Vera Desic - Turizam i Seoski Turizam

8/20/2019 Vera Desic - Turizam i Seoski Turizam

1/93

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJEBANJA LUKA

D I P L O M S K I R A D

T UR I Z M

I R Z VO J SE O SK O G T UR I Z M

MENTOR: STUDENT: Prof. dr. Žel jko Baroš Vera Desić

Banjaluka, decembar 2005. godine


2/93

Turizam i razvoj seoskog turizma Strana 2

Diplomski rad - Vera Desić Strana 2

S A D R Ž A J

Uvod…..……………………………….…..…………………..…..…… 4

1. Definisanje turizma ……………..…….…..…………………..…..…… 5 2. Heterogenost turizma kao privredne grane ………………...……..… 6

2.1. Karakter rada u turizmu kao djelatnosti …………….………....…… 7 2.2. Društveni značaj i uticaj turizma ……………………….….……… 7 2.3. Ekonomski značaj i uloga turizma……………………….…………. 8

3. Organizacioni oblici pružanja turističkih usluga …………...……..…10 3.1. Turističko mjesto i oblici turističkih usluga ……………….….…… 10 3.2. Organizacioni oblici pružanja usluga smještaja i ishrane …….…… 11

3.2.1. Turističko naselje ………………………………….……...…… 12 3.2.2. Kampovi ……………………...…………….………....……… 12

3.3. Sadržaj djelatnosti putničkih agencija i njihove vrste ………..….… 13

4. Međunarodne turističke organizacije i udruženja …….…..….…..… 15 4.1. Međunarodna unija zvaničnih turističkih organizacija …………..… 15 4.2. Svjetska turistička organizacija ………………………………….… 16

5. Marketing koncepcija i njena primjena u turizmu ………..……....…17

6. Propaganda kao instrument turističke politike …………..………..… 17 6.1. Značaj istraživanja turističkog tržišta ……………………………… 21 6.2. Sredstva propagande za seoski turizam ……………………….…… 23

7. Indirektni uticaj turizma na privredu ……………..………………… 24

8. Strategija razvoja turizma ………………………………………….… 24

9. Indentifikovanje problema sa izborom alternativnih rješenja ……... 27 9.1. Model ubrzanog trošenja prirodnih resursa ………………………… 27 9.2. Analiza snage i slabosti u internom okruženju …………......……… 29

9.3. Resursi za razvoj preduzetništva …………………………………… 31 10. Mogućnosti za razvoj turizma u B i H ………………….………...… 32

10.1. Planinski turizam …………………………………….…………… 34 10.2. Banjsko rekreativni turizam …………………………….....……… 35 10.3. Eko turizam, turizam na brzim vodama, lovni i ribolovni turizam .. 36 10.4. Vjerski turizam …………………………………………………… 37 10.5. Seoski turizam ………………………………….………………… 37 10.6. Tranzitni turizam ……………………………….………………… 37 10.7. Kongresni turizam …………………………..…………………… 37


3/93



11. Turistički potencijali B i H ………………………………………...… 38 11.1. Turistički resursi netaknute prirode …………..………………...… 39 11.2. Banjski turizam …………………………………..…………….… 43

11.3. Mineralni izvori ………………………………..……………..…… 43

12. Turizam i ugostiteljstvo ……………..……………………………..… 49 12.1. Povećana stopa rasta ………………………………………………. 49 12.2. Turistički potencijali ……………………………………………… 49

13. Eko biznis …………………………………………………………...… 52 13.1. Zakonska regulativa …………………………………….………… 54 13.2. Čovjekova okolina s aspekta razvoja turizma ……………….…… 55 13.3. Prijedlozi mjera …………………………………………………… 56

14. Seoski turizam ………………………………………..……………… 58

15. Razvoj seoskog turizma ……………………………………………… 64 15.1. Osnovni preduslovi razvoja turizma na selu u BiH …………….… 65 15.2. Turizam kao faktor revitalizacije sela u BiH …………………...… 67

16. Zaključak ………………………………………………...…………… 68

Prilozi:

Vinogradarstvo ……………………………….………………….…….. 70 Podizanje vinograda ……………………………………….….……….. 70 Rezidba vinove loze …………………………….…………..…………. 78 Sistem uzgoja trsa ………………………………..…………………….. 83 Berba grožđa …………………………………….…………………….. 91

Literatura …………………………….…………...………...………………. 93


4/93



U V O D

Želja svih ljudi ja da žive udobno, sigurno, da svojoj djeci osigurajuljepšu budućnost i zbog toga se svi trudimo da dovedemo svoj život do te tačke.

Poljoprivreda i turizam su značajne oblasti ukupne ekonomije B i H. posebno je značajno u Republici Srpskoj jer ova oblast daje skoro trećinidruštvenog proizvoda. Procjenjuje se da 40 % stanovništva najdirektnije zavisiod poljoprivrede, a za to je potrebno da se subvencijom većeg broja proizvoda,subvencijom kamata na podignute kredite za poljoprivredni razvoj stvore uslovida je naš proizvođač sa cijenom konkurentan istim proizvodima iz evropske

unije.Moj predmet istraživanja je bio razvoj turizma u našoj zemlji koji

zauzima veoma bitno mjesto.Cilj ovoga rada je podstaknuti naše institucije da privuku strane turiste da

posjećuju našu zemlju, a ujedno dati priliku populaciji koju č ini seoskostanovništvo da se kroz osmišljene projekte razvija seoska sredina, da ljudimogu da žive od svoga rada. Time bi se zaposlio veliki broj seoskogstanovništva i dio onih koji su otišli u grad i čekaju posao na birou, a na seluimaju zapuštena imanja. Tada, mladi neće poželjeti da napuštaju svoja ognjišta i

bježe u grad.


5/93



1. Definisanje turizma

„Turizam je skup odnosa i pojava koje proizilaze iz putovanja i boravka

posjetilaca nekog mjesta, ako se tim boravkom ne zasniva stalno prebivalište iako sa takvim boravkom nije povezana nikakva njihova privredna djelatnost“.1

O pojmu turiste biće opširno riječi pri razmatranju kategorije potrošača uturizmu. Međutim, na ovom mjestu treba konstatovati da je pojam turiste prijesvega vezan za pojam putovanja, ali ne za sva, nego samo za putovanja koja sumotivisana željom za odmorom ili razonodom u fizičkom i psihičkom smislu.Samo se takva putovanja mogu smatrati turističkim. U turistička putovanjamogu se ubrojati i ona koja su motivisana željom da se zadovolje kulturne

potrebe u smislu psihičke rekreacije. Znači, pri određivanju pojma turiste treba

imati u vidu sledeća dva uslova:

putovanje koje omogućava privremeni boravak u mjestima van mjestastalnog boravka, i

da je ta promjena mjesta boravka uslovljena željom za odmorom irazonodom u fizičkom i psihičkom smislu.

Polazeći od ovoga, u izučavanju turizma treba da se primjenjuju sledećenaučne oblasti i discipline: ekonomija, psihologija, sociologija, organizacija

rada, statistika i matematika, geografija, istorija, antropologija, etnologija,istorija umjetnosti, medicina, tehničke nauke itd.

Turista, kao potrošač turističkih usluga, može teorijski da se definiše kao„privremeni posjetilac“ koji se nalazi u mjestu van svog mjesta stalnog boravkanajmanje 24 časa, s tim što je promjena mjesta njegovog boravka motivisanaovim razlozima:2

željom za fizičkim i psihičkim odmorom,

željom za razonodom i zabavom,

željom za sticanjem znanja putem upoznavanja kulturnog i istorijskognasleđa određenih zemalja ili mjesta (ovdje nisu uključeni studenti iučenici u stranim zemljama ili mjestima, kao ni osobe na specijalizacijiu inostranstvu) i upoznavanjem prirodnih ljepota,

zdravstvenim razlozima (preventivna zdravstvena zaštita) kojiuslovljavaju korišćenje klimatskih i vazdušnih lječilišta ili odmarališta,

1

Marković, S. i Z. Cit. djelo, str. 102 Litle, A.D.,cit.delo str.7


6/93



amaterskim sportskim takmičenjima i drugim oblicima takmičenja iliamaterskim manifestacijama kulturno-umjetničkih ostvarenja u drugimmjestima ili zemljama,

kružnim putovanjima turista brodovima, koji se zadržavaju uodređenim mjestima i kraće od 24 časa itd.

2. Heterogenost turizma kao privredne djelatnosti

Imajući u vidu specifičnosti turizma kao djelatnosti sa aspekta njeneheterogenosti, u djelu grupe eminentnih autora iz Meksika „El Turismo comomedio de Communication Humana“ kaže se sledeće:

„Turizam se može definisati kao kombinacija odnosa, usluga i ostalih

pogodnosti koje koriste turisti, stvorenih iz potrebe za pr ivremenim premještanjem ljudi.U skladu sa naprijed navedenim, smatramo da turistički agregat ili sistem

sačinjavaju sledeći elementi:

C1 – sredstva transporta: avioni, automobili, željeznice, pomorski iriječni brodovi itd;

C2 – objekti za smještaj i ishranu: hoteli, moteli, pansioni, privatnadomaćinstva itd.

C3 – putničke agencije;

C4 – turistički vodiči;

C5 – ostali objekti za ishranu turista;

C6 – prodavnice za prodaju specifičnih artikala koje kupuju turisti(suveniri i sl);

C7 – proizvođači specifičnih turističkih artikala i suvenira;

C8 – folklorna umjetnost;

C9 – razni oblici i organizacione forme obezbjeđenja zabave i razonode“.3

U okviru svakog od navedenih elemenata agregata ili sistema može sevršiti dalja klasifikacija, kao na primjer:

C1 = A1, A2, A3,…An.

To znači da se svaka od pojedinačnih aktivnosti koje sačinjavaju turističkiagregati ili sistem sastoji od velikog broja homogenih podgrupa ili podsistema.

3 Departmento de Turismo del Gobierno de Mexiko. El Turismo como medio de Communication Humana,Mexiko City,1967, str.29.


7/93



Turizam je raznorodna privredna djelatnost, koja se sastoji iz različitih privrednih i neprivrednih aktivnosti, a sve zajedno učestvuju u zadovoljenju potreba domaćih i stranih turista. Osnovu turističke privredne djelatnosti čine:ugostiteljstvo, saobraćaj, turističke i putničke agencije, trgovina na malo,

zanatstvo i razne vrste komunalnih djelatnosti.Od neprivrednih djelatnosti treba istaći kulturno-umjetničke, sportske idruge aktivnosti, zatim rad raznih turističkih organizacija i organa naregionalnom, nacionalnom i međunarodnom planu, koje na direktan iliindirektan način učestvuje u formiranju turističke ponude.

