Vorlesung Werkstoffe

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    1/32

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    2/32

    "

    Wärmeleitfähigkeit (#bersicht)

    $eiträge zur Wärmeleitfähigkeit%

    Phononen (&ch'ingungen !es ristallgitters)  schlechteWärmeleitfähigleit

    Elektronen (mit !er elektrischen eitfähigkeit verbun!en)  gute

    Wärmeleitfähigkeit

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    3/32

    *

    &pezifische Wärme(Wärmekapazität)

    Einstein un! eb+e o!ell - .uantenmechanische$eschreibung !erTransportphänomene

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    4/32

    /

    efinition !er ph+sikalischen0r2en

    QW  E    +=∆ 3 4n!erung !er Energie eines thermo!+namischen&+stems (W  ist !ie 5rbeit, Q !ie Wärme)

    Es 'ir! angenommen, !assW  6 7

    ∆E  6 8

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    5/32

    9

    Wärmekapazität

     p

    T V 

    TV C C 

     pV U  H T 

     H C 

     E C 

     pV 

     p p

    V V 

    ∂∂

    −=

    ∂∂=

    −′=′

    +=   

      ∂∂=′

       

      ∂∂

    =′

    1

    1

    ;

    2

    κ 

    α 

    κ 

    α 

    3 Wärmekapazität beim konstanten Volumen

    3 Wärmekapazität beim konstanten ruck (H  ist !ie Enthalpie)

    α 3 Volumenaus!ehnungskoeffizient

    T 3 (absolute) Temperatur 

    V 3 Volumen !es aterials

    κ  3 ompressibilität

    Energie (Wärme), !ie zum 5ufheizen !es Werkstoffs um 1 (1:;)not'en!ig ist

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    6/32

    <

    &pezifische Wärme

    T mcQ E 

     E 

    mc

    mC c

    V V 

    ∆==∆

       

      ∂∂

    =

    ′=

    1

     M cC  V V    ⋅=3 pro asseneinheit% 3 pro ol%

    Temperaturabhängig

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    7/32

    =

    Temperaturabhängigkeit !erspezifischen Wärme

    E>perimentelle Ergebnisse%

    1? &pezifische Wärme !erWerkstoffe mit einem 5tom in!er Elementarzelle liegt bei

    !er @aumtemperatur bei "9 AmolB1 B1?

    "? $ei nie!rigen Temperaturennimmt !ie spezifische Wärmeab? ;v ≈ T in etallen, ;v ≈ T* in Csolatoren?

    *? Cn magnetischen Werkstoffensteigt !ie spezifische Wärme,'enn sich !er Werkstoffmagnetisch or!net?

    ;V 6 "9 A molB1 B1 6 9?D cal molB1 B1

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    8/32

    &pezifische Wärme beiPhasenFbergängen

    &pezifischeWärmekapazität vonG"PH/, !as bei 1"7

    einen PhasenFbergangerster Hr!nung besitzt?

    er Werkstoff bentigtzusätzliche Energie

    (Wärme) fFr !iePhasenum'an!lung

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    9/32

    D

    &trukturFbergang in G"PH/%

    paraelektrisch  ferroelektrisch

    o

    a

    b

    c

    3

    3 P

    3 H

    3 G

    o

    a

    b

    c

    Paraelektrisch

    @0% C B/"! (tetragonal)

    a 6 =?///I, c 6

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    10/32

    17

    agnetischer PhasenFbergang in;ePt&n

    * < D 1" 19 1 "1/?

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    11/32

    11

    C!eales 0as

    nRT T k nN T  Nk  pV   Ba B   ===La 6

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    12/32

    1"

    lassische Theorie !erWärmekapazität (i!eales 0as)

    T k  N  E 

    T k  E 

     E  E 

     E  E  E 

    T k  E 

     Bamol 

     B

    kin pot 

    kin pot 

     Bkin

    3

    3

    23

    ==

    =

    +=

    =

    Emol 3 EnergieKol

     Rk  N T 

     E C   Ba

    V V    33   == 

      

      ∂∂

    =

    ;V 6 "9 A molB1 B1 6 9?D cal molB1 B1

    0ute #bereinstimmung mit!em E>periment bei hohenTemperaturen

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    13/32

    1*

    8uantentheorie

    1D7*% Einstein postulierte !as 8uantenverhalten !er 0ittersch'ingungenanalog zum 8uantenverhalten !er Elektronen?

    ie 8uanten !er 0ittersch'ingungen 'er!en als Phononen bezeichnet?

