Wydawca: Gmina Ksawerów

Nakład: 1000 egz.

Projekt: Adtwinzz | quite fine design | www.adtwinzz.com

Druk: Drukarnia WIST | www.wist.lodz.pl

ISBN 978-83-936031-0-7

Dramatyczne walki żołnierzy polskich z Niemcami w Ksawerowie związane były

z obroną Pabianic. Zanim doszło do starć 15 pułku piechoty „Wilków” z hitlerowcami,

w Widzewie rozegrała się bitwa w powietrzu.

Już w sierpniu 1939 r. zorganizowano lotnisko polowe w majątku widzewskim

należącym do rodziny Kindlerów. Było to rżysko po owsie, zamaskowane stertami

zboża, niezbyt duże, ale wystarczające dla samolotów myśliwskich P-7 i P-11.

Przebiegający w pobliżu pola wzlotów rów melioracyjny, porośnięty krzewami dzikiej

róży i tarniny, służył personelowi jako rów przeciwodłamkowy.

31 sierpnia 1939 r. wylądowały tutaj dwie eskadry myśliwskie z Lwowa (161 i 162).

Przy lądowaniu w Widzewie ppor. Kazimierz Rębalski rozbił samolot P-11, który

jeszcze w nocy odesłano do naprawy do Państwowych Zakładów Lotniczych na

Okęciu. Personel naziemny po przybyciu do Widzewa posypał bruzdy i wyrównał

pole wzlotów. Codziennie na lotnisku odbywały się starty samolotów, które brały

udział w walkach powietrznych z Niemcami.

WALKI W KSAWEROWIEdramatyczny w sień 1939 r.rze

Lotnisko w majątku W , r. - zdjęcie lotniczeidzew 1938

3

Czarnym dniem dla polskich pilotów był 4 września 1939 r. Po południu nad

lotniskiem Widzew ukazał się pojedynczy niemiecki samolot „Dornier” (Do-17).

Natychmiast wystartowało dwóch pilotów: por. Tadeusz Jeziorowski oficer taktyczno-

operacyjny z 161 eskadry myśliwskiej, i ppor. Zdzisław Zadroziński (162 eskadra).

Po ich starcie na niebie pojawiło się 9 niemieckich samolotów Me-109. Doszło do

krótkiej walki, w wyniku której zginął 31-letni T. Jeziorowski. Pilot Z. Zadroziński

z trudem wylądował obok widzewskiego lotniska. Wkrótce Messerschmitty

zaatakowały samoloty stojące na polu, które zaczęły się palić od serii pocisków.

Zapaliły się także sterty zboża maskujące lotnisko. Personel próbował ratować palące

się maszyny. Po wyczerpaniu amunicji niemieckie myśliwce odleciały, pozostawiając

spustoszone lotnisko, wraki spalonych samolotów i ludzkie trupy. Kilku mechaników

zostało rannych. Pięć samolotów bojowych zostało kompletnie

zniszczonych (w tym cztery P-7), a trzy uszkodzone pociskami

i pożarem.

Samolot Lublin R-XIII na lotnisku w Widzewie, 1935 r. (?)

4

Zestrzelony przez wrogie myśliwce porucznik Tadeusz Jeziorowski

7 września 1939 r. rozpoczął się bój o Pabianice. Miasto zaatakowała elitarna

jednostka pancerno-motorowa Leibstandarte SS Adolf Hitler. W obronie Pabianic brał

udział 15 pułk piechoty „Wilków”, 28 pułk artylerii lekkiej i 72 pułk piechoty,

wchodzące w skład 28 Dywizji Piechoty.

Walki obronne toczyły się w okolicach Chechła i Ksawerowa. Około godz.8.00-9.00

9 bateria haubic 28 pal ze stanowisk w Ksawerowie otworzyła ogień do namierzonych

celów. 15 pp znacznie wykrwawiony całodniowymi atakami niemieckimi musiał

się wycofać z Pabianic. Wieczorem ok. godz. 20.00 na rozkaz mjr J. Ratajczaka zaczął

opuszczać stanowiska bojowe. Główne siły pułku zebrały się w okolicy kościoła NMP

przy ul. Zamkowej w Pabianicach. Dowódcy pododdziałów zorganizowali kolumnę

marszową. Aby zapewnić bezpieczne przejście głównym siłom, podzielono kolumnę

marszową na dwie części. I batalion kpt. M. Mordwiłki wzmocniony baterią 28 pal

i kompanią ppanc. por. Adama Mariana Stępnia miał utworzyć kolumnę

ubezpieczającą od zachodu. Kolumna główna w składzie: dowództwo pułku, II i III

batalion, oddziały specjalne, artyleria, tabory odchodziła po trasie Pabianice-Ruda

Pabianicka-płd Łódź. Zdobyczny czołg niemiecki prowadzili: kpr Mazurkiewicz i sierż.