Znači, turizam ne predstavlja posebnu privrednu djelatnost, kao što je toslučaj sa ostalim privrednim djelatnostima (industrijom, poljoprivredom, trgovi-nom, saobraćajem, zanatstvom itd.) i ne postoje mogućnosti za striktnokvalitativno i kvantitativno determinisanje turističke privrede kao zasebne i

nezavisne c jeline.Ovu karakteristiku turizma posebno treba imati u vidu pri postavljanjuosnova turističke politike, planiranju razvoja turizma i određivanju struktureinvesticionih ulaganja u ovu privrednu djelatnost, zatim pri određivanjukaraktera rada ove djelatnosti sa stanovišta njene proizvodnosti i uloge uformiranju i raspodjeli društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka.

2. 1. Karakter rada u turizmu kao djelatnosti

Turizam se sastoji iz većeg broja privrednih i neprivrednih djelatnosti,

koje sve zajedno učestvuju u podmirenju potreba domaćih i stranih turista.Prema tome, u analizi karaktera rada ove djelatnosti, sa stanovišta njene proizvodnosti, može se u osnovi poći od analize karaktera rada, najvažnijih privrednih djelatnosti, koje direktno učestvuju u podmirenju potreba turista(ugostiteljstvo, saobraćaj, trgovina, turističke organizacije – putničke i turističkeagencije i sl. razne vrste komunalnih djelatnosti i zanatske radnje i preduzeća).4

Turistič ke organizacije – (putničke agencije i ostale) u cjelini predstavljaju djelatnosti koje pružaju lične usluge turistima, drugim privremenim pos jetioc ima i lokalnom stanovništvu. Kao takva, ova djelatnost

nema proizvodni karakter i ne bi se mogla smatrati stvaraocem društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka.

2. 2. Društveni znač aj i uticaj turizma

Osnovni motivi turističkih putovanja u okviru rekreacije vezani su i zaželju da se upozna kulturno i istorijsko nasleđe određenih zemalja i regiona. Istotako, oni su vezani za razne vrste obrazovnih potreba, upoznavanje navika,običaja i uslova života stanovništva drugih zemalja i krajeva, upoznavanje sa

4 Krapf, „Importance of International Tourism“ , Roma, 1963, str. 4.


8/93



tehničkim dostignućima itd. znači, u osnovi se radi o motivima koji turizmu daju pečat društvenog i političkog fenomena.

Kada je riječ o društvenom značaju turizma, imaju se u vidu razni uticajikoje turizam vrši u ovoj sferi. A to su: kulturni obrazovni, zdravstveni, boljerazumijevanje među ljudima iz različitih zemalja itd.

Što se tiče značaja turizma za kulturu, treba istaći da se veliki broj turistauključuje u turistička putovanja motivisan željom da upozna istorijsko i kulturnonasleđe drugih zemalja i krajeva, kao i dostignuća iz raznih oblasti umjetnosti utim zemljama. Zbog toga veliki broj turista i posjećuje muzeje, istorijskespomenike, umjetničke galerije, umjetničke festivale i slično. Time se stvarajuuslovi za bolje razumijevanje među ljudima iz različitih zemalja, sa različitimkulturama i istorijskim nasleđem.

Potrebno je istaći još i to da se zbog toga posebno vodi briga o kulturnomi istorijskom nasleđu zemalja i krajeva, što je u velikoj mjeri uslovljeno željom

da se stimulišu strani turisti da dođu u te zemlje i krajeve.Pored pomenutog značaja turizma za kulturu, potrebno je istaći i njegovuticaj na obrazovanje stanovništva koje se uključuje u turističke tokove.

Međutim, i u ovom slučaju je moguć širi domen uticaja turizma. Putujuć iu druge zemlje i krajeve, turisti se bliže upoznaju i sa geografskim, klimatskim,antropološkim, socijalnim i ostalim uslovima u kojima živi stanovništvo tih

područ ja. Na taj nač in se povećava opšti kulturni nivo turista. Time se ujednostvaraju uslovi za bolje razumijevanje među ljudima iz različitih krajeva svijeta i

povećava broj onih koji žele trajni mir u svijetu.Prenošenje pozitivnih navika i običaja iz jednih zemalja u druge može se

takođe svrstati u domen značaja turizma sa kulturnog i obrazovnog aspekta. Nakraju treba istaći i to da turizam, koji u osnovi omogućuje rekreacijustanovništva u fizičkom i psihičkom smislu, vrši značajan uticaj na poboljšanjezdravstvene i radne sposobnosti stanovništva.

Međutim, postoje i negativne pojave koje su rezultat prometa turista. Tj. uodređenim slučajevima, strani turisti donose sa sobom i negativne navike iobičaje u konkretnu zemlju i turističko mjesto (hazardne igre, prostitucija,razvijanje nedozvoljene trgovine, pojava raznih vrsta droga i slično).

2. 3. Ekonomski znač aj i uloga turizma

U osnovi ekonomskog značaja turizma nalazi se potrošnja turista umjestima koja posjećuju. Novac koji su turisti zaradili u mjestima svog stalnog

boravka troši se u turističkim mjestima. Kao rezultat ove njihove potrošnje,nastaju određeni ekonomski efekti na privredu, kako zemlje i područ ja iz kojegturisti dolaze, tako i onih zemalja i mjesta koja turisti posjećuju.5

Ne potcjenjujući značaj prvog aspekta, tj. uticaja potrošnje turista na privredu zemlje i područ je gdje se nalazi njihovo stalno mjesto boravka, ipak će

se pri analizi uticaja turizma sa ekonomskog stanovišta imati u vidu prije svega5 Litle, A.D.,cit.delo str.10.


9/93



ovaj drugi aspekt, tj. ekonomski efekti potrošnje turista na privrede konkretnihturističkih zemalja i područ ja.

Prema tome, može se konstatovati da turistička potrošnja vrši direktne iindirektne efekte na privredu.

Od direktnih uticaja koje turizam vrši na privredu, najvažniji su: uticaj na društveni proizvod i nacionalni dohodak;

uticaj na razvoj privrednih djelatnosti koje sačinjavaju turističku privredu;

uticaj na platni bilans zemlje;

uticaj na zaposlenost stanovništva i nivo životnog standarda;

uticaj na investicionu aktivnost i strukturu investicija;

uticaj na brži razvoj nedovoljno razvijenih zemalja i područ ja.

Pored direktnog, posebnu pažnju zaslužuje i indirektan uticaj turizma na privredu. Naime, turistička potrošnja koja se neposredno realizuje udjelatnostima turističke privrede ima reperkusije na manje-više sve privredne ineprivredne djelatnosti.

Sa stanovišta razvoja turizma, potrebno je težiti obezbjeđenju kvalitetneturističke usluge u cjelini, jer to obezbjeđuje i optimalno zadovoljenje potreba

domaćih i stranih tur ista, s jedne strane, kao i ostvarenje povoljnih ekonomskihrezultata poslovanja učesnika u zadovoljenju turističkih potreba, s druge strane.

Polazeći od značaja kompleksnog posmatranja turističke usluge,nezavisno od toga gdje se i kada turistima pruža, u poslednje vrijeme posebanznačaj i smisao dobija tzv. „paket“ turističkih usluga. Njegova suština je upravou tome da turistima obezbjedi jedinstvenu i kvalitetnu turističku uslugu, koja usebi sadrži sve naprijed navedene usluge koje se turistima pružaju u mjestimanjihovog stalnog boravka, u procesu prevoza i u turističkom mjestu gdje

privremeno borave. Za ovu jedinstvenu uslugu putničke agencije, saobraćajne idruge organizacije koje se javljaju kao ponudioci paketa usluga, formiraju

jedinstvenu prodajnu cijenu.


10/93



3.

ORGANIZACIONI OBLICI PRUŽANJA TURISTIČKIH USLUGAVEZANI ZA TURISTIČKO MJESTO

3. 1. Turisti č ko mjesto i oblici pružanja turisti č kih usluga

Najveć i obim turističkih usluga domaćim i stranim turistima pruža se uturističkim mjestima. Na ovome je angažovan veliki broj privrednih ineprivrednih djelatnosti.

Kao turistička mjesta u širem smislu smatraju se ona „... za turistenaročito privlačna mjesta, što ih oni posjećuju u većem broju i u toku višegodina, obično u istim periodima, a koja svojim naročitim uređenjem iopremljenošću omogućavaju kako prihvat i boravak turista, tako i ostvarenjeznatnog dijela svog dohotka.“6

„Turističkim mjestima u užem smislu smatraju se naselja, bez obzira naveličinu, kod kojih je u sezoni tako osjetan priliv turista, da oni privremenosačinjavaju značajan dio stanovništva određenog mjesta te koja su naročitozainteresovana za turističku privredu, a to znači da znatan dio njihovogstanovništva temelji svoju egzistenciju na turizmu.“7

„Direktnim turističko-receptivnim kapacitetima smatraju se:

objekti za smještaj turista, odnosno hotelijerstvo; ugostiteljske radnje, koje turistima pružaju prehranu, piće i razonodu;

trgovinske radnje;

sredstva komunalnog saobraćaja;

zanatske radnje i servisi; objekti koji pridonose bogatijem i raznovrsnijem sadržaju boravka

(objekti i ustanove kulturnog, zabavnog, sportskog i ostalogrekreacionog karaktera i sadržaja);

poštanski i telekomunikacioni uređaji;

turistički biroi i druge odgovarajuće službe turističkih organizacija;

specijalne turističke djelatnosti i službe.

U indirektne receptivne kapacitete po pravilu se ubrajaju:

parkovi, šetališta, obalni putevi, vidikovci i sl.; javni ukrasni objekti (vodoskoci, fontane, skulpture i sl.); unutrašnje (mjesne) ceste, putevi, javna parkirališta, mala pristaništa i sl.;

vodoopskrba, a naročito uređaji za iluminac iju raznih znamenitosti i sl.; kanalizacioni uređaji i dr .“

6 Marković, S i Z, cit. djelo , str. 141.7 Marković, S i Z, cit. djelo, str. 142.


11/93



S obzirom na to da veliki broj receptivnih kapaciteta na direktan iliindirektan način učestvuje u zadovoljenju potreba domaćih i stranih turista,važno je obezbjediti kvantitativno određivanje značaja pojedinih od njih ikoordinaciju u njihovom funkcionisanju, jer od sinhronizacije njihovog

djelovanja zavisi u mnogome i kvalitet turističke usluge konkretnog turističkogmjesta u cjelini.U krajnjoj liniji, to određuje i položaj tog mjesta na tržištu turističkih

usluga. Zbog toga sva turistička mjesta ovom pitanju poklanjaju izuzetnu pažnju, a obezbjeđuju se i odgovarajuće organizacione forme u cilju štouspješnijeg realizovanja ovog zahtjeva.

