Witamyw

Dumfries&

GallowayPrzewodnik dla Emigranta

iCzłonków Mniejszości Narodowych

2

Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries & Galloway

(Dumfries & Galloway Multicultural Association- DGMA)

Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway zostało powołane do życia w 2003 przez mniejszości narodowe zamieszkałe w regionie Dumfries i Galloway.

Oto pięć głównych celów Stowarzyszenia:1. Wspierać i kształcić organizacje, jak również

osoby z zakresów związanych z religią, kulturą, etnika mniejszości narodowych.

2. Edukować z zakresów związanych z równością rasową i zróżnicowaniem.

3. Dystrybuować informacje, porady i kształcić szeroko rozumianą społeczność w regionie, organizacje i członków Stowarzyszenia z zakresu różnorodności i dyskryminacji.

4. Rozwijać i dostarczać usługi tłumaczeniowe i interpretacyjne w regionie.

5. Rozwijać „Centrum Kulturowe” w Dumfries i Galloway celem wsparcia i wcielenia w życie powyższych założeń Stowarzyszenia, jak również rozwijania innych powiązanych aktywności kulturalnych.

Biuro Stowarzyszenia DGMA mieści się na ulicy Irish Street w Dumfries i otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 13.00 do 17.00.

Na chwilę obecną stowarzysznie liczy sobie 300 członków z całego regionu. Pochodzą oni z ponad 50 narodowości i kultur. Członkowstwo w stowarzyszniu jest całkowicie bezpłatne i otwarte dla wszystkich społeczności mniejszościowych.

Jeśli chcesz dowiedzieć się wiecej odwiedź naszą stronę internetową www.dgcommunity.net lub zadzwoń pod numer telefonu: 01387 254624.

Przyjdź i przyłącz się do nas – Serdecznie zapraszamy!

3

Spis Treści

1. Wstęp 6

Prezentacja Szkocji i regionu Dumfries i Galloway

Mapa Dumfries i Galloway

2. Miejsca, w których możesz otrzymać informacje, wsparcie i poradę 8

2.1 Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway

2.2 Usługi Doradztwa Obywatelskiego 2.3 Konsulaty 2.4 Biuro Prawne Mniejszości Narodowych 2.5 Usługi Doradztwa Imigracyjnego 2.6 Międzynarodowa Organizacja dla Emigrantów2.7 Władze Lokalne Dumfries i Galloway 2.8 Służby Ratunkowe

3. Społeczność 113.1 Banki i Towarzystwa Budowlane 3.2 Miejsca kultu 3.3 Wspieranie zróżnicowania i zapobieganie

dskryminacji 3.4 Podział władzy 3.5 Biblioteki 3.6 Usługi pocztowe 3.7 Telefoniczne Aparaty Publiczne 3.8 Środki transportu 3.9 Rozrywka, kultura i sport 3.10 Cremonie nadania obywatelstwa

4. Edukacja 184.1 Informacje ogólne 4.2 Przedszkola 4.3 Szkoły podstawowe 4.4 Szkoły średnie 4.5 Doskonalenie kwalifikacji i szkolenia 4.6 Kształcenie nieformalne i treningi 4.7 Angielski dla mówiących innymi językami

(ESOL) 4.8 Rozwój zawodowy

4

5. Służby Ratunkowe 235.1 Pogotowie Ratunkowe 5.2 Straż Pożarna i Służby Ratunkowe 5.3 Policja 5.4 Straż Przybrzeżna

6. Zatrudnienie i świadczenia 266.1 Poszukiwanie pracy 6.2 Zarządzenie o Rejestracji Pracowników 6.3 Numer Ubezpieczenia Społecznego 6.4 Podatek dochodowy 6.5 Prawo pracy 6.6 Związki Zawodowe 6.7 Świadczenia 6.8 Samozatrudnienie 6.9 Opieka nad dziećmi 6.10 Zaświadczenie o niekaralności 6.11 Organizacje wspierające biznes

7. Opieka medyczna 327.1 Lekarz prowadzący GP 7.2 Szpitale i przychodnie 7.3 Opieka dentystyczna 7.4 Położne 7.5 Pielegniarki środowiskowe 7.6 Farmaceuci/Apteki 7.7 Okuliści 7.8 Praca socjalna i opieka pozaszpitalna7.9 Ochrona dziecka 7.10 Zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie7.11 Nadużywanie substancji szkodliwych i

uzależnienia 7.12 Opiekunowie 7.13 Health Rights Information Scotland 7.14 Zdrowie seksualne

5

8. Sprawy mieszkaniowe 418.1 W poszukiwaniu zakwaterowania 8.2 Podatek miejski i opłaty za wodę 8.3 Opłaty za energię elektryczną i gaz 8.4 Abonament telewizyjny 8.5 Ubezpieczenie mieszkania 8.6 Umeblowanie mieszkania 8.7 Życie w społeczności 8.8 Wywóz śmieci

9. Prawo i porządek 489.1 Ochrona dziecka 9.2 Przemoc w domu, gwałt, napaść na tle

seksualnym 9.3 Jazda samochodem 9.4 Alkohol, narkotyki i palenie tytoniu 9.5 Broń 9.6 Prostytucja 9.7 Prześladowanie i molestowanie 9.8 Ochrona osobista

6

1. Wstęp Informacje tutaj zawarte przeznaczone są dla osób, które przybyły do Dumfries i Galloway. Szereg organizacji zawarło w tym biuletynie krótkie informacje o sobie, ażeby uławtić Ci osiedlenie się w naszym regionie. Cieszymy się z Twojego przybycia.

Biuletyn ten jest jedynie wskazówką gdzie można uzyskać szczegółowe informacje z poszczególnych zakresów poprzez kontakt telefoniczny, mailowy, czy też osobisty.

Informacje w przewodniku są jak najbardziej aktualne, jednak musisz mieć na uwadze fakt, że przepisy prawa i regulacje ulegają ciagłym zmianą.

Mamy nadzieje, że osiedlenie się w Dumfries i Galloway będzie dla Ciebie miłe i przyjemne.

7

Prezentacja Szkocji i regionu Dumfries i Galloway Dumfries i Galloway położone jest w południowej części Szkocji. Region zamieszkuje około 148.000 tysięcy mieszkańców na powierzchni 6,246 kilometrów kwadratowych.

Gospodarka regionu oparta jest głównie na rolnictwie, leśnictwie, turystyce i przemyśle spożywczym.

Największym miastem w regionie jest Dumfries z 38.000 tysiącami mieszkańców, kolejnym większym miastem jest Stranraer z 11.000 tysiącami mieszkańców i Annan z 8.000 tysiącami. W pozostałych miasteczkach i wsiach liczba mieszkańców nie przekracza 5.000 tysięcy. Mieszkańcy Regionu są bardzo dumni z miejsca w którym żyją i okolic.

Zwyczaje – Szkoci cenią sobie ponad wszystko uprzejmość względem drugiej osoby. Słowa „proszę” i „dziękuję” są niezwykle ważne i często używane. Zwyczajowe jest uścisnięcie sobie dłoni przy pierwszym spotkaniu, również podczas spotkań bardziej formalnych.

Czas – Wielka Brytania leży w zachodnioeuropejskiej strefie czasowej (GMT+0). Powszechne jest oznaczanie godzin przedpołudniowych “am”, czyli od (12.00 w nocy do 12.00 w południe) i popołudniowych “pm” (1.00 rano do 12.00 w nocy). Punktualność jest bardzo ważna.

Język – Głównym językiem mówionym i rozumianym przez wszystkich jest język angielski. Aczkolwiek występują tutaj lokalne dialekty, specyficzny akcent i poszczególne słowa używane tylko w tym Regionie. Jeśli będziesz miał problem ze zrozumieniem swojego rozmówcy, poproś go o powolniejsze mówienie, powtórzenie zdania, zastąpienie niezrozumiałych słówek słówkami prostszymi.

8

2. Miejsca, w których możesz otrzymać informacje, wsparcie i poradę

Poniżej przedstawiamy szeroką listę organizacji, od których możesz uzyskać darmową, poufną i niezależną poradę.

2.1 Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway (Dumfries and Galloway Multicultural Association)

Adres organizacji: Irish Street, Dumfries DG1 2NPTelefon: 01387 254624 czynny w godzinach urzędowania E-mail: dgma@hotmail.com www.dgcommunity.net/dgma

Biuro otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 13.00 do 17.00. Spotkania członków Komitetu Wykonawczego odbywają się zazwyczaj w pierwszy poniedziałek każdego miesiąca o godzinie 12.00.

Stowarzyszenie oferuje warsztaty z zagadnień dotyczących pisania CV, poszukiwania pracy. Oferuje lekcje języka angielskiego, a także konwersacje w tym języku przeznaczone dla kobiet. W siedzibie Stowarzyszenia w wyznaczonym terminie możesz spotkać się z przedstawicielami Związków Zawodowych i Policją. Członkowsko w organizacji jest darmowe dla wszystkich wywodzących się z miejszości narodowych i wspólnot wiary. Stowarzyszenie oferuje szeroki wachlarz programów edukacyjnych. Jest organizatorem uroczystości i imprez międzynarodowych. Informacje o nich znajdziesz w lokalnej prasie i bibliotekach.

Możesz przyjść i skorzystać z darmowego internetu.

2.2 Usługi Doradztwa Obywatelskiego Dumfries i Galloway (Dumfries and Galloway Citizens Advice Service)

DAGCAS udziela informacji i porad w zakresie zatrudnienia, zasiłków, zakwaterowania i działań mających na celu wyrównywanie szans dla wszystkich. Główna siedziba mieści się na ulicy 81-85 Irish Street, Dumfries. Biuro to ma swoje oddziały w Stranraer, Castle Douglas i Annan – zadzwoń jeśli chcesz wiedzieć w jakich godzinach są otwarte. Telefon: 01387 252456. Możesz wysłać maila przez stronę internetową: www.dagcas.info.

9

Biuro w Dumfries otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 10.00 do 16.00.

Oferujemy specjalne usługi dla mniejszości narodowych. Więcej informacji znajdziesz na ostatniej stronie tego przewodnika.

2.3 Konsulaty

Konsulaty oferują pomoc i wsparcie swoim obywatelom. Nie wszystkie kraje posiadają swoje przedstawicielstwa w Szkocji. Więcej informacji otrzymasz pod numerem telefonu: 020 7008 1500, bądź na stronie internetowej: www.fco.gov.uk

2.4 Biuro Prawne Mniejszości Narodowych (Ethnic Minorities Law Office)

41 St Vincent Plane GLASGOW G1 2ERTelefon: 0141 204 2888Strona internetowa: www.emlc.org.uk

2.5 Usługi Doradztwa Imigracyjnego (Immigration Advisory Service)

115 Bath Street GLASGOW G2 2SZTelefon: 0141 2482956Strona internetowa: www.iasuk.org

2.6 Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji (International Organisation for Migration)

Telefon: 0800 783 2332 Strona internetowa: www.iomlondon.orgOrganizacja ta zajmuje się osobami, które były przemycone lub sprzedane, a także osobami nie mającymi prawa do legalnego pobytu w Wielkiej Brytanii. Organizacja udziela pomocy w bezpiecznym powrocie do rodzinnego kraju.

