16
Katarzyna Koleśnik * Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości Wstęp Przez wiele wieków funkcjonowania rachunkowość była – i nadal jest ściśle związana z rozwojem społeczno-gospodarczym. Jako element systemu informacyjnego stanowi wiarygodne źródło informacji służące realizacji róż- nych celów: prawnych, społecznych, gospodarczych, ekologicznych. Informa- cje te tworzone są na podstawie ukształtowanych na przestrzeni szeregu lat cha- rakterystycznych dla danego kraju zasad i praktyk rachunkowości. Od dawna wielu autorów zajmuje się badaniem czynników, które pozwal a- ją lepiej objaśnić odmienne ukształtowanie się w poszczególnych krajach kon- cepcji zasad rachunkowości mających wpływ zarówno na pomiar majątku, zo- bowiązań oraz wyniku w sprawozdaniu finansowym jak i zakres ujawnianych w nim informacji. Coraz częściej jako jedną z przyczyn tych różnic wymienia się uwarunkowania kulturowe. Kultura jako element tożsamości narodowej prze- jawia się w każdej aktywności człowieka, w tym również prawnej, pol itycznej, społecznej, ekonomicznej. Innymi słowy kultura danego kraju kreuje otoczenie prawne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, w którym rachunkowość realizuje swoje funkcje. W poznawaniu świadomości własnej tożsamości kulturowej, jak i kultury innego kraju pomocna może okazać się psychologia międzykulturowa. Badacze tej dziedziny starają się bowiem usystematyzować cechy charakteryzujące po- szczególne kręgi kulturowe. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie trzech podstawowych typologii cech kulturowych (tzw. modeli wartości kultu- rowych): koncepcję G. Hofstede, S.J. Graya oraz S.H. Schwartza. Zastosowanie koncepcji G. Hofstede oraz S.H. Schwartza w badaniu przyczyn różnic mię- dzykulturowych jest bardzo uniwersalne zarówno w naukach psychologicz- nych jak i w naukach o zarządzaniu. Natomiast model wartości kulturowych zaproponowany przez S.J. Graya - odnosi się stricte do systemów rachunkowo- ści. 1. Kontekst kulturowy rachunkowości Światowa kariera terminu cultura zaczęła się od czasów Cycerona. Pier- wotnie termin ten wiązał się z uprawą roli (z łac. cultura agri uprawa ziemi) lub hodowlą i oznaczał przekształcanie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka. Cyceron natomiast użył słowa cultura w wyrażeniu cultura animi dosłownie „uprawa umysłu” na określenie filozofii 1 . * Mgr, doktorantka Wydziału Zarządzania UG, katarzynakol[email protected] 1 Por. A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa, 1980, s. 9.

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik*

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wstęp Przez wiele wieków funkcjonowania rachunkowość była – i nadal jest –

ściśle związana z rozwojem społeczno-gospodarczym. Jako element systemu

informacyjnego stanowi wiarygodne źródło informacji służące realizacji róż-

nych celów: prawnych, społecznych, gospodarczych, ekologicznych. Informa-

cje te tworzone są na podstawie ukształtowanych na przestrzeni szeregu lat cha-

rakterystycznych dla danego kraju zasad i praktyk rachunkowości.

Od dawna wielu autorów zajmuje się badaniem czynników, które pozwala-

ją lepiej objaśnić odmienne ukształtowanie się w poszczególnych krajach kon-

cepcji zasad rachunkowości mających wpływ zarówno na pomiar majątku, zo-

bowiązań oraz wyniku w sprawozdaniu finansowym jak i zakres ujawnianych w

nim informacji. Coraz częściej jako jedną z przyczyn tych różnic wymienia się

uwarunkowania kulturowe. Kultura jako element tożsamości narodowej prze-

jawia się w każdej aktywności człowieka, w tym również prawnej, politycznej,

społecznej, ekonomicznej. Innymi słowy kultura danego kraju kreuje otoczenie

prawne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, w którym rachunkowość realizuje

swoje funkcje.

W poznawaniu świadomości własnej tożsamości kulturowej, jak i kultury

innego kraju pomocna może okazać się psychologia międzykulturowa. Badacze

tej dziedziny starają się bowiem usystematyzować cechy charakteryzujące po-

szczególne kręgi kulturowe. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie

trzech podstawowych typologii cech kulturowych (tzw. modeli wartości kultu-

rowych): koncepcję G. Hofstede, S.J. Graya oraz S.H. Schwartza. Zastosowanie

koncepcji G. Hofstede oraz S.H. Schwartza w badaniu przyczyn różnic mię-

dzykulturowych jest bardzo uniwersalne – zarówno w naukach psychologicz-

nych jak i w naukach o zarządzaniu. Natomiast model wartości kulturowych

zaproponowany przez S.J. Graya - odnosi się stricte do systemów rachunkowo-

ści.

1. Kontekst kulturowy rachunkowości Światowa kariera terminu cultura zaczęła się od czasów Cycerona. Pier-

wotnie termin ten wiązał się z uprawą roli (z łac. cultura agri – uprawa ziemi)

lub hodowlą i oznaczał przekształcanie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu

zjawisk przyrody w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka.

Cyceron natomiast użył słowa cultura w wyrażeniu cultura animi – dosłownie

„uprawa umysłu” na określenie filozofii1.

*Mgr, doktorantka Wydziału Zarządzania UG, [email protected] 1 Por. A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa, 1980, s. 9.

Page 2: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 106

W ciągu wieków zakres analizowanego terminu systematycznie poszerzał

się. Kultura wchodzi do arsenału intelektualnego początkowo filozofii, następ-

nie nauk społecznych i życia społeczno-politycznego. Rezultatem jest notorycz-

na wieloznaczność tego słowa. Jest to zresztą nieunikniony los takich wyrażeń

językowych, które będąc w leksykonie różnych grup społecznych i zawodo-

wych, nie dadzą się ująć w sztywne ramy jednoznacznej definicji, nawet w ob-

szarze nauk humanistycznych.

Dla archeologa kulturą jest to wszystko, co może on wykopać z ziemi, a

więc zbiór rzeczy materialnych wykonanych z kamienia, drzewa, metalu, itp.

Dla etnografa badającego kultury ludowe różnych społeczności oraz grup et-

nicznych, kultura obejmuje nie tylko przedmioty, lecz również zachowania

ludzkie (np. obyczaje, mity, wierzenia, gwara). Z kolei psycholog traktuje kul-

turę jako zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki,

jej myśli, uczucia oraz reakcje.

Bardzo szerokie pojęcie kultury znajduje zastosowanie w antropologii kul-

turowej (lub społecznej). Jeden z najwybitniejszych antropologów na przełomie

dziewiętnastego oraz dwudziestego wieku – R. Benedict - definiuje antropolo-

gię jako naukę o ludziach żyjących w społeczeństwie. Antropologia koncentruje

swą uwagę na tych cechach fizycznych i technikach wytwórczych, na tych

konwencjach i wartościach, które odróżniają daną społeczność od wszystkich

innych, posiadających różne od niej tradycje2. Mówiąc w skrócie, antropologia

próbuje wyjaśniać procesy społeczne. Zjawiska te powstają w wyniku wzajem-

nego oddziaływania jednostek i instytucji tworzonych przez społeczeństwo.

Antropolog włącza zatem do kultury praktycznie całość społecznego dorobku

ludzi. Zalicza do niej zarówno sferę wytworów, jak i zachowań, a także instytu-

cje, działalność gospodarczą, sztukę, język i religię. W tym znaczeniu zjawiska

społeczne są produktem kultury. Sama kultura jest natomiast systemem norm i

wartości w obrębie granic danego porządku społeczno-kulturowego3. Dzięki

normom wiemy, jak zachowywać się wobec innych i czego należy oczekiwać z

ich strony w stosunku do nas. Poprzez przypisywanie innym jednostkom norm

kulturowych ich zachowanie staje się w dużym zakresie możliwe do przewi-

dzenia. Natomiast wartości to podzielane powszechnie idee dotyczące pożąda-

nych celów i sposobów życia w wymiarze jednostkowym, grupowym czy też

ogólnospołecznym. Są to standardy, w które ludzie wierzą w każdej sytuacji4.

Kultura nie jest statyczna lecz bezustannie ewoluuje i ma na nią wpływ

wiele czynników (rysunek 1).

Między wskazanymi determinantami występuje ścisły związek. Istotną

rolę w tym związku pełni rachunkowość.

Powszechnie uważa się, że rachunkowość jest językiem biznesu. Język jest

fundamentem każdej kultury, pozostaje on unikalny, jak uwarunkowania, które

2 R. Benedict, Wzory kultury, PWN, Warszawa, 1966, s. 63. 3 Por. M. Filipiak., Socjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cu-

rie-Skłodowskiej, Lublin, 2002, s. 55. 4 Ibidem, s. 51.

Page 3: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 107

go stworzyły. Język przyczynia się również do rozwoju kultury. Rachunkowość

będąc formą komunikacji pomiędzy różnymi użytkownikami jest symbolicz-

nym językiem, który z jednej strony opisuje rzeczywistość ekonomiczną każdej

jednostki gospodarczej z drugiej zaś - pomaga tą rzeczywistość kreować. Jako

język symboliczny rachunkowość rozwija się i jest tworzona w oparciu o kultu-

rowe normy i wartości charakterystyczne dla danego kraju. To one w znacznym

stopniu determinują kształt określonych instytucji, takich jak np. system praw-

ny, w tym prawo własności, system edukacji, organizacje zawodowe, itp. Insty-

tucje te z kolei mają bezpośredni wpływ na rachunkowość. W tym kontekście

rachunkowość jawi się jako element składowy kultury odzwierciedlając

wszystkie zachodzące w niej zmiany. Stąd też, rachunkowość poszczególnych

krajów jest różna, gdyż inne jest tło kulturowe, z którego wyrosła. Odmienny

jest zatem język rachunkowości francuskiej – kraju, w którym rachunkowość

ukształtowała się i pozostaje pod silnym wpływem odpowiednich organów wła-

dzy państwowej. Różnym pozostaje język rachunkowości amerykańskiej – kra-

ju, w którym dominujący wpływ na zasady i praktyki rachunkowości mają in-

stytucje pozarządowe (dokładnie Komisja Papierów Wartościowych - SEC).

Całkowicie odmienny jest również język rachunkowości w krajach islamskich,

gdzie za cel nadrzędny ekonomii przyjmuje się identyfikację i budowę porząd-

ku społecznego dopasowanego do islamskiej religii i tradycji5.

Rysunek 1. Determinanty rozwoju kultury

Język

Organizacje

społeczneReligia

Kultura

Normy

Wartości

Technologia Edukacja

System prawny

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Riahi-Belkaoui, The Cultural Shaping of Accoun-

ting, Quorum Books, Westport CA, 1995, s. 4

2. Modele wartości kulturowych, a kształt systemów rachunkowości Jak już wspomniano rachunkowość w dużej mierze rozwija się pod wpły-

wem otoczenia społeczno-gospodarczego kształtowanego na bazie przyjętych

zwyczajów. Zwyczaje te odzwierciedlają pewien system norm i wartości prefe-

rowany przez dane społeczeństwo, którego fundamentem jest funkcjonujący w

5 Por. J. Adamek, „Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej”, Zeszyty Teoretyczne Rachunko-

wości, tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa 2009, s.

8.

Page 4: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 108

nim porządek kulturowy. Stąd też rozpatrując zagadnienie wpływu dziedzictwa

kulturowego na stosowane w danym kraju zasady i praktyki rachunkowości,

najpierw należy określić o jakie normy i wartości społeczne tutaj chodzi. W

ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zagadnienia te były przedmiotem rozważań

wielu badaczy przyczyn różnic międzykulturowych.

Jedną z najbardziej rozbudowanych klasyfikacji kultur narodowych przed-

stawił izraelski psycholog S.H. Schwartz6. Na podstawie przeglądu literatury

skonstruował on listę 57 wartości, które następnie zostały poddane ocenie re-

spondentów. Próbę badawczą stanowili studenci oraz nauczyciele szkół pod-

stawowych z 38 krajów świata. Mieli oni wskazać, na ile dana wartość jest

„główną zasadą, którą kierują się w swoim życiu”. Wyniki badań przeanalizo-

wano najpierw pod kątem indywidualnych różnic pomiędzy respondentami,

następnie zaś dane porównano dla poszczególnych krajów. Na podstawie

otrzymanych wyników S.H. Schwartz pogrupował analizowane wartości w

siedem kategorii, które okazały się mieć uniwersalne, międzykulturowe znacze-

nie, a rozumienie ich treści było podobne w różnych kręgach. Kategoriami tymi

są7: konserwatyzm, autonomia intelektualna, autonomia uczuciowa, hierar-

chiczność, mistrzostwo, egalitaryzm, harmonia.

Kategoria konserwatyzm obejmuje wartości podzielane przez społeczeń-

stwo akcentujące identyfikację z tradycyjnym porządkiem świata społecznego.

Zawiera ona takie walory jak: bezpieczeństwo narodu, porządek społeczny,

wzajemność w świadczeniu przysług, szacunek dla starszych, samodyscyplina,

umiar, obowiązkowość oraz poszanowanie tradycji.

Kategoria autonomia intelektualna obejmuje wartości takie jak: cieka-

wość świata, otwarty umysł, kreatywność, wolność. Wartości te związane są z

chęcią poznania i niezależnością myślenia.

Kategoria autonomia uczuciowa (autonomia emocjonalna), podobnie

jak poprzednia kategoria wiąże się z podmiotowością osoby kierującej się w

sposób nieskrępowany uczuciami. Eksponowane są tu takie cechy jak: radość

życia, ekscytujące życie, życie urozmaicone, przyjemności.

Kategoria hierarchiczność (pozycja społeczna) dotyczy wartości związa-

nych z wyznaczaniem miejsca jednostki w systemie społecznym wraz ze

wszystkimi przypisanymi jej zobowiązaniami. Omawianą kategorię tworzą:

6 S.H. Schwartz, Beyond individualizm/collectivism: New cultural dimensions of values, w: U.

Kim, H. C. Triandis, C. Kagitcibasi, S.C. Choi, Individualism and collectivism: Theory, method

and applications, Sage, Thousand Oaks, CA, 1994, za: A.C.W. Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok,

The Determinants of Capital Structure: Is National Culture a Missing Piece to the Puzzle?, Jour-

nal of International Business Studies, nr 33, 2002, s. 99-127. 7 W literaturze z zakresu nauk psychologicznym kategorie te określane są również jako: konser-

watyzm, autonomia intelektualna, autonomia emocjonalna, pozycja społeczna, indywidualne

sprawności, więzi partnerskie, harmonia, zob. A. Szuster, Orientacje prospołeczne a preferowa-

nie wartości (w kategoryzacji Shaloma Schwartza)” w: „Jednostka i społeczeństwo. Podejście

psychologiczne, praca zbiorowa pod redakcją M. Lewickiej, Gdańskie Wydawnictwo Psycholo-

giczne, Gdańsk, 2002, s. 199-216.

Page 5: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 109

zamożność, wysoka pozycja społeczna, władza, wywieranie wpływu, a także

unikanie rozgłosu.

Kategoria mistrzostwo (indywidualne sprawności) podkreśla aktywność

własną jednostki, dążenie do samorealizacji, ciągłe zmienianie się i poszukiwa-

nie metod doskonalenia świata, sprawowanie kontroli i wykorzystywanie jej dla

zaspokojenia przyszłych grupowych i osobistych interesów. Kategoria ta eks-

ponuje: decydowanie o wyborze celów, bycie zdolnym, niezależnym, ambit-

nym, odnoszącym sukcesy, śmiałym.

Kategoria egalitaryzm (więzi partnerskie) obejmuje normy współpracy z

innymi i gotowość brania pod uwagę dobra innych ludzi. W kategorii tej akcen-

tuje się: sprawiedliwość społeczną, równość, uczciwość, gotowość pomagania,

lojalność, pogodzenie się z losem.

Ostatnia z kategorii zdefiniowanych przez S.H. Schwartza - harmonia –

określa stosunek do środowiska naturalnego, gotowość ochrony natury. Katego-

rię tą tworzą wartości: pokój na świecie, piękno, ochrona środowiska, jedność z

naturą.

Zaproponowane przez S.H. Schwartza kategorie stanowiły podstawę do

zidentyfikowania możliwych struktur wartości. Cytowany autor formułuje

twierdzenia na temat opozycyjności wartości należących do poszczególnych

kategorii. Zasadnicze rozbieżności dostrzega on pomiędzy:

1. autonomią (intelektualną oraz uczuciową) i konserwatyzmem,

2. hierarchicznością wraz z mistrzostwem (indywidualną sprawnością), a ega-

litaryzmem (więziami partnerskimi) oraz harmonią.

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej cechy społeczne S.H. Schwartz

wyodrębnił siedem odrębnych regionów kulturowych. Ich specyfikację oraz

natężenie wartości charakterystyczne dla danego regionu zaprezentowano w

tabeli 1.

Zaproponowany przez S.H. Schwartza model wartości kulturowych nie

odnosi się wprost do systemów rachunkowości. Niemniej jednak znajduje on

również zastosowanie w naukach o zarządzaniu, głównie przy ocenie różnic

kulturowych między poszczególnymi krajami świata8.

Omawiany model wykorzystany był również do analizy czynników mają-

cych wpływ na stosowane w danym kraju zasady rachunkowości oraz ujawnia-

nie informacji sprawozdawczych (jako uzupełnienie do teorii sformułowanych

przez G. Hofstede oraz S.J. Graya, o których będzie mowa w dalszej części ni-

niejszego opracowania)9.

Pionierskie badania dotyczące wpływu dziedzictwa kulturowego na za-

chowania pracowników przedsiębiorstw i instytucji przeprowadził w latach

8 Model wartości S.H. Schwartza wykorzystany został m.in. w badaniach dotyczących wpływu

czynników kulturowych na kształt struktury kapitału w wybranych krajach świata, zob.: A.C.W.

Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok, The Determinants of Capital Structure: Is National Culture a

Missing Piece to the Puzzle?, Journal of International Business Studies, nr 33, 2002, s. 99-127. 9 Zob. np. Y. Ding, T. Jeanjean, H. Stolowy, Why do national GAAP differ from IAS? The role of

culture., The International Journal of Accounting, nr 40, 2005, s. 325-350.

Page 6: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 110

osiemdziesiątych G. Hofstede10

. Dotyczyły one wartości preferowanych przez

osoby zatrudnione w lokalnych przedstawicielstwach międzynarodowej korpo-

racji IBM w ponad 70 krajach świata. Wyniki badań, opracowane zgodnie z

metodami analizy oraz wnioskowania statystycznego, stanowiły podstawę do

sformułowania czterech zasadniczych wymiarów wartości kulturowych charak-

teryzujących społeczeństwo danego państwa. Wymiary te odpowiadają pewnym

zachowaniom, normom i wartościom typowym dla analizowanej kultury.

Tabela 1. Natężenie wartości w regionach kulturowych zidentyfikowanych przez

S.H. Schwartza

Lp. Regiony kulturowe Podregiony kulturowe

1.

Kraje skandynawskie oraz Europy Zachod-

niej (z wyłączeniem Wielkiej Brytanii,

Irlandii)

nie wyodrębniono

2. Kraje Europy Wschodniej

Kraje Bałtyckie (np. Litwa, Łotwa, Estonia)

oraz Europy Centralno-Wschodniej (np. Pol-

ska, Czechy, Słowacja)

Bałkany (np. Bośnia, Jugosławia, Rumunia)

oraz Europa Wschodnia (np. Rosja, Ukraina)

3. Kraje anglojęzyczne (np. USA, Kanada,

Nowa Zelandia, Wielka Brytania, Irlandia) nie wyodrębniono

4. Kraje o wpływach konfucjańskich (Chiny,

Japonia) nie wyodrębniono

5. Kraje afrykańskie oraz Bliskiego Wschodu nie wyodrębniono

6. Kraje Azji Południowej (z wyłączeniem

Chin), np. Indie nie wyodrębniono

7. Kraje Ameryki Południowej nie wyodrębniono

Lp. Wymiary kulturowe zidentyfikowane przez S.H. Schwartza

konserwa-

tyzm

autonomia

intelektualna

autonomia

uczuciowa hierarchia mistrzostwo egalitaryzm harmonia

1. niskie wysokie średnie niskie średnie wysokie wysokie

2. niskie wysokie średnie niskie niskie wysokie wysokie

niskie średnie średnie niskie niskie średnie średnie

3. niskie średnie wysokie średnie wysokie średnie niskie

4. średnie wysokie wysokie wysokie wysokie niskie niskie

5. wysokie niskie niskie średnie średnie średnie średnie

6. wysokie niskie niskie wysokie średnie niskie niskie

7. średnie średnie średnie niskie wysokie wysokie średnie

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie L. Sagiv, S.H. Schwartz, Cultural values in organiza-

tions: insights for Europe, European Journal of International Management, Vol. 1, nr 3, 2007, s.

180-182

G. Hofstede wyróżnił tu następujące kategorie:

1. „duży” kontra „mały” dystans do władzy – opisują zgodę społeczeństwa

na nierówności w dostępie do władzy. Społeczeństwa akceptują hierar-

chiczną strukturę władzy lub dążą do wyrównywania praw i sprawiedliwo-

ści dla różnych grup społecznych;

10 G. Hofstede, Culture’s Consequences: International Differences in Work-Related Values, Bev-

erly Hills: Sage, 1980.

Page 7: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 111

2. indywidualizm kontra kolektywizm – wymiar ten wyznacza proporcje

między wagą przykładaną do dobra jednostki i grupy; według G. Hofstede

„indywidualizm jest właściwy społeczeństwom, w których więzy między jed-

nostkami są luźne i każdy ma na uwadze głównie siebie i swoją najbliższą

rodzinę. Kolektywizm z kolei jest właściwy społeczeństwom, w których lu-

dzie od momentu narodzin należą do silnych, spójnych grup. Grupy te przez

całe życie zapewniają im opiekę i ochronę, za co ich członkowie odwzajem-

niają się niekwestionowaną lojalnością”11

;

3. męskość kontra kobiecość – charakteryzują zestawy cech związanych z

ich społeczną percepcją. Role kobiece to dbanie o sferę uczuć i zachowanie

harmonii, a role męskie to asertywność, osiągnięcia oraz sukces material-

ny12

;

4. „silny” kontra „słaby” stopień unikania niepewności - określa stopień w

jakim ludzie w danej kulturze są skłonni zaakceptować nieprzewidywalność

stosunków społecznych i niepewność przyszłości. W społeczeństwach o

silnym stopniu unikania niepewności głównym motywatorem działania jest

zapewnienie bezpieczeństwa. W praktyce może się to przejawiać potrzebą

ujmowania wszystkiego w ramy precyzyjnych, sztywnych norm oraz prze-

pisów, nawet jeśli w praktyce okażą się one dysfunkcyjne. Z kolei kultury o

słabym stopniu unikaniu niepewności cechuje swego rodzaju „elastyczność

emocjonalna”. Społeczeństwa te są bardziej otwarte na zmiany oraz nowa-

torskie rozwiązania. W krajach tych ilość regulacji prawnych ograniczona

jest do niezbędnego minimum.

Zestaw tych wartości uzupełnił G. Hofstede wraz z M.H. Bondem o wyni-

ki dalszych badań, przeprowadzonych na próbie 100 studentów (50 mężczyzn i

50 kobiet) w 23 krajach. Do wcześniej zdefiniowanych wartości kulturowych

dodano nowy wymiar – orientacja długo- kontra krótkoterminowa, zwana

również „dynamizmem konfucjańskim”13

. W wymiarze tym chodzi przede

wszystkim o rozróżnienie między długo- i krótkoterminowym nastawieniem w

życiu. Jest on szczególnie istotny w odniesieniu do kultur azjatyckich.

Wymiary kultury nie pozwalają co prawda na przewidywanie zachowania

jednostek, ale są dobrym wyznacznikiem norm i oczekiwań danego społeczeń-

stwa, jak też najczęstszych zachowań jego członków.

Od czasu pierwszej publikacji G. Hofstede „Culture Consequences” w

1980 roku zaprezentowana w niej koncepcja została zastosowana do zbudowa-

nia kilku innych teorii odnoszących się do kultur narodowych. W każdej z nich

sugerowano własną klasyfikację.

Zaproponowane przez G. Hofstede wartości charakteryzujące daną spo-

łeczność stały się podstawą do dalszych badań, prowadzących do zidentyfiko-

wania przez S.J. Graya czterech rozbieżnych cech kulturowych, które mogą

11 Ibidem, s. 88. 12 Ibidem, s. 133. 13 G. Hofstede, G.J. Hofstede, Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, PWE, Warszawa,

2007, s. 41.

Page 8: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 112

zostać przypisane rachunkowości. Są to14

:

1. profesjonalizm kontra kontrola prawna – preferowanie indywidualnych,

profesjonalnych ocen i utrzymywanie zawodowej samoregulacji, jako prze-

ciwieństwo podporządkowania się ściśle określonym regulacjom prawnym

oraz kontroli ustawowej,

2. ujednolicenie kontra elastyczność – wprowadzenie zunifikowanych roz-

wiązań w rachunkowości jednostek i ciągłe ich stosowanie wobec alterna-

tywy elastyczności w stosowaniu tych rozwiązań w zależności od zmienia-

jących się warunków działania pojedynczego przedsiębiorstwa,

3. konserwatyzm kontra optymizm – ostrożne podejście do pomiaru warto-

ści, jako zabezpieczenia się przed niepewnością przyszłych zdarzeń, wobec

optymizmu przejawiającego się w podejściu bardziej ryzykownym,

4. poufność kontra jawność – preferowanie dyskrecji i ograniczania ujaw-

niania informacji tylko do osób zaangażowanych w zarządzanie i finanso-

wanie danego przedsiębiorstwa. Przeciwstawne stanowisko polega na bar-

dziej przejrzystym, otwartym oraz publicznie odpowiedzialnym podejściu

do zakresu informacji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych.

Zdaniem S.J. Graya wartości przedstawione powyżej mają istotny wpływ

na rachunkowość danego kraju. Dotyczy to zarówno samego prawa bilansowe-

go jak i praktycznego jego stosowania. Wynika to z faktu, że pomimo dyna-

micznych zmian otoczenia gospodarczego oraz coraz szybszego przepływu in-

formacji, mogą być one odmiennie interpretowane przez odbiorców z różnych

kręgów kulturowych. Trzeba zaznaczyć, że S.J. Gray w swoich badaniach

przywiązuje bardzo dużą wagę do wpływu jaki wywiera system wartości spo-

łecznych na rachunkowość danego kraju. Zależności te cytowany autor ujmuje

w sposób zaprezentowany na rysunku 2.

Cechy społeczne poszczególnych państw determinują kształt określonych

instytucji oraz norm systemu rachunkowości. Stanowi on wypadkową uwarun-

kowań środowiskowych występujących w danym kraju, oznacza to, że jest on

kształtowany przez unikalne cechy środowiska, w którym funkcjonuje, od-

zwierciedla jego atrybuty i utrwala ich oddziaływanie.

S.J. Gray przeprowadził badania wpływu wartości kulturowo-społecznych

na kształtowanie się systemów rachunkowości w wybranych krajach. W anali-

zach tych cytowany autor zaproponował przetestowanie czterech atrybutów

rachunkowości (profesjonalizm lub uregulowania prawne, trwałość lub ela-

styczność zasad) z uwzględnieniem wartości kulturowych zdefiniowanych

przez G. Hofstede, tj. dystansu do władzy, indywidualizmu i kolektywizmu,

męskości i kobiecości oraz unikania niepewności15

. Zależności między społecz-

no-kulturowymi wymiarami zdefiniowano w sposób zaprezentowany w tabeli 2.

14 S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of Accounting Systems

Internationally, Abacus 24, 1988, s. 1-15. 15 Badania przeprowadzone przez S.J. Graya, nie uwzględniają piątego wymiaru wartości kultu-

rowych, tj. orientacji długo- oraz krótkoterminowej, ponieważ nie był on wówczas jeszcze zdefi-

niowany przez G. Hofstede.

Page 9: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 113

Rysunek 2. Kulturowe i społeczne wartości a subkultura rachunkowości

Wpływy zewnętrzne

Siły przyrody

Handel

Inwestycje

Zdobycze terytorialne

Wpływy ekologiczne Wartości społeczne

Geograficzne

Ekonomiczne

Demograficzne

Genetyczne/higieniczne

Historyczne

Technologiczne

Urbanistyczne

Wartości

przypisywane

rachunkowości

Religia

Systemy

rachunkowości

Konsekwencje

instytucjonalne

System prawny

System własności

Rynki kapitałowe

Organizacje zawodowe

Edukacja

Źródło: S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of Accounting

Systems Internationally, Abacus 24, 1988, s. 7

Tabela 2. Zależności między wymiarami społeczno-kulturowymi określonymi

przez G. Hofstede, a cechami rachunkowości, zidentyfikowanymi przez S.J. Graya

Lp.

Wartości ra-

chunkowości

zidentyfikowane

przez S. J. Graya

Wymiary kulturowe zidentyfikowane przez G. Hofstede

Dystans do wła-

dzy

Indywidua-

lizm - kolek-

tywizm

Męskość –

kobiecość

Unikanie

niepewności

1.

Profesjonalizm dążenie do równego

podziału władzy

silny

indywidualizm

nie

zidentyfikowano

słaby sprzeciw

wobec stanu nie-pewności

Kontrola

ustawowa

akceptowanie hie-

rarchicznej struktury

władzy

silny kolektywizm

nie zidentyfikowano

silny sprzeciw wo-

bec stanu niepewno-

ści

2.

Ujednolicenie akceptowanie hie-

rarchicznej struktury

władzy

silny kolektywizm

nie zidentyfikowano

silny sprzeciw wo-

bec stanu niepewno-

ści

Elastyczność dążenie do równego

podziału władzy

silny

indywidualizm

nie

zidentyfikowano

słaby sprzeciw wobec stanu nie-

pewności

3.

Konserwatyzm nie zidentyfikowa-

no

silny

kolektywizm kultury męskie

silny sprzeciw wo-bec stanu niepewno-

ści

Optymizm nie zidentyfikowa-

no

silny

indywidualizm kultury kobiece

słaby sprzeciw

wobec stanu nie-pewności

4.

Poufność akceptowanie hie-

rarchicznej struktury władzy

silny

kolektywizm kultury męskie

silny sprzeciw wo-

bec stanu niepewno-ści

Jawność dążenie do równego

podziału władzy

silny

indywidualizm kultury kobiece

słaby sprzeciw

wobec stanu nie-pewności

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on

the Development of Accounting Systems Internationally, Abacus 24, 1988, s. 9-11

Page 10: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 114

Powyższe wartości w różnym stopniu charakteryzują krajowe systemy rachun-

kowości, co przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Natężenie wartości kształtujących systemy rachunkowości w wybranych

regionach kulturowych

Lp. Kręgi kulturowe

Wartości rachunkowości

zdefiniowane przez S.J. Graya

Poufność16

Konserwatyzm17

1. Kraje anglosaskie (np. Australia, Kanada,

Irlandia, Nowa Zelandia, Wielka Bryta-

nia, USA)

1 1

2. Kraje skandynawskie (np. Szwecja, Da-

nia, Norwegia)

2 2

3. Kraje azjatyckie kolonialne (Hongkong,

Singapur)

2 3

4. Kraje afrykańskie (Afryka Wschodnia i

Zachodnia)

3 4

5. Kraje romańskie wysoko rozwinięte

(np. Francja, Belgia, Argentyna, Brazylia,

Hiszpania, Włochy)

3 5

6. Kraje romańskie słabo rozwinięte

(np. Kolumbia, Ekwador, Meksyk, Wene-

zuela, Kostaryka, Portugalia, Salwador)

7 5

7. Kraje azjatyckie wysoko rozwinięte (Ja-

ponia)

5 5

8. Kraje azjatyckie słabo rozwinięte

(np. Indonezja, Pakistan, Indie, Malezja)

4 4

9. Kraje Bliskiego Wschodu (kraje arabskie,

Grecja, Iran, Turcja)

5 5

10. Kraje germańskie (np. Austria, Niemcy,

Szwajcaria)

6 4

Źródło: L H. Radebaugh, S.J. Gray, International Accounting and International Enterprises,

Wiley, New York, 2001, s. 47, w: T. Doupnik, H. Perera, International accounting, McGraw-Hill

Irwin, Boston, 2009, s. 42

Zdaniem S.J. Graya kraje anglosaskie oraz skandynawskie wykazują ten-

dencję do elastyczności i oparcia się na zawodowstwie w ustalaniu standardów

rachunkowości. Kraje te są zarazem skłonne do optymizmu oraz ujawniania

informacji sprawozdawczych. Na przeciwległym biegunie znajdują się nato-

miast kraje azjatyckie (np. kraje arabskie, Chiny, Japonia), a także mniej rozwi-

nięte kraje romańskie, które według cytowanego autora opierają się na regula-

cjach prawnych oraz jednolitym podejściu do ustalania zasad rachunkowości.

16 Natężenie wymiaru zidentyfikowano w skali od 1 (niska skłonność do poufności) do 7 (wysoka

skłonność do poufności). 17 Gdzie: 1 - niska skłonność do konserwatyzmu, 5 - wysoka skłonność do konserwatyzmu.

Page 11: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 115

Jednocześnie kraje te preferują dyskrecję i ograniczanie ujawniania informacji

sprawozdawczych.

Z kolei kraje germańskie oraz rozwinięte kraje romańskie cechuje tenden-

cja do autonomicznej regulacji rachunkowości dokonywanej przez instytucje

profesjonalne oraz mniejsza skłonność do trwałości zasad rachunkowości. Jed-

nocześnie kraje te są bardziej skłonne do tajemniczości i częściowego konser-

watyzmu.

Zaprezentowane powyżej modele wartości kulturowych stanowiły istotny

przełom w badaniach nad rachunkowością. Zaczęto bowiem uświadamiać so-

bie, jak bardzo na zasady rachunkowości - tryb ich regulacji oraz zakres ujaw-

nianych informacji sprawozdawczych wywierają wpływ czynniki kulturowe.

Ich znaczenie uwidacznia się szczególnie wówczas, gdy analizie zostaną pod-

dane determinanty środowiska systemu rachunkowości. Do najważniejszych z

nich należą: system polityczny, prawny, podatkowy, źródła zasilania finanso-

wego przedsiębiorstw, prestiż organizacji (instytucji) księgowych oraz biegłych

rewidentów. Kompozycja tych uwarunkowań stanowi punkt wyjścia w proce-

sie klasyfikacji systemów rachunkowości pod kątem stopnia ich zróżnicowania

w poszczególnych krajach. W literaturze przedmiotu prezentowane są bardzo

różne podejścia autorów co do ilości wyróżnionych modeli18

. Spośród wszyst-

kich klasyfikacji wyróżnia się jednak dwa główne modele rachunkowości: an-

glosaski oraz kontynentalny. Ostatnio w literaturze przedmiotu można się rów-

nież spotkać z poglądem przemawiającym za wyodrębnieniem trzeciego nurtu

tradycji rachunkowości, tj. modelu rachunkowości islamskiej19

. W uzasadnieniu

wyróżnienia tego modelu podaje się ścisły związek ekonomii z islamską trady-

cją i religią20

.

Charakterystyki dwóch podstawowych nurtów rachunkowości, tj. angloa-

merykańskiego oraz kontynentalnego zawiera tabela 4.

Tabela 4. Charakterystyki podstawowych modeli rachunkowości

Zmienne środowiskowe Model kontynentalny Model angloamerykański

Pośrednie

Kulturowe

Wartości kulturowe

wg

G. Hofstede

duży dystans do władzy -

orientacja państwowa

mały dystans do władzy -

indywidualizm

unikanie niepewności otwartość na ryzyko

Wartości kulturowe

wg S.J. Graya

kontrola ustawowa profesjonalizm

ujednolicenie elastyczność

konserwatyzm optymizm

poufność jawność

18 Bardziej szczegółowe informacje na temat podejść do klasyfikowania systemów rachunkowo-

ści zawarto w opracowaniu D. Krzywdy, Modele rachunkowości i ich wpływ na informacje spra-

wozdawcze, Zeszyty Naukowe nr 3 Wyższej Szkoły w Bochni, 2005. 19 J. Adamek, Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości,

tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa 2009. 20 Ibidem, s. 8.

Page 12: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 116

Bezpośrednie

Główne źródło kapitału Banki, instytucje finanso-

we Giełdy akcji

System prawny

prawo ustawowe (z ang.

code law)

prawo zwyczajowe (z ang.

common law)

ustawowo regulowane

zasady rachunkowości

standardy rachunkowości

kreowane przez upoważnio-

ne koła profesjonalne

System podatkowy

ścisły związek prawa

podatkowego i prawa

bilansowego

rozdzielność prawa podat-

kowego od zasad rachun-

kowości

wzajemne przenikanie

prawa podatkowego i

prawa bilansowego przy

podstawie opodatkowania

nie występuje wpływ prawa

podatkowego na uregulo-

wania rachunkowości

Cele rachunkowości

Podstawowi użytkownicy

Kredytobiorcy, organy

podatkowe, udziałowcy,

pracownicy

Głównie inwestorzy

Dominujące zasady rachunkowo-

ści Zasada ostrożności

Rzetelna przewaga treści

nad formą

Polityka rachunkowości Określony zakres wyboru Znaczny zakres wyboru

Stopień ujawniania

informacji Ograniczanie Zwiększanie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Glaum, V.Mandler, Rachungslegung auf globalen

Kapitalmärtken, Gabler, Wiesbaden, 1996, s. 28 [za:] A. Jaruga, Międzynarodowe standardy

rachunkowości (MSSF/MSR) i ich zastosowanie w Unii Europejskiej, w: Jednostkowe sprawoz-

danie finansowe według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, MSSF/MSR, praca

zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Zarząd Główny w War-

szawie Centralny Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Warszawa, 2005, s. 11

Zakończenie Problem różnic międzykulturowych nabiera szczególnego znaczenia w

trwającym obecnie procesie harmonizacji standardów rachunkowości, zmierza-

jącym do stworzenia jednolitego systemu rozwiązań możliwych do przyjęcia w

skali świata. W ostatnim czasie systemem takim stają się Międzynarodowe

Standardy Sprawozdawczości Finansowej (zwane dalej MSSF) promulgowane

przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Zadaniem MSSF

ma być takie przygotowanie i przedstawienie danych finansowych, aby były

one istotne, pełne, zrozumiałe dla różnych użytkowników, porównywalne, a

przede wszystkim przydatne do oceny przeszłości i podejmowania decyzji. W

założeniu MSSF mają ułatwić porównanie różnorodnych przedsięwzięć w przy-

szłości, w tym również w ich międzynarodowym aspekcie21

. Na ile jednak oka-

21 A.K. Sowińska, Rachunkowość od antropologii do międzynarodowych standardów, w: Ra-

chunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi., praca zbiorowa pod red. T. Kiziukie-

Page 13: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 117

żą się one uniwersalne? Czy oparte na tradycji angloamerykańskiej regulacje

rachunkowości rzeczywiście będzie można zastosować w różnych regionach

świata? Odpowiedź na tak postawione pytania z pewnością nie jest łatwa i jed-

noznaczna. O ile bowiem tempo zmian gospodarczych, technologicznych we

współczesnym świecie jest niezmiernie szybkie, to jednak ukształtowane na

przestrzeni wielu lat wzorce kulturowe nie ulegają tak głębokim przeobraże-

niom. Jak już wspomniano rachunkowość jako proces komunikacji pomiędzy

różnymi użytkownikami jest symbolicznym językiem, który opisuje rzeczywi-

stość gospodarczą każdej jednostki ekonomicznej. Wprowadzenie standardów

międzynarodowych jest próbą stworzenia wspólnego języka rachunkowości w

skali światowej. Kwestią niezmiernie istotną jest tu zrozumienie tego języka –

zarówno przez „dostawców” jak i „odbiorców” informacji sprawozdawczych.

Brak zrozumienia zakłóca proces komunikacji. W praktyce może to spowodo-

wać, że rzeczywistość gospodarcza wykreowana przez „rachunkowość między-

narodową” w sprawozdaniach finansowych może okazać się pozorna, gdyż inne

będą oczekiwania użytkowników danego regionu kulturowego związane z reali-

zacją celów, jakim rachunkowość ma służyć.

Literatura

1. Adamek J., Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej, w: Zeszyty Teore-

tyczne Rachunkowości, tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Pol-

sce Rada Naukowa, Warszawa 2009

2. Benedict R., Wzory kultury, PWN, Warszawa, 1966

3. Chui A.C.W., Lloyd A.E., Kwok C.C.Y., The Determinants of Capital

Structure: Is National Culture a Missing Piece to the Puzzle?, Journal of In-

ternational Business Studies, nr 33, 2002

4. Ding Y., Jeanjean T., Stolowy H., Why do national GAAP differ from IAS?

The role of culture, The International Journal of Accounting, nr 40, 2005

5. Doupnik T., Perera H., International accounting, McGraw-Hill Irwin, Bos-

ton, 2009

6. Filipiak M., Socjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersy-

tetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2002

7. Hall E.T., Poza kulturą, PWN, Warszawa, 2001

8. Hall E.T., Taniec życia. Inny wymiar czasu, Warszawskie Wydawnictwo

Literackie MUZA SA, Warszawa, 1999

9. Glaum M., Mandler V., Rachungslegung auf globalen Kapitalmärtken, Ga-

bler, Wiesbaden, 1996, s. 28, za: A. Jaruga, Międzynarodowe standardy ra-

chunkowości (MSSF/MSR) i ich zastosowanie w Unii Europejskiej, w: Jed-

nostkowe sprawozdanie finansowe według Międzynarodowych Standardów

Rachunkowości, MSSF/MSR, praca zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Sto-

warzyszenie Księgowych w Polsce Zarząd Główny w Warszawie Centralny

Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Warszawa, 2005

wicz, Katedra Rachunkowości Uniwersytetu Szczecińskiego, Katedra Rachunkowości Akademii

Rolniczej w Szczecinie, Szczecin, 2006, s. 134-139.

Page 14: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 118

10. Gottlieb, Max M., Międzynarodowe Standardy Rachunkowości: w praktyce

światowej i w warunkach polskich, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w

Polsce, Warszawa, 1994

11. Gray S.J., Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of

Accounting Systems Internationally, Abacus 24, 1988

12. Hill Ch.W.L., Internaltional business: competing in the global marketplace,

McGraw-Hill/Irwin, New York, 2009

13. Hofstede G., Hofstede G.J., Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umy-

słu, PWE, Warszawa, 2007

14. Hofstede G., Culture’s Consequences: International Differences in Work-

Related Values, Beverly Hills: Sage, 1980

15. Hope O.E., Firm – level disclosures and the relative role of culture and

legal origin, Social Science Research Network, January 2, 2003,

http://ssrn.com/abstract=380000

16. House R.J., Hanges, P.J., Javidan, M., Dorman, P.W., Gupta, V., Culture,

leadership and organizations. The GLOBE study of 62 societies. Thousands

Oaks: Sage Publications, 2004, za: E. Olczak, Różnice kulturowe w funk-

cjonowaniu człowieka, w: A. Paszkowska – Rogacz, E. Olczak, E. Kow-

nacka, D. Cieślikowska, Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturo-

we, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej,

Warszawa, 2006

17. Jaggi B.,Yee Low P., Impact of Culture, Market Forces, and Legal Systems

on Financial Disclosures, The International Journal of Accounting, Vol. 35,

nr 4, 2000

18. Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa, 198

19. Kroeber A.L., Istota kultury, PWN, 1989

20. Krzywda D., Modele rachunkowości i ich wpływ na informacje sprawoz-

dawcze, Zeszyty Naukowe nr 3 Wyższej Szkoły w Bochni, 2005

21. Kurek B., Rachunkowość jako stymulator rozwoju kultury, Zeszyty Teore-

tyczne Rachunkowości, w: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 24

(80), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa

2004

22. Międzynarodowe regulacje rachunkowości: wpływ na rozwiązania krajowe,

praca zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Wydawnictwo C.H. Beck, War-

szawa, 2002

23. Mueller G., Gernon H., Meek G.K., Accounting: an international perspec-

tive: a supplement to introductory accounting textbooks, IRWIN Burr

Ridge, Illinois, Boston, Massachusetts Sydney, Australia, 1994

24. Nobes Ch., Parker R., Comparative International Accounting, Prentice Hall

International, UK, 1991

25. Rachunkowość międzynarodowa, praca zbiorowa pod redakcją L. Bednar-

skiego, J. Gierusza, PWE, Warszawa, 2001

26. Rachunkowość wobec procesów globalizacji, praca zbiorowa pod redakcją

J. Gierusza, M. Jerzemowskiej, T. Martyniuk, Uniwersytet Gdański. Kate-

Page 15: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 119

dra Rachunkowości, Katedra Analizy Ekonomicznej, Gdańsk: Uniwersytet

Gdański, 2002

27. Rachunkowość międzynarodowa: praca zbiorowa pod redakcją K. Winiar-

skiej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk, 2009

28. Riahi-Belkaoui A., The Cultural Shaping of Accounting, Quorum Books,

Westport CA, 1995

29. Riahi-Belkaoui A., The Linguistic Shaping of Accounting, Quorum Books,

Westport CA, 1995

30. Sagiv L., Schwartz S.H., Cultural values in organizations: insights for Eu-

rope, European Journal of International Management, vol. 1, nr 3, 2007

31. Salter S.B., Cultural Influence on the Development of Accounting Systems

Internationally: A Test of Gray's (1988) Theory, Journal of International

Business Studies, Vol. 26, 1995

32. Schwartz S.H., Beyond individualizm/collectivism: New cultural dimensions

of values, w: U. Kim, H. C. Triandis, C. Kagitcibasi, S.C. Choi, Individual-

ism and collectivism: Theory, method and applications, Sage, Thousand

Oaks, CA, 1994, za: A.C.W. Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok, „The De-

terminants of Capital Structure: Is National Culture a Missing Piece to the

Puzzle?”, Journal of International Business Studies, nr 33, 2002

33. Sowińska A.K., Rachunkowość od antropologii do międzynarodowych

standardów, w: Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi.,

praca zbiorowa pod red. T. Kiziukiewicz, Katedra Rachunkowości Uniwer-

sytetu Szczecińskiego, Katedra Rachunkowości Akademii Rolniczej w

Szczecinie, Szczecin, 2006

34. Surdykowska S., Rachunkowość międzynarodowa, Zakamycze, Kraków,

1999

35. Szuster A. „Orientacje prospołeczne a preferowanie wartości (w kategory-

zacji Shaloma Schwartza)” w: Jednostka i społeczeństwo. Podejście psy-

chologiczne, praca zbiorowa pod redakcją M. Lewickiej, Gdańskie Wy-

dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2002

36. Trompenaars F., Hampden-Turner Ch., Siedem wymiarów kultury: znacze-

nie różnic kulturowych w działalności gospodarczej, Oficyna Ekonomiczna,

Kraków, 2002

37. Tylor E., Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologii, filozofii, wia-

ry, mowy, sztuki i zwyczajów, t.1., Warszawa, 1896, [za:] Filipiak M., So-

cjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cu-

rie-Skłodowskiej, Lublin, 2002

38. Zarzeski Taylor M., Spontaneous Harmonization Effects of Culture and

Market Forces on Accounting Disclosures Practices, Accounting Horizons,

Vol. 10, nr 1, March, 1996

Page 16: Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości

Katarzyna Koleśnik 120

Streszczenie Od dawna wielu autorów zajmuje się badaniem czynników, które pozwalają lepiej

objaśnić odmienne ukształtowanie się w poszczególnych krajach koncepcji zasad ra-

chunkowości mających wpływ zarówno na pomiar majątku, zobowiązań oraz wyniku w

sprawozdaniu finansowym jak i ujawniane w nim informacje. Coraz częściej jako jedną

z przyczyn tych różnic wymienia się uwarunkowania kulturowe. W poznawaniu świa-

domości własnej tożsamości kulturowej, jak i kultury innego kraju pomocna może oka-

zać się psychologia międzykulturowa. Badacze tej dziedziny starają się usystematyzo-

wać cechy charakteryzujące poszczególne kręgi kulturowe. W niniejszym opracowaniu

przedstawiono trzy podstawowe typologie cech kulturowych (tzw. modele wartości

kulturowych): koncepcję S.H. Schwartza, G. Hofstede oraz S.J. Graya. Zastosowanie

koncepcji S.H. Schwartza oraz G. Hofstede przy ocenie różnic międzykulturowych jest

bardzo uniwersalne – zarówno w naukach psychologicznych, społecznych jak i w nau-

kach o zarządzaniu. Natomiast model wartości kulturowych zaproponowany przez S.J.

Graya - odnosi się stricte do systemów rachunkowości.

Cultural values and accounting systems’ form (Summary) For a long time many authors have been engaged in studying the factors that allow

for a better explanation of different formulation in particular countries of the accounting

principles’ idea, influencing both the measure of property, liabilities as well as the result

in the financial statements as well as the information disclosed therein. The cultural

conditions are more often provided as one of the reasons for these differences. The cross

cultural psychology may prove helpful in acquainting with own cultural identity aware-

ness.

Researchers of this field try to systematise the traits characterising particular cultural

circles. This study presents three basic typologies of cultural traits (so called cultural

value models): conception of S.H. Schwartz, G. Hofstede and S.J. Gray. Application of

the conception of S.H. Schwartz and G. Hofstede for assessment of the cross-cultural

differences is very universal - both in psychology, social sciences as well as manage-

ment sciences. On the other hand, the cultural values model proposed by S.J. Gray –

strictly concerns the accounting systems.