3. 2. Organizacioni oblici pružanja usluga smještaja i ishrane

Kapaciteti za smještaj i ishranu turista najznačajnije utiču na obimturističkog prometa u datom turističkom mjestu. Zbog toga se objektima zasmještaj i ishranu turista poklanja izuzetna pažnja. Privredna djelatnost kojaobezbjeđuje pružanje usluga smještaja i ishrane naziva se ugostiteljstvo. Uliteraturi, kao i u oblasti praktičnih razmatranja, mogu se naći i stavovi kojiidentifikuju ugostiteljstvo sa turizmom, zbog već isticanog značaja ugostiteljstvaza razvoj turizma određenog mjesta. Ovo se ne bi moglo prihvatiti, jerugostiteljstvo predstavlja samo jednu od djelatnosti turističke privrede.Međutim, odmah treba istaći i to da ugostiteljstvo, čiji je predmet poslovanja

pružanje smještaja, proizvodnja hrane i pripremanje pića, tj. pružanje uslugaishrane, nema u cjelini jednak značaj za razvoj turizma, jer ono pruža usluge idomaćem stanovništvu i turistima. 8

Znači, turističko ili tzv. sezonsko ugostiteljstvo, koje je uglavnomorjentisano na zadovoljavanje potreba turista, vrši odlučujući uticaj na razvojturizma. Iako je osnovni predmet djelatnosti ugostiteljstva pružanje uslugasmještaja i ishrane, činjenica je da najveći broj ugostiteljskih objekata, posebnoonih koji su namjenjeni smještaju turista, uključuje u svoju osnovnu djelatnost i

razne usluge za zabavu i razonodu gostiju, pružanje potrebnih informacija iorganizovanje pružanja raznih drugih neophodnih usluga (promjena stranihsredstava plaćanja, prodaja suvenira, poštanskih vrijednosti i razglednica, pranje,

peglanje, čišćenje obuće i odjeće za goste, prevoz gostiju i prtljaga,iznajmljivanje rekvizita za rekreaciju i slično, garažiranje i održavaje kola itd.).U posljednje vrijeme se uočava tendencija daljeg proširenja djelatnostiodređenih objekata za smještaj, posebno hotela, sa stanovišta želje da se štouspješnije zadovolje raznovrsne potrebe turista.

8 Ogilvie,F.W., cit. Delo, str.2


12/93



3. 2. 1. Turistič ko naselje -

u osnovi predstavlja noviji vid objekata za smještaj, a nastalo je kao rezultatzahtjeva turista za rekreacijom na bazi direktnog kontakta s prirodom i relativnokvalitetnom uslugom smještaja. Preteče su im kampovi, s tim što je smještaj uovakvim objektima daleko kvalitetniji nego u kampovima. Pored uslugasmještaja, turističko naselje pruža usluge ishrane i ostale potrebne usluge. Znači,

postoje uslovi ne samo za kolektivni život (ishranu, razonodu, sport itd.) nego iza individualni odmor, jer se rasporedom objekata u naselju stvaraju povoljniuslovi i za nesmetan odmor sa stanovišta ličnog mira. Zavisno od kvaliteta, tj.stepena udobnosti, turistička naselja se obično svrstavaju u pet osnovnihkategorija.

3. 2. 2. Kampovi –su objekti za smještaj novijeg datuma, a nastali su kao rezultat zahtjeva turista zaneposrednijim kontaktom sa prirodom. Ekonomski uslovi boravka ukampovima, tj. cijene usluga, daleko su povoljniji u odnosu na ostale objekte zasmještaj. To je značajno uticalo da veliki broj turista koristi baš ovaj obliksmještaja. Međutim, to ne znači da ovaj oblik smještaja ne koriste i turisti savećim ekonomskim mogućnostima u želji da uspostave direktan kontakt sa

prirodom. I pored toga što postoji više različitih tipova kampova, svima jesvojstveno da turistima obezbjeđuju određen prostor na kome gosti imaju uslove

za privremeni boravak kor isteći svoju ili iznajmljenu opremu. U kampovima suobezbjeđeni potrebni higijenski i sanitarni uslovi i neophodne usluge zanormalan privremeni boravak u kampu. Motorizovani turisti su najčešćekorisnici usluga ovog oblika smještaja, te zbog toga postoje i posebni kampovikoji se nazivaju autokampovi, jer imaju sve potrebne uslove prilagođenezahtjevima privremenog boravka motorizovanih turista.

Što se tiče učešća pojedinih oblika i kategorija objekata za smještaj u pojedinim turist ičkim zemljama i turističkim mjestima, treba reći da u tom pogledu postoje velike razlike. Na to ut iče veliki broj objektivnih i subjektivnihfaktora, među kojima su najvažniji sledeći:

karakteristike društveno-ekonomskih odnosa u datoj turističkoj zemlji, jer ut iču na učešće društvenog odnosa privatnog sektora, a preko njegana tipove i kategorije objekata za smještaj (posebno je važno učešće

privatnih domaćinstava koja pružaju usluge u obezbjeđenju smještajnihkapaciteta);

vrsta turističkog mjesta i karakteristika njegove lokacije;

konfiguracija zemljišta i djelovanje ostalih prirodnih faktora naizgradnju odgovarajućih objekata za smještaj;


13/93



nivo opšte razvijenosti turizma u datoj turističkoj zemlji, odnosnomjestu;

akumulativne sposobnosti privrede turističke zemlje ili mjesta uodnosu na mogućnosti odvajanja sredstava za izgradnju objekata zasmještaj u određenom periodu;

zahtjevi sadašnjih i potencijalnih turista itd.

3. 3. Sadržaj djelatnosti putničkih agencija i njihove vrste

„Djelatnost putničkog agenta vrlo je složena. Istorijski, putnički agentvršio je posredničku djelatnost koja se sastojala, uglavnom, u tome da seklijentima obezbjede prevozne karte svih vrsta, hotelske rezervacije, mjesta zaekskurzije, obilazak gradova, muzeja itd.

Neprimjetno, toj drugorazrednoj djelatnost i dodata je prvorazrednadjelatnost – organizovanje putovanja i boravka.

Ova putovanja i boravci bili su u početku organizovani na zahtjevklijenata, a zatim, malo po malo, unaprijed – pod imenom „package tour“,obezbjedili su definitivan uspjeh putničkih agencija.“

Kao što se vidi, iako je posrednička uloga putničkog agenta i daljeznačajna, ona se proširuje obavljanjem poslova iz ostalih djelatnosti turističkog

prometa, kao što su pružanje usluga prevoza, smještaja, ishrane, organizovanjaraznih oblika zabave i razonode itd.

Polazeći od šireg sadržaja djelatnosti putničkih agencija, njihove usluge semogu svrstati u četiri najvažnije grupe:9

posredovanje u realizovanju tur ističkih putovanja u užem smislu, sastanovišta pribavljanja putnih isprava i obezbjeđenja usluga vezanih za

putovanje i boravak turista, koje treba da rade treća lica;

organizovanje tzv. paušalnih putovanja;

informativno-savjetodavne usluge u vezi sa putovanjem i boravkom(davanje besplatnih usmenih ili pismenih informacija sadašnjim i potencijalnim turistima);

ostale prateće usluge (prodaja suvenira i drugih proizvoda neophodnihza zadovoljenje potreba turista, kao i vršenje nekih usluga iz domenazadovoljenja potreba turista – usluga autoservisa i sl.).

9 O ovome vidjeti sledeći rad: Marković, S i Z, cit. djelo, str.164 i 165.


14/93



P r v a g r u p a usluga putničkih agencija, koja se odnosi na njihovu posredničku ulogu u realizovanju turističkih putovanja, obuhvata sledećeusluge:

obezbjeđenje putnih isprava za putovanje, tj. pasoša i viza;

prodaja karata tur istima za prevoz raznim vidovima saobraćaja, kao iobezbjeđivanje uslova za korištenje ostalih usluga vezanih za proces

prevoza; prodaja posebnih hart ija od vrijednosti, kao što su „vaučeri“ na osnovu

kojih turisti mogu za vrijeme svog boravka u turističkim mjestima dakoriste usluge smještaja, ishrane i sl.;

izdavanje i isplata putničkih čekova, kreditnih pisama, organizovanjemjenjačke službe itd.;

pribavljanje raznih vrsta polisa osiguanja turista za vrijeme putovanja

(za slučaj nesreće na putu ili gubitka prtljaga) itd.

„Paušalnim putovanjem smatra se takav skup usluga koji obuhvata i put i boravak, a uz to često još i veći ili manji broj drugih usluga u toku puta ili boravka u turističkom mjestu, a to se sve nudi ili prodaje samo u cjelini, i to uz jednu skupnu ili paušalnu cijenu. Po pravilu klijent plaća cijelo putovanjeunaprijed i ne treba da računa sa nekim iznenađenjem u vezi s troškovima iz

ponuđenog putovanja.“10

U ovom slučaju putničke agencije se ne javljaju samo u ulozi posrednika,već takođe i u ulozi organizatora putovanja, jer putničke agencije kombinujuusluge raznih organizacija turističke privrede sa uslugama koje direktno pružakonkretna putnička agencija. Znači, u ovom slučaju se putnička agencija javlja ikao prevozilac, odnosno organizacija koja pruža usluge smještaja i ishrane i sl.Grupe paušalnih putovanja obuhvataju putovanja koja se organizuju na osnovuželja klijenata (individualna ili grupna) kao i ona koja se organizuju na osnovu

prethodno pripremljenog programa putovanja.

Izuzetan značaj za razvoj turizma imaju ona paušalna putovanja koja seorganizuju na bazi prethodno pripremljenog programa putničkih agencija. Kaodobar poznavalac mogućnosti turističke tražnje i uslova turističke ponude,

putnička agencija u ovom slučaju obezbjeđuje relativno povoljne cijenearanžmana za određeni „paket usluga“ (obuhvata sve usluge vezane zakonkretno turističko putovanje). Povoljne uslove sa stanovišta cijena putničkeagencije su u stanju da obezbjede zbog toga što sklapaju povoljne aranžmane sasaobraćajnim organizacijama, hotelima i ostalim učesnicima koje se ukuljučujuu „paket“ usluga.

10 Marković, S i Z, cit. djelo, str. 165.


15/93


16/93



posebno naglašava širu društvenu i kulturnu ulogu tur izma u životunacija;

ističe ulogu turizma kao sredstva boljeg razumjevanja među ljudima

različitih zemalja i kao faktora očuvanja mira u svijetu; se bori protiv sv ih mjera koje bi mogle štetno da djeluju na razvo j

međunarodnog turizma, među kojima se ističu mjere vezane zaformalnosti oko ulaska u zemlju itd.

Pored navedenog, posebo treba istaći značajnu ulogu ove organizacije urazvoju naučne misli u oblasti turizma, stimulisanju naučnih istraživanja uokviru pojedinih zemalja (organizovanje godišnjih naučnih skupova,

publikovanje naučnih radova, izdavanje sopstvenog časopisa itd.) i obezbjeđenjukvalitetne međunarodne turističke statistike.