2.7 Władze Lokalne Dumfries i Galloway (Dumfries and Galloway Council)

Dumfries and Galloway Council świadczy szeroki wachlarz usług mieszkańcom i odwiedzającym. Jeśli chcesz nawiązać kontakt z Władzami Lokalnymi zadzwoń pod numer telefonu: 01387 260000, odwiedź stronę internetową www.dgcommunity.net lub zadzwoń do jednego z miejscowych oddziałów znajdujących się w 15 głównych miasteczkach w Regionie. Wszystkie te oddziały mają dostęp do tłumaczy przez telefon.

10

11

2.8 Obowiązujące w Wielkiej Brytanii numery telefonów alarmowych to 999 lub 112. Pod tymi numerami połaczysz się z Policją, Strażą Pożarną, Karetką Pogotowia lub Strażą Przybrzeżną.

Jeśli potrzebujesz połączyć się z Policją w przypadku nie wymagającym nagłej interwencji zadzwoń pod numer: 0845 600 5701.

3. Społeczność

3.1 Banki i Towarzystwa Budowlane

Walutą obowiązującą w Szkocji jest funt brytyjski (£), stanowiący sumę 100 penców (p).

Po otrzymaniu propozycji pracy będziesz musiał otworzyć konto w banku lub w Towarzystwie Budowlanym, ażeby Twoj pracodawca mógł bezpośrednio przelewać wypłatę na Twój rachunek. Brytyjskie Stowarzyszenie Banków wydało specjalną ulotkę zawierającą wszystkie niezbędne informacje o założeniu konta. Na pewno będzie Ci ona pomocna. Wejdź na stronę: www.bba.org.uk/bba/jsp/polopoly.jsp?d=138&a=3970 .

Do otwarcia konta potrzebujesz przedstawić oryginały (nie kserokopie) następujących dokumentów:

• Potwierdzenie Tożsamości - paszport albo National ID - polski Dowód Osobisty, lub prawo jazdy.

• Potwierdzenie obecnego adresu zamieszkania - rachunek na Twoje nazwisko za gaz, prąd, czy telewizję. Niektóre banki akceptują umowę wynajmu mieszkania lub list od Twojego pracodawcy. Banki mogą wymagać od Ciebie potwierdzenia zatrudnienia (np. kontrakt).

Jeśli będziesz chciał przesłać pieniądze do domu, sprawdź poniższą stronę internetową, a znajdziesz na niej ofertę najbardziej Tobie odpowiadającą: www.sendmoneyhome.org

3.2 Miejsca kultu

Mieszkańcy regionu Dumfries i Galloway są bardzo wierzący. Dominującym wyznaniem jest protestantyzm (Kościół Szkocki). Znajdziesz tu również kościoły katolickie, meczet, Kościół Świętych Dnia Ostatniego. W Dumfries odbywają się comiesięczne spotkania

12

wyznawców Bahá’ís. Szczegóły dotyczące nabożeństw zamieszczane są najczęściej w lokalnych gazetach, bibliotekach, a także na stronie internetowej: www.scottishchristian.com/churches.

W Szpitalu w Dumfries pracuje Kapelan i udostępniony jest Pokój Duchowy wraz z łaźnią.

Informacji w tym temacie udzieli Ci również Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway. Zadzwoń pod numer telefonu: 01387 254624, bądź odwiedź ich stronę internetową www.dgcommunity.net/dgma.

3.3 Wspieranie zróżnicowania i zapobieganie dyskryminacji

Mieszkańcy regionu Dumfries i Galloway mają świadomość, że dobre społeczeństwo to takie, które jest otwarte i przyjazne ludziom z całego świata, pochodzącym z innych kultur, z różnych środowisk, z różnym doświadczeniem, stylem życia. Rozumiemy potrzebę wparcia ludzi z niektórych grup społecznych jak i z mniejszości narodowych w procesie intergracji. Dlatego też, w Regionie znajdziesz wiele organizacji, które wychodzą tym problemom na przeciw i są otwarte na pomoc ludziom w nawiązniu pozytywnych relacji z otoczeniem niezależnie od wieku, płci, rasy, orientacji seksualnej, niepełnosprawości, czy wyznawanej religii.

Poniżej przedstawiamy listę organizacji świadczących taką pomoc:Elderly ForumTelefon: 01387 279500Age Concern Telefon: 0800 00 99 66Youth Strategy Executive GroupTelefon: 01387 260041Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway Telefon: 01387 254624Dumfries and Galloway Coalition for Disabled People) Telefon: 01387 247580Dumfries and Galloway Access PanelTelefon: 01387 260047Dumfries and Galloway Lesbian Gay Bisexual and Transgender GroupTelefon: 01387 739888Dumfries and Galloway Inter Faith GroupTelefon: 07712 666 903

13

Jeśli uważasz, ze jesteś dyskryminowany, ze względu na rasę, lub z innego powodu znajdziesz tu ludzi, którzy Ci pomogą. Zadzwoń pod numer: 01387 252456, a pracownicy Usług Doradztwa Obywatelskiego Dumfries i Galloway udzielą Ci pomocy.

3.4 Podział władzy

Władza w Szkocji podzielona jest na kilka różnych poziomów. Na każdym poziomie lokalny przedstawiciel władzy służy pomocą i informacją w dziedzinie, za którą jest odpowiedzialny.

Parlamet Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ma swoją siedzibę w Londynie. Region reprezentowany jest w nim przez dwóch członków parlamentu (MPs). Członkowie Ci odpowiedzialni są za emigrację, azyl i świadczenia. Dalsze informacje, łacznie z danymi kontaktowymi MPs, znajdziesz na stronie internetowej: www.dumgal.gov.uk/dumgal/MiniWeb.aspx?id=87&menuid=1087&opend=1083 , lub pod numerem telefonu: 01387 260004.

W Szkocji legislatywa nazywa sie po prostu Szkockim Parlamentem, a regionalny rząd i podlegającą mu administrację ochrzczono Szkocką Egzekutywą. Parlament Szkocki ma swoją siedzibę w Edynburgu, a Region reprezentowany jest w nim przez dwóch członków parlamentu (MPs), razem z siedmioma innymi MPs z południowej Szkocji. Członkowie Ci odpwiedzialni są za narodową służbę zdrowia, prywatną przedsiębiorczość, transport i edukację. Dalsze informacje łacznie z danymi kontaktowymi MPs dostępne są na stronie internetowej podanej powyżej.

Władza Lokalna sprawowana jest przez Dumfries i Galloway Council. W jej skład wchodzi 47 Członków Rady. Członkowie Rady wybierani są spośród Władz Lokalnych. Pełnią oni trzy podstawowe funkcje: reprezentacyjną, decyzyjną i przywódczą. Dumfries and Galloway Council odpowiedzialny jest za usługi transportu lokalnego, szkolnictwo, planowanie, pracę socjalną, biblioteki, kulturę, rozrywkę i sport. W regionie zlokalizowanych jest 15 Centrów Obsługi Klienta (Customer Services Centres): Dumfries, Kirkcudbright, Annan, Stranraer, Dalbeattie, Langholm, Kirkconnel, Sanquhar, Thornhill, Moffat, Newton Stewart, Castle Douglas, Wigtown, Gretna and Lochmaben. Dostępna jest usługa tłumaczenia przez telefon. Wszystkie

14

spotkania decyzyjne Władz Lokalnych otwarte są dla społeczeństwa, a raporty z nich zamieszczane na stronie internetowej: www.dgcommunity.net .

Władze Gminne odpowiedzialne są za problemy pojawiające się w ramach miasteczek i wiosek. Radni Gminy również są wybierani. Jest ich około 90 na terenie Regionu. Jeśli chcesz wiedzieć więcej zadzwoń: 01387 260022 lub wejdź na stronę www.dumgal.gov.uk/communitycouncil.

Ażeby wziąść udział w wyborach do Parlamentu i do Władz Lokalnych musisz się zarejestrować na listę wyborców. Jeśli chcesz się dowiedzieć czy jesteś uprawniony do głosowania wejdź na stronę: www.aboutmyvote.co.uk. Z Electoral Registration Officer możesz się skontaktować również telefonicznie: 01387 260627 lub mailowo: ero@dumgal.gov.uk

Huntingdon27 Moffat RoadDumfriesDG1 1NB

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o władzy w Szkocji odwiedź, bądź skontaktuj się z lokalną biblioteką.

3.5 Biblioteki

W regionie zlokalizowane są 24 publiczne biblioteki i biblioteki objazdowe, z których wypożyczysz nie tylko książki, ale również skorzystasz z darmowego internetu. Zapisać się możesz bezpłatnie w każdej chwili. Biblioteki wypożyczyczają lokalne i krajowe gazety, książki w formie kaset magnetofonowych, DVD, CD. Jeśli chcesz zlokalizować bibliotekę najbliższą Twojemu miejscu zamieszkania sprawdź Książkę Telefoniczną, zadzoń pod numer 01387 253820 lub odwiedź stronę internetową www.dumgal.gov.uk/lia.

3.6 Usługi pocztowe

Narodowym operatorem pocztowym jest Royal Mail. Przesyłki listowe w zależności od Twoich potrzeb możesz wysłać na dwa sposoby. Pierwszą klasą (dostarczone następnego dnia roboczego) lub drugą klasą (dostarczone w przeciągu dwóch do trzech dni). Znaczki pocztowe możesz nabyć w większości sklepów lub w kioskach. Na terenie całego kraju rozmieszczone są czerwone skrzynki pocztowe.

15

16

Urzędy Pocztowe zlokalizowane są w całej Szkocji i świadczą zróżnicowane usługi takie jak: wymiany walut, przyjmowanie wniosków paszportowych, nadawanie przesyłek pocztowych, ubezpieczenie turystyczne, prawo jazdy i ubezpieczenia samochodów.

Większość Urzędów pocztowych czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 17.30, a w soboty od 9.00 do 12.30. Jeśli chcesz wiedzieć więcej o produktach i usługach pocztowych zadzwoń pod numer: 08457 22 33 44 lub odwiedź stronę internetową www.postoffice.co.uk.

3.7 Telefoniczne Aparaty Publiczne

W wielu miasteczkach, wioskach oraz centrach handlowych w regionie znajdziesz budki telefoniczne, bądź same aparaty publiczne. W większości z nich za rozmowę zapłacisz monetami, ale znajdziesz także takie, które akceptują karty kredytowe. Numery 0800, 0808 oraz 999 to numery alarmowe i są one darmowe. Książka telefoniczna oraz Yellow Pages zawierają spis abonentów prywatnych jak i biznesowych. Jeśli nie masz jeszcze w domu powyższych książek dostaniesz je w pobliskiej bibliotece.

3.8 Środki transportu

Sieć transportu publicznego jest dostępna na terenie całego regionu. Zadzwoń pod numer: 0871 200 22 33 lub odwiedź stronę: www.traveline.org.uk

Autobusy:- w każdym miasteczku i we wsi znajduje się dworzec autobusowy, przystanek autobusowy lub przynajmiej miejsce w którym autobus zatrzyma się na żądanie. Rozkłady jazdy autobusów dostępne są w bibliotekach, lokalnych sklepach lub pod numerem telefonu: 01387 260133

Pociągi – dworce kolejowe zlokalizowane są w Dumfries, Sanquhar, Kirkconnel, Lockerbie, Annan i Gretna. Rozkłady jazdy pociągów dostępne są w bibliotekach lub na stronie internetowej: www.thetrainline.com

Taksówki – firmy taksówkowe licencjonowane są przez Władze Lokalne. Usługi taksówkarskie świadczone są na terenie całego regionu. Poszukaj ich w książce telefonicznej lub Yellow Pages. Na dłuższych trasach ceny przejazdu mogą być z góry ustalone.

