W3: Składnia, Semantyka

Inżynieria Języka

Nina Suszczańska, Politechnika Śląska, 2006

20.05.2006 2 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Plan

W1: LingwistykaW2: Gramatyki W3: Składnia, Semantyka W4: Statystyka, Zastosowania

20.05.2006 3 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ciąg przekształceń NLP

Tekst w języku naturalnym

Reprezentacja formalna

(poziom odpowiedni)

Rozpoznawanie (mowy, gestów itp.)

Synteza (mowy, gestów itp.)

Analiza tekstu

Reakcja (wykonanie operacji,

sformułowanie odpowiedzi, tłumaczenie itp.)

Analiza morfologiczna

Analiza składniowa

Analiza semantyczna

Analiza pragmatyczna

Analiza (poziom odpowiedni

wymogom)

20.05.2006 4 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Wybrane aspekty informatyczne

Modele formalneModele dedukcyjne Algorytmy genetyczneAlgorytmy miękkich obliczeńAlgorytmy statystyczneZłożone struktury danych i algorytmy ich

przetwarzaniaBazy danych i bazy wiedzyOntologie

20.05.2006 5 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki formalne a metody

statystyczneklasyczne opisy teoretyczne poszczególnych poziomów

języka, przekształcanie na zapis formalny ( np. rozbiór syntaktyczny zgodny z jakąś teorią, formuła logiczna) – zalety: metody pewne, ścisłe, – wada: pokrywają niewielki podzbiór wypowiedzi w języku naturalnym

metody statystyczne – wnioskowanie o zależnościach występujących w języku naturalnym na podstawie dużych zbiorów danych– metody przybliżone, ale praktycznie użyteczne

metody statystyczne wspomagane metodami teoretycznymimetody formalne wspomagane metodami statystycznymi

20.05.2006 6 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Formalny opis języka

Alfabet - dowolny zbiór symboli (V).Słowo - skończony (także pusty-) ciąg symboli należących

do alfabetuSłownik – zbiór wszystkich słów nad alfabetem V, (V*).

Język L to dowolny podzbiór zbioru słów V* nad alfabetem V

Język to zbiór słów generowanych przez gramatykęGramatyka <V,T,S,P >

– V- alfabet, – T- podzbiór V, symbole terminalne, – S - element V-T,– P - zbiór produkcji, reguły przepisywania

20.05.2006 7 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki formalne c.d.

Wykorzystanie do opisu różnych poziomów JN– Fonologiczny

• Jak buduje się morfy z fonem

– Morfologiczny• Jaka jest struktura wyrazów (w jaki sposób morfy składają się na

leksemy)

– Syntaktyczny• Jaka jest struktura zdania (jak wyrazy składają się na zdanie)

– Semantyczny • Jak znaczenia słów składają się na znaczenie zdania

• Jak struktura semantyczna zdania określa treść

20.05.2006 8 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki formalne c.d.

Uogólniając: gramatyka jest algorytmem „określającym” język

Trzy podejścia do modelowania Podejście zwykle używane: jak skonstruować

zdanie zawierające pewną treść– Model generuje nie zdania z zadanym sensem,

a wszystkie możliwe „prawidłowe” zdania, pojęcie sensu tu nie istnieje, ale:

– Pozwala zrozumieć, jak sens przekształca się w tekst (tym samym tekst – w sens)

20.05.2006 9 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Składnia (syntaktyka) (1)

Analiza składniowa: określenie struktury zdania i jego części składowych

Teoretyczne zasady składni języka – dla każdego języka z osobna– Topologia zdania

– Problemy klasyfikacji wyrazów• W gramatyce tradycyjnej

• W lingwistyce komputerowej

– Funkcje gramatyczne• Tradycyjne

• Nietradycyjne

20.05.2006 10 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Składnia (syntaktyka) (2)

Wiedza o sposobie łączenia słów we frazy, a fraz w zdania

Potrzeba informacji składniowych:– analiza i korekta gramatyczna– analiza pytań do baz danych– wyszukiwanie informacji– generowanie wypowiedzi w języku naturalnym– tłumaczenie

Opisy formalne języka polskiego: – S. Szpakowicz, Formalny opis składniowy zdań polskich, Wyd.