Władysław Walczak. Kolumna druga boczna, w składzie batalionu z baterią 28 pal

i kompanią ppanc. szła po osi Pabianice-Dąbrowa-Łaskowice.

Samolot P-7a spalony przez Messerschmitty w dniu 4 września 1939 r. na lotnisku Widzew k. Łodzi

5

Wycofujący się żołnierze polscy zostali nagle w nocy zaatakowani przez

niemieckich dywersantów i żołnierzy w Ksawerowie na trasie Łódź - Pabianice przy

przystanku tramwajowym „Teklin”. Oto meldunek członka pabianickich Szarych

Szeregów por. Zenona Grottela (psed. Ćwiek”):

"

.

W pamiętną środę 6.9.1939 r. na terenie gminy Ksawerów tajne organizacje

niemieckie zorganizowały dywersję. Polak Łukaszewski zaobserwował jak Alwin

i Artur Rozenbergowie przenosili z ukrycia ciężki karabin maszynowy kierując się

z nim w stronę szosy.

Miało to miejsce w czwartek 7.9.1939 w nocy, kiedy na maszerującą kolumnę

wojskową na autostradzie Łódź-Pabianice posypały się serie strzałów z cekaemu,

czyniąc masakrę wśród żołnierzy polskich, a także osób cywilnych. Strzały padały z

domu murowanego, piętrowego, stojącego przy tejże autostradzie tuż obok przystanku

tramwajowego „Teklin”.

W celu większej swobody działania w tejże dywersji wymusili opuszczenie domu

przez jego mieszkańców, zajmując cały dom do swej dyspozycji. W oknach tego domu

umieszczono dwa ckmy - jeden w oknie na parterze, na krośnie tkackim,

mieszkajacego tam tkacza, a drugi na piętrze, lufami skierowanymi na drogę,

prostopadle do autostrady"

R śnia 1939 r. po nocnej bitwie w Ksawerowie koło Pabianic. Porucznik Stanisław . Ma oanek 8 wrze Piechowicz j r SadowskiKarol

6

Niemcy otworzyli ogień z ckm i moździerzy, oświetlając sobie przedpole racami

świetlnymi. Niespodziewany ostrzał zaskoczył Polaków, wprowadzając ogromne

zamieszanie w zwartej kolumnie pułku. W pierwszej chwili największe straty poniosła

5 kompania por. S. Piechowicza, który został ranny. Żołnierze pozostałych kompanii

padali na ziemię, kryjąc się w pobliskich rowach i zaroślach. Powstały chaos starali się

opanować oficerowie, podrywając swych żołnierzy do ataków na gniazda ckm

przeciwnika.

Żołnierz p y iej śniu 1939 r.iechot polsk we wrze

7

Niemcy w Ksawerowie 13 września 1939 r.

Żołnierze polscy w obozie jenieckim w Pabianicach

Pierwszą próbę na rozkaz mjr. J. Ratajczaka podjął dowódca III batalionu major

K. Sadowski. Uderzył on z prawej, wschodniej strony drogi z zadaniem obejścia z boku

zasadzki i jej zlikwidowania. Jednak skuteczny i silny ogień nieprzyjaciela załamał

polskie uderzenie. Zginął mjr K. Sadowski oraz wielu podoficerów i szeregowców.

W tej sytuacji dowódca pułku wysłał do natarcia II batalion mjr. W. Wieleżyńskiego

wzdłuż szosy. Na jego lewym skrzydle stanowiska zajęła 2 kompania ckm por.

Szczepana Ochap-Lipińskiego.

Major J. Ratajczak widząc, że uderzenie II batalionu nie rozwija się pomyślnie,

wprowadził do akcji zdobyczny czołg. Jego pojawienie się spowodowało wstrzymanie

ognia ze strony nieprzyjaciela. Polskiej załodze czołgu udało się wykorzystać chwilę

wahania Niemców i zniszczyć ich kilka stanowisk ckm.