17

Promy – połączenia promowe z Stranraer i Cairnryan do Północnej Irlandii.

Stena Line Travel: telefon: 08705 755 755, www.stenaline.com

P&0 Ferries: telefon: 08716 645 645, www.poferries.com

Lotniska – w samym regionie Dumfries i Galloway nie ma lotniska, ale w niedalekiej odległości znajdują się lotniska w Belfast, Prestwick, Glasgow i lotnisko w Edynburgu.

3.9 Rozrywka, kultura i sport

Galerie i muzea

W regionie Dumfries i Galloway zlokalizowe są muzea i galerie artystyczne, które oferują darmowe wstępy i otwarte są praktycznie codziennie. Jeśli chcesz wiedzieć więcej, znaleźć lokalizacje, godziny otwarcia galerii czy muzeum odwiedź stronę internetową: www.dumgal.gov.uk/museums

Sport i fitnes

Na terenie regionu znajdziesz kluby spotowe i kompleksy rekreacyjne. Zajęcia przeznaczone wyłącznie dla kobiet odbywają się tylko w niektórych obiektach. Dokładne informacje znajdziesz na stronie www.dgcommunity.net/. Niektórzy pracodawcy w ramach bonusu oferują swoim pracownikom karnety na siłownię lub do fitnes klubu.

3.10 Ceremonie nadania obywatelstwa

Jeśli Twój wniosek o obywatelstwo zostanie pozytywnie rozpatrzony zostaniesz zaproszony na specjalną uroczystość, w trakcie której będziesz musiał złożyć przysięgę na wierność Królowej Anglii i lojalność wobec Wielkiej Brytanii. Jeśli chcesz wiedzieć, czy możesz starać się o obywatelstwo zadzwoń pod numer: 01461 204914 lub sprawdź stronę internetową: http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/britishcitizenship/

18

4. Edukacja

4.1 Informacje ogólne o szkolnictwieWszystkie dzieci w Szkocji zobowiązane są przez prawo do uczęszczania do szkoły. Najczęściej będzie to szkoła znajdująca się w bliskim sąsiedztwie miejsca zamieszkania. Obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku 5 lat i trwa do 16-go, bądź 18 –go roku życia. Edukacja w szkołach państwowych jest bezpłatna. Szkoły są koedukacyjne i zarówno dziewczęta jak i chłopcy otrzymują jednakowy program nauczania. Szkoły państwowe zarządzane są przez Władze Lokalne, czyli w naszym regionie przez Dumfries i Galloway Council. Jeśli chcesz zarejestrować dziecko do szkoły musisz umówić się na spotkanie w szkole, którą wcześniej wybrałeś. Wiecej informacji o szkołach dostępnych w regionie i o tym jak się z nimi skontaktować znajdziesz na stronie internetowej:www.dumgal.gov.uk/dumgal/miniweb.aspx?id=66

4.2 Przedszkola

Dzieci w wieku 3 i 4 lat, przed podjęciem obowiązkowej edukacji szkolnej mają prawo do bezpłatnego miejsca w placówce oświatowej. Przedszkola otwarte są od poniedziałku do piątku w ciągu całego roku szkolnego. Możesz wybrać poranną, bądź popołudniową opiekę przedszkolną.

4.3 Szkoły Podstawowe

Dzieci, które od dnia pierwszego marca danego roku ukończyły 4 lata, powinny podjąć naukę w danym roku w sierpniu. W szkole podstawowej pozostają przez siedem lat.

4.4 Szkoły średnie

Dzieci mogą opuścić szkołę w wieku 16 lat, ale zachęcane są do pozostania w niej do 18 roku życia, co pomoże im w późniejszym pogłębianiu wiedzy i zdobyciu kwalifikacji zawodowych.

Organizacja roku szkolnego w Szkocji

Szkoły pracują pięć dni w tygodniu od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 15.00 (szkoły podstawowe) i od 9.00 do 15.30 (szkoły średnie).

19

Nauka rozpoczyna się w drugiej połowie sierpnia, a kończy w lipcu. Poza letnimi wakacjami w trakcie roku szkolego jest kilka przerw w nauce:

• na czas Świąt Wielkanocnych, • w październiku, • 30 listopada Dzień Patrona

Rodzice są zobowiązni do posyłania dziecko do szkoły i nie powinni organizować przerw wakacyjnych w trakcie trwania nauki.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej zadzwoń pod numer: 01387 260427 lub odwiedź stronę: www.dgcommunity.net

Czego dziecko się uczy?

Wszystkie dzieci w Szkocji objęte są narodowym programem nauczania i przygotowywują się do zdobycia kwalifikacji w tak zwanych standard grade (standardowy poziom), lub też higher grade (wyższy poziom). Uczniom przekazywana jest również wiedza z dziedziny środowiska. Mogą się zaangażować w zajęcia sportowe, kulturalne, muzyczne.

Specjalne potrzeby

Jeśli Twoje dziecko ma problemy z mówionym językiem angielskim, ma problemy z nauką lub jest niepełnosprawne, Władze Lokalne zapewnią takim dzieciom dodatkową pomoc. Więcej informacji możesz zdobyć dzwoniąc pod numer: 01387 254979.

Mundurki szkolne

Większość szkół zachędza uczniów do zakładania mundurków szkolnych. Zazwyczaj jest to zwykły sweter z godłem szkoły na piersi. Szkoły są tolerancyjne i rozumieją, że ze względu na wyznanie, kulturę, dzieci muszą ubierać się w określony sposób, zwłaszcza podczas zajęć sportowych. Szkoły zapewniają oddzielne przebieralnie dla chłopców i dziewczynek.

Posiłki w szkole

Wszystkie szkoły zapewniają posiłki w czasie lunchu lub miejsce, gdzie lunch przyniesiony z domu może być zjedzony. Istnieje możliwość otrzymania pomocy finansowej (dopłaty do posiłków), jeśli dochody rodziny są bardzo niskie. Większość szkół zapewnia darmowe śniadania, a wszyscy uczniowie szkół podstawowych otrzymują darmowy owoc każdego dnia.

20

21

Transport

Wszystkie dzieci szkół podstawowych mieszkające w dalszej odległości niż jedna mila od szkoły i w odległości 2 mile w przypadku szkół średnich są do szkoły dowożone. Transport jest darmowy.

Religia

W Regionie znajdziesz szkoły bezwyznaniowe, lub szkoły katolickie. Uczniowie nie są zobligowani do udziału w uroczystościach religijnych. Rodzice mogą nie posyłać dziecka do szkoły przez maksymalnie trzy dni w roku na czas uroczystości religijnych, innych niż katolickie.

Dyscyplina

Szkoły nagradzają dobre zachowanie u dzieci, ale karzą dzieci które zachowywały się nieodpowiednio. Nie ma kar cielesnych, ale uczniowie mogą otrzymać pisemną naganę, lub nie będą mogły uczestniczyć w grach i zabawach na zewnątrz budynku przewidzianych na czas przerw.

Zaangażowanie rodziców

Rodzice są zachęcani do czynnego udziału w życiu ich dzieci w szkole. Szkoły organizują „Wieczory dla rodziców” (odpowiednik naszych wywiadówek), gdzie rodzice mogą porozmawiać z nauczycielami o postępach swoich pociech w nauce i o ich zachowaniu. Rodzice otrzymują takie informacje również w formie pisemnej. W większości szkół działają Stowarzyszenia Rodziców i Nauczycieli, które starają się pozyskać fundusze na wszelkiego rodzaju imprezy dla szkoły.

Tyranizowanie i nękanie

Szkoły podejmują specjalne działania przeciwko tyranizowaniu i nękaniu ze względu na rasę, mające na celu eliminację tego zjawiska ze szkół. Jeśli Twoje dziecko doświadczyło któregoś z tych zachowań od innych, koniecznie poinformuj o tym szkołę. Pomocy i porady możesz także szukać na stronie internetowej: www.bullying.co.uk

4.3 Doskonalenie kwalifikacji i szkolenia

W regionie istnieje wiele możliwości poszerzania swoich kwalifikacji i zdobywania nowych, skierowane zwłaszcza do osób dorosłych. Dumfries i Galloway College posiada kampusy w Dumfries i Stranraer. Na terenie Crichton Campus w Dumfries znajduje się wiele Instytucji Kształcenia Wyższego (uniwersytety).

22

Learndirect Scotland jest częścią Skills Development Scotland. Udzielają oni pomocy w zakresie kształcenia w dogodnym dla Ciebie czasie i na dogodnych warunkach. Dostępne kursy znajdziesz na stronie internetowej: www.learndirectScotland.com lub pod numerem telefonu: 0800 100 9000.

Jeśli masz więcej niż 16 lat i zarabiasz mniej niż £18,000 rocznie, wówczas możesz starać się o pomoc finansową na poczet nauki. Dowiedź się więcej dzwoniąc pod numer: 0808 100 1090 lub wejdź na stronę internetową: www.ilasctoland.org.uk

4.4 Szkolenia nieformalne i warsztaty

Znajdziesz tutaj zajęcia dodatkowe i wszelkiego rodzaju działalność szkoleniową z wielu dziedzin przeznaczoną dla osób z różnych grup wiekowych. Większość z tych zajęć koordynowana jest przez Council Community Learning and Development Service. Informacje o szkoleniach i dodatkowych zajęciach znajdziesz na tablicach informacyjnych, w lokalnych sklepach, bibliotekach oraz dzwoniąc pod numer telefonu: 01387 279279.

4.5 Angielski dla mówiących innymi językami (ESOL)

Znajdziesz tu wiele miejsc, gdzie możesz uczyć się i doskonalić znajomość języka angielskiego z odpowiednio do tego przygotowanym lektorem. Władze Lokalne Dumfries i Galloway oferują lekcje języka angielskiego w różnych miejscowościach na terenie całego regionu. Wejdź na stronę: www.dgcommunity.net. Dumfries and Galloway College organizuje kursy języka angielskiego na terenie swojego kampusu w Dumfries i Stranraer Zadzwoń pod numer: 01387 734000 lub sprawdź na stronie: www.dumgal.ac.uk

Stowarzyszenie Wielokulturowe Dumfries i Galloway posiada w swojej ofercie kursy jezyka angielskiego. Jeśli istnieje taka możliwość Stowarzyszenie organizuje grupy osób mówiących tym samym językiem. Zadzwoń pod numer: 01387 254264 lub prześlij maila na adres:dgma@hotmail.com

Niektórzy pracodawcy organizują zajęcia z języka dla swoich pracowników.

23

4.6 Rozwój zawodowy

Careers Scotland

Careers Scotland jest częścią Skills Development Scotland. Oferują oni informacje, służą poradą ludziom w różnym wieku w jaki sposób wykorzystać swoje kwalfikcje w wyborze właściwej ścieżki kariery.

Careers Scotland posiadają dwa centra w regionie w Dumfries i w Stranraer. Mają również swoich przedstawicieli w róznych innych lokalizacjach, zazwyczaj w budynkach firm zaprzyjaźnionych. Więcej informacji zdobędziesz kontaktując się z najbliżym centrum od poniedziałku do piątku, w godzinach otwarcia między 13.00-17.00.

