Wpływ architektury renesansu na

atrakcyjność turystyczną Florencji

autor: Karolina Polak

SOPOT 2006

SPIS TREŚCI

WSTĘP..............................................................................................................1I. ZMIERZCH ŚREDNIOWIECZA.....................................................4

1. HUMANIZM W PEŁNYM BLASKU.........................................7

II. ARCHITEKTURA SAKRALNA.....................................................17

1. KOPUŁA KATEDRY SANTA MARIA DEL FIORE................192. OSPEDALE DEGLI INNOCENTI..............................................283. SAN LORENZO I SANTA CROCE............................................304. KAPLICA PAZZICH...................................................................375. STO SPIRITO...............................................................................406. FASADA SANTA MARIA NOVELLA......................................42

III. ARCHITEKRURA ŚWIECKA.........................................................44

1. PALAZZO VECCHIO.................................................................452. GALERIA UFFIZI.......................................................................483. PALAZZO DEL BARGELLO.....................................................504. PALAZZO STROZZI...................................................................525. PALAZZO MEDICI.....................................................................546. PALAZZO PITTI..........................................................................567. PALAZZO RUCCELLAI.............................................................588. ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE BIBLIOTEKI LAURENZIANA...................................................60

IV. ŻYCIE KULTURALNE FLORENCJI...............................................63V. SZLAKIEM RENESANSU PROJEKT TRASY................................66

ZAKOŃCZENIE.............................................................................................68 BIBLIOGRAFIA.............................................................................................70

2

WSTĘP

Włochy to jeden z najczęściej odwiedzanych przez nas krajów. Jego magia przyciąga od lat miliony turystów. Posiada on bardzo dobrze rozwiniętą bazę noclegową, dostępną przez cały rok, dlatego jest w stanie przyjmować miliony turystów z całego świata. Ten, kto odwiedził Italię choć raz na pewno będzie chciał do niej powrócić i odkryć więcej z jej licznych tajemnic zarówno cywilizacyjnych jak i przyrodniczych. Nie trzeba być historykiem sztuki by docenić wartości estetyczne zachowanego tu dorobku dawnych cywilizacji. Nie trzeba być przyrodnikiem by pośród bogactwa naturalnego Italii poczuć się przez chwilę jak w pięknym bajkowym śnie. Zbędna i nie na miejscu jest tu jakakolwiek reklama, bo żaden katalog biura podróży, folder czy czasopismo podróżnicze nie odda prawdziwego piękna i klimatu tej krainy. Docenili ten stan rzeczy najwięksi malarze, reżyserzy czy fotograficy osadzając swoje dzieła w to właśnie tło, osnuwając je zapachem historii zamkniętej na wieki w rozświetlających promieniach słonecznej Italii.. Przestrzeń, czas i materia złączone nierozerwalnie przez kolejne stulecia, określające kształt i formę piękna w zrywach homo sapiens, by koić zmysły, by pobudzać do tworzenia piękna na świecie, piękna w postaci boskości ludzkiej ręki tu, na ziemi.

Moja praca składa się z pięciu krótkich rozdziałów. W pierwszym nawiązuję do historii sztuki renesansu, jej źródeł, zarówno architektonicznych jak i kulturowych. W rozdziałach drugim i trzecim zaprezentowałam typowo renesansowe budowle Florencji oraz przeprowadziłam ich architektoniczną analizę. Kolejny rozdział ukazuje współczesne już miasto, jej lokalne obyczaje czy tradycyjne święta. Pracę kończy projekt trasy turystycznej.Zapraszam Państwa w krótką podróż do baśniowej Florencji, do krainy wielbiącej człowieka.

3

I. ZMIERZCH ŚREDNIOWIECZA

Sztuka od zarania dziejów odzwierciedlała emocje i dążenia społeczności wysuwając się na przód koniecznym zmianom lub idąc równolegle z myślą czy nowym dogmatem narodu. Torowała zwykle drogę do zmian jako bezkrwawe ich narzędzie. Jako bezpieczna forma przekazu ideologii lepsza od wojen i agresji, jako umocnienie całego narodu lub po prostu odrobina nadziei.Głównymi składnikami szeroko pojętej sztuki dawnej jest malarstwo, rzeźba oraz architektura, która kształtowana jest od wieków w scenerii codziennych form życia zwykłego człowieka, jego psychiki, postaw społecznych, obyczajowych i kulturowych. Ta forma sztuki posiada niesłychaną moc oddziaływania stanowiąc bezpośrednie środowisko kreatywności przestrzennej człowieka, w którym zaspokaja on zarówno materialne jak i duchowe potrzeby. Zakreśla ona krąg, w którym umiejscowiony jest człowiek stanowiąc jednocześnie jego dzieło.

4

Elementy wpływające na kształtowanie się architektury wywołują różne reakcje psychologiczne i fizyczne, które tym samym wpływają na jego postawy i zachowania. Jego odbiór rzeczywistości, poczucie piękna i postawa wobec życia ulega radykalnym przemianom pod wpływem estetycznych bodźców dostarczanych poprzez architekturę.Dążenie do znalezienia odpowiednich form architektonicznych odzwierciedlających przekonania polityczne, religijne, moralne czy estetyczne towarzyszy nam od zamierzchłej starożytności aż do dnia dzisiejszego.1 2

Gotyk3 stawiał Boga w centrum wszelkich ludzkich dążeń. W architekturze odznaczał się przede wszystkim wertykalizmem4, który miał zbliżać zwykłych

1 Giusto de Menabuoi, Raj, fresk na kopule babtysterium z Padwy; źr.:wł.2 gotycka katedra w Sienie, portal; źr.:wł.3 styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (Anglosasi uważają, że w Anglii) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.4 tendencja w architekturze do tworzenia bardzo wysokich, smukłych budowli i elementów dekoracyjnych np. w postaci ostrych wieżyczek w celu ideologicznego zbliżenia się do Stwórcy w niebie

5

ludzi do Stwórcy. To zbliżenie do Najwyższego znalazło odzwierciedlenie nie tylko w restrykcyjnym nakazie moralno-etycznym opierającym się na wierze, ale również we wszystkich przejawach sztuki, która miała jednoczyć w Chrystusie cale pokolenia. Samego człowieka, z jego prawdziwą naturą gotyk potraktował niewspółmiernie podle, narzucając mu rolę służalczą wobec tego co boskie. Jednak z perspektywy wieków, przy niewyobrażalnej wręcz ciemnocie tamtych lat to dzięki wierze ludzkość przetrwała.

Człowiek w gotyku był jedynie źdźbłem trawy na wietrze, malutkim elementem wielkiego boskiego planu. Określone tak drastycznie cele uświęcały środki. Nagonki na „niewiernych” –określanych na podstawie domysłów i donosów do kościelnych władz, krucjaty religijne oraz brutalne tortury, palenia na stosie spowodowały na przekór wszelkim założeniom zgrzyty pomiędzy kościołem a podległym mu ludem. To z kolei spowodowało zmniejszenie się zaufania ludu do kościoła a tym samym i Boga. Społeczności owładnięte panicznym lękiem przed bardzo silną, absolutną władzą monarchów kościelnych zamykały się w sobie oczekując w skrytości zmian, możliwości dokonywania osobistych wyborów w kwestiach samodoskonalenia się, swobód obywatelskich, wiary i prawdy. Niestety z perspektywy ideologicznej nagonki na tak zwane wiedźmy i wszystkie przejawy kreatywności naukowej przetrwały aż do XVIII wieku. Jednym z obiektywnych przykładów negatywnych skutków tego procederu niech będą plagi ospy, cholery i innych chorób zakaźnych, które przenoszone były w miastach przez szczury, które z kolei namnożyły się właśnie po kościelnych nagonkach na czarne koty jako diabelskie zwierzęta sprzymierzone z magami. Kościół bał się nauki i utraty władzy dlatego bardzo często dopuszczał się preparowania dowodów i świadków w celu unicestwienia wszelkich przejawów naukowej kreatywności człowieka.5 6

5 Palenie czarownicy, źródło: http://www.bochenskie.republika.pl/czarownice.html; autor:nieznany6 Palenie czarownic, Langwedocja 1209-1229,źródło:

http://centurion.ynd.pl/Serwis/Wiara2/index.html;autor:nieznany

6

1. HUMANIZM W PEŁNYM BLASKU

Oczekiwane zmiany przyniósł czas w postaci renesansu czyli odrodzenia, w którym człowiek zatriumfował stając się wykładnią wszelkiej wartości, zaś sprawy wyznania stały się relatywne.