8

Oto jak wyglądał przebieg walk według wspomnień ppor. Józefa Nasiełowskiego:

"Piorunujące zaskoczenie ogniowe, którego się każdy raczej z tyłu, niż z przodu

spodziewał, podziałało na żołnierzy, jak kij włożony w mrowisko. Jęk ludzi, trzask

łamiących się wozów, kwik rozszalałych koni, tysiące pocisków, syczących jak osy,

stworzyły w przeciągu minuty atmosferę prawdziowego piekła.

Pierwszym odruchem wszystkich było uciekać z piekła, cofnąć się do lasu,

oddalonego o kilometr od ziejących ogniem maszynek. Oddziały poczęły się mieszać,

wozy łamać i raz rozpoczęty odwrót trudno było zatrzymać. Trafiły w końcu do

przekonania żołnierzy nawoływania dowódców, że cofać się w tej sytuacji, to znaczy

narazić się na ogień ścigającego nas npla.

W ogólnym zamieszaniu usłyszałem donośny głos dowódcy pułku: „Czołg do

przodu”! W pierwszej chwili sam się zdziwiłem, skąd nagle dowódca dysponuje

czołgami? Dał się słyszeć warkot motoru i czołg niemiecki, zdobyty pod Pabianicami

i obsługiwany przez naszego szofera ruszył w kierunku ziejącym ogniem luf. Ten jeden

czołg, użyty w odpowiedniej chwili, dziwnie podziałał na psychikę zgnębionego

odwrotem i głodnego żołnierza. Każdy zapomniał o tym, co boli i żołnierze poczęli się

skupiać w tej ciężkiej chwili koło dowódców, powierzając im swe życie."

Żołnierze polscy w obozie jenieckim w Pabianicach

9

10

Polacy w Ksawerowie podjęli też próbę przeprowadzenia artylerii i taboru przez

zaporę ogniową. Jednak silny ogień, otworzony do galopujących zaprzęgów,

spowodował wybicie prawie wszystkich koni i zatarasowanie drogi. Znaczna część

strzelców i oficerów ominęła zasadzkę od wschodu dołączając później do pułku, inni

dotarli bezpośrednio do Warszawy. Nocna walka pod Ksawerowem okazała się

tragiczna dla 15 pp. Praktycznie z zasadzki udało się wyjść jedynie pojedynczym

żołnierzom, których zbierano przez resztę nocy 8 września w Rudzie Pabianickiej.

Rannych żołnierzy z 15 pp umieszczono w Domu Kultury Niemieckiej przy ulicy

Łódzkiej. Nie udzielono im natychmiastowej pomocy. Wielu z nich zmarło.

W tragiczną noc ciężko ranny został dowódca wspomnianej

9 baterii haubic 29 pal, porucznik Antoni Władysław Wądolny, tafiony z odległości

kilku metrów serią z pistoletu maszynowego. Po otrzymaniu pierwszej pomocy od

sanitariuszy niemieckich został przewieziony wraz z innymi rannymi żołnierzami

do szpitala w Sieradzu. Ranny został także dowódca 5. kompanii por. Stanisław

Piechowicz. Żołnierze, którzy polegli w walkach w Ksawerowie zostali pochowani na

cmentarzu w Pabianicach przy ul. Kilińskiego, gdzie spoczywają w 24 kwaterze. Na

miejscu walk w Ksawerowie pozostało wiele roztrzaskanych wozów oraz zabitych,

spuchniętych koni. Do prac porządkowych zatrudniono Żydów, którzy wykopali

duży dół i zakopali w nim konie.

w Ksawerowie

Kawaleria polska w czasie walk we wrześniu 1939 r.

11

Lista żołnierzy, którzy zginęli w Ksawerowie 8 IX 1939 r.

Strz. , ur. 30 I 1912 r. w Parysowie (pow. Garwolin), syn szewca

Stanisława i Heleny z domu Sęk; żonaty z Anną z domu Wasik; służył w 72 pp.

St. strz. , ur. 20 IX 1918 r., 15 pp

Strz. , ur. 17 IX 1914 r., 15 pp

Strz. , zam. Warszawa, 15 pp

Strz. , zam. Radom, 15 pp

Strz. , ur. 22 VI 1914 r., 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , zam. pow. Puławy, 72 pp

Strz. , ur. 4 III 1916 r., 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , zam. Warszawa, ul. Przebieg 1, 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , ur. 1916 r., 36 pp

Strz. , ur. 2 II 1919 r., 15 pp

Strz. , ur. 27 XI 1911 r., 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , ur. 1916 r., 15 pp

Ppor. rez. , ur. 14 IX 1913 r., 72 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , 15 pp

