V

Viðskiptasiðferði og bankahrun

Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Þrjár frumreglur viðskiptasiðferðis

• „Bændur höfðu og það ritað í rollu, að öll falslaus kaup skyldu föst vera, þau sem einskis manns rétti væri hrundið í.“

1.Falslaus, engar blekkingar

2.Einskis manns rétti hrundið

3.Föst, orð skulu standa

Fyrra dæmi heilags Tómasar

• Kaupmaður frá Alexandríu fer með korn til Ródos, þar sem er hungur

• Hann veit af öðrum kaupmönnum á leiðinni

• Ber honum að segja eyjarskeggjum frá því? Nei, vegna óvissunnar

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Seinna dæmi heilags Tómasar

• Séreignarréttur venjulega æskilegur: Garður er granna sættir

• Við neyðarástand hættir þessi réttur að gilda, t. d. umsátur um borg

• Þá mega menn taka frá aflögufærum grönnum

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Dæmi Hayeks og Nozicks

• 20 vatnsból í eyðimerkurvin

• Skyndilega þorna 19 upp

• Má eigandi 20. vatnsbólsins setja náungum sínum afarkosti?

• Hayek: Nei, misnotar einokunaraðstöðu

• Nozick: Nei, séreignarréttur hættir að gilda

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Munurinn á dæmunum

• Kaupmaðurinn frá Alexandríu bætir úr neyðarástandi, kemur færandi hendi

• Hefur ekki sömu venjubundnu skyldur og eyjarskeggjar hver við annan

• Óvissa um komu fleiri kaupmanna (en vissa um, að þeir verði ekki fleiri, sé farmur gerður upptækur)

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Bankahrunið íslenska

• Lausafjárþurrð á mörkuðum

• Enginn hjálpaði Íslandi ólíkt öðrum löndum

• Bankarnir féllu og slitanefndir seldu eignir þeirra erlendis

• Sums staðar fengu bankarnir lán til að þurfa ekki að halda brunaútsölu

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Glitnir Bank í Noregi

• Glitnir keypti tvo norska banka fyrir samtals 3,4 mia. NOK: Glitnir Bank ASA

• Bókfært eigið fé 2008 3,1 mia NOK

• Norski seðlabankinn synjaði um bráðabirgðalán

• Tryggingarsjóður innstæðueigenda veitti 5 mia. NOK lán í nokkra daga

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Sala bankans

• Munnleg tvö skilyrði: lánalínan ekki framlengd til óbreytts eiganda og kaupandi setji 15 mia. NOK tryggingar vegna hugsanlegrar gjaldfellingar

• 19. október seldur samtökum sparisjóða á 300 millj. NOK

• Lánalínan framlengd, nafninu strax breytt

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Finn Haugan

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Báðum megin borðsins

• Stjórnarformaður Tryggingarsjóðs

• Leiðtogi samtaka kaupenda

• Vék af fundi 19. október

• Janúar 2009 bankinn metinn á 2 mia. NOK

• 2009: Haugan sérstakan kaupauka, 540 þús. NOK, 10 millj. ísl. kr., fyrir 2008

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Glitnir Securities ASA í Noregi

• Bókfært eigið fé 200 millj. NOK

• Starfsmenn undir forystu Sveinungs Hartungs keyptu 12. okt. á 50 millj. NOK

• Seldu viku síðar RS Platou 50% hlutafjár á 50 millj. NOK

• Verðið á einni viku úr 50 í 100 millj. NOK

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Haakon VII’s gate 10 í Osló

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Glitnir Pankki Oy í Finnlandi

• Bókfært eigið fé 2007 €108 millj.

• Finnska fjármálaeftirlitið vildi strax selja

• Selt starfsmönnum 14. október fyrir €3.000

• Skipt um nafn, finnsk upprunavottun

• Í árslok 2009 bókfært eigið fé €49,8 millj.

• Selt S-Pankki 2013 fyrir €200 millj.

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Starfsmenn sestir í helgan stein

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Kornið eða vatnsbólið

• Kaupendur telja sig í sporum kaupmannsins frá Alexandríu: „Þetta var umsamið verð.“

• Þeir voru frekar í eyðimerkurvininni

• Allar lindir fjár nema ein höfðu þornað upp

• Eigandinn keypti á smánarverði íslensku lindina, sem hafði þornað tímabundið

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Óréttlát viðskipti

• Glitnir Bank seldur á 300 millj. NOK, þremur mánuðum síðar 2 mia. NOK virði

• Glitnir Securities selt á 50 millj. NOK, viku síðar 100 millj. NOK virði

• Glitnir Pankki seldur á €3.000, ári síðar €49,8 millj. virði, seldur 2013 fyrir €200 millj.

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Aðkoma opinberra aðila

• Seðlabankar Noregs og Finnlands veittu ekki lán til að koma í veg fyrir brunaútsölu

• Stuðlaði norski tryggingarsjóðurinn að viðskiptum?

• Stuðlaði finnska fjármálaeftirlitið að viðskiptum?

• Óréttlát án atbeina; enn óréttlátara með

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Tjón? 40–160 milljarðar

• Mörg fleiri dæmi, t. d. greiddi ING Direct ekkert fyrir Icesave og Edge reikninga

• 1,7 mia. + 50 millj. NOK í Noregi = 35 mia.

• €50 millj. í Finnlandi = 7 mia.

• Ef fjórfaldast, eins og Finnlandi? 160 mia.

• Borið af lánardrottnum bankanna og siðferðilega líka af stjórnendum

VorráðstefnaViðskiptafræðistofnunar

Lærdómurinn

• Lýsing á Íslendingum: „Hrokafullt sakleysi“

• Litnir hornauga, veittu líka harða samkeppni

• Íslensku bankarnir verri en UBS, RBS, Danske Bank og ING?

• „Sekur er sá einn sem tapar“