7

Dziś wydarzenia między gotykiem a renesansem mogą nam wydać się epokowym przełomem, a zmiana ideologii średniowiecza nawet rewolucją.To dążenie człowiekaDo kształcenia się, odkrywania tajemnic świata stanowi o jego boskości. Nie ma na świecie istoty większej nad człowieka, bo to on przetrwał każdą wojnę, kataklizm, klęski żywiołowe , a także zagrożenia , jakie sam wywołał tj. wybuch bomby atomowej, epidemie chorób zakaźnych czy katastrofy ekologiczne.

Renesans, jako odrodzenie człowieczeństwa musiał nadejść. Pozostawiło to w wielu miejscach na świecie niezapomniane ślady triumfu ludzkości nad dogmatem religijnym. Pełny blask ludzkiej

7 Michał Anioł Buonarotti „David”, Galleria dell’Accademia, Florencja

7

natury, z jej zaletami i wadami. Prosta prawda o człowieku odkrywana teraz tak swobodnie w dziele Michała Anioła8.

Nawet przedstawiane w malarstwie postacie religijne przybrały ludzki wymiar. Człowieczeństwo w najwyższej i najprostszej formie, dobro i zło, lecz nie w pryzmacie religii, nie zastraszające widza. Mroczne i jasne strony ludzkiej natury, jako wyznacznika dążeń empirycznych.Masaccio, Uccello, Botticelli, Castagno, Veneziano, Gozzoli, Ghirlandaio, Lippi, to tylko niektóre sławy z tamtych lat.

9

8 patrz fotografia9 Michał Anioł, fresk Sąd Ostateczny z Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie

8

Żadna epoka tak dobitnie nie uznała prymatu jednostki ludzkiej nad wszelkimi doktrynami i mądrościami. Na człowieku wszystko się miało zaczynać i człowiekiem kończyć. Czas ten służył wielkim odkryciom nauki, w tym co zrozumiałe medycyny. Nauka po raz pierwszy uwolniła się

9

spod jarzma władz by wspólnie z geniuszem ludzkiego umysłu odkrywać tajemnice tego świata.

Renesans to lata 1401-1527. Okres ten zaakcentował znaczenie kultury antycznej, jako punktu wyjściowego. Właściwy jest podział na renesans wczesny we Florencji, dojrzały w Rzymie oraz późny w północnych Włoszech. W architekturze, skupiono się na kilku prostych zasadach takich, jak: harmonia, równowaga, spokój, doskonałość proporcji10, symetria oraz przejrzystość konstrukcyjna.

Podstawą rozkwitu kultury XV wieku we Florencji, mieście narodzin renesansu była silna gospodarka nastawiona na handel. Mimo licznych kryzysów gospodarczych, sprzedaż i wymiana sukna oraz bankowość stały się dźwignią dla tutejszego handlu. Gospodarka Florencji opierała się na solidnych tradycjach rzemiosła i kupieckiej otwartości na świat. Wyższe warstwy społeczne oraz zamożni charakteryzowali się hojnością. Nie szczędzili grosza na obejmowanie patronatem artystów, architektów czy rzeźbiarzy. Sztuka była dla nich narzędziem poznawczym człowieka i tak właśnie pojmowana, stanowiła pokrewieństwo nauki, którą się szczycili. Wchłaniali wiedzę o sztuce, badali ją, bo cieszyła zarówno zmysły jak i rozum. Dzięki takiemu wsparciu Florencja kwitła od artystów, mniej i bardziej utalentowanych. Bycie malarzem czy architektem stanowiło niesamowity wręcz prestiż. Wzbudzało to silne tarcia i wzajemne rywalizacje między samymi twórcami11.

10 np. tzw. Złoty środek w malarstwie- punkt , na którym z założenia ma się skupić widz. Punkt odnajdywany na bazie geometrycznego podziału obrazu na bryły, dzięki odkryciom na polu matematyki.11 Cimabue, da Vinci, Michał Anioł, Rafael, Masaccio, Donatello, Brunelleschi-patrz

Giorgio Vasari "Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów"

1

Polityczne centrum miasta tworzył Piazza della Signoria, gdzie od początku XIV wieku wznosi się Palazzo Vecchio, w sąsiedztwie zaś stary sąd handlowy i loggia12.

Nad Arno rozpina się most Ponte Vecchio z bogactwem sklepów złotniczych i rzemieślniczych.

12 otwarte na zewnątrz, przeskleione pomieszczenie służące jako miejsce wypoczynku i podziwiania widoków; może być wolnostojące.13 http://www.toskana.net/piazzasignoria/english/pages/mappa.htm

1

14

Miasto to jako kolebka artystów ujawniła takie znakomitości jak, w malarstwie: Sandro Boticelli, Rafael Santi, w rzeźbie i architekturze: Michał Anioł Buonarotti, Filippo Brunelleschi, czy sam Leonardo da Vinci jako jedyny w swoim rodzaju l’uomo universale.Do wybitnych badaczy i teoretyków tej epoki należy zaliczyć Leone Battist Alberti, Guliano da Sangallo i Donato d’Angelo Bramante. Ich indywidualna twórczość wzbogaciła regionalną interpretację nowej epoki.Pierwszy okres renesansu, tak ważny z punktu widzenia Florencji charakteryzuje się swobodą podejścia do antycznych wzorców. Przykładem może być głowica tzw. florentyńska, która przekroczyła antyczne ramy głowic korynckich15.

14 widok na Ponte Vecchio, bizuteria w jednym z licznych sklepów pasażu „na moście”

15 głowica koryncka- element nasady kolumny antycznej zdobiony wzorem liścia akantu

1

16

17 18

Florencja jako ulegająca wpływom wczesnego renesansu traktowała kanony antyczne z przymrużeniem oka. Jej architekci nie bali się wprowadzać zmiany na podstawie własnej inwencji twórczej nawet w tak ważnych elementach 16 głowice typowo florenckie ;źr.:wł.17 antyczna głowica koryncka; źr.:wł.18 kolumna na Ospedale degli Innocenti; źr.:wł.

1

jak fasady budowli, gdzie stosowano mieszane porządki architektoniczne.Dzięki licznym kamieniołomom Toskanii, dostatek bloków kamiennych i marmuru nadaje tamtejszym budowlom monumentalny charakter. 19

Południowe położenie przyczyniło się do budowania niskich dachów z licznymi podcieniami i kolumnadą, jako ochroną przed słońcem.