4. 2. Svjetska turisti č ka organizacija

Sastoji se od 138 članica vladinih delegacija. Punopravno članstvo jeotvoreno za sve suverene države. Takođe, ima preko 350 pridruženih članicakoje sačinjavaju poznate organizacije iz oblasti turističke privrede ili drugihoblasti koje su direktno ili indirektno vezane za turizam (npr. vazduhoplovnekompanije i velike kompanije iz ostalih vidova saobraćaja, veći hotelski lanci ilirestorani, touroperatori, poznate svjetske banke, velike izdavačke kuće, naučno-istraživačke i obrazovne organizacije i asocijacije i dr. Ovakav karakter WTOomogućuje važne kontakte između zvaničnih državnih organa nadležnih zarazvoj turizma i kompetentnih predstavnika turističke i ostale zainteresovane

privrede i raznih asocijacija za tur izam. U tom sm islu održavaju se raznimeđunarodni skupovi koji tretiraju aktuelna pitanja razvoja međunarodnog idomaćeg turizma.11

11 Nited Nations Publications: Recommendations on International Travel and Tourism“, New York, 1963, str. 5.

i WTO, World travel Statistics, 1977, Madrid, 1978, str.3.


17/93


18/93



U okviru ovog sektora mogle bi se ključiti, sledeće, najvažnije kreativne ili poslovne funkcije: istraživanje tur ističkog tržišta, prodaja, propaganda, nabavka,razvojna služba, analiza i planiranje i dr. U ovom slučaju je bitno da praktičnorealizovanje ovih funkcija omogući uspješno vođenje poslovne politike na nivou

preduzeća kao i pojedinih organizacionih jedinica. Na kraju, u vezi sa organizovanjem marketinga za potrebe poslovne

politike preduzeća turističke privrede, bitno je isto tako da se uspostaveadekvatne veze i sa organizacijama koje se bave vođenjem turističke politike naraznim nivoima od opštine do federacije. Ovo posebno važi za kreativnufunkciju istraživanja turističkog tržišta i poslovnu funkciju turističke

propagande.

Sigurno je da ovo u velikoj mjeri zavis i i od toga u kojoj su meri nosioc i

turističke politike prihvatili marketing koncepciju kao osnovu za njihovokonkretno organizovanje. Smatramo da svi nosioci turističke politike kojikoordiniraju razvoj turizma na svim nivoima, treba da budu tako organizovanida njihova aktivnost maksimalno odražava sadašnje i očekivane zahtjevedomaćih i stranih turista. To znači da istraživanje tržišta treba prije svega daomogući dobijanje potrebnih informacija za vođenje turističke politike u raznimdomenima koordiniranja razvoja turizma.

Riječ je o sledećim najvažnijim funkcijama:

turističkoj propagandi, mjerama za stimulisanje proširene reprodukcije u turizmu,

vođenje politike cijena,

izradi srednjoročnih planova razvoja turizma na datom nivou u okvirudruštvenih planova razvoja itd.

Smatramo da ukoliko ne postoji adekvatna usmjerenost nosilaca turističke politike prema zahtjevima tržišta, da će i efekti predloženih mjera da budunedovoljno efikasni, što će se u krajnjoj liniji odraziti i na rezultate preduzećaturističke privrede. Prema tome, kroz respektovanje zahtjeva tržišta u

praktičnom realizovanju turističke politike, istovremeno se respektuju i zahtjevi preduzeća turističke i za razvoj turizma zainteresovane privrede, zbog kojih se,uostalom, i preduzimaju razne mjere u domenu turističke politike.

Potrebno je jasno precizirati i sadržaj istraživanja turističkog tržišta nanivou zemlje u cjelini, koje će vršiti odgovarajuća organizacija. Ovdje je

posebno značajno da se kroz ova istraživanja obuhvate karakteristike stranihturista koji posjećuju određenu zemlju, njihovi izvori u pogledu zemalja ikarakteristični segmenti, efikasnost politike promocije koja se vodi na pojedinim

izvorima turističke tražnje, adekvatnost ponude u odnosu na zahtjeve tražnje,istraživanja cijena turističkih usluga u odnosu na mogućnosti inostrane turističke


19/93



tražnje i sa stanovišta ponašanja drugih konkurentskih zemalja u domenu cijenaturističkih usluga, efikasnost kanala prodaje itd. 13

Na bazi ovih istraživanja treba davat i dugoročne i kratkoročne projekcije, prognoze i kvalitetne kon junkturne informacije. Bilo bi krajnje neracionalno dase ova istraživanja turističkog tržišta vrše na nivou pojedinih turističkih regija,turističkih mjesta ili preduzeća turističke privrede.14

Isto tako je veoma važno da se obezbjedi permanentan tok dobijenihinformacija na bazi istraživanja turističkog tržišta na pomenutom nivou doregionalnih turističkih organizacija nadležnih za razvoj turizma tih regija,turističkih mjesta i preduzeća turističke privrede. Pri tome je potrebno tačno

precizirati, sadržaj istraživanja turist ičkog tržišta ostalih nosilaca turističke politike na makro i mikro planu, pri čemu se polazi od istraživanja koja su prethodno vršena za zemlju u cjelini.

6. PROPAGANDA KAO INSTRUMENT TURISTIČKE POLITIKE

Poznato je da sve turističke zemlje koriste opštu turističku propagandukao instrument pomjeranja krivulje turističke tražnje iz inostranstva ka svojojzemlji. Istovremeno veliki broj nosilaca turističke politike na ostalim nivoimakoristi propagandu kao sopstveni instrument politike. Da bi se uspješnosprovodila turistička politika i definisao njen cilj, potrebno je, prije svega da se

prethodno upozna trž ište i usklade aktivnosti svih nos ilaca turističke propagande. U takvim uslovima efekti uloženih sredstava za propagandu biće ucjelini daleko veći. I u ovom slučaju marketing koncepcija, privaćena na svimnivoima nosilaca turističke politike, omogućuje iznalaženje adekvatnih rješenja,s tim što treba precizno definisati obim i kvalitet opšte turističke propagandekoja se realizuje na nivou zemlje u cjelini (individualno ili u saradnji sa drugimturističkim zemljama), pojedinih regija i turističkih mjesta, a zatim i mjestokomercijalne propagande kao instrumenta poslovne politike pojedinih nosilaca,a najčešće preduzeća turističke privrede u tim okvirima.

Sigurno je da će i u ovom slučaju svi nosioci turističke privrede na mikro-nivou sagledati i svoj sopstveni interes od opšte turističke propagande i nać iopravdanje za učešće u finansiranju ove propagande. Sličan je slučaj i saorganizacijom prodaje smještajnih i ostalih kapaciteta na međunarodnom i

13 O ovome opširnije vidjeti: Unković S., „Istraživanja turističkog tržišta“, članak «Direktor» br. 5/1970.

14 Uvid u sadržaj istraživanja turističkog tržišta na nivou Jugoslavije može se dobiti iz sledećeg rada: Markovi S iUnković S . «Teoretski aspekti istraživanja destinacije u turizmu i njihova primjena na konkretnom projektuistraživanja u Jugoslaviji» referat na Simpozijumu «ESOMAR-a», Bled, 16-19 februara 1972. , T urizam br.4,

1972.


20/93



domaćem turističkom tržištu, posebno u uslovima jačanja konkurencije i primjene savremenih kompjuterskih sredstava u uspostavljanju kontakataizmeđu poslovnih partnera iz raznih zemalja svijeta na strani turističke tražnje i

ponude.

I prilikom preduzimanja efikasnih mjera za uklanjanje raznih slabosti uorganizovanju pružanja usluga stranim turistima na raznim nivoima, marketingkoncepcija, takođe omogućuje iznalaženje adekvatnih rješenja. Izradudugoročnih i kratkoročnih planova i programa razvoja turizma i utvr đivanjemjera za njihovo realizovanje (posebno mjera za stimulisanje proširenereprodukcije u turizmu i sl.) bila bi daleko efikasnija ukoliko bi se prihvatilamarketing koncepcija kao osnova horizontalne i vertikalne organizovanostinosilaca turističke politike i poslovnog ponašanja svih učesnika u kreiranju,usvajanju i sprovođenju turističke politike.

Sa razvojem proizvodnih snaga društva i jačanjem materijalne baze, povećava se nacionalni dohodak koji predstavlja bazu za povećanje životnogstandarda stanovništva. Time se ujedno stvaraju objektivno povoljniji uslovi i zarealizovanje želja vezanih za zadovoljenje dopunskih potreba, među kojima senalaze opšte kulturne i luksuzne potrebe. Može se reći da se u većini zemalja„turističke potrebe“ danas mogu svrstati u opšte kulturne potrebe, posebno uekonomski nerazvijenijim, a za određene slojeve društva, čak i u neophodne

potrebe. Istovremeno, treba istaći da se u svim zemljama, nezavisno od nivoa privredne razvijenost i, turističke potrebe jednim svojim dijelom javljaju i kaonužne potrebe. Ovdje se misli na turističke potrebe kao faktor očuvanja radnesposobnosti stanovništva (zdravstvena preventiva i kurativa).

Određivanje sadržaja istraživanja i turističkog tržišta, značajno je i zbogtoga što se time istovremeno pledira na primjenu tzv. „nove marketingkoncepcije“ u oblasti turizma, s obzirom na to da pomenuti sadržaj istraživanjamarketinga, upravo polazi od ove koncepcije. Znači, u centru pažnje se nalazesadašnji i budući turisti, a to dalje znači da se na osnovu posmatranja tržišnihrazlika, vezanih prije svega za turiste, dobija uvid o mogućnostima

preduzimanja tržišnih mjera u domenu poslovne politike preduzeća turističke

privrede, kao i o vođenju turističke politike na nacionalnom i regionalnomnivou, čime bi se rizik poslovanja sveo na najmanju moguću mjeru.

Istraživanje adekvatnosti turističke ponude sa stanovišta zahtjeva tražnje i postojeće potrošnje, kao i turističke privrede koja treba da odgovori zahtjevima potencijalne tražnje i potršnje:

smještajnih kapaciteta i objekata za ishranu;

saobraćajne mreže i strukture saobraćajnog sistema;

trgovinske mreže;

organizacionih oblika zabave i razonode turista u turističkimmjestima; u odnosu na konkurentsku ponudu na tržištu itd.


21/93



Istraživanje mogućnosti za unapređenje turizma:

sa stanovišta organizacije, strategije i efekta propagande u zemlji iinostranstvu;

sa stanovišta organizacije saradnje sa javnošću u zemlji i inostranstvu; sa stanovišta organizacije prodajne službe u zemlji i inostranstvu

(preko domaćih ili stranih putničkih agencija, saobraćajnihorganizacija, sopstvenih specijalizovanih službi itd.);

sa stanovišta istraživanja raznih tržišnih mjera koje treba preduzimati ucilju unapređenja položaja na tržištu;

sa stanovišta israživanja motiva i stavova stranih i domaćih turista itd.

Istraživanje cijena turističkih usluga:

sa stanovišta ekonomskih mogućnosti sadašnjih i potencijalnihturista;

sa stanovišta konkurentskih odnosa na tržištu;

sa stanovišta cijena reprodukcionog materijala, u cilju sniženjatroškova poslovanja i povećanja dobiti preduzeća turističke privrede.

6. 1. Značaj istraživanja turističkog tržišta

Najvažniji elementi u istraživanju turist ičkog tržišta, koji dovoljno jasnogovore o značaju tog istraživanja, jesu:

1.

Vođenje pravilne politike obezbjeđenja turističke ponude;

2.

Utvr đivanje ukupne mase i strukture investicija za izgradnju trističke privrede, kao i utvr đivanje efikasnosti inesticionih ulaganja u razvojturizma;

3.

Vođenje pravilne politike u pogledu regionalnog razvoja turizma uokviru date turističke zemlje;

4. Vođenje pravilne politike unapređenja turizma (u pogledu određivanjastrategije, propagande i utvr đivanje sfere interesovanja za unapređenjeodređenih užih ili širih tržišta, posebno u inostranstvu) i utvr đivanjeukupne mase sredstava za te svrhe;

5.

Organizacija prodajne službe i posebno istupanje domaćih putničkihagencija i saobraćajnih preduzeća na stranim turističkim tržištimatražnje;


22/93



6.

Vođenje pravilne politike razvoja putničkog saobraćaja i ulaganja uizgradnju saobraćajne infrastrukture;

7.

Vođenje politike cijena turističkih usluga, posebno sa stanovišta

prilagođavanja konkurentskim uslovima; organizacija turističke privrede i preduzeća po vertikalnoj i horizontalnoj osnovi itd.

„Turistička propaganda je djelatnost koja specifičnim metodama isredstvima privlači pažnju interesenata (potencijalnih turista) u cilju izazivanjaželja i odluke da posjete određeni kraj ili lokalitet, odnosno da koriste ponuđenuturističku uslugu.“15

I pored toga što se navedena definicija može u osnovi prihvatiti, ipak joj

se mogu staviti i neke primjedbe radi preciziranja pojedinih njenih elemenata ito:

turistička propaganda ne bi mogla da se tretira kao djelatnost, već kaoinstrument nosioca politike;

turistička propaganda se ne služi specifičnim metodama i sredstvima,već se koristi onima koja su poznata u privrednoj propagandi uopšte, stim što se pri tome prilagođava specifičnim zahtjevima turističkogtržišta;

turistička propaganda privlači pažnju potencijalnih turista u ciljurazvijanja njihovog interesovanja, sklonosti i pokretanja akcija, asmislu kako je to autor objasnio.

Određivanje pojma turističke propagande:

turistička propaganda predstavlja jedan od instrumenata poslovne iliturističke politike za ostvarivanje određenih ciljeva koje nosioci

politike treba prethodno da definišu;

to znači da su akcije turističke propagande prethodno smišljene, tj.svjesno određene u odnosu na ciljeve;

sredstva i metode kojima se služi turistička propaganda zajednički susvim oblicima privredne propagande, ali su prilagođeni specifičnimzahtjevima nosilaca poslovne i turističke politike da se privuče pažnjašto šireg kruga potencijalnih turista, tj. onog dijela stanovništva kojeima objektivne uslove da se uključi u turistička putovanja;

15 Čulić, D., «Turistička propaganda», Zagreb, 1965. str. 27 i 28


23/93



turistička propaganda djeluje, prije svega, na razvijanje sklonosti i željaza turističkim putovanjima, a zatim utiče i na donošenje odluka orealizovanju želja, tj. o preduzimanju konkretnih akcija od strane

potencijalnih tur ista, kako se to i željelo postići turističkom

propagandom; turistička propaganda mora da se posmatra integralno sa ostalim

instrumentima turističke odnosno poslovne politike (politika cijena, politika razvoja turist ičke ponude, politika organizacije prodaje i dr.).

6. 2. Sredstva propagande za seoski turizam

Treba pomenuti najvažnije:

turističke karte,

fotografije (posebno razglednice), razne turističke publikacije (turističke revije, vodiči,

monografije, putopisi itd.),

poštanske marke,

zastavice, tarife i cjenovnici,

letak itd.

Ukoliko je riječ o istraživanju turističke tražnje na međunarodnomturističkom tržištu, može se posmatrati ukupna globalna tražnja, ali i specifičnatražnja na tržištima pojedinih stranih zemalja. U okviru tih zemalja takođe semogu posmatrati uži regioni sa stanovišta izvora tražnje ili tržišnih segmenata.Isto tako, moguće je posmatrati uže tržište za razvoj određenih vidova turizma(lovni turizam, ribolovni turizam, zdravstveni turizam, kongresni turizam i sl.)sa stanovišta propagande, u kome slučaju se istraživanja orjentišu u ovom

pravcu.

Pored turista sa srednjim i nižim prihodima, koji će i dalje sačinjavatiosnovnu masu turista, posebnu pažnju treba posvetiti i turistima sa visokim prihodima. Oni će takođe imati značajnu ulogu u budućem razvoju turizma.Usmjeravat će se sve više na individualna turistička putovanja i to na udaljenija

područ ja, nautički turizam, duža krstarenja brodom po toplim morima, kao idruge kvalitetne vidove turizma (lovni turizam, kvalitetni kulturni sadržaji i dr.).Koristiće takođe, i organizovani turistički promet, ali kroz izbor kvalitetnih

paket aranžmana. 16

16 Čulić, D., «Turistička propaganda», Zagreb, 1963. str. 37 i 38


24/93



Važnu grupu turista i u budućem razvoju sačinjavaće učesnici brojnihmeđunarodnih političkih, naučnih, kulturnih, sajamskih, sportskih i drugihskupova.

Povećaće se uloga nautičkog turizma i raznih vrsta sportova na vodi,

raznih drugih aktivnih oblika rekreacije i sportskih aktivnosti na snijegu u planinskim turističkim centrima.

Nastaviće se proces sinhronizovanja razvoja turizma sa ostalim privrednim djelatnostima, a posebno poljoprivredom, industrijom, trgovinom isaobraćajem.

Kod izrade dugoročnih koncepcija, razvoja turizma date zemlje trebaimati u vidu zahtjeve međunarodnog i domaćeg turističkog tržišta. To je važnoza adekvatan razvoj cjelovite turističke ponude kao i svih ostalih elemenata kojisu važni za što bolje korištenje potencijala međunarodnog i domaćeg turističkog

tržišta.

7. INDIREKTNI UTICAJ TURIZMA NA PRIVREDU

Indirektni uticaj turizma na privredu manifestuje se prvenstveno unjegovom uticaju na razvoj poljoprivredne proizvodnje, industrije, građe-vinarstva i ostalih privrednih i neprivrednih djelatnosti koje na indirektan nač inučestvuju u podmirenju potreba domaćih i stranih turista. Ovakav uticaj vrši

potrošnja domaćih i stranih turista. Međutim, pored ovoga, potrošnja stranihturista, koja u osnovi predstavlja dodatnu potrošnju sa stanovišta njenog uticajana privredu date zemlje, ima pored pomenutih uticaja i tzv. multiplikovaneefekte. Ovo svojstvo se ne može dati i domaćoj turističkoj potrošnji, s obziromna to da je ona u osnovi sastavni dio lične potrošnje stanovništva konkretnezemlje. 17

8. STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA

Dugoročni program ekonomske stabilizacije dao je značajno mjestoturizmu u cjelokupnom društvenom i privrednom razvoju zemlje. Pri tome se

posebno ističe izvozna komponenta turizma koja se bazira na njegovimkomparativnim prednostima koje nisu u dovoljnoj mjeri iskorištene. Smatralo seda turizam treba razvijati brže od prosjeka ukupne privrede, ukoliko postojiadekvatna tražnja na međunarodnom tržištu. Ovo bi omogućilo postizanje već ihizvoznih efekata, još značajnije njegove multiplikovane uticaje kada je u pitanjurazvoj drugih djelatnosti, ravnomjerniji regionalni razvoj i veće zapošljavanjestanovništva.

17 Institut za spoljnu trgovinu, cit. Delo,


25/93



Definisani su sledeći osnovni strategijski ciljevi razvoja turizma:

korištenje resursnih mogućnosti za razvoj turizma i turističke tražnje nameđunarodnom i domaćem tržištu za povećanje izvoza, ali i ukupno

povećanje uloge turizma u privrednom razvoju zemlje;

povećanje deviznog priliva od turizma i uspješnije uključivanje Bosne iHercegovine u međunarodnu razmjenu po ovoj osnovi;

razvoj domaćeg turizma sa stanovišta njegovih ekonomskih efekata, ali istvaranja uslova da se kroz aktivan odmor zaposlenih poveća njihova

produktivnost rada i u organizovani odmor uključe svi radni ljudi, djeca,omladina i penzioneri. Na ovaj način se stvaraju i objektivno povoljnijiuslovi za manju deviznu potrošnju po osnovu putovanja domaćeg

stanovništva u inostranstvo;

doprinos povećanju zaposlenosti jer je turizam radno intenzivnadjelatnost;

ravnomjerniji razmještaj proizvodnih snaga u zemlji.

U ovom zajedničkom izvoznom programu kroz turizam za zemlju ucjelini trebalo je na cjelovit nač in valorizovati pomenute resursne i tržišne

mogućnosti preko sledeć ih pojedinačnih programa koji su međusobnokomplementarni:

program intenzifikacije postojeće turističke ponude,

program razvoja osnovnog i komplementarnog smještaja

program razvoja tranzitnog turizma,

program razvoja nautičkog turizma,

program razvoja zdravstvenog turizma,

program razvoja turizma u velikim gradovima,

program razvoja lovnog turizma,

program razvoja turizma na Vrbasu, Savi i sl.

program razvoja male privrede u turizmu.

Raspodjela snježnih padavina, debljina snježnog pokrivača i dužinanjegovog zadržavanja, insolacione šume u zimskim i ostalim mjesecima tokom

godine, nagibi planinskih strana i druge prirodne odlike, čine terene navedenih planina izuzetno pogodnim za skijanje i ostale zimske sportove.


26/93



Treću veliku prirodnu vrijednost i uslov za razvoj turizma BiH čine njeni brojni termalni i termomineralni izvori. Dosadašnji način njihovogiskorištavanja je veoma izdiferenciran, tako da su neki inicirali izgradnjurazvijenih i afirmisanih balneoturističkih centara, dok se drugi koriste na

relativno ograničen i nedovoljno razvijen način.Flora i fauna su uvijek važne komponente prirodnih resursa. Njihova

vrijednost nije samo u tome što omogućavaju upražnjavanje brojnih turističkihaktivnosti i razvoj određenih vidova turizma, kao što su lovni, izletnički,ekskurzioni i drugi, već i što svojom prirodnom očuvanošću po praviluobuhvataju i predstavljaju ekološke oaze ili šira područ ja zaštićene životnesredine.

Pitanju nacionalnih parkova kao i ostalih zaštićenih prostora prišlo se

integralno, odnosno sa ciljem očuvanja prirodnog ambijenta u cjelini. Kako to podrazumjeva i odgovarajuću zaštitu zemljišta i poljoprivrede, ovim su stvoreniuslovi za još jedan značajan element u ukupnoj turističkoj ponudi BiH – zaproizvodnju i plasman zdrave hrane, inače na tržištu sve više traženekomponente u turističkim proizvodima konkretnih destinacija.

Analiza prirodnih i društvenih resursa, materijalne baze, ukupneorganizovanosti i drugih bitnih elemenata ukupne turističke ponude naše zemlje,

pokazala je da ona realno može uspješno da se uključi u navedene međunarodneturističke tokove i pravce, uz istovremeno razvijanje i domaćeg turizma.

Perspektivni izlazak na međunarodno turističko tržište, kao i na domaće,zahtijevat će novi pristup u korištenju osnovnih instrumenata poslovne iturističke politike u cilju obnavljanja i unapređenja pozicije koju BiH može itreba da ima u tim relacijama.

Dugoročni razvoj turizma u BiH trebalo bi da ima četiri osnove:

prvu – tržišnu, kojom bi se obezbjedilo postavljanje cjelokupnog perspektivnog razvoja na tržišnim osnovama. To znači usmjeravanjesvih razvojnih aktivnosti prema potrebama i mogućnostima

međunarodnog i domaćeg turističkog tržišta, odnosno primjenuodgovarajuće marketing koncepcije na svim nivoima vođenja poslovnei turističke politike;

drugu – selektivnu, pod kojom se podrazumeva da je imperativnoodrediti one pravce i vidove turizma i njima namjenjen turistički

proizvod sa pratećim instrumentima i nosiocima razvoja, koji mogu darealizuju uspješan nastup na međunarodnom i domaćem tržištu. Strogaedukacija umjesto dugogodišnje prakse frontalnog razvoja – to jeimperativ koji treba primjeniti u postavljanju strategijskih ciljeva iaktivnostima kojima bi se ti ciljevi ostvarili u razvoju turizma BiH;


27/93



treć u – prostornu, pod kojom se u suštini podrazumjeva neophodnostnapuštanja zastarjelog, sektorskog pristupa u razvoju i njegovogidentifikovanja sa razvojem ugostiteljstva, saobraćaja i još relativnomanjeg broja djelatnosti. Umjesto toga neophodan je razvoj i

kompletna zaštita prostora u cilju formiranja adekvatnog proizvoda nanivou turističke destinacije (mjesta ili regije);

č etvrtu – operativnu, u smislu da dugoročna strategija mora imati isvoju operacionalizaciju na bazi odgovarajućih odluka na svimnivoima nosilaca poslovne i turističke politike.

9. IDENTIFIKOVANJE PROBLEMA I OGRANIČENJA SA

IZBOROM ALTERNATIVNIH RJEŠENJA

Osnovni problem s kojim se susreće ekonomija Bosne i Hercegovine jesteraspad tržišta bivših jugoslovenskih republika kojemu odgovara sadašnjaekonomska struktura i nedostatak domaće tražnje za sadašnju ekonomskustrukturu. Ograničavajući faktori promjene unutrašnje ekonomske strukture

predstavlja nedovoljna uključenost u međunarodnu zajednicu, međunarodnefinansijske i druge institucije međunarodnog tržišta.

Stoga, da dо problema uopšte ne dolazi potrebno је оtkriti i otklonitiuzroke i otkriti šanse, definisat i ciljeve, kreirati scenarij strategije društveno-ekonomskog оdrživog razvoja.

U tom smislu, јedini izlaz iz postojeće situacije јeste integracija s procesima koji se оdvijaju u оkruženju, t ј. politikom, odbranom, tehnologijom,ekonomijom i financijama, tako da glavna оdgovornost zа uspeh procesastabilizacije i transformacije u zemljama istočne i centralne Еvrope, uključujuć ii srpske zemlje, leži na Evropskoj uniji, а koju је ova ulogu preuzela, bar što setičе Bosne i Hercegovine donacijama, odnosno tehnikom i drugom vrstom

pomoći.

9. 1. Model ubrzanog trošenja prirodnih resursa

Strategijom treba оsigurati о pstanak na vlasti r igidne аkademske, politikei intelektualne elite. Građanski demokratski о blik društva podrazumjeva оdvo-

jenu zakonodavnu, izvršnu, administrativno-upravnu, sudsku smjenjivu vlast, sа više tržišta i inst itucijama i institutima tržišne privrede. Baza tržišne privrede јeste dominacija privatnog vlasništva i preduzetničke еkonomije sа setom

vladinih i nevladinih tržišnih institucija i о peracionaliziranim preduzetnimmenadžmentom.


28/93



Da bi se to postiglo, za očekivati je da se izvrše sledeće promjene,duboke reforme, reinžinjering u srpskom društvu, tj. Republici Srpskoj sa ciljemnjenog repozicioniranja u odnosu na okruženja:

Novi društveno-politički model treba da omogući transparentnu privatizaciju, sa osmišljavanjem normativno-institucionalnih rešenjakoja će istovremeno omogućiti kreiranje poduzetničke ekonomije imiljea koji će privući strani kapital, ljude i nove ideje novimenadžment i marketing .

Nove političke paradigme, tj. zakonodavna, izvršna, sudska imonetarna vlast, koja će funkcionisati kao formalna, odgovorna ismenjiva, nastojati će kreirati model koji će omogućiti uključ ivatiRepublike Srpske u savremene tokove rasta i razvoja u koji će

strateški partneri biti spremni i sposobni da ulože sopstveni novac iideje.

Kreiranje normativnog rješenja prema potrebama i zahtjevima štoranijeg priključenja Evropskoj uniji sa tehničke pomoći međunarodnezajednice.

Kreiranje novog informaciono-komunikacionog modela.

Nove ekonomske paradigme bazirane na inovativnom preduzetništvu imarketingu, koji jedini donosi dobit, dok sve ostalo predstavlja trošak,

sa razigravanjem tržišnih institicija i institucija preduzetničkeekonomije, sa posebnim naglaskom na akcionarstvo, hipotekarne

poslove.

Država deregulacijom osigurava svim učesnicima jednake uslove priv-ređivanja, da bi se istovremeno ukinula korupcija. Preduzetničke milje koje će

privući strane poduzetnike, ideje, kapital, menadžment, marketing, i tako dalje,ako bi se došlo do nove investicione klime, što predpostavlja:

Kreiranje pravne države,

Kreiranje nezavisnog sudstva.

Povlačenje političkih partija iz područ ja upravljanja ekomomijom, tj.njihovih kadrova sa izvršnih menadžmentskih funkcija, upravnih i nad-zornih odbora državnih i javnih preduzeća, što podrazumjeva zabranuučešća političkih stranaka bavljenjem ekonomskim aktivnostima;

Uvođenje sistema poreza na dodatu vrijednost.

Kreiranje nove poduzetničke ideologije iz nove poduzetničke sredine,

sa osnovnim ciljem da se privuče strani kapital, preduzetnici, nove preduzetničke ideje, tehnologije, iskustvo.


29/93



Saniranje ekoloških zagađivača kako bi Republika Srpska postala prirodna oaza mira i proizvođač ekološki čiste hrane pronalaženjem usvijetu strateških partnera.

Razvoj novih uslužnih djelatnosti, baziran na prirodnim i klimatsk imresursima Republike Srpske kao evropske oaze mira, izvora zdravlja imjesta odmora i rekreacije i novih izvora tržišta.

Evidentno je da se proces promjena, tranzicije i sveobuhvatnih reformi, na bosanskohercegovačkim prostorima, Republici Srpskoj, uz znatnu finansijsku podršku i obimnu tehničku pomoć, nalazi u početnoj fazi.

9. 2. Analiza snage i slabosti u internom okruženju

Najpr ije treba da se krene od samoga sebe, i da sagledaju realne snage sakojima sada Republika Srpska raspolaže i koja su to slabosti koje sprečavaju dakreira političku, tehnološku, socijalnu i ekonomsku viziju i misiju, kao i daodabere način.

Analiza vlastitih snaga i s labosti treba da se odnosi na istraživanje svihrelativih faktora koji sačinjavaju globalni društveni sistem, tako da obuhvataistraživanja političkog sistema i aktivnosti političkih partija u vlasti i opoziciji,funkcionisanja zakonodavne, izvršne,sudske i monetarne vlasti.

Uslovi za dostizanje prednosti u odnosu na konkurenciju prema kriterijumima:

atraktivnosti sredine koja treba da privuče unosni kapital, tehnologiju,menadžment i preduzetnike sa međunarodnim iskustvom;

diferencija izvoznih proizvoda kojim treba da se pozicioniranacionalna država u bližem i daljem okruženju.

Glavne slabosti:

ograničenost državnog suveriniteta, s obzirom da se jedan dio prenosi iu nadležnosti zajedničkih zakonodavnih, izvršnih, sudskih i monetarnihvlasti na nivou B i H;

nemogućnost zaštite i odbrane teritorija u slučaju izbijanja novog ratasa okruženjem, s obzirom da je bombardovanjem od strane NATO-auništena komunikacijska infrastruktura, odnosno, da se posedujezastarelo naoružanje koje se nalazi pod kontrolom međunarodnih

snaga.


30/93



nemogućnost kreiranja sopstvenog tehnološkog, socijalnog i ekonom-skog rasta i razvoja s obzirom na nedostatak finansijskog kapitala,savremene tehnologije, velične ekonomskog prostora i tržišta, odnosnoodsustvo preduzetnika sa novim idejama.

nemogućnost prekrivanja državnog budžeta iz sopstvenih izvora prihoda, s obzirom na nizak nivo društvenog proizvoda i visoku javnu potrošnju, čiji udio u društvenom priozvodu prelazi 50%.

nemogućnost pokrivanja uvoznih potreba izvoznim mogućnostima,koja sada iznosi 30 % , s obzirom na izrazito lošu ekonomskustrukturu i razmensku organizaciju

visoka stopa nezaposlenosti (37% jedna od najviših u Evropi),veliki broj penzionera i drugih rashoda na izdržavanje izbjeglih i prognanih,te odsustvo radno intenzivno uslužnih dijelatnosti koje bi apsorbovale

prirodni natalitet i radno sposobni potencijal stanovništva.

kriminalizovana država, čije porijeklo vodi iz institucija države, sobzirom na visoku stopu sive ekonomije i iz toga pojavne oblikekršenje zakona, uključujući nemogućnosti da se ubere zakonomutvr đeni porez, uključujući opstrukciju izvršne i sudske vlasti da

pokrene postupke prema licima koji su tokom rata poslovali suprotnozakonima.

nemogućnost pristupa međunarodnom tržištu roba, kapitala, tehno-logije i znanja, s obzirom na još uvijek visok nivo različitih oblikarizika, kao i nizak nivo unutrašnje tržišnosti (monopoli).

negativna medijska korporacija, u bližem i daljem okruženju s obziromna nedostatak validnog programa odnosa sa javnošću države, crkve i

preduzetnika.

Glavne snage

povoljan geografski položaj, s obzirom na blizinu tržišta sa visokomkupovnom moći, te mogućnosti da se prema kriterijumu troškovatransporta i transakcije troškova privuku investitori iz Dalekog Istoka(Japan, Koreja, Singapur...).

jeft ina radna snaga, s obzirom na još uvijek niske troškove života uodnosu na konkurencijsko okruženje

raspoloživost prirodnim resursima, posebno hidropotencijala, zemljištei klimatskim uslovima, drvenom masom.

Garancija međunarodne zajednice za političke razlike


31/93



Utvrdjivanje glavnih snaga i glavnih slabosti

Uspješnost vrednovanja sopstvenih mogućnost na bazi prirodnih i radomstvorenih resursa u odnosu na konkretne šanse u okruženju, treba da se izvrši na

bazi prošlih rezultata, sagledavanjem trendova razvoja, a koji će ukazati slabe i jake strane države kao ekonomskog prostora. Isto tako, potrebno je da se izvršiupoređenje pojedinih dijelova strateških razvojnih pravaca i nosećih pro izvoda,tj. mogućnosti za njihovo poslovanje, efikasnost i efektivnost, odnosno njihovenedostatke i prednosti u odnosu na bliže i dalje okruženje.

U budućnosti će opstati one nacije i one nacionalne države koje ima puno jakih strana i vrlo malo nedostataka u smislu pr ivlačenja stranog kapitala injegovog komponovanja u sopstvene prednosti.

9. 3. Resursi za razvoj preduzetništva Empirijska istraživanje potvr đuju da će se razvijati one države i narodi, tj,

njihove ekonomije, koje osiguravaju uslove u okruživanje u kojim će doći dorazigravanja preduzetničke mase, novih inicijativa i novih ideja.

Raspoloživost resursima na preduzetničkom nivou ogleda se u pogledu:

ljudskih resursa u vidu znanja i iskustva, posebno međunarodnog isku-stva, starost, spremnost za promene i sposobnost uključ ivanja u nove

poslove, i tako dalje.

finansijskih resursa u obliku likvidnost i, mogućnosti prikupljanja novca,oblika rizika, aktiva, pasiva, i tako dalje.

Fizičkih resursa, determinisanog kvaliteta zemljišta, klimatskim uslovi-ma, raspoloživim izvorima sirovina, energija, vode, puteva, komunikacijeuopšte, građevinskim objektima, mašinama, alatima i tako dalje.

Prolazeći od činjenice da su srpske zemlje posebno, Republika Srpskasuočeni još od 80–tih godina sa tehnološkim zastojem, suboptimalnosti kapa-citeta u baznim privrednim granama i nepovoljnim odnosom bazno-energetskih ifinalnih grana industrije, a da je od 90-tih godina uopšte isključena iz svijetskog

procesa tehnološkog i tržišnog razvoja, tako da je u c ijelini ostala bez programarazvoja, proizvodnje i tržišta, postavlja se objektivno pitanje koju strategiju

budućeg razvoja na osnovu raspoloživih prirodnih i radom stvorenih resursaodabrati, a da bi srpski narod na ovim prostorima opstao i da bi sačuvao oblikdržavnosti primjeren okružnju. Ratnim razaranjima još je više devastiranasocijalna, politička i ekonomska osnova, što dalje ukazuje na svu ozbiljnost kod

pristupa koncipiranju društveno-ekonomskog razvoja i izbora odgovarajuć ihstrategija kojim će se ostvariti.


32/93



10. Mogućnosti za razvoj turizma u B i H

Bosna i Hercegovina predstavlja veoma zanimljivu turističku destinaciju,što je rezultat geografskog položaja, izuzetnih prirodnih ljepota, kulturno-

historijskih vrijednosti i pogodnih klimatskih uslova. Na područ ju Bosne iHercegovine vijekovima su se ukrštale različite kulture, religije i tradicije, štodaje dodatnu vrijednost kreiranju specifičnog turističkog proizvoda i obogaćuje

ponudu. Zahvaljujući svemu ovome, Bosna i Hercegovina posjeduje brojne prirodne i ljudskim radom i aktivnošću stvorene mogućnosti za razvoj različitihvrsta turizma, među njima posebno:

- planinski: Olimpijske planine Bjelašnica, Jahorina, Igman i Trebević, Vlašić kod Travnika su veliki resursi u funkciji razvoja zimskog turizma i sportskerekreacije.

- banjski: banje na Ilidži kod Sarajeva, u Fojnici, Kiseljaku, Tesliću, Tuzli,Olovu, Srebrenici, Višegradu, Tesliću predstavljaju bogatstvo termalnih izvoraradioaktivne i mineralne vode koji su još u ranom historijskom periodu bile

predmet eksploatacije u svhu liječenja.

- pomorski: Neum sa 270 sunčanih dana u godini je bosanskohercegovački izlazna Jadransko more koji svojom okolinom (Mostar, Stonski zaljev, Hutovo blato)

pruža jedinstvene šanse za odmor i rekreaciju.

- religijski: Međugorje je nakon pojavljivanja Djevice Marije postalo moderan

centar vjerskog turizma sa izgrađenim kapacitetima, infrastrukturom i ostalimsadržajima; Prusac, Jajce, te monogobrojni vjerski i kulturni spomenici četirireligije (islam, katolicizam, pravoslavlje) koji na ovim prostorima vijekovimaegzistiraju u savršenom skladu

- lovni i ribolovni: očuvanost prirode, bogatstvo rijeka, jezera, razne vrstedivljači predstavljaju izuzetnu turističku atrakciju

- kongresni turizam: Sarajevo, Zenica, Tuzla, Bihać, Banja Luka, Mostar.Mnoga bosanskohercegovačka vrijedna prirodna bogatstva su ostala sačuvana.To su kanjoni Rakitnice i Krušnice, rezervati ptica Hutovo blato i Bardača,

prašuma Perućica, jezera kao što su Blidinje, Prokoško, Šatorsko i Boračko,vodopadi Kravice, Skakavac, Kozica, rijeka Una sa svojim slapovima, gornji tok

Neretve, izvor Bune.U periodu do 1992. godine su izgrađeni značajni turistički kapaciteti,

infrastruktura i transportna mreža predstavljajući solidnu osnovu za dalji razvojove djelatnosti. Stručni kadrovi su potvrdili svoju vrijednost i stekli novaiskustva u organizaciji XIV Zimskih olimpijskih igara 1984. godine, kao imnogih drugih međunarodnih sportskih, kulturnih i privrednih manifestacija.U periodu od 1992. -1995. godine došlo je do velikog razaranja i uništavanja

turističkih kapaciteta. Međutim, danas je veliki broj vrijednih objekata turističke ponude opet u funkciji.


33/93



Aktivnostima formiranih turističkih zajednica, udruženja turizma pri privrednim komorama, mnogobrojnim kvalitetnim turističkim agencijama,većinom privatiziranim preduzećima iz ove oblasti, te podrškom nadležnihvladinih institucija turizam Bosne i Hercegovine može postati jedna od glavnih

privrednih djelatnosti koja će istovremeno promovirati državu u jednom potpunonovom svjetlu.

Klimatski uslovi u BiH

Bosna i Hercegovina se nalazi na prelazu gdje se susreću klimatski uticajiMediterana i Alpa stvarajući širok spektar klimatskih tipova na relativno malom

područ ju. Prostim jezikom rečeno, jug zemlje uživa u toplom, sunčanom isuvom vremenu sa veoma blagim zimama, dok kontinetalni dio ima klimu sličnuzemljama centralne Evrope sa toplim ljetima, prijatnim proljećima i jesenima ihladnim zimama.

Visoke planine, kojih je mnogo u Bosni, stvaraju klimu koja je specifičnasamo za njih i neki od jedinstvenih ekosistema u Evropi se upravo mogu naći naovim mjestima, gdje se susreću mediteranska i kontinentalna klima. Na

planinama iznad 1700m nadmorske visine zime su veoma hladne, a snijeg sezadržava i više od šest mjeseci u godini. Tipičan predstavnik ovakvih klimatskihuslova je planina Bjelašnica (2067m).

Tačka sa najvećom visinom u BiH je vrh planine Maglić koji se nalazi na2386 m, najniža tačka je primorski grad Neum na 0m.

Potencijal postoji. Prirodni resursi, kulturno i istorijsko nasleđe, povoljniklimatski uslovi, zavidna geografska pozicija koridora koji povezuje centralnuEvropu sa Jadranom, interesantna mešavina različitih kultura koja daje posebanšarm arhitekturi, gastronomiji. BiH ima potencijala za gotovo svaki oblikturističke ponude koji se može zamisliti, planinski turizam, kulturni turizam,sportski turizam, primorski turizam, eko turizam, religiozni turizam, banjskiturizam, avanturistički turizam. Preciznije, BiH ima veoma atrakt ivne olimpijske

planine Bjelašnicu, Jahorinu, Igman, nacionalni park Sutjesku sa najstarijomnetaknutom šumom u Evropi, nacionalni park Kozaru, Međugorje, gde mnogiveruju da se ukazuje Gospa, 24km primorske površine, kulturne manifestacijeod opšteg značaja, poput Sarajevskog filmskog festivala, brojne rijeke sa rafting

ponudama, Unu, Neretvu, Drinu... Kad se svemu tome, i svim nenavedenim potencijalima, još doda, prema prognozama WTO-a, rastući trend potražnje zaegzotičnim, još neotkrivenim, gotovo anonimnim lokacijama, što BiH ide u

prilog, dobije se pr ilično optimistična slika. Ukratko, BiH ima resurse koji bi,ukoliko se dobro iskoriste i marketinški strateški pozicioniraju, mogli veoma

pozitivno uticati na nacionalnu ekonomiju.


34/93



Domaće turističke agencije uglavnom se ne odlučuju za tzv. receptivniturizam, čak suprotno, rade na odvođenju turista iz BiH. Aktuelne turističke

ponude su hrvatsko primorje i destinac ije poput Tunisa, Jordana i Egipta. Kodnas je nivo smeštaja neodgovarajući za traženi iznos novca. Mi imamo relativnodobre ili dobre smeštajne kapacitete koji su mnogo skuplji od onoga što gosti

mogu da nađu u inostranstvu. Tu imamo problem upoređivanja vrijednosti zanovac koji se plati. Gosti postaju sve probirljiviji.

Priroda je na prostoru RS formirala takav mozaik tako da cjelokupnateritorija čini jedinstven i kompleksan turistički motiv. Prirodne ljepote i

bogatstvo, istorijsko i kulturno blago, položaj na raskrsnici puteva, planine irijeke, banje, lovišta, sve je to uz tradicionalnu gotoljubivost, kulinarskevještine, decenijama privlač ilo hiljade turista.

Postojeći uslovi kao što su geografski položaj, klima, sačuvana ekološkaravnoteža, bogatstvo flore i faune stvaraju mogućnost za razvoj raznih oblikaturizma.

10.1. Planinski turizam

Planinski turizam karakteriše postojanje nekoliko vrlo vrijednih planinskihlokaliteta sa žičarama i drugom turističkom infrastrukturom. Posebno je

potrebno izdvojiti:

1)

Olimpijsku planinu Jahorinu na kojoj su se još 1984. godine održale 14.Zimske olimpijske igre i koja raspolaže sa hotelskim kompleksima (Bistrica,Košuta, Rajska dolina, Kristal, Vila Zlatna žita) sa velikim smještajnimkapacitetima. Na raspolaganju stoji preko 20 km dobro urađenih staza zaalpsko skijanje, povezanih sa savremenim žičarama i ski liftovima kapaciteta7.500 skijaša na sat.

- Hotel Bistrica, smješten na nadmorskoj visini 1620 metara, raspolažesa kapacitetom od 390 ležaja.

-

Hotel Košuta, smješten na nadmorskoj visini od 1530 m, kapaciteta170 ležaja.

-

Hotel Rajska dolina svojom arhitekturom prilagođen je lokalnomambijentu, što ga čini posebno interesantnim i privlačnim. Kapacitethotela 200 ležaja.

-

Hotel Termag & koliba za goste nudi bogat sadržaj, spremni daudovolje raznim ukusima.

-

Vila Zlatna žita izrađena je u planinskom stilu u najsunčanijem dijeluRajske doline. Kapacitet 21 ležaj.

-

Hotel Kristal, projektovan je u planinskom stilu, ne narušava prirodni

ambijent olimpijske ljepotice. Raspolaže sa 60 ležaja.-

Pansion Poljice


35/93



2)

Vazdušna banja Kneževo nalazi se na nadmorskoj visini od 860 metara.Sportsko rekreacioni i turistički centar Omar raspolaže sa kapacietom od 166ležaja. Atraktivni tereni za lov, zimski i zdravstveni turizam.

3)

Na putu Banja Luka-Teslić na nadmorskoj visini od 810 metara nalazi sesportsko rekreacioni centar Fagus Hajdučka voda. Atraktivni tereni za lov,

pripremu sportista, odmor i rekreaciju. Kapacitet 85 ležaja.

4)

Planinski centar Borike u neposrednoj blizini Rogatice raspolaže sa zimskimsadržajima. Mjesto za odmor, rekreaciju, poslovne sastanke, seminare,

pripreme sportskih ekipa i dr.

10.2. Banjsko-rekreativni turizam

1) Banja Vrućica Teslić, najveći i najmodernije opremljen banjsko turističkikompleks u RS, sa smještajnim kapacitetom od 1000 ležaja u 4 hotela:Kardijal, Posavina, Hercegovina i Srbija.

Na raspolaganju vam stoje:

-

dijagnostika i liječenje oboljenja srca, krvotoka, zglobova, probavnihorgana, nervnog sistema, malokrvnosti, šećerne bolesti i dr.

-

sport, rekreacija i aktivni odmor-

organizacija kongresa2)

Banja Dvorovi, kapacitet 100 ležaja. Sa termalnom vodom temparatutom 75C uspješno uz nadzor vrhunskih stručnjaka liječi sve oblike reumatskihoboljenja i djelotvorna je u posttraumatskoj rehabilitaciji, dijabetesu,gastritisu, ginekološke bolesti.

3)

Banja Guber, Srebrenica- centar za liječenje anemije. Zahvaljujući svojojspecifičnoj mineralnoj vodi Banja Guber se specijalizovala za liječenjeanemije, pomanjkanja apetita, opšte slabosti, oboljenja kože i sl.

4)

Rehabilitacioni centar Vilina vlas, Višegrad. Kapacitet 160 ležaja Termalnevode Višegradske banje imaju radioaktivne karakteristike. Osnovna ljekovitasvojstva potiču od njene radioaktivnosti koji je terapijski optimalan. Izuzetnodobro liječi reumu, išijas i neurološke bolesti.

5)

Banja Mlječanica Kozarska Dubica. Mineralna voda banje s uspjehom sekoristi u liječenju: reumatskih oboljenja, neuroloških oboljenja, ginekološkihoboljenja, gastrointestinalnih oboljenja, posttraumatskih stanja.

6)

Banja Laktaši. Uspješno liječi bolesti srca, krvotoka, psihoneuroza,arterioznih tromboza, smanjuje krvni pritisak.Kapacitet hotela San je 200

ležaja.


36/93



7)

Banja Kulaši Prnjavor. Kapacitet 112 ležaja. Stoljetna tradicija Banje zasnivase na izvorima izrazito ljekovite termomineralne vode koja je bakteriološki

potpuno sterilna i visokoalkalna.8)

Banja Slatina kod Banja Luke je banjsko mjesto sa tradicijom od preko 120

godinai termomineralnom vodom temparature 43 stepena.9)

Banja Šeher Banja Luka odlikuje se izuzetno ljekovitim svojstvima kodliječenja reumatskih bolesti.

10. 3. Eko turizam, turizam na brzim i mirnim vodama, lovni i ribolovni turizam

Kao rijetko gdje u Evropi priroda je prema vodotoku u RS bila izuzetno

darežljiva. Svojom čistoćom, bistrinom i atraktivnim predjelima i netaknutom prirodom rijeke i jezera predstavljaju pravi raj za sportske i rekreativneribolovce. Rijeke Una, Sana, Vrbas, Bosna, Sava, Drina, Neretva i druge manjerijeke i jezera Bardača, Bočac, Balkana, Bilećko, Drenova i Klinja izuzetno su

bogati ribom.

Rijeke i jezera bogate ribom , prirodna i vještačka jezera od kojih se posebno izdvajaju BARDAČA i BALKANA kao ekološki rar iteti, te rijekeDrina i Tara poznate po splavarenju, realna su šansa za razvoj turizma na

mirnim i brzim vodama.

Bardača kod Srpca je okružena rijekama Savom i Vrbasom, sa 11 prirodnih jezera. U ovom ambijentu razvijen je biljni i životinjski svijet. Na Bardači segnijezdi 180 vrsta ptica, a još toliko se privremeno naseljavaBalkana, Mrkonjić Grad nudi kupanje u jezeru, šetnje, planinarenje, lov, ribolov,skijanje, sankanje.

Ekološki zdrav prostor o kome se lovci zdušno brinu, naseljava autohtonadivljač ovog podneblja visoke trofejne vrijednosti što uz dugu i bogatu tradicijulovnog turizma pruža užitak istinskom lovcu.

Nacionalni park Kozara proglašena je šumom od istorijskog značaja još1959. godine i zovu je zelena krajiška ljepotica zbog gustih četinarskih ilistopadnih šuma, proplanaka i livada, bistrih izvora, voćnjaka.Nadmorska visina806 m.

Nacionalni park Sutjeska okružen je planinsk im masivima Pivske planine,Zelengore, Maglića, Volujak i Bioča. Prašuma Perućica jedinstvena je po ljepoti

i najveća sačuvana u Evropi.


37/93



10.4. Vjerski turizam

U osnovnim smjernicama razvoja turizma RS zacrtano je čvrsto

opredjelenje razvoja vjerskog turizma. Zaštita i očuvanje duhovne baštine prioritetna je obaveza svih nas.U Republici Srpskoj postoji veliki broj crkavaimanastira koji datiraju još iz srednjeg vijeka.Najpoznatiji su Gomionica,Moštanica, Tvrdoš, Dobrun i dr.Manastiri su zastupljeni u pet epahija i to:Banjalučka eparhija, Bihaćko-petrovačka eparhija, Zvorničko-tuzlanskaeparhija,dabrobosanska eparhija Zahumsko-hercegovačka i primorska eparhija.

10.5. Seoski turizam

Seoski turizam trebao bi da doprinose očuvanju seoske sredine i kulturne

baštine. Seoska naselja u planinsk im predjelima, tradicionalna gostoljubivostruralnog stanovništva, folklor i bogata gastro ponuda daju turistima ambijentopuštenosti.

10.6. Tranzitni turizam

Republika Srpska kao tranzitna stanica sa povoljnim prirodnim iantropgenim bogastvima ima sve predispozicije za ovu vrstu turizma. Sa svojimhotelsko ugostiteljskim kapacitetima i sadržajima može zadovoljiti i

najizbirljivije goste.10.7. Kongresni turizam

Svi planinsk i i banjsko rekreativni centri imaju kapacitete i sadržaje za ovajvid turizma. Svi veći gradovi u RS imaju hotelske kapacitete za organizaciju ivršenje ovog vida turizma.

Ukoliko aktiviramo postojeće prirodne i antropogene resurse i oblikujemospecifičnu i kompleksnu i atraktivnu ponudu Republika Srpska će se uvrstiti na

značajno mjesto na turističkoj mapi svijeta. Brža revitalizacija postojećih iizgradnja novih kapaciteta i pratećih sadržaja bi se ostvarila kroz koncesionaulaganja domaćih i stranih investitora, što bi stvorilo povoljnu opštu klimu i

povećalo konkurentsku sposobnost na inostranom tržištu.


38/93


39/93



c) Skijaško područ je ŠAVNICI

Šavnici predstavljaju zanimljivo skijaško područ je, koje je lako dostupno izSarajeva. Sa minimalnim zahvatima je moguća sanacija i poboljšanje postojeće

staze. Položaj padine je veoma dobar i zaštićen od vjetra, i ujedno idealan terenza slalom i veleslalom. U blizini staze se nalaze vrela sa izvrsnim kapacitetima,koji stoje na raspolaganju za uređaje za zasnježivanje.

d) Ljetne aktivnosti

Visoravan oko Bjelašnice nudi i u ljetnom periodu izvanredne aktivnosti.Od oporavka do sporta, pješačkog i alpskog planinaranje može ova regija da

ponudi gostu. Zanimljiva flora i fauna, prelijepa brda za planinaranje pružajušansu da ovo područ je tokom čitave godine dobije brojne goste.

Upravo tokom zadnjih godina je u turzmu tendencija da se gostima nudišto više novih aktivnosti i prije svega različite mogućnosti za razonodu.

Bjelašnica i Igman su idealni za slijedeće sportske aktivnosti:

- Paragliding-

Mountainbike (vožnja planinskim biciklom)-

Inline skating

-

Boćanje-

Golf i mini golf-

Skateboard

Također treba istaći da ove planine nude idealne uslove za pripreme kakovrhunskih tako i amaterskih sportista.

Bjelašnica i Igman mogu ponuditi uz dodatna instaliranja i mogućnost tzv.ljetnog skijanja na travi.

11. 1. Turistički resursi netaknute prirode

a) Šumske površine

Veliki dio Bjelašnice, Igmana i nj

Documents

Vera Desic - Turizam i Seoski Turizam