Upload
vanxuyen
View
229
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Katarzyna Koleśnik*
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości
Wstęp Przez wiele wieków funkcjonowania rachunkowość była – i nadal jest –
ściśle związana z rozwojem społeczno-gospodarczym. Jako element systemu
informacyjnego stanowi wiarygodne źródło informacji służące realizacji róż-
nych celów: prawnych, społecznych, gospodarczych, ekologicznych. Informa-
cje te tworzone są na podstawie ukształtowanych na przestrzeni szeregu lat cha-
rakterystycznych dla danego kraju zasad i praktyk rachunkowości.
Od dawna wielu autorów zajmuje się badaniem czynników, które pozwala-
ją lepiej objaśnić odmienne ukształtowanie się w poszczególnych krajach kon-
cepcji zasad rachunkowości mających wpływ zarówno na pomiar majątku, zo-
bowiązań oraz wyniku w sprawozdaniu finansowym jak i zakres ujawnianych w
nim informacji. Coraz częściej jako jedną z przyczyn tych różnic wymienia się
uwarunkowania kulturowe. Kultura jako element tożsamości narodowej prze-
jawia się w każdej aktywności człowieka, w tym również prawnej, politycznej,
społecznej, ekonomicznej. Innymi słowy kultura danego kraju kreuje otoczenie
prawne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, w którym rachunkowość realizuje
swoje funkcje.
W poznawaniu świadomości własnej tożsamości kulturowej, jak i kultury
innego kraju pomocna może okazać się psychologia międzykulturowa. Badacze
tej dziedziny starają się bowiem usystematyzować cechy charakteryzujące po-
szczególne kręgi kulturowe. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie
trzech podstawowych typologii cech kulturowych (tzw. modeli wartości kultu-
rowych): koncepcję G. Hofstede, S.J. Graya oraz S.H. Schwartza. Zastosowanie
koncepcji G. Hofstede oraz S.H. Schwartza w badaniu przyczyn różnic mię-
dzykulturowych jest bardzo uniwersalne – zarówno w naukach psychologicz-
nych jak i w naukach o zarządzaniu. Natomiast model wartości kulturowych
zaproponowany przez S.J. Graya - odnosi się stricte do systemów rachunkowo-
ści.
1. Kontekst kulturowy rachunkowości Światowa kariera terminu cultura zaczęła się od czasów Cycerona. Pier-
wotnie termin ten wiązał się z uprawą roli (z łac. cultura agri – uprawa ziemi)
lub hodowlą i oznaczał przekształcanie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu
zjawisk przyrody w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka.
Cyceron natomiast użył słowa cultura w wyrażeniu cultura animi – dosłownie
„uprawa umysłu” na określenie filozofii1.
*Mgr, doktorantka Wydziału Zarządzania UG, [email protected] 1 Por. A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa, 1980, s. 9.
Katarzyna Koleśnik 106
W ciągu wieków zakres analizowanego terminu systematycznie poszerzał
się. Kultura wchodzi do arsenału intelektualnego początkowo filozofii, następ-
nie nauk społecznych i życia społeczno-politycznego. Rezultatem jest notorycz-
na wieloznaczność tego słowa. Jest to zresztą nieunikniony los takich wyrażeń
językowych, które będąc w leksykonie różnych grup społecznych i zawodo-
wych, nie dadzą się ująć w sztywne ramy jednoznacznej definicji, nawet w ob-
szarze nauk humanistycznych.
Dla archeologa kulturą jest to wszystko, co może on wykopać z ziemi, a
więc zbiór rzeczy materialnych wykonanych z kamienia, drzewa, metalu, itp.
Dla etnografa badającego kultury ludowe różnych społeczności oraz grup et-
nicznych, kultura obejmuje nie tylko przedmioty, lecz również zachowania
ludzkie (np. obyczaje, mity, wierzenia, gwara). Z kolei psycholog traktuje kul-
turę jako zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki,
jej myśli, uczucia oraz reakcje.
Bardzo szerokie pojęcie kultury znajduje zastosowanie w antropologii kul-
turowej (lub społecznej). Jeden z najwybitniejszych antropologów na przełomie
dziewiętnastego oraz dwudziestego wieku – R. Benedict - definiuje antropolo-
gię jako naukę o ludziach żyjących w społeczeństwie. Antropologia koncentruje
swą uwagę na tych cechach fizycznych i technikach wytwórczych, na tych
konwencjach i wartościach, które odróżniają daną społeczność od wszystkich
innych, posiadających różne od niej tradycje2. Mówiąc w skrócie, antropologia
próbuje wyjaśniać procesy społeczne. Zjawiska te powstają w wyniku wzajem-
nego oddziaływania jednostek i instytucji tworzonych przez społeczeństwo.
Antropolog włącza zatem do kultury praktycznie całość społecznego dorobku
ludzi. Zalicza do niej zarówno sferę wytworów, jak i zachowań, a także instytu-
cje, działalność gospodarczą, sztukę, język i religię. W tym znaczeniu zjawiska
społeczne są produktem kultury. Sama kultura jest natomiast systemem norm i
wartości w obrębie granic danego porządku społeczno-kulturowego3. Dzięki
normom wiemy, jak zachowywać się wobec innych i czego należy oczekiwać z
ich strony w stosunku do nas. Poprzez przypisywanie innym jednostkom norm
kulturowych ich zachowanie staje się w dużym zakresie możliwe do przewi-
dzenia. Natomiast wartości to podzielane powszechnie idee dotyczące pożąda-
nych celów i sposobów życia w wymiarze jednostkowym, grupowym czy też
ogólnospołecznym. Są to standardy, w które ludzie wierzą w każdej sytuacji4.
Kultura nie jest statyczna lecz bezustannie ewoluuje i ma na nią wpływ
wiele czynników (rysunek 1).
Między wskazanymi determinantami występuje ścisły związek. Istotną
rolę w tym związku pełni rachunkowość.
Powszechnie uważa się, że rachunkowość jest językiem biznesu. Język jest
fundamentem każdej kultury, pozostaje on unikalny, jak uwarunkowania, które
2 R. Benedict, Wzory kultury, PWN, Warszawa, 1966, s. 63. 3 Por. M. Filipiak., Socjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cu-
rie-Skłodowskiej, Lublin, 2002, s. 55. 4 Ibidem, s. 51.