Rozkwit renesansu znacznie ograniczył swobodę w interpretacji greckich kanonów piękna. Skupiono się na rygorystycznym odwzorowywaniu detali architektonicznych, opracowaniu porządków i wyglądu gzymsów20 budowli. Najbardziej podatnym na te zmiany stał się Rzym, w którym prym wiódł Bramante21. Jego dojrzałe dzieła charakteryzowały się czystością interpretacji (Bazylika Św.Piotra, Tempietto).

19 typowo florenckie sakralne założenie architektoniczne, źródło: http://www.atrakcje-we-wloszech.multita.eu/;autor:nieznany20 zwieńczenie najwyższej elewacji budowli21 Donato Bramante, właściwie- Donato di Pasuccio d`Antonio (1444-1514), włoski architekt dojrzałego renesansu.

1

22 23

Mimo klasyczności rzymskiego renesansu architektura florencka tego okresu trafniej ujmuje założenia ideologiczne tej epoki.Łączy wręcz znakomicie to, co dawne i niechciane z tym, co pożądane i nowoczesne. Florencka architektura jak gdyby wykorzystuje wszelkie zdobycze poprzednich stylów tworząc dzieła dające niesamowite wrażenie.

22 Bazylika Św. Piotra źr.:wł.23 Tempietto; źr.:wł.

1

24

24 Santa Maria del Fiore (Duomo); źr.:wł.

1

25

25 patrz przypis wyżej

1

26

26 grafika komputerowa, źródło: http://www.zakon-ac.info/ac2-lokacje, producent gry: Griptonite Games, dystr. Ubisoft; projekt: Patrice Desilets (creative director),Jade Raymond (producent wykonawczy),

1

Gotyk we Florencji, choć niechciany wyraźnie przeplatał się z nowym stylem dając niespotykane dotąd wrażenie. Humanizm głosząc wyższość poznania ciała i duszy człowieka, jego jasnych i ciemnych stron duszy, z tajnikami podświadomości splótł się we Florencji z sakralnym dążeniem do Boga.Florencki renesans rozbudził ludzkie uczucia i emocje, pozwalając im dryfować po przestrzeni czasu , wolnym jak okręt, który wyrusza w nieznane by odkrywać nowe lądy własnej tożsamości.Wzrastająca wartość człowieka dała mu potęgę kreatywności, a brak oderwania więzów gotyckich wręcz przekonał o słuszności nowej epoki, jako epoki człowieka, który wierzy w istnienie Boga, ale i zna potęgę ludzkości.

II. ARCHITEKTURA SAKRALNA

Architektura sakralna w epoce odrodzenia musiała ustąpić prymatu architekturze świeckiej, gdyż głównym bohaterem stał się człowiek, a nie jak dawniej Bóg.Budowle przestały być anonimowym rzemiosłem. Skupiono się na tworzeniu miejsc przyjaznych ludziom, takich , jak pałace, zamki, ratusze, kamienice miejskie oraz rezydencje. Gotyckie założenia konstrukcyjne ustąpiły miejsca renesansowej symetrii a fasada budowli stała się najważniejszą jej częścią. Fasada swą konstrukcją i wykończeniem miała zapraszać nas do środka kościoła, miała gościć, a nie straszyć, jak w gotyku. Architektura sakralna nie pozostała bierna na zmiany i przejęła tendencje humanistyczne renesansu ukazując w pełnej krasie wielkość zarówno Boga, jak i człowieka.

1

Naszą podróż rozpoczniemy od centralnego punktu Florencji, gdzie mieści się największa katedra- Santa Maria del Fiore27, której kopuła stała się symbolem i dumą florentczyków.Aby się tam dostać najlepiej dojechać do dworca Stazione Centrale koleją miejską. Z Piazza Stazione idziemy w kirunku południowym, po czym na Piazza dell Unita Italiana skręcamy we wschodnią uliczkę o nazwie via de Panzani. Uliza ta zaprowadzi nas do via de Cerretani.Jesteśmy na miejscu. Od tej zachodniej strony naszym oczom ukarze się olbrzymia katedra przykryta kopułą, a na jej tle baptysterium28 i dzwonnica Giotta29.Z dzwonnicy tej roztacza się niezapomniany widok. Wieżę zdobią płaskorzeźby Andrea Pisano i Luca della Robii, a autorem ogólnego projektu wieży z 1334 roku był oczywiście sam mistrz Giotto di Bondone. Warto wpierw przyjrzeć się tej jeszcze średniowiecznej dzwonnicy, by w dalszej części wyprawy (jak nakazuje chronologia dziejów sztuki) ujrzeć w pełni renesansowe dzieło Filippo Brunelleschiego, czyli kopułę katedralną.

27 patrz rycina 23.28 Półokrągła zakrystia mieszcząca się za ołtarzem29 Giotto di Bondone (ok.1266-1337) włoski malarz i architekt

2

1. KOPUŁA KATEDRY SANTA MARIA DEL FIORE

30

Największy wpływ na wygląd tej kopuły miał właśnie Filippo Brunelleschi. Tak jak wielu innych artystów wczesnych lat XV wieku, został pierwotnie wykształcony na złotnika. W 1404 roku został przyjęty do cechu złotników we Florencji lecz tak naprawdę zaistniał jako artysta nieco wcześniej, bo w 1401 roku, biorąc udział w konkursie na nowe drzwi do baptysterium katedralnego. Zwycięzcą konkursu został Ghiberti31, zaś Brunelleschi wraz z innym

30 kopuła Santa Maria del Fiore; po prawej dzwonnica Giotta; źr.:wł.31 Lorenzo Ghiberti, właśc. Lorenzo di Bartolo (ur. ok. 1378, zm. 1 grudnia 1455 we Florencji) – florencki rzeźbiarz, złotnik i architekt, a także teoretyk sztuki. Tworzył w okresie quattrocenta.

2

znakomitym artystą i serdecznym przyjacielem Donatellem32, udał się do Rzymu. Tych dwóch artystów razem z Masacciem33

reprezentowało najnowsze trendy w ówczesnym malarstwie, rzeźbie i architekturze.Szczegółowe studia nad zasadami konstrukcji zachowanych ruin rzymskich umożliwiły Brunelleschiemu znalezienie sposobu na rozwiązanie problemu kopuły nad skrzyżowaniem naw katedry florenckiej.

Karol Estreicher- wielki znawca i wielbiciel historii sztuki pisze:”(...) Brunelleschi pchnął architekturę na nowe drogi, odmiennie od gotyku.” Zaiste, miał rację. Dzięki stworzeniu drewnianego modelu kopuły, opartego na dokładnych wyliczeniach i dalece posuniętemu mysleniu przestrzennemu Brunelleschi udowodnił, że można zamknąć kopułę bez użycia pracochłonnych i skomplikowanych rusztowań. Filippo Brunelleschi jako pierwszy zaczął rozumieć system konstrukcyjny architektury klasycznej i stosować jego zasady do potrzeb współczesnych. Jego kopuła stanowi swoisty techniczny wyczyn, którego nie dokonał w XV wieku nikt inny.

32 Donatello, właściwie Donato di Niccolò di Betto Bardi (ur. ok. 1386 we Florencji, zm. 13 grudnia 1466 tamże) – rzeźbiarz włoskiego renesansu.33 Masaccio właśc. Tommaso di Ser Giovanni di Simone (ur. 21 grudnia 1401 w San Giovanni Valdarno, w prowincji Arezzo, zm. 1428 w Rzymie) – włoski malarz quattrocenta. Przypuszczalnie był synem notariusza.

2

34

34 Wnętrze katedry; źr. wł.

2

2

35

35 szkic kopuły, źr: http://www.stopklatka.pl/wydarzenia/wydarzenie.asp?wi=33760, autor:nieznany, prawdopodobnie sam Filippo Brunelleschi.

2

Florentczycy pragnęli wykazać swoją kulturalną wyższość nad innymi miastami poprzez wzniesienie kopuły o rozpiętości nieprzeciętnej dotychczas tj. 42 metrów. Jednocześnie zdawali sobie doskonale sprawę z trudności związanych z tak wielkim przedsięwzięciem oraz kpin, na jakie będą narażeni ze strony mieszkańców Pizy, Sieny, Lukki i wielu innych miast, jeśli ta innowacyjna budowa nie powiedzie się.Powodem tego niepokoju był prosty fakt, że wszystkie łuki- a kopuła nie jest niczym innym niż łukiem obracanym wokół własnej osi- budowane są na drewnianej konstrukcji pomocniczej, zwanej krążyną.Nad otworem w ścianie, u nasady przyszłego łuku, kładzie się poziomą belkę. Na niej wznosi się drewnianą konstrukcję o półkolistym lub zaostrzonym wykroju. Nad nią osadza się cegły lub kamienne ciosy, tzw. Klińce tworzące łuk.Po osadzeniu środkowego klińca łuk jest gotowy i krążynę można usunąć. Konstrukcja staje się stabilna gdyż wszystkie kamienie napierają na siebie z równą siłą, tworząc spójną całość.Nie ma więc potrzeby stosowania zaprawy murarskiej, gdyż dzięki sile grawitacji klińce utrzymują się na swoim miejscu. Wnioskując, rozmiar łuku jest ograniczony jedynie do konstrukcji drewna. Do zrealizowania takiego planu kopuły brakowało odpowiednio dużych drzew. Poza tym istniało duże prawdopodobieństwo , że konstrukcja tak ogromnej krążyny załamałaby się jeszcze przed budową kopuły pod wpływem własnego ciężaru. Z tego powodu wcześniej pracujący nad katedrą architekci unikali tematu kopuły, koncentrując ssię na innych partiach kościoła. Ghiberti, który pokonał Brunelleschiego w konkursie na drzwi do baptysterium również starał się o przyznanie mu pierwszeństwa w rozplanowaniu i wykonaniu tejże kopuły. W efekcie tej rywalizacji, obaj znakomici architekci zostali wyznaczeni do sprawowania pieczy nad realizacją całego zamysłu.Każdy z nich sobie przypisywał wszystkie zasługi nad projektem i nie szczędził okazji by udowadniać swoją wyższość nad drugim.Pojawił się wkrótce kolejny konstrukcyjny problem. Nad bębnem kopuły nie było zewnętrznych przypór36, a więc spoczywający na nim

36 zewnętrzne podpory będące częścią systemu przyporowego; dzięki nim ciężar konstrukcji zostaje symetrycznie rozłożony odciążając znacznie główne nawy budowli; typowy element architektury gotyku

2

ciężar musiał wywierać jak najmniejszy nacisk boczny. Nie miałoby to większego znaczenia w projekcie gotyckim, gdyż boczny nacisk byłby zabezpieczony łukami przyporowymi umieszczonymi, jak rozstaw nóg pająka, w narożach ośmiobocznej bryły.

37

W renesansowej Florencji łuki przyporowe nie były mile widziane, gdyż świadczyłyby o pewnym wstrzymaniu rozwoju miasta i zacofanym światopoglądzie. Nawet teraz patrząc na ten element konstrukcyjny kojarzy mi się on z linami rozstawionego na trawie namiotu, z czymś rozcapierzonym, wybebeszonym, jak szkielet człowieka. Odrodzenie miało służyć człowiekowi, lecz nie obrzydzać mu świat. Pamiętajmy, że architektura epok wynikała nie z mody co naukowych, technicznych i kulturowych nurtów myślenia. Wyznacznikiem epoki był humanizm z modelem człowieka wszechstronnie wykształconego i uzdolnionego, jak Leonardo da Vinci. Ze względu na problem przypór zastosowano kopułę o profilu ostrołukowym, by boczny nacisk wywierany na kopułę był o wiele mniejszy niż w przypadku profilu żebrowego. Jedynym słusznym i racjonalnym rozwiązaniem było więc zbudowanie kopuły z przekrojem łuku ostrego, wspartej na żebrach, z jak najlżejszym wypełnieniem między nimi. Wydaje się być to proste. Wtedy, rozwiązanie Brunelleschiego było po prostu genialne pod każdym

37 Gotyckie łuki przyporowe nad nawą boczną katedry York Minster; źr. wł.

2

względem. Z narożników ośmioboku wyprowadzono osiem wielkich żeber, a z boków między nimi po parze- razem szesnaście żeber mniejszych. Szkielet dopełniły położone poziomo łuki wiążące wielkie żebra z tymi mniejszymi i równoważące parcie boczne. Dwie powłoki kopuły, zewnętrzna i wewnętrzna, miały chronić przed wilgocią i zwiększać wrażenie monumentalności, przestrzennego zgrania całości. Jest to pierwszy przypadek zastosowania kopuły o podwójnej czaszy. Bez wątpienia rozwiązanie to jest jednym ze sposobów znacznego zmniejszenia jej ciężaru.

38

a - latarniab - czasza zewnętrznac - czasza wewnętrzna ze schodamid - attykae - tambur

Z zewnątrz widać jedynie osiem największych żeber, pozostałe są ukryte i widoczne tylko z miejsc między czaszami kopuły.Brak krążyny zaczął stwarzać problemy gdy w 1425 roku zauważono, że krzywizna kopuły gwałtownie przechyla się ku osi. Brunelleschi zaczął więc budować kopułę poziomymi warstwami, z których każda dźwigała swój własny ciężar i była wystarczająco mocna, by umożliwić wykonanie następnej.Pomysł ten został zaczerpnięty ze starożytnych konstrukcji rzymskich.38 po lewej-kopuła del Fiore we Florencji, po prawej kopuła bazyliki Św.Piotra w Rzymie; źr.:http://www.abc-dachy.pl/index2.php?site=art&id=394, autor:nieznany

2

Na wierzchołku ukończonej kopuły powstał pierścień o średnicy około 6 metrów z otworem. Jak najlżejszej z założenia kopule groziły rozerwaniem siły działające za pośrednictwem żeber.

39

By temu zaradzić latarnia musiała pełnić funkcję swoistej zatyczki i być odpowiednio ciężka. Prace nad latarnią rozpoczęto późno, na kilka miesięcy przed śmiercią Brunelleschiego. Wykorzystane w tym projekcie gotyckie żebra kopuły były bardzo umiejętnie powiązane z łukami przyporowymi wspierającymi rdzeń latarni.

39 konstrukcja i rzut poziomy del Fiore; źr.: j.w.

2

40

Ogólne wrażenie jest jak najbardziej klasyczne, a za wzór służyła tu latarnia pobliskiego baptysterium. Zamknięty w kopule duch gotyku w postaci wykorzystania pewnych rozwiązań konstrukcyjnych epoki, nie był pożądany i Brunelleschi nigdy do końca nie mógł tego faktu zaakceptować.

Katedra Santa Maria del Fiore, za sprawą tejże kopuły wciąż przyciąga miliony turystów z całego świata ukazując triumf człowieka nad materią.

Większość renesansowych zabytków Florencji usytuowanych jest wokół tej katedry, bo stanowi ona centralny punkt miasta. Budowle renesansowe w tym mieście zostały jak gdyby zamknięte, czy wpisane w plan koła. Od południa plan ten zamyka Biblioteca Nazionale oraz położony po drugiej stronie rzeki Arno Palazzo Pitti.Zamykający wschodnią część miasta Plac Donatella graniczy z ogrodem della Gherardesca, z którego łatwo się dostać do Muzeum Archeologicznego oraz Ospedale degli Innocenti, popularnie nazywanym „szpitalem niewiniątek”.

40 po lewej-konstrukcja, źr. http://turystyka.strefa.pl/architektura/renesans.htm, autor:nieznany , po prawej-wnętrze, źr.:wł.

3

2. OSPEDALE DEGLI INNOCENTI

Oto pierwsze w pełni renesansowe i dojrzałe dzieło Brunelleschiego, wybudowane na koszt cechu jedwabników i złotników. Miejsce stanowiące przytułek dla sierot, ale pełniące również funkcje klasztoru. Z architektonicznego punktu widzenia nowatorską częścią tej budowli jest zewnętrzna loggia.

41

Sam szpital został ukończony przez naśladowców architekta będącego zbyt zajętym by doglądać wszystkich rozpoczętych prac budowanych. Ten niski piętrowy budynek z arkadową loggią z przodu sprawiał wrażenie lekkości dzięki odpowiednio wyprofilowanym kolumnom i łukom, które wspierały sklepienie krzyżowe. Gdy przyjrzymy się bliżej łukom, sklepieniom i wszelkim detalom szpitala podrzutków, zauważymy, jak wielki wpływ na kształt tej budowli miał styl wczesnorenesansowy. Dostrzegamy również liczne elementy wywodzące się z klasycznej starożytności.

41 Ospedale degli Innocenti, Florencja, źr.: http://www.italian-architecture.info/FL/FL-004.htm, autor:nieznany

3

Loggia składa się z szeregu półkolistych łuków a sklepienie jest przeprute niewielkimi kopułami, dźwiganymi przez wsporniki i kolumny. Ponad pełnymi łukami loggi biegnie długie belkowanie, w profil łuków jest w przekroju płaski, a nie trójkątny jak w łuku gotyckim.Kolumny, kapitele42 i wsporniki43 są typu klasycznego. Jednak kolumny zostały wzbogacone o imposty44 wstawione między kapitele i podstawy sklepień. Zastosowane tu imposty uległy w większej mierze wpływom bizantyjskim aniżeli rzymskim. Pojawiają się one również w sakralnych budowlach toskańskich, jak w SS. Apostoli we Florencji.

Położone po przeciwnych stronach katedry del Fiore kościoły Brunelleschiego (Santo Lorenzo, Santa Croce), stanowią istotny element rozwoju renesansowej architektury.

42 element architektoniczny wieńczący kolumnę43 podporowy fragment wiązania konstrukcyjnego44 zdobienia środkowej części głowicy kolumny w postaci płaskorzeźb

3

3. SANTO LORENZO I SANTA CROCE

Bazylikowe kościoły Santo Lorenzo i Santa Croce stały się wzorami typu kościoła na planie krzyża łacińskiego. Plan budowli zawierał duży łaciński krzyż, jako najważniejszy element kościoła, kwadratowe skrzyżowanie, kwadratowe prezbiterium45 oraz mniejsze kwadratowe kaplice po bokach. Porównując oba kościoły dostrzec można architektoniczną słabość tego typu planu. W starszym z nich (S. Croce) silnie zaakcentowano kierunek z zachodu na wschód, lecz trzy wielkie osie naw nikną w rozgardiaszu małych kaplic bocznych w zakończeniu wschodnim. Zagubiły się tu proporcje dodatkowych kaplic w stosunku do nawy głównej.W San Lorenzo ołożonym blisko Stazione Centrale, Brunelleschi pokonał ten problem umieszczając kaplice wokół ramion transeptu46, dzięki czemu każda z nich zachowała proporcje w stosunku do prezbiterium i naw. Przydała się zatem matematyczna dyscyplina architekta, połączona z ustalonymi wzorcami rozplanowania. Ogólny efekt jest tu znacznie bardziej harmonijny niż w przypadku południowego kościoła Santa Croce. Podobnie jak w rozplanowaniu kaplic w kościele tak i reszta projektu oparta jest na bardzo prostych stosunkach arytmetycznych, stanowiących istotę całego planu.

45 zamknięta część kościoła, pomieszczenie duchowieństwa46 nawa poprzeczna w postaci filaru przecinającego nawę glówną pod kątem prostym

3

47

47 plan San Lorenzo we Florencji; źr.: http://tr.wikipedia.org/wiki/San_Lorenzo_Basilikas%C4%B1_%28Floransa%29

3

48

48 San Lorenzo, widok boczny, źr.:wł.

3

49

49 Santa Croce Florencja, źr.: http://www.interrail-italy.co.uk/florence_pisa_interrail.html, autor:nieznany

3

Kopuła starszej zakrystii jest wsparta na żagielkach tj. sferycznych trójkątach, które wyrastają z narożników między ścianami i stanowią przejście z planu kwadratowego do planu koła na wysokości nasady kopuły. Żagielki wywodzą się z architektury bizantyjskiej i jej największego dzieła- kościoła Hagia Sophia w Konstantynopolu. Jak wspominałam wcześniej Brunelleschi raczej nie miał okazji obejrzenia budowli bizantyjskich, a wypracowany przez niego system konstrukcyjny oparty był o studia nad rzymską spuścizną architektoniczną. Elementy dekoracyjne, takie, jak omawiane żagielki zostały wykorzystane przy tworzeniu kolejnych elementów ozdobnych, tym razem rzeźbiarskich i fresków, między innymi przez Donatello.Wspaniałość struktury projektu architektonicznego dawała więcej możliwości innym artystom odpowiedzialnym za końcowy efekty dzieła. Postanowiono zburzyć zewnętrzne ściany naw bocznych tworząc w ten sposób miejsce na kolejne kaplice. Przebite ściany wywołały niezamierzony efekt perspektywiczny, który natychmiast wykozystano.Znajdując się w środku nawy głównej można było dostrzec arkady międzynawowe w postaci sekwencji podobnych kształtów.

Renesansowe kościoły Brunelleschiego imponują przejrzyście rozłożonymi i harmonijnymi wnętrzami. W Santa Croce podziwiać możemy również freski Giotta oraz dzieła Donatella i Michała Anioła. To również znajduje się grób Niccolo Machiavellego50.

50 florencki polityk i teoretyk, wysoki urzędnik w państwie Medyceuszy

3

51

51 wnętrze San Lorenzo,źr.: wł.

3

52

Na końcu pierwszego krużganka bazyliki znajduje się kaplica Pazzich- śmiała realizacja pomysłu autorstwa Brunelleschiego.

52 fresk Giotta z Santa Croce, źr.: http://mojewycieczki.org/wlochy9.php, autor: nieznany

3

4. KAPLICA PAZZICH

53

53 grafika front kaplica Pazzich Florencja, źr.: http://turystyka.strefa.pl/architektura/renesans.htm, autor:nieznany

4

54

Kaplica Pazzich przez dłuższy czas uważana była za pierwsze dzieło Filippo Brunelleschiego, ale wynikało to z błędnej interpretacji Vasariego55. Budowla ta w istocie znajduje się w połowie stylistycznego przelomu dokonującego się w latach trzydziestych. Jej plan jest bardziej złożoną wersją Starej Zakrystii, tzn. centralnym kwadratem nakrytym kopułą, otwierającym się z jednej strony na mniejsze kwadratowe prezbiterium. Kaplica ta jest jednak bardziej wyrafinowana w rozplanowaniu. Kwadrat prezbiterium został zrównoważony przedsionkiem przedłużonym na boki, jak transept na całą szerokość fasady. Mimo powiększenia bryły każda część zachowuje matematyczny i przestrzenny związek z centralnym pomieszczeniem.

54 kaplica Pazzich, obecnie, źr.:wl.55 Giorgio Vasari- włoski malarz, rzeźbiarz, architekt i historyk sztuki

4

56

Przedsionek wejściowy ma ciężkie sklepienie kolebkowe i prowadzi do kaplicy nakrytej dużą żebrową kopułą. Poszerzona o przęsła kolebkowe kaplica stwarza idealną kompozycję rozplanowania przestrzennego.

56 plan kaplicy Pazzich, źr.: http://picasaweb.google.com/lh/photo/sTe0wQvEIDsre-lXLHLDRw

4

5. KOŚCIÓŁ SANTO SPIRITO

Idąc wzdłuż rzeki Arno dochodzimy do mostu Ponte Vecchio. Po południowo-zachodniej stronie mostu znajduje się kościół Santo Spirito.

Jako bazylika jest bardzo podobny do San Lorenzo. Rzeczywisty kontrast między tymi dwoma kościołami daje się najlepiej odczuć w trzech wymiarach kiedy stoi się w ich wnętrzach.

57

57 góra po lewej San Lorenzo, po prawej Santo Spirito, źr.:wł.

4

58

Nawet w planie widać, że prostokątne formy San Lorenzo zostały przekształcone w Santo Spirito w formę bardziej rzeźbiarską. W San Lorenzo kapliczki są prostokątami, których otwory ujęto pilastrami59, będącymi odpowiednikami kolumn. Natomiast w Santo Spirito formy półkolistych nisz kaplic są powtórzone w przeciwnie wygiętych półkolumnach wejściowych. Proporcje we wnętrzu Santo Spirito są wyraźnie bardziej przemyślane. Przęsła naw bocznych tego kościoła mają sklepienia żaglowe, a nawa główna jest płaskim stropem kasetonowym.

Utworzono tu wspaniały efekt przestrzenny dzięki pierścieniowi kolumn otaczających całe wnętrze kościoła. Kolumny te cechuje bogactwo i czysto rzymskie wpływy.

58 dół: po lewej plan San Lorenzo 1421r , po prawej plan San Spirito 1436r., źr.: http://picasaweb.google.com59 Płaski pionowy element w formie przyściennego filaru nieznacznie wystający z lica ściany, zwykle ma bazę, trzon i kapitel; pełni funkcję raczej dekoracyjną

4

Wnętrze kościoła S.Spirito to jeden z najbardziej znaczących przykładów renesansowej myśli architektonicznej.

6. FASADA SANTA MARIA NOVELLA

60

60 fasada S. Maria Novella, Alberti, źr.: historiasztuki.com.pl, autor:nieznany

4

Santa Maria Novella mieści się tuż przy Stazione Centrale. Cała płaszczyzna fasady została rozplanowana przez Albertiego61 w taki sposób by jej wysokość była równa szerokości, czyli by była wpisana w kwadrat. Środkiem fasady biegnie pozioma linia wyznaczająca wolutowe spływy62

zastosowane w celu ukrycia naw bocznych.Dolna część fasady zawiera centralnie umieszczone wejście główne, zaś górna jest zwieńczona klasycznym trójkątnym przyczółkiem, w który wpisano okrągłą ozdobną rozetę freskową.Całość stanowi idealnie matematyczny podział proporcji co jest charakterystyczną cechą warsztatu Albertiego.

Na uwagę zasługują również przepiękne freski i rzeźby wewnątrz kościoła autorstwa :Rossellina – pomnik na nagrobku Beaty Villona z 1451 Tino di Camaino – popiersie św. Antoniego i nagrobek biskupa Fiesole Lorenzo Ghibertiego – nagrobek Leonarda Dantego z 1423 Benedetto da Maiano – nagrobek Filippo Strozziego z 1491 Giorgia Vasari – Matka Boska Różańcowa z 1568 Agnolo Bronzino – Cud Jezusa Domenico Ghirlandaio – freski z życia Jana Chrzciciela i Madonny w kaplicy za ołtarzem głównym (kaplica Tornabuonich) Filippo Brunelleschiego – brązowy krucyfiks w Capella Gondi, kaplicy zaprojektowanej przez Giuliano da Sangallo Filippino Lippiego-freski na ścianach Kaplicy Filippo Strozziego, w tym Św. Jan wskrzesza.

61 Leon Battista Alberti (ur. 14 lutego 1404 w Genui, zm. 25 kwietnia 1472 w Rzymie) – włoski malarz, poeta, filozof, kartograf, muzyk i architekt, członek Akademii Platońskiej. Wybitny przedstawiciel humanistycznego nurtu włoskiego renesansu.62 Zdobienia bocznych brzegów fasady w kształcie półokrągłych łuków

4

III. ACHITEKTURA ŚWIECKA

Pałace miejskie stanowią najistotniejszą grupę zabytków florenckiego renesansu. To jeden z nielicznych budowli wciąż tętniących życiem kulturalnym. Prócz zewnętrznych funkcji estetycznych skrywają one tajemnice czasu zaklęte w licznych zbiorach malarstwa i rzeźby renesansowej. Pełnią funkcje reprezentacyjne zarówno dla sztuki jak i władz miasta oraz lokalnych społeczności stanowiąc niespotykaną oprawę dla imprez kulturalnych , dyplomatycznych czy spotkań towarzyskich.

Renesans przyniósł Florencji realne perspektywy rozwoju architektury świeckiej, dlatego bogate rezydencje miejskie można tu spotkać na każdym kroku.

4

1.PALAZZO VECCHIO

Palazzo Vecchio to najokazalszy i najbardziej reprezentacyjny pałac Florencji. Mieści się on na północnym brzegu Arno przy Piazza Signoria. Pałac ten jest połączony mostem z Galerią Uffizi, stanowiąc kompleks miejskiej zabudowy renesansowej.Budowę pałacu rozpoczęto w 1294 roku na podstawie projeektu autorstwa Arnnolfa di Cambio. W początkowej fazie palac ten przybrał kształt czworobocznego bloku zwieńczonego blankami63. Zakończony strzelistą wieżą pałac podzielony jest na trzy kondygnacje, które zawierają otwory okienne typu biforium64.65

63 elementy gzymsu wywodzące się z foortyfikacji obronnych, silnie wystające na zewnątrz64 element dekoracyjny dzielący przestrzeń okienną na dwie części65 Palazzo Vecchio, widok na fasadę; źr.: http://www.fi.infn.it/conferenze/ecrs2004/

4

Elewacja budynku ozdobiona jest kamienną rustyką66, która nadaje jej wyrazistej surowości.Pałac, jak inne zabytki był przerabiany wraz ze zmieniającymi się epokami. Stąd pewne trudności w definiowaniu pochodzenia poszczególnych elementów na bazie konkretnego stylu. Najczęstszym elementem ulegającym przemianom była fasada. W 1551 roku na fasadzie pałacu umieszczono medalion z monogramem Chrystusa, którego pilnują dwa lwy. Wspaniałe wrażenie robią również inne dodatki do fasady67.

Na uwagę zasługują wyjątkowo bogate pałacowe wnętrza, dekorowane obrazami malowanymi pod kierunkiem Giorgio Vasariego.

66 wyraziste zdobienie muru uwidaczniające krawędzie materiału tj. cegły67 zdjęcie przedstawia profil zwierzęcej głowy wyżłobiony przy wejściu do Palazzo Vecchio Legenda głosi, że jego autorem jest sam Michał Anioł, który wykonał go stojąc tyłem do ściany. Portret podobno przedstawia jego dłużnika, który w ten sposób uwieczniony, pozostał na cenzurowanym na wieki wieków. Nie dziwi więc etykietka złośliwca, którą przyczepiono Michałowi Aniołowi.

4

68

Przed rozpoczęciem pracy Vasari wypytywał uczestników i świadków historycznych wydarzeń o ich przebieg, studiował i szkicował portrety i zabytki, chciał być bowiem ścisły jako malarz-historyk. W ten sposób powstała dekoracja Salone del Cinquecento ( rozpoczęta w 1563 roku) tj. Sali Szestnastego Wieku, która poprzez malowidła przedstawiające historię Florencji i Medyceuszów69 miała olśnić widza. Pozostała ona największym przedsięwzięciem, swego rodzaju malarską historiozofią70 o celach politycznych.

68 jeden z salonów okresu Cinquecento, źr.: http://www.fi.infn.it/conferenze/ecrs2004/69 patronaci sztuki, zamożni fundatorzy szlachetnego rodu Medici70 subiektywne przedstawienie wydarzeń historycznych opatrzone filozoficzną myslą

5

71

Te monumentalne prace Vasariego przeciągnęły się do roku 1573. lepiej i żywiej wypadła dekoracja mniejszych pokoi pałacu. W sali Leona X freski przedstawiają życie tego papieża. Tam, wśród najwyższych osobistości dworu namalował Vasari postacie Michała Anioła i Leonarda da Vinci. W gabinecie Klemensa VII na obrazie Oblężenie Florencji odtworzył pochody wojsk i bitwy widziane z lotu ptaka. W Sali Żywiołów widzimy obrazy: Powietrza na sklepieniu, a na ścianach Wody, Ognia i Ziemi. Autor chciał przedstawić tu skomplikowane alegorie kosmosu, nawiązujące do imienia księcia Kosmy I. Wśród monumentalnych pomieszczeń, obok apartamentu Eleonory z Toledo oraz Sali Audiencyjnej warto zwrocić uwagę na Salę Lilii. Nazwa sali pochodzi od dekoracyjnego motywu w postaci lilii umieszczonego na niebieskim tle.

71 freski bitewne z sali Cinquecento, źr.: http://www.fi.infn.it/conferenze/ecrs2004/

5

72

72 po lewej:przykładowe zdobienia sal, po prawej sklepienia zdobione freskami(P.Vecchio), źr. http://www.fi.infn.it/conferenze/ecrs2004/

5

2.GALERIA UFFIZI

Najważniejszym jednak gmachem pozostawionym przez Giorgio Vasariego są florenckie Uffizia. Wartości architektoniczne gmachu Uffiziów to przede wszystkim: wydłużona horyzontalna fasada, parter podzielony mocnymi kolumnami, wysokie okna w górze, podkreślenie elementów budowli czy odrzucenie klasycznych proporcji.

73

Wszystko to nadało budowli nowe wartości. Stanowi ona świetne rozwiązanie długiej ściany ulicy. Patrząc na Uffizia wyczuwa się, że nie są one pałacem, lecz gmachem rządu i władz. Malo który budynek przemawia w tak wyraźny sposób. Uffizia są szczytowym osiągnięciem późnorenesansowej

architektury. Obecnie mieści się tu najbogatsza galeria malarstwa włoskiego, znana na całym świecie.

73 fasada Galerii Uffizi, źr. :wł

5

Po południowej stronie fasady Palazzo Vecchio, przy Piazza s. Firenze, mieści się Palazzo del Bargello – wyjątkowo imponująca świecka budowla.

3. PALAZZO DEL BARGELLO

Ten pałac ma kształt małej twierdzy z dobudowaną, masywna wieżą. Tu również widzimy typowe dla renesansu zwieńczenie gzymsu blankami i zdobieniami. Typowe dla renesansu dzielenie elewacji na trzy wyraźnie oddzielone od siebie poziomy dodaje mu powagi. W dolnej kondygnacji znajdują się okna z nadprożami74. Pozostałe kondygnacje przyozdobiono w jedno i dwudzielne okna.

74 wypustki zdobnicze umieszczone symetrycznie nad linią poszczególnych kondygnacji

5

75

Wewnętrzna część pałacu otwiera się na typowy dla renesansu arkadowy dziedziniec. Na jego ścianach umieszczono herby sędziów sądu miejskiego oraz prefektów policji, gdyż pałac ten stanowił dawniej siedzibę ludowego trybunału. Od roku 1859 jest on siedzibą Muzeum Narodowego.

Zgromadzono tu dzieła sztuki użytkowej z różnych epok oraz rzeźby typowo renesansowe.76

75 po lewej: widok na Palazzo del Bargello, źr: http://www.firenze-online.com/visitare/informazioni-firenze.php?id=119, prawa: dziedziniec wewnętrzny i fontanna przy del Bargello, autor: Maresa Dell’Olio, źr.: http://www.flickriver.com/photos/maresado/3113642416/,

76 Rycina: Giacomo Brogi (1822-1881) - n. 3042 - Firenze - Palazzo del Podestà o del Bargello, źr.:

http://commons.wikimedia.org

5

Z pałacu udajemy się na odwiedzony wcześniej Piazza della Signoria, skąd wychodzi via Porta Rossa. Przy końcu tej ulicy mieści się Plac Santa Trinita z wychodzącą na południe via de Tornabuoi. Tu

5

mieści się najbardziej klasyczny pałac renesansowej Florencji- Palazzo Strozzi.

4. PALAZZO STROZZI

Prócz swego doskonałego położenia (między Palazzo Rucellai od zachodu, a piazza della Republica od wschodu), jest on idealnym wzorcem miejskiej zabudowy epoki.Pozbawiony obronnych wież i zaprojektowany na planie kwadratu staje się bardziej przyjazny w swym charakterze niż inne pałace. Górną część budowli charakteryzuje podwójny, zdobiony ząbkowaniem gzyms, zaś pierwsza kondygnacja podmurowana jest wyraźnie zaznaczonym boniowaniem77.

77 powstaje przez wprowadzenie podziału poziomego, zaznaczającego warstwy układanych kamieni, podkreślając spoiny

5

78 79

78 po lewej widok na Palazzo Strozzi, po prawej: plan Palazzo Strozzi http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Palazzo_Strozzi_1.jpg79 rycina: elementy konstrukcyjne i plan P. Strozzi, autor: Reiner Zenz.

5

Bonie wykonane są tu również na ścianach tynkowanych i obramowaniach okiennych w celu ożywienia elewacji. W środku pałacu znajduje się dziedziniec z kolumnami i okazałą loggią.

Gzyms wieńczący został zaprojektowany przez Cronacę80 (Simone del Pollaaiuolo) przed rokiem 1504. W pałacu zachował się jego oryginalny drewniany model. Warte obejrzenia są efektowne okucia lamp zaprojektowane przez Grossa oraz imponująca wręcz loggia na dziedzińcu Museo Piccolo.

81

Z via de Tornabuoi skręcamy w prawo na via d.Agli Pecori. Jesteśmy znów pod katedrą del Fiore. Wracając pod katedrę udajemy się w kierunku południowym na uliczkę Martinelli, gdzie mieści się rezydencja rodu Medyceuszy.

5.PALAZZO MEDICI

Oto typowy przykład arystokratycznej rezydencji odrodzenia. W 1517 roku, na parterze wybudowano loggię, zaś okna zwieńczono frontonami82.

80 właściwie Simone del Pollaiuolo81 wewnętrzny dziedziniec P.Strozzi, źr.: http://www.strozzina.org/e_about.htm82 trójkątne bądź półkoliste zwieńczenie fasady budowli, inaczej tympanon w sztuce starożytnej

5

83

Zewnętrzne ściany pałacu pokrywa grube boniowanie. Im wyższa kondygnacja, tym boniowanie mniejsze. Ostatnia, najwyższa część elewacji jest wręcz gładka. Okna w typie biforium posiadają kolumienki zwieńczone medalionem.Palazzo Medici stał się wzorem dla florenckich pałaców, między innymi dla przedstawionego wcześniej Palazzo Strozzi. W pałacowej kaplicy zobaczymy słynny fresk Benozza Gozzoliego84 pt. „Orszak Trzech Króli w drodze do betlejem”. Po drugiej stronie rzeki Arno, na via d.Guicciardini mieści się kolejna okazała rezydencja renesansowa. Najlepiej dostac się tam kolejno ulicami Martelli i Calzaiuoli (mijając katedre del Fiore), a następnie przy Piazza Signoria przejść mostem Vecchio na drugą stronę brzegu rzeki.

83 Palazzo Medici, front, źr.: http://cisa3.calit2.net/media/gallery.php84 renesansowy malarz florencki

6

6. PALAZZO PITTI

85

85 na górze:fasada P.Pitti, autor: Busto Arsizio, źr. http://www.tripadvisor.com/ReviewPhotos-g187895-r14312256-Florence_Tuscany.html

na dole: wirtualny plan P.Pitti, źródło: http://www.uffizi.firenze.it/musei/palazzopitti/

6

To największy florencki pałac powstały prawdopodobnie na podstawie projektu Brunelleschiego, lecz zdania uczonych są podzielone. Fasada jest pokryta rustykalnym boniowaniem składającym się z dużych bloków. Między konsolami okien parteru umieszczono głowy lwów. Na pierwszym piętrze pałacu mieszczą się apartamenty królewskie i galeria Pallatina. Na drugim- galeria Sztuki Współczesnej. W obecnej formie pałac pochodzi głównie z XVI i XVII wieku. Żadne inne dzieło nie demonstruje tak wyraźnie śmiałego operowania dużymi pustymi przestrzeniami. Ktokolwiek zaprojektował pierwotny Palazzo Pitti zapewne nie zbudował już nic innego, gdyż wszystkie pozostałe pałace florenckie wywodzą się mniej lub bardziej bezpośrednio z Palazzo Medici i niewiele z nich ów pierwowzór rozwija.

86

Pierwotna elewacja od strony ulicy została powiększona w XVII wieku. Rustykalny porządek w dziedzińcu i bogata faktura od strony ogrodu to zapewne najbardziej uderzające cechy nowej epoki.Przechodząc przez Ponte Vecchio znajdziemy się na znów drugim brzegu Arno, skąd przybrzeżną aleją udajemy się w kierunku zachodnim, aż do Piazza Goldoni. Rozpoczynająca się tu ulica Via della Vigna Nuova prowadzi do zachodniej strony Pałacu Strozzi.W połowie ulicy mieści się zaprojektowanny przez Albertiego, a wybudowany przez Rosselina- Palazzo Ruccellai.

86 P.Pitti, ogród, źr.: http://www.italytraveller.com/it/r/firenze/s/palazzo-pitti, autor: nieznany

6

7.PALAZZO RUCCELLAI

Ten pałac jest mniejszy niż pałac Medici, choć budowano go niemal w tym samym czasie. Różni się on wyraźnie od Palazzo Medici tym, że stanowi pierwszą konsekwentną próbę zastosowania klasycznych porządków w fasadzie pałacowej.

87

Cały budynek jest bardziej świadomie oparty o wzorce antyczne, o antyczny porządek konstrukcyjny. Pod pewnymi względami jest to budowla wyrafinowana, gdyż prezentuje dużą 87 plany: po lewej:Palazzo Ruccellai, po prawej dwa plany P. Medici, źr.: http://www.limen.org/BBCC/archivio%20zibaldone/archivio%20zibaldone%202003.htm

6

różnorodność faktury oraz kilka subtelnych akcentów w górnych kondygnacjach. W przeciwieństwie do Medici, z jego pojedynczymwejściem w środku fasady, Ruccellai ma dwa wejścia główne, rozłożone symetrycznie względem koncepcji antycznych.Wyróżnia się starannie rzeźbionymi herbami nad oknami pierwszego piętra. Zastosowano tu wyraźnie podziały horyzontalne, jak i wertykalne.

88

Podział horyzontalny został osiągnięty dzięki starannie dekorowanym elementom rozgraniczającym kondygnacje, składającym się z symboli rodziny Ruccellaich. Każdy gzyms pełni rolę podokiennika. Te horyzontalne elementy są wsparte na pilastrach o poprawnych proporcjach, a całe założenie najwyraźniej wywodzi się z Koloseum.

8. ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE BIBLIOTEKI LAURENZIANA

88 p. Ruccelai , front; źródło http://www-users.rwth-aachen.de/Philipp.Preuss/

6

Michał Anioł Buonarotti pracował nad architektonicznym i rzeźbiarskim rozplanowaniem wnętrz bilioteki, jako zupełnie nowej kreacji, w której bardziej uwidoczniły się indywidualne cechy geniuszu artysty.

89

Zacznijmy w tym przypadku jednak inaczej, to jest od najniższych zauważalnych architektonicznych nowinek. Poziom podłogi właściwej biblioteki jest znacznie wyższy niż poziom podłogi przedsionka, gdyż biblioteka wznosi się na filarach. Powstało wyjątkowe pomieszczenie, o wysokości znacznie większej niż szerokość, z niemal całą powierzchnią podłogi wypełnioną ogromnymi schodami.Ciekawe i nowatorskie jest rozplanowanie tych schodów. W części dolnej trójbiegowe schody wydają się spływać z poziomu biblioteki na posadzkę przedsionka jak lawa.Schody zewnętrzne przedsionka przedstawiono jako odwrócone do wewnątrz elewacje ściany. Zostały one ukończone wspólnie przez architektów Vasariego i Ammanatiego i jak się zdaje pierwotny projekt Michała Anioła nie doczekał się pełnej realizacji. Mimo to schody do dziś zadziwiają nowatorstwem formy i konsekwentną trójwymiarowością renesansowej bryły.

89 schody Biblioteki Laurenziana,, Michała Anioła, źr.: http://www.loustrzyki.edu.pl.

6

6

90

Najbardziej frapującym elementem całego przedsionka jest sposób, w jaki kolumny wciśnięto w ścianę, W rzeczywistości kolumny te pełnią jedynie funkcje dekoracyjne, będąc hołdem złożonym antycznej kulturze.

90 Plan z rzutami: przedsionek , schody, elewacja przedsionka, źr.: http://www.archweb.it/dwg/architetture_del_passato/biblioteca_laurenziana/biblioteca_laurenziana.htm

6

IV. ŻYCIE KULTURALNE FLORENCJI

6

Florencja różni się od innych toskańskich miast. Tu właściwie nie ma przystani, odpoczynku, zatrzymania i skupienia. Każdy detal, na który bezwiednie rzucamy spojrzenie wzmaga nowe wrażenia powodujące ciągłość fascynacji otoczeniem.Kultura, lokalne zwyczaje i architektura, przyciągają nas do siebie z każdej strony. Każdą chwilą mamy ochotę chłonąć ciepłą, tajemniczą i egzotyczną atmosferę tego miejsca.Elegancki wdzięk Florencji odnajdujemy w kościołach, muzeach, za klasztornymi murami, w obronnych fortyfikacