γλώσσας (Γ2) ως επιστημονικό πεδίο είναι: πόσα

από αυτά που εσωτερικεύει ο σπουδαστής μιας Γ2 είναι καθαρά νέες γνώσεις, που

πρέπει να αποκτήσει όταν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει μια νέα γλώσσα, και πόσα

μεταφέρει -συνειδητά ή ασυνείδητα- από την προηγούμενη γλωσσική γνώση και

εμπειρία του14. Ανεξάρτητα από τη φιλοσοφική τοποθέτηση των θεωρητικών

εισηγητών του χώρου και του κάθε επιμέρους θεωρητικού μοντέλου γλωσσικής

κατάκτησης, κοινή παραδοχή της επιστημονικής κοινότητας συνιστά η άποψη ότι

κάθε συναφής και επιτυχής προηγούμενη γλωσσική εμπειρία λειτουργεί ως

καταλύτης διευκόλυνσης και επιτάχυνσης του ρυθμού της μαθησιακής διαδικασίας

(βλ. Zobl 1984, Kellerman 1984, Odlin 1989 κ.ά.).

Η παραπάνω διαπίστωση συνοψίζεται στη λεγόμενη Θεωρία της Μεταφοράς

(Transfer theory) (Gass 1996, Ellis 1997) και ενισχύθηκε σήμερα από τα σύγχρονα

ευρήματα της νευρογλωσσολογίας15 (neurolinguistics) αλλά και από τα

αποτελέσματα της διδακτικής πράξης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των

νεοελληνικών μαθημάτων στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης της Ρωσίας

(Kovaleva & Mouchanova 2003), όπου το πρόγραμμα σπουδών της Ν.Ε. ως Γ2

διδάχτηκε στο παρελθόν πρώτα σε τμήματα κλασικής φιλολογίας, αξιοποιώντας την

ήδη αποκτημένη από τα αρχαία ελληνικά γνώση των φοιτητών, με αποτέλεσμα την

ταχύτερη και πιο εύκολη κατάκτηση της Ν.Ε. ως Γ2 στη συνέχεια. Στην αντίθετη 14 Συμβούλιο της Ευρώπης (2001). Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο αναφοράς για τη γλώσσα: εκμάθηση,

διδασκαλία, αξιολόγηση (μτφρ. ΚΕΓ), σελ. v. 15 Βλ. σχετικά τα νευρογλωσσολογικά πειράματα και τις αντίστοιχες ψυχογλωσσολογικές έρευνες του Πανεπιστημίου Nijmegen στο Ινστιτούτο Max Planck της Ολλανδίας.

Page 63: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

63

περίπτωση εκείνων των ακαδημαϊκών προγραμμάτων διδασκαλίας της Ν.Ε. ως ξένης

γλώσσας σε φοιτητές χωρίς προηγούμενη συναφή γλωσσική εμπειρία, τα διδακτικά

αποτελέσματα σύντομα υπαγόρευσαν την προσαρμογή του προγράμματος σπουδών

σε άλλες βάσεις.

Άλλη θεμελιώδης παράμετρος της γλωσσικής κατάκτησης είναι, αναμφισβήτητα,

ο ρόλος του λεξιλογίου στην απόκτηση γλωσσικής ικανότητας στη δεύτερη γλώσσα,

αλλά και γενικότερα στην πορεία της γνωστικής – μαθησιακής διαδικασίας. Τις

τελευταίες δύο δεκαετίες η διδασκαλία και η εκμάθηση του λεξιλογίου μιας Γ2 έχει

προσελκύσει το αμείωτο ενδιαφέρον ερευνητών και διδασκόντων αντίστοιχα. Η

εξέχουσα σπουδαιότητα του ρόλου του λεξιλογίου στη γλωσσική κατάκτηση

(McCarthy 1990, Nation 1990) διαφαίνεται τόσο από το πλήθος των σχετικών

θεωρητικών μελετών, όσο και από την ανάπτυξη διδακτικών μεθόδων, αναλυτικών

προγραμμάτων και γλωσσικών εφαρμογών, στα οποία το λεξιλόγιο κατέχει κεντρικό

ρόλο στη γλωσσική διδασκαλία (Willis 1990, Oxford 1990, Lewis 1993, Paribakht &

Wesche 1996, O’ Dell 1997, Schmitt 1997 κ.ά.).

Στα πλαίσια αυτής της συλλογιστικής συνάγεται επαγωγικά ότι η ύπαρξη λεξικών

δομών (ή μορφηματικών στοιχείων, προθημάτων, επιθημάτων κ.λπ.) ελληνικής

προέλευσης σε διάφορες γλώσσες του κόσμου αναμένεται να έχει σημαντικές

επιδράσεις στην κατάκτηση της Ν.Ε. ως Γ2 από σπουδαστές προερχόμενους από

τέτοια γλωσσικά περιβάλλοντα. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι αφενός η

θεωρητική θεμελίωση της παραπάνω υπόθεσης, αφετέρου ο εντοπισμός και η

αποφυγή πιθανών γνωστικών ή άλλων επιπλοκών στη διδακτική – μαθησιακή

διαδικασία, αλλά και η διατύπωση προτάσεων εφαρμοσμένης αξιοποίησης αυτής της

πραγματικότητας στη διδακτική παρέμβαση.

2. Η Λεξική γνώση στις σύγχρονες Θεωρίες Κατάκτησης της Γ2

Η λεξική γνώση συνιστά θεμελιώδες τμήμα της γλωσσικής ικανότητας και

προϋποθέτει την επεξεργασία και αφομοίωση πολύπλοκων επιμέρους γνώσεων από

τον εγκέφαλό μας. Τα κυριότερα συστατικά της γνώσης μιας λεξικής δομής μπορούν

να συνοψιστούν στα εξής (Richards 1976, Nation 1990, Henriksen 1999)16:

φωνητική και γραφηματική απόδοση (προφορά και ορθογραφία)

μορφολογικά χαρακτηριστικά (κλίση, μορφήματα, παράγωγα κ.λπ.)

16 Όπως παρατίθεται στη Μ. Αντωνίου – Ιωαννίδη (2000).

Page 64: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

64

συντακτικά χαρακτηριστικά (θέση των προτασιακών όρων, συμπληρώματα,

συνδυασμοί με άλλες λέξεις [collocations] κ.ά.)

δηλωτική και συνυποδηλωτική σημασία (κυριολεκτική και μεταφορική

χρήση, ιδιωματισμοί)

πολυσημία ή πολυλειτουργικότητα (γνώση των επιμέρους σημασιών ενός

τύπου και των συνθηκών χρήσης τους)

συχνότητα εμφάνισης, περικειμενική καταλληλότητα, περιορισμοί χρήσης

Αυτή η πολυπλοκότητα της λεξικής γνώσης καθιστά την προσπέλασή της μείζον

ζήτημα της γλωσσικής κατάκτησης. Ο Chomsky στην πλέον σύγχρονη εκδοχή της

θεωρίας του, τον Μινιμαλισμό (Chomsky 1995, 1997a, 2000, 2002; Radford 1997;

Θεοφανοπούλου – Κοντού 2002), υποστηρίζει ότι η ουσία της ανθρώπινης

γλωσσικής κατάκτησης είναι το λεξικό, δηλαδή η αποθήκευση λέξεων στον

εγκέφαλο. Εκεί οφείλει να εστιάζει κάθε σύγχρονη θεωρία γλωσσικής κατάκτησης.

Κατ’ επέκταση η θεωρία υποστηρίζει ότι, όταν κατακτάμε λεξιλογικές δομές, στην

πραγματικότητα μαθαίνουμε εκτός από σημασίες και ένα πλήθος άλλων

πληροφοριών (μορφολογικών, συντακτικών, πραγματολογικών κ.λπ.) για την εν λόγω

γλώσσα. Ο Chomsky (1995: 30) συνοψίζει τη γλωσσική κατάκτηση στην «κατάκτηση

της συμπληρωματικής δομής μιας Κεφαλής, που υποδεικνύει πόσα Συμπληρώματα

συνεπάγεται η Κεφαλή και ποιο σημασιολογικό ρόλο λαμβάνει το κάθε Συμπλήρωμα.

Για παράδειγμα, το ρήμα ‘δίνω’ πρέπει να προσδιοριστεί από την ύπαρξη ενός

Υποκειμένου – Δράστη, από ένα θεματικό ρόλο και από ένα ρόλο Στόχου – Αποδέκτη

της ενέργειάς του». Εν ολίγοις, για τον Chomsky η γνώση του λεξιλογίου ενισχύει την

αυτόματη κατάκτηση πολλών ιδιοτήτων της υπό εκμάθηση γλώσσας χωρίς την

καταβολή πρόσθετης νοητικής προσπάθειας, δηλαδή με οικονομικό τρόπο και

ταχύτερο ρυθμό. Συνάγεται, λοιπόν, ότι τα ήδη γνωστά λεξικά στοιχεία που είναι

κοινά μεταξύ δύο γλωσσικών συστημάτων τουλάχιστον μειώνουν το γνωστικό φορτίο

της μάθησης και επιδρούν καταλυτικά στην πορεία και το ρυθμό ανάπτυξης της

γλωσσικής ικανότητας στη Γ2. Η υπόθεση της λεξικής παραμετροποίησης του

Chomsky επισημαίνει περαιτέρω ότι στις διαφορές στα λεξικά πραγματώνονται οι

τυπολογικές ιδιαιτερότητες των διάφορων γλωσσικών συστημάτων, που

διαφοροποιούν μεταξύ τους τις γλώσσες του κόσμου (White 2003: 10) . Συνεπώς, οι

αντίστοιχες δομικές λεξιλογικές ομοιότητες που φέρουν σημασιολογικές,

μορφοσυντακτικές και πραγματολογικές συνέπειες αποτελούν ήδη αφομοιωμένη

γνώση, άμεσα διαθέσιμη στον ομιλητή χωρίς περαιτέρω σημαντική γνωστική

προσπάθεια.

Page 65: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

65

Για τις σύγχρονες γνωστικές θεωρίες17 (βλ. Μπέλλα 2007: 113-153) το ζήτημα

της γλωσσικής κατάκτησης εξετάζεται από διαφορετική οπτική. Η έμφαση

αποδίδεται στις στρατηγικές και τους μηχανισμούς γλωσσικής επεξεργασίας στον

ανθρώπινο εγκέφαλο και στο ρόλο της μνήμης, της πρακτικής εξάσκησης και της

επανάληψης σε ίδια ή σε παρόμοια γλωσσικά περιβάλλοντα. Η γλωσσική κατάκτηση,

κατά το Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών (Information Processing Model) των

McLaughlin, Rossman & McLeod (1983), συνιστά προϊόν νοητικής επεξεργασίας

σύνθετων γλωσσικών πληροφοριών. Δεδομένων των εγγενών περιορισμών της

ανθρώπινης μνήμης και της νόησης γενικότερα, όσο μεγαλύτερο ποσοστό γλωσσικών

πληροφοριών είναι αυτοματοποιημένο, τόσο μεγαλύτερο ποσοστό γνωστικών

διεργασιών απελευθερώνεται στον εγκέφαλο για τη διαχείριση εντελώς νέων

πληροφοριών. Οι Clahsen, Meisel & Pienemann (1983) στο Πολυδιάστατο Μοντέλο

τους (Multidimensional Model) θεωρούν ότι η γλωσσική επεξεργασία και κατάκτηση

«περιορίζονται» αναγκαστικά από διάφορες «στρατηγικές επεξεργασίας»

γραμματικών δεικτών και προτασιακών τύπων. Η γλωσσική κατάκτηση περνά από

διαδοχικά στάδια, καθένα από τα οποία διέπεται από αυξανόμενο βαθμό δυσκολίας

στην επεξεργασία των αντίστοιχων γλωσσικών δεδομένων. Άρα η γλωσσική

ανάπτυξη επιτελείται βαθμιαία, καθώς αίρονται οι νοητικοί περιορισμοί επεξεργασίας

του προηγούμενου σταδίου και επιτρέπεται πλέον η απρόσκοπτη διαχείριση όλο και

πιο σύνθετων δομών, περνώντας στα επόμενα στάδια εκμάθησης. Συμπεραίνεται

λοιπόν αβίαστα ότι, για να κατακτηθεί κάποιο γλωσσικό στοιχείο, θα πρέπει να έχουν

ήδη κατακτηθεί όλα εκείνα τα στοιχεία που ανήκουν σε προηγούμενα αναπτυξιακά

στάδια (Meisel, Clahsen & Pienemann 1981: 16).

Τα παραπάνω γνωστικά μοντέλα, όπως και το πλέον σύγχρονο μοντέλο του

Συνδετισμού (Rumelhart & McClelland 1986), αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στη

μάθηση μέσω συνειρμικών συσχετίσεων (associations), οι οποίες προκύπτουν ως

αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε συγκεκριμένα γλωσσικά ερεθίσματα.

Όσο περισσότερες γλωσσικές δεξιότητες είναι ήδη κατακτημένες και

αυτοματοποιημένες, τόσο περισσότερες νοητικές δυνατότητες υπάρχουν

απελευθερωμένες στον εγκέφαλό μας και διαθέσιμες για ταχύτερη και ευκολότερη

πρόοδο της μαθησιακής διαδικασίας σε πιο προχωρημένο στάδιο γλωσσικής

κατάκτησης. Υπό αυτή την έννοια, ο σπουδαστής που κατέχει ήδη κάποιες ελληνικές

17 βλ. Mitchell, R. & F. Myles (1998, 2004).

Page 66: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

66

λεξικές δομές διαθέτει αυτομάτως το απαιτούμενο νοητικό δυναμικό να προχωρήσει

ταχύτερα στην κατάκτηση καινούργιων και πιο σύνθετων γλωσσικών φαινομένων.

Οι σύγχρονες θεωρίες αλληλεπίδρασης (Krashen 1985, Gass 1988, Van Patten

1996, Long 1996) εστιάζουν στο είδος, τη φύση και τα χαρακτηριστικά του

γλωσσικού εισαγόμενου (input) και της επικοινωνίας γενικότερα σε σχέση με τη

διαδικασία και το ρυθμό γλωσσικής κατάκτησης. Όλα τα σχετικά θεωρητικά μοντέλα

επισημαίνουν τη σημασία της κατανόησης του προσλαμβανόμενου από το περιβάλλον

γλωσσικού εισαγόμενου, η οποία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη συνάφεια με

προηγούμενη γνώση του σπουδαστή (Gass 1988). Οι γλωσσικές δομές που έχει

ξανασυναντήσει ο σπουδαστής και εκείνες που παρουσιάζουν ομοιότητες -ή μικρές

μόνο διαφορές- με στοιχεία οικεία από τη Γ1 του συνιστούν παραμέτρους του

κατανοητού γλωσσικού εισαγόμενου, που προωθεί αποτελεσματικότερα τις γνωστικές

διεργασίες της κατάκτησης σε όλα τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης και

επεξεργασίας. Στην περίπτωση της λεξικής γνώσης που εξετάζουμε, η οποία φέρει

ακολούθως σημασιολογικές, μορφοσυντακτικές και πραγματολογικές γλωσσικές

συνέπειες, αυτό σημαίνει ότι αυξάνονται οι δυνατότητες των σπουδαστών για

αποτελεσματική πρόσληψη, κατανόηση, αφομοίωση και τελικά παραγωγή των

γλωσσικών τύπων της Γ2, εξασφαλίζοντας ταχύτερους ρυθμούς κατάκτησης αλλά και

ταχύτερη απόκτηση γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας.

Τέλος, τα κοινωνικά προσανατολισμένα θεωρητικά μοντέλα (usage-based

models) αποδίδουν κοινωνιοπολιτισμικές και ψυχολογικές διαστάσεις στη γλωσσική

κατάκτηση. Κατά τον Schumann (1978a, 1978b, 1978c, 1986), η κοινωνική και

ψυχολογική απόσταση ή αντίθετα η ενσωμάτωση του σπουδαστή στο περιβάλλον της

γλώσσας – στόχου προσδιορίζει το τελικό αποτέλεσμα της μαθησιακής διαδικασίας.

Παράγοντες συναισθηματικής φύσης μπορούν να προωθήσουν ή να ανακόψουν τη

διαδικασία της γλωσσικής κατάκτησης, όπως για παράδειγμα το γλωσσικό ή

πολιτισμικό σοκ, δηλαδή ο φόβος του σπουδαστή μήπως «γελοιοποιηθεί» στην

προσπάθειά του να χρησιμοποιήσει τη Γ2 έχοντας συνείδηση της ατελούς γνώσης του

για το σύστημά της, ή το αίσθημα ψυχολογικής πίεσης στην προσπάθειά του να

ενταχθεί στο νέο πολιτισμικό περιβάλλον. Από τη σκοπιά των λειτουργικών –

πραγματολογικών προσεγγίσεων (Halliday 1973, Givón 1979, Klein & Perdue 1992),

η γλωσσική κατάκτηση αποτελεί μια διαδικασία κωδικοποίησης σημασιολογικών,

πραγματολογικών και συντακτικών λειτουργιών, που επιτρέπουν την επιτυχή

διαχείριση της επικοινωνίας στη Γ2 (Tomlin 1990: 161-163). Η αποτελεσματική

έκφραση των επικοινωνιακών αναγκών είναι ο απώτερος στόχος της εκμάθησης, ενώ

Page 67: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

67

η Γ1 υποβοηθά την ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων της Γ2 και επηρεάζει

σημαντικά την τελική επίτευξη. Σε αυτά τα πλαίσια, το γεγονός ότι ο σπουδαστής της

Ν.Ε. ως Γ2 διαθέτει ήδη αφομοιωμένη λεξική γνώση -από τις δομές της Γ2 που

υπάρχουν στη Γ1 του ως διεθνισμοί ή δάνεια- του παρέχει τη δυνατότητα να

κατανοήσει ή και να παράγει παρόμοια εκφωνήματα στη Γ2 και να επικοινωνήσει

κάποια μηνύματά του με σχετική επιτυχία. Σε αυτή την περίπτωση, ψυχολογικές

μεταβλητές ενθαρρύνουν τη συνέχιση της μαθησιακής διαδικασίας αλλά και την

απρόσκοπτη παραγωγή λόγου, ακόμη και στα πιο πρώιμα στάδια κατάκτησης

(αρχάριο επίπεδο), ενισχύοντας παράλληλα την αυτοπεποίθηση του σπουδαστή.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των αρχάριων Ισπανών φοιτητών του

προγράμματος Erasmus / Socrates στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, οι οποίοι από την

πρώτη κιόλας εβδομάδα μαθημάτων παράγουν με ικανοποίηση ακόμη και ατελή

εκφωνήματα του τύπου:

*ακούω μούζικα (αντί: μουσική)

*κάνω τελέφωνο (αντί: τηλέφωνο)

*παίζω γ(κ)ιτάρα (αντί: κιθάρα)

*όχι στο τέατρο (αντί: δεν πάω στο θέατρο)

*πολύ γάτα (αντί: υπάρχουν πολλές γάτες, ενν. στην Αθήνα)

3. Συμπεράσματα και Προβληματισμοί

Από τα παραπάνω εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι η ύπαρξη τύπων ελληνικής

προέλευσης στα λεξικά άλλων γλωσσών οφείλει να αξιοποιηθεί κατά το δυνατόν

αποτελεσματικότερα ως καταλύτης εκμάθησης της Ν.Ε. ως Γ2, καθώς σε θεωρητικό

επίπεδο φαίνεται να παρέχει τουλάχιστον τέσσερα οφέλη στη γνωστική διαδικασία:

μειώνει το γνωστικό φορτίο της μάθησης

επιταχύνει το ρυθμό προόδου της γλωσσικής κατάκτησης

εξασφαλίζει ψυχολογικές μεταβλητές ευνοϊκές για την προσπέλαση

του νέου γλωσσικού συστήματος –δηλαδή της Γ2- και για απρόσκοπτη

συνέχιση της μαθησιακής πορείας σε πιο προχωρημένα γλωσσικά

Page 68: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

68

στάδια, απομακρύνοντας το ενδεχόμενο γλωσσικού σοκ ή πρώιμης

απολίθωσης

βελτιώνει τη γλωσσική ικανότητα των σπουδαστών στη Γ1 τους και

την απόκτηση συνειδητής γνώσης, εφόσον τους φέρνει σε επαφή με

μεταγλωσσικές πληροφορίες και σύνθετες γνώσεις για την προέλευση

των συγκεκριμένων λεξικών τύπων και των σημασιολογικών,

μορφοσυντακτικών και πραγματολογικών συνεπειών τους.

Από την άλλη πλευρά, οφείλουν να επισημανθούν ορισμένοι «σκόπελοι»

μεθοδολογικής και γνωστικής φύσης, οι οποίοι ενδέχεται να δυσχεράνουν ως ένα

βαθμό την προσπάθεια εφαρμοσμένης αξιοποίησης αυτής της πραγματικότητας, τόσο

διδακτικά όσο και κοινωνικά. Από τη διδακτική οπτική, για παράδειγμα, η ιδέα

φαίνεται εκ πρώτης όψεως να εξυπηρετεί κυρίως την κατάκτηση της Ν.Ε. ως Γ2 για

ειδικούς σκοπούς –επαγγελματικούς, επιστημονικούς ή ακαδημαϊκούς-, πεδία στα

οποία απαντά και το μεγαλύτερο στατιστικά δείγμα τύπων ελληνικής προέλευσης

στις υπόλοιπες γλώσσες ανά τον κόσμο. Συνεπώς η παιδαγωγική παρέμβαση

αποβαίνει ίσως περιορισμένη18, τόσο θεματικά και ηλικιακά, όσο και σε υφολογικό

επίπεδο επιλογών. Από μεθοδολογική άποψη, η κατασκευή αποτελεσματικών

διδακτικών και βοηθητικών υλικών (π.χ. εγχειρίδια, λεξικά, πολυμεσικό υλικό κ.λπ.)

αλλά και αναλυτικών προγραμμάτων περιορίζεται αναγκαστικά στα ίδια αυτά πεδία

και απαιτεί ιδιαίτερη μέριμνα και ενθάρρυνση της έρευνας προς αυτή την

κατεύθυνση. Σε πρώτη φάση η εμπειρία δεν είναι αρκετή. Προαπαιτείται

συστηματική και πολυεπίπεδη Αντιπαραβολική Ανάλυση των εκάστοτε

εμπλεκόμενων γλωσσικών ζευγών (Γ1 των σπουδαστών και Ν.Ε.), προκειμένου να

εντοπιστούν οι ομοιότητες και διαφορές των λεξικών τύπων στις δύο γλώσσες,

διαδικασία μακρά, χρονοβόρα και επίμοχθη. Δεδομένου ότι σε πλείστες περιπτώσεις

οι κοινές λεξικές δομές διαφοροποιούνται φωνητικά, σημασιολογικά –

πραγματολογικά και κυρίως μορφοσυντακτικά, εμποδίζοντας την επιτυχή

προσπέλασή τους κατά τη γλωσσική πραγμάτωση και επικοινωνιακή χρήση, η

διδακτική παρέμβαση οφείλει να είναι συστηματοποιημένη κατά το μέγιστο δυνατό.

18 Σε κοινωνικό επίπεδο είναι, πάντως, γεγονός ότι σε μια τέτοια προσπάθεια ευνοούνται εμφανώς σπουδαστές προερχόμενοι από χώρες της ανατολικής και δυτικής Ευρώπης, ενώ ταυτόχρονα εξαιρούνται «ευαίσθητες» κοινωνικές ομάδες (π.χ. πρόσφυγες και μετανάστες από χώρες με μητρικές γλώσσες ασιατικές, αραβικές, αφρικανικές και créoles, οι οποίοι συνιστούν το 25% περίπου του συνόλου των σπουδαστών που συρρέουν στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια) (βλ. σχετικά Βασιλάκη, Ε., Μ. Γαλαζούλα & Π. Μιχαλακοπούλου (2003) «Από πού προέρχονται, ποιοι είναι, τι ζητάνε». Στα Πρακτικά του Α ́Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας. Αθήνα, 25-26 Σεπτεμβρίου 2000, Πανεπιστήμιο Αθηνών: Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδ/λίας της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας, σελ.187-203).

.

Page 69: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

69

Σημαντικές επιπλοκές εμπεριέχονται, κατά συνέπεια, και στις γνωστικές όψεις

του ζητήματος. Το γνωστικό φορτίο της μαθησιακής προσπάθειας είναι μεν

συγκριτικά μειωμένο, καθώς οι σπουδαστές διαθέτουν ήδη ποσοστό αφομοιωμένης

γνώσης. Ωστόσο αυτό υποδεικνύει ότι η διδασκαλία πρέπει να εστιάζει στα υπόλοιπα

σημεία της κατάκτησης, τα οποία και είναι γλωσσικά εξειδικευμένα. Οι ήδη γνωστές

λεξικές δομές της ελληνικής στη Γ1 του σπουδαστή σε πλείστες περιπτώσεις

εμφανίζουν γλωσσικά εξειδικευμένες επιλογές στα υπόλοιπα επίπεδα ανάλυσης και

επεξεργασίας. Η πιο «ανώδυνη» τέτοια διαφοροποίηση απαντά σε φωνητικό –

φωνολογικό επίπεδο. Π.χ. στις νεοελληνικές λέξεις

τηλέφωνο ηλεκτρικό ιστορία κωμωδία δημοκρατία

ισπ. teléfono eléctrico historia comedia democracia

ιταλ. telefono elettrica Storia commedia democrazia

βουλγ. телефон електрически история комедия демокрация

ρωσ. телефон электрическим История Комедия демократия

αγγλ. telephone electric history comedy democracy

η διδακτική παρέμβαση οφείλει, μεταξύ άλλων, να βοηθήσει (σε επίπεδο προφοράς

αλλά και γραφηματικής απόδοσης)19:

τους Ισπανούς να συνειδητοποιήσουν ότι η Ν.Ε. δε διαθέτει

την αλλοφωνική ποικιλία του [d] στα /δ/ και /d/ (π.χ.

συνήθως προφέρουν *ντεμοκράσια)

τους Βούλγαρους και τους Ρωσόφωνους να αντιληφθούν την

ύπαρξη ξεχωριστού φωνήματος [δ] στη Ν.Ε. ή να

αποβάλλουν την κατάληξη -я (-γιά) που διαθέτει η μητρική

τους (αλλά όχι η Ν.Ε.) στα θηλυκά ουσιαστικά (π.χ. συνήθως

προφέρουν ή και γράφουν *ιστορίγια *κωμεντίγια

*ντιεμοκρατίγια)

να καθοδηγήσει τους Ισπανόφωνους και Αγγλόφωνους στην

αποβολή της δάσυνσης /h/, κ.ά. πολλά παραδείγματα.

19 Σε αυτά τα ζητήματα φωνητικής και γραφηματικής απόδοσης εστιάζουμε στην προκαταρκτική ενότητα του επερχόμενου εγχειριδίου μας Νέα Ελληνικά για Ξένους: τεστ εξάσκησης (αρχάριο επίπεδο) (υπό διόρθωση και έκδοση).

Page 70: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

70

Σημαντικότερες δυσκολίες συναντάμε σε επίπεδο σημασιολογίας (πολυσημία και

πολυλειτουργικότητα, ομόγραφα κ.λπ.), μορφολογίας, σύνταξης, σειράς των

προτασιακών όρων, υφολογίας κ.ά. Για παράδειγμα, κοινό λάθος των ρωσόφωνων

σπουδαστών της Ν.Ε. ως Γ2 είναι η σύνταξη του ρήματος τηλεφωνώ ή παίρνω

τηλέφωνο της Ν.Ε., όπως στα παρακάτω εκφωνήματα δύο αρχάριων φοιτητριών στο

Διδασκαλείο του Πανεπιστημίου Αθηνών:

*Τελεφωνώ Γιάννη.

*Τελεφωνώ τον Γιάννη.

(ρωσ. телефон Джона)

ενώ Βούλγαροι, Ισπανοί κ.λπ. δε φαίνονται να αντιμετωπίζουν τέτοιο πρόβλημα

σύνταξης, εφόσον η Γ1 τους διαθέτει την αντίστοιχη δομή (βουλγ. телефона на

Йоан, ισπ. teléfono a Giannis).

4. Προτεινόμενες Διδακτικές Εφαρμογές

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, παραθέτουμε μία ενδεικτική ενότητα20

από το επερχόμενο εγχειρίδιό μας «Νέα Ελληνικά για Ξένους: τεστ εξάσκησης

(αρχάριο επίπεδο)» (υπό διόρθωση και έκδοση), το υλικό του οποίου είναι σχεδόν

εξολοκλήρου βασισμένο σε διεθνισμούς και κατασκευάστηκε βάσει των

προδιαγραφών που προβλέπουν το Ενιαίο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις

γλώσσες21 του Συμβουλίου της Ευρώπης, η ALTE (Association of Language Testers

in Europe) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Ξένης

Γλώσσας σε αρχάριους ενηλίκους22.

Οι εφαρμογές που επιλέξαμε βασίστηκαν σε τυποποιημένες εξεταστικές

γλωσσικές δραστηριότητες, που συνιστούν αξιόπιστα και έγκυρα εργαλεία μέτρησης

20 Το υλικό της ενότητας που παραθέτουμε είναι διασκευασμένο λόγω εκδοτικών δεσμεύσεων. Οι φωτογραφίες έχουν ληφθεί από το διαδίκτυο και προέρχονται από το διδακτικό μας εγχειρίδιο Ζούκα, Β. , Ν. Γουντικιάν & Μ. Κουφάκη (2007). Νέα Ελληνικά για Ξένους: τεστ εξάσκησης (επίπεδο μέσο και προχωρημένο). Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. 21 Council of Europe (2001) Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Cambridge: Cambridge University Press. 22 Διατμηματικό Πρόγραμμα για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας (1998) Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας σε Ενηλίκους (Επίπεδα 1 και 2: Εισαγωγικό και Βασικό). Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Page 71: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

71

γνωστικής επάρκειας, ενώ η τυπολογία των εκάστοτε δραστηριοτήτων επιχειρεί να

ελέγξει διαφορετικές γλωσσικές και επικοινωνιακές ικανότητες κατά περίπτωση,

ώστε να αξιοποιηθούν κατά το δυνατό περισσότερες συνιστώσες της προηγούμενης

λεξικής γνώσης των σπουδαστών, δηλαδή όπως προαναφέραμε:

η φωνητική και γραφηματική απόδοση των τύπων της Ν.Ε.

τα μορφολογικά και συντακτικά χαρακτηριστικά τους

η δηλωτική και συνυποδηλωτική σημασία τους

η πολυσημία ή η πολυλειτουργικότητα πολλών λεξικών δομών

η συχνότητα εμφάνισης, η περικειμενική καταλληλότητα, οι

περιορισμοί χρήσης τους.

Στο τέλος του βιβλίου -και όλης της σειράς μας- υπάρχει παράρτημα με τις Λύσεις

των ασκήσεων, ώστε να διευκολύνονται σπουδαστές και διδάσκοντες αλλά και να

εξυπηρετούνται στόχοι αυτοδιδασκαλίας. Βασική μας μέριμνα είναι πάντα η

δυνατότητα αυτονόμησης του σπουδαστή ως προς τη μάθηση και την αξιολόγησή

του.

ΤΕΣΤ 5

Α΄ ΜΕΡΟΣ (Γραμματική – Σύνταξη) /50 Β΄ ΜΕΡΟΣ ( Ανάγνωση και κατανόηση γραπτού λόγου) /20 Γ΄ ΜΕΡΟΣ (Παραγωγή προφορικού λόγου) /10 Δ΄ ΜΕΡΟΣ (Παραγωγή γραπτού λόγου) /20 ΣΥΝΟΛΟ /100

Page 72: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

72

Α΄ ΜΕΡΟΣ Γραμματική - Σύνταξη

Α. Συμπληρώστε τα κενά επιλέγοντας μία από τις τέσσερις επιλογές που σας δίνονται, όπως στο παράδειγμα: π.χ. ................................. υπάρχει κανένα πρόβλημα! (α) όχι (β) δεν (γ) μην (δ) ποτέ

1. Θέλω .................. καφέ και μία τυρόπιτα.

(α) τον (β) έναν (γ) ο (δ) ένας

2. Δεν υπάρχει ........................ πρόβλημα.

(α) κανένα (β) ένα (γ) το (δ) η

3. ................. θέλω τίποτα.

(α) όχι (β) μην (γ) δεν (δ) ναι

4. ................... ανοίγεις την πόρτα, κάνει κρύο.

(α) ναι (β) όχι (γ) δεν (δ) μην

5. ................... Δευτέρα έχω μάθημα.

(α) η (β) μία (γ) την (δ) τον

6. .................. ακούει μουσική.

(α) ο Κώστας (β) Κώστα (γ) τον Κώστα (δ) την Μαρία

7. Ταξιδεύω συχνά .................. το αεροπλάνο.

(α) σε (β) από (γ) για (δ) με

8. Μιλάω ................ τηλέφωνο.

(α) στο (β) με το (γ) από το (δ) με

9. Ο καφές μου δεν έχει ...................... ζάχαρη.

(α) καμία (β) ποτέ (γ) τίποτα (δ) καθόλου 10. Η Μαρία είναι .......................... (α) Βιολόγος (β) ο Βιολόγος (γ) τον Βιολόγο (δ) η Βιολογία

Μονάδες: /10

Page 73: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

73

Β. Συμπληρώστε τις φράσεις βάζοντας τις λέξεις στις παρενθέσεις στον σωστό τύπο: 1. Μου αρέσει .......................... (η πίτσα) αλλά προτιμώ ........................ (η σαλάτα). 2. Ο Κώστας είναι ........................... (ο φωτογράφος). 3. Μένω με ......................... (ο φίλος) μου. 4. Η Χριστίνα σπουδάζει ......................... (η φιλοσοφία). 5. Πάμε για ....................... (το ποτό) το βράδυ; 6. Υπάρχει ..................... (κανένας, καμία, κανένα) γιατρός στην Σχολή; 7. Ο Χρήστος ακούει ...................... (η μουσική) κάθε μέρα. 8. Μαθαίνω ........................... (η κιθάρα). 9. Παίρνω ........................ (το ταξί) και πάω στην σχολή μου. 10. Όταν ο Κώστας ..................... (βλέπω) τηλεόραση, .................. (κάνω) ζάπινγκ

συνέχεια. 11. -Πώς μπορώ να .......................... (στέλνω) ένα e-mail όταν θέλω;

- …………….. (μπαίνω) στο ίντερνετ, ..................... (βρίσκω) την διεύθυνση και ......................... (στέλνω) το e-mail σε αυτή τη διεύθυνση.

12. Το μεσημέρι εγώ .................... (πεινάω) πολύ. 13. Η Μαρία........................ (βγάζω) φωτογραφίες. 14. Αλέξη, τι ώρα ....................... (κοιμάμαι) το βράδυ συνήθως; 15. Σε ποιον όροφο ........................ (βρίσκομαι) η βιβλιοθήκη;

Μονάδες: /15

Γ. Βάλτε τις λέξεις του πλαισίου στη σωστή θέση του πίνακα: μουσική, σιντί, ραδιόφωνο, αθλητισμός, σκι, μπάσκετ, τένις, ροκ, τζαζ, ποπ, θέατρο, σινεμά, τηλεόραση, κωμωδία, δράμα, μυστήριο, θρίλερ, φαντασία, τουρισμός, τουρίστας, κάμπινγκ, τρένο, αεροπλάνο, μπαρ, κλαμπ, καφετέρια, ουζερί, ταβέρνα, κομπιούτερ, ντιβιντί, ίντερνετ, μαέστρος, ορχήστρα μπάσκετ

σινεμά

ραδιόφωνο

μπαρ

τουρίστας μαέστρος

Μονάδες: /10

Page 74: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

74

Δ. Αντιστοιχίστε και φτιάξτε σωστές φράσεις: Μου αρέσει ο καφές τώρα μένω στην Ελλάδα. Είμαι από την Ρουμανία και προτιμώ την σοκολάτα βιενουά. Το βράδυ συνήθως διαβάζω ή ο κόσμος κατεβαίνει. Ακούς ραδιόφωνο αλλά προτιμάς ένα καλό σιντί; Το λεωφορείο κάνει στάση βλέπω τηλεόραση.

Μονάδες: /5

E. Σκεφτείτε μία λέξη που να ταιριάζει και στις τρεις παρακάτω προτάσεις, όπως στο παράδειγμα: π.χ. α) Ωραίο αυτό το κρασί! ................................ μας!.

β) ................ σου Κώστα, τι κάνεις; γ) Άντε .................., τα λέμε αύριο!

1. α) .............. , δεν μιλάω γερμανικά. β) Ο Κώστας ξέρει την Μαρίνα, ............... την Άννα. γ) .............. πάλι στο σινεμά! Πάμε σε μια ταβέρνα καλύτερα. 2. α) Μιλάω .............. Νίκο. β) Περπατάω .............. δρόμο. γ) Ο Αλέξανδρος μένει .............. Πειραιά. 3. α) Ο Γιάννης αγοράζει λουλούδια .............. την Κατερίνα. β) Μιλάω .............. το πρόβλημά μου. γ) Διαβάζω .............. να μαθαίνω.

γεια

στον

όχι

για

Page 75: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

75

4. α) .............. προσέχεις πολύ, Μαρία! β) Μου αρέσει .............. ακούω μουσική. γ) .............. περιμένω ή όχι; 5. α) .............. ξέρετε τι ώρα είναι; β) .............. θέλεις έναν καφέ; γ) Φοβάμαι .............. υπάρχει πρόβλημα.

Μονάδες: /5

ΣΤ. Συμπληρώστε τον πίνακα με τις λέξεις που λείπουν....

κάνω..... τι..... με.... τηλεφωνώ η κλήση το ........................

παίζω η ...................... η κιθάρα

............................ το ταξίδι το αεροπλάνο

............................ η φωτογραφία η κάμερα

........................... e-mail το κομπιούτερ

..... και συμπληρώστε τα κενά με τον σωστό τύπο από τις λέξεις του

παραπάνω πίνακα:

1. Έχω μία .................. στο κινητό από αυτό το νούμερο.

2. Τι ........................ ακούς;

3. ……………….. με το αεροπλάνο ή με το τρένο, Μαρία;

4. Μου αρέσει να ....................... φωτογραφίες.

5. Εγώ ....................... e-mail συχνά στην φίλη μου στην Ρωσία.

Μονάδες: /5

να

μήπως

Page 76: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

76

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Ανάγνωση και κατανόηση γραπτού λόγου

Α. Διαβάστε προσεχτικά το παρακάτω κείμενο και διαλέξτε Σωστό ή Λάθος (Σ / Λ) στις ερωτήσεις κατανόησης που ακολουθούν:

ΡΩΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΕΤΑ

Ερωτικό Δράμα του Σαίξπηρ

Σκηνοθεσία: Μ. Σωτηριάδης. Παίζουν: Δ. Αντωνίου, Σπ. Κυριαζόπουλος, Μ. Μπεληγιάννη, Μ. Σωτηριάδης. Μετάφραση: Δ. Καψάλης. Σκηνικά - κοστούμια: Κ. Ζαμάνης. Μουσική: Στ. Γασπαράτος. Διάρκεια: 115' Το κλασικό αριστούργημα του Άγγλου βάρδου για τον απόλυτο και μοιραίο έρωτα παρουσιάζεται από μια νεανική ομάδα ηθοποιών. ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Αντισθένους 7 και Θαρύπου, Ν. Κόσμος ,210 9212900 Απόγ: Κυρ. 7 μ.μ. Βραδ: Τετ.-Σάβ. 9.15 μ.μ. Τιμές εισιτηρίων: 22 €, φοιτητικό: 17 €,

Τετάρτη και Πέμπτη: 18 €, φοιτητικό: 15 €.

1. Το έργο είναι κωμωδία. Λάθος 2. Το θέατρο είναι στον Πειραιά. 3. Το έργο κρατάει μία ώρα. 4. Το τηλέφωνο επικοινωνίας με το θέατρο είναι 210 9212900 5. Το φοιτητικό εισιτήριο κοστίζει 17 ευρώ εκτός Τετάρτης και Πέμπτης.

Μονάδες: /8

Page 77: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

77

Β. Διαβάστε προσεχτικά το παρακάτω κείμενο και διαλέξτε τη σωστή

απάντηση στις ερωτήσεις κατανόησης που ακολουθούν:

Γεια σας! Με λένε Χουάν και είμαι από την Ισπανία. Είμαι γιατρός. Τώρα μένω στην

Ελλάδα, στην Αθήνα, με την φίλη μου την Κατερίνα. Δουλεύουμε πολύ όλη τη μέρα,

αλλά το βράδυ βγαίνουμε έξω. Τα χόμπι μου είναι η φωτογραφία, η μουσική και ο

αθλητισμός. Μου αρέσει πολύ και το ίντερνετ. Παίζω παιχνίδια, ακούω μουσική,

βλέπω ταινίες και μαθαίνω τα νέα από όλο τον κόσμο.

α. Από πού είναι ο Χουάν; ___________________________________

β. Εσύ από πού είσαι; ___________________________________

γ. Τι δουλειά κάνει ο Χουάν; ___________________________________

δ. Εσύ τι δουλειά κάνεις; ___________________________________

ε.Πού μένει τώρα ο Χουάν; ___________________________________

στ.Εσύ πού μένεις τώρα; ___________________________________

ζ.Τι κάνουν κάθε μέρα ο Χουάν και η Κατερίνα; _________________

η.Εσύ τι κάνεις κάθε μέρα; ___________________________________

θ. Τι κάνουν το βράδυ ο Χουάν και η Κατερίνα; _________________

ι. Εσύ τι κάνεις το βράδυ; ____________________________________

Μονάδες: /5

Γ. Διαβάστε προσεχτικά τις λέξεις από το προηγούμενο κείμενο και

αντιστοιχίστε την καθεμία με το συνώνυμο ή το αντίθετό της:

συνώνυμα

Με λένε γυμναστική

αθλητισμός όμως

τα νέα λέγομαι

αλλά ειδήσεις

Page 78: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

78

αντίθετα

τώρα το πρωί

πολύ λίγο

έξω μετά

το βράδυ μέσα

Μονάδες: /7

Γ΄ ΜΕΡΟΣ

Κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Page 79: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

79

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ακούτε μουσική; Τι μουσική προτιμάτε; 2. Βλέπετε τηλεόραση; Πάτε σινεμά; Τι ταινίες προτιμάτε (κωμωδία, δράμα, θρίλερ κ.λπ.); 3. Έχετε ελεύθερο χρόνο; Ναι ή όχι; Γιατί; 4. Τι κάνετε συνήθως το σαββατοκύριακο; 5. Τι κάνετε με το ίντερνετ;

Μονάδες: /10

Page 80: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

80

Δ΄ ΜΕΡΟΣ

Παραγωγή γραπτού λόγου

1. Παίρνετε τηλέφωνο έναν φίλο / μια φίλη και δεν απαντάει. Αφήνετε μήνυμα στον τηλεφωνητή για ραντεβού (για καφέ, ποτό, σινεμά κ.λπ.).

………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………...

2. Εσείς τι κάνετε στον ελεύθερο χρόνο σας… το πρωί; ………………………………………………………………………………………... το μεσημέρι; ………………………………………………………………………………………... το απόγευμα; ………………………………………………………………………………………... το βράδυ; ………………………………………………………………………………………...

Μονάδες: /20

Page 81: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

81

Βιβλιογραφία

Αντωνίου – Ιωαννίδη, Μ. (2000). «Μια πρόταση για τη διδασκαλία του λεξιλογίου της Ν.Ε. ως δεύτερης / ξένης γλώσσας σε μέσο και προχωρημένο επίπεδο». Στα Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας. Αθήνα, 25-26 Σεπτεμβρίου 2000, Πανεπιστήμιο Αθηνών: Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδ/λίας της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας, σελ. 134-153.

Atkinson, D. (2002). “Towards a sociocognitive approach to second language acquisition”. The Modern Language Journal 86, 525-545.

Βασιλάκη, Ε., Μ. Γαλαζούλα & Π. Μιχαλακοπούλου (2003) «Από πού προέρχονται, ποιοι είναι, τι ζητάνε». Στα Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας. Αθήνα, 25-26 Σεπτεμβρίου 2000, Πανεπιστήμιο Αθηνών: Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδ/λίας της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας, σελ.187-203.

Chomsky, N. (1995). The minimalist program. Cambridge, MA.: MIT Press. Chomsky, N. (1997a). The Minimalist Program. Cambridge, MA: MIT Press. Chomsky, N. (1997b). Language and mind: Current thoughts on ancient problems

(Part 2). Manuscript, MIT. Chomsky, N. (2000). New horizons in the study of language and mind. Cambridge:

CUP. Chomsky, N. (2002). On nature and language. Cambridge: Cambridge University

Press. Clahsen, H., J. Meisel & M. Pienemann (1983). Deutch as Zweitsprache: Der

Spracherwerb ausländischer Arbeiter. Tübingen: Gunter Narr. Council of Europe (2000). European Language Portfolio. Cambridge: Cambridge

University Press. Council of Europe (2001). Common European Framework of Languages: Learning,

Teaching, Assessment. Cambridge: Cambridge University Press. Διατμηματικό Πρόγραμμα για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης

Γλώσσας (1998). Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας σε Ενηλίκους (Επίπεδα 1 και 2: Εισαγωγικό και Βασικό). Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ellis, N. (1965). The transfer of learning. Macmillan: New York. Ellis, R. (1997). Second language acquisition. Oxford: Oxford University Press. Gass, S. (1988). “Integrating research areas: a framework for second language

studies”. Applied Linguistics 9, 198-217. Gass, S. M. (1996). “Second language acquisition and linguistic theory: the role of

language transfer”. Στο W. C. Ritchie and T. K. Bhatia (eds). The handbook of second language acquisition. San Diego: Academic Press, σελ.317-345.

Givón, T. (1979). “From discourse to syntax: Grammar as a processing strategy”. Στο T. Givón (ed.) Syntax and Semantics 12: Discourse and Syntax. New York: Academic Press, 32-65.

Halliday, M.A.K. (1973). Explorations in the Functions of Language. London: Edward Arnold

Henriksen, B. (1999). “Three dimensions of vocabulary development”. Στο Studies in Second Language Acquisition 21 (2), Cambridge University Press, σελ. 303-317.

James, C. (1980). Contrastive analysis. London: Longman. Θεοφανοπούλου-Κοντού, Δ. (2002). Γενετική Σύνταξη: Το Πρότυπο της Κυβέρνησης

και Αναφορικής Δέσμευσης. Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα. Kellerman, E. (1979). “Transfer and non-transfer: where we are now”. Studies in

Second Language Acquisition 2, Cambridge University Press, σελ. 37-57.

Page 82: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

82

Kellerman, E (1984). ‘The empirical evidence for the influence of the L1 in interlanguage’. Στο Davies, A., Criper, C. and Howatt, A.P.R. (eds).

Kellerman, E. and M. Sharwood-Smith (1986). Crosslinguistic influence in second language acquisition. New York: Oxford University Press.

Klein, W. & C. Perdue (1992). Utterance Structure: Developing Grammar Again. Amsterdam: John Benjamins.

Kovaleva, I. & V. Mouchanova (2003). «Τα νέα ελληνικά ως ξένη γλώσσα και τα αρχαία ελληνικά στο πανεπιστημιακό επίπεδο: Συν ή πλην;». Στα Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας. Αθήνα, 25-26 Σεπτεμβρίου 2000, Πανεπιστήμιο Αθηνών: Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδ/λίας της Ν.Ε. ως Ξένης Γλώσσας.

Krashen, S. (1985). The Input Hypothesis: Issues and Implications. London: Longman.

Lado, R. (1957). Linguistics across cultures. Ann Arbor: University of Michigan Press.

Lewis, M. (1993). The Lexical Approach. Hove & London, England: Language Teaching Publications.

Long, M. H. (1996). “The role of the linguistic environment in second language acquisition”. Στο W. C. Ritchie & T. K. Bhatia (ed.) Handbook of Second Language Acquisition. San Diego: Academic Press, 413-468.

McCarthy, J. (1990). “Formalization of common sense”. Στο Papers by John McCarthy, edited by V. Lifschitz. Ablex.

McLaughlin, B., Rossman T. & B. McLeod (1983). “Second-language learning: An information processing perspective”. Language Learning 33, 135-158.

Meisel, J., Clashen H. & M. Pienemann (1981). “On determining developmental stages in second language acquisition”. Studies in Second Language Acquisition 3, 109-135.

Mitchell, R. & F. Myles (1998, 2004). Second Language Learning Theories. (2nd ed.). London UK. Arnold Publishers: Oxford University Press.

Μπέλλα, Σ. (2007). Η Δεύτερη Γλώσσα: Κατάκτηση και Διδασκαλία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Nation, P. (1990). Teaching and Learning Vocabulary. “Vocabulary and Reading” σ.115-146, & “Simplification of Reading Material” σ.177-187. New York: Newbury House/Harper Row.

O’Dell, F. (1997). “Incorporating Vocabulary into the Syllabus”. Στο N. Schmitt & M. McCarthy (eds.) Vocabulary: Description, Acquisition and Pedagogy, σελ 258-278. Cambridge: Cambridge University Press.

Odlin, T. (1989). Language Transfer: Cross-linguistic Influence in Language Learning. Cambridge: Cambridge University Press. Schumann, J. (1978a). “The acculturation model for second language acquisition”. Στο R. Gringas (ed.) Second language Acquisition and Foreign Language Teaching. Arlington, VA: Center for Applied Linguistics, 27-50.

Oxford, R. L. (1990). Language Learning Strategies: What every teacher should know. Boston: Newbury House.

Paribakht, T. & M. Wesche (1996). “Enhancing vocabulary acquisition through reading: A hierarchy of text-related exercise types”. Στο The Canadian Modern Language Review, 52 (2): 155-178.

Radford, A. (1997). Syntactic theory and the structure of English. Cambridge: Cambridge University Press.

Richards, J.C. (1976). “The role of vocabulary teaching”. TESOL Quarterly 10, 77–89.

Page 83: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

83

Rumelhart, D. & J. McClelland (1986) (ed.). Paralle Distributed Processing: Explorations in the Microstructure of Cognition, Vol.2, Psychological and Biological Models. Cambridge MA: MIT Press.

Schmitt, N. (1997). “Vocabulary learning strategies”. Στο N. Schmitt & M. McCarthy (eds.) Vocabulary: Description, Acquisition and Pedagogy, σελ 199-227. Cambridge: Cambridge University Press.

Schumann, J. (1978b). The Pidginization Process: A Model for Second Language Acquisition. Rowley, Mass.: Newbury House.

Schumann, J. (1978c). “Social and psychological factors in second language acquisition”. Στο J. Richards (ed.) Understanding Second and Foreign Language Learning. Rowley, Mass.: Newbury House, 163-178.

Schumann, J. (1986). “Research on the acculturation model for second language acquisition”. Journal of Multilingual and Multicultural Development 7, 379-392.

Συμβούλιο της Ευρώπης (2001). Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο αναφοράς για τη γλώσσα: εκμάθηση, διδασκαλία, αξιολόγηση (μτφρ. ΚΕΓ).

Tomlin, R. (1990). “Functionalism in SLA”. Στο Studies in Second Language Acquisition 12:155-177.

VanPatten, B. (1996). Input Processing and Grammar Instruction. Norwood, NJ: Ablex.

White, L. (2003). Second language acquisition and Universal Grammar. New York: Cambridge University.

Willis, D. (1990). The Lexical Syllabus. London: Collins – COBUILD. Woodward, T. (2001). Planning Lesson and Courses. Cambridge. Zobl, H. (1984). “Cross-cultural generalizations and the contrastive dimension of the

interlanguage hypothesis”. Στο A. Davies, C. Criper & A. Howatt (ed.) Interlanguage. Edinburgh: Edinburgh University Press, 26-42.

Ζούκα, Β. , Ν. Γουντικιάν & Μ. Κουφάκη (2007). Νέα Ελληνικά για Ξένους: τεστ εξάσκησης (επίπεδο μέσο και προχωρημένο). Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Page 84: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

84

Το ταξίδι των ελληνικών λέξεων μέσω των λατινικών στη γαλλική γλώσσα. – «Γοργόνα και Αλέξανδρος»: η διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης - ξένης γλώσσας σε μια διαπολιτισμική και δίγλωσση (γαλλόφωνη) τάξη στο εξωτερικό μέσα από έναν ελληνικό λαϊκό μύθο ΔΡ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΙΚΑΛΛΟΥ - JOURDAN, Καθηγήτρια Γλωσσολογία Πανεπιστημίου Λυών Η παρουσίαση της εισήγησης πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια παράλληλης προβολής φωτεινών διαφανειών πολυμεσικής εφαρμογής εικόνας και ήχου στην αίθουσα «Δαίδαλος» του Ελληνοβρετανικού Κολεγίου που φιλοξένησε και την ημερίδα. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ «Η Ελληνική γλώσσα έχει τη Γαλλική σαφήνεια, τη Γερμανική ομοιογένεια, το λυρισμό της Ισπανικής και την ευλυγισία της Ιταλικής». Η παραπάνω φράση ανήκει στο Γάλλο γλωσσολόγο Claude Fauriel ο οποίος θέλοντας να δείξει τη θαυμαστή ανωτερότητα της Ελληνικής γλώσσας είπε: «Η οξύτητα, η διαύγεια και η ευστροφία του πνεύματος των αρχαίων Eλλήνων καθώς και η ζωηρότατη φαντασία τους, δημιούργησε μοναδικό όργανο έκφρασης την Ελληνική γλώσσα. Η ακριβολογία της φιλοσοφίας και της επιστήμης την ανέδειξαν ως το εκπαιδευτικό όργανο για την έκφραση ιδεών και εννοιών». Κυρίες και Κύριοι σύνεδροι, Στα πλαίσια της εισήγησής μου που ακολουθεί στο Α΄ μέρος της θα ακολουθήσουμε το ταξίδι των ελληνικών λέξεων μέσα από τη λατινική γλώσσα και τους διάφορους ιστορικούς σταθμούς τους μέχρι τη γαλλική και την επιστροφή στις «ρίζες». Θα κάνουμε έναν μικρό απολογισμό του ελληνικού θησαυρού στη γαλλική γλώσσα και θα εντοπίσουμε την εκφραστική δύναμη της αρχαίας ελληνικής μέσα από τη γαλλική και τις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Στο Β΄ μέρος μέσα από ένα συγκεκριμένο μύθο της ελληνικής μυθολογίας και λαϊκής παράδοσης θα παρακολουθήσουμε πώς πραγματοποιείται στην εκπαιδευτική πράξη η ενισχυτική μέθοδος διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό σε μια διαπολιτισμική και δίγλωσση τάξη της Γαλλίας αλλά και σε μαθητές με μαθησιακά προβλήματα. Θα δούμε τη διδακτική μεθοδολογία της συγκεκριμένης γνωστικής ενότητας «Η Γοργόνα και ο Μεγαλέξανδρος» στα πλαίσια μαθήματος διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης και ξένης γλώσσας, σε μια διαπολιτισμική τάξη με ομογενείς και γαλλόφωνους μαθητές. Θα σας παρουσιάσουμε το σχέδιο μαθήματος (project) του ελληνικού λαϊκού μύθου, με στάδια διδασκαλίας και συγκεκριμένες μεταγνωστικές εφαρμογές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες με συμμετοχή των μαθητών σε θεατρικό παιχνίδι, εικαστικές τέχνες και άλλες καινοτόμες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Είναι απαραίτητη η αναφορά στα πρόσωπα και στη δύναμη του συμβολισμού των πρωταγωνιστών του μύθου, τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού και τις βαθύτερες έννοιες που αυτοί εκφράζουν. Τέλος, επισημαίνουμε πως η αφήγηση του ελληνικού λαϊκού μύθου λειτουργεί ως ψυχο-παιδαγωγική διαδικασία θεραπευτικής αγωγής και ενισχυτικής διδασκαλίας σε δίγλωσσους και αλλοδαπούς μαθητές με μαθησιακά προβλήματα.

Page 85: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

85

Τα συμπεράσματα και το επιμύθιο της λαϊκής αφήγησης, ίσως είναι χρήσιμα για όλους, μικρούς και μεγάλους, Έλληνες ομογενείς και ξένους, στην πατρίδα αλλά και το εξωτερικό. Α΄ ΜΕΡΟΣ Ι. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Η Ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται από την πλαστικότητα της και την εκφραστική δυναμική της. Μέσα από την κλήση των ονομάτων, ουσιαστικών και επιθέτων μπορούν να παραχθούν πλήθος νέες λέξεις. Για τους αρχαίους Έλληνες η επιστημονική αναζήτηση συνδέεται και υπόκειται στη φιλοσοφική αναζήτηση στο ή στα στοιχεία που αποτελούν το σύμπαν (η αναζήτηση του ενός υπό του πολλαπλού= La recherche de l’Un sous le Multiple). Οι επιστημονικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων και των κληρονόμων τους δηλ. των Ρωμαίων αφορούν κυρίως την αστρονομία, την αριθμητική, τη γεωμετρία, τη γεωγραφία, την ιατρική, με γνώσεις ανατομίας και ψυχολογίας, ζωολογίας, βοτανικής, μεταλλολογίας και φυσικής. Η περιοχή των ανακαλύψεων τους, κάλυπτε την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ολόκληρη τη Μεσόγειο, τη Βόρειο Αφρική, την Αίγυπτο, την Εγγύς Ανατολή, τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη και ένα μέρος της Μ. Βρετανίας. Η Μέση Ανατολή γίνεται γνωστή μέχρι τις Ινδίες μέσα από τις αποστολές του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 333 - 323 π.Χ. Το ταξίδι των ελληνικών λέξεων μέσω των λατινικών αρχίζει με την υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους το 146 π.Χ. Τότε οι Έλληνες προσπάθησαν να προβάλλουν τον πολιτισμό τους σαν μέσο αντίστασης κατά των Ρωμαίων πράγμα που στο τέλος κατόρθωσαν. Η γλώσσα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην αντίσταση τους. Πλήθος ελληνικών λέξεων εμπλούτισαν τη λατινική γλώσσα. Έτσι, επειδή οι Ρωμαίοι απέδιδαν πολιτιστική ανωτερότητα στην ελληνική γλώσσα την οποία μιλούσαν, ένα μεγάλο μέρος της ορολογίας είχε προσαρμοστεί στα λατινικά από τον 3ο π.Χ. αι. Αντίθετα πολλές ελληνικές λέξεις έχουν απλώς μεταγραφεί τον 4ο και 5ο αι. Είναι γνωστή η φράση του Οράτιου : Η Ελλάδα ηττηθείσα κατέκτησε τον άγριο νικητή και τις τέχνες εισήγαγε στο απαίδευτο Λάτιο (Graecia capta ferum victorem capit et artiz iutubit agresti Lation) . Πολλοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες ήσαν φιλέλληνες. Ο Νέρων επισκέφθηκε την Ελλάδα το 66 π.Χ. και συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες παρά την απαγόρευση συμμετοχής στους μη Έλληνες. Επίσης ο Αδριανός ήταν θαυμαστής της Ελλάδας. Μεγάλος αριθμός λέξεων έχουν εισαχθεί στη Γαλλική μέσω των λατινικών την εποχή του χριστιανισμού και του εκκλησιατικού βίου πχ. Ange = άγγελος, église= εκκλησία, évêque = επίσκοπος, prêtre = πρεσβύτερος, diacre = διάκονος, évangile = ευαγγέλιο, histoire = ιστορία κ.λ.π. Η υιοθέτηση της Ελληνικής γλώσσας από την εκκλησία, όχι μόνο την περιέσωσε αλλά και την ανέδειξε. Οι τρεις Ιεράρχες Βασίλειος, Γρηγόριος και Χρυσόστομος ήταν απόφοιτοι Ελληνικών ρητορικών Σχολών πράγμα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο θέμα αυτό. Με τον τρόπο αυτό τα Ελληνικά διαβάζονται από όλα τα έθνη, ενώ τα λατινικά περιορίζονται στα σύνορά τους (όπως είπε ο Κικέρων 1ος αι.) και αργότερα ο Αριστείδης θα πει στους Αθηναίους : «Δι υμών ομόφωνος πάσα η Οικουμένη εγένετο». Είναι κοινά αποδεκτό ότι η Δύση ανακάλυψε την ελληνική γνώση τον Μεσαίωνα. Το Αββαείο του Mont Saint Michel τον 12ο αι. βρίσκεται στη Νορμανδία, Β.Δ. Γαλλία., αποτελoύσε ένα δραστήριο μεταφραστικό κέντρο και ιδιαίτερα των κειμένων του Αριστοτέλη τα οποία μεταφρασμένα κυκλοφορούσαν σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, η Ευρώπη δεν απεκόπη ποτέ από τις Ελληνικές ρίζες και ο πολιτισμός της είναι

Page 86: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

86

Ελληνογενής αφού στηρίζεται στον Ελληνικό πολιτισμό, στα ελληνικά κείμενα, λέξεις και έννοιες.

Την εποχή της Αναγέννησης 16ος αι. ξαναανακαλύπτονται οι ελληνικές επιστήμες μέσα από τα κείμενα και αυτό θα αποτελέσει τον πρόλογο για την άνθηση των σύγχρονων επιστημών. Είναι από αυτήν την περίοδο που οι ευρωπαίοι θα επινοήσουν στις δικές τους γλώσσες το βασικότερο μέρος της επιστημονικής ορολογίας με τη βοήθεια των étymons =έτυμος=véritable (λέξη που αποτελεί την καταγωγή μίας άλλης λέξης και που δηλώνει την ετυμολογία της). Οι περισσότεροι επιστημονικοί όροι έχουν δημιουργηθεί τεχνητά ή μη με σύνθεση (διαδικασία κατά την οποία δύο λέξεις ή ένα πρόθεμα και μία λέξη ενώνονται για να σχηματίσουν μία νέα λέξη). Το πρόθεμα (μόρφημα που προστίθεται στην αρχή μιας ρίζας ή μιάς λέξης) πχ. αντι- antibiotique, a-ntidote, επί- , épilogue, épitaphe, παρα-, paradoxe, paralogisme, προ-, problème, pronostic, δια-, diagnostic, diabète, μετα-, métamorphose, métaphysique, και το επίθημα (στοιχείο που προστίθεται μετά τη ρίζα ή μιά λέξη) -ite ex. Bronchite, artérite, αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των étymons τα οποία επιτρέπουν την ακριβολογία και τον εκλεπτυσμό των νοημάτων. Ένας μεγάλος αριθμός των étymons έχει ελληνική ρίζα (στοιχείο στο οποίο καταλήγουμε αν αφαιρέσουμε τα μορφολογικά στοιχεία και τους γραμματικούς δείκτες) πχ. Bibliothèque, thermomètre ή προθεματικό α-στεριτικό και ρίζα, a-céphale, a-noréxie, a-phone. Υπάρχουν επίσης λέξεις με υβριδικό (hybride) σχηματισμό δηλ. Μισή είναι ελληνική και μισή λατινική ex. Auto-mobile, mono-cle, franco-phile, germano-phone etc. Τα δάνεια της Γαλλικής γλώσσας μέσα από την Ελληνική έγιναν μαζικά κατά την περίοδο του 16ου αι. Αυτά είναι κυρίως ρίζες που εμπλούτισαν τις διαδικασίες δόμησης επιστημονικών λέξεων. Η γαλλική ιατρική ορολογία και ταυτόχρονα η αγγλική διατηρούν μία ευρεία βάση από τα ελληνικά και το φαινόμενο αυτό εξηγείται από το ότι οι πρώτες ιατρικές πραγματείες στην Ευρώπη ήταν μεταφράσεις από τα ελληνικά. Τον 18ο αι. η Γαλλική γλώσσα προσφεύγει στην ελληνική ετυμολογία. Και αυτό συνεχίζεται ως σήμερα και όχι μόνο στη Γαλλική γλώσσα αλλά και σε όλες τις άλλες ινδο-ευρωπαικές γλώσσες όπως τα Ιταλικά, Ισπανικά, Αγγλικά, Γερμανικά κλπ. Έτσι, το επιστημονικό λεξιλόγιο έχει γίνει οικουμενικό πχ. fr. polytechnique, angl. Polytechnic, all. Polytechnik, fr. Démocrate, angl. Democrat, all. Democrate, esp. Democrata, fr. Polygamie, angl. Polygamous, etc Έτσι καθιερώνεται μία νέα ετυμολογική βάση που ενώνει τις γλώσσες του πλανήτη. Μάλιστα, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς πως θα μπορούσαν να αντικατασταθούν χιλιάδες λέξεις προερχόμενες από τα ελληνικά που αποτελούν το γαλλικό και οικουμενικό τεχνικό και επιστημονικό λεξιλόγιο. Στη Γαλλική Παιδεία η διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών δηλ. ελληνικών και λατινικών έχουν υποστεί από το 1996 μία μεταρρύθμιση στους στόχους και στις εφαρμογές. Η επιλογή των αρχαίων ελληνικών είναι δυνατή μόνο από την Τρίτη Κολεγίου και οι κύριοι στόχοι είναι : η μετάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς για μια καλύτερη κατανόηση του παρόντος, η συσχέτιση των διαφόρων θεμάτων, γαλλικών, ιστορίας, καλών τεχνών. Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, τα παιδαγωγικά μέσα οφείλουν να στηρίζονται στην ανάγνωση αυθεντικών κειμένων και στη μελέτη της αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα κείμενα από ψηφιακά δεδομένα είναι απαραίτητα. Πρόσφατα επιχειρήθηκε ο αποκλεισμός των αρχαίων ελληνικών και λατινικών από τα σχολεία με επιχείρημα ότι : η εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών και λατινικών από ένα μεγάλο αριθμό μαθητών απαιτεί μεγάλη παιδαγωγική επένδυση σε ώρες κατάρτισης, διδασκαλίας, εξετάσεων και σε μια περίοδο ζωηρού οικονομικού και

Page 87: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

87

τεχνικού ανταγωνισμού που γνωρίζει σήμερα η Γαλλία και γενικά οι δυτικές κοινωνίες, η διδασκαλία αυτή δεν μπορεί να έχει προτεραιότητα. Αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει τις σφοδρές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων. Η ελληνίστρια Jacquline de Romilly , τακτικό μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, αντέδρασε έντονα για τη ζημιά πού θα προκαλούσε η υλοποίηση της απόφασης στη Γαλλική νεολαία, υποβάλλοντας τα ερωτήματα : Μήπως ξεχάστηκαν κατά λάθος οι γλώσσες που γέννησαν τη Γαλλική, οι γλώσσες που φωτίζουν το δρόμο των μαθητών όποια κατεύθυνση κι αν ακολουθήσουν; Μήπως ξεχάστηκαν τα κείμενα που συγκροτούν την κοινή πολιτιστική παράδοση της Ευρώπης; Ή μήπως έκριναν ότι οι νέοι σήμερα εκφράζονται με αρκετή σαφήνεια και ακρίβεια; Ή ότι οι αρετές αυτές δεν έχουν πια αξία στη σύγχρονη ζωή; Την άνοιξη του 2004 είχαν μαζευτεί 70.000 υπογραφές από 6 συλλόγους, οι οποίες έδειξαν σαφώς το ενδιαφέρον για τη διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών στη Γαλλική Εθνική Παιδεία. Αποτέλεσμα ήταν η απάντηση του Γαλλικού Υπουργείου Παιδείας που δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα στις 17-3-2005: «Η διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών κατέχει μία σημαντική θέση στην πνευματική κατάρτιση των μαθητών. Όσον αφορά τα αρχαία ελληνικά υπάρχει μία συνεχής αύξηση των μαθητών που τα επιλέγουν. Όσον αφορά το Λύκειο έχει αποφασισθεί να αυξηθεί ο συντελεστής στις εξετάσεις του Γαλλικού baccalauréat για τις αρχαίες γλώσσες στο τέλος του 2006. Επίσης ένας διαγωνισμός αρχαίων γλωσσών που θα αξιοποιεί τις διδασκαλίες και θα προωθεί την συγχρονικότητα τους προτείνεται στους μαθητές στις 3ης,2ης και 1ης Λυκείου. Ο διαγωνισμός αυτός έχει ως τίτλο : γλώσσες και πολιτισμοί της ελληνο-λατινικής αρχαιότητας, και ως θέμα της πρώτης έκδοσης του: Μύθοι και πραγματικότητες, οι φιγούρες του κατακτητή και του ήρωα. Έτσι κατά τη Γαλλική έκφραση: «le grec est chassé par la porte mais il revient par la fenêtre» (τα ελληνικά τα έδιωξαν από την πόρτα αλλά αυτά επανήλθαν από το παράθυρο). Είναι εύκολο για τον σύγχρονο άνθρωπο να αγνοεί τους λόγους του Δημοσθένη ή τις τραγωδίες του Αισχύλου και αυτή η άγνοια να μην έχει καθόλου επιπτώσεις στην επαγγελματική ζωή του, αλλά δεν μπορεί να αγνοεί την παρουσία ολόκληρων στηλών λεξιλογίου που κατά κάποιο τρόπο αυτές προέρχονται από τον Αισχύλο ή τον Δημοσθένη. Κάθε χρόνο στη Γαλλική γλώσσα αναδύονται εκατοντάδες επιστημονικές και τεχνικές λέξεις από σύνθεση ελληνική. Η επιστήμη ανακαλύπτει αδιάκοπα νέα αντικείμενα ή έννοιες και πρέπει να τα ονομάσει. Ο ελληνικός θησαυρός των ελληνικών ριζών βρίσκεται μπροστά της. Αρκεί να αντλήσει από εκεί, θα ήταν πολύ περίεργο να μη βρει αυτές που χρειάζεται. Οι επιστημονικές λέξεις που σχηματίζονται από τα αρχαία ελληνικά και προσαρμόζονται στις ξένες γλώσσες ξαναεπιστρέφουν στην ελληνική πχ. téléscope , τηλεσκόπιο, αφού εφευρέθηκε το αντικείμενο, ονομάστηκε από το ελληνικό τηλεσκόπος= επίθετο που σημαίνει αυτός που βλέπει μακριά. Έρευνες που έχουν γίνει από Γάλλους μελετητές δείχνουν ότι σε κάθε 6 γαλλικές λέξεις η μία έχει ελληνική ρίζα και ότι το Γαλλοελληνικό λεξικό αναφέρεται ότι περιέχει 66 000 λέξεις εκ των οποίων 4 100 είναι αυτούσιες ελληνικές, υπολογίζεται δε ότι 30% των γαλλικών λέξεων έχουν ελληνική ρίζα. Όσον αφορά την Αγγλική, σύμφωνα με το λεξικό Webster International, το σύνολο των λέξεων της Αγγλικής γλώσσας είναι 166.724 και απ’ αυτές οι 41.214 είναι ελληνικές. Ακόμα πιο εντυπωσιακά στην ιατρική ορολογία: από τις 43.716 λέξεις της, οι 20.346 είναι ελληνικές. Δηλαδή σε 178.903 Αγγλικών λέξεων, οι 51.807 (ποσοστό 29,24%) προέρχονται από τα Ελληνικά.

Page 88: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

88

Τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται στη μέση εκπαίδευση της Γερμανίας πολλά χρόνια τώρα και υπάρχει μία συνεχώς αυξανόμενη απήχηση γι’ αυτά. Στην Ισπανία διδάσκονται τα Νέα Ελληνικά ως πρώτη ξένη γλώσσα στη μέση εκπαίδευση μαζί με τα αρχαία. Σε 19 πόλεις του Βελγίου διδάσκονται σε 43 σχολεία τα νέα ελληνικά. Τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται όχι μόνο σε όλες τις πολιτισμένες χώρες, αλλά και στα Γυμνάσια και Λύκεια της μακρινής Σενεγάλης. Οι Έλληνες έπλασαν μία γλώσσα με άπειρους θησαυρούς που τα όρια της έφτασαν στα πέρατα του κόσμου, σε αυτήν γράφτηκαν τα αριστουργήματα της κλασσικής αρχαιότητας πάνω στα οποία στηρίχθηκε όλος ο μετέπειτα πολιτισμός. Μια γλώσσα που ξεπερνάει τα όρια του χώρου και του χρόνου είναι ασφαλώς οικουμενική. Τον περασμένο Απρίλιο, Γάλλοι φοιτητές του Πανεπιστημίου Paris 5 μετά από κινητοποιήσεις 3 μηνών χωρίς ανταπόκριση, κατά του νέου νόμου μεταρρύθμισης των πανεπιστημίων, έστειλαν επιστολή στον Υπουργό Παιδείας της χώρας τους, Xavier Darcos γραμμένη στα αρχαία ελληνικά, με την υποσημείωση : Αφού δεν καταλαβαίνετε Γαλλικά σας γράφουμε στα αρχαία ελληνικά. Όταν όλες οι άλλες μορφές επικοινωνίας αποτυγχάνουν, οι αδικούντες στρέφονται στον αρχαίο ελληνικό λόγο της χώρας που γέννησε τη Δημοκρατία και τη λογική σκέψη. ΙΙ. ΤΑ ΙΧΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΥΘΩΝ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ Ενώ υπάρχει μία λόγια γλώσσα με ελληνικές ρίζες μέσα στη γαλλική, όπου η μύτη λέγεται rhin, ταυτόχρονα υπάρχει και μία άλλη στην καθομιλουμένη που πηγάζει από την ελληνική μυθολογία ή τους ελληνικούς μύθους. Στη Γαλλική και άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχουν πλήθος εκφράσεων από την ελληνική μυθολογία που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή, όπως : c’est la pomme de discorde (fr), = είναι το μήλον της έριδος, c’est un cheval de Troie = είναι ο Δούρειος ίππος, être un vrai phénix (fr) , l’araba fenice (ital.) = είναι ένας πραγματικός φοίνικας, c’est un vrai pactole (fr) = είναι πραγματικός πακτωλός, θησαυρός, le dédale des lois (fr) = ο δαίδαλος των νόμων, il faut prendre le taureaux par les corne = πρέπει να πιάσουμε τον ταύρο από τα κέρατα. Ή ακόμη πολλές άλλες από τους μύθους του Αισώπου που μεταφράστηκαν και διασκευάστηκαν στα γαλλικά από τον Γάλλο συγγραφέα Lafontaine (1621-1695). Crier au loup (fr), to cry wolf (engl.) = ο βοσκός ο ψεύτης, c’est le chant du cygne (fr), the swan song (engl.), el canto del cisne (esp.) , il canto del cigno (ital.), = είναι το κύκνιον άσμα , c’est la poule aux oeufs d’or (fr), the goose with the golden eggs (engl.), la gallina dalle uova d’oro (ital.), la gallina de los huevos de oro (esp.) = είναι η κότα με τα χρυσά αυγά , avancer comme la tortue (fr), camminare a passi di tartaruga (ital.), antar a paso de tortuga (esp.), =προχωρεί σαν χελώνα, faire comme le renard et les raisins (fr), fare come la volpe con l’uva= όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια. Η γνώση των μύθων βοηθά στην καλύτερη κατανόηση της γλώσσας και του πολιτισμού. Ο μύθος ως εργαλείο μάθησης και κατανόησης της αρχαίας ιστορίας και των διαχρονικών σημασιών του συνιστά θεμέλιο εθνικής αυτογνωσίας. Στο βιβλίο του ο πρώην Υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Luc Ferry, «La sagesse des mythes », αναφέρει ότι : « οι ελληνικοί μύθοι, εκτός από φανταστικές ιστορίες, είναι πάνω απ όλα για τον παιδαγωγό μία πηγή λαϊκής και σύγχρονης σοφίας». Η ακόμη τα λόγια του Ίωνα Δραγούμη αποκτούν ένα ειδικό βάρος : «Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια στη δημοτική τέχνη και στη χωριάτικη και τη λαϊκή ζωή, για να βρεις τη γλώσσα σου και την ψυχή σου, και με αυτά τα εφόδια αν έχεις ορμή μέσα σου και φύσημα, θα πλάσεις ό,τι θέλεις παράδοση και πολιτισμό , αλήθεια και φιλοσοφία »

Page 89: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

89

Β΄ ΜΕΡΟΣ Ι. ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ: ΓΟΡΓΟΝΑ & ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Η επιλογή του λαϊκού μύθου της Γοργόνας και του Μεγαλέξανδρου για την παρούσα εισήγηση έγινε ως σκόπιμη παράλληλη επιλογή με την διαχρονική πορεία που ακολούθησε η ελληνική γλώσσα ως πολιτισμικό φαινόμενο. Ας αναφέρουμε όμως πρώτα, λίγα στοιχεία για το ιστορικό πρόσωπο του Μ. Αλεξάνδρου, αλλά και της μυθικής Γοργόνας, που είναι και οι βασικοί πρωταγωνιστές αυτού του λαϊκού μύθου. Ο Μέγας Αλέξανδρος ή ο Αλέξανδρος Γ΄ ο Μακεδών γεννήθηκε το 356 π.Χ. στην Πέλλα, πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους. Γονείς του ήταν ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας και μητέρα του η πριγκίπισσα Ολυμπιάδα της Ηπείρου, κόρη του βασιλιά των Μολοσσών της Ηπείρου. Είχε δάσκαλο του τον φιλόσοφο Αριστοτέλη. Ο Αλέξανδρος ολοκλήρωσε την ενοποίηση των αυτόνομων ελληνικών κρατών-πόλεων της εποχής και κατέκτησε σχεδόν όλο τον γνωστό κόσμο (Μικρά Ασία, Αίγυπτο Περσία κ.λ.π.), φτάνοντας στις παρυφές της Ινδίας. Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους στρατηγούς της ιστορίας, που σε ηλικία μόλις 33 ετών είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος του γνωστού τότε κόσμου. Πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος ίδρυσε στη Βαβυλώνα το πρώτο οργανωμένο ελληνικό σχολείο για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε μη έλληνες. Ένας χρόνος πέρασε ώσπου η επικήδεια ακολουθία του να αρχίσει το μακρύ ταξίδι της από τη Βαβυλώνα στη Δαμασκό, τη Μέμφιδα και την Αλεξάνδρεια όπου εικάζεται ότι βρίσκεται ο τάφος του Αλέξανδρου. Ο Αλέξανδρος αμέσως μετά τον θάνατο του έγινε μυθικό πρόσωπο από την Ινδία μέχρι τον Ατλαντικό, ακολουθώντας διαφορετικά πρότυπα σε κάθε λαό. Οι Πέρσες φαντάστηκαν ότι ήταν γιος του Δαρείου, ενώ στην Αίγυπτο ότι ήταν γιος του Νεκτανεβώ του τελευταίου βασιλιά της Αιγύπτου και μεγάλου μάγου που προείπε κατά τη γέννηση του Αλέξανδρου ότι θα γινόταν κοσμοκράτορας. Στην Αραβοπερσική παράδοση ο Αλέξανδρος ονομάζεται Σικαντέρ στα περσικά, και Ισκαντάρ στα αραβικά και έχει την επωνυμία Δίκερως λόγω της εμφάνισης του σε νομίσματα με κέρατα κριού, κατά το αιγυπτιακό πρότυπο αφού θεωρούνταν γιος του Άμμωνα δηλ. του θεού Ήλιου. Υπάρχουν αρκετές φυλές στα μέρη που πέρασε ο Αλέξανδρος που περηφανεύονται ότι είναι απόγονοι των στρατιωτών του Αλέξανδρου. Ο Αλέξανδρος αναφέρεται σύμφωνα με ερευνητές σαν Δίκερως και στο Κοράνι ως μεγάλος βασιλιάς που κατασκεύασε πύλες για να προστατεύσει αθώους ανθρώπους από τους βάρβαρους Γώγ και Μαγώγ και επίσης αναφέρεται ότι ταξίδεψε ως το μέρος που δύει ο ήλιος. Στοιχεία σχετικά με το σφράγισμα των πυλών που αφηγείται το Κοράνι υπάρχουν και στα προγενέστερα έργα του Ψευδοκαλλισθένη (ελληνόγλωσσος αλεξανδρινός). Σε ορισμένες περιπτώσεις θεωρείται μάλιστα και προφήτης του Ισλάμ. Στους Βυζαντινούς ήταν προσφιλείς οι ιστορίες για τον Αλέξανδρο και μάλιστα τον είχαν φανταστεί και ως ευσεβή ιππότη, άγιο και ασκητή και να έχει ιδρύσει μοναστήρια στην έρημο. Πολλές παραδόσεις στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν γύρω από τον Αλέξανδρο και σε πολλές περιοχές διάφορα σημάδια του τόπου και ερείπια, επιδεικνύονταν σαν να ήταν του Αλέξανδρου. Σε Κρητικό τραγούδι ο Αλέξανδρος παρουσιάζεται να έχει ενώσει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, ανοίγοντας τον Βόσπορο. Κατά την τουρκοκρατία τον 18ο αι. ένα δημοφιλές ανάγνωσμα ήταν η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου η οποία έγινε το σύμβολο της απελευθέρωσης και της εγκόσμιας λύτρωσης των ελλήνων ραγιάδων. (Στη Δύση ο Αλέξανδρος έγινε γνωστός από τη μετάφραση του έργου του Ψευδοκαλλισθένη, το 310 μ.Χ. το Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου. Μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα λατινικά από τον Ιούλιο

Page 90: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

90

Βαλέριο και τον 5ο αι. μεταφράστηκε στην αρμενική δημιουργώντας έτσι ένα επικό κύκλο γύρω από το όνομα του. Από τη λατινική μετάφραση του προέκυψαν ογδόντα παραλλαγές που κυκλοφόρησαν σε είκοσι γλώσσες από την Ισλανδία μέχρι τη Μαλαισία και γενικά τον χριστιανικό και ισλαμικό κόσμο του Μεσαίωνα. Τον 12ο αι. ο Alberic de Bezançon έγραψε επικά ποιήματα με κεντρικό πρόσωπο τον Αλέξανδρο και ο ιερέας Λάμπρεχτ ένα γερμανικό τραγούδι. Στον μεσαίωνα δημιουργήθηκε και ο μύθος της Γοργόνας, στον οποίο συγχωνεύθηκαν οι αρχαίοι μύθοι των γοργόνων, των σειρήνων με την ωραία φωνή και της Σκύλλας, του τέρατος που άρπαζε τους ναυτικούς και τους έτρωγε. Στα νεώτερα χρόνια και σε μια παράδοση που φθάνει μέχρι τις μέρες μας, η Γοργόνα είναι η αδερφή του Μεγαλέξανδρου. Αυτή η παράδοση είναι πολύ διαδεδομένη. ΙΙ. Η ΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΜΥΘΟΥ Η Γοργόνα, η αδερφή του Μεγαλέξανδρου είναι ένα πλάσμα με εξαίσια γυναικεία ομορφιά και μελωδική φωνή αλλά με ουρά ψαριού, ένα δημιούργημα της λαϊκής μυθοπλασίας. Η ιστορία της τραγικής αδερφής που τριγυρνά απελπισμένη τις θάλασσες ζητώντας απεγνωσμένα να μάθει αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Ο Αλέξανδρος θέλοντας να εξασφαλίσει την αθανασία για να χαρεί τον κόσμο των κατακτήσεων του, κατόρθωσε να πάρει το αθάνατο νερό αφού σκότωσε τον δράκο που το φύλαγε. Δε φρόντισε όμως να το φυλάξει σε ασφαλές μέρος και έτσι η αδερφή του από άγνοια το έχυσε. Όταν ο Αλέξανδρος το έμαθε πήγε να τρελαθεί από την οργή του και τη στενοχώρια του και την καταράστηκε να μεταμορφωθεί από τη μέση και κάτω ψάρι και να παραδέρνει στα πέλαγα. Η Γοργόνα κατάλαβε το λάθος της και δεν μίσησε ποτέ τον αδερφό της και έκτοτε σαν δει ένα καράβι, το σταματά και ρωτά τους ναυτικούς: «Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος»; Αν ο καραβοκύρης δεν γνωρίζει και απαντήσει ότι «πέθανε», τότε η Γοργόνα από τη λύπη της ταράζει τη θάλασσα και βυθίζει το καράβι. Μα αν είναι γνώστης και απαντήσει : «Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει», τότε η πολύπαθη κόρη κάνει καλή καρδιά, τραγουδάει και φεύγει χαρούμενη. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε ένα σχέδιο διδασκαλίας (project) με θέμα διδακτικής ενότητας το συγκεκριμένο λαϊκό μύθο, που μπορεί να εφαρμοστεί στην εκπαιδευτική πράξη από οποιονδήποτε εκπαιδευτικό κανονικού σχολείου στην πατρίδα, αλλά και διαπολιτισμικού σχολείου ή δίγλωσσης τάξης στο εξωτερικό.

Page 91: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

91

ΙΙΙ. ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ – (PROJECT) ΘΕΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: «O ελληνικός λαϊκός μύθος η Γοργόνα και ο Μεγαλέξανδρος» ΣΧΟΛΕΙΟ : ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΕΛΛ. ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΛΥΩΝ - ΓΑΛΛΙΑ Εκπαιδευτικός υλοποίησης διδασκαλίας: Αγγελική Μικάλλου-Jourdan Εκπαιδευτικός σύμβουλος-καθοδηγητής διδασκαλίας : Νίκος Σουτόπουλος Τάξη: Γ΄ Δημοτικού ( Δ΄- ΣΤ΄ Διαπολιτισμικού Σχολείου ή δίγλωσσης τάξης) Κριτήρια επιλογής θέματος

• Το ενδιαφέρον των μαθητών για το φανταστικό θέμα του συγκεκριμένου μύθου , και η σύνδεση του με τη Γαλλική παιδική εκπομπή « La petite Sirène » που είναι κίνητρο για μάθηση. • Η επαφή και εξοικείωση που έχουν οι μαθητές με τους μύθους στο μάθημα της ιστορίας της Γ΄ τάξης. • Η σύνδεση του θέματος με θεματικές ενότητες του αναλυτικού προγράμματος. Το θέμα κρίνεται κατάλληλο για το γνωστικό επίπεδο των μαθητών και για την ηλικία τους. • Η δυνατότητα μελέτης του θέματος μέσα από πολλά γνωστικά αντικείμενα όπως τη Γλώσσα, Ιστορία, Γεωγραφία, Λαογραφία, Μαθηματικά, Θεατρική και Αισθητική Αγωγή, Μουσική κ.α.) ώστε να εξασφαλίζεται στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η διεπιστημονικότητα και διαθεματικότητα της διδακτικής ενότητας. • Αναφορά σε συγκεκριμένες λέξεις της γαλλικής γλώσσας με ελληνική ρίζα και προέλευση (sirène = γοργόνα , έχει ουρά ψαριού, σειρήνα = έχει γυναικείο κεφάλι και σώμα πουλιού gorgone =méduse= (τσούχτρα), Μέδουσα , διαφορά των δύο, Αλέξανδρος = Alexandre = protecteur des hommes, thalassa = γαλλική εκπομπή με θέμα το ταξίδι, périple = περίπλουs = θαλασσινό ταξίδι = voyage nautique = ναυτικό = ναυς = navire, panoplie = πανοπλία, océan = ωκε ανός , mythologie = μυθολογία , Βουκεφάλας = άλογο = ίππος =cheval = Φιλιππος = ami du cheval , αθάνατο νερό = α+θάνατος, euthanasie = ευθανασία = ευ + θάνατος =bien mourir • Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας της πλοκής του συγκεκριμένου μύθου. Il était une fois …= ήτανε μια φορά κι έναν καιρό... et tout est bien qui finit bien = κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.. (ο μύθος δεν περιορίζεται σε τόπο και σε χρόνο) • Η αφορμή για αναφορά σε στοιχεία της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού. Χάρτης με τις ηρωικές κατακτήσεις και οι ανακαλύψεις του Μ. Αλεξάνδρου, περιγραφή πανοπλίας του Μ. Αλέξανδρου, το Γοργόνειο (το κεφάλι της Μέδουσας πάνω στο θώρακα του), l’ eau de l’immortalité = το αθάνατο νερό = η δόξα , ελληνικό πνεύμα των ολυμπιακών αγώνων • Προβολή των διαχρονικών και πανανθρώπινων αξιών του ελληνικού πολιτισμού. Σκοποί – Στόχοι Γνώσεις (Γνωστικοί στόχοι)

• Να γνωρίσουν το μύθο της Γοργόνας, την προέλευσή του τα ιστορικά - πολιτισμικά γεγονότα που συνδέονται μ’ αυτόν. • Να έρθουν σε επαφή με παρόμοιους μύθους άλλων λαών, να γνωρίσουν τα κοινά σημεία των λαών μέσα από τους μύθους και τις λαϊκές παραδόσεις τους.

Page 92: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

92

• Να γνωρίσουν τα στοιχεία και τις λειτουργίες της δομής των μύθων, τις ομοιότητες και τις διαφορές με τα παραμύθια και τους θρύλους. Αξίες – Στάσεις (Συναισθηματικοί στόχοι)

• Μέσα από ποικίλες εμπειρίες και καταστάσεις να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να οικοδομήσουν γνώσεις, άποψη και στάση ζωής θετική προς την παράδοση. • Να αγαπήσουν και να σέβονται τα δημιουργήματα του λαϊκού μας πολιτισμού καθώς και των άλλων λαών • Να αποκτήσουν αξίες και στάσεις αποδοχής μιας παγκόσμιας πνευματικής κληρονομιάς. • Να αντιληφθούν ότι ποτέ δε δημιουργούμε από το μηδέν κατανοώντας την πνευματική μας συνέχεια. • Να συνειδητοποιήσουν τις διαχρονικές και πανανθρώπινες αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Ικανότητες – δεξιότητες (ψυχοκινητικοί στόχοι )

Να δώσει δυνατότητες στους μαθητές να αποκτήσουν ικανότητες και δεξιότητες για: • Τη χρήση και το χειρισμό οργάνων, βιβλιοθήκης κ.α. • Ομαδική και ατομική εργασία. • Δημιουργική έκφραση. • Τη συγγραφή εκθέσεων, περιγραφών, επεξεργασία κειμένων κ.α. • Τη σύνδεση του θέματος με διάφορα γνωστικά αντικείμενα του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου (Γλώσσα, Μελέτη Περιβάλλοντος, Ιστορία κ.ά.) • Την επεξεργασία οποιουδήποτε θέματος διεπιστημονικά. Αισθητικές αξίες (Αισθητικοί στόχοι)

• Να γευτούν την ομορφιά του μύθου μέσα από την λογοτεχνία, την ποίηση και τη μουσική και να δημιουργήσουν δικά τους έργα. • Να θαυμάσουν και να εκτιμήσουν έργα της νεοελληνικής τέχνης και χειροτεχνίας (λιθογραφίες, τοιχογραφίες, κεντήματα, υφαντά, ξυλόγλυπτα, χαρακτικά, ψηφιδωτά κ.α.). Επιστημονικοί στόχοι

• Χρήση επιστημονικών μεθόδων στην έρευνά τους • Μελέτη ενός θέματος διεπιστημονικά. • Κριτική προσέγγιση ενός θέματος. • Ικανότητα αυτοαξιολόγησης • Μεταγνώση. ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ - ΧΩΡΟΣ - ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι μαθητές επιλέγουν το θέμα και με βάση τις εμπειρίες τους διατυπώνουν

απορίες και σε συνεργασία με το δάσκαλο ορίζουν τα υποθέματα/ άξονες εργασίας.

Χωρίζονται σε τρεις ομάδες και δίνουν το όνομα μιας γοργόνας στην κάθε μία. (ομαδο-συνεργατική μέθοδος εργασίας και διδασκαλίας)

Να μάθουν να επιλέγουν και να αποφασίζουν για το τι θέλουν. Να εκφράζονται ελεύθερα. Να οργανώνουν τη σκέψη τους και να την εκθέτουν.

Μαθαίνουν να εργάζονται ομαδοσυνεργατικά. Στη σχολική αίθουσα:

Ανάγνωση του μύθου της Γοργόνας αδερφής του Μεγαλέξανδρου και δραματοποίησης του από τους μαθητές.

Page 93: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

93

Εντοπισμός των βασικών στοιχείων της δομής των μύθων (ήρωας, τελετή μύησης με δοκιμασίες, συγκρούσεις, παγίδες, τρομακτικά πλάσματα, αινίγματα, λύσεις, θάνατος ή αίσιο τέλος.

Γνωρίζουν το μύθο της Γοργόνας και του Μεγαλέξανδρου. Μπορούν να μάθουν να αναγνωρίζουν τα στοιχεία και τις λειτουργίες της

δομής των μύθων

Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη: Οι μαθητές κατά ομάδες παρουσιάζουν στην τάξη το υλικό που έχουν

συλλέξει μέχρι τώρα από εφημερίδες, περιοδικά, παλιά βιβλία, αναγνωστικά, παραμύθια, τραγούδια, διαφημιστικές αφίσες, γελοιογραφίες κ.α.., από συνεντεύξεις από παππούδες (ήθη, έθιμα, παροιμίες, καθημερινές φράσεις π.χ. Βεργόνες και Λάουρες λένε τις κακιές γυναίκες στη Σύμη).

Συζήτηση για τη σημαντική επίδραση που ασκεί στην καθημερινή μας ζωή η λαϊκή μας παράδοση.

Να κατανοήσουν τη σημασία της επίδρασης της παράδοσης στην καθημερινή μας ζωή

Να αποκτήσουν ενδιαφέρον για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Να σέβονται τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους. Να χαίρονται να εργάζονται ομαδικά.

Στη σχολική αίθουσα : Ένας μαθητής φέρνει το παραμύθι « Η μικρή Γοργόνα» του Χάνς Κρίστιαν

Άντερσεν και το διαβάζουμε. Τα παιδιά λένε τις εντυπώσεις τους, χαρακτηρίζουν τους ήρωες και λένε ένα

δικό τους τέλος. Ακολουθεί συζήτηση για τη σχέση μύθου, θρύλου και παραμυθιού. Τα παιδιά γράφουν ένα δικό του παραμύθι. Να ενθαρρύνονται να δίνουν περιγραφές, να αφηγούνται ιστορίες. Να μάθουν να συγκρίνουν, να συσχετίζουν και να βγάζουν συμπεράσματα Να καλλιεργούν την φαντασία τους φτιάχνοντας δικές τους ιστορίες.

Στη σχολική αίθουσα: Οι μαθητές απολαμβάνουν έργα άλλων παιδιών, μαθαίνουν τεχνικές

ζωγραφικής, κολάζ και φτιάχνουν το δικό τους έργο με ηρωίδα την γοργόνα μας.

Γνωρίζουν ένα κομμάτι της παράδοσής μας (ταμπέλες καφενείων, τοιχογραφίες σε παραδοσιακές ταβέρνες, αγαλματίδια, υφαντά, καλτσόξυλα, ακρόπρωρα, ψηφιδωτά, ξυλόγλυπτα κ.α.

Συζήτηση για την νεοελληνική χειροτεχνία Στον γυρισμό επιχειρούν να φτιάξουν δικά τους έργα (χαλκογραφίες,

κεντήματα, πυρογραφίες κ.α.) Να αναπτύξουν αισθητικά κριτήρια, γνωρίζοντας διάφορες μορφές τέχνης. Να εκτιμούν έργα της νεοελληνικής χειροτεχνίας. Να έχουν τη χαρά της προσωπικής τους δημιουργίας. Να αντιληφθούν τη θέση της γοργόνας στη σημερινή καταναλωτική μας

κοινωνία. Στη σχολική Αίθουσα :

Οι μαθητές από άλλες χώρες φέρνουν υλικό από την πατρίδα τους.

Page 94: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

94

Τις εντοπίζουμε στο χάρτη. Τις γνωρίζουμε μέσα από τον λαϊκό τους πολιτισμό. Αναζητούμε τις ρίζες των μύθων. Βρίσκουμε παραλλαγές του ίδιου μύθου σε διάφορες χώρες (π.χ. στην

Αρμενία η Γοργόνα ήταν η θυγατέρα του Μεγαλέξανδρου) Αναζητούμε τα αίτια. Τα παιδιά κατά ομάδες γράφουν τις παρατηρήσεις τους, τις εντυπώσεις τους

τις παρουσιάζουν και συνδιαλέγονται πάνω σ’ αυτές. Να γνωρίσουν και να σέβονται τον λαϊκό πολιτισμό άλλων λαών βρίσκοντας

κοινά σημεία με τον δικό μας. Να αναπτύσσουν σχέσεις αλληλοεκτίμησης και σεβασμού. Να αποκτήσουν δεξιότητες (χρήση χάρτη, άσκησης της παρατήρησης,,

αναζήτησης αιτίων, εξαγωγή συμπερασμάτων, γενικεύσεις κ.α. Να εργάζονται ομαδικά.

Στη σχολική Αίθουσα

Αναζήτηση πληροφοριών για την γένεση και εξέλιξη του μύθου. Δίνονται απαντήσεις στην απορία πώς και γιατί συγχωνεύτηκαν οι αρχαίοι

μύθοι του Γλαύκου, των Γοργόνων, των Σειρήνων, της Σκύλλας με τις διηγήσεις του Μεγαλέξανδρου.

Εύρεση πινάκων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων. Εύρεση λογοτεχνικών βιβλίων. Πώς ερμηνεύουν οι καλλιτέχνες το μύθο. Να δώσουν την ιστορικοινωνική διάσταση του θέματος. Να εξετάζουν τα θέματα διεπιστημονικά. Να αξιολογούν

Αίθουσα Η/Υ: Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες τεχνολογίες πληροφορικής και

επικοινωνίας Να χρησιμοποιούν Η/Υ, διαδίκτυο Να ψάχνουν σε πηγές στο διαδίκτυο με σχετικά κείμενα και ψηφιακές

φωτογραφίες. Προβολή ταινίας σχετικά με τον μύθο του Μ. Αλέξανδρου και της Γοργόνας

Αίθουσα Μουσικής και Θεατράκι του Σχολείου:

Τα παιδιά φέρνουν τραγούδια σχετικά με τη Γοργόνα και το Μεγαλέξανδρο, τα ακούμε και τα χορεύουμε.

Μετά γράφουν δικά τους και τα μελοποιούν. Να γευτούν την ομορφιά και τους συμβολισμούς της γοργόνας με όλες τους

τις αισθήσεις. Βρίσκουμε ένα θεατρικό έργο, το διασκευάζουμε, φτιάχνουμε τα σκηνικά, τα

κουστούμια και σε συνεργασία με το μουσικό και τη γυμνάστρια το πλαισιώνουμε με μουσική, τραγούδια και χορό.

Να έχουν θεατρική αγωγή και να εκφράζονται με το θεατρικό παιχνίδι. Να αισθάνονται ικανοποιημένα και ευτυχισμένα. Να αποκτήσουν εικαστικές δεξιότητες.

Page 95: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

95

Σχολική Αίθουσα ή Βιβλιοθήκη: Τα παιδιά με τη βοήθεια λεξικών και άλλων βιβλίων φτιάχνουν το δικό τους

λεξικό. Φτιάχνουν εκπαιδευτικά παιχνίδια (σταυρόλεξα, ακροστιχίδες κ.α.) Το υλικό τους το οργανώνουν σε βιβλίο. Να μάθουν να κάνουν χρήση του λεξικού. Να κατακτήσουν νέες έννοιες. Να νιώσουν ότι η μάθηση δεν είναι καταπόνηση αλλά είναι και ευχαρίστηση. Να αναπτύξουν της ευρηματικότητα τους. Ένας μαθητής φέρνει το βιβλίο «Παναγιά η Γοργόνα»του Στρατή Μυριβήλη

και διαβάζουμε αποσπάσματα Συζητούμε το συνταίριασμα του θρύλου και της χριστιανικής πίστης. Βρίσκουμε κι άλλα παραδείγματα και τα παρουσιάζουμε (πχ. τη Λευκή

Γοργόνα στο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου στη Ζάκυνθο ) Να κατανοήσουν τη σημασία της πνευματικής μας συνέχειας. Να παίρνουν πρωτοβουλίες και να αυτενεργούν αποκτώντας αυτοπεποίθηση. Να λένε ελεύθερα τη γνώμη τους και να τη στηρίζουν με επιχειρήματα και

διάλογο. Ένας μαθητής φέρνει και διαβάζει ένα άρθρο μιας εφημερίδας για το

συμβολισμό του δισυπόστατου του προσώπου της γοργόνας, του ναυτικού και της ερώτησης του καθώς και τις αντιδράσεις της γοργόνας.

Να καλλιεργούν την αποκλίνουσα σκέψη τους. Να παίρνουν πρωτοβουλίες ενεργώντας και συμμετέχοντας δυναμικά. Να ψάχνουν πίσω από τα γεγονότα.

Σχολική Αίθουσα Εκδηλώσεων - Προαύλιο

Τα παιδιά παρουσιάζουν την εργασία του στην σχολική κοινότητα Κάνουν εκθέσεις έργων Ανεβάζουν τη δική τους θεατρική παράσταση. Αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες Εκφράζονται ελεύθερα και δημιουργικά. Συνεργάζονται για την επίτευξη στόχων.

Διαπιστώσεις

Κατά τη διάρκεια της εργασίας μας συμμετείχαν θερμά όλοι οι μαθητές, ενώ ανέπτυξαν μια πρωτοφανή κοινωνικότητα παιδιά που παρουσίαζαν πρόβλημα συμπεριφοράς. Τρόποι αξιολόγησης

• Αρχική αξιολόγηση: Οι στόχοι και οι μεθοδολογίες της εργασίας ανταποκρίνονται σ’ αυτούς του αναλυτικού προγράμματος. • Διαμορφωτική αξιολόγηση: Θα πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της εργασίας για ανατροφοδότηση, τυχόν προσθήκες και αλλαγές με διάλογο στην τάξη και με πιθανή συμμετοχή του Σχολικού Συμβούλου. • Τελική αξιολόγηση: Στην ομάδα με τη συμμετοχή των μαθητών για τις εργασίες τους. Τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων. Με διάλογο με τους μαθητές αλλά και τους γονείς.

Page 96: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

96

IV. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ (ΓΟΡΓΟΝΑ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ) Ο Μ. Αλέξανδρος συμβολίζει την οικουμενικότητα του ελληνικού πνεύματος και την εξάπλωση της ελληνικής γλώσσας, το ταξίδι της αναζήτησης νέων κόσμων πέρα από τα σύνορα, που συμπορεύεται με εκείνο της γλώσσας. Η αναζήτηση του για το αθάνατο νερό συμβολίζει την αιωνιότητα της δόξας. Ο Μέγας Αλέξανδρος με τον πρόωρο θάνατο του δεν πρόλαβε να αναπτύξει τα σχέδια του για την παγκόσμια διακυβέρνηση στην οποία οραματιζόταν τη συμμετοχή όλων των λαών της αυτοκρατορίας του. Σκοπός του ήταν η παγκόσμια αδελφοσύνη και η συγχώνευση των φυλών, πρόθεση του ήταν να ενώσει την αυτοκρατορία και να τη συνδέσει σαν κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύνολο. Και σύμφωνα με τη δική του έκφραση καλούσε όλους τους ανθρώπους να θεωρούν πατρίδα τους ολόκληρη τη γη, όπου θα είχαν ομόνοια , ειρήνη και κοινότητα συμφερόντων κι ακόμη εγγυούταν να κάνει όλους πάνω στη γη να υπακούνε σ’ ένα νόμο ανώτερης λογικής και με μία μορφή διακυβέρνησης, εκείνη της δικαιοσύνης. Ο Αλέξανδρος εξασφάλιζε την ενότητα των λαών με τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, την Ελληνική γλώσσα και την εξάπλωση του Ελληνικού στοιχείου. Γνωρίζοντας την μεγάλη εξημερωτική δύναμη των Ελληνικών γραμμάτων, φρόντισε πολύ για την ευρεία διάδοση τους. Έκτισε έτσι, πολλές πόλεις σ’ όλη την έκταση της Ασίας, για να αποτελέσουν φάρους του ελληνικού πολιτισμού μέσα στα σκότη της Ασίας. Την θρησκευτική ενότητα προσπάθησε να εξασφαλίσει με το να προβάλει τον εαυτό του, σαν θεό. Η Γοργόνα είναι σύμβολο του τρισδιάστατου ταξιδιού ( θαλασσινό, ιστορικό, λογοτεχνικό), του ονείρου, της εξαίσιας ομορφιάς, του ανέφικτου έρωτα, εκφράζει τους κινδύνους του ταξιδιού και του αγνώστου, είναι η προσωποποίηση του κακού στο ταξίδι , της αιώνιας θλίψης λόγω του χωρισμού από τον αδερφό της αλλά και της ελπίδας , δεν θέλει να πιστέψει πως ο αδερφός της πέθανε, ποιος ξέρει αν δεν έρθουν δύσκολα χρόνια για την πατρίδα της χωρίς τον Αλέξανδρο, ή αλίμονο σε εκείνον που θα τολμήσει να ξεχάσει τον Μέγα Αλέξανδρο. V. Ο ΜΥΘΟΣ ΩΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Η θεραπευτική αγωγή του μύθου ως ψυχοπαιδαγωγική διαδικασία και διδακτική μέθοδος στην τάξη, βοηθά τα παιδιά σε διάφορα κοινωνικά και πολιτισμικά επίπεδα να αναπτύξουν κοινωνικά και συναισθηματικά την προσωπικότητα τους γνωρίζοντας καλύτερα τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους. Η ψυχολογική χρήση του παραμυθιού σε παιδιά με ενδοοικογενειακά προβλήματα, σε ψυχο-κοινωνικά ζητήματα και σε ψυχοπαθολογικό προσωπικό επίπεδο έχει γίνει ευρύτερα γνωστή αρχικά στο χώρο της ψυχολογίας και αργότερα στην εκπαίδευση. Ακόμη και για τους έφηβους που αντιμετωπίζουν τη βία, το βανδαλισμό, την επιθετικότητα, η ελληνική μυθολογία περιέχει μηνύματα που συναρπάζουν και διδάγματα που εξημερώνουν τα ήθη και τον ψυχισμό του ανθρώπου. Ο όρκος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως παρακαταθήκη για τις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες και τις διαπολιτισμικές σχολικές τάξεις περιέχει οικουμενικό πνεύμα και εντολές που ενώνουν. Τα στάδια της μυθο-θεραπευτικής μεθόδου στην εκπαίδευση διακρίνονται ως εξής : 1. Στάδιο αναγνώρισης (identification) : α) Η αναγνώριση της αξίας της ζωής και το δικαίωμα που έχει ο άνθρωπος πάνω στη ζωή αίτημα που αυτόματα εξασφαλίζει το σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή. Β) Η αναγνώριση της αξίας του ανθρώπου ως ανθρώπου. Αίτημα που εξασφαλίζει το δικαίωμα της ελευθερίας της συνείδησης, της σκέψης, των αισθημάτων, των ιδανικών που είναι η αληθινή ελευθερία του

Page 97: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

97

ανθρώπου. Γ) η αναγνώριση ότι ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα πάνω στην ευτυχία και ότι όλοι πρέπει να ζήσουν μια εξυψωμένη και ευτυχισμένη ζωή. 2. Στάδιο ιδεοθύελλας : (brainstorming) ο εκπαιδευτικός ενθαρρύνει τους μαθητές να σκεφτούν πιθανές λύσεις στο πρόβλημα του ήρωα της ιστορίας που πιθανόν να αποτελεί και πρόβλημα παιδιών της τάξης. 3. Στάδιο επιλογής (choix) : Οι μαθητές εξετάζουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε πρότασης που υπέβαλαν για την αντιμετώπιση του θέματος στο προηγούμενο στάδιο. 4. Στάδιο εμβάθυνσης (intégration) : Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά οδηγούνται σε συμπεράσματα, εκφράζουν αίτια και αποτελέσματα, σε δικές τους κρίσεις για τη θεματική ενότητα που εξετάζουν. 5. Αξιολόγηση (évaluation) : Οι μαθητές έχοντας διαβάσει την έκβαση της ιστορίας και αφού έχουν συζητήσει σκεφτεί και προβεί σε κρίσεις αξιολογούν τη συμπεριφορά, στάση του ήρωα . Με αυτό τον τρόπο ασκούνται σε υποθετικές και μελλοντικές καταστάσεις της ζωής τους με το σχολικό περιβάλλον να συντελεί στην ωρίμανση της προσωπικότητας των μαθητών και τη διαμόρφωση θετικών προτύπων συμπεριφοράς που αντλούνται από το χώρο της λογοτεχνίας και διαμορφώνονται σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο αξιοποίησης και γλωσσικής παιδείας. Δηλαδή το σχολείο συντελεί όχι απλώς στο να μάθω να διαβάζω, αλλά διαβάζοντας να γίνομαι ικανότερος σε διαχείριση θεμάτων της ζωής, αν δεχτούμε ότι το σχολείο μας προετοιμάζει για τη ζωή πραγματικά. Η έκβαση της ιστορίας του μύθου δείχνει τις συνέπειες που έχει για τον καθένα μας μια άστοχη ενέργεια ή κακή πράξη. Το τέλος του μύθου είναι δυσάρεστο ενώ στο παραμύθι είναι καλό. Η πλοκή του μύθου είναι κατά κανόνα μοναδική και όχι ξεχωριστή στον καθένα μας όπως στα παραμύθια. Υπάρχουν εθνογενετικοί μύθοι όπου οι ήρωες είναι επώνυμοι και δρουν σε ορισμένο τόπο. Ο ήρωας του μύθου είναι ένα άτομο ξεχωριστό με υπεράνθρωπες δυνατότητες που δίνει υπαρκτή μορφή στο υπερεγώ. Αντίθετα το παραμύθι στέκεται στο επίπεδο του εγώ που θέλει να ολοκληρωθεί μέσα από δοκιμασίες. Στον μύθο είναι αδύνατο το παιδί να μιμηθεί τον ήρωα που διατηρεί τα υπεράνθρωπα χαρακτηριστικά του. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η μυθολογία είναι μητέρα της ιστορίας και των επιστημών , περιέχει μηνύματα διαχρονικά που συναρπάζουν και μορφώνουν. Ο μύθος είναι γνώση και ψυχαγωγία, ο μύθος συγκεντρώνει μεγάλες ιδέες και αξίες ζωής, είναι ψυχοθεραπευτικό μέσο επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης και μπορεί να γίνει παιδαγωγικό παιχνίδι στα χέρια των μαθητών .

Page 98: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

98

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ Ο Μέγας Αλέξανδρος με τις εκστρατείες του οραματίστηκε ένα νέο κόσμο, με βάση την ιδέα της οικουμενικότητας, και την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και της γλώσσας, ένα κόσμο χωρίς μικροψυχία και διαμάχη των πόλεων, με την ιδέα της αλληλεγγύης και της αξιοπρέπειας του ατόμου, της ισονομίας και ισοπολιτείας. Τα οράματα του στάθηκαν και παραμένουν μία πρόκληση για την ανθρωπότητα. Η φήμη του Μέγα Αλέξανδρου με τον Ψευδοκαλλισθένη, κατάφερε να απολαύσει μια μοναδική διάδοση και δημοτικότητα ανάμεσα στους λαούς των πιο διαφορετικών χωρών. Το κείμενο του Ψευδοκαλλισθένη (ένα είδος μυθιστορηματικής βιογραφίας) μεταφράστηκε στη Συρία, Αρμενία, Αραβία, Περσία, Αιθιοπία, Τουρκία, Ινδίες, Μαλαισία, Ιάβα, κ.τ.λ. Στην Ανατολή, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα το μέρος του μύθου, που αναφέρεται στην κάθοδο του Αλεξάνδρου, στον κόσμο των νεκρών, όπου αναζήτησε την πηγή της ζωής και την κατασκευή του μεγάλου τείχους για την προστασία της χώρας του από τις επιδρομές των Γώγ και Μαγώγ. Οι λατινικές μεταφράσεις του ίδιου κειμένου διέδωσαν το μύθο του Ψευδοκαλλισθένη και στη Δύση. Τον 3ο αιώνα το μετέφρασε ο Ιούλιος Βαλέριος και το 10ο αιώνα ξαναμεταφράστηκε με τον τίτλο «Vita Alexandri» (Η ζωή του Αλέξανδρου). Το κείμενο αυτό έχει υποστεί πολλές διασκευές έμμετρες, πεζές, σε δημοτική ή λόγια γλώσσα στην περίοδο των βυζαντινών χρόνων. Την εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν γνωστό με το όνομα Φυλλάδα του Μ. Αλεξάνδρου και τυπώθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 17ο αιώνα, στα ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας με τον τίτλο: «Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος. Βίος, πόλεμοι και θάνατος αυτού». Η διάδοση και οι μεταπλάσεις του μύθου συνεχίστηκαν και στην περίοδο του Μεσαίωνα. Η Γοργόνα, πρόσωπο γεννημένο από τη λαϊκή παράδοση, έρχεται σαν επιβεβαίωση της μνήμης του. Τελικά, μήπως ζουν και σήμερα ο βασιλιάς Αλέξανδρος και η Γοργόνα ; Ο Μ. Αλέξανδρος, ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες όλων των εποχών, αδιαμφισβήτητη ιστορική προσωπικότητα στην Παγκόσμια Ιστορία και μεγάλος εκπολιτιστής και αγγελιοφόρος του ελληνικού πνεύματος, συνεχίζει να συγκινεί, να προκαλεί το θαυμασμό και ακόμη και σήμερα πολλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, ερευνητών επιστημόνων, αλλά και απλοϊκών ανθρώπων. Αν και ίδιος πέθανε, το ανήσυχο αλλά και δημιουργικό πνεύμα του ζει και μεταλαμπαδεύεται σε πολλούς ανθρώπους με τη διάδοση της ελληνικής παιδείας, των γραμμάτων και του πολιτισμού. Μήπως ζει και η Γοργόνα ; Αν και πολλοί έχουν προβληματιστεί από σύγχρονα ευρήματα σχετικών λειψάνων και απορούν για την αξιοπιστία τους, αυτή συνεχίζει αδιάκοπα το τολμηρό και μυθικό ταξίδι της, μέσα στις καρδιές πολλών ανθρώπων για να βρει τον αδελφό της Αλέξανδρο και μαζί το ελληνικό πνεύμα του. Συμβολίζει την ξεχωριστή πορεία όλων μας για αναζήτηση των πανανθρώπινων ιδεών και αξιών που πρεσβεύει ο ελληνικός πολιτισμός και η παιδεία του. Ένα μοναδικό και όμορφο ταξίδι που καλούμαστε όλοι να κάνουμε μαζί της…!

Page 99: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

99

Βιβλιογραφία :

Διήγησις Αλεξάνδρου του Μακεδόνος, Γ. Βελούδης, εκδ. Νέα Ελλ. Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1977

Το Μεγαλείο της γλώσσας μας και οι προοπτικές της, Κ.Γ. Δημητρακόπουλος, εκδ. Φωτοδότες,

Βικιπαίδεια, Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Botsford & Robinson, εκδ. Μορφωτικό Ιδρυμα

Εθνικής Τράπεζας Trésors des racines grecques , J . Bouffartigue et Anne-Marie Derlieu ; éd :

Belin, Paris 2008 Les Racines grecques du vocabulaire français , J . Cellard, éd.Duculot La mort dans les yeux , J.P. Vernant, éd. Hachette 1985 Λαϊκοί θρύλοι και παραδόσεις. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος. εκδ. Καστανιώτη Λόγια της Πλώρης. Α. Καρκαβίτσας, εκδ. Εστίας. Η Παναγιά η Γοργόνα. Σ. Μυριβίλης, εκδ. Εστίας. Ελληνική Τέχνη. εκδ. Εκδοτική Αθηνών Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία. Εκδ. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας Νεοελληνική Χειροτεχνία. Εκδ. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Νεοελληνική Χειροτεχνία. Εκδ. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας Ελληνική Μυθολογία. Εκδ. Εκδοτική Αθηνών. Εγκυκλοπαίδεια Κουστώ, εκδ. Αλκυών Η μικρή γοργόνα, Χ. Κ. Άντερσεν Η Καθημερινή. Εφημερίδα, 13/7/01 Παραμυθάκι του καλοκαιριού. Πηνελόπη Μαξίμου, εκδ. Πατάκη

Page 100: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

100

Η επίδραση της ελληνικής γλώσσας πάνω στο λεξιλόγιο της ρουμανικής γλώσσας Prof. Dr. Paraschiv Mihaela, head of Department of Classic Philology, “Alexandru Ioan Cuza” University, Iasi, Romania Καραλή Στέλλα, Φιλόλογος, καθηγήτρια και υπεύθυνη του Λεκτοράτου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Παν/μίου “Alexandru Ioan Cuza”, Iasi, România

«Ο μεσαιωνικός ελληνικός πολιτισμός, συνεχίζοντας παλιότερη ελληνική

παράδοση, είχε μεγάλη εκπολιτιστική επίδραση στους λαούς που ήρθαν σε επαφή ή

σε επικοινωνία μ’ αυτόν σε διαφορές περιστάσεις της χιλιόχρονης μεσαιωνικής

ιστορίας. Τέτοιοι ήταν και η Ρουμάνοι.

Συγκεκριμένα, η επίδραση που είχε η μεσαιωνική ελληνική, αλλά και η

νεοελληνική γλώσσα στα ρουμανικά, επαναλήφθηκε συχνά με διαφορετικά

αποτελέσματα. Έτσι λ.χ. τη δέχτηκαν τα ρουμανικά, πρώτη φορά έμμεσα από τα

λατινικά των Ρωμαίων εποίκων της Βαλκανικής, που είχαν ήδη περισσότερα

ελληνικά στοιχεία, δεύτερη φορά άμεσα από τα ελληνικά αλλά και έμμεσα, από τα

σλαβικά, τα βουλγαρικά και τ’ αρβανίτικα, και αργότερα με τη φαναριώτικη

επίδραση στη διοίκηση και στην πνευματική ζωή της Μολδοβλαχίας στο 16ο – 19ο

αιώνα.»23

Η ρουμανική γλώσσα είναι λατινικής καταγωγής. Είναι η μορφή που πήρε σε

διάστημα δύο αιώνων η λατινική στην καρπάθιο-παραδουνάβια ζώνη ως αποτέλεσμα

διαφόρων μεταβολών και επιδράσεων που πραγματοποιήθηκαν. Έτσι, το μεγαλύτερο

μέρος του βασικού λεξιλογίου της ρουμανικής γλώσσας είναι λατινικής καταγωγής.

Μεταγενέστερα όμως εισχώρησαν στα ρουμανικά και λεξικολογικά στοιχεία από

άλλες γλώσσες (σλαβικά, ουγγρικά, ελληνικά, γερμανικά) λόγω της φύσης των

σχέσεων (πολιτικών, οικονομικών, πολιτιστικών) των Ρουμάνων με τους ομιλούντες

αυτές τις γλώσσες. Είναι γεγονός ότι πολλές ελληνικές λέξεις πέρασαν στα

ρουμανικά μέσω της λατινικής, η οποία δανείστηκε, κατά τη διάρκεια της εξέλιξής

της, αρκετές λέξεις ελληνικής καταγωγής.

Σημείο αναφοράς στη διαμόρφωση της ρουμανικής γλώσσας ήταν ο 5ος

αιώνας όταν η λατινική γλώσσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας άρχισε να εξελίσσεται

ανεξάρτητα χωρίς πια να βρίσκεται κάτω από την επίδραση και τους κανόνες της

23Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Άπαντα Μανώλη Τριανταφυλλίδη, Νεοελληνική Γραμματική, Ιστορική Εισαγωγή,(1938), 3ος τόμος, ανατύπωση με διορθώσεις, σελ.41, Θεσσαλονίκη, 1993.

Page 101: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

101

λατινικής γλώσσας της Ρώμης. Από τον 5ο έως και τον 8ο αιώνα, από την

ομιλούμενη λατινική διαμορφώνεται ένα νεολατινικό ιδίωμα που συνεχίζει, σε

καινούργια μορφή και με κάποιες δομικές αλλαγές, τη λατινική γλώσσα(όπως και οι

άλλες ρωμανικές γλώσσες). Αυτό το ιδίωμα θα είναι η μελλοντική ρουμανική

γλώσσα, η οποία διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τη γραμματική δομή της λατινικής

γλώσσας δεχόμενη όμως στο λεξιλόγιό της και ορισμένα λεξιλογικά γλωσσικά

στοιχεία του ντόπιου πληθυσμού, θρακικής καταγωγής, αλλά και γλωσσικά στοιχεία

άλλων λαών με τους οποίους θα έρθει σε επαφή μεταγενέστερα, όπως, λογού χάριν,

με τους σλάβους.

Σημαντικό σταθμό στη διαμόρφωση της ρουμανικής γλώσσας αποτελεί

επίσης η σλαβική επίδραση του 6ου αιώνα, επίδραση που σημειώθηκε κατόπιν

άμεσης επαφής των σλαβικών φύλων με τον εκλατινισμένο παραδουνάβιο πληθυσμό.

Ορισμένοι Ρουμάνοι γλωσσολόγοι θεωρούν ότι η ρουμανική γλώσσα διαμορφώθηκε

μετά την επίδραση που είχε η σλαβική πάνω στο λεξιλόγιό της 24ενώ άλλοι

γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι η ατομικότητα της ρουμανικής γλώσσας ως

νεολατινικής ήταν ήδη προδιαγεγραμμένη πριν από οποιαδήποτε ξένη επίδραση25.

Ονομασίες που πρότειναν Ρουμάνοι γλωσσολόγοι για τη ρουμανική γλώσσα

που διαμορφώθηκε από τον 5ο έως και τον 8ο αιώνα, πριν χωριστεί σε διαλέκτους

ήταν: κοινή ρουμανική, ρομανο - βαλκανική, πρώτο-ρουμανική (πρωτόγονη),

θρακικό – ρομανική κλπ. Από αυτή την κοινή γλώσσα θα ξεχωρίσουν μεταγενέστερα

η δακορουμανική διάλεκτος, η αρωμανική, η μεγλενορουμανική. Η κοινή ρουμανική

γλώσσα περιείχε δίπλα στις λατινικές λέξεις και εγχώριες λέξεις, θρακικής

καταγωγής, ως γλωσσικό υπόστρωμα(είναι λέξεις που χρησιμοποιούσαν για να

ονομάσουν διάφορα μέλη του σώματος, τοπωνυμίες, ονόματα ποταμών, ονομασίες

φυτών, ζώων κτλ.)

Ως νεολατινική γλώσσα, τα ρουμανικά κληρονομούν από τη λατινική γλώσσα

και ελληνικές λέξεις, οι οποίες εισχώρησαν στη ρουμανική γλώσσα από διαφορετικές

οδούς, φαινόμενο ορατό στη φωνητική τους μορφή. Έτσι έχουμε: 1) λέξεις που

πέρασαν άμεσα από τη βυζαντινή και τη νεοελληνική και διατήρησαν σε μεγάλο

βαθμό την προφορά των φθόγγων με μερικές φωνητικές προσαρμογές, πράγμα που

αποδεικνύει τη μακροχρόνια εισχώρηση και διατήρησή τους στη ρουμανική γλώσσα

24 Ovid Densu ianu, Histoire de la langue roumaine, II, Paris, 1914, p.241; Al. Philippide, Originea românilor, II, Ia i, 1928, p.405. 25 Istoria limbii române, lucrare colectivă coordonată de acad. I. Iordan, II, Bucure ti, 1969, p.16.

Page 102: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

102

και 2) νεολογισμούς που εισχώρησαν ιδιαίτερα διαμέσου της γαλλικής γλώσσας,

παράγωγες και σύνθετες λέξεις που κατάγονται από τα αρχαία ή ακολουθούν τον

τύπο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και διατηρούν την αρχαία προφορά. Σε

ορισμένες λέξεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας η φωνητική μορφή τροποποιήθηκε

με την εισχώρηση τους στη λατινική γλώσσα απ’ όπου όμως διαμέσου της λατινικής

πέρασαν στη ρουμανική γλώσσα και σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες.

Διακεκριμένοι Ρουμάνοι και ξένοι γλωσσολόγοι προσπάθησαν να καθορίσουν

την ταυτότητα (αρχαιότητα) και τον όγκο του αριθμού των ελληνικών λέξεων που

υπάρχουν στη ρουμανική γλώσσα.

Ο πρώτος Ρουμάνος γλωσσολόγος που προσπάθησε να καθορίσει την ταυτότητα των

ελληνικών λέξεων που υπάρχουν στη ρουμανική γλώσσα ήταν ο George Ioanid, ο

οποίος είχε εκδώσει ένα ελληνο – ρουμανικό λεξικό (1864) όπου παρουσίαζε σε

αλφαβητική σειρά, χωρίς όμως καμιά διάκριση, λέξεις της αρχαίας και βυζαντινής

περιόδου26.

Μεταξύ των ετών 1870 – 1879 ο A. de Cihac εκδίδει το πρώτο δίτομο ετυμολογικό

λεξικό της ρουμανικής γλώσσας. Στο δεύτερο τόμο του λεξικού ο συγγραφέας

αναγνωρίζει την ταυτότητα 280 ελληνικών λέξεων (αρχαίας περιόδου, βυζαντινής και

νεοελληνικής περιόδου)27, τις οποίες καταγράφει σε αλφαβητική σειρά. Ο A. de

Cihac θεωρούσε ότι ορισμένες από τις ελληνικές λέξεις που αναγνώρισε ο ίδιος

εισχώρησαν στα ρουμανικά άμεσα, από τη βυζαντινή ελληνική, άλλες έμμεσα, μέσω

της σλαβικής ( εκκλησιαστική ορολογία) και άλλες εισχώρησαν στην εποχή των

φαναριωτών.

Το 1888, ο Ρουμάνος ιστορικός A. D. Xenopol εξηγούσε ότι η ύπαρξη αρχαίων

ελληνικών λέξεων στο λεξιλόγιο της ρουμανικής γλώσσας οφείλεται στην παρουσία

ελλήνων εποίκων που τους είχαν φέρει από την Μικρά Ασία οι Ρωμαίοι μετά την

κατάκτηση της Δακίας για τον εποικισμό της νέας ρωμαϊκής επαρχίας28. Ορισμένες

από τις λέξεις που επισημαίνει ο ίδιος ως προερχόμενες άμεσα από τους Έλληνες

αποίκους υπήρχαν ήδη στη λατινική γλώσσα(casc< chasco; martir< martyr; papură

<papyrus; teacă< theca ), άλλες λέξεις μπήκαν αργότερα, μέσω της σλαβικής, (όπως

η λέξη drum-δρόμος). Επίσης ο A. D. Xenopol αντιλαμβάνεται ότι ορισμένες λέξεις

όπως η λέξη logofăt, που εισχώρησε στη γλώσσα τον 15ο ή 16ο αιώνα, δεν μπήκαν

26 G. Ioanid, Dic ionar elino românesc, Bucure ti, 1864. 27 A. de Cihac, Dictionnaire d’étymologie daco romane.I.Éléments latins compares avec les autres langues romanes; II. Éléments slaves, Magyars, turcs, gréco modernes et albanais, Francfort, 1870 1879. 28 A. D. Xenopol, Istoria românilor din Dacia Traiană, Iasi, 1888, vol. I, p. 170. 7

Page 103: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

103

άμεσα από τη βυζαντινή ελληνική, αλλά έμμεσα, μέσω της βουλγαρικής, γιατί

εκείνους τους αιώνες οι Ρουμάνοι δεν είχαν άμεση επαφή με τους Έλληνες.

Το 1887, ο γλωσσολόγος Lazăr ăineanu στην εργασία του «Δοκίμιο πάνω

στη σημασιολογία της ρουμανικής γλώσσας» είναι της άποψης ότι η ελληνική

επίδραση, που κατά τη γνώμη του δεν εξετάστηκε σωστά, πάνω στο λεξιλόγιο της

ρουμανικής γλώσσας συναγωνίζεται σε σημασία τη σλαβική επίδραση.

Ο Lazăr ăineanu θεωρεί ότι όλες οι ελληνικές λέξεις μπήκαν στο λεξιλόγιο της

ρουμανικής γλώσσας στη βυζαντινή περίοδο, και προτείνει να γίνει σωστή διάκριση

των περιόδων της εισχώρησης των ελληνικών λέξεων και ειδικά των ελληνικών

λέξεων που μπήκαν τη βυζαντινή περίοδο ( 16ο και 17ο αιώνα ) και την εποχή των

Φαναριωτών (1711 – 1821).

Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα ορισμένων ελληνικών λέξεων που σχετίζονται:

α) με τη διοίκηση : comis, logofăt, spătar

β) με τον πνευματικό πολιτισμό (κουλτούρα) : catastif, coală, condei, dascăl, filă,

filozof, grămătic, hartă

γ) με τον υλικό πολιτισμό: alifie, ananghie, doftor, drum, noimă, spi er

δ) με ψυχικές καταστάσεις : evlavie, frică, mânie, trufie

ε) πολλές με την εκκλησιαστική ορολογία29

Νέος προσανατολισμός στη ρουμανική γλωσσολογία, όσον αφορά τη μελέτη των

ελληνικών λέξεων, θα εμφανιστεί τον 20o αιώνα.

Ο γλωσσολόγος Ovid Densusianu διακρίνει τέσσερις διαδοχικές περιόδους

εισχώρησης ελληνικών λέξεων:

1) Ελληνο –λατινική : 1ος - 4ος αιώνας μ. Χ

2) Βυζαντινή : 7ος – 10ος αιώνας μ. Χ

3) Προ-φαναριώτικη : 16ος – 17ος αιώνας μ. Χ

4) Φαναριώτικη : 1711 - 1821

Η άποψή του ήταν ότι η παραδουνάβια λατινική (από την οποία προέρχεται η

ρουμανική γλώσσα) είχε περισσότερες ελληνικές λέξεις απ’ ότι η δυτικοευρωπαϊκή

λατινική, λόγω της γειτνίασης των παραδουνάβιων περιοχών με τους Έλληνες30.

Ο Ovid Densu ianu αποδεχόταν την άμεση βυζαντινή επίδραση και παρουσίασε

έναν κατάλογο με ελληνικές βυζαντινές λέξεις όπως :

29 L. ăineanu, Încercare asupra semasiologiei limbii române. Studii istorice despre tranzi iunea sensurilor, Bucure ti, Academia română, 1887, p. 248 312. 30 O. Densu ianu, Histoire de la langue roumaine, vol. I II, Paris, 1901 1938.

Page 104: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

104

a agonisi < αγωνίζειν , argat < εργάτης, arvună < αρραβών, camătă < κάματος,

cămilă < κάμηλος, cărămidă < κεραμίδα, condei < κονδύλι, desagă < δισάκιον,

ieftin < ευθηνός, folos < όφελος, frică < φρίκη, horă < χορός, a lipsi < λείπειν,

mânie <μανία, proaspăt < πρόσφατος, a sosi < σώζειν, stol < στόλος, temei <

θεμέλιος, a văpsi < βάπτειν, βάψειν κ. α.

Μια τολμηρή προσπάθεια καταγραφής παλαιών ελληνικών στοιχείων που υπάρχουν

στη ρουμανική γλώσσα επιχείρησε ο Ρουμάνος γλωσσολόγος Constantin Diculescu

ο οποίος προσπάθησε πρώτα να αποδείξει, βασιζόμενος στις ελληνικές επιγραφές,

την παρουσία των Ελλήνων αποίκων στη ρωμαϊκή Δακία τον 2ο – 3ο π. Χ αιώνα και

ύστερα συμπέρανε ότι μέσω αυτών των Ελλήνων εισχώρησαν στη δάκο-ρουμανική

γλώσσα ένας σημαντικός αριθμός αρχαίων ελληνικών λέξεων. Ο C. Dinulescu

εννοούσε αρχαίες ελληνικές λέξεις εκείνες τις λέξεις που δεν είναι αποδεδειγμένες

στη λατινική γλώσσα και αναγνώρισε την ταυτότητα 156 λέξεων που, κατά την

άποψή του, προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά31.

Στις στατιστικές που αναφέρονται στην καταγωγή των λεξιλογικών στοιχείων το

ποσοστό των λέξεων ελληνικής καταγωγής ποικίλει.

Μια στατιστική του γλωσσολόγου Dimitrie Macrea32 αναφέρει ότι τα λεξιλογικά

στοιχεία της ρουμανικής γλώσσας είναι σε ποσοστό 2,37% ενώ, σε μια άλλη

στατιστική του Mihai Seche33 το ποσοστό των ελληνικών λέξεων που υπάρχουν στη

ρουμανική γλώσσα είναι πάνω από 6%.

Η εισχώρηση των ελληνικών λεξιλογικών στοιχείων στην ρουμανική γλώσσα

επηρεάστηκε και από τις ιστορικές σχέσεις μεταξύ Ρουμάνων και Ελλήνων.

Κατά τη βυζαντινή εποχή, 6ο – 7ο μ. Χ αιώνα, εποχή διαμόρφωσης της ρουμανικής

γλώσσας, τα ρουμανικά δέχονται την επίδραση της μεσαιωνικής ελληνικής. Από αυτή

την περίοδο προέρχεται, ίσως, η ρουμανική λέξη –meserie (επάγγελμα), λίγο

τροποποιημένη, από την ελληνική – μαστορία.

Από τον 7ο έως και τον 10ο αιώνα η ελληνική γλωσσική επίδραση ασκήθηκε έμμεσα,

μέσω των Βουλγάρων και των Σέρβων.

31 C. Diculescu, Elemente vechi grece ti din limba română, în „Dacoromania.Buletinul „Muzeului limbii române”, Cluj, 1924 1926, p. 394 516. 32 D. Macrea, Probleme de lingvistică română, Bucure ti, 1966, p. 106. 33 M. Seche, Schisă si istorie a lexicografiei române, I, Bucuresti, 1966, p.106.

Page 105: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

105

Η ρουμανική γλώσσα αλλά και ο ρουμανικός πολιτισμός θα δεχτούν ξανά την

βυζαντινή επίδραση τον 10ο – 11ο αιώνα όταν το Βυζάντιο θα κατακτήσει τη

Βουλγαρία. Οι ρουμανικές λέξεις, μεσαιωνικής ελληνικής προέλευσης, δύσκολα

ξεχωρίζουν από τις νεοελληνικές λέξεις γιατί, φωνητικά, η νεοελληνική δεν διαφέρει

και πολύ από τη μεσαιωνική ελληνική.

Οι σχέσεις μεταξύ Ρουμάνων και Ελλήνων ήταν πολιτικές, θρησκευτικές και

εμπορικές γι’ αυτό και η βυζαντινή ορολογία που παρουσιάζει η ρουμανική γλώσσα

αφορά αυτούς τους τομείς.

Σημαντική μελέτη για την επίδραση της ελληνικής γλώσσας που δέχτηκε η

ρουμανική έως τον 15ο αιώνα δημοσίευσε ο διακεκριμένος κλασικός φιλόλογος,

Haralambie Mihăescu34. Βασιζόμενος σε ιστορικές, επιγραφικές, διπλωματικές

πληροφορίες και στη συγκριτική μελέτη των γλωσσών (της ρουμανικής,

νεοελληνικής, βουλγαρικής, σερβοκροατικής, αλβανικής και ουγγρικής) ο

Haralambie Mihăescu κάνει μια λεπτομερή έρευνα των ελληνικών λέξεων,

αφιερώνοντας από ένα ξεχωριστό κεφάλαιο σε κάθε περίοδο εισχώρησης. Έτσι

αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα ελληνικών λέξεων :

α) της παραδουνάβιας λατινικής.

β) των αρχαίων ελληνικών λέξεων της ρουμανικής γλώσσας.

γ) των ελληνικών βυζαντινών λέξεων που μπήκαν άμεσα στο λεξιλόγιο της

ρουμανικής γλώσσας.

δ)των ελληνικών λέξεων βυζαντινής περιόδου, τα οποία όμως μπήκαν έμμεσα

μέσω της σλαβικής.

ε) των ελληνικών λέξεων που μπήκαν μετά την πτώση της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας.

Παραθέτουμε παρακάτω λέξεις μεσαιωνικής(βυζαντινής) προέλευσης από το βιβλίο

του Haralambie Mihăiescu:

Angărie < αγγαρία : η ελληνική λέξη δήλωνε τις υποχρεώσεις των χωρικών της

Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στα ρουμανικά η λέξη είχε την ίδια σημασία στην

αρχή, αργότερα όμως σήμαινε «φόρος».

34 H. Mihăescu, Influen a grecească asupra limbii române pînă în secolul al XV lea, Bucure ti, Ed. Academiei R.S.R., 1966.

Page 106: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

106

A agonisi < αγωνίζειν : το ρήμα που στα ελληνικά σήμαινε και «μάχομαι», στα

ρουμανικά πήρε τη σημασία «μαζεύω, δημιουργώ περιουσία», επειδή, αυτή η

πράξη απαιτούσε κόπο, αληθινή μάχη για επιβίωση.

Argat < εργάτης

Argăţie <εργασία

A afurisi (αναθεματίζω) < αορ. αφόρισα < αφορίζω

Buzunar < (υπο)ζωνάρι : οι ρουμανικοί διαλεκτικοί τύποι pozunar (ποζουνάρ),

pozunari (ποζουνάρι) πλησιάζουν περισσότερο φωνητικά την ελληνική λέξη.

Chimval < κύμβαλος

Episcop <επίσκοπος

Evlavie < ευλάβεια

Livadă < λιβάδι

Logofăt < λογοθέτης : (η ελληνική λέξη πέρασε στα ρουμανικά διαμέσου της

σερβικής γλώσσας όπου το θ έγινε f ).

Spătar < σπαθάριος

Măgar < γομάρι : ο τύπος της ρουμανικής λέξης οφείλεται στην αντιμετάθεση

των πρώτων συλλαβών.

Stol < στόλος : ελληνικά η λέξη σημαίνει “το σύνολο των πλοίων, η ναυτική

δύναμη μιας χώρας” - ρουμανικά αναλογικά προς τη σημασία της λέξης ως

ομάδας, προέκυψε η σημερινή σημασία της σειράς, της πυκνής

ομάδας ιπτάμενων πουλιών : π.χ. σμήνος χελιδονιών.

Vlăstar < βλαστάριον, ( < βλαστός)

Η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το

1453, δεν είχε ως συνέπεια και την κατάργηση της άμεσης επίδρασης της ελληνικής

γλώσσας. Διαπιστώνεται ότι αυτή η επίδραση εξακολούθησε να υπάρχει υπό

διαφορετικές μορφές, έως τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι σχέσεις με το Βυζάντιο,

γράφει ο Haralambie Mihăescu, συνεχίστηκαν διαμέσου των προσφύγων, της

Εκκλησίας (Πατριαρχείο, κλήρος), των εμπόρων και των Ρουμάνων ηγεμόνων

φαναριωτικής καταγωγής35.

Μέρος των ελληνικών λέξεων πέρασαν στη ρουμανική γλώσσα, αυτή την περίοδο,

διαμέσου της τουρκικής γλώσσας: du man <dü man <δυσμενής. 35H. Mihăescu, ό. π, σ. 175

Page 107: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

107

Τα γλωσσολογικά ελληνικά στοιχεία που μπήκαν στη ρουμανική γλώσσα την εποχή

των Φαναριωτών (18ο – 19ο αιώνα) εξετάστηκαν από τον L. Galdi, ο οποίος

επιβεβαίωνε ότι το πολιτικό καθεστώς των Φαναριωτών της βόρειας παραδουνάβιας

περιοχής επέβαλε στους Ρουμάνους που κατοικούσαν αυτές τις περιοχές τη

χρησιμοποίηση ίδιων λέξεων που χρησιμοποιούσαν και οι κάτοικοι της νότιας

παραδουνάβιας περιοχής που με τη σειρά τους τις είχαν δανειστεί από τους γείτονές

τους, οι οποίοι ήταν Έλληνες, γεγονός που οδήγησε σε ένα είδος γλωσσικής

«βαλκανιοποίησης». Ο L. Galdi αναγνώρισε την ταυτότητα 1225 ελληνικών λέξεων

που μπήκαν αυτή την εποχή και πίστευε ότι μόνο 150 από αυτές χρησιμοποιήθηκαν

και επιβίωσαν στην ομιλούμενη ρουμανική γλώσσα και σήμερα36.

O L. Galdi αποτελεί έναν κατάλογο των ελληνικών λέξεων που πέρασαν στα

ρουμανικά αυτή την περίοδο και αφορούν τους παρακάτω τομείς :

Διοίκηση και πολιτική : Epistat < επιστάτης

Epitrop < επίτροπος

Efor < έφορος

Eterie < εταιρεία

Κοινωνική και οικογενειακή ζωή : Simantikos < σημαντικός

Orfan < ορφανός

Sindrofie < συντροφία

A heretisi < αορ. χαιρέτισα < χαιρετίζω

Εκπαίδευση : A silabisi <αορ. συλλάβισα < συλλαβίζω

Filă < φύλλον

Ιατρική : Cangrenă < γάγγραινα

Tifos < τύφος

Molimă < μόλεμα

A se molipsi < αορ. μόλεψα < μολεύω

Επαγγέλματα και εμπόριο : Calapod < καλαπόδι

Mistrie < μυστρίον

Scumbrie < σκουμπρί 36 L. Galdi, Les mots d’origine néo grecque en roumain à l’époque des phanariotes, Budapest, 1939.

Page 108: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

108

Misit < μεσίτης

Lefter < (ε)λεύτερος

Prosop < πρόσωπον

Φιλοσοφία : Scop < σκοπός

Noimă < νόημα

Εκκλησία : psalt < ψάλτης

Παραθέτουμε παρακάτω έναν κατάλογο πιο περιεκτικό των ελληνικών λέξεων της

εποχής των Φαναριωτών στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες(1711-1820)που

χρησιμοποιούνται και σήμερα στη σύγχρονη ρουμανική γλώσσα:

Acrostih, a aerisi, agramat, alandala, ananghie, arghirofilie, arhetip, cartofor, a

catadixi, a categorisi, catihet, conopidă, a dichisi, dihonie, epitrop, eterie, fidea,

filodormă, franzelă, fundă, gargară, a economisi, ierarhie, a irosi, ifos, igrasie,

interes, ipocrizie, ison, lefter, logos, magazie, mamo , mastică, molimă, a molipsi,

monarh, monedă, mutră, noimă, nostim, paner, partid, partidă, plachie, a plictisi,

poliloghie, politicos, portocală, pramatie, prosop, protipendadă, saltea, sardea, a

sclifosi, a sclivisi, scrumbie, a silabisi, simandicos, a se sinchisi, sindrofie, spital,

stambă, stridie, taifas, tiflă, tifos, a ă, zaharicale, a se zaharisi.

Θεωρείται ότι μετά το 1820 έως και το 1830 τα νεοελληνικά λεξιλογικά στοιχεία

σταμάτησαν να εισχωρούν στη ρουμανική γλώσσα37.

Το 19ο αιώνα, περίοδος διαμόρφωσης της ρουμανικής λογοτεχνικής γλώσσας, (1830

-1880), εισχωρούν στη ρουμανική γλώσσα πολλές δάνειες λέξεις από τις δυτικές

ρομανικές γλώσσες.

Ορισμένοι νεολογικοί όροι γαλλικής και ιταλικής προέλευσης που πέρασαν στα

ρουμάνικα προέρχονται από τα αρχαία και προφέρονται σύμφωνα με τον τρόπο που

πρότεινε ο Έρασμος το 1528, ( ερασμική προφορά)38.

Η διαδικασία εισαγωγής στα ρουμανικά λόγιων νεολογικών όρων αρχαίας ελληνικής

προέλευσης, διαμέσου δυτικοευρωπαϊκών χωρών, συνεχίζεται και τον 20ο αιώνα.

Ιδιαίτερα, εισάγονται λόγιοι νεολογισμοί με ερασμική προφορά, μέσω της γαλλικής

γλώσσας :

37 G. Ivănescu, Istoria limbii române, Ia i, Ed. Junimea, 2000, p. 610. 38 Erasmus Rotterodamus, De recta Latini Graecique sermonis pronuntiatione, Amsterdam, 1528.

Page 109: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

109

Hegemonie < ηγεμονία (γαλλ. Hégémonie)

Hedonist <ηδονιστής (γαλλ. Hédoniste)

Hemicranie <ημικρανία (γαλλ. Hémicranie)

Cerber < Κέρβερος (γαλλ. Cerbère)

Όπως διαπιστώνουμε από τα παραπάνω, η ελληνική γλώσσα εφοδίαζε, κατά τη

διάρκεια των αιώνων, το κύριο λεξιλόγιο της ρουμανικής γλώσσας με ένα σημαντικό

αριθμό λέξεων που αφορούσαν πολλούς και ποικίλους τομείς της υλικής και

πνευματικής ζωής της ρουμανικής κοινωνίας. Ανεξάρτητα από την πηγή προέλευσής

τους ,(από τα λατινικά, άμεσα από τα ελληνικά ή από τα σλαβικά), οι ελληνικές

λέξεις προσαρμόστηκαν στο φωνητικό και μορφολογικό περιβάλλον της ρουμανικής

γλώσσας και στην καθημερινή χρήση τους από τους ομιλητές αυτής της γλώσσας. Οι

ελληνικές λέξεις προσφέρουν, επίσης, και πολύτιμες πληροφορίες για την προφορά

της ελληνικής γλώσσας σ’ όλη την ιστορική εξέλιξη της ρουμανικής γλώσσας και

κοινωνίας. Έτσι λ.χ. η προφορά του υ σαν u ή i, η προφορά του β(μπ) σαν v(βήτα), η

προφορά των συμφώνων μ π(mp) σαν b(μπ-δίψηφο σύμφωνο). Σε σύγκριση με άλλες

ευρωπαϊκές γλώσσες το λεξιλόγιο της ρουμανικής γλώσσας είναι, ίσως, το πιο

πλούσιο σε ελληνικές λέξεις, πράγμα που συμβάλλει τόσο στην καλύτερη και

ευκολότερη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας από τους Ρουμάνους όσο και στην

καλύτερη κατανόηση άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών που το λεξιλόγιό τους περιέχει

λέξεις ελληνικής προέλευσης.

Page 110: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

110

Βιβλιογραφία

Λεξικά

1. Εμμανουήλ Κριαράς , Νέο Ελληνικό Λεξικό της σύγχρονης ελληνικής δημοτικής

γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών, 1995.

2. Dicţionar Neogrec – Român, ediţia a II-a, Bucure ti, Ed. Demiourg, 2000,

coordonare şi redactare finală Lia Brad-Chisacof.

3. Valeriu Mardare, Dicţionar român – neogrec, Editura Polirom, ediţia a II-a, Ia i,

2003.

4. Dicţionar explicativ ilustrat al limbii române, coordonator ştiinţific Eugenia Dima,

Editura Arc& Gunivas, Chişinău, 2007.

5. Lazăr Şăineanu, Dicţionar Universal al Limbii Române, Mydo Center, Iaşi, 1995.

6. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

[Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη

3η ανατύπωση, Σεπτέμβριος 2002.

7. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

[Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Άπαντα Μανώλη Τριανταφυλλίδη, Νεοελληνική

Γραμματική – Ιστορική εισαγωγή, 1938, 3ος τόμος, ανατύπωση με διορθώσεις,

Θεσσαλονίκη, 1993.

8. Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ,

Αθήνα, 1998.

Συγγράμματα (για την ιστορία της ρουμανικής γλώσσας)

9. O. Densu ianu, Histoire de la langue roumaine, I, II, Paris, 1901-1938.

10. I. Fisher, Latina dunăreană, Bucure ti, Ed. tiin ifică i enciclopedică, 1985.

11. G.Ivănescu, Istoria limbii române, Ia i, Ed. Junimea, 2000.

12. Al.Rosetti, Istoria limbii române, Bucure ti, Ed. tiin ifică i enciclopedică,1986.

13. Istoria limbii române, volum colectiv coordonat de I. Iordan, vol. I-II, Bucure ti, Ed.

Academiei R.S.R., 1969.

Μελέτες (που αφορούν την επίδραση της ελληνικής γλώσσας πάνω στο λεξιλόγιο της

ρουμανικής γλώσσας)

Page 111: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

111

14. C. Diculescu, Elementele vechi grece ti din limba română, „Dacoromania. Buletinul

„Muzeului limbii române”, Cluj, 1924, p.394-516.

15. L. Galdi, Les mots d’origine néo-grecque en roumain à l’époque des phanariotes,

Budapest, 1939.

16. H. Mihăescu, Influen a grecească asupra limbii române pînă în secolul al XV-lea,

Bucure ti, Ed. Academiei R.S.R. ,1966.

Page 112: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

112

Page 113: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

113

Η πολυεδρική επιρροή της ελληνικής στη σερβική γλώσσα

Ασημόπουλος Παναγιώτης, Λέκτορας Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Σχολή Ευελπίδων

Η από εικοσαετίας αδιάλειπτη ως σήμερα πολύπλευρη επαφή μου σε ακαδημαϊκό – συγγραφικό – διαπροσωπικό επίπεδο με την όμορη Σερβία , καθώς και η ουσιαστική , ενδελεχής μελέτη τού γλωσσικού της θησαυρού προλείαναν την απρόσκοπτη εξαγωγή ασφαλών γλωσσολογικών συμπερασμάτων . Στα αλήθεια, αυτά τα φαινομενικά ετερόκλητα πορίσματα συνυφαίνονται αρμονικά με τον πολυφασματικό ρόλο τής ελληνικής γλώσσας , όπως αυτός αναδεικνύεται σε όλες τις πολιτισμικές εκφάνσεις του , αλλά και στη σε μεγάλο βαθμό διαμόρφωση τής σερβικής γλώσσας τόσο ως προς τη μορφολογία όσο και ως προς τη φωνολογία . Ωστόσο, ο οποιοσδήποτε απλός μελετητής βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να εντοπίσει πληθώρα λεξιλογικών αποχρώσεων, εννοιολογικών καταλοίπων, συντακτικών ταυτίσεων . Ακριβώς έτσι, η φαινομενικά αντίρροπη γλωσσική διαδρομή των δύο λαών κλιμακωτά αμβλύνεται, η νομοτελειακή σύγκλιση εδράζεται στην αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι η πολιτιστική αίγλη του Ελληνισμού λογίζεται εύλογα ως ανυπέρβλητη πνευματική παρακαταθήκη, ως η ασφαλιστική δικλείδα για την ομαλή, διαλεκτική σχέση των βαλκανικών λαών σε πνευματικό και όχι μόνο επίπεδο . Όμως οι καλοπροαίρετες διαπιστώσεις ενσαρκώνονται σε ακλόνητα πειστήρια, όταν περιβάλλονται από απτά στοιχεία , τα οποία ο καθένας από εμάς αυθόρμητα, σχεδόν ανεπαίσθητα αναζητά νωχελικά, διστακτικά, στα πρώτα βήματα τής εκμάθησης κάποιας ξένης γλώσσας . Εν προκειμένω, η σερβική μας επιφυλάσσει αξιοσημείωτες, ευχάριστες εκπλήξεις που μας προσελκύουν να γνωρίσουμε τον αστείρευτο πλούτο της, να βιώσουμε τη μουσικότητα και την υποβλητικότητα τής χροιάς της . Ασφαλώς δεσπόζει η αυταπόδεικτη ομοιότητα που παρατηρείται στη μορφή , μα και στη φωνολογική αξία των γραμμάτων, δομικών στοιχείων που απαρτίζουν το κυριλλικό αλφάβητο, την παραδοσιακή γραφή των Σέρβων (μετά από τη στοιχειώδη αποκατάσταση τής ειρήνης στην πολυβασανισμένη χώρα υιοθετήθηκε ως επίσημη γραφή η κυριλλική, χωρίς να συρρικνωθεί ή να εξαλειφθεί η λατινική) . Έτσι έχουμε τις ακόλουθες ταυτίσεις :

а = α авион αεροπλάνο в = β во βόδι е = ε енергиja ενέργεια к = κ κо ποιος м = μ мама μαμά о = ο оκо μάτι п = π под πάτωμα, κάτω από р = ρ реκа ποτάμι т = τ тело πολυθρόνα х = x xлеб ψωμί

Παράλληλα, το πτωτικό σύστημα της σερβικής ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με το αντίστοιχο των ελληνικών. Βέβαια, στα σερβικά σχηματίζονται επτά πτώσεις, όλες εύχρηστες στην καθομιλουμένη , γεγονός που αντανακλά την άμεση επιρροή των λατινικών και την έμμεση των ελληνικών . Ειδικότερα :

Page 114: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

114

Номинатив ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ Χρησιμοποιείται για την εύρεση του Υποκειμένου, ενώ λειτουργεί και ως Κατηγορούμενο . Απαντά στην ερώτηση Ко ? ποιος ; για τα έμψυχα και Шта ? τι ; για τα άψυχα : # Ко је он ? Он је лекар . Ποιος είναι αυτός ; Αυτός είναι γιατρός . # Шта је то ? То је књига . Τι είναι αυτό ; Αυτό είναι βιβλίο . Генитив ΓΕΝΙΚΗ Δηλώνει την κτήση , την κατοχή . Απαντά στην ερώτηση чији – a –e ? τίνος ; # Атина је главни град Грчке . Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα τής Ελλάδας . Датив ΔΟΤΙΚΗ Δηλώνει το έμμεσο αντικείμενο , απαντά στην ερώτηση коме ? σε ποιον ; # Сваке године учитељича даје ученицима лепе играчке. Κάθε χρόνο η δασκάλα δίνει στους μαθητές όμορφα παιχνίδια . Акузатив ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ Η βασική της λειτουργία έγκειται στο ότι δηλώνει το άμεσο αντικείμενο . Απαντά στην ερώτηση Кога ? ποιον ; για τα έμψυχα , Шта ? για τα άψυχα : # Тања воли животиње . Η Τάνια αγαπάει τα ζώα . # Ја сечем хлеб . Еγώ κόβω ψωμί . Вокатив ΚΛΗΤΙΚΗ Η πτώση αυτή , όπως και στα ελληνικά , χρησιμοποιείται για επίκληση , όταν απευθυνόμαστε ή καλούμε κάποιον . Χωρίζεται με κόμμα : # Ђорђе , дођи овамо . Γιώργο , έλα εδώ . Ακολούθως, στα ουσιαστικά ανακύπτουν αξιόλογες ομοιότητες, κυρίως στα θηλυκά και στα ουδέτερα :

Page 115: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

115

Η πλειονότητα των ουσιαστικών που ανήκουν στο θηλυκό γένος σχηματίζονται με την κατάληξη – α : * жена η γυναίκα * душа η ψυχή * глава το κεφάλι Τα περισσότερα ουδέτερα λήγουν στον ενικό αριθμό σε –ο , στον πληθυντικό σε –α , όπως και στα ελληνικά : * село το χωριό села τα χωριά * тело το σώμα тела τα σώματα Παραπλήσιες παρατηρήσεις ισχύουν για το σχηματισμό τού θηλυκού και του ουδέτερου γένους των επιθέτων : στα θηλυκά υπάρχει πάντοτε η κατάληξη –α, στα ουδέτερα η συνηθέστερη είναι η –ο : * леп -а -о όμορφος –η –ο * добар -бра -бро καλός -ή -ό Αναφορικά με τα απόλυτα αριθμητικά, στη σερβική γλώσσα κλίνεται και στα τρία γένη το ένας – μία – ένα један једна једно) . Το τρεις – τρεις – τρία (три ) και το τέσσερις – τέσσερις – τέσσερα (четири) κλίνονται , χωρίς όμως να παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ανά γένος . Στις προσωπικές αντωνυμίες ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν ο σχηματισμός τους σε τρία πρόσωπα, η απουσία τής κλητικής, αλλά και η παράλληλη, ευρεία χρήση των πλήρων (εμφατικών) και σύντομων (αδύναμων ) τύπων . Συγκεκριμένα, κατά απόλυτη σύμπτωση με τα ελληνικά οι εμφατικοί τύποι χρησιμοποιούνται :

Στην αρχή τής πρότασης ή της περιόδου: Њега сви боле . Аυτόν όλοι τον αγαπούνε .

Για να δοθεί έμφαση ή να τονιστεί η αντίθεση :

Видим њу , али не видим њега . Βλέπω αυτήν , αλλά δε βλέπω αυτόν .

Μετά από προθέσεις :

Ана спава код тебе . Η Άννα κοιμάται σε σένα . Η δοτική των προσωπικών αντωνυμιών συχνά αντικαθιστά τις κτητικές αντωνυμίες:

Бранка ми је дебојка = Бранка је моја дебојка . Η Μπράνκα μου είναι κοπέλα = Η Μπράνκα είναι η κοπέλα μου .

Page 116: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

116

Αν υπάρχουν δοτική και αιτιατική σύντομων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών, η δοτική (η γενική των ελληνικών) προηγείται της αιτιατικής : Ја сам му га дао . Εγώ του το έδωσα . Εμφανής είναι η επιρροή των ελληνικών στο σχηματισμό των ρημάτων της σερβικής: Το βοηθητικό ρήμα είμαι (ειμί στα αρχαία ελληνικά) ταυτίζεται με το јесам :

είμαι ειμί εσ-μί јесам είσαι ει έσ-σι јеси είναι εστί јесте είμαστε εσμέν јесмо

είστε εστέ јесте είναι εισίν εσ –νσί јесу Οι χρόνοι τής σερβικής γλώσσας διαμορφώνονται ανάλογα με αυτούς τής

ελληνικής, μολονότι οι Παρατατικός, Αόριστος, Υπερσυντέλικος σήμερα είναι πλέον εύχρηστοι στη λογοτεχνία και σπανίζουν στην καθομιλουμένη. Αντικαθίστανται από τον Παρακείμενο τής διαρκούς ή της στιγμιαίας μορφής των ρημάτων :

читах = читао сам διάβαζα

прочитах = прочитао сам διάβασα

био сам прочитао = прочитао сам είχα διαβάσει

Οι Μέλλοντες, Διαρκείας και Στιγμιαίος σχηματίζονται με την προσθήκη τού

μορίου ću, αντίστοιχου τού μελλοντικού μορίου θα :

писати ( γράφω ) писаću ( θα γράφω ) написати написаću ( θα γράψω ) Ο ενεστώτας συχνά με την προσθήκη τού да ( να , ότι) αντικαθιστά το

απαρέμφατο θυμίζοντας την αρχαία ελληνική απαρεμφατική σύνταξη : Јелена воли да пије ( пити ) чај . Η Ελένη αγαπάει ( της αρέσει ) να πίνει τσάι . Βέβαια, τα προαναφερθέντα στοιχεία συνεπάγονται την άριστη γνώση τής ελληνικής και της σερβικής, καθώς εναρμονίζονται με ενδελεχείς, γλωσσολογικές παρατηρήσεις, με βαθιά, εμπεριστατωμένη προσέγγιση στο δομολειτουργικό σύστημα των γλωσσών. Μια τέτοια μέθοδος αντιτίθεται στη βιωματική μάθηση, στην αυθόρμητη αναπαραγωγή ήχων, στην απαλλαγμένη από γραμματικούς κανόνες πρακτική . Πλέον, η λέξη αναλαμβάνει τα ηνία , πρωταγωνιστεί, καθοδηγεί τον ανυποψίαστο ακροατή, τον έκπληκτο αναγνώστη. Η ομόηχη ταυτότητα αιφνιδιάζει, συνεπαίρνει, θέλγει. Η πνευματική αγαλλίαση γιγαντώνεται, όταν κανείς με σχετική ευχέρεια διαπιστώνει την ηγετική επιρροή των ελληνικών, την πρόδηλη συμμετοχή τους στη διάπλαση τής σερβικής .

Page 117: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

117

Κορυφαίο τεκμήριο, αδιαμφισβήτητος συνεκτικός δεσμός δίκαια κρίνεται η μετάφραση των Ευαγγελίων σε αλφάβητο, δομημένο με γνώμονα το ελληνικό. Εύλογα κυριαρχούν στη σερβική γλώσσα λέξεις με ελληνικό υπόβαθρο και αμιγώς θρησκευτικό περιεχόμενο, νοήματα που διέπουν τα ορθόδοξα δόγματα : Анђео άγγελος Апокалипса Αποκάλυψη апостол απόστολος Ебанђеље Ευαγγέλιο катехизам κατήχηση

Την εκκλησιαστική ιεραρχία : Архиереј αρχιερέας архиђакон αρχιδιάκονος поп παπάς прота πρωθιερέας

Τη θρησκευτική πρακτική : Псалам ψαλμός литургија Λειτουργία кризма χρίσμα

Καίρια θέση στο γλωσσικό μωσαϊκό των σερβικών κατέχουν ελληνογενείς όροι που χρησιμοποιούνται στην ιατρική και περιγράφουν : Παθογενείς καταστάσεις алергија αλλεργία анемија αναιμία пнеумонија πνευμονία маларија μαλάρια ларингитис λαρυγγίτιδα тромбоза θρόμβωση

Δομικά στοιχεία τού ανθρώπινου σώματος : аорта αορτή артерија αρτηρία ирис ίριδα панкреас πάγκρεας

Κλάδους ιατρικής εξειδίκευσης και γνωστικά αντικείμενα хистологија ιστολογία анатомија ανατομία хирургија χειρουργική физиологија φυσιολογία

Επιπρόσθετα, η αδήριτη ανάγκη να προσεγγιστούν τα δεδομένα τής τεχνολογίας, να διασαφηνιστούν ασαφείς παράμετροι ανθρωποκεντρικών κατευθύνσεων

Page 118: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

118

ικανοποιείται απόλυτα μέσω της επιτυχημένης μετάδοσης ελληνικών λημμάτων στα σερβικά . Έτσι στο μυθικό πάνθεον βρίσκουμε τις λέξεις : Адон Άδωνης Посејдон Ποσειδώνας Ахилеј Αχιλλέας Одисеј Οδυσσέας Хера Ήρα мит μύθος

Στα πλαίσια της ιστορίας , της λογοτεχνίας – γλωσσολογίας απαντούμε τις λέξεις : Акропољ Ακρόπολη архаичан αρχαϊκός антологија ανθολογία алегорија αλληγορία анахронизам αναχρονισμός фонем φώνημα полисемија πολυσημία

Οι διαχρονικές και επικαιροποιημένες απαιτήσεις που παρατηρούνται στις θετικές επιστήμες βρίσκουν εδώ ασφαλή διέξοδο. Οι άγνωστοι , συχνά δύσληπτοι όροι που εντοπίζονται στα πορίσματα και τα θεωρήματα των μαθηματικών , στην περιγραφή φυσικών φαινομένων, χημικών αντιδράσεων, στην ενδιαφέρουσα ανίχνευση αστρονομικών στοιχείων, ακόμα και στη διαρκώς ανελισσόμενη επιστήμη της Γενετικής λεξιλογικά και εννοιολογικά καθίστανται προσπελάσιμοι χάρη στην ελληνική γλώσσα : Аналоган ανάλογος актиниј ακτίνιο оксид οξείδιο монолит μονόλιθος система σύστημα еугенетика Ευγονική еутаназија ευθανασία полином πολυώνυμο токсин τοξίνη астрофизика αστροφυσική

Μα και στον πολύμορφο κόσμο τής χλωρίδας και τής πανίδας είναι εμφανές το ελληνικό στοιχείο: Амарант αμάραντος амарилис αμαρυλλίς бошиљак βασιλικός лав λιοντάρι камелеон χαμαιλέων фока φώκια

Page 119: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

119

Page 120: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

120

Επιπλέον, η γενέτειρα των ολυμπιακών ιδεωδών δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ανεπηρέαστο το ανάλογο λεξιλογικό πλαίσιο τής σερβικής: Атлета αθλητής диск δίσκος

Τέλος, σε κοινωνιολογικές παραμέτρους, στις τέχνες, αλλά και σε καθημερινές εκδηλώσεις είναι ευδιάκριτη η δυναμική παρουσία των ελληνικών: Музика μουσική хармонија αρμονία баритон βαρύτονος мелодија μελωδία академик ακαδημαϊκός акробата ακροβάτης азил άσυλο аутономија αυτονομία

Ως αναπόδραστη και αναμφίλεκτη συνισταμένη ανακύπτει το ότι ο αρμονικός συγχρωτισμός που διέπει την ιστορική πορεία των λαών της Σερβίας και της Ελλάδας ασκεί διηνεκή, καταλυτική επιρροή στην πύργωση των γλωσσικών τους κωδίκων. Παράλληλα λειτουργεί ως αδιάψευστος μάρτυρας τής επιτακτικής ανάγκης για άμεση υιοθέτηση απαγκιστρωμένης από αγκυλώσεις , αναχρονιστικές πρακτικές στάσης τόσο σε ατομικό όσο και σε ευρύτερο συλλογικό επίπεδο με απώτερο σκοπό την επανάκτηση τού πολιτιστικού μεγαλείου που προσιδιάζει στην ελληνική γλώσσα . Καταληκτικά, επιτρέψτε μου να εκφράσω δημόσια την ευγνωμοσύνη μου προς τον κύριο Κωνσταντίνο Καρκανιά, Πρόεδρο του ΟΔΕΓ, τον κύριο Γεώργιο Παυλάκο, Γραμματέα του ΟΔΕΓ, τις κυρίες Βασιλική Καβάγια και Άννα Δημητρακοπούλου, καθηγήτριες φιλολόγους τού σχολείου ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» για την ουσιαστική τιμή που μου επεφύλαξαν με τη συμμετοχή μου στο Συνέδριο και την αμέριστη συμπαράστασή τους . Τέλος , θερμές ευχαριστίες οφείλω στην εξαιρετική φίλη και σπουδαία Ελληνίστρια από την Κροατία, κυρία Κοραλλία Τσέρνκοβιτς για τις καίριες επισημάνσεις της και την πολύτιμη αρωγή της.

Page 121: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

121

Τα τοπωνύμια Ματέρα – Λευκανία και Βασιλικάτα: Η Διάλεκτος της Ματέρας (Βασιλικάτα - Λευκανία)

Σωτήρης Μπεκάκος

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γεωγραφική Θέση

Η Ματέρα (στην ιταλική γλώσσα ΜΑΤΕRA – κάτοικοι 58.643) είναι μία πόλη της

Νοτίου Ιταλίας, η οποία ανήκει γεωγραφικά και διοικητικά στην Περιφέρεια της

Βασιλικάτων (πρωτεύουσα Ποτέντσα (Potenza), η αρχαία POTENTIΑ

ROMANORUM των Λευκανών και των Ρωμαίων – 819 μέτρα υψόμετρο- κατ.

69.060).

Η Περιφέρεια των Βασιλικάτων ( Regione Basilicata) βρίσκεται στην Νότιο Ιταλία,

ανάμεσα στις περιφέρεια της Απουλίας, της Καμπανίας και της Καλαβρίας.

Συνορεύει ανατολικά με την Απουλία, δυτικά με την Καμπανία (η οποία σημειωτέον

σήμερα έχει στην περιφέρειά της εντάξει τα δύο τμήματα των Βασιλικάτων που

λέγονται Cilento και Vallo Di Diano, τμήματα τα οποία διατηρούν από

διαλεκτολογικής πλευράς πολλά κοινά στοιχεία με τις υπόλοιπες διαλέκτους της

περιοχής της Βασιλικάτας και έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό τους την παρουσία

πολλών αρχαιοελληνικών λέξεων και τοπωνυμίων).

Στα νοτιοδυτικά συνορεύει με την περιοχή της Καλαβρίας. Το όριο που χωρίζει την

Βασιλικάτα από την Καλαβρία ξεκινάει από την ελληνική πόλη Μαραθέα (σημερινή

ΜΑRATEA) διασχίζει την οροσειρά του όρους Pollino (Απόλλωνος Όρος), περνάει

δίπλα από τον ποταμό Sinni (ο ποταμός Σίρις των Ελλήνων) και από την αρχαία πόλη

του Επειού39, την ελληνική πόλη Λαγαρία.

39 Επειός: Γιός του Πανοπέα από την Φωκίδα. Συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο και νίκησε στο αγώνισμα της πυγμαχίας κατά τους επικήδειους αγώνες προς τιμήν του Πάτροκλου. Απέκτησε μεγάλη φήμη επειδή κατασκεύασε τον «δούριο Ίππο», με την βοήθεια του οποίου κυριεύθηκε η Τροία. Οι πρώτες πληροφορίες γύρω από τον Επειό περιέχονται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Αυτές επαναλαμβάνονται και από άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, οι οποίοι τον παρουσιάζουν με διάφορες μορφές. Αναφέρεται και δράμα του Ευριπίδη που φέρει τον τίτλο «Επειός», από το οποίο μόνο ο τίτλος διεσώθη. Κυρίως εμφανίζεται ο Επειός ως αρχιτέκτονας. Ακόμη, η μορφή του Επειού παρίσταται πάνω σε αγγεία ως ο δημιουργός του δούριου ίππου. Σημαντικοί δε καλλιτέχνες είχαν κατασκευάσει χάλκινο ομοίωμα του δούριου ίππου στην Ακρόπολη των Αθηνών και στην Ολυμπία, από την κοιλιά του οποίου έβγαιναν διάφοροι ήρωες. Επίσης, η μορφή του Επειού παρίστατο και σε πίνακα του Πολύγνωτου, στην Λέσχη των Κνιδίων που βρίσκεται στους Δελφούς.

Page 122: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

122

Το όριο από την Λαγαρία (σημερινή Valsinni) φθάνει στην περιοχή της αρχαίας

αποικίας των Αχαιών, Σίρις (σημερινή Nova Siri) καταλήγοντας μέχρι την πόλη

Ηράκλεια ή Πολυχώριον (σημερινή πόλη Policoro), η οποία είναι χτισμένη πλησίον

της ακτής του Ιονίου Πελάγους.

Αξίζει να τονίσουμε εδώ ότι το όριο της Περιφέρειας των Βασιλικάτων αποτελεί

παράλληλα και ένα νοητό όριο (ισόγλωσσο), το οποίο χωρίζει τις διαλέκτους της

Βορείου Καλαβρίας από τις διαλέκτους των περιοχών αυτών της Βασιλικάτας.

Αυτές οι διάλεκτοι καλούνται στην επιστημονική ορολογία «Διάλεκτοι της Περιοχής

Lausberg»και διατηρούν αναλλοίωτα πολλά αρχαιοελληνικά και λατινικά στοιχεία.

Η πόλη της Ματέρας βρίσκεται στα άκρα της Περιφέρειας των Βασιλικάτων και

πλησίον της πόλης του Τάραντα και του Μπάρι. Η γεωγραφική θέση της πόλης αυτής

την καθιστά ένα είδος ενωτικού σημείου των διαλέκτων της Απουλίας, της περιοχής

της Καμπανίας και της περιοχής της Καλαβρίας.

Δηλαδή, η διάλεκτος της περιοχής της Ματέρας έχει σχεδόν τους ίδιους κανόνες

φωνητικής με τις γειτονικές διαλέκτους της Απουλίας (Ποτέντζα, Μπάρι, Φότζια,

Τάραντα, Βρινδησίου και Λέτσε) ενώ παρουσιάζει από πλευράς δομής πολλά κοινά

χαρακτηριστικά με τις διαλέκτους της Καμπανίας και της Καλαβρίας, κυρίως όσον

αφορά την προφορά των τελικών φωνηέντων (schwa /σουά ə).

Σχετικά με το λεξιλόγιο αυτό περιέχει πολλές αρχαιοελληνικές και μεσαιωνικές

ελληνικές λέξεις καθώς και πολλές μεσαιωνικές λατινικές λέξεις. Όσον αφορά στο

λεξιλόγιο, το λεξιλόγιο της διαλέκτου της Ματέρας παρουσιάζει πολλές συγγένειες

με τα γειτονικά ιδιώματα της περιοχής του Μπάρι και με τα λατινογενή και ελληνικά

ιδιώματα της περιοχής του Σαλέντο της Απουλίας (Λέτσε και Ότραντο).

Αυτή η επιρροή είναι εμφανής στο ιδίωμα της Ματέρας, διότι η πόλη αυτή ήταν

τμήμα της περιοχής του Σαλέντου από τους αρχαίους χρόνους έως και το 1663, όταν

οι Γάλλοι, οι οποίοι είχαν κυριεύσει την Νότιο Ιταλία, αποφάσισαν να ιδρύσουν μία

νέα περιφέρεια, την Περιφέρεια των Βασιλικάτων, η οποία περιλάμβανε την πόλη της

Ποτέντζα και την πόλη της Ματέρας, πόλη την οποία απέσπασαν από την περιοχή της

Γής του Υδρούντα (TERRA D’ OTRANTO), δηλαδή από την επαρχία του Λέτσε,

και την κατέστησαν διοικητικό και πολιτικό κέντρο της περιφέρειας των

Βασιλικάτων. Από τότε η Ματέρα αποτελεί τμήμα αναπόσπαστο της Περιφέρειας Σαν πιθανότερη ερμηνεία του έργου αυτού του Επειού θα λέγαμε ότι έμοιαζε με ξύλινο μηχάνημα, μεγάλο ως προς το μέγεθος, με την βοήθεια του οποίου διέρρηξε τα τείχη της Τροίας. Σχετικά με την τύχη του Επειού, οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αναφέρουν ότι μετά την άλωση της Τροίας, αφού περιπλανήθηκε για πολύ καιρό στην θάλασσα, έφτασε στην Νότιο Ιταλία, όπου ίδρυσε την πόλη Λαγαρία (Valsinni) κοντά στην πόλη των Θουρίων αλλά και το Μεταπόντιο και την πόλη Πίσα, η οποία μέχρι σήμερα διατηρεί το όνομα αυτό (Pisa).

Page 123: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

123

των Βασιλικάτων και σήμερα είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και αξιόλογο

πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο.

Η πόλη της Ματέρας είναι πλούσια σε αρχαιολογικά και προϊστορικά μνημεία, είναι

μία πόλη χτισμένη μέσα στα βράχια.

Γι’ αυτή την ιδιαιτερότητά της έχει χαρακτηριστεί παγκόσμια πολιτιστική

κληρονομιά της ανθρωπότητας και από το 1993 τελεί υπό την προστασία της

UNESCO και των Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε).

2. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ “ΜΑΤΕΡΑ”

Σύμφωνα με τον φιλόλογο και ιστορικό της Ματέρας Giovanni Battista Festa40:

«… Η Ματέρα απέχει 45 χλμ από το Ιόνιο Πέλαγος, 67 χλμ από το Αδριατικό Πέλαγος

και βρίσκεται στο κέντρο ανάμεσα στα ίδια τα Βασιλικάτα, την Επαρχία του Μπάρι

(Απουλία) και την Επαρχία της Γής του Υδρούντα (Σαλέντο - Απουλία).

Σύμφωνα με μία λαϊκή παράδοση, η πόλη της Ματέρας – Methèra ιδρύθηκε από τις

στάχτες της κατεστραμμένης πόλης του Μεταποντίου και από τις στάχτες της

κατεστραμμένης Ηράκλειας. Αυτή ονομαζόταν αρχικά Methèra από τα αρχικά

γράμματα των δύο αυτών πόλεων: META – PONTO – ΜΕΤΑ – ΠΟΝΤΙΟΝ και ERA

– CLEA – ΗΡΑ – ΚΛΕΙΑ.

Η ελληνική προέλευση της Ματέρας πιστοποιείται από το έμβλημα του δημοτικής

αρχής της πόλης, το οποίο φέρει ένα βόδι που κρατά στο στόμα του μερικά στάχια.»

O ποιητής από την Ματέρα Tommaso Stigliani41 (Ματέρα 1573 – Ρώμη 1651), ο

οποίος ήταν φίλος του ναπολιτάνου ποιητή της περιόδου του Μπαρόκ Giambattista

40 Δες Giovanni Battista Festa: “Il Dialetto di Matera”. Ανάτυπο του γερμανικού περιοδικού Zeitschrift für Romanische Philologie (σελίδες 130 - 280), τόμος 38, Niemeyer, Halle, “...E dal meridiano di Parigi è 40° e 41° di latitudine Nord, alla distanza di 45km dal Mare Jonio e di 67km dall’ Adriatico, nel centro tra la stessa Basilicata, Terra di Bari e Terra d’ Otranto. Sorta, secondo la tradizionale opinione, dalle ceneri di Metaponto ed Eraclea, ritraeva il suo originario nome di Methèra dalle lettere iniziali di quelle antiche città: la greca origine infatti viene attestata dallo stemma municipale, consistente in un bue con un manipolo di spighe in bocca.” Pietro Antonio Ridola: “Enciclopedia Popolare Illustrata”, Suppl. 1865 – 1867, Matera. Pietro Antonio Ridola: “Descrizione Storico – Statistica della Città di Matera”; scritta dall’ Avvocato Pietro Antonio Ridola, Napoli, senza nome, 1857 (Estratto dall’ Opera: “Il Regno delle Due Sicilie, descritto ed illustrato”, vol. VI, Fasc. 4, Napoli, Tipografia del Regno delle Due Sicilie, 1853. (Biblioteca Provinciale di Matera – Inventario 93493 – Collocazione: LUC. S. B. 00141). 41 Scipione Calcagnini: “Delle rime del Signor Tommaso Stigliani, parte prima con breui dichiarationi in fronte a ciascun componimento, fatte dal signor Scipione Calcagnini. In Venetia: Presso Giovanni Battista Ciotti. Al Segno della Minerua, 1605 .”( Biblioteca Provinciale di Matera “Tommaso Stigliani” – Επαρχιακή Βιβλιοθήκη της Ματέρας “Tommaso Stigliani” / Κατάλογος – INVENTARIO 8594 – Βιβλιογραφικός Aριθμός LUC.O.C.0067).

Page 124: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

124

Marino, αναφέρει στο έργο του “Il Canzoniere”(1605) την Ματέρα ως πόλη ελληνική

της Απουλίας, η οποία συνεχίζει την παράδοση της πόλεως του Μεταποντίου :

“Simile sito ha ne la Puglia amena

L’ antica Metaponto oggi Matera.

Che par d’ accese faci ornata scena

A chi dal monte su la mira e sera...”42

Εικόνα 1. Η Ματέρα κατά τον Μεσαίωνα.

Υπάρχουν και άλλοι ιστορικοί και φιλόλογοι από την Νότιο Ιταλία, όπως ο λευκανός

Giacomo Racioppi, ο οποίος υποστηρίζει λανθασμένα ότι η ετυμολογία του ονόματος

Ματέρα προέρχεται από την ένωση των λέξεων “μάταιος όλος” (Vacuus Omnis),

εξαιτίας του γεγονότος ότι οι κάτοικοι της Ματέρας διαβιούν σε κατοικίες, οι οποίες

είναι σκαμμένες στο βράχο.

Κατά την αρχαιότητα, ο ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος επισκέφθηκε την Απουλία και

την Λευκανία και μιλάει για την πόλη MATEOLA (σημερινή Mottola), πόλη η

οποία απέχει από την πόλη ΓΕΝΟΥΣΙΑ (σημερινή Ginosa, πλησίον της πόλεως του

Τάραντα) 19 1/5 χλμ, 43 1\5 χλμ από τον Κόλπο του Τάραντα, 13 χλμ από τον

ποταμό Μπράντανο και την ταυτίζει με την σημερινή πόλη της Ματέρας.

Υπάρχουν μερικοί φιλόλογοι και ιστορικοί, οι οποίοι κατά τον 19ο αιώνα

προσπάθησαν να ετυμολογήσουν το τοπωνύμιο Ματέρα από το επίθετο μετέωρος – η

- ον, χωρίς όμως να λάβουν υπ’ όψιν τους το γεγονός ότι το επίθετο αυτό δεν 42 “Μία τέτοια πολιτεία έχει η ξέγνοιαστη Απουλία Την πόλη του Μεταποντίου σήμερα Ματέρα Που μοιάζει σαν σκηνή θεάτρου, στολισμένη, φωτεινή Σαν την θωρεί κανείς απ’ το βουνό το βράδυ” (Μετάφραση απο το ιταλικό κείμενο: Σωτήρης Μπεκάκος )

Page 125: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

125

αναφέρεται σε οικισμούς που μεταφορικά “αιωρούνται” αλλά σε οικισμούς ή

πολιτείες, οι οποίες χτίσθηκαν σε μέρη που παρουσιάζουν ορεινούς όγκους, γυμνούς

ή καταπράσινους.

Φυσικά, επάνω ή κοντά σε αυτούς τους ορεινούς όγκους οι ελληνικοί πληθυσμοί της

προϊστορικής εποχής λάτρευαν την Μητέρα Γαία ή Γή και συνήθιζαν να χτίζουν τις

λιτές κατοικίες τους με κομμάτια από βράχο, κομμάτια που γι’ αυτούς

αντιπροσώπευαν ένα δώρο της Μητέρας Γής.

Οι Μινωίτες Κρήτες και οι Έλληνες εν γένει συνήθιζαν να χτίζουν τα ιερά τους

επάνω σε κορυφές βουνών ή λόφων, με σκοπό να αναδείξουν την λατρεία τους προς

την Γή και τον Ουρανό.

Στην Κρήτη, στην Λακωνία και στην Αργολίδα έχουν βρεθεί ιερά σε μορφή

πυραμίδας επάνω σε κορυφές βουνών , κατασκευασμένα από τοπική πέτρα (όπως

παραδείγματος χάριν η Πυραμίδα του Ταϋγέτου).

Και στην παλιά πόλη της Ματέρας έχουν βρεθεί σε αρκετά σημεία των βράχων, οι

οποίοι περιβάλλουν την πόλη, κατοικίες σκαμμένες στον βράχο κατά την

προϊστορική εποχή, οι οποίες χρησιμοποιούντο εκείνη την εποχή σαν ναοί ενώ κατά

την Μεσαιωνική Εποχή μετετραπήκαν σε χριστιανικές εκκλησίες από τους Έλληνες

κατοίκους της Ματέρας.

Επομένως, Ματέρα είναι η πόλη αφιερωμένη στην Μητέρα Γη (δωριστί Ματέρα).

Ο φιλόλογος από την Ματέρα Giovanni Battista Festa δέχεται την παραπάνω

ετυμολογία και προσθέτει:

“…Όσον αφορά στην ετυμολογία του ονόματος Ματέρα εγώ δεν πρόκειται να

σταματήσω βέβαια να μιλώ γι’ αυτό. Δεν είμαι σε θέση να δεχθώ την προέλευση από το

λατινικό όνομα MATEOLA, το οποίο θα εξελισσόταν και θα είχε την ίδια μοίρα με το

τοπωνύμιο Puteoli (σημ. Pozzuoli) καθώς και με άλλα παρόμοια τοπωνύμια”.

Ο ίδιος απορρίπτει αυτή την ετυμολογία, διότι η πόλη της Ματέρας έχει ελληνικές

ρίζες και δεν είναι πόλη, την οποία ίδρυσαν οι Ρωμαίοι.

Page 126: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

126

Εικόνα 2. Η πόλη Ματέρα όπως είναι σήμερα

Η ετυμολογία του ονόματος είναι από το δωρικό όνομα ΜΑΤΕΡΑ43

ΜΑΤΕΡΑ (Δωρικός Τύπος)

43 Με αυτή την ετυμολογική προέλευση συμφωνεί και ο ιστορικός απο την Ματέρα Giuseppe Gattini. Giuseppe Gattini: “Note storiche sulla città di Matera”, Napoli, Stabilimento Tipografico di A. Perrotti e C., 1882, VIII (Πρώτη Έκδοση). Σταματάκος Iωάννης.“Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης”. Εκδόσεις Βιβλιοπρομηθευτική, Αθήναι 1976, λήμματα «μήτηρ» και «μα». Και στην Ελλάδα έχουμε τα εξής τοπωνύμια που παράγονται από τον δωρικό όρο «ματήρ»: “Μετέωρα”(Κεντρική Ελλάδα) και “Μάταλα” (Κρήτη) H προστάτιδα της πόλης της Ματέρας, η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα ή Μαύρη Παναγία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εκχριστιανισμού μιας αρχαίας ελληνικής θεότητας, της Μεγάλης Μητέρας ή της Στεoπύγου φροδίτης και συμβoλίζει την δύναμη της φύσης, τον έρωτα και την αναγέννησή. Οι παραπάνω ιδιότητες με τον εκχριστιανισμό της περιοχής αποδόθηκαν στην Μαύρη Παναγία, την οποία ονομάζουν οι κάτοικοι της πόλης στην τοπική διάλεκτο Maria Santissima della Bruna ή la Bruna Κατά την γιορτή της Μαύρης Παναγίας, οι κάτοικοι της Ματέρας συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία της πόλης, την Πλατεία Βιτόριο Βένετο και γύρω από την άμαξα, η οποία είναι κατασκευασμένη από χαρτί ζωγραφισμένο. Εκεί αφού τελειώσει ο ιερέας την λιτανεία, οι κάτοικοι ανεβαίνουν με φόρα στην άμαξα και στην συνέχεια ο καθένας αγωνίζεται να κόψει ένα κομμάτι της άμαξας, με σκοπό να το πάρει στο σπίτι του. Όποιος πάρει από ένα κομμάτι της άμαξας, θεωρείται ευλογημένος από την Παναγία και καλότυχος. Ο αγώνας για την απόκτηση ενός κομματιού της χάρτινης άμαξας, συμβολίζει την πάλη του Καλού με το Κακό, την δύναμη που έχει η Φύση να αναγεννάται και να δημιουργεί αλλά και την δύναμη του Έρωτα. Φυσικά, όλα αυτά τα αρχαιοελληνικά στοιχεία επιβιώνουν μέσα από την γιορτή προς τιμήν της Μαύρης Παναγίας και αποδεικνύουν την επιβίωση της ορφικής φιλοσοφίας μέσα από την χριστιανική αυτή γιορτή αλλά και τον αυτόχθονο χαρακτήρα του Ελληνισμού της Μεγάλης Ελλάδας.

Page 127: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

127

ΜΗΤΕΡΑ (Αττικός Τύπος / Ιωνική Διάλεκτος)

MATHERA - ΜΑΤΕOLA (Λατινικός Τύπος)

Matörə (Dialetto di Matera – Διάλεκτος της Ματέρας)

Matera (Σύγχρονη Ιταλική Γλώσσα)

Η λέξη αυτή είναι σύνθετη και προέρχεται εκ του αιολικού και δωρικού τύπου μα +

την κατάληξη – τήρ, η οποία δηλώνει στην ελληνική γλώσσα αυτόν/αυτήν/ αυτό που

ενεργεί ή πράττει κάτι .

Ο τύπος αυτός είναι υποκοριστικό του δωρικού τύπου μάτηρ – ματρός και

προέρχεται από την τρόπο έκφρασης των νηπίων (όπως και ο τύπος πα (Συρακούσες)

που είναι υποκοριστικό του ουσιαστικού πατήρ - πατρός στην δωρική διάλεκτο.

Πολλές φορές ο τύπος μα αντικαθιστά τον τύπο μάτηρ (γαία) /μήτηρ (γαία) ή

αλλιώς μα γα (= Μητέρα γη).

Του τύπου τούτου παράγωγο είναι στην ιωνική και στην αττική διάλεκτο μαία (=

μήτηρ, τροφός, μαία, μαμή. Ρίζα * ΜΑΤ- ).

Το ουσιαστικό μάτηρ – ματρός (δωρική διάλεκτος) και μήτηρ – μητρός

(ιωνική – αττική διάλεκτος), όταν αναφέρεται σε περιοχές ή χώρες τότε αποκτά

μεταφορική σημασία και δηλώνει την “Μητέρα Γή ”.

Η Μητέρα Γή είναι η θεότητα αυτή που τρέφει τους ανθρώπους, τους δίνει τους

καρπούς της και τους φιλοξενεί μέσα στις σπηλιές, οι οποίες αποτελούν τον τόπο

κατοικίας τους και συνάμα τον τόπο όπου οι άνθρωποι εκφράζουν την λατρεία τους

προς το πρόσωπό της και της ζητούν βοήθεια, όταν βρίσκονται σε μία δύσκολη

κατάσταση ή όταν οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές για την καλλιέργεια της

γης..

Η Μητέρα Γή ή Ματέρα Γή είναι η θεότητα εκείνη, η οποία λατρευόταν σε

υψώματα, σε βουνά, σε χαράδρες και μέσα σε σπήλαια.

Ως κύριο όνομα κείται αντί των θεοτήτων Δημήτηρ (Δήμητρα), Κυβέλη και Ρέα

Επομένως, το τοπωνύμιο “Ματέρα” συνδέεται άμεσα με την λατρεία της Θεάς

Μητέρας Γής και με την λατρεία της Δήμητρας, θεότητας που λατρευόταν στην

περιοχή της Ματέρας, συγκεκριμένα στην αρχαία πόλη του Μεταποντίου, όπου

υπήρχε βωμός και ιερό αφιερωμένο σε αυτή την θεά.

Page 128: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

128

Άλλη μία πολύ σημαντική μαρτυρία της λατρείας της θεάς Δήμητρας αποτελεί ένα

από τα νομίσματα της πόλης του Μεταποντίου, το οποίο αναπαριστά στην μία όψη

ένα στάχυ (σύμβολο της πόλης του Μεταποντίου, της γονιμότητας και της θεάς

Δήμητρας ) ενώ από την άλλη όψη αναπαριστά την μορφή της θεάς Αθηνάς, η οποία

για τους Έλληνες Αχαιούς και για τους Λευκανούς αποτελούσε το σύμβολο της

γονιμότητας και της Μητέρας Γής.

Όλα οποία καταδεικνύουν ότι στο Μεταπόντιο ετελούντο μυστήρια προς τιμήν της

Θεάς Μητέρας Γης, προς τιμήν του Έρωτος, προς τιμήν της Δήμητρας και της

Περσεφόνης (σύμβολα της αναγέννησης και της γονιμότητας).

Είναι φυσικό λοιπόν τα τοπωνύμια γύρω από την περιοχή του Μεταποντίου να

αναφέρονται στην Μητέρα Γή και στις διάφορες μορφές με τις οποίες λατρευόταν

από τους Έλληνες της Λευκανίας.

Οι γηγενείς πληθυσμοί της Μεγάλης Ελλάδας λάτρευαν την θεά Κότυς, η οποία είναι

η προσωποποίηση της Μεγάλης Μητέρας Κυβέλης / Κυβάλη, η οποία γέννησε τον

θεό ττις, τον θεό της γονιμότητας και της αναγέννησης.

Στις διαλέκτους της Νοτίου Ιταλίας επιβιώνει μέχρι σήμερα το όνομα του θεού

Άττις, με σκοπό να δηλώσει «τον παππού» ή «τον πρώτο πρόγονο μίας οικογένειας».

Πράγματι, στην σημερινή διάλεκτο της Ματέρας, της Φεραντίνας, της Μπερνάλντα,

του Πιστίτσι (Πιστός Οίκος Μεταποντίου, δηλαδή το φρούριο του Μεταποντίου) και

του Μεταποντίου αλλά και σε άλλες τοπικές διαλέκτους της Απουλίας και της

Καλαβρίας, τα ονόματα «attan, tata, tatton, tatarann» δηλώνουν «τον παππού, τον

πρώτο ιδρυτή μίας οικογένειας».

Η λέξη αυτή, σύμφωνα με τον Ιταλό φιλέλληνα και φιλόλογο εκ Ματέρας, Ασκάνιου

Πέρσιου (Ascanio Persio) προέρχεται από την αρχαία θεσσαλική διάλεκτο και δείχνει

τον αυτόχθονο χαρακτήρα των Ελλήνων της Νοτίου Ιταλίας.

Ο λατινικός τύπος MATEOLA είναι ένα υποκοριστικό στην λατινική γλώσσα και

προέρχεται από τον δωρικό τύπο ΜΑΤΕΡΑ.

Αυτό είναι πέρα για πέρα σίγουρο.

Τα τελευταία χρόνια πολλοί μελετητές της μεσσαπικής διαλέκτου υποστηρίζουν ότι

το τοπωνύμιο Ματέρα προέρχεται από την μεσσαπική διάλεκτο και το ετυμολογούν

από την ρίζα *ΜΑΤΑ - .

Από αυτή την ρίζα έχουμε το τοπωνύμιο του Σαλέντου: Matino, αλλά και άλλα όπως

MATESE κ. α (πρβλ. MATINA CACUMINA, στίχος του ποιητή Οράτιου από την

Βενόζα της Λευκανίας).

Page 129: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

129

Στην Ματέρα, ένα αγρόκτημα λέγεται στο τοπικό ιδίωμα “u matinäddə” και

αναφέρεται προφανώς σε ένα ύψωμα, σε ένα βουνό (ρίζα ΜΑΤΑ*).

Το τοπωνύμιο Ματέρα βρίσκεται για πρώτη φορά τον 11ο αιώνα μ. Χ σε διάφορα

έγγραφα. Αναφέρεται ως ΜΑΤΕΡΑ.

Κατά τον φιλόλογο Giovanni Battista Pellegrini44 και τον φιλόλογο Ciro Santoro το

τοπωνύμιο αυτό προέρχεται από την λατινική γλώσσα και συγκεκριμένα από το

λατινικό ουσιαστικό MATERIES και MATERIA (ξυλεία).

Παράλληλα, ο ίδιος δεν δέχεται την ετυμολογία του όρου αυτού από το όνομα

MATEΟLA και από το εθνικό όνομα MATEOLANI (δηλαδή ΜΑΤΕΟΛΑΝΟΙ, οι

κάτοικοι της Ματέρας), το οποίο απαντάει μία φορά στο έργο του Πλίνιου45.

Σύμφωνα με την ετυμολογία των φιλολόγων Ciro Santoro και G. Battisti (1959) το

τοπωνύμιο προέρχεται από την ρίζα * mat – (ύψωμα)46.

Η πόλη της Ματέρας ιδρύθηκε κατά την αρχαιότητα σαν οικισμός. Έγινε πόλη κατά

τον 11ο αιώνα μ.Χ. Κατά την μεσαιωνική εποχή κατακτήθηκε από τους Λομβαρδούς

και αποτέλεσε τμήμα του Δουκάτου του Μπενεβέντο.

Κατόπιν, καταστράφηκε κατά την διάρκεια του πολέμου μεταξύ των Βυζαντινών

και των Λομβαρδών και στην συνέχεια ανοικοδομήθηκε από τους Βυζαντινούς, οι

οποίοι τον 11ο αι. μ. Χ την ανέδειξαν ως πόλη, ύστερα από την καταστροφή του

Μεταποντίου από τους σεισμούς.

Οι κατοικίες στην παλιά πόλη της Ματέρας έχουν χτιστεί αμφιθεατρικά επάνω σε

ένα καρσικό – βραχώδες υψίπεδο, 500 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η Ματέρα δεν ήταν ποτέ πόλη. Ήταν πάντοτε ένας μικρός βραχώδης οικισμός, ο

οποίος κατοικείτο από τα προϊστορικά χρόνια.

Κατά την αρχαϊκή εποχή, στο σημείο αυτό εγκαταστάθηκαν Οινωτροί, Μεσσάπιοι,

Ιάπυγες και άλλοι ελληνικοί πληθυσμοί.

Δεν αναφέρεται ως πόλη από κανέναν αρχαίο Έλληνα ή Ρωμαίο συγγραφέα.

Είναι βέβαιο ότι η πόλη αυτή υπήρξε τμήμα της αχαϊκής πόλης του Μεταποντίου

κατά την κλασσική και ρωμαϊκή αρχαιότητα.

44 Giovanni Battista Pellegrini: “Toponomastica Italiana”, Milano, Hoepli, 1990, λήμμα: Matera. H συγκεκριμένη ετυμολογική προσέγγιση των φιλολόγων Giovanni Battista Pellegrini και Ciro Santoro είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα παρετυμολογίας. Είναι προφανές ότι οι δύο αυτοί αξιόλογοι συγγραφείς έλαβαν σαν αληθινή ετυμολογία τις λαϊκές διηγήσεις γύρω από την προέλευση του τοπωνυμίου ή ακόμη προσπάθησαν να ετυμολογήσουν, παρασυρμένοι από λάθος ενδείξεις και παρετυμολογίες, την λατινική προέλευση του ονόματος της Ματέρας. 45 Plinius: “Naturalis Historia”, III, 105 – Rivista Storica Salentina, vol. V, 177. 46 Ciro Santoro: “Riflessi Preistorici e Storici nella terminologia geomorfologica relativa alla civiltà rupestre mediterranea”, pag. 100 - 101; βρίσκεται στον τόμο: “Habitat, Strutture e Territorio: Atti del III Convegno Internazionale di studio sulla civiltà rupestre, Taranto – Grottaglie, 24 – 27 settembre 1975; a cura di Cosimo Damiano Fonseca, Congedo Editore, Galatina (Lecce), 1978 ”.

Page 130: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

130

Κατά την καταστροφή του Μεταποντίου και της Ηράκλειας από έναν ισχυρό σεισμό,

ο οποίος έγινε κατά την μεσαιωνική εποχή, ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού των

δύο αυτών πόλεων βρήκε καταφύγιο στις βραχώδεις κατοικίες του οικισμού της

Ματέρας.

Μετά τον 9ο αιώνα μ. Χ, οι Λομβαρδοί κατέλαβαν για μικρό χρονικό διάστημα την

περιοχή της Ματέρας και την ενέταξαν στο Δουκάτο του Μπενεβέντο.

Αργότερα, οι βυζαντινοί κατέλαβαν την περιοχή της Ματέρας και οργάνωσαν τον

οικισμό της Ματέρας σε πόλη, με βραχώδεις βυζαντινούς ναούς (όπως ο Άγιος

Νικόλαος των Ελλήνων, η Αγία Βαρβάρα κ. α).

Το 1203 η Ματέρα μαζί με την Αχεροντία (την σημερινή Acerenza, ελληνική πόλη

των Βασιλικάτων, την οποία ίδρυσαν Έλληνες της Ηπείρου κατά τους αρχαϊκούς

χρόνους) απέκτησαν τον τίτλο της Αρχιεπισκοπής από τον Πάπα Ιννοκέντιο τον Γ ‘.

Το 1663 οι Γάλλοι του Ναπολέοντα απέσπασαν την Ματέρα από την Απουλία και το

Σαλέντο και την ανέδειξαν σε πρωτεύουσα της Περιφέρειας της Βασιλικάτας.

Από τότε αποτελεί τμήμα της Βασιλικάτας και σήμερα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη

πόλη της περιφέρειας.

47“Η διάλεκτος της Ματέρας περιέχει μία ποικιλία ελληνικών λέξεων, οι οποίες

ανάγονται στην εποχή της ίδρυσης της πόλης από τους Έλληνες αλλά κι’ άλλες λέξεις,

οι οποίες προέρχονται από τους μεταγενέστερους εισβολείς και κατακτητές”.

Λόγω της γεωγραφικής θέσης της Ματέρας, η οποία είναι στο σύνορο μεταξύ της

Απουλίας και της Βασιλικάτας, η διάλεκτος της πόλης αυτής παρουσιάζει διάφορες

επιρροές, προερχόμενες από τα γειτονικά χωριά. Οι επιρροές αυτές καταλήγουν στην

διάλεκτο της Ματέρας, όπου και αφομοιώνονται.

Η διάλεκτος της Ματέρας είναι το αποτέλεσμα της ανάμειξης τριών διαλέκτων:

1. Των νοτιοανατολικών διαλέκτων που ομιλούνται στα Βασιλικάτα

2. Των διαλέκτων της περιοχής της Κεντρικής Απουλίας (Bari - Altamura)

3. Των διαλέκτων της περιοχής του Σαλέντου, Lecce και Οτράντο.

Στην ιταλική γλώσσα οι όροι αυτοί αποδίδονται ως εξής: Dialetti Lucani Sud –

Orientali (il dialetto metapontino: διάλεκτος Μεταποντίου και Μπερνάλντα και της

Επαρχίας της Ματέρας) – Dialetto Barese – Dialetto Salentino e Leccese /Dialetti di

Terra d’ Otranto.

47 Giovanni Battista Festa: “Il Dialetto di Matera”. Ανάτυπο του γερμανικού περιοδικού Zeitschrift für Romanische Philologie (Εισαγωγή), τόμος 38, Niemeyer, Halle, 1916. «Il dialetto offre un misto di voci desunte dal linguaggio dei Greci fondatori e successivi invasori.»

Page 131: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

131

Σύμφωνα με έναν σύγχρονο συγγραφέα της ιστορίας της πόλης της Ματέρας, τον

Giovanni Ricciardi48, η πόλη έχει ρίζες, οι οποίες χάνονται στο μυστήριο και στον

μύθο. Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού στο περιοδικό «Deja - vù» του Δήμου της

Ματέρας αναφέρει τα εξής, σε σχέση με την προέλευση της πόλης της Ματέρας και

των κατοίκων της:

“...Οι ιστορικές και μυθολογικές πηγές είναι ποικίλες και αντιφατικές, ενώ πολλοί από

τους επισκέπτες της, εξαιτίας των πολυάριθμων ευρημάτων της παλαιολιθικής εποχής,

τα οποία φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «Domenico Ridola»

(Ματέρα), θεωρούν ότι κατοικείτο πάντοτε. ”.

Φυσικά, ο άνωθεν αναφερόμενος συγγραφέας δεν αναφέρεται ούτε στην μακραίωνη

ελληνική παρουσία αλλά ούτε και αναφέρει το γεγονός ότι εντός του Αρχαιολογικού

Μουσείου «Domenico Ridola» υπάρχουν αρχαιολογικές μαρτυρίες (όπως αγγεία της

μυκηναϊκής εποχής, της γεωμετρικής εποχής, της αρχαϊκής εποχής και της κλασσικής

εποχής), οι οποίες αναδεικνύουν την μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στην

περιοχή αυτή.

3. Η Διάλεκτος της Ματέρας

Οι τονιζόμενες συλλαβές – è και – ò – οι οποίες βρίσκονται πριν από ένα τελικό

φωνήεν – i – ή πριν από ένα τελικό – o – , προερχόμενο από ένα λατινικό – U, αντί

να μετατραπούν σε διφθόγγους με κύριο χαρακτηριστικό τους την μεταφωνία,

δηλαδή διφθόγγους – ie – ed – uo – αυτές τείνουν να μετατραπούν σε – ι .

Παραδείγματος χάριν : vində - vento (άνεμος), bunə - buono (καλός - καλό) κατά το

παράδειγμα των διαλέκτων της περιοχής του Μπάρι.

Αυτό το φαινόμενο παρουσιάζει αλλαγές ανάλογα με το αν η άρθρωση των

φωνηέντων είναι ανοιχτή ή κλειστή .

Στην πόλη Φεραντίνα (Ferrandina ή Τρωϊλια των Ελλήνων – Επαρχία της Ματέρας)

τα τονιζόμενα φωνήεντα – ò – προφέρονται με κλειστό τρόπο σε ανοιχτή συλλαβή.

Παραδείγματος χάριν : tonə, ιταλικά: tono(τόνος), parolə, ιταλικά: parola (λέξη).

Αλλά προφέρονται με ανοιχτό τρόπο, όταν βρίσκονται πριν από μία κλειστή

συλλαβή. Παραδείγματος χάριν : mòltə, ιταλικά: molto (πολύ).

48 Giovanni Ricciardi: “Matera: Percorsi Guidati”. Altrimedia Edizioni, Matera, 2006. Διμηνιαίο Περιοδικό του Δήμου της Ματέρας “Deja – vù Magazine”, Diego Santarsia Editore, Matera, Novembre – Dicembre 2007. (κeφάλαια: Sassi in Pillole e Storia di Matera).

Page 132: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

132

Εικόνα 3. H πόλη Φεραντίνα (Ferrandina).

H Φεραντίνα διατηρεί μέχρι σήμερα στην διάλεκτό της πολλές ελληνικές λέξεις

4. Φωνολογικό Σύστημα της Διαλέκτου της Ματέρας

a ä ė ę ę ė i iė ó ò ü u

Φωνολογικό Σύστημα της Διαλέκτου της Ματέρας

a – ė ę - - i - ó ò – u

Φωνολογικό σύστημα της Ιταλικής Γλώσσας

5. ΛΕΥΚΑΝΙΑ – ΒΑΣΙΛΙΚΑΤΑ: ΔΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΠΟΥ

ΚΑΤΑΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΤΗΝ ΜΑΚΡΑΙΩΝΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΟ ΙΤΑΛΙΑ

Σύμφωνα με μία προφορική παράδοση (την οποία αναφέρει και ο Giovanni Ricciardi

στο προαναφερθέν περιοδικό), η πόλη της Ματέρας ιδρύθηκε πλησίον του

αγροκτήματος Ciccolocane (Masseria Ciccolocane), το οποίο βρίσκεται δίπλα από τα

υπολείμματα της Αππίας Οδού των Ρωμαίων και κατά μήκος του σημερινού εν

χρήσει επαρχιακού δρόμου Matera – Altamura.

Page 133: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

133

Οι χωρικοί, λέγει η παράδοση αυτή, έδωσαν το όνομα αυτό στην πόλη κατά τους

μεσαιωνικούς χρόνους, προς ανάμνηση ενός λίθου της ρωμαϊκής εποχής, ο οποίος

έγραφε επάνω: “HIC EST LUCANIA”49.

Πράγματι, το σημερινό τοπωνύμιο «Ciccolocane», το οποίο προσδιορίζει ένα παλιό

αγρόκτημα πλησίον της πόλεως της Ματέρας είναι παραφθορά της λατινικής

φράσεως “HIC EST LUCANIA”.

Αυτός ο λίθος σηματοδοτούσε τα όρια της Λευκανίας και το τέλος της περιοχής της

Απουλίας ( λέγεται ότι ευρίσκετο πλησίον του σημερινού επαρχιακού δρόμου

Matera – Gioia del Colle (Ba), κοντά στο Αγρόκτημα Viglione – Masseria Viglione).

Ο Έλληνας γεωγράφος Σκύλαξ Καρυανδε ς (5ο αιώνας π. Χ) στο έργο του

"Περίπλους" χρησιμοποιοεί για πρώτη φορά τον όρο “Λευκανία”.

49 HIC EST LUCANIA = « Εδώ είναι η Λευκανία ». Η Λευκανία (σημερινή Lucania) είναι η χώρα του Έλληνα από την Κρήτη Λεύκου, γιου του χάλκινου γίγαντα Τάλως, ο οποίος φρουρούσε την Κρήτη και σκοτώθηκε από τους Αργοναύτες. Ο Λεύκος ύστερα από τον θάνατο του Τάλως, ανέτρεψε τον βασιλιά της Κνωσού Ιδομενέα και δολοφόνησε την κόρη του. Ο Ιδομενέας αναγκάστηκε να καταφύγει στην Απουλία, με σκοπό να γλυτώσει την ζωή του. Ο Ιδομενέας ίδρυσε την σημερινή πόλη Λέτσε (Lecce >CC >PJ – Lupia (Λατινική Γλώσσα)>Λουππίους (ελληνοσαλεντινή διάλεκτος)-ΛΟΥΠΙΑ – ΛΥΠΙΑ< Λυπαρή = Υγρή πόλη ) και την πόλη Ύρια (σημερινή Οria, πλησίον του Βρινδησίου / Μπρίντεζι). Ο Λεύκος, κατόπιν, αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον Ιδομενέα στην Ιταλία, με σκοπό να τον σκοτώσει, διότι άφησε να χαθεί ο πατέρας του. Οι καταστροφές που ο Λεύκος προκάλεσε στην Κρήτη προκάλεσαν την γενική δυσαρέσκεια του λαού, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να εγκαταλείψει το νησί και να καταφύγει στην Ιταλία. Όταν έφτασε στην Ιταλία, εγκαταστάθηκε στην Νότιο Ιταλία και έδωσε το όνομά του στην περιοχή, η οποία ονομάζεται ΛΕΥΚΑΝΙΑ. Η λέξη λεύκιος εκτός, εκτός από “άσπρος” και “φωτεινός” σημαίνει στην προομηρική γλώσσα και «δασώδης». Στην Κρήτη έχουμε το τοπωνύμιο “Λάσιον” (Λασήθι) το οποίο προέρχεται ετυμολογικά από αυτό το επίθετο. Στην Πελοπόννησο έχουμε τον ποταμό, ο οποίος ονομάζεται Λ ο ύ σ ι ο ς καθώς και τα χωριά του Νομού Λακωνίας Λ ο ύ κ ο ς, Λόγγος και Λ ο γ γ α ν ί κ ο ς αλλά και το ουσιαστικό «ο λόγγος». Οι αρχαίοι Έλληνες το ρωμαϊκό όνομα LUCIUS το μεταφράζουν πάντοτε ως Λεύκιος (λευκός, φωτεινός). Επίσης, από την ελληνική λέξη «λευκός» προέρχεται και η λατινική λέξη «lux - ucis», που σημαίνει «φώς». Είναι γνωστό ότι οι κυριότεροι κάτοικοι της Νοτίου Ιταλίας, όπως οι Μεσσάπιοι και οι Ιάπυγες της Απουλίας, οι Λευκανοί της Λευκανίας ή Ιταλοί, οι Βρέτιοι, οι Χάονες, οι Οινωτροί, οι Πευκέτιοι ήταν Πελασγοί, οι οποίοι ήρθαν από την Ελλάδα πριν το 2000 π.Χ. Όταν τον 8ο αιώνα π. Χ θα ξαναγίνει δεύτερος ελληνικός αποικισμός της Νοτίου Ιταλίας, τότε οι Έλληνες (Αχαιοί, Κυμαίοι, Κορίνθιοι, Σπαρτιάτες και Αθηναίοι κ. α) θα συναντήσουν συγγενικά ως προς αυτούς φύλα σε πρωτόγονη κατάσταση, με τα οποία και θα συγκρουστούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα φύλα αυτά δεν ήταν ελληνικά, όπως πολλοί σύγχρονοι Ιταλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν. Οι Ταραντίνοι αποκαλούσαν τους Μεσσαπίους βάρβαρους, ιδίως σε περίοδο τριβών και πολεμικών συγκρούσεων. Το γεγονός ότι αυτά τα φύλα είναι ελληνικά και όχι αλλοεθνή ως προς τους Έλληνες αποδεικνύεται και χάρις στον μύθο του μεταποντίνου Βοιωτού. Ο Βοιωτός, γενάρχης των Βοιωτών, γιος του Ποσειδώνα και της Άρνης, γεννήθηκε στο Μεταπόντιο, πλησίον της Ματέρας μαζί με τον αδερφό του Αίολο. Όταν ο Βοιωτός μεγάλωσε, έφυγε από το Μεταπόντιο και γύρισε στην Ελλάδα, όπου και εγκαταστάθηκε στην περιοχή που ονομάστηκε από τον ίδιο Βοιωτία. Ο Αίολος, αντίθετα, εγκαταστάθηκε μόνιμα στα νησιά του Αιόλου (Isole Eolie) στο Τυρρηνικό Πέλαγος, βόρεια της Σικελίας.

Page 134: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

134

Πρόκειται για ένα έργο επιστημονικού χαρακτήρα, στο οποίο ο Σκύλακας

χρησιμοποιεί την ιωνική διάλεκτο με σκοπό να περιγράψει όλες τις περιοχές εκείνες

που είχαν επισκεφθεί πριν από την εποχή του οι Έλληνες θαλασσοπόροι.

Ο όρος Λευκανία θα παραμείνει σε χρήση μέχρι και το 1100 μ. Χ ενώ τον μεσαίωνα

θα αντικατασταθεί από τον μεσαιωνικό ελληνικό όρο «τα Βασιλικάτα».

Κατά την εποχή της διακυβέρνησης του Μπενίτο Μουσσολίνι, η επιτροπή για την

ιταλική γλώσσα που είχε ιδρύσει ο ίδιος, αντικατέστησε με δική του πρωτοβουλία το

τοπωνύμιο «Βασιλικάτα» με το τοπωνύμιο «Λευκανία». Αλλά με την πτώση του

φασισμού στην Ιταλία και με την ίδρυση της Ιταλικής Δημοκρατίας, το τοπωνύμιο

«Λευκανία» αντικαταστάθηκε και πάλι με το τοπωνύμιο «Βασιλικάτα».

Σύμφωνα με τον ιστορικό από τα Βασιλικάτα Giacomo Racioppi50, η περιοχή της

Λευκανίας ονομάζεται για πρώτη φορά Βασιλικάτα σε ένα διάταγμα του

αυτοκράτορα του Βυζαντίου Βασίλειου του Β’ του Βουλγαροκτόνου καθώς και σε

ένα αυτοκρατορικό διάταγμα του Κατεπάνω της Απουλίας, Βασίλειου Βογιάτη.

Από εκείνη την εποχή και μέχρι σήμερα η περιοχή ονομάζεται «Βασιλικάτα» αλλά

ταυτόχρονα οι κάτοικοι χρησιμοποιούν και την αρχαιοελληνική ονομασία

«Λευκανία» με το παράγωγο επίθετο (λευκανικός – ή – ό ) κυρίως στα ιδιώματα της

περιοχής και στην επίσημη τοπωνυμική ορολογία της ιταλικής γλώσσας.

Είναι φυσικά αξιοπερίεργο και συνάμα αντιεπιστημονικό το ότι ο συγγραφέας

Giovanni Ricciardi δεν αναφέρει ότι οι κάτοικοι της Ματέρας είναι ελληνικής

καταγωγής και ότι εκείνη την εποχή οι χωρικοί μιλούσαν την ελληνική γλώσσα.

Άλλωστε το όνομα «Ματέρα», η ύπαρξη ελληνικών τοπωνυμίων γύρω από την πόλη,

η χρήση ελληνικών βαπτιστικών ονομάτων (όπως Ευστάθιος, Ευάγγελος και

Βελισάριος, προς τιμήν του στρατηγού Βελισάριου, ο οποίος τον 6ο αιώνα μ. Χ

έσωσε την Ματέρα από τους Γότθους και προς τιμήν του από τότε έως τις μέρες μας,

οι κάτοικοι της Ματέρας δίνουν στα παιδιά τους το όνομα αυτό) αλλά και η ύπαρξη

επιθέτων ελληνικής προέλευσης ή ανθρωπωνυμίων του τύπου «Έλληνας – Γραικός -

Greco – Grieco »καταδεικνύουν από μόνα τους το γεγονός ότι επρόκειτο περί

ελληνικού ονόματος, μιας και ολόκληρη η περιοχή έχει ελληνικές ρίζες, οι οποίες

έχουν μείνει αναλλοίωτες μέχρι και τις μέρες μας51.

50Racioppi G.:“Origini storiche investigate nei nomi geografici della Basilicata”. Ανάτυπο του περιοδικού: “Archivio Storico per le Province Napoletane”, I (1876), pp.:435-95, (ediz. anast.) Bologna, Forni Editore, 1976. 51Ascanio Persio:”Discorso intorno alla conformità della lingua italiana con le più notabili antiche lingue e principalmente con la Greca. Al Segno della Minerva, Venezia, Stabilimento Tipografico di Giovanni Battista Ciotti, 1592 ” (Prima Edizione). Mario Padula, Camilla: “Ascanio Persio, il filosofo e il filologo"; pubblicazione a cura dell’Amministrazione Provinciale di Matera, Casa Editrice B.M.G, Matera, 1991.

Page 135: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

135

Σύμφωνα με τον Γερμανό διαλεκτολόγο Gerhard Rohlfs το όνομα «Βασιλικάτα»

είναι ελληνικής προέλευσης και ανάγεται στην περίοδο της βυζαντινής κυριαρχίας

στην Νότιο Ιταλία.

«… Κατά την κατοχή της περιοχής από τους Νορμανδούς άρχισε μία νέα διαίρεση της

περιοχής, η οποία οδήγησε στο να ενωθεί μόνον κατά την περίοδο της μοναρχίας του

βασιλιά Ρογήρου του Β’(1139). Τότε λοιπόν η ονομασία «Βασιλικάτα» δόθηκε σαν

τοπωνύμιο στις λεκάνες των πέντε ποταμών της Λευκανίας: Σίλαρις, Άκιρις, Σίρις,

Βράδανος, Καζοείς. Για την ακρίβεια από την εποχή του βασιλιά Ρογήρου του Β’ η

περιοχή της Λευκανίας αρχίζει να ονομάζεται ΒΑΣΙΛΙΚΑΤΑ, δηλαδή περιοχή, η

οποία κατοικείται από έναν «Βασιλικό Άρχοντα», δηλαδή έναν διοικητικό υπάλληλο

στην υπηρεσία του βασιλιά / αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Πρόκειται με βεβαιότητα για

ένα τοπωνύμιο βυζαντινής προέλευσης, το οποίο υπήρχε και πριν την κατάκτηση της

περιοχής από τους Νορμανδούς »52.

Κατά τον καθηγητή Nicola De Blasi53:

«…Ta Βασιλικάτα ονομάστηκαν έτσι χάρις στους βυζαντινούς…όμως κανείς από τους

κατοίκους της περιοχής δεν χρησιμοποιεί τον όρο αυτό, με σκοπό να προσδιορίσει το

σύνολο των διαλέκτων της περιοχής αυτής. Λένε λοιπόν «lucano» και όχι

Σχετικά με την παρουσία και την μεγάλη διείσδυσή της ελληνικής γλώσσας στο λατινικό υπόστρωμα της Λευκανίας, ο Γερμανός φιλέλληνας διαλεκτολόγος και φιλόλογος Gerhard Rohlfs γράφει στην εισαγωγή του “Λεξικού των Επωνύμων της Λευκανίας”(“Dizionario dei Cognomi della Lucania”, Longo Editore, Ravenna, 1985, σελ. 25) τα παρακάτω: «Από την εποχή της Μεγάλης Ελλάδας, η Λευκανία (Βασιλικάτα) βρέθηκε εκτεθειμένη σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό στην διείσδυση του ελληνικού πολιτισμού. Αρκεί να σκεφθούμε ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής, όπως η Σίρις, η Ηράκλεια, το Μεταπόντιο στην ακτή του Ιονίου, η Ποσειδωνία και η Ελέα στην ακτή του Τυρρηνικού Πελάγους, εκεί δηλαδή όπου αναπτύχθηκε ένας πλούσιος πολιτισμός, ο οποίος είχε ασκήσει πολύ μεγάλη επίδραση στους βαρβαρικούς πληθυσμούς, που έμεναν στο εσωτερικό της περιοχής. Δεν γνωρίζουμε σε ποιο σημείο αυτές οι επιδράσεις οδήγησαν σε μία διγλωσσία Λατινικού – Οσκικού και Ελληνικού τύπου, όμως είναι προφανές ότι στις διαλέκτους της Λευκανίας αντικατοπτρίζεται ένα λατινικό στοιχείο, όπου μέσα του μπορούμε να εντοπίσουμε μία αξιόλογη ποσότητα ελληνικών λέξεων, που προέρχονται από την εποχή του Ελληνισμού της Μεγάλης Ελλάδας... » 52 Rohlfs Gerhard: «Dizionario Storico dei Cognomi in Lucania», Longo Editore, Ravenna, 1985, Capitolo 1, Introduzione, "la Lucania". «Sotto i Normanni iniziò un nuovo frazionamento della regione ricomposta a unità, solo dopo la riorganizzazione della monarchia sotto re Ruggiero II(1139). Allora il nome Basilicata fu dato ai bacini dei cinque fiumi:Sele, Sinni, Bradano, Basento.E appunto dall’età di Ruggiero II che la regione lucana comincia a chiamarsi Basilicata, cioè regione governata da un basilikòs, cioè un funzionario del re, nome sicuramente di origine bizantina e anteriore alla dominazione normanna». Braccini M.,: “Frammenti dell’ Antico Lucano”; Περιοδικό “Studi di Filologia Italiana”, τ. 22, 1964, σελ.: 205 – 362. Fanciullo Fr.: “Tra greco e romanzo in Italia Meridionale”; Περιοδικό “L’ Italia Dialettale”, τ. 54, σελ.:15 – 56. 53 De Blasi Nicola: “La Basilicata”: είναι μέρος της σειράς: “L’ Italiano nelle Regioni: Tra identità e storia nazionale”, (voll. I – II ) a cura di Francesco Bruni, UTET, Torino, 1992 (σελ. 721 – 734 ).

Page 136: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

136

“basilicatese”, μιας και το επίθετο «lucano» εκφράζει την καταγωγή τους και συνάμα

το γεγονός ότι προέρχονται από την Λευκανία…»

Page 137: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

137

Εικόνα 1. Το σύμβολο της πόλης της Ματέρας. Διακρίνεται με εμφανή τρόπο η

ελληνική προέλευση της πόλης και η σχέση της με την πόλη του Μεταποντίου

(το στάχυ ήταν το σύμβολο του Μεταποντίου και είναι ένα από τα σύμβολα της

Ματέρας μαζί με την “Συνοικία των Βράχων” – “I Sassi di Matera”).

Το βόδι είναι σύμβολο της γονιμότητας και ιστορικά συνδέεται με την Οινωτρία

ή Ιταλία, την περιοχή όπου βρισκόταν η πόλη του Μεταποντίου, αποικία των

Αχαιών (Ιταλία = Η χώρα των βοδιών / Ησύχιος).

Στο κάτω μέρος ή λατινική επιγραφή δηλώνει: “Το κουρασμένο βόδι σταθερά

πατάει το πόδι του”

Βιβλιογραφία

Lausberg H. : “ Die Mundarten Südlukaniens ”, Halle (Saale), Buchdruckerei Des

Waisenhauses G. M. B. H., 1939.

Bigalke Rainer: “Il Ferrandinese nell’ ambito dei dialetti lucani”. Ανάτυπο εκ του

περιοδικού «Bollettino della Biblioteca Provinciale di Matera – Rivista di cultura

lucana».

Pubblicazione della Biblioteca Provinciale di Matera, Matera, 1995, σελ.: 133 – 144 .

Ridola Domenico: “Le grandi trincee preistoriche di Matera”, Tipografia Degli Olmi

di Carlo Tessitori, Scanzano Jonico (Matera), 1926.

Braccini M.,: “Frammenti dell’ Antico Lucano”. Περιοδικό: “Studi di Filologia

Italiana”, volume 22, 1964, σελ.: 205 – 362.

Russo Pietro:“Dizionario fonetico-morfologico del vernacolo bernaldese", Casa

Editrice BMG, Matera, 2002.

Fanciullo Fr.: “Tra greco e romanzo in Italia Meridionale”. Περιοδικό: “L’ Italia

Dialettale”, τόμος 54, σελ.: 15 – 56.

Antonio D' Ercole: “Voci dei Sassi”, Centrostampa, Matera, 2002.

Rainer Bigalke: “Dizionario Dialettale della Basilicata”. Έκδοση Πανεπιστημίου

Χαϊδελβέργης, Heidelberg, Carl Winte, 1980.

Page 138: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

138

Rohlfs Gerhard: “Lexicon Graecanicum Italiae Inferioris. Etymologisches

Wörterbuch der Unteritalienischen Gräzität”.Erweirte und völig neubearbeitete

Auflage.Mit drei übersichtskarten.Max Niemeyer Verlag,Tübingen,1964.

Rohlfs Gerhard “Dizionario dei Cognomi in Lucania”. Longo Editore, Ravenna,

1985, pag.25

Gattini G.: “Note storiche sulla città di Matera”, Napoli, 1882. Ανατύπωση Casa

Editrice BMG, Matera, 1970,

Rohlfs Gerhard: “Vocabolario dei Dialetti Salentini, Terra d’Otranto”.Τόμοι I-II-

III,Congedo Editore,Galatina (Le), 1976.

Maria Greco “Toponomastica lucana nei documenti medievali”.

Ανάτυπο εκ του « Atti e Memorie del VII Congresso Internazionale di Scienze

Onomastiche », vol.II, Toponomastica, Firenze, 1963, pag. 99.

Racioppi G.:“Origini storiche investigate nei nomi geografici della Basilicata”.

Ανάτυπο εκ του περιοδικού: “Archivio Storico per le Province Napoletane”, I (1876),

pp.:435-95, (ediz. anast.) Bologna, Forni Editore, 1976.

De Blasi Nicola: “L’ Italiano in Basilicata – Una Storia della Lingua dal Medioevo a

oggi”.

Casa Editrice “Il Salice”, Potenza, 1994.

Lüdtke Helmut: “Lucania”. Consiglio Nazionale delle Ricerche – Centro di Studio per

la Dialettologia Italiana, Pacini Editore, Pisa, 1967 (Σειρά “Profilo dei Dialetti

Italiani” - μετάφραση στην ιταλική γλώσσα από τον Manlio Cortelazzo).

Tortorelli Emanuele: “Sulla grafia del dialetto materano”.

Ανάτυπο εκ του περιοδικού: “Lingua e Storia in Puglia”, A11, 1981.

Racioppi G.: “Storia della denominazione di Basilicata”, Roma, Tipografia Barbera,

1874.

Racioppi G.: “Paralipomeni della Storia della denominazione della Basilicata” per

Homunculus. Prefazione del prof. Giovanni Caserta, Seconda Edizione, Editrice

Archivia, Rotondella (MT), 2005 (σελ.125) – Antica Biblioteca di Puglia e Basilicata.

Racioppi G.: “Origini di Potenza”. Άρθρο του περιοδικού “Il Lucano”, Potenza,

1907, σελ. 11 – 12.

Racioppi G.: “Storia dei Popoli della Lucania e della Basilicata”, Casa Editrice

BMG, Matera, 1993.

Holtus G. – Metzeltin M. – Schmitt M.: “Lexikon der Romanistischen Linguistik”,

Tübingen, Niemeyer, 1988, σελ. 935 (ISBN: 3484502509).

Borraro P.: “Studi Lucani e Meridionali”. Congedo Editore, Galatina (Le), 1978.

Page 139: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

139

AA.VV: “Studi linguistici alpini in onore di Giovanni Battista Pellegrini”,

Fondazione Giovanni Angelmi, Firenze, 2001. Pubblicazione dell’ Istituto di Studi

per l’ Alto Adige.

Colotti Maria Teresa: “Regionalismi Lucani”. Είναι μέρος του έργου: AA.VV: “Studi

linguistici in onore di Giovanni Battista Pellegrini”, Pacini Editore, Pisa, voll. I – II,

1983 (σελ. 57 – 86 ).

Varvaro A.: “Sulla nozione di area isolata: il caso della Lucania”; είναι μέρος του

βιβλίου: “La parola nel tempo: Lingua, Società e Storia”. Il Mulino, Bologna, 1984

(σελ.: 127 – 144 ).

Perrone Capuano Compagna: “Testi lucani del Quattro e Cinquecento”. Testi, vol. I,

Liguori Editore, Napoli, 1983.

Perrone Capuano Campagna: “L’ Area Linguistica della Lucania dal Medioevo al

Rinascimento”; είναι μέρος του λεξικού των Holtus G. – Metzeltin M. – Schmitt M.:

“Lexikon der Romanistischen Linguistik”, Tübingen, Niemeyer, 1988.

Perrone Capuano Campagna: “Capitoli per la storia linguistica dell’ Italia

Meridionale e della Sicilia. Vol. II. Annotazioni Volgari di Sant’ Elia di Carbone (Pz)

– secoli XV – XVI ”. Είναι μέρος του περιοδικού: “Medioevo Romanzo”, vol. 8, σελ.

91 – 132.

Giordano E. A – Tortorelli – Colotti M.T: “Dai Sassi alla Città: Il Dialetto nei nuovi

rioni materani”. Ανάτυπο εκ του τόμου: “Atti del Convegno di Dialettologia

Urbana,Università degli Studi di Lecce,

Lecce 1 – 4 Ottobre 1986; a cura del Consiglio Nazionale delle Ricerche – Carta dei

Dialetti Italiani”.

Giordano E.A: “Appunti delle lezioni di Dialettologia e di Toponomastica Italiana,

Scuola di Specializzazione all’ Insegnamento Secondario – Università degli Studi

della Basilicata, Anno Accademico 2007 – 2008 ”.

Trinchera Francesco “Syllabus Graecarum Membranarum”, prefazione di Andrè

Guillou, Arnaldo Forni Editore, Bologna, 1976.

Ανατύπωση εκ της Πρώτης Έκδοσης που έγινε στην Νάπολη το 1865.

Alessio Giovanni “Gli imprestiti del latino nei relitti bizantini dell’Italia

Meridionale”

(ανάτυπο εκ του τόμου : “Atti del Congresso Internazionale degli Studi Bizantini”,

Roma, 20-26 settembre 1936).

Alessio Giovanni: “Grecità e romanità nell’Italia Meridionale”.

Page 140: Usga Praktika

Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά Πρακτικά Ημερίδας 21/11/2009 «USGA»

Project number: 135459-LLP-1-2007-1-GR-KA2-KA2MP Agreement number: 2007-3634 / 001-001

140

Είναι μέρος του Β’ τόμου του έργου “Italia Linguistica, Nuova e Antica”, a cura di

Ciro Santoro e Vittore Pisani, Congedo Editore,Galatina (Le), 1978.

Bekakos Sotirios - Lazzari Gianluigi: “Da Castro (Le) a Ferrandina (Mt): un caso

greco dell’acqua”. Ανάτυπο εκ του τόμου: “Atti del III Convegno Internazionale

dell’Università degli Studi di Lecce sul Carsismo nell’area Mediterranea”, Castro

Marina (Lecce), 16-17-18 settembre 2005.

Colella Giovanni : “Toponomastica Pugliese dalle origini alla fine del Medio evo ”,

Vecchi & C. Editori, Trani (Ba), 1941- XIX.

Lacava Michele: “Topografia e Storia di Metaponto”, Napoli presso la Tipografia

del Cav. Antonio Morano, Libraio-Editore Tipografo, 1891. Ανατύπωση από τον

Εκδοτικό Οίκο BMG srl. Editrice, Matera, 1981.

Lausberg H. : “ Die Mundarten Südlukaniens ”, Halle (Saale), Buchdruckerei Des

Waisenhauses G. M. B. H., 1939.

Lenormant Francois: “A travers l’Apulie et la Lucanie”, A. Lévy, Libraire - Editeur,

Paris, 1883, (Tome Premier).

Forti G.: “Saggio di Provincialismi della Basilicata”, Tipografia Eredi Botta, Roma,

1889.

Contini G.: “Manoscritti Meridionali della “Commedia” . Είναι μέρος του τόμου:

AA.VV: “Dante e l’ Italia Meridionale; Atti del Congresso Nazionale di Studi

Danteschi ” – Caserta – Benevento – Cassino – Salerno – Napoli : 10 – 16 Ottobre

1965. Firenze, Olschi Editore, 1966 (σελ. 337 – 341 ).

Μπεκάκος Σωτήριος: “METABO – METAΠΟ – ΜΕΤΑΠΟΝΤΙΟΝ: Un testimone

vivo della presenza dell’ Ellenismo in Basilicata – Ένας ζωντανός μάρτυρας της

παρουσίας του Ελληνισμού στην Βασιλικάτα” – χειρόγραφο – Biblioteca Provinciale

di Matera, Matera, 2007.