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 107
go stworzyły. Język przyczynia się również do rozwoju kultury. Rachunkowość
będąc formą komunikacji pomiędzy różnymi użytkownikami jest symbolicz-
nym językiem, który z jednej strony opisuje rzeczywistość ekonomiczną każdej
jednostki gospodarczej z drugiej zaś - pomaga tą rzeczywistość kreować. Jako
język symboliczny rachunkowość rozwija się i jest tworzona w oparciu o kultu-
rowe normy i wartości charakterystyczne dla danego kraju. To one w znacznym
stopniu determinują kształt określonych instytucji, takich jak np. system praw-
ny, w tym prawo własności, system edukacji, organizacje zawodowe, itp. Insty-
tucje te z kolei mają bezpośredni wpływ na rachunkowość. W tym kontekście
rachunkowość jawi się jako element składowy kultury odzwierciedlając
wszystkie zachodzące w niej zmiany. Stąd też, rachunkowość poszczególnych
krajów jest różna, gdyż inne jest tło kulturowe, z którego wyrosła. Odmienny
jest zatem język rachunkowości francuskiej – kraju, w którym rachunkowość
ukształtowała się i pozostaje pod silnym wpływem odpowiednich organów wła-
dzy państwowej. Różnym pozostaje język rachunkowości amerykańskiej – kra-
ju, w którym dominujący wpływ na zasady i praktyki rachunkowości mają in-
stytucje pozarządowe (dokładnie Komisja Papierów Wartościowych - SEC).
Całkowicie odmienny jest również język rachunkowości w krajach islamskich,
gdzie za cel nadrzędny ekonomii przyjmuje się identyfikację i budowę porząd-
ku społecznego dopasowanego do islamskiej religii i tradycji5.
Rysunek 1. Determinanty rozwoju kultury
Język
Organizacje
społeczneReligia
Kultura
Normy
Wartości
Technologia Edukacja
System prawny
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Riahi-Belkaoui, The Cultural Shaping of Accoun-
ting, Quorum Books, Westport CA, 1995, s. 4
2. Modele wartości kulturowych, a kształt systemów rachunkowości Jak już wspomniano rachunkowość w dużej mierze rozwija się pod wpły-
wem otoczenia społeczno-gospodarczego kształtowanego na bazie przyjętych
zwyczajów. Zwyczaje te odzwierciedlają pewien system norm i wartości prefe-
rowany przez dane społeczeństwo, którego fundamentem jest funkcjonujący w
5 Por. J. Adamek, „Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej”, Zeszyty Teoretyczne Rachunko-
wości, tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa 2009, s.
8.
Katarzyna Koleśnik 108
nim porządek kulturowy. Stąd też rozpatrując zagadnienie wpływu dziedzictwa
kulturowego na stosowane w danym kraju zasady i praktyki rachunkowości,
najpierw należy określić o jakie normy i wartości społeczne tutaj chodzi. W
ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zagadnienia te były przedmiotem rozważań
wielu badaczy przyczyn różnic międzykulturowych.
Jedną z najbardziej rozbudowanych klasyfikacji kultur narodowych przed-
stawił izraelski psycholog S.H. Schwartz6. Na podstawie przeglądu literatury
skonstruował on listę 57 wartości, które następnie zostały poddane ocenie re-
spondentów. Próbę badawczą stanowili studenci oraz nauczyciele szkół pod-
stawowych z 38 krajów świata. Mieli oni wskazać, na ile dana wartość jest
„główną zasadą, którą kierują się w swoim życiu”. Wyniki badań przeanalizo-
wano najpierw pod kątem indywidualnych różnic pomiędzy respondentami,
następnie zaś dane porównano dla poszczególnych krajów. Na podstawie
otrzymanych wyników S.H. Schwartz pogrupował analizowane wartości w
siedem kategorii, które okazały się mieć uniwersalne, międzykulturowe znacze-
nie, a rozumienie ich treści było podobne w różnych kręgach. Kategoriami tymi
są7: konserwatyzm, autonomia intelektualna, autonomia uczuciowa, hierar-
chiczność, mistrzostwo, egalitaryzm, harmonia.
Kategoria konserwatyzm obejmuje wartości podzielane przez społeczeń-
stwo akcentujące identyfikację z tradycyjnym porządkiem świata społecznego.
Zawiera ona takie walory jak: bezpieczeństwo narodu, porządek społeczny,
wzajemność w świadczeniu przysług, szacunek dla starszych, samodyscyplina,
umiar, obowiązkowość oraz poszanowanie tradycji.
Kategoria autonomia intelektualna obejmuje wartości takie jak: cieka-
wość świata, otwarty umysł, kreatywność, wolność. Wartości te związane są z
chęcią poznania i niezależnością myślenia.
Kategoria autonomia uczuciowa (autonomia emocjonalna), podobnie
jak poprzednia kategoria wiąże się z podmiotowością osoby kierującej się w
sposób nieskrępowany uczuciami. Eksponowane są tu takie cechy jak: radość
życia, ekscytujące życie, życie urozmaicone, przyjemności.
Kategoria hierarchiczność (pozycja społeczna) dotyczy wartości związa-
nych z wyznaczaniem miejsca jednostki w systemie społecznym wraz ze
wszystkimi przypisanymi jej zobowiązaniami. Omawianą kategorię tworzą:
6 S.H. Schwartz, Beyond individualizm/collectivism: New cultural dimensions of values, w: U.
Kim, H. C. Triandis, C. Kagitcibasi, S.C. Choi, Individualism and collectivism: Theory, method
and applications, Sage, Thousand Oaks, CA, 1994, za: A.C.W. Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok,
The Determinants of Capital Structure: Is National Culture a Missing Piece to the Puzzle?, Jour-
nal of International Business Studies, nr 33, 2002, s. 99-127. 7 W literaturze z zakresu nauk psychologicznym kategorie te określane są również jako: konser-
watyzm, autonomia intelektualna, autonomia emocjonalna, pozycja społeczna, indywidualne
sprawności, więzi partnerskie, harmonia, zob. A. Szuster, Orientacje prospołeczne a preferowa-
nie wartości (w kategoryzacji Shaloma Schwartza)” w: „Jednostka i społeczeństwo. Podejście
psychologiczne, praca zbiorowa pod redakcją M. Lewickiej, Gdańskie Wydawnictwo Psycholo-
giczne, Gdańsk, 2002, s. 199-216.
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 109
zamożność, wysoka pozycja społeczna, władza, wywieranie wpływu, a także
unikanie rozgłosu.
Kategoria mistrzostwo (indywidualne sprawności) podkreśla aktywność
własną jednostki, dążenie do samorealizacji, ciągłe zmienianie się i poszukiwa-
nie metod doskonalenia świata, sprawowanie kontroli i wykorzystywanie jej dla
zaspokojenia przyszłych grupowych i osobistych interesów. Kategoria ta eks-
ponuje: decydowanie o wyborze celów, bycie zdolnym, niezależnym, ambit-
nym, odnoszącym sukcesy, śmiałym.
Kategoria egalitaryzm (więzi partnerskie) obejmuje normy współpracy z
innymi i gotowość brania pod uwagę dobra innych ludzi. W kategorii tej akcen-
tuje się: sprawiedliwość społeczną, równość, uczciwość, gotowość pomagania,
lojalność, pogodzenie się z losem.
Ostatnia z kategorii zdefiniowanych przez S.H. Schwartza - harmonia –
określa stosunek do środowiska naturalnego, gotowość ochrony natury. Katego-
rię tą tworzą wartości: pokój na świecie, piękno, ochrona środowiska, jedność z
naturą.
Zaproponowane przez S.H. Schwartza kategorie stanowiły podstawę do
zidentyfikowania możliwych struktur wartości. Cytowany autor formułuje
twierdzenia na temat opozycyjności wartości należących do poszczególnych
kategorii. Zasadnicze rozbieżności dostrzega on pomiędzy:
1. autonomią (intelektualną oraz uczuciową) i konserwatyzmem,
2. hierarchicznością wraz z mistrzostwem (indywidualną sprawnością), a ega-
litaryzmem (więziami partnerskimi) oraz harmonią.
Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej cechy społeczne S.H. Schwartz
wyodrębnił siedem odrębnych regionów kulturowych. Ich specyfikację oraz
natężenie wartości charakterystyczne dla danego regionu zaprezentowano w
tabeli 1.
Zaproponowany przez S.H. Schwartza model wartości kulturowych nie
odnosi się wprost do systemów rachunkowości. Niemniej jednak znajduje on
również zastosowanie w naukach o zarządzaniu, głównie przy ocenie różnic
kulturowych między poszczególnymi krajami świata8.
Omawiany model wykorzystany był również do analizy czynników mają-
cych wpływ na stosowane w danym kraju zasady rachunkowości oraz ujawnia-
nie informacji sprawozdawczych (jako uzupełnienie do teorii sformułowanych
przez G. Hofstede oraz S.J. Graya, o których będzie mowa w dalszej części ni-
niejszego opracowania)9.
Pionierskie badania dotyczące wpływu dziedzictwa kulturowego na za-
chowania pracowników przedsiębiorstw i instytucji przeprowadził w latach
8 Model wartości S.H. Schwartza wykorzystany został m.in. w badaniach dotyczących wpływu
czynników kulturowych na kształt struktury kapitału w wybranych krajach świata, zob.: A.C.W.
Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok, The Determinants of Capital Structure: Is National Culture a
Missing Piece to the Puzzle?, Journal of International Business Studies, nr 33, 2002, s. 99-127. 9 Zob. np. Y. Ding, T. Jeanjean, H. Stolowy, Why do national GAAP differ from IAS? The role of
culture., The International Journal of Accounting, nr 40, 2005, s. 325-350.
Katarzyna Koleśnik 110
osiemdziesiątych G. Hofstede10
. Dotyczyły one wartości preferowanych przez
osoby zatrudnione w lokalnych przedstawicielstwach międzynarodowej korpo-
racji IBM w ponad 70 krajach świata. Wyniki badań, opracowane zgodnie z
metodami analizy oraz wnioskowania statystycznego, stanowiły podstawę do
sformułowania czterech zasadniczych wymiarów wartości kulturowych charak-
teryzujących społeczeństwo danego państwa. Wymiary te odpowiadają pewnym
zachowaniom, normom i wartościom typowym dla analizowanej kultury.
Tabela 1. Natężenie wartości w regionach kulturowych zidentyfikowanych przez
S.H. Schwartza
Lp. Regiony kulturowe Podregiony kulturowe
1.
Kraje skandynawskie oraz Europy Zachod-
niej (z wyłączeniem Wielkiej Brytanii,
Irlandii)
nie wyodrębniono
2. Kraje Europy Wschodniej
Kraje Bałtyckie (np. Litwa, Łotwa, Estonia)
oraz Europy Centralno-Wschodniej (np. Pol-
ska, Czechy, Słowacja)
Bałkany (np. Bośnia, Jugosławia, Rumunia)
oraz Europa Wschodnia (np. Rosja, Ukraina)
3. Kraje anglojęzyczne (np. USA, Kanada,
Nowa Zelandia, Wielka Brytania, Irlandia) nie wyodrębniono
4. Kraje o wpływach konfucjańskich (Chiny,
Japonia) nie wyodrębniono
5. Kraje afrykańskie oraz Bliskiego Wschodu nie wyodrębniono
6. Kraje Azji Południowej (z wyłączeniem
Chin), np. Indie nie wyodrębniono
7. Kraje Ameryki Południowej nie wyodrębniono
Lp. Wymiary kulturowe zidentyfikowane przez S.H. Schwartza
konserwa-
tyzm
autonomia
intelektualna
autonomia
uczuciowa hierarchia mistrzostwo egalitaryzm harmonia
1. niskie wysokie średnie niskie średnie wysokie wysokie
2. niskie wysokie średnie niskie niskie wysokie wysokie
niskie średnie średnie niskie niskie średnie średnie
3. niskie średnie wysokie średnie wysokie średnie niskie
4. średnie wysokie wysokie wysokie wysokie niskie niskie
5. wysokie niskie niskie średnie średnie średnie średnie
6. wysokie niskie niskie wysokie średnie niskie niskie
7. średnie średnie średnie niskie wysokie wysokie średnie
Źródło: Opracowanie własne, na podstawie L. Sagiv, S.H. Schwartz, Cultural values in organiza-
tions: insights for Europe, European Journal of International Management, Vol. 1, nr 3, 2007, s.
180-182
G. Hofstede wyróżnił tu następujące kategorie:
1. „duży” kontra „mały” dystans do władzy – opisują zgodę społeczeństwa
na nierówności w dostępie do władzy. Społeczeństwa akceptują hierar-
chiczną strukturę władzy lub dążą do wyrównywania praw i sprawiedliwo-
ści dla różnych grup społecznych;
10 G. Hofstede, Culture’s Consequences: International Differences in Work-Related Values, Bev-
erly Hills: Sage, 1980.
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 111
2. indywidualizm kontra kolektywizm – wymiar ten wyznacza proporcje
między wagą przykładaną do dobra jednostki i grupy; według G. Hofstede
„indywidualizm jest właściwy społeczeństwom, w których więzy między jed-
nostkami są luźne i każdy ma na uwadze głównie siebie i swoją najbliższą
rodzinę. Kolektywizm z kolei jest właściwy społeczeństwom, w których lu-
dzie od momentu narodzin należą do silnych, spójnych grup. Grupy te przez
całe życie zapewniają im opiekę i ochronę, za co ich członkowie odwzajem-
niają się niekwestionowaną lojalnością”11
;
3. męskość kontra kobiecość – charakteryzują zestawy cech związanych z
ich społeczną percepcją. Role kobiece to dbanie o sferę uczuć i zachowanie
harmonii, a role męskie to asertywność, osiągnięcia oraz sukces material-
ny12
;
4. „silny” kontra „słaby” stopień unikania niepewności - określa stopień w
jakim ludzie w danej kulturze są skłonni zaakceptować nieprzewidywalność
stosunków społecznych i niepewność przyszłości. W społeczeństwach o
silnym stopniu unikania niepewności głównym motywatorem działania jest
zapewnienie bezpieczeństwa. W praktyce może się to przejawiać potrzebą
ujmowania wszystkiego w ramy precyzyjnych, sztywnych norm oraz prze-
pisów, nawet jeśli w praktyce okażą się one dysfunkcyjne. Z kolei kultury o
słabym stopniu unikaniu niepewności cechuje swego rodzaju „elastyczność
emocjonalna”. Społeczeństwa te są bardziej otwarte na zmiany oraz nowa-
torskie rozwiązania. W krajach tych ilość regulacji prawnych ograniczona
jest do niezbędnego minimum.
Zestaw tych wartości uzupełnił G. Hofstede wraz z M.H. Bondem o wyni-
ki dalszych badań, przeprowadzonych na próbie 100 studentów (50 mężczyzn i
50 kobiet) w 23 krajach. Do wcześniej zdefiniowanych wartości kulturowych
dodano nowy wymiar – orientacja długo- kontra krótkoterminowa, zwana
również „dynamizmem konfucjańskim”13
. W wymiarze tym chodzi przede
wszystkim o rozróżnienie między długo- i krótkoterminowym nastawieniem w
życiu. Jest on szczególnie istotny w odniesieniu do kultur azjatyckich.
Wymiary kultury nie pozwalają co prawda na przewidywanie zachowania
jednostek, ale są dobrym wyznacznikiem norm i oczekiwań danego społeczeń-
stwa, jak też najczęstszych zachowań jego członków.
Od czasu pierwszej publikacji G. Hofstede „Culture Consequences” w
1980 roku zaprezentowana w niej koncepcja została zastosowana do zbudowa-
nia kilku innych teorii odnoszących się do kultur narodowych. W każdej z nich
sugerowano własną klasyfikację.
Zaproponowane przez G. Hofstede wartości charakteryzujące daną spo-
łeczność stały się podstawą do dalszych badań, prowadzących do zidentyfiko-
wania przez S.J. Graya czterech rozbieżnych cech kulturowych, które mogą
11 Ibidem, s. 88. 12 Ibidem, s. 133. 13 G. Hofstede, G.J. Hofstede, Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, PWE, Warszawa,
2007, s. 41.
Katarzyna Koleśnik 112
zostać przypisane rachunkowości. Są to14
:
1. profesjonalizm kontra kontrola prawna – preferowanie indywidualnych,
profesjonalnych ocen i utrzymywanie zawodowej samoregulacji, jako prze-
ciwieństwo podporządkowania się ściśle określonym regulacjom prawnym
oraz kontroli ustawowej,
2. ujednolicenie kontra elastyczność – wprowadzenie zunifikowanych roz-
wiązań w rachunkowości jednostek i ciągłe ich stosowanie wobec alterna-
tywy elastyczności w stosowaniu tych rozwiązań w zależności od zmienia-
jących się warunków działania pojedynczego przedsiębiorstwa,
3. konserwatyzm kontra optymizm – ostrożne podejście do pomiaru warto-
ści, jako zabezpieczenia się przed niepewnością przyszłych zdarzeń, wobec
optymizmu przejawiającego się w podejściu bardziej ryzykownym,
4. poufność kontra jawność – preferowanie dyskrecji i ograniczania ujaw-
niania informacji tylko do osób zaangażowanych w zarządzanie i finanso-
wanie danego przedsiębiorstwa. Przeciwstawne stanowisko polega na bar-
dziej przejrzystym, otwartym oraz publicznie odpowiedzialnym podejściu
do zakresu informacji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych.
Zdaniem S.J. Graya wartości przedstawione powyżej mają istotny wpływ
na rachunkowość danego kraju. Dotyczy to zarówno samego prawa bilansowe-
go jak i praktycznego jego stosowania. Wynika to z faktu, że pomimo dyna-
micznych zmian otoczenia gospodarczego oraz coraz szybszego przepływu in-
formacji, mogą być one odmiennie interpretowane przez odbiorców z różnych
kręgów kulturowych. Trzeba zaznaczyć, że S.J. Gray w swoich badaniach
przywiązuje bardzo dużą wagę do wpływu jaki wywiera system wartości spo-
łecznych na rachunkowość danego kraju. Zależności te cytowany autor ujmuje
w sposób zaprezentowany na rysunku 2.
Cechy społeczne poszczególnych państw determinują kształt określonych
instytucji oraz norm systemu rachunkowości. Stanowi on wypadkową uwarun-
kowań środowiskowych występujących w danym kraju, oznacza to, że jest on
kształtowany przez unikalne cechy środowiska, w którym funkcjonuje, od-
zwierciedla jego atrybuty i utrwala ich oddziaływanie.
S.J. Gray przeprowadził badania wpływu wartości kulturowo-społecznych
na kształtowanie się systemów rachunkowości w wybranych krajach. W anali-
zach tych cytowany autor zaproponował przetestowanie czterech atrybutów
rachunkowości (profesjonalizm lub uregulowania prawne, trwałość lub ela-
styczność zasad) z uwzględnieniem wartości kulturowych zdefiniowanych
przez G. Hofstede, tj. dystansu do władzy, indywidualizmu i kolektywizmu,
męskości i kobiecości oraz unikania niepewności15
. Zależności między społecz-
no-kulturowymi wymiarami zdefiniowano w sposób zaprezentowany w tabeli 2.
14 S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of Accounting Systems
Internationally, Abacus 24, 1988, s. 1-15. 15 Badania przeprowadzone przez S.J. Graya, nie uwzględniają piątego wymiaru wartości kultu-
rowych, tj. orientacji długo- oraz krótkoterminowej, ponieważ nie był on wówczas jeszcze zdefi-
niowany przez G. Hofstede.
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 113
Rysunek 2. Kulturowe i społeczne wartości a subkultura rachunkowości
Wpływy zewnętrzne
Siły przyrody
Handel
Inwestycje
Zdobycze terytorialne
Wpływy ekologiczne Wartości społeczne
Geograficzne
Ekonomiczne
Demograficzne
Genetyczne/higieniczne
Historyczne
Technologiczne
Urbanistyczne
Wartości
przypisywane
rachunkowości
Religia
Systemy
rachunkowości
Konsekwencje
instytucjonalne
System prawny
System własności
Rynki kapitałowe
Organizacje zawodowe
Edukacja
Źródło: S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of Accounting
Systems Internationally, Abacus 24, 1988, s. 7
Tabela 2. Zależności między wymiarami społeczno-kulturowymi określonymi
przez G. Hofstede, a cechami rachunkowości, zidentyfikowanymi przez S.J. Graya
Lp.
Wartości ra-
chunkowości
zidentyfikowane
przez S. J. Graya
Wymiary kulturowe zidentyfikowane przez G. Hofstede
Dystans do wła-
dzy
Indywidua-
lizm - kolek-
tywizm
Męskość –
kobiecość
Unikanie
niepewności
1.
Profesjonalizm dążenie do równego
podziału władzy
silny
indywidualizm
nie
zidentyfikowano
słaby sprzeciw
wobec stanu nie-pewności
Kontrola
ustawowa
akceptowanie hie-
rarchicznej struktury
władzy
silny kolektywizm
nie zidentyfikowano
silny sprzeciw wo-
bec stanu niepewno-
ści
2.
Ujednolicenie akceptowanie hie-
rarchicznej struktury
władzy
silny kolektywizm
nie zidentyfikowano
silny sprzeciw wo-
bec stanu niepewno-
ści
Elastyczność dążenie do równego
podziału władzy
silny
indywidualizm
nie
zidentyfikowano
słaby sprzeciw wobec stanu nie-
pewności
3.
Konserwatyzm nie zidentyfikowa-
no
silny
kolektywizm kultury męskie
silny sprzeciw wo-bec stanu niepewno-
ści
Optymizm nie zidentyfikowa-
no
silny
indywidualizm kultury kobiece
słaby sprzeciw
wobec stanu nie-pewności
4.
Poufność akceptowanie hie-
rarchicznej struktury władzy
silny
kolektywizm kultury męskie
silny sprzeciw wo-
bec stanu niepewno-ści
Jawność dążenie do równego
podziału władzy
silny
indywidualizm kultury kobiece
słaby sprzeciw
wobec stanu nie-pewności
Źródło: Opracowanie własne, na podstawie S.J. Gray, Towards a Theory of Cultural Influence on
the Development of Accounting Systems Internationally, Abacus 24, 1988, s. 9-11
Katarzyna Koleśnik 114
Powyższe wartości w różnym stopniu charakteryzują krajowe systemy rachun-
kowości, co przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Natężenie wartości kształtujących systemy rachunkowości w wybranych
regionach kulturowych
Lp. Kręgi kulturowe
Wartości rachunkowości
zdefiniowane przez S.J. Graya
Poufność16
Konserwatyzm17
1. Kraje anglosaskie (np. Australia, Kanada,
Irlandia, Nowa Zelandia, Wielka Bryta-
nia, USA)
1 1
2. Kraje skandynawskie (np. Szwecja, Da-
nia, Norwegia)
2 2
3. Kraje azjatyckie kolonialne (Hongkong,
Singapur)
2 3
4. Kraje afrykańskie (Afryka Wschodnia i
Zachodnia)
3 4
5. Kraje romańskie wysoko rozwinięte
(np. Francja, Belgia, Argentyna, Brazylia,
Hiszpania, Włochy)
3 5
6. Kraje romańskie słabo rozwinięte
(np. Kolumbia, Ekwador, Meksyk, Wene-
zuela, Kostaryka, Portugalia, Salwador)
7 5
7. Kraje azjatyckie wysoko rozwinięte (Ja-
ponia)
5 5
8. Kraje azjatyckie słabo rozwinięte
(np. Indonezja, Pakistan, Indie, Malezja)
4 4
9. Kraje Bliskiego Wschodu (kraje arabskie,
Grecja, Iran, Turcja)
5 5
10. Kraje germańskie (np. Austria, Niemcy,
Szwajcaria)
6 4
Źródło: L H. Radebaugh, S.J. Gray, International Accounting and International Enterprises,
Wiley, New York, 2001, s. 47, w: T. Doupnik, H. Perera, International accounting, McGraw-Hill
Irwin, Boston, 2009, s. 42
Zdaniem S.J. Graya kraje anglosaskie oraz skandynawskie wykazują ten-
dencję do elastyczności i oparcia się na zawodowstwie w ustalaniu standardów
rachunkowości. Kraje te są zarazem skłonne do optymizmu oraz ujawniania
informacji sprawozdawczych. Na przeciwległym biegunie znajdują się nato-
miast kraje azjatyckie (np. kraje arabskie, Chiny, Japonia), a także mniej rozwi-
nięte kraje romańskie, które według cytowanego autora opierają się na regula-
cjach prawnych oraz jednolitym podejściu do ustalania zasad rachunkowości.
16 Natężenie wymiaru zidentyfikowano w skali od 1 (niska skłonność do poufności) do 7 (wysoka
skłonność do poufności). 17 Gdzie: 1 - niska skłonność do konserwatyzmu, 5 - wysoka skłonność do konserwatyzmu.
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 115
Jednocześnie kraje te preferują dyskrecję i ograniczanie ujawniania informacji
sprawozdawczych.
Z kolei kraje germańskie oraz rozwinięte kraje romańskie cechuje tenden-
cja do autonomicznej regulacji rachunkowości dokonywanej przez instytucje
profesjonalne oraz mniejsza skłonność do trwałości zasad rachunkowości. Jed-
nocześnie kraje te są bardziej skłonne do tajemniczości i częściowego konser-
watyzmu.
Zaprezentowane powyżej modele wartości kulturowych stanowiły istotny
przełom w badaniach nad rachunkowością. Zaczęto bowiem uświadamiać so-
bie, jak bardzo na zasady rachunkowości - tryb ich regulacji oraz zakres ujaw-
nianych informacji sprawozdawczych wywierają wpływ czynniki kulturowe.
Ich znaczenie uwidacznia się szczególnie wówczas, gdy analizie zostaną pod-
dane determinanty środowiska systemu rachunkowości. Do najważniejszych z
nich należą: system polityczny, prawny, podatkowy, źródła zasilania finanso-
wego przedsiębiorstw, prestiż organizacji (instytucji) księgowych oraz biegłych
rewidentów. Kompozycja tych uwarunkowań stanowi punkt wyjścia w proce-
sie klasyfikacji systemów rachunkowości pod kątem stopnia ich zróżnicowania
w poszczególnych krajach. W literaturze przedmiotu prezentowane są bardzo
różne podejścia autorów co do ilości wyróżnionych modeli18
. Spośród wszyst-
kich klasyfikacji wyróżnia się jednak dwa główne modele rachunkowości: an-
glosaski oraz kontynentalny. Ostatnio w literaturze przedmiotu można się rów-
nież spotkać z poglądem przemawiającym za wyodrębnieniem trzeciego nurtu
tradycji rachunkowości, tj. modelu rachunkowości islamskiej19
. W uzasadnieniu
wyróżnienia tego modelu podaje się ścisły związek ekonomii z islamską trady-
cją i religią20
.
Charakterystyki dwóch podstawowych nurtów rachunkowości, tj. angloa-
merykańskiego oraz kontynentalnego zawiera tabela 4.
Tabela 4. Charakterystyki podstawowych modeli rachunkowości
Zmienne środowiskowe Model kontynentalny Model angloamerykański
Pośrednie
Kulturowe
Wartości kulturowe
wg
G. Hofstede
duży dystans do władzy -
orientacja państwowa
mały dystans do władzy -
indywidualizm
unikanie niepewności otwartość na ryzyko
Wartości kulturowe
wg S.J. Graya
kontrola ustawowa profesjonalizm
ujednolicenie elastyczność
konserwatyzm optymizm
poufność jawność
18 Bardziej szczegółowe informacje na temat podejść do klasyfikowania systemów rachunkowo-
ści zawarto w opracowaniu D. Krzywdy, Modele rachunkowości i ich wpływ na informacje spra-
wozdawcze, Zeszyty Naukowe nr 3 Wyższej Szkoły w Bochni, 2005. 19 J. Adamek, Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości,
tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa 2009. 20 Ibidem, s. 8.
Katarzyna Koleśnik 116
Bezpośrednie
Główne źródło kapitału Banki, instytucje finanso-
we Giełdy akcji
System prawny
prawo ustawowe (z ang.
code law)
prawo zwyczajowe (z ang.
common law)
ustawowo regulowane
zasady rachunkowości
standardy rachunkowości
kreowane przez upoważnio-
ne koła profesjonalne
System podatkowy
ścisły związek prawa
podatkowego i prawa
bilansowego
rozdzielność prawa podat-
kowego od zasad rachun-
kowości
wzajemne przenikanie
prawa podatkowego i
prawa bilansowego przy
podstawie opodatkowania
nie występuje wpływ prawa
podatkowego na uregulo-
wania rachunkowości
Cele rachunkowości
Podstawowi użytkownicy
Kredytobiorcy, organy
podatkowe, udziałowcy,
pracownicy
Głównie inwestorzy
Dominujące zasady rachunkowo-
ści Zasada ostrożności
Rzetelna przewaga treści
nad formą
Polityka rachunkowości Określony zakres wyboru Znaczny zakres wyboru
Stopień ujawniania
informacji Ograniczanie Zwiększanie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Glaum, V.Mandler, Rachungslegung auf globalen
Kapitalmärtken, Gabler, Wiesbaden, 1996, s. 28 [za:] A. Jaruga, Międzynarodowe standardy
rachunkowości (MSSF/MSR) i ich zastosowanie w Unii Europejskiej, w: Jednostkowe sprawoz-
danie finansowe według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, MSSF/MSR, praca
zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Zarząd Główny w War-
szawie Centralny Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Warszawa, 2005, s. 11
Zakończenie Problem różnic międzykulturowych nabiera szczególnego znaczenia w
trwającym obecnie procesie harmonizacji standardów rachunkowości, zmierza-
jącym do stworzenia jednolitego systemu rozwiązań możliwych do przyjęcia w
skali świata. W ostatnim czasie systemem takim stają się Międzynarodowe
Standardy Sprawozdawczości Finansowej (zwane dalej MSSF) promulgowane
przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Zadaniem MSSF
ma być takie przygotowanie i przedstawienie danych finansowych, aby były
one istotne, pełne, zrozumiałe dla różnych użytkowników, porównywalne, a
przede wszystkim przydatne do oceny przeszłości i podejmowania decyzji. W
założeniu MSSF mają ułatwić porównanie różnorodnych przedsięwzięć w przy-
szłości, w tym również w ich międzynarodowym aspekcie21
. Na ile jednak oka-
21 A.K. Sowińska, Rachunkowość od antropologii do międzynarodowych standardów, w: Ra-
chunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi., praca zbiorowa pod red. T. Kiziukie-
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 117
żą się one uniwersalne? Czy oparte na tradycji angloamerykańskiej regulacje
rachunkowości rzeczywiście będzie można zastosować w różnych regionach
świata? Odpowiedź na tak postawione pytania z pewnością nie jest łatwa i jed-
noznaczna. O ile bowiem tempo zmian gospodarczych, technologicznych we
współczesnym świecie jest niezmiernie szybkie, to jednak ukształtowane na
przestrzeni wielu lat wzorce kulturowe nie ulegają tak głębokim przeobraże-
niom. Jak już wspomniano rachunkowość jako proces komunikacji pomiędzy
różnymi użytkownikami jest symbolicznym językiem, który opisuje rzeczywi-
stość gospodarczą każdej jednostki ekonomicznej. Wprowadzenie standardów
międzynarodowych jest próbą stworzenia wspólnego języka rachunkowości w
skali światowej. Kwestią niezmiernie istotną jest tu zrozumienie tego języka –
zarówno przez „dostawców” jak i „odbiorców” informacji sprawozdawczych.
Brak zrozumienia zakłóca proces komunikacji. W praktyce może to spowodo-
wać, że rzeczywistość gospodarcza wykreowana przez „rachunkowość między-
narodową” w sprawozdaniach finansowych może okazać się pozorna, gdyż inne
będą oczekiwania użytkowników danego regionu kulturowego związane z reali-
zacją celów, jakim rachunkowość ma służyć.
Literatura
1. Adamek J., Rachunkowość w kręgu kultury islamskiej, w: Zeszyty Teore-
tyczne Rachunkowości, tom 49 (105), Stowarzyszenie Księgowych w Pol-
sce Rada Naukowa, Warszawa 2009
2. Benedict R., Wzory kultury, PWN, Warszawa, 1966
3. Chui A.C.W., Lloyd A.E., Kwok C.C.Y., The Determinants of Capital
Structure: Is National Culture a Missing Piece to the Puzzle?, Journal of In-
ternational Business Studies, nr 33, 2002
4. Ding Y., Jeanjean T., Stolowy H., Why do national GAAP differ from IAS?
The role of culture, The International Journal of Accounting, nr 40, 2005
5. Doupnik T., Perera H., International accounting, McGraw-Hill Irwin, Bos-
ton, 2009
6. Filipiak M., Socjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersy-
tetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2002
7. Hall E.T., Poza kulturą, PWN, Warszawa, 2001
8. Hall E.T., Taniec życia. Inny wymiar czasu, Warszawskie Wydawnictwo
Literackie MUZA SA, Warszawa, 1999
9. Glaum M., Mandler V., Rachungslegung auf globalen Kapitalmärtken, Ga-
bler, Wiesbaden, 1996, s. 28, za: A. Jaruga, Międzynarodowe standardy ra-
chunkowości (MSSF/MSR) i ich zastosowanie w Unii Europejskiej, w: Jed-
nostkowe sprawozdanie finansowe według Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości, MSSF/MSR, praca zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Sto-
warzyszenie Księgowych w Polsce Zarząd Główny w Warszawie Centralny
Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Warszawa, 2005
wicz, Katedra Rachunkowości Uniwersytetu Szczecińskiego, Katedra Rachunkowości Akademii
Rolniczej w Szczecinie, Szczecin, 2006, s. 134-139.
Katarzyna Koleśnik 118
10. Gottlieb, Max M., Międzynarodowe Standardy Rachunkowości: w praktyce
światowej i w warunkach polskich, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w
Polsce, Warszawa, 1994
11. Gray S.J., Towards a Theory of Cultural Influence on the Development of
Accounting Systems Internationally, Abacus 24, 1988
12. Hill Ch.W.L., Internaltional business: competing in the global marketplace,
McGraw-Hill/Irwin, New York, 2009
13. Hofstede G., Hofstede G.J., Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umy-
słu, PWE, Warszawa, 2007
14. Hofstede G., Culture’s Consequences: International Differences in Work-
Related Values, Beverly Hills: Sage, 1980
15. Hope O.E., Firm – level disclosures and the relative role of culture and
legal origin, Social Science Research Network, January 2, 2003,
http://ssrn.com/abstract=380000
16. House R.J., Hanges, P.J., Javidan, M., Dorman, P.W., Gupta, V., Culture,
leadership and organizations. The GLOBE study of 62 societies. Thousands
Oaks: Sage Publications, 2004, za: E. Olczak, Różnice kulturowe w funk-
cjonowaniu człowieka, w: A. Paszkowska – Rogacz, E. Olczak, E. Kow-
nacka, D. Cieślikowska, Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturo-
we, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej,
Warszawa, 2006
17. Jaggi B.,Yee Low P., Impact of Culture, Market Forces, and Legal Systems
on Financial Disclosures, The International Journal of Accounting, Vol. 35,
nr 4, 2000
18. Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa, 198
19. Kroeber A.L., Istota kultury, PWN, 1989
20. Krzywda D., Modele rachunkowości i ich wpływ na informacje sprawoz-
dawcze, Zeszyty Naukowe nr 3 Wyższej Szkoły w Bochni, 2005
21. Kurek B., Rachunkowość jako stymulator rozwoju kultury, Zeszyty Teore-
tyczne Rachunkowości, w: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 24
(80), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Rada Naukowa, Warszawa
2004
22. Międzynarodowe regulacje rachunkowości: wpływ na rozwiązania krajowe,
praca zbiorowa pod redakcją A. Jarugi, Wydawnictwo C.H. Beck, War-
szawa, 2002
23. Mueller G., Gernon H., Meek G.K., Accounting: an international perspec-
tive: a supplement to introductory accounting textbooks, IRWIN Burr
Ridge, Illinois, Boston, Massachusetts Sydney, Australia, 1994
24. Nobes Ch., Parker R., Comparative International Accounting, Prentice Hall
International, UK, 1991
25. Rachunkowość międzynarodowa, praca zbiorowa pod redakcją L. Bednar-
skiego, J. Gierusza, PWE, Warszawa, 2001
26. Rachunkowość wobec procesów globalizacji, praca zbiorowa pod redakcją
J. Gierusza, M. Jerzemowskiej, T. Martyniuk, Uniwersytet Gdański. Kate-
Wartości kulturowe a kształt systemów rachunkowości 119
dra Rachunkowości, Katedra Analizy Ekonomicznej, Gdańsk: Uniwersytet
Gdański, 2002
27. Rachunkowość międzynarodowa: praca zbiorowa pod redakcją K. Winiar-
skiej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk, 2009
28. Riahi-Belkaoui A., The Cultural Shaping of Accounting, Quorum Books,
Westport CA, 1995
29. Riahi-Belkaoui A., The Linguistic Shaping of Accounting, Quorum Books,
Westport CA, 1995
30. Sagiv L., Schwartz S.H., Cultural values in organizations: insights for Eu-
rope, European Journal of International Management, vol. 1, nr 3, 2007
31. Salter S.B., Cultural Influence on the Development of Accounting Systems
Internationally: A Test of Gray's (1988) Theory, Journal of International
Business Studies, Vol. 26, 1995
32. Schwartz S.H., Beyond individualizm/collectivism: New cultural dimensions
of values, w: U. Kim, H. C. Triandis, C. Kagitcibasi, S.C. Choi, Individual-
ism and collectivism: Theory, method and applications, Sage, Thousand
Oaks, CA, 1994, za: A.C.W. Chui, A.E. Lloyd, C. C.Y. Kwok, „The De-
terminants of Capital Structure: Is National Culture a Missing Piece to the
Puzzle?”, Journal of International Business Studies, nr 33, 2002
33. Sowińska A.K., Rachunkowość od antropologii do międzynarodowych
standardów, w: Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi.,
praca zbiorowa pod red. T. Kiziukiewicz, Katedra Rachunkowości Uniwer-
sytetu Szczecińskiego, Katedra Rachunkowości Akademii Rolniczej w
Szczecinie, Szczecin, 2006
34. Surdykowska S., Rachunkowość międzynarodowa, Zakamycze, Kraków,
1999
35. Szuster A. „Orientacje prospołeczne a preferowanie wartości (w kategory-
zacji Shaloma Schwartza)” w: Jednostka i społeczeństwo. Podejście psy-
chologiczne, praca zbiorowa pod redakcją M. Lewickiej, Gdańskie Wy-
dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2002
36. Trompenaars F., Hampden-Turner Ch., Siedem wymiarów kultury: znacze-
nie różnic kulturowych w działalności gospodarczej, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków, 2002
37. Tylor E., Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologii, filozofii, wia-
ry, mowy, sztuki i zwyczajów, t.1., Warszawa, 1896, [za:] Filipiak M., So-
cjologia kultury: zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cu-
rie-Skłodowskiej, Lublin, 2002
38. Zarzeski Taylor M., Spontaneous Harmonization Effects of Culture and
Market Forces on Accounting Disclosures Practices, Accounting Horizons,
Vol. 10, nr 1, March, 1996
Katarzyna Koleśnik 120
Streszczenie Od dawna wielu autorów zajmuje się badaniem czynników, które pozwalają lepiej
objaśnić odmienne ukształtowanie się w poszczególnych krajach koncepcji zasad ra-
chunkowości mających wpływ zarówno na pomiar majątku, zobowiązań oraz wyniku w
sprawozdaniu finansowym jak i ujawniane w nim informacje. Coraz częściej jako jedną
z przyczyn tych różnic wymienia się uwarunkowania kulturowe. W poznawaniu świa-
domości własnej tożsamości kulturowej, jak i kultury innego kraju pomocna może oka-
zać się psychologia międzykulturowa. Badacze tej dziedziny starają się usystematyzo-
wać cechy charakteryzujące poszczególne kręgi kulturowe. W niniejszym opracowaniu
przedstawiono trzy podstawowe typologie cech kulturowych (tzw. modele wartości
kulturowych): koncepcję S.H. Schwartza, G. Hofstede oraz S.J. Graya. Zastosowanie
koncepcji S.H. Schwartza oraz G. Hofstede przy ocenie różnic międzykulturowych jest
bardzo uniwersalne – zarówno w naukach psychologicznych, społecznych jak i w nau-
kach o zarządzaniu. Natomiast model wartości kulturowych zaproponowany przez S.J.
Graya - odnosi się stricte do systemów rachunkowości.
Cultural values and accounting systems’ form (Summary) For a long time many authors have been engaged in studying the factors that allow
for a better explanation of different formulation in particular countries of the accounting
principles’ idea, influencing both the measure of property, liabilities as well as the result
in the financial statements as well as the information disclosed therein. The cultural
conditions are more often provided as one of the reasons for these differences. The cross
cultural psychology may prove helpful in acquainting with own cultural identity aware-
ness.
Researchers of this field try to systematise the traits characterising particular cultural
circles. This study presents three basic typologies of cultural traits (so called cultural
value models): conception of S.H. Schwartz, G. Hofstede and S.J. Gray. Application of
the conception of S.H. Schwartz and G. Hofstede for assessment of the cross-cultural
differences is very universal - both in psychology, social sciences as well as manage-
ment sciences. On the other hand, the cultural values model proposed by S.J. Gray –
strictly concerns the accounting systems.