    λ 

    = p 3 !er Cmpuls (!e $roglie)

    ongitu!inale &ch'ingungen Transversale &ch'ingungen

    ω n E n =

    3 !ie Energie

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    14/32

    1/

    ispersionsz'eige

     5nalogie zum Energiebän!er($än!erschema) bei !en PhotonenHptische Phononen

     5kustischePhononen

    Hptische Phononen 3 hhere Energie(Jre.uenz)

     5kustische Phononen 3 nie!rigereEnergie (Jre.uenz)

       J  r  e  .  u  e  n  z

    Wellenvektor 

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    15/32

    19

    B       e    

    i       s     p    

    i       e    l       e    

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    16/32

    1<

     5kustischer un! optischerispersionsz'eig fFr eine lineare

     5tomkette

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    17/32

    1=

    Energie eines (.uantenmechanischen)Hszillators

    ( )

    +  

     

     

     

        −=

    −      

    =

    =

    1exp

    1

    1exp

    1

    T k 

     E  E  E  F 

    T k 

     N 

    n E 

     B

     F 

     B

     phonons

    n

    ω 

    ω 

    3 Energie.uanten

    3 $oseBEinstein

    Verteilung

    3 JermiBJunktion(Verteilung) fFrElektronen

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    18/32

    1

    Wärmekapazität - as Einstein o!ell

    ω 

    ω 

    ω 

    ω 

    T k n

    nT k  E 

    T k 

    n

    n E 

     B K 

     K  B K 

     B

    QM 

    n

    =

    ==−   

     

     

     =

    =

    3

    1exp

    1E 6 7?71 eV

    P

    8

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    19/32

    1D

    Wärmekapazität - as Einstein o!ell

    2

    2

    1exp

    exp

    3

    1exp

    3

    1exp

    −   

     

     

     

       

      

     

       

      

     =

    =   

      ∂∂=

    −   

      

     =

    −    

      =

    T k 

    T k 

    T k k  N 

    T  E C 

    T k 

     N  E 

    T k 

     E 

     B

     B

     B Ba

    V V 

     B

    a

     B

    osc

    ω 

    ω 

    ω 

    ω 

    ω 

    ω 

    ω 

    lassische 5nnäherung

    ;V 6 *@

    ( )   T k  x

    !

    ! xk  N C 

     B x

     x

     BaV 

    ω =

    −⋅=   ;

    1

    32

    2

     x Ba

     x BaV 

     BaV 

    !k  N ! xk  N C  xT 

     Rk  N C  xT 

    −− ⋅∝⋅=⇒∞→⇒→

    ==⇒→⇒>>

    330

    3300

    2

    E>tremfälle%

    ;V ≈ e>p(BωKk$T)

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    20/32

    "7

    Vergleich !er theoretischen Ergebnissemit E>periment

    E>perimentelle Ergebnisse%

    1? &pezifische Wärme !er Werkstoffemit einem 5tom in !erElementarzelle liegt bei !er@aumtemperatur bei "9 A molB1 B1?

    "? $ei nie!rigen Temperaturen nimmt!ie spezifische Wärme ab? ;v ≈ T inetallen, ;v ≈ T* in Csolatoren?

    Theorie (EinsteinBo!ell)%

    1? &pezifische Wärme liegt bei hohenTemperaturen bei "9 A molB1 B1?

    "? $ei nie!rigen Temperaturen nimmt!ie spezifische Wärme alse>p(BωKk$T) ab?

    Cm EinsteinBo!ell 'er!en nur Phononenmit einer bestimmten Jre.uenzberFcksichtigt?

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    21/32

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    22/32

    ""

    Wärmekapazität - !as eb+e o!ell

    ( )

    ( )[ ]

    ( )

    ( )[ ]∫ 

    ∫ 

    ∫ 

    −⋅  

     

      

     =

    =⇒

    =

    −⋅=

    ==⇒=

    −  

     

      

     

        

      

    ⋅=

     " BaV 

     "

    a

     sa

     s

     "

     B

     s

     B " B

     B

     B

     B

     B s

     "

     "

     "

    dx x

     x xT k  N C 

     N 

    v

     N V 

    v

    dx x

     x xT k 

    v

    V C 

    k dxT k d 

    T k  x

    T k 

    T k 

    T k v

    V C 

    θ 

    θ 

    ω 

    θ 

    ω π 

    π 

    ω 

    π 

    ω θ ω ω 

    ω 

    ω 

    ω ω 

    π 

    02

    43

    332

    323

    02

    4

    3

    34

    32

    02

    4

    2

    2

    32

    1exp

    exp9

    9

    2

    3

    3

    23

    3

    1exp

    exp

    2

    3

    ;

    1exp

    exp

    2

    3

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    23/32

    "*

    eb+eBTemperaturen

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    24/32

    "/

    Wärmekapazität bei hohen un! nie!rigenTemperaturen (nach !em eb+eBo!ell)

    ( )

    [ ]

    ( )

    [ ]

    ( )( )[ ]

    3

    02

    43

    3

    31

    3

    4

    41

    3

    31

    0

    3

    0

    2

    02

    4

    02

    43

    1exp

    exp9:0

    39

    11

    1

    11

    19:00

    T dx x

     x xT k  N C T T 

     RT 

    T k  N C 

    T T 

    dx xdx xdx

     x

     x x

    dx x

     x xT k  N C T T 

     " BaV  "

     "

     " BaV 

     " "

    T T T 

     " BaV  "

     " " "

     "

    ∝−

    ⋅    

      =∞→⇒→

    =   

      ⋅  

     

      

     ≈

     

     

     

     

     + 

     

     

     

     =+=

    −−

    +

    −−

    +⋅  

     

      

     =→⇒>>

    ∫ 

    ∫ ∫ ∫ 

    ∫ 

    θ θ 

    θ 

    θ 

    θ θ 

    θ θ 

    θ θ θ 

    θ 

    ;v ≈ T*% $essere #bereinstimmung mit E>periment bei tiefen Temperaturen

    QQQ JFr Csolatoren QQQ

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    25/32

    "9

    0esamte Wärmekapazität

    Phononen (eb+e o!ell)

    T R Θ

    Elektronen

    3T C V    β =  T T 

     E 

    k  N C 

     F 

     BaV    γ  

    π ==

    22

    2

    2

    3

    T T 

    T T C C C 

    tot V 

     phV 

    !l V 

    tot V 

    β γ  

    β γ  

    +=

    +=+=

    γ  3 Elektronenbeitrag

    β 3 Phononenbeitrag

    ;VKT

    T"

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    26/32

    "<

    E>perimentelle etho!en

    fFr Sntersuchung von Temperatursch'ingungen

    Röntgenbeugung

     4n!erung !er Jorm !erElektronen!ichte (TemperaturB

    sch'ingungen !er Elektronen)

    Einfluss auf !ie Cntensitäten !er$eugungslinien

    Neutronenbeugung

    Wechsel'irkung !ernie!erenergetischen (langsamen)

    Leutronen mit Phononen

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    27/32

    "=

    WärmeleitungWärmeleitfähigkeit%

    ( )T  K t 

     # t 

    T  K  # 

    graddiv

    div

    grad

    =∂

    −=∂∂

    −=

      

     

     

     

    =∂

    ∂∂∂

    −=∂∂

    ∂∂−=

     x

     K  xt 

     x

     # 

     x

    T  K  # 

    Temperaturän!erung - ähnlich 'ie !ie onzentrationsän!erung bei iffusionsprozessen

    T 6 konst? T 6 konst? A 6 7 A 6 7

    Partielle Differentialgleichung:

    Lösung bei bestimmten Anfang-

    und Randbedingungen

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    28/32

    "

    Wärmeleitfähigkeit

     Bv

    Q

     Bv

    Q

     Bv

     Bv

     B

    k vn

     K  x

    T  K  # 

     xT k vn E  E  # 

     x

    T T k 

    vn E 

     x

    T T k 

    vn

     x

    T k  z  E 

    ⋅=∂∂

    −=

    ∂∂⋅−=−=

       

      

    ∂∂

    +⋅=

       

      

    ∂∂

    −⋅=

    =   

     

     

     

      

     

     

     

    −+⋅=

    2;

    2

    6

    6

    21

    023

    2

    023

    02

    3

    1

    n 3 5nzahl !er Elektronen

    l 3 freier Weg z'ischen z'ei ollisionen(ElektronB0ittersch'ingung)

    v 3 0esch'in!igkeit !er Elektronen

    vC  K vk n

     K 

    k ndT 

    dE C 

    T k n E 

    !l V 

     Bv

     BvV 

    !l V 

     Bv

    31

    23

    23

    2

    =⇒

    =

    ⋅=   

      =

    ⋅=

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    29/32

    "D

    Wärmeleitfähigkeitetalle

    ielektrika

    Temperatur,

       W   ä  r  m  e   l  e   i   t   f   ä   h   i  g   k  e   i   t ,

       W   K  c  m   K   

    Wiedemann-Fran !eset:Werkstoffe mit guter elektrischer eitfähigkeitbesitzen auch eine gute Temperaturleitfähigkeit

     s K 

     # 

    !

    k  $

     K   B2

    8

    2

    22

    10443,23

    Ω×===   −

    π 

    σ 

    aterial NWKcmK&iH" 7,1* - 7,97 (bei "=* bz'? 7)La;l 7,7= - 7,"= (bei "=* bz'? 7) 5l"H* "77 bei *7;u 97 bei "70a /9 bei 1,

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    30/32

    *7

    Wärmeaus!ehnung 5tomare $in!ungskräfte

    ( )   432  %x &xcx xU W    −−==

    ( )

    ( )

    ( )

    ( ) ( )   2325

    54

    4

    32

    2

    −∞

    ∞−

    −∞

    ∞−

    ∞−

    −∞

    ∞−

    ∞−

    ∞−

    =++≅

    =≅

    =

    ∫ ∫ ∫ ∫ 

    ∫ ∫ 

    β π 

    β β 

    β 

    π 

    β β 

    β β 

    β 

    β 

    c

     & dx %x &x x!dx x!

    c

    dx!dx!

    dx!

    dx x!

     x

    cx xU 

    cx xU 

     xU 

     xU 

    T k 

    c

     &  x

     x

    dx! %xdx x!

     B

    cxcx

    2

    5

    4

    3

    0

    0;022

    =

    =

    =⋅= ∫ ∫ ∞

    ∞−

    −∞

    ∞−

    −   β β  β 

    Garmonische &ch'ingungen%

     5nharmonische &ch'ingungen% Wärmeaus!ehnung

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    31/32

    *1

    Wärmeaus!ehnung

     4n!erung !es mittleren 5tomabstan!esmit !er Temperatur%   T k c &  x

    dT da  B2

    43=∝

    Temperaturabhängigkeit !es 0itterparameters%  2

    02

    4

    3T T d T k 

    c

     & a

     B   ∝′′∝ ∫ 

    Temperatur N

       0   i   t   t  e  r  p  a  r  a  m  e   t  e  r   N    I   P  5rgon (kfz)

          i  c   h   t  e   N  g   K  c  m      P

    0itterparameter 'ächst ungefähr.ua!ratisch mit !er Temperatur 

    $ei T 6 7 ist !ieWärmeaus!ehnung gleich Lull

  • 8/18/2019 Vorlesung Werkstoffe

    32/32

    *"

    Wärmeaus!ehnung in 0!Li5l