Careers Scotland Centre, DumfriesLoreburne Centre, High Street, Dumfries DG1 2BDTelefon: 01387 272500Careers Scotland Centre, Stranraer7 South Strand Street, Stranraer, DG9 7JETelefon: 01776 889793

5. Służby RatunkoweNumerami alarmowymi w Wielkiej Brytanii są 999 or 112. W skład Służb Ratunkowych wchodzi: Policja, Straż Pożarna, Pogotowie Ratunkowe i Straż Przybrzeżna. Połączenie z numerami alarmowymi jest bezpłatne, nawet z telefonów komórkowych. Po wybraniu numeru połączysz się z operatorem, który sprawdzi numer z którego dzwonisz, a póżniej połączy Cię ze służbami z którymi chcesz się skontaktować. Jeśli nie jesteś pewnien z kim chcesz rozmawiać najlepiej poproś o połączenie z Policją.

5.1 Pogotowie Ratunkowe

Pogotowie Ratunkowe świadczy usługi medyczne głównie poprzez niesienie pierwszej pomocy w razie np. wypadku samochodowego, zawału. Odpowie na Twoje wezwanie po wykreceniu numeru ‘999’. Będziesz poproszony o podanie dokładnego adresu, nazwy ulicy. Jeśli nie jesteś w stanie podać tych informacji, to możliwie najdokładniejszy opis miejsca w którym się znajdujesz. Będziesz poproszony również o podanie szczegółowych informacji o osobie

24

potrzebującej pomocy i o zaistniałej sytuacji. NIE MOŻESZ ZAKOŃCZYĆ ROZMOWY WCZEŚNIEJ NIŻ ZOSTANIESZ O TO POPROSZONY.

5.2 Straż Pożarna i Służby Ratunkowe

Na terenie całego regionu rozmieszczone są jednostki Straży Pożarnej. Dzwoniąc pod numer ‘999’ uzyszkasz pomoc w przypadku pożaru, lub wypadku samochodowego.

Jeśli zauważysz pożar:

NATYCHMIAST OPUŚĆ ZAGROŻONE MIEJSCE – NIE ZATRZYMUJ SIĘ, ŻEBY ZABRAĆ PRZEDMIOTY WARTOŚCIOWE

CZEKAJ NA ZEWNĄTRZ Z DALA OD OGNIA – NIE WALCZ SAM Z ŻYWIOŁEM I NIE PRÓBUJ RATOWAĆ INNYCH.

ZADZWOŃ PO STRAŻ POŻARNĄ.

Zostaniesz poproszony o wskazanie dokładnego adresu, jeśli nie znasz adresu, dokładny opis miejsca i zdarzenia.

Zapobieganie pożarom

Wszyscy domownicy powinni wiedzieć jak najszybciej wydostać się z budynku w razie pożaru. Zanim położysz się do łóżka każdego wieczoru powinnienieś sprawdzić i powyłączać wszystkie urządzenia elektryczne, pozamykać drzwi, zdmuchnąć i zabezpieczyć świeczki, zgasić papierosy. itd. Klucze powinny zostać w zamkniętych drzwiach wejściowych, tak żeby w razie pożaru ich nie szukać. Takie działanie powinno wejść Ci w nawyk. W każdym domu powinny być zainstalowane alarmy przeciwpożarowe i powinny być regularnie sprawdzane. Służby Ratownictwa świadczą darmowe przeglądy systemów przeciwpożarowych, mogą również na Twoje życzenie nieodpłatnie zainstalować alarmy przeciwpożarowe. Zadzwoń i zamów pod numerem 01698 338 238 lub 0800 731 999, odwiedź również stronę internetową www.dontgivefireahome.com

25

5.3 Policja

Posterunki Policyjne rozmieszczone są na terenie całego regionu. Policjanci odpowiedzą na wezwanie po wykręceniu numeru alarmowego ‘999’ w przypadkach np. wypadku samochodowego, ataku.

Jeśli chcesz się skontaktować z lokalną jednostką Policji w sprawach nie wymagających nagłej interwencji odwiedź najbliższy posterunek Policji lub zadzwoń pod numer: 0845 600 5701, a zostaniesz połączony z najbliżej Ciebie zlokalizowanym posterunkiem.

Jeśli padłeś ofiarą przestępstwa, zostałeś napadnięty nie powinienieś wahać się z powiadomieniem o wypadku Policji. Wszystkie sprawy rozpatrywane są z zachowaniem szczególnej dyskrecji.

Policja nie jest organizacją wojskową, ani nie jest częścią sił zbrojnych. Głównym zadaniem Policji jest służenie społeczeństwu i zapewnienie mu bezpieczeństwa. Policjanci są specjanie przeszkoleni i służą pomocą w wypadkach maltretowania, wykorzystywania w jakiejkolwiek formie. Jeśli potrzebujesz tłumacza, usługa ta jest dostępna przez 24 godziny na dobę, również w kontaktach telefonicznych.

Jeśli chcesz powiadomić o przestępstwie, ale chcesz pozostać anonimowy skontaktuj się z Crimestoppers pod numerem 0800 555 111 lub ze Stowarzyszeniem Wielokulturowym, a pomogą Ci oni w powiadomieniu o przestępstwie i dalszych kontaktach z Policją.

5.4 Straż Przybrzeżna

Straż Przybrzeżna odpowie na wezwanie w wyjątkowych sytuacjach zagrażających życiu na morzu lub na plażach po wykręceniu numeru ‘999’.

5.5 Zawsze kiedy usłyszysz syreny Służb Ratunkowych ustąp im pierwszeństwa. Jeśli prowadzisz pojazd, zjedź na pobocze i pozwól służbom bezpiecznie przejechać. Samochody służb ratunkowych mogą przejechać na czerwonym świetle na skrzyżowaniach, bądź wjechać w ulicę o przeciwstawnym ruchu.

26

6. Zatrudnienie I Świadczenia

6.1 Poszukiwanie pracy

Znalezienie pracy w regionie nie powinno stanowić większego problemu. Istnieje wiele możliwości szukania pracy. Jednym ze sposobów jest poszukiwanie zatrudnienia poprzez prywatne agencje pośrednictwa pracy. Znajdziesz je na internecie, w książce telefonicznej lub na Yellow Pages.

Ogłoszenia o pracę publikowane są raz w tygodniu w lokalnych gazetach.

W regionie znajdują się również biura pośrednictwa pracy, zwane JobCentre Plus. Są to instytucje państwowe. Zlokalizowane są one w Dumfries, Annan,Stranraer i wielu innych miasteczkach na terenie całego regionu.

Dumfries: Annan: Stranraer:67-75 Irish Street Murray Street 12 St. John StreetDG1 2PQ DG12 6JJ DG9 7EL

Chcesz wiedzieć więcej zadzwoń pod numer: 01387 223000, 0845 606 0234 lub odwiedź stronę internetową: www.jobcentreplus.co.uk

Kwalifikacje

Jeśli chcesz sprawdzić, czy Twoje kwalifikacje honorowane są w Wielkiej Brytanii skontaktuj się z Serwisem Akredytacji i Oceny NARIC (NARIC Recognition and Evaluation Service) pod numerem telefonu: 0870 990 4088 lub sprawdź na stronie internetowej: www.naric.co.uk. Koszt listu potwierdzającego przydatność Twoich kwalifikacji w Wielkiej Brytanii wynosi £30.

Darmowa usługa dotępna jest w Dumfries and Galloway College, zadzwoń pod numer: 01387 734000, lub sprawdź stronę internetową: www.dumgal.ac.uk

6.2 Zarządzenie o Rejestracji Pracowników (Worker Registration Scheme)

Rejestracja obowiązuje większość obywateli nowych państw członkowskich Unii Europejskiej (za wyjątkiem Cypru i Malty), podejmujących pracę w Wielkiej Brytanii na okres dłuższy niż jeden miesiąc. Po złożeniu odpowiedniego wniosku otrzymasz Kartę Rejestracji Pracownika, która jest dokumentem upoważniającym Cię do podjęcia pracy i pobytu w Wielkiej Brytanii. Jeśli

27

w trakcie 12 miesięcy zmienisz pracodawcę musisz ponownie składać wniosek o Kartę. Twój pracodawca powinien mieć pewność, że jesteś zarejestrowany. Jeśli nie zrobisz tego w ciągu miesiąca od podjęcia zatrudnienia, wówczas nie będziesz się mógł ubiegać o przyznanie Ci świadczeń, a Twoje zatrudnienie będzie traktowane jako nielegalne.

Aplikacje możesz otrzymać dzwoniąc pod numer telefonu: 0870 521 0224 lub ze strony internetowej www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/eea/wrs/.

Zarówno Ty jak i Twój pracodawca wypełniacie aplikacje. Do formularza musisz dołaczyć:

Kopię umowy o pracę, lub list wystawiony przez • pracodawcę z datą rozpoczęcia zatrudnienia,2 fotografie do paszportu podpisane na odwrocie,• Paszport bądź dowód osobisty,• Dowód jednorazowej wpłaty w wysokości 90 funtów • (opłata kartą płatniczą, kredytową, czekiem lub przekazem pocztowym).

Aplikacje należy składać wyłącznie listownie. Po rozpatrzeniu aplikacji otrzymasz Kartę i certyfikat, a z nią zwrócony zostanie Ci paszport lub dowód osobisty.

6.3 Numer Ubezpieczenia Społecznego (National Insurance Number)

Zaraz po przyjeździe do Wielkiej Brytanii należy podjąć starania dotyczące uzyskania Numeru Ubezpieczenia Społecznego (National Insurance Number – NIN). Numer ten jest niepowtarzalny i przypisany tylko Tobie. Numer ten możesz otrzymać za pośrednictwem lokalnego biura pracy, lub dzwoniąc pod numer: 0845 600 0643.

Potrzebne dokumenty:Dokument potwierdzający tożsamość (paszport lub • dowód osobisty)Dowód na zatrudnienie (np. list od pracodawcy)•

6.4 Podatek dochodowy

W momencie rozpoczęcia pracy otrzymasz kod podatku, którym będziesz obciążony. Prawdopodobnie będzie to kod tymczasowy, do momentu ustalenia przez Urząd Skarbowy faktycznej wysokości podatku. Twój pracodawca odciągnie podatek z Twojej pensji i prześle go bezpośrednio do Urzędu Skarbowego. Więcej informacji na temat podatków znajdziesz na stronie internetowej: www.hmrc.gov.uk

28

29

6.5 Prawo pracy

Zgodnie z prawem Twój pracodawca zobowiązany jest do przekazania Ci pisemnego kontraktu (umowy o pracę) w ciągu dwóch miesięcy od daty zatrudnienia. W kontrakcie muszą być zawarte ustalenia dotyczące wypłaty, godzin pracy i urlopu wypoczynkowego.

Każdego miesiąca otrzymasz wycinek z pensją (pay slip), na którym zawarte będą informacje o Twoich zarobkach, odliczenia na ubezpieczenie i kwota podatku.

Każdego roku Rząd określa wysokość Krajowej Płacy Minimalnej, która musi być płacona pracownikowi w zależności od jego wieku i rodzaju wykonywanej pracy. Aby uzyskać poradę, albo dowiedzieć się więcej o płacy minimalnej zadzwoń pod krajowy numer infolinii: 0845 6000 0678 lub zajrzyj na stronę: http://www.berr.gov.uk/employment/pay/national-minimum-wage/index.html

Pracodawca ma prawo potrącać z Twojej pensji ustalone kwoty na pokrycie zakwaterowania i transportu, jeśli takowe Ci zapewnia. Nie może natomiast potrącać kwot za posiłki, napoje orzeźwiające, bądź drobne przekąski.