UW, 1986– M. Świdziński, Formalna gramatyka języka polskiego, Wyd.

UW, 1992

20.05.2006 11 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Zdanie (wypowiedzenie)

Ponad 200 różnych definicji zdania– Uproszczona: „Najmniejszy odcinek tekstu będący samodzielnym

komunikatem”– Psychologiczne: w rodzaju „skończona myśl”– Logiczne: „sąd logiczny”– Formalne: np. „Tekst zaczynający się dużą literą i kończący kropką lub

innym określonym znakiem przestankowym”– …– „grzecznościowa”, żartobliwa definicja Klemensiewicza: „Tekst, po

którym można przerwać rozmówcy bez obawy niegrzeczności” Istota komunikatu językowego: predykacja

– Komunikat służy do przekazywania informacji– Trzonem informacji jest

• Osobowa forma czasownika w zdaniu• Inny składnik w równoważniku zdania

20.05.2006 12 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki składni, kryterium

Kryterium główne: adekwatność i algorytmizacja podejścia, co jest ważne dla implementacji

W jakim celu jest opracowywana analiza (jaka faza analizy tekstu jest następna, np. semantyka, transfer itp.)

Jak formalizm radzi sobie z opisem gramatycznych zjawisk– Dopełnienia dalsze i bliższe– Szyk zdania– Anafory– Elipsy itp.

Ścisła zależność między strukturami składniowymi i strukturami morfologicznymi– Szczególnie ważne – dla języków fleksyjnych

20.05.2006 13 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki składni (1)

Niech x – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V, i niech π jest zbiorem wszystkich symboli x. Binarna relacja na π, dla której graf <π, > jest drzewem, będziemy nazywać relacją zależności składniowej dla x. Samo drzewo <π, > nazywa się drzewem zależności dla x.

Niech π – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V. Zbiór C odcinków łańcucha π nazywa się systemem składników bezpośrednich (drzewem struktury frazowej), jeżeli:– Do C należy odcinek składający się ze wszystkich elementów π, w tym

do C należą wszystkie pojedyncze elementy π– Dowolne dwa odcinki C lub nie mają wspólnych elementów, lub jeden

z nich zawiera inny

Zalety i wady Realnie używane gramatyki – uzupełnione, rozszerzone Uogólnienie – System Grup Składniowych, gramatyka SGGP

(Syntactical Grammar Groups for Polish)

20.05.2006 14 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki składni (2)

Gramatyki logiczne – Początek- gramatyki metamorficzne– Reguły przepisywania, w których symbole terminalne i

nieterminalne mogą zawierać parametry– Parametrami mogą być złożone wyrażenia (np. termy jakiegoś

języka formalnego)– Parametry mogą zawierać zmienne

Typy gramatyk logicznych– DCG (Definite Clause Grammars), problemy:

• Swobodny szyk wyrazów – problem • Nieciągłość konstrukcji

– FROG (FRee Order Grammar) – gramatyki szyku swobodnego – nowe wyzwanie

20.05.2006 15 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki składni (3)

Gramatyki unifikacyjne (UG): zapis własności języka naturalnego w gramatykach unifikacyjnych

Przykład formalizmu – HPSG– Jeżeli jest uogólnionym ciągiem symboli terminalnych i

nieterminalnych gramatyki, a B0 -> B1 B2 ... Bk jest regułą, to zastosowanie reguły do polega na:

– Dopasowaniu symbolu po lewej stronie reguły do jednego z elementów mającego tę samą kategorię

• równość kategorii• spójność opisów atrybutów

– Zastąpienie wybranego elementu prawą stroną reguły• unifikacja opisów atrybutów

Literatura: – Shieber, S. M. An Introduction to Unification-Based Approaches to

Grammar, CSLI Stanford, 1986– Pollard, C., I. Sag, Head-Driven Phrase Structure Grammar, The

University of Chicago Press, 1994.