Mjr , ur. 18 X 1901 r. w Wyciążu (pow. Kraków), syn Stanisława i Heleny

z/d Pietraszkiewicz, dowódca 3 baonu 15 pp

Strz. , 15 pp

Strz. , 15 pp

St. strz. , 15 pp

Szer. , 15 pp

Strz. , 15 pp

Ppor. , ur. 6 VI 1915 r., dowódca 72 pp

Edward Anczarski

Stanisław Barański

Bolesław Baś

Mikołaj Błosiński

Franciszek Bukalski

Wacław Choduń

Andrzej Chomiak

Stanisław Czajka

Paweł Drewnowski

Władysław Duda

Kazimierz Dziuba

Teofil Frelek

Szaja Frydman

Jan Kakuła

Leon Kalota

Antoni Kęszczyk

Włodzimierz Kidkyj

Bolesław Korus

Stefan Mączka

Marcin Kazimierz Plenkiewicz

Paweł Prois

Edmund Ryll

Karol Sadowski

Marian Sajda

Wacław Saszyński

Stanisław Sobak

Dawid Szenker

Władysław Wachnicki

Henryk Feliks Woźniak

Strz. , 15 ppFranciszek Pomykała

Robert AdamekMuzeum Miasta Pabianic

12

Wykaz źródeł i literatury

Fotografie ze zbiorów:

Relacja byłych członków Szarych Szeregów w Pabianicach (w zbiorach rodziny

Lubońskich, Pabianice)

Urząd Stanu Cywilnego w Pabianicach, Akta zgonów USC Pabianice, 1947 nr 50;

Dopart Alicja, 1824-2004, Pabianice 2008;

Galus Wiesław, . ,

"Życie Pabianic"

Gnat-Wieteska Zbigniew, , Pruszków 1996;

, t. I-II.

Żołnierze września, Pruszków 1993;

Pasiński Andrzej, (praca magisterska, Instytut

Historii UŁ, Łódź 1999);

Pawlak Jerzy, , Warszawa 1982;

Peska Roman,

, Pabianice 1998.

Stary cmentarz katolicki w Pabianicach

Jeden z obrońcow Pabianic Żołnierze tamtego września

15 Pułk Piechoty „Wilków”

Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej

15 Pułk Piechoty „Wilków” 1918-1939

Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939

Bitwa pabianicka. 15 pp „Wilków” w obronie Pabianic. 7 wrzesień

1939 rok

Klubu Miłośników Lotnictwa Polskiego w Łodzi - str. 3

Muzeum Miasta Pabianic – str. 4, 6

Rodziny Hosenfeld (Niemcy) – str. 8 i 9.

Fotografia ze strony internetowej www.historic.de – str. 7 (na dole).

13

We wrześniu 2012 roku został odsłonięty obelisk z tablicą memoratywną. Napis na

tablicy upamiętnia żołnierzy 15 Pułku Piechoty „Wilków”.

“NIE DAJMY ZGINĄĆ POLEGŁYM”

ZBIGNIEW HERBERT

OBROŃCOM OJCZYZNY

ŻOŁNIERZOM 15 PUŁKU PIECHOTY “WILKÓW”

I INNYCH JEDNOSTEK 28 DYWIZJI PIECHOTY ARMII “ŁÓDŹ”

KTÓRZY ZGINĘLI NA TYM TERENIE 7 WRZEŚNIA 1939 R.

W WALCE Z NIEMIECKIM NAJEŹDŹCĄ

ORAZ ZDRADZIECKĄ V KOLUMNĄ

W HOŁDZIE MIESZKAŃCY GMINY KSAWERÓW

WRZESIEŃ 2012

MIEJSCA PAMIĘCIGmina Ksawerów

14

Uroczystości związane z odsłonięciem tablicy odbyły się w rocznicę wojennych

wydarzeń w Ksawerowie 7 września 2012 r. Tablicę odsłonił żołnierz AK, mieszkaniec

i zasłużony dla Gminy Ksawerów, generał Aleksander Arkuszyński.

Dramatyczny czas II wojny światowej pozostawił na terenie Ksawerowa również

inne miejsca pamięci. Jednym z nich jest pamiątkowa tablica poświęcona lotnikom

Lwowskiego Dywizjonu Myśliwskiego, którzy zginęli nad Widzewem

w walkach powietrznych w obronie Łodzi we wrześniu 1939 roku. Tablica została

umieszczona na murach Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Widzewie.

Także przy ul. Szkolnej, niedaleko skrzyżowania z ul. Rypułtowicką, stoi krzyż

upamiętniający miejsce stracenia przez Niemców dziesięciu bezimiennych Polaków.

Pamięci ofiar więzień i obozów koncentracyjnych, oraz ocalałych parafian została

poświęcona tablica, która znajduje się na kościele parafialnym Matki Boskiej

Częstochowskiej w Ksawerowie.

Pamiątkową tablicę odsłonił generał Aleksander Arkuszyński

15

Tablica poświęcona lotnikom Lwowskiego Dywizjonu Myśliwskiego

Krzyż upamiętniający miejsce stracenia przez Niemców

dziesięciu bezimiennych Polaków

Tablica poświęcona p

.

amięci ofiar więzień i obozów

koncentracyjnych, oraz ocalałych parafian

16

ądał pierwotnie. Prawdopodobnie w tym

miejscu było kiedyś gospodarstwo rolne, należące do chłopa o nazwisku Lorenz.

Wspominali o nim państwo Janina i Henryk Bartoszewscy, mieszkańcy Ksawerowa

w jednym z wywiadów w miesięczniku Echo Gminy Ksawerów (numer z kwietnia

2012). Według relacji państwa Bartoszewskich gospodarz Lorenz zgłosił chęć

sprzedaży gospodarstwa, które miało stać się siedzibą urzędu gminy. Wówczas jednak

uznano, że cena przez niego podana jest zbyt wysoka i urząd został posadowiony

w majątku Widzew.

Nie wiemy jak obecny budynek willi wygl

WILLA HOFFMANAhistoria budynku Gminnego Domu Kultury

17

Data 1890 r. przywołana przez dziennikarza

DŁ, Wiesława Pierzchałę, to rok w którym

dom parterowy i działkę w miejscu obecnej

willi kupili Jan i Antonina Masiccy. Nowi

właściciele rozbudowywali budynek dwa

razy.

Kolejny etap to rok 1910, w którym syn

gospodarzy Rudolf Masicki ożenił się

z Władysławą z Nowickich i przeprowadził

do Pabianic. W tym samym roku eklektyczną

posiadłość Masiccy sprzedali Rudolfowi

Hoffmanowi.

Nowy właściciel był dyrektorem w zakła-

dach bawełnianych Izraela Poznańskiego

w Łodzi. Hoffmanowie mieszkali w willi do

1945 r. Kiedy do Łodzi zbliżała się Armia

Czerwona wyjechali do Niemiec.

Przedwojenne zdjęcia willi Hoffmana

Przedwojenne zdjęcia willi Hoffmana

18

Z tego okresu wspomnienia z willi Hoffmana i okalającego ją parku zachowała

mieszkanka Ksawerowa pani Zofia Nowicka z domu Rutkowska. W pamięci małej

wówczas dziewczynki pozostał park, w którym stał rozłożysty klon, pod którym

biesiadowano, piękny ogród japoński, białe drewniane ławeczki i mostek. Między

drzewami znajdował się pagórek, który był obsypany szarotkami. Na terenie parku

znajdował się kort tenisowy, do którego prowadziła aleja z olszyn. Mała Zosia razem z

dziećmi mieszkającymi wówczas w willi bawiła się w parku, jeździła na rowerze,

przyglądała się koniom. Stajnia znajdowała się po prawej stronie terenu na którym stoi

willa. -

.

- wspomina pani Zofia. Wojna

oszczędziła willę, pomimo bombardowań nie spadła na nią ani jedna bomba.

W 1945 roku budynek, który należał do Skarbu Państwa stał się siedzibą Urzędu

Gminy. Od 1962 willa pełniła funkcję publicznego ośrodka zdrowia. Jednocześnie

w budynku mieściła się poczta.

Pamiętam również fortepian, który stał w salonie i nadawał dostojny wygląd

temu pomieszczeniu Wokół willi zawsze kręciło się sporo ludzi, przyjeżdżali goście,

odbywały się turnieje w tenisa i wszystko tętniło życiem

19

W 2001 roku Ośrodek Zdrowia przestał funkcjonować, od tamtej pory budynek stał

pusty. Gmina Ksawerów przejęła willę od Skarbu Państwa w 2007 r. W kwietniu 2008 r.

Rada Gminy Ksawerów podjęła uchwałę o przeznaczeniu budynku po byłej

przychodni lekarskiej w Ksawerowie na potrzeby Gminnego Domu Kultury.

Gmina starała się o dotację na przeprowadzenie gruntownej przebudowy willi.

Od lipca 2009 do początku 2012 roku w willi trwał remont. Obecnie w budynku

znajduje się Gminny Dom Kultury z Biblioteką.

20

Ksawerowska

Bema

Ludowa

Nowa

NowaNowa

WrzosowaOrzechowa

NowaTopolowa

Północna

Zaradzyńska

BocznaPiękna

Mickiewicza

Boczna

Bednarska

Getta

Targowa

Nowotki

Boh. Ksawerowa Nowotki

Żytnia

Szeroka

Jęczmienna

Wspólna

Zac

hodnia

Górn

icza

Prz

eśw

it

Piaskowa

Złota

Miła

Solarza

M. Rataja

Obwodowa

Wsc

hodnia

Kon

opni

ckie

jO

grod

nicz

a

Koś

cius

zki Łąkowa

Łączna

mjr. Hubala

Chmielna

Graniczna

Połu

dnio

wa

Polna

Ogro

dnikó

w

Akacjow

a

Tymiankowa

Mały Skręt

Nowotki

Spółdzielcza

Klonowa

Pomorska

Sucha

Szkolna

Gie

łdow

a

Rze

pak

ow

a

Nowa

NowaSienkiewicza

Granitowa

Parkowa

Spoko

jna

Widzewska

Łaska

Cegielniana

Łódzk

a

Han

dlo

wa

Kosm

ow

skie

j

Wio

senna

Sadow

aH

.Sa

wic

kiej

Muzy

czna

Skro

mna

Półn

ocn

a

Świe

rkow

aM

odrz

ewio

wa

Zie

lona1M

aja

Ork

ana

Biała

Ow

oco

wa

Zac

isze

Słow

acki

ego

Zac

hodnia

KSAWERÓWKOLONIA WOLA

ZARADZYŃSKA

WOLA ZARADZYŃSKA

NOWA GADKA

WIDZEWŻDŻARY

TEKLIN

12

3 4

6

8910

12

1113

16

15

14

17

7

5

1 Willa Hoffmana - Gminny Dom Kultury z Bibliotek. ąw KsawerowieObelisk poświęcony pamięci 15 Puku Piechoty „Wilków”

2. Środowiskowy Dom Samopomocy w Ksawerowie

3 S.P. im. dr Henryka Jordana i Gimnazjumw Ksawerowie

4 Hala sportowa przy Gimnazjum w Ksawerowie

5 Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w Ksawerowie.Tablica poświęcona pamięci ofiar więzień i obozówkoncentracyjnych oraz ocalałych parafian.

6 Wspólnota Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezusoraz Przedszkole Zgromadzenie Sióstr KarmelitanekDzieciątka Jezus w Ksawerowie

7 Cmentarz w Ksawerowie

8 Ośrodek Charytatywny

9 Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w WidzewieTablica poświęcona Lotnikom LwowskiegoDywizjonu Myśliwskiego

10 Pałac Kindlera w Ksawerowie

11. Krzyż upamiętniający stracenie przez Niemców dziesięciubezimiennych Polaków

12 Gminne Przedszkole w Widzewie

13 Urząd Gminy Ksawerów

14 S.P. im. Igora Sikiryckiego w Woli Zaradzyńskiej

15 Kompleksu boisk w Woli Zaradzyńskiej

16 OSP Wola Zaradzyńska

17 Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocyw Woli Zaradzyńskiej

21

22

URZĄD GMINY KSAWERÓW

GMINNY DOM KULTURY Z BIBLIOTEKĄ

W KSAWEROWIE

95-054 Ksawerów

e-mail: sekretariat@ksawerow.com

sekretariat: 42 213-80-50

ul. Jana Pawła II nr 1, 95-054 Ksawerów

e-mail: mwm@ksawerow.com

tel. 42 207 23 16,

gsm: 606 48 00 73

ul. Kościuszki 3h,

www.gmina.ksawerow.com

www.ksawerow.bip.cc

Realizator projektu

Gmina Ksawerów

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Projekt pn.: ”Nie dajmy zginąć poległym – historia, pamięć, edukacja.

Upamiętnienie wydarzeń poprzez posadowienie obelisku, przygotowanie publikacji i konkursu.” współfinansowany ze środków

Unii Europejskiej w ramach Osi 4 LEADER | Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. | Instytucja Zarządzająca

Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Partnerzy

Gminny Dom Kulturyz Biblioteką

w Ksawerowie

MuzeumMiasta

Pabianic

PTTKOddział im. Kazimierza Staszewskiego

w Pabianicach

Gmina Ksawerów