Regulacje dotyczące czasu pracy

Ustawowy tydzień pracy w Wielkiej Brytanii wynosi aż 48 godzin. Jeśli pracujesz więcej niż 48 godzin tygodniowo, wszystko ponad ten czas powinno być traktowane jak nadgodziny. Masz prawo odmówić pracy po godzinach. Zgodnie z prawem powinieś po każdych 6-ciu godzinach pracy odbyć 20 minutową przerwę (pracownicy poniżej 18 roku życia nawet więcej). Przysługuję Ci również urlop wypoczynkowy w wymiarze 4 tygodni w ciągu roku.

Szczegóły znajdziesz na stronie internetowej: www.berr.gov.uk/ bądź pod numerem telefonu: 0845 6000 925.

Zgodnie z prawem pracodawca musi zapewnić swoim pracownikom bezpieczne i niezagrażające zdrowiu środowisko pracy.Departament Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (The Health and Safety Executive), który monitoruje firmy pod względem przestrzegania przepisów BHP posiada poufną, wielojęzyczną infolinię: 0845 345 0055, pod którą możesz zadzwonić jeśli Twój pracodawca łamie przepisy.

Wszelkiego rodzaju zapytania dotyczące kodeksu pracy możesz skierować do Citizens Advice Service, telefon: 01387 252456.

30

6.6 Związki Zawodowe

W wielu firmach działają Związki Zawodowe, których głównym celem jest ochrona interesów pracowników i działanie na rzecz poprawy ich sytuacji ekonomicznej i społecznej. Takie działania mogą być jedynie podjęte przy współudziale pracodawcy. Przyłączenie się do Związków Zawodowych nie powinno wpłynać negatywnie na Twoją pozycje w firmie. Nie możesz być z tego względu dyskryminowany. Szczegółowe informacje w różnych językach dostępne są na stronie internetowej: www.tuc.org.uk/tuc/rights_main.cfm lub też pod numerem telefonu “Znaj swoje prawa”: 0870 600 4882. Odwiedź „pogotowie” Związków Zawodowych mieszczące się w budynku Stowarzyszenia Wielokulturowego. Jeśli czujesz się dyskryminowany z powodu bycia członkiem Związków Zawodowych, skontaktuj się z Doradcą ds. Równego Traktowania przy Citizens Advice Centre pod numerem telefonu: 01387 247815.

6.7 Świadczenia

Świadczenia, które możesz otrzymać w momencie zatrudnienia są bardzo skomplikowane. Zakwalifikowanie się do otrzymywania świadczeń takich jak zasiłek macierzyński, chorobowy zależą od: okresu pobytu w Szkocji, okresu zatrudnienia, wysokości składki na ubezpieczenie (NI). Zaleca się zaciągnięcie profesjonalnej opinii z biura pośrednictwa pracy (JobCentre Plus). Mieszczą się one w Dumfries, Annan i Stranraer. Pomocy możesz szukać także w Citizens Advice Service lub w Związkach Zawodowych. Więcej o zasiłakch znajdziesz na stronach rządowych www.dwp.gov.uk, www.worksmart.org.uk lub pod numerem telefonu: 0870 600 4882.

Jeśli Twój pracodawca zaproponuje Ci pracę, ale nie będzie skłonny opłacać ubezpieczenia i odprowadzać podatku, wówczas takie zatrudnienie jest nielegalne, a Ty możesz mieć problemy z otrzymaniem pomocy w razie choroby, czy też utraty pracy.

Ty jak i Twoja rodzina możecie się również ubiegać o pozostałe zasiłki, tzw. State Benefits. Szczegółowe informacje uzyskasz w JobCentre Plus lub Citizens Advice Service.

6.8 Samozatrudnienie

Jeśli jesteś zainteresowany rozpoczęciem swojego biznesu, wówczas powinienieś skontaktować się z

31

Business Gateway, pod numerem telefonu: 0845 609 6611, strona internetowa: www.bgateway.com. Business Gateway udziela niezbędnej pomocy w zakresie doradztwa nowo powstałym firmom. Wspiera również firmy już działające na rynku szkockim.

Na stronie internetowej www.hmrc.gov.uk znajdziesz Przewodnik Rządowy zawierający wszelkie informacje dotyczące samozatrudnienia i istotne informacje z innych zakresów.

Najważniejszą czynnością związaną z rozpoczęciem pracy na własny rachunek jest konieczność rejestracji w Urzędzie Podatkowym (Her Majesty’s Revenues and Customs). Zadzwoń pod numer telefonu: 0845 915 4515, odwiedź ich stronę: www.hmrc.gov.uk.

Jeśli zdecydowałeś się na taką formę zatrudnienia, masz pełne prawo do składania wniosku o Status Rezydenta. Zadzwoń pod numer telefonu: 0870 241 0645 bądź odwiedź ich stronę internetową www.ind.homeoffice.gov.uk

6.9 Opieka nad dziećmi

Jeśli zdecydujesz się na powrót do pracy po okresie macierzyńskim, zapewne będziesz potrzebować kogoś do opieki nad Twoim/i dzieckiem/dziećmi. Znajdziesz tu wielu dostawców takich usług, począwszy od opiekunek (childminders) skończywszy na prywatnych i publicznych żłobkach i przedszkolach.

Władze Lokalne wydały specjalny Program Opieki nad Dziećmi, który wyznacza standardy takiej opieki. W celu uzyskania szczegółowych informacji zadzwoń pod numer telefonu: 01387 245000 bądź odwiedź ich stronę internetową: www.dumgal.gov.uk

6.10 Zaświadczenie o niekaralności (Enhanced Disclosure)

Jeśli zamierzasz starać się o pracę, która opiera się głównie na kontaktach z dziećmi lub osobami starszymi, będzie sprawdzona Twoja przeszłość. Zaświadczenie o niekaralności ujawnia wszelkie nagany, reprymendy, wykroczenia, które otrzymałeś w przeszłości. Dodatkowo sprawdzana jest Twoja kartoteka na Policji. Z zasady rejestr ten dotyczy wykroczeń i przestępstw dokonanych w Wielkiej Brytanii. W przypadku pracy z dziećmi i osobami starszymi prawdopodobnie będziesz poproszony o uzyskanie zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego.

32

6.11 Organizacje wspierające biznes

Izba Handlowa

Izba Handlowa wspiera i szkoli ludzi, którzy zdecydowali się na samozatrudnienie, doradza pracodawcom w zakresie ogólnym, organizuje dla nich spotkania dyskusyjne. Jeśli chciałbyś uzyskać więcej informacji na temat Izby Handlowej działającej w regionie Dumfries i Galloway zajżyj do książki telefonicznej i poszukaj grupy działającej lokalnie.

Stowarzyszenie Szkockiej Przedsiębiorczości – Południowa Szkocja

Stowarzyszenie Szkockiej Przedsiębiorczości jest Agencją Rządową, która udziela wsparcia w bizesie i przewodniczy prywatnemu sektorowi rozciągającemu się wzdłuż całej południowej Szkocji. Głównym zadaniem Agencji jest wsparcie przedsiębiorców z sektora spożywczego, leśnictwa i turystyki, którzy chcą zatrudnić u siebie emigrantów zarobkowych. Zadzwoń pod numer telefonu: 01387 245000 lub odwiedź ich stronę internetową: www.scottish-enterprise.com

7. Opieka medycznaJeśli jesteś obywatelem innego kraju przysługuje Ci prawo do darmowej opieki zdrowotnej ze strony brytyjskiej służby zdrowia (National Health Service -NHS) w zależności od długości pobytu i celu Twojego przyjazdu do Szkocji.

W niektórych przypadkach konieczne będzie pokrycie pewnych kosztów, takich jak: opieka dentystyczna, opieka okulistyczna (pokrycie kosztów okularów), lekarstw przepisanych przez lekarza ogólnego.

Większość usług związanych z opieką zdrowotną odbywa się poprzez Twojego lekarza rodzinnego ( zwanego Lekarzem Ogólnym - General Practitioner lub GP). Po przyjeździe i znalezieniu stałego miejsca zamieszkania, niezwłocznie zarejestruj się u Lekarza Ogólnego – nie czekaj aż się rozchorujesz.

Jeśli nie czujesz się na siłach rozmawiać przez telefon w jezyku angielskich, dostępna jest usługa tłumaczenia w ramach wszystkich usług NHS. Możliwe jest również skorzystanie z usług tłumacza podczas konsultacji.

33

7.1 Lekarz Ogólny /General Practitioners (GPs)

Lekarz ogólny jest w pełni wykwlifikowanym lekarzem z zakresu niesienia podstawowej opieki medycznej. Jak nazwa wskazuje zajmuje sie ogólnie wszystkimi schorzeniami. Udziela też porad na temat zdrowego stylu życia, diety, szczepień ochronnych, opiekuje się kobietami w ciąży i przeprowadza proste zabiegi. Z bardziej skomplikowanym problemem GP wyśle cię na specjalistyczne badania do szpitala lub do lekarza specjalisty.

Pierwsze kroki po osiedleniu się w Wielkiej Brytanii powinienieś skierować właśnie do GP. Najlepiej zarejestrować się w przychodni najbliższej miejscu zamieszkania. Listę GP znajdziesz w lokalnej bibliotece lub na stronie internetowej: www.nhsdg.scot.nhs.uk .

W przychodni poproś o wpisanie Cię na listę pacjentów do wybranego przez siebie GP. Powinienieś zabrać ze sobą paszport oraz swoją i rodziny historię medyczną.

Jeśli masz problem z zarejestrowaniem się do GP zadzwoń pod numer Practitioner Services: 0845 200 1024.

Lekarze ogólni (GP) zwykle przyjmują za umówioną wizytą.

Po zarejestrowaniu się do wybranego GP jeśli będziesz chciał zobaczyć się ze swoim lekarzem, zadzwoń do przychodni a recepcjonistka umówi Cię na wizytę w ciagu najbliższych dwóch dni. Jeśli z jakiś względów nie będziesz mógł przyjść na umówione spotkanie koniecznie poinformuj o tym przychodnię.

Koszty leków wydawanych na receptę

Wszystkie leki wydawane na receptę są płatne. W pewnych okolicznościach możemy być z tej opłaty zwolnieni. Dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze i te które są na zasiłkach zdrowotnych, bądź mają niskie dochody są zwolnione z opłat za leki na receptę. Jeśli Twój stan zdrowia wymaga stałego wykupu leków na receptę, może warto byłoby postarać się o certyfikat przedpłaty z Twojej apteki, tzw. PPC.

O kosztach leków wydawanych na receptę dowiesz się więcej ze specjalnej ulotki HC11, którą możesz znaleźć w aptece lub też poprosić o nią w najbliższym Urzędzie Pocztowym.

34

Poza godzinami przyjęć

Wszyscy Lekarze Ogólni/Lekarze Lokalni zadeklarowali swoją pomoc poza wyznaczonymi godzinami przyjęć. Jeśli Ty, lub ktoś kim się opiekujesz zachorował i uważasz nie nie możesz czekać na wizytę w normalnych godzinach przyjęć, wówczas zadzwoń na izbę przyjęć, a dowiesz się jak dalej postępować.