20.05.2006 16 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki składni (4)

Gramatyki unifikacyjne mają większą moc niż gramatyki bezkontekstowe– Gramatyki unifikacyjne są typu 0 - to znaczy moc ich równoważna jest

mocy maszyny Turinga (generują języki rekurencyjnie przeliczalne) – Oznacza to, że nie istnieje procedura, która dla dowolnej gramatyki

unifikacyjnej G i ciągu w określi, czy ciąg ten należy do języka generowanego przez G

Formalizmy unifikacyjne– FUG Functional Unification Grammar– LFG Lexical-Functional Grammar– GPSG Generalized Phrase Structure Grammar– CUG Categorial Unification Grammar – HPSG Head-driven Phrase Structure Grammar – ...

20.05.2006 17 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy

Frazy (phrases) to ciągi słów/frazproste / zdaniowe (zdania, składające się z fraz,

także są frazami)podział w zależności od typu elementu głównego

(podkreślony):– rzeczownikowe : ciekawa książka o malarstwie– przymiotnikowe: zupełnie nowa– przysłówkowe: bardzo dobrze– przyimkowe: w piątym rzędzie– czasownikowe: złapać zająca– liczebnikowe: drugi raz

20.05.2006 18 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy rzeczownikowe, NP

domnajstarszy dom w okolicydom, którego dach pomalowany był na

niebieskonajwiększa ulewa od czasu, kiedy jego dziadek,

zmuszony przez rodzinę żony, przeprowadził się do tego miasteczka

kobieta, dziecko i piesani wznoszenie błagalnych okrzyków ani bicie

głową w mur

20.05.2006 19 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy przyimkowe, PP

w domuz szybkim napastnikiem należącym do

drużyny przeciwnejdo punktu, z którego już nie mógł się

wycofać do smutku i żalu lub do czarnej rozpaczyw góry lub nad morze

20.05.2006 20 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy liczebnikowe, NumP

trzynaściedwadzieścia tysięcy czterysta trzy i pół

godzinypierwsi dwaj chłopcyalbo pięciu albo tylko dwóchliczebniki porządkowe (pierwszy, trzysta

trzeci ) są zwykle traktowane jako przymiotniki

20.05.2006 21 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy przymiotnikowe, AdjP

białynajbardziej zmęczony z całej drużynywiększy i bielszy niż przed rokiemzarówno pewny i głęboko przeświadczony o swej racji

i w istocie najbardziej zacięty z nas wszystkich, jak też zaciekle walczący o swoje prawa

20.05.2006 22 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy przysłówkowe, AdvP

szybkoszybciej niż ktokolwiek mógł przypuszczać wczoraj lub jeszcze dawniejzarówno niewygodnie, jak też z całą pewnością

ładniej, a także bardziej elegancko

20.05.2006 23 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Frazy czasownikowe, VP

kupił obrazwierzę, że o tym nie zapomniszwczoraj bez żadnego namawiania przewiózł fotel

samochodem z mieszkania ciotki do pracowni za 200 zł

kupił używany samochód, naprawił go i sprzedał za dwukrotnie wyższą cenę

20.05.2006 24 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Grupy składniowe

Co najmniej trzy, a może nawet cztery rozumienia pojęcia grupy składniowej– Abstrakcyjny człon składniowy, część struktury zdania

– Niepredykatywne połączenie składników, ogranicza to pojęcie do konstrukcji co najmniej dwuelementowych

• Zarówno podrzędne, jak i współrzędne (brat kolegi, kolega i brat)

• Tylko podrzędne (piłka czerwona, piłka Jana, piłka do siatkówki)

– Zdanie jest szczególnym przypadkiem grupy (brak przeciwstawienia grupy – zdaniu)

Gramatyka SGGP – kolejne rozumienie, uogólnienie– Dopuszcza się konstrukcje jednoelementowe

– Podział na poziomy abstrakcji

– Rozumienie zgodne z poziomami abstrakcji

20.05.2006 25 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Podstawowe problemy składniowe

Uzgodnienia (~równość cech)Podmiot – orzeczenie: (rodzaj, liczba, osoba)

– Piotr idzie *idą

ale:

– Piotr i Maria idą. Idzie / idą Piotr i Maria.

– Pięciu chłopców przyszło. Dwaj chłopcy przyszli.

Rzeczownik – przymiotnik: (przypadek, rodzaj, liczba)– białym krukiem (*kruka)

itd.

20.05.2006 26 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Problemy składniowe, cd.

Negacja– Jan chciał kupić książkę.

– Jan nie chciał kupić książki / *książkę.

– Jan nikogo nie oszukał.

– *Jan nikogo oszukał.

Koordynacja (struktury współrzędne)– frazy tego samego typu: koń i osioł; mały i zadziorny

– frazy różnego typu: ufnie i bez strachu

Frazy „niepełne”: – złapał i ze złością odrzucił piłkę

20.05.2006 27 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Kolejne problemy

Szyk (ew. „przesunięcia”)– Do niego Jan szedł po raz drugi.– I looked up his grade. I looked his grade up.

Zależności odległe– Kogo chciałabyś, aby Piotr zaprosił?– To ten, którego musiałbyś poprosić o zgodę

Nieciągłość fraz– Smutny czekał go koniec.

Elipsy (brak wymaganych słów bądź fraz) – dialogi: Kogo widzisz? - Piotra [widzę].– koordynacja różnego typu składników czy elipsa? – Pittsburgh prowadzi 4:0 ale Detroit [prowadzi] tylko 3:1. – pro-drop (pominięcie zaimkowego podmiotu) (to dość proste do

analizy)– [Ja] zdałam egzamin.

20.05.2006 28 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Komputerowa analiza języka

(1)Składnia, semantyka, pragmatyka

– W wielu badaniach – ograniczenie zainteresowania do przypadku analizy składniowej w rozumieniu wąskim

• Reguły tworzenia wyrażeń bardziej złożonych z prostszych

• Brak odwoływania się do znaczenia konstrukcji

• Pomijanie powiązania analizy formalno-składniowej z innymi poziomami analizy: semantyką i pragmatyką

– W niewielu badaniach celem jest rozumienie tekstu

Wymagania: model rozumienia tekstu ma być weryfikowalny empirycznie

20.05.2006 29 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Komputerowa analiza języka

(2)Stosunek pomiędzy poziomami

– Formalno-składniowym– Semantycznym– Pragmatycznym

Składnia formalna jest podporządkowana semantyceZałożenia kompozycyjności

– Znaczenia komponentów wyznacza sposób rozumienia zbudowanej z nich całości

– Zadaniem analizy formalno-składniowej jest dostarczanie odpowiedniej segmentacji

– Owo „wyznaczanie” powinno być obliczalne i praktycznie realizowalne komputerowo

20.05.2006 30 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Komputerowa analiza języka

(3)Poprawność formalno-składniowa

– Nie oznacza poprawności znaczeniowej (algorytm wyznaczający znaczenie nie musi skończyć się sukcesem)

– Odwołuje się do pewnej jawnej normyPoprawność semantyczna

– Zdanie poprawne składniowo, ale nie zawsze – Algorytm wyznaczający znaczenie pracuje w

rzeczywistości (aktualnej lub potencjalnej, np. modelu w sensie matematycznym)

– Algorytm wyznaczający znaczenie kończy się sukcesem– Reguły semantyczne (semantyczno-składniowe)

20.05.2006 31 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Komputerowa analiza języka

(4)Poprawność pragmatyczna

– Sytuacja (akcja mowy)– Związek bodziec – reakcja– Związek między zdaniami (wypowiedziami) a

spodziewanymi skutkami wypowiedzeń– Zasięg szerszy niż poprawność składniowa lub

semantyczna– Odnosi się do wszystkich wypowiedzeń, nie tylko

do zdań

20.05.2006 32 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (1)

ustalenie co jest znaczeniem konkretnego wyrażenia w języku naturalnym– nazwy obiektów, relacji między nimi, ...

– sieci semantyczne wskazujące na hierarchię i pokrewieństwo terminów

ustalenie sposobu reprezentowania znaczeniaokreślenie niezbędnego zakresu wiedzy

pragmatycznejokreślenie zasad wnioskowania

20.05.2006 33 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (2)

Reprezentacja znaczenia – W jaki sposób można reprezentować semantykę języka

naturalnego, czyli jakie mechanizmy formalne można w tym celu wykorzystać (zdefiniować)?

– W praktyce może to być „cokolwiek”, co odpowiada praktycznym potrzebom programu dokonującego interpretacji semantycznej

– Kiedy potrzebna jest semantyka: • odpowiedzi na pytania

• ustalenie, czy dane zdanie jest prawdziwe

• wnioskowanie

• itd.

20.05.2006 34 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (3)

Niejednoznaczności– Struktura składniowa (i znaczenie)

• Pacjent opuścił salę operacyjną w dobrym stanie

– „nawiasowanie” negacji• Nie zrobisz tego? Nie (nie zrobię albo właśnie, że

zrobię)

– kwantyfikacja• Każdy chce mieć piękny samochód. (każdy inny)• Każdy chce wygrać szczęśliwy los. (ten jedyny)

– wiązane zaimków• Jan kazał Piotrowi wyczyścić swoje buty.

20.05.2006 35 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (4)

Rachunek predykatów I rzędu– „Naturalną” metodą reprezentowania semantyki jest rachunek

predykatów I rzędu– Nie jest to idealny sposób zapisu, nie pozwala na wyrażenie

wszystkich znaczeń, ale ma wiele właściwych cech:• pozwala zapisać czy jakiś fakt jest prawdziwy czy fałszywy• pozwala zapisywać pytania (użycie zmiennych)• są metody wnioskowania

– Wybór rachunku pred. I rzędu nie jest całkowicie arbitralny czy sterowany konkretnymi aplikacjami. Można zauważyć pewne analogie między językiem naturalnym a językiem rachunku predykatów.

– Cechy rachunku pred. I rzędu: wprowadzenie zmiennych, użycie kwantyfikatorów, częściowo kompozycyjna semantyka

20.05.2006 36 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (5)

Predykatywno-argumentowy model zdania– Nawet dość pobieżna analiza wykazuje, że struktura

predykatywno-argumentowa dobrze oddaje znaczenie wielu elementów języka naturalnego.

– W szczególności niektóre typy słów w łatwy sposób można przetłumaczyć na predykaty, podczas gdy inne pełnią funkcje ich argumentów:

– słowa kojarzone z predykatami: • czasowniki (frazy czasownikowe), przyimki, przymiotniki,

niektóre czasowniki

– słowa kojarzone z argumentami:• rzeczowniki (frazy rzeczownikowe)

20.05.2006 37 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Semantyka (6)

Tematyczno-rematyczny model zdania– Funkcjonalna perspektywa wypowiedzi

inaczej: Aktualne rozczłonkowanie wypowiedzi – Temat: punkt wyjścia jako informacja znana – Remat: cel wypowiedzi, wprowadzenie nowej

informacji

20.05.2006 38 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Przykład zapisu znaczenia

Przykład: Jan dał Marii książkę. Tłumaczenie „bezpośrednie”:

Dać(Jan, Maria, książka) „Lepsze” (dokładniejsze) tłumaczenie (należy stosować ten

sposób) :czasownik decyduje o nazwie predykatu, liczbie i roli jego argumentów,

‘dać’ oznacza więc:

w,x,y,z Giving(x) Giver(w, x) Givee(y, x) Given(z, x)x,y Giving(x) Giver(Jan, x) Givee(Maria, x) Given(y, x)

Isa(y, książka) Różnica między zapisem rzeczowników ‘Jan’ i ‘książka’ to

różnica interpretacji rzeczowników własnych i pospolitych

20.05.2006 39 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Analiza semantyczna (1)

Analiza semantyczna to proces przekształcenia wyrażenia lingwistycznego w zapis jego znaczenia

Są miliony sposobów dokonania takiego przekształcenia, od rozwiązań całkowicie ad hoc, opracowanych na potrzeby konkretnych aplikacji do wyrafinowanych metod teoretycznych o często wątpliwym znaczeniu praktycznym

Większość metod analizy semantycznej opiera się na wynikach analizy syntaktycznej (albo jest dokonywana równolegle z nią)

20.05.2006 40 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Analiza semantyczna (2)

Funkcyjne rozszerzenia reguł gramatyki. Dwie strategie budowy interpretacji

semantycznej: – Tak jak w przypadku unifikacji - rozszerzenie

algorytmu parsowania (np. Earley’a) tak, by dla całkowicie rozpoznanych składników (kropka na końcu reguły) tworzyła się interpretacja semantyczna,

– Przypisanie interpretacji po zbudowaniu całego drzewa rozbioru

20.05.2006 41 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KADRT - Discourse Representation Theory

metoda reprezentacji znaczenia wypowiedzi polegająca na konstruowaniu specjalnej struktury, nazwanej DRS (Discourse Representation Structure); Kamp i Reyle (1991);

Struktura ta składa się z dwóch części: – zbioru obiektów (discourse referents), zwanych uniwersum, – zbioru warunków opisujących zależności między obiektami.

Przykładowo, zdanie Jones owns Ulysses (Jones posiada Ulissesa) można przedstawić w postaci następującej struktury DRS:

x yJones (x)

Ulysses(y)[x owns y]

20.05.2006 42 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KARelacja między DRT a logiką I rzędu

Można dokonać tłumaczenia DRS na formuły logiki

Warunki prawdziwości określone dla DRT są podobne jak dla logiki I rzędu

DRT – dodaje strukturę wewnętrzną – wykorzystuje tę strukturę do określania powiązań

anafor

inne rozwiązanie: Montague Grammar

20.05.2006 43 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Role i Reference Grammar

Gramatyki przypadków Fillmora (1968)– Czynność – Subiekt– Obiekt– Adresat– Miejsce– Czas itd.

Role i Reference Grammar (RRG) – Van Valin (1993) – Źródło – gramatyki przypadków Role składniowe – nie są

uniwersalne– Ukierunkowana na dyskurs– Role semantyczne – uniwersalne– Szczególna uwaga – operatorom predykatu: aspekt, modalność itp.

20.05.2006 44 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki kognitywne (1)

Lingwistyka kognitywna - paradygmat językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata

20.05.2006 45 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki kognitywne (2)

Niektórzy przedstawiciele dziedzinyW Polsce:

– Tomasz Krzeszowski– Aleksander Szwedek– Elżbieta Tabakowska, – Jolanta Antas, – Henryk Kardela, – Roman Kalisz

Na świecie – Ronald Langacker– George Lakoff– Mark Johnson– Paul Kay– Mark Turner– Georges Kleiber– John R. Taylor

20.05.2006 46 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Gramatyki kognitywne (3)

Literatura– George Lakoff i Mark Johnson Metafory w naszym życiu– Georges Kleiber Semantyka prototypu– John R. Taylora Kategoryzacja w języku– Ronald Langacker Wykłady z gramatyki kognitywnej– George Lakoff Women, Fire and Dangerous Things– Mark Johnson The Body in the Mind– Ronald Langacker Foundations of Cognitive Grammar– Podręcznik: "Kognitywne podstawy języka

i językoznawstwa" red. Elżbieta Tabakowska, Universitas, Kraków 2001

20.05.2006 47 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ontologia

Pojęcie modelu ontologii można zdefiniować jako uporządkowaną trójkę

O = <X, R, F>,gdzie X jest skończony niepusty zbiór konceptów (pojęć,

terminów) dziedziny problemu, którą reprezentuje ontologia O

R jest skończony zbiór relacji między konceptami (pojęciami, terminami)

F jest skończony zbiór funkcji (operacji) zdefiniowanych na X i/lub R

20.05.2006 48 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ontologia c.d.

Gramatyka opisów poszczególnych bytówNazwy i znaczenia nazw obowiązujących w ramach

danej dziedziny (np. co oznaczają słowa „drukarka", „sprzęt", itd.)

Ograniczenia związanych z opisywanymi bytamiMetadane związanych z bytamiDopuszczalne operacji na bytach

W tym zakresie zapis ontologii jest pewną meta-bazą danych, w które ustala się zarówno strukturę samej bazy danych, jak i pewne dodatkowe informacje (meta-atrybuty) będące podstawą przetwarzania bazy danych

20.05.2006 49 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ontologia c.d.

Powiązanie systemów ontologicznych

— metaontologia

— ontologia dziedziny

ontologia zadań

Wyniki analizy tekstu

20.05.2006 50 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ontologia c.d.

Opracowanie ontologii:

Wybór bazy danych

Wybór relacji

Opracowanie sieci pojęć

Opracowanie maszyny wyszukiwania

20.05.2006 51 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA Ontologia c.d.

Przykładowa lista relacji: part of, kind of, contained in, member of, see also

20.05.2006 52 z 52

INŻ

YN

IER

IA J

ĘZ

YK

AIN

ŻY

NIE

RIA

JĘ

ZY

KA