Opieka medyczna dostępna jest również przez NHS24 całodobową usługę telefoniczną. Zadzwoń pod numer telefonu: 08454 24 24 24, a pielęgniarka na dyżurze na podstawie Twojego opisu symptomów zrobi rozpoznanie i zaproponuje Ci profilaktykę.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej wejdź na stronę internetową: www.nhs24.co.uk

Nagła pomoc

W nagłych przypadkach, jeśli na przykład ktoś bardzo silnie krwawi, lub przestał oddychać, zadzoń pod numer telefonu 999 i poproś o przyjazd karetki pogotowia. Podaj swoje imię i nazwisko i koniecznie adres, pod który pomoc zostanie wysłana.

7.2 Szpitale i przychodnieDumfries and Galloway Royal InfirmaryBankend RoadDumfries DG1 1AP

Szpital świadczy usługi w zakresie opieki stacjonarnej, położniczej, leczenia ambulatoryjnego i 24- godzinny Oddział Nagłych Wypadków.

Telefon: 01387 246246

The Galloway Community Hospital, Stranraer

Szpital dysponuje Oddziałem Nagłych Wypadków, gabinetem przyjęć i Oddziałem Położnictwa.

Telefon: 01776 707707

Informacje o innych szpitalach w regionie Dumfries i Galloway i o usługach przez nie świadczonych możesz znaleźć na stronie internetowej: www.nhsdg.scot.nhs.uk

7.3 Opieka dentystyczna

Listę dentystów pracujących dla NHS znajdziesz w lokalnej bibliotece. Sprawdź również książkę telefoniczną, Yellow Pages lub stronę internetową www.nhsdg.scot.nhs.uk. Zanim jednak skorzystasz z usług dentysty upewnij się wcześniej, czy specjalista, do

35

36

którego się udajesz, przyjmuje w ramach NHS i jakie są w związku z tym opłaty.

Jeśli napotkasz jakiekolwiek problemy z dostaniem się do dentysty

zadzwoń pod numer infolinii dentystycznej: 0845 6026417 (Dumfries and Galloway Dental Helpline)

Opłaty za usługi dentystyczne w ramach NHS

Za usługi dentystyczne w ramach Narodowej Służby Zdrowia (NHS) nie musisz płacić, jeśli w momencie rozpoczęcia leczenia spełniasz jeden z następujących warunków:

masz poniżej 18 lat; • masz poniżej 19 lat i uczysz się w pełnym wymiarze • godzin; jesteś w ciąży, lub urodziłaś dziecko w ciągu • ostatnich 12 miesięcy; Ty lub Twój partner/ka otrzymuje zasiłek dochodowy • (Income Support), oparty na dochodach zasiłek dla poszukujących pracy (incomebased Jobseeker’s Allowance), lub gwarantujący kredyt emerytalny (Pension Credit guarantee credit);

Osoby o bardzo niskich dochodach (wliczając osoby starsze i studentów) mogą starać się o pomoc finansową w pokryciu części kosztów leczenia wypełniając formularz HC1. Formularz ten znajdziesz u swojego dentysty lub na poczcie.

W nagłych wypadkach, jeśli masz silne bóle zęba skontaktuj się bezpośrednio ze swoim dentystą. Jeśli nie jesteś zarejestrowany do żadnego dentysty, zadzwoń wówczas na infolinię dentystyczną: 0845 6026417. Jeśli zadzwonisz po godzinie 16.20 w piątek, a przed 9.00 rano w poniedziałek, zostaw swoje dane (imię, nazwisko i numer kontaktowy), a ktoś się z Tobą skontaktuję w ciągu 24 godzin.

7.4 Położne

Położne specjalizują się w opiece nad kobietą ciężarną podczas całej ciąży, uczestniczą w porodzie i opiekują się kobietą w połogu. Dokładają wszelkich starań, by pomóc kobiecie przejść przez całą ciąże w zdrowiu i doświadczyć naturalnego porodu.

37

7.5 Pielęgniarki środowiskowe

Pielęgniarki środowiskowe (Health Visitors), to głównie pielęgniarki (nurses) lub też położne (midwives), które zdecydowały się na dalsze szkolenia i pracują w zespole podstawowej opieki zdrowotnej (primary health care). Health Visitor to dobrze wyszkolone pielęgniarki dziecięce. Wiedzą o dzieciach wszystko i zawsze służą nieocenioną pomocą. Ich główną rolą jest promowanie prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego w społeczności poprzez udzielanie porad i pomoc wszystkim rodzinom niezależnie od ich wieku.

7.6 Farmaceuci/Apteki

Jeśli potrzebujesz wykupić leki przepisane przez Twojego GP, musisz z receptą udać się do pobliskiej apteki. Farmaceuta udzieli Ci również porady przy zakupie leków bez recepty. Ceny leków są zróżnicowane.

7.7 Okuliści

Bezpłatne badanie wzroku możesz zrobić u okulisty pracującego dla NHS. Prawdopodobnie bedziesz musiał ponieść koszty w części, lub w całości za zakup okularów lub szkieł kontaktowych. Listę okulistów znajdziesz w lokalnej bibliotece, w książce telefonicznej lub na stronach Yellow Pages.

7.8 Praca socjalna i opieka pozaszpitalna

W Szkocji osoby starsze lub osoby niepełnosprawne mogą uzyskać darmowa pomoc. Polega ona głównie na opiece nad daną osobą w domu. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej zadzwoń pod numer: 01387266231.

7.9 Ochrona dziecka

Priorytetowym działaniem w regionie jest ochrona dzieci przed przemocą. Jeśli Twoim zdaniem jakiekolwiek dziecko jest krzywdzone przez swoich najbliższych i nie tylko, natychmiast poinformuj o tym odpowiednie władze. Zadzwoń pod numer: 0800 022 3222 lub pod numer infolinii specialnie dedykowany dzieciom : 0800 1111.

38

7.10 Zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie

Twoje zdrowie psychiczne jest również bardzo ważne. Jeśli cierpisz na depresję, zaburzenia lękowe albo jesteś przemęczony zgłoś się do swojego lekarza, a napewno otrzymasz należytą pomoc. Możesz również szukać pomocy u innych źródeł, ale wcześniej koniecznie zgłoś się do swojego lekarza.

‘Breathing Space’ jest narodową infolinią, świadczącą darmową i poufną pomoc osobą cierpiącym na depresie i mającym stany lękowe. Możesz zadzwonić pod numer: 0800 838 587 pomiędzy godziną 18.00 a 2.00 w nocy każdego dnia. Odwiedź też ich stronę internetową:www.breathingspacescotland.co.uk

Samaritans – jeśli masz myśli samobójcze, depresję, możesz w każdej chwili zadzonić pod numer: 0845 90 90 90. Przez 24 godziny na dobę będziesz mógł z kimś porozmawiać o swoich problemach. Odwiedź również ich stronę internetową: www.samaritans.org.uk, lub napisz maila: jo@samaritans.org.uk

7.11 Nadużywanie substancji szkodliwych i uzależnienia

W regionie znajdziesz armię ludzi gotowych pomóc osobą uzależnionym od substancji szkodliwych dla zdrowia i zagrażających życiu. Jeśli zdecydujesz się na walkę ze swoim uzależnieniem porozmawiaj ze swoim lekarzem, bądź skontaktuj się z:

Uzależnienie od tytoniu – Smoking Matters Service, • telefon: 0845 6026861Alkoholizm – Dry Out Now, telefon: 0845 370 0203• Uzależnienie od hazardu – Gamblers Anonymous • UK, telefon: 020 7384 3040Uzależnienie od narkotyków – Talk to Frank, telefon: • 0800 77 66 00

Wszystkie te numery są poufne.

39

7.12 Opiekunowie

Opiekun, to osoba, która za darmo lub odpłatnie opiekuje się i wspiera swojego partnera, dziecko, członka rodziny, przyjaciela, sąsiada w przypadku, gdy te osoby nie są w stanie same sobie poradzić ze względu na wiek, fizyczną lub mentalną chorobę, uzależnienia lub niepełnosprawność.

Organizacja “The Princess Royal trust for Carers” zlokalizowana jest lokalnie. Świadczą oni usługi doradcze i pomagają wszystkim z regionu wymagającym takiej pomocy. Zadzwoń pod numer: 01387 248600 lub odwiedź stronę internetową: www.carers.org/local/scotland/dumfries

7.13 Health Rights Information Scotland

Health Rights Information Scotland wydało szereg ulotek informacyjnych o przysługujących Ci prawach w zakresie ochrony zdrowia. Zawierają one głównie informacje dotyczące praw i obowiązków w momencie korzystania z opieki medycznej świadczonej przez NHS. Wejdź na stronę: www.hris.org.uk .

7.14 Zdrowie seksualne

Jeśli chcesz uzyskać informacje z zakresu ochrony zdrowia seksualnego i tematów z nim związanych sprawdź stronę internetową: www.c4urself.org.uk. W Dumfries działa Klinika Zdrowia Seksualnego prowadzona przez wykwalifikowanych specjalistów, którzy udzielą Ci pomocy przy zachowaniu szczególnej dyskrecji. Zadwoń pod numer: 01387 246246, lub odwiedź klinikę:

Dumfries Royal Infirmary - Sexual Health ClinicOutpatients – Bay 2Bankend RoadDumfriesDG1 4AP

Spotkania i pogawędki z zakresów planowania rodziny, zdrowia seksualnego i zdrowia kobiety organizowane są na terenie całego regionu. Sprawdź na stronie internetowej terminy najbliższych spotkań: www.nhsdg.scot.nhs.uk/dumfries/10103.html

40

41

8. Sprawy Mieszkaniowe

8.1 W poszukiwaniu zakwaterowania

Jeśli Twój pracodawca nie zapewnił Ci miejsca zakwaterowania, poniżej przedstawiamy kilka propozycji:

Pokoje ze śniadaniem B&B/hotele/kwatery prywatne – jest to raczej krótkoterminowe rozwiązanie, ze względu na dość wysokie koszty. Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej o tej formie zakwaterowania, skontaktuj się z Visit Scotland pod numerem telefonu: 0845 22 55 121, lub wejdź na ich stronę internetową: www.visitscotland.com. Sprawdź również w książce telefonicznej i na stronach Yellow Pages.

Przyczepy kempingowe/przyczepy mieszkalne – Kemping wiąże się z niskimi kosztami i dużą swobodą za cenę mniejszej wygody i przestrzeni. Prawdopodobnie będziesz musiał korzystać ze wspólnych toalet i pryszniców. Baza pól kempingowych w regionie jest rozbudowana i znalezienie ciekawego miejsca nie powinno stanowić problemu. Sprawdź w książce telefonicznej, na stronach Yellow Pages lub skontaktuj się z Visit Scotland.

Wynajem mieszkania – Oferty mieszkań dostępnych w regionie znajdziesz w lokalnych gazetach lub w Agencji Nieruchomości D&G Solicitors Property Centre. Zadzwoń pod numer telefonu: 01387 252684. Możesz też sprawdzić oferty na ich stronie internetowej: www.dgspc.co.uk/

Listę mieszkań dostępnych na rynku posiada również The Nithsdale Council of Voluntary Service. Zadzwoń pod numer telefonu: 01387 269161 lub sprawdź stronę internetową: www.ncvs.org.uk/

Dostępne są kwatery do wynajęcia umeblowane, częściowo umeblowane, bądź nieumeblowane. Czynsz zazwyczaj płacony jest co miesiąc. Większość właścicieli wynajmujących mieszkania (Gospodarzy) zarząda wpłaty depozytu – który zostanie Ci zwrócony jak tylko skończy się umowa najmu, a Ty zdecydujesz się jej nie przedłużać pod warunkiem, że mieszkanie nie zostało przez Ciebie zniszczone, a wszystkie rachunki zostały zapłacone. Przed wprowadzeniem się do mieszkania zawsze sprawdź spis rzeczy w mieszkaniu ze stanem rzeczywistym.

42

Zgodnie z prawem powinienieś otrzymać „Umowę Najmu” - która dokładnie określa Twoje prawa i obowiązki jako najemcy i wyrażnie wskazuje które rachunki musisz pokrywać. Gospodarz jest odpowiedzialny za utrzymanie mieszkania w należytej kondycji, Ty natomiast będziesz musiał pokrywać rachunki za ogrzewanie, elektryczność, telefon. Twoim obowiązkiem jest również utrzymanie mieszkania w czystości. Obydwie strony, zarówno Ty jak i Gospodarz musicie przestrzegać zapisów zawartych w Umowie Najmu.

Gospodarz musi być zarejestrowany w miejscowym urzędzie, co oznacza że musi spełniać odpowiednie warunki. Sprawdź pod numerem telefonu 0800 027 0414 lub www.landlordregistrationscotland.gov.uk

Jeśli Twój Gospodarz wynajmuje mieszkanie więcej niż trzem osobom, które nie są ze sobą spokrewnione i dzielą między sobą łazienkę, toaletę i kuchnię, wówczas musi on posiadać licencję wynajmu mieszkań dla więcej niż jednego lokatora (House in Multiple Occupation License). Zobowiązuje go ona do przestrzegania określonych standardów związanych z bezpieczeństwem i higieną. Możesz poprosić o wgląd do takiej licencji.

Wynajem mieszkania od spółdzielni mieszkaniowej (mieszkania socjalne) – jeśli planujesz zostać w Szkocji na dłużej możesz ubiegać się o zakwaterowanie z regionalnej spółdzielni mieszkaniowej. Ze względu na duże zainteresownie spółdzielnia posiada listy oczekujących. Prawdopodobnie będziesz musiał poczekać jakiś czas na przydział mieszkania. Listę lokalnych spółdzielni mieszkaniowych znajdziesz w książce telefonicznej, lub możesz skontaktować się z poniższymi organizacjami :

D&G Housing Partnership - telefon: 0800 011 3447 • www.dghp.org.uk Loreburn Housing – telefon: 0800 100 0018 www.• loreburn.co.uk Home in Scotland – telefon: 0131 336 5876 www.• homeinscotland.org.uk

Zakup mieszkania – stały pobyt w Szkocji może skłonić Cię do kupna własnego mieszkania. Jeśli będziesz potrzebował pomocy w sfinansowaniu zakupu poprzez zaciągnięcie kredytu hipotecznego, zwróć się do banków, lub stowarzyszeń budowlanych. Listę nieruchomości na sprzedaż znajdziesz w lokalnej gazecie, w agecji nieruchomości lub w lokalnych biurach notarialnych.

43

Bezdomność – jeśli pracowałeś w Wielkiej Brytanii przez okres dłuższy niż 12 miesięcy i posiadasz Kartę Rejestracji Pracownika zgodnie z Zarządzeniem o Rejestracji Pracowników kwalifikujesz się do otrzymania pomocy ze strony Władz Lokalnych w otrzymaniu zakwaterowania. Jeśli nie jesteś pewnien czy możesz się starać o taką pomoc zadzwoń pod numer: 0800 811505 Możesz również skontaktować się z organizacją Cristian Care for the Homeless, telefon: 01387 269 070

Warunki zakwaterownia – jeśli nie jesteś zadowolony ze standardu Twojego zakwaterowania skontaktuj się z Environmental Standards, telefon: 01387 260000

8.2 Podatek miejski (Council Tax) i opłaty za wodę

– jeśli jesteś właścicielem nieruchomości, lub też ją wynajmujesz obięty jesteś obowiązkiem opłaty podatku miejskiego (Council Tax). Otrzymują go Władze Lokalne i pokrywa on wszelkie usługi komunalne, takie jak utrzymanie dróg, wywóz śmieci, szkoły, biblioteki jak również zaopatrzenie mieszkańców w wodę. Wysokość kwoty zależy od miejsca zamieszkania, może również uwzględniać Twoją sytuacje materialną. Niektórzy mogą ubiegać się o zmniejszenie kwoty podatku.

Dowiedz się więcej pod numerami telefonów:W sprawie podatku miejskiego, telefon: 0303 333 • 3005 Zaopatrzenie w wodę (Scottish Water), telefon: 0845 • 601 8855

8.3 Opłaty za energię elektryczną i gaz

W Szkocji jest wielu dostawców energii elektrycznej i gazu. Wybierając dostawcę, możesz również wybrać najbardziej dogodną dla Ciebie formę opłaty za usługi. Jeśli jesteś właścicielem nieruchomości, lub wynajmujesz będziesz musiał się tym zająć osobiscie. W przypadku nieruchomości wynajmowanych, niektórzy Gospodarze mogą wliczać opłaty te w kwotę czynszu. Warto tą kwestię ustalić na samym początku.

Główni dostawcy:Scottish Power, telefon: 0845 2727 111, • www.scottishpower.co.ukScottish Gas, telefon: 0845 955 5716, • www.scottishgas.co.uk

44

Kompletną listę dostawców znajdziesz na stronie internetowej: www.yell.com

Jeśli kiedykolwiek poczujesz gaz NATYCHMIAST zadzwoń pod numer: 0800 111 999.

8.4 Abonament telewizyjny

Zgodnie z przepisami prawa zobowiązany jest to opłacenia abonamentu telewizyjnego, jeśli posiadasz w domu telewizor lub inne urządzenia służące do odbioru i zapisów programów telewizyjnych. Najprawdopodobniej będziesz musiał załatwić to we własnym zakresie. Niektórzy Gospodarze wliczają abonament telewizyjny w kwotę wynajmu. Abonament możesz opłacić na poczcie, przez internet: www.tvlicensing.co.uk lub dzwoniąc pod numer: 0870 241 9056.

8.5 Ubezpieczenie mieszkania

Dla własnego bezpieczeństwa powinieneś ubezpieczyć mieszkanie na wypadek kradzieży, bądź zniszczeń. Na rynku znajduje się wiele firm świadczących usługi ubezpieczeniowe w tym zakresie. Przed podjęciem decyzji sprawdź je i wybierz najbardziej korzystną opcje dla siebie.

8.6 Umeblowanie mieszkania

W regionie znajdziesz wiele sklepów meblowych. Meble używane znajdziesz w sklepach sprzedających rzeczy używane lub kupisz z ogłoszenia. Sprawdzaj lokalne gazety. Poniżej podajemy listę sklepów i numery kontaktowe:

Barnardos: 01387 256446• Christian Care for the Homeless, Dumfries: 01387 • 269070Seconds to Go, Dumfries: 01387 2492725• The Furniture Project (Newton Stewart): 01671 • 404434The Furniture Project (Stranraer): 01776 707375 •

Citizen Advice Service udzieli Ci informacji w tym temacie. Zadzwoń pod numer: 01387 252456.

45

46

47

8.7 Życie w społeczności

Dla własnego bezpieczeństwa i bezpieczeństwa ludzi mieszkających w Twoim sąsiedztwie powinieneś dbać o porządek w domu i jego otoczeniu. Nie powinieneś używać domu jako warsztatu, a już na pewno nie składować w nim urządzeń elektrycznych.

Powinieneś mieć na uwadze konfort swoich sąsiadów i nie hałasować pomiędzy godziną 23.00 a 9.00 rano. Jeśli istnieją jakieś problemy związane z hałasowaniem, agresywnym zachowaniem, zwierzętami, wówczas Władze Lokalne mają prawo wysłać specialne przygotowany zespół ludzi zwany Community Wardens (straznik miejski, czy dzielnicowy). Znajdziesz ich w Annan, Dumfries i Stranraer.

Annan, telefon: 0800 023 2642Dumfries, telefon: 0800 169 6525Stranraer, telefon: 0800 169 3834

8.8 Wywóz śmieci

Władze Lokalne zazwyczaj wywożą śmieci raz w tygodniu. Śmieci powinny być zbierane i składowane w specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach na kółkach, lub workach. Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej o wywózce śmieci z Twojego miejsca zamieszkania zadzowoń pod numer: 01387 26000, lub sprawdź na stronie: www.dumgal.gov.uk/waste

Władze Lokalne zachęcają do zredukowania ilości śmieci poprzez powtórne użycie i odzyskiwanie surowców wtórnych. Isnieje wiele form wsparcia tej inicjatywy, więcej informacji dostępnych jest pod numerem infolinii Recycling Hotline: 0800 08 0504 lub:

www.wasteawarescotland.org.uk, lub zadzwoń: 0845 077 0756

www.morethanfurniture.co.uk www.dumgal.gov.uk/communityrecycling

www.realnappycampaign.com

Jeśli nasz jakiekolwiek problemy z opłacaniem swoich rachunków lub ze swoim Gospodarzem skontaktuj się z Citizens Advice Service pod numerem telefonu: 01387 2524569.

48

9. Prawo i porządekPrawo w Szkocji egzekwowane jest przez Policję.

W sprawach nie wymagających natychmiastowej interwencji możesz skontaktować się z Policją w Dumfries i Galloway pod numerem: 0845 600 5701, lub odwiedzić ich stronę internetową: www.dg.police.uk

Jeśli masz problemy z porozumieniem się po angielsku, Szkockie Służby Policyjne mają dostęp do tłumaczy. Nie ma znaczenia w jakim języku będziesz chciał rozmawiać, na pewno znajdą dla Ciebie tłumacza.

Jeśli padłeś ofiarą przestępstwa, lub byłeś świadkiem przestępstwa koniecznie skontaktuj się z Policją. Masz prawo do zachowania anonimowości. Dzwoniąc pod numer: 0800 555111 skontaktujesz się z niezależną organizacją Crimestoppers, która w Twoim imieniu poinformuje Policję o przestępstwie.

Jeśli Twoim zdaniem padłeś ofiarą przestępstwa na tle rasowym, ze względu na Twój wiek, preferencje seksualne, płeć, wierzenia lub niepełnosprawność skontaktuj się z Policją.

Jeśli jesteś ofiarą przestępstwa Policja może Cię odesłać do grupy wsparcia zwanej Victim Support, telefon: 01387 250883, która udzieli Ci wskazówek jak sobie w takich sytuacjach radzić.

Jeśli doznałeś fizycznych uszkodzeń ciała w rezultacie przestępstwa i zgłosiłeś ten fakt na Policję, możesz dochodzić prawa rekompensaty pieniężnej. Skontaktuj się z Criminal Injuries Compensation Authority, telefon: 0800 323 095.

Jeśli jesteś podejrzany o popełnienie przestępstwa, Policja w Szkocji ma prawo do zatrzymania Cię na okres 6 godzin w celu zebrania dowodów. Po upływie tych 6 godzin możesz zostać zwolniony, lub też oskarżony o popełnienie przestępstwa i aresztowany. Niezależnie od tego czy jesteś zatrzymany, czy aresztowany zostaniesz przewieziony na posterunek Policji i tam poinformowany o przysługujących Ci prawach. Przysługuje Ci prawo do adwokata z urzędu, który będzie Cię reprezentował w momenie, kiedy sprawa trafi do Sądu. Możesz również poprosić o poinformowanie osoby trzeciej o tym, że zostałeś aresztowany, bądź zatrzymany. NIE przysługuje Ci prawo do wykonania telefonu.

49

Tłumacz, jeśli potrzebny, będzie Ci przydzielony w momencie trafienia sprawy do sądu. Możesz poprosić o rozmowę z oficerem policji tej samej płci co Ty.

9.1 Ochrona dziecka

Jeśli zauważysz w swoim otoczeniu, że jakieś dziecko nie otrzymuje należytej opieki, albo jest ofiarą przemocy natychmiast zgłoś ten fakt na Policję. Specjalnie wyszkoleni oficerowie zajmą się tą sprawą w sposób bardzo delikatny.

Dzieci i ludzie młodzi mogą szukać pomocy w agencji Childline, telefon: 0800 1111

9.2 Przemoc w domu, gwałt i napaść na tle seksualnym

W całej Wielkiej Brytanii jakakolwiek forma przemocy względem drugiego człowieka jest nietolerowana. Nikt nie powiniem paść ofiarą gwałtu, napaści na tle seksualnym, jakiejkolwiek presji psychicznej czy też okrucieństwu.

Jeśli padłeś ofiarą przemocy ze strony Twojego partnera, przyjaciela, członka rodziny musisz natychmiast skontaktować się z policją lub z organizacja wspierającą kobiety Women’s Aid. Dumfries and Galloway Women’s AidTel: 0800 027 1235 (połaczenie wolne od opłat, linia czynna 24 godziny na dobę)Rape Crisis Scotland 08088 010302 ( 18.00 – 12.00 w nocy)www.domestic abise.co.ukwww.rapecrisisscotland.org.ukwww.dumgal.gov.uk/domesticabuse

Organizacja ta udziela wsparcia osobą, które są ofiarami przestępstw w rodzinie. Dysponuje ona specjalnie przeszkolonym personelem gotowym na szybką pomoc, miejscami gdzie można na jakiś czas zamieszkać i współpracuje z Policją.

Również dzieci mogą znaleźć pomoc, dzwoniąc na specjalny numer infolinii Childline: 08001111, lub na stronach internetowych: www.childline.org.uk, www.thehideout.org.uk

50

9.3 Jazda samochodem

W Wielkiej Brytanii ruch drogowy odbywa się po lewej stronie. Nie wolno Ci prowadzić pojazdu bez posiadania ważnego prawa jazdy. Możesz starać się o prawo jazdy na samochody osobowe i pojazdy motorowe w momencie kiedy skończyłeś 17 lat, a na pojazdy o większej masie i autobusy dopiero po ukończeniu 21-go roku życia. Szesnastolatkowie mogą starać się o pozwolenie na prowadzenie traktoru lub motoroweru. Nie wolno Ci prowadzić swojego samochodu, bądź samochodu osoby trzeciej jeśli nie posiadasz ważnego ubezpieczenia.

Zabroniona jest jazda samochodem pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Dozwolonym limitem alkoholu podczas jazdy jest 0,35 promila w wydychanym powietrzu. Jeśli zostaniesz oskarżony o jazdę pod wpływem alkoholu atomatycznie tracisz prawo jazdy na czas wyznaczony. Nie wolno Ci korzystać z aparatu komórkowego podcazs jazdy, ani wykonywać żadnych innych czynności mogących wpłynąć na prowadzenie pojazdu.

Po wejściu do pojazdu obowiązko zapnij pasy. Dotyczy to również pasażerów siedzących na tylnim siedzeniu.

Musisz przestrzegać obowiązujących w Wielkiej Brytanii przepisów drogowych i dostosować prędkość pojazdu do wyznaczonych ograniczeń. Wykroczenia drogowe traktuje się w Szkocji bardzo surowo.

Jeśli posiadasz swój samochód musisz go zarejestrować w Urzędzie Pojazdów i Kierowców (Driver and Vehicle Licensing Agency (DVLA). Telefon kontaktowy: 0870 850 0007, sprawdź też stronę internetową:www.dvla.gov.uk

Jeśli Twój samochód jest starszy niż trzy lata musi przejść badania techniczne. Świadectwo takiego przeglądu nazywa się MOT i jest wydawane przez uprawnionego rzeczoznawcę na okres 12 miesięcy. Badania należy przeprowadzać każdego roku.

Musisz odprowadzić podatek od Twojego pojazdu. Możesz zakupić tzw. Tarczę w Urzędzie Pocztowym i musi ona być uwidoczniona na przedniej szybie pojazdu.

51

52

Tarcza ważna jest na sześć lub dwanaście miesięcy. Do zakupu tarczy musisz przedłożyć dokument potwierdzacący ważne badania MOT i potwierdzenie opłaconego ubezpieczenia.

Ubezpieczenie możesz zakupić w wybranej przez siebie firmie ubezpieczeniowej. Sprawdź w książce telefonicznej, Yellow Pages lub odwiedź stronę internetową:www.comparethemarket.com

W zależności od miejsca do którego się udajesz w regionie, spotkasz się z różnymi zasadami parkowania pojazdów. W niektórych miejscach parkowanie może być ograniczone czasowo, gdzie indziej za postój będziesz musiał zapłacić, jeszcze gdzie indziej będziesz mógł zaparkować na drodze. Sprawdź dokładnie miejsce parkowania. Nie wolno Ci zaparkować na podwójnej żółtej linii i w miejscu, gdzie znak wyrażnie mówi „Tu nie wolno parkować”

Więcej informacji na temat jazdy samochodem w Szkocji otrzymasz na posterunku Policji, bądź kontaktując się z Mobile Support Group w Dumfries and Galloway Constabulary: telefon 0845 600 5701.

9.4 Alkohol, narkotyki i palenie tytoniu

Alkohol może być sprzedawany tylko osobą, które ukończyły 18-ty rok życia. Dostaniesz go w punktach posiadających licencję, wliczjąc supermarkety. Karalna jest sprzedaż jak i podawanie alkoholu osobą nieletnim.

Prawo zabrania sprzedaży alkoholu osobą nietrzeźwy, niezależnie od wieku. Zakaz dotyczy również barów i pabów.

Osoby stojące przed wejsciem do pabów, barów, lokali nocnych (tzw. ochroniarze), mają prawo do użycia siły jeśli wymaga tego sytuacja. Wszyscy Ci, którzy są pijani, sprawiają przy tym dużo problemów i nie są w stanie samodzielnie się poruszać mogą być aresztowani.

Posiadanie narkotyków, takich jak marihuana, haszysz, heroina, ekstasi, czy też kokaina jest karalne.

Palenie papierosów, czy też tytoniu w miejscach publicznych takich jak paby, bary, restauracje, budynki użytku publicznego jest surowo zabronione. Nielegalna jest sprzedaż papierosów i tytoniu osobą poniżej 18-tego roku życia.

53

9.5 Broń

Zabronione jest posiadanie noża w miejscu publicznym bez wyraźnego powodu. Ochrona osobista nie jest w tym przypadku brana pod uwagę. Policja ma prawo zatrzymać Cię w każdej chwili i przeszukać jeśli istnieje podejżenie, że posiadasz przy sobie nóż, bądź jakąkolwiek inną broń. Możesz z tego powodu zostać aresztowanym. Na posiadanie broni, musisz mieć specjalne zezwolenie, w innym przypadku łamiesz prawo.

9.6 Prostytucja

Niezgodnie z prawem jest uprawianie prostutucji, bądź prowadzenie domu publicznego. W świetle prawa poważnym przestępstwem jest zmusznie lub nakłanianie kobiet do prostytucji i czerpanie z tego korzyści finansowych.

9.7 Prześladowanie i molestowanie

Każda forma prześladowania i molestwoania drugiej osoby jest poważnym wykroczeniem. Jeśli padłeś ofiarą prześladowań w jakiejkolwiek formie np. ze względu na Twój wiek, rasę, preferencje seksualne, płeć, wierzenia lub niepełnosprawność powinienieś niezwłocznie zgłosić ten fakt na Policję.

Alternatywnie możesz się zgłosić do Citizens Advice Service, numer telefonu: 01387 252456.

9.8 Ochrona osobista

Twoim obowiązkiem jest zachowanie należytej ostrożności i odpowiednie zapezpieczenie się przed wszelkiego rodzaju przestępstwem. Jeśli na przykład nie posiadasz jeszcze konta bankowego, a otrzymałeś swoją pierwsza wypłatę, dla własnego bezpieczeństwa możesz poprosić swojego pracodawcę o przetrzymanie jej dla Ciebie.

Jeśli nie wiesz jak odpowiednio zabezpieczyć swoje miejsce zamieszkania przed włamaniem skontaktuj się z lokalną Policją pod numerem telefonu: 0845 600 5701, a specjalnie przeszkoleni policjanci przyjadą do Ciebie do domu i udzielą Ci odpowiednich wskazówek.

54

Usługi Doradztwa Obywatelskiego na terenie Dumfries i Galloway

(Dumfries and Galloway Citizens Advice Service)

Równość

Wyrównywanie szans jest niezmiernie istotnym działaniem podejmowanym w regionie Dumfries i Galloway. Usługi Doradztwa Obywatelskiego w swoich szeregach posiadają Doradcę ds. Równości (Equalities Advisor), którego zadaniem jest dbanie o to, by ludzie nie podlegali zjawisku dyskryminacji. Mimo, że siedzibę swoją ma w Dumfries, to jego obowiązki wybiegają daleko poza granice miasta. Jeśli uważasz, że jesteś dyskryminowany, lub traktowany inaczej, że względu na rasę, płeć, wiek, wyznanie lub orientację seksualną wówczas służymy Ci pomocą. Darmową, niezależną i poufną poradę uzyskasz pod numerem telefonu: 01387 247815 lub dzwoniąc do któregokolwiek z biur Citizens Advice Service. Możesz przesłać maila:equalities@dagcas.org

Projekt Mniejszości Narodowych (Minority Communities Project)

Projekt Mniejszości Narodowych jest projektem powołanym i prowadzonym przez D&G Citizens Advice Service w celu zidentyfikowania i usunięcia istniejących i potencjalnych przeszkód w korzystaniu w pełni z usług informacyjnych, doradczych i reprezentacyjnych skierowanych do Mniejszości Narodowych.

Jeśli jesteś członkiem społeczności miejszościowej • i mieszkasz w Dumfries i Galloway Citizens Advice Service pomoże Tobie i Twojej rodzinie w przypadku jakichkolwiek problemów z zakwaterowniem, zatrudnieniem, pieniędzmi, barierą językową, dysktyminacją rasową, imigracją.

Świadczymy również pomoc pracownikom, jak i pracodawcą między innymi w zakresie rejestracji zgodnie z Zarządzeniem o Rejestracji Pracowników (Worker Registration Scheme).

55

Nasze porady są darmowe, niezależne i poufne. Zadzwoń lub odwiedź jedno z naszych biur w Dumfries, Annan, Castle Douglas lub Stranraer.

Jeśli zechciałbyś się przyłączyć do projektu jako • wolontariusz i otrzymać specialne przeszkolenie na Doradcę ds. Mniejszości Narodowych skontaktuj się z jednym z naszych pracowników zajmujących się projektem Mniejszości Narodowych pod numerem telefonu: 01387 252456, prześlij maila: minorityproject@dagcas.org lub skontaktuj się z którymkolwiek z biur CAS zlokalizowanym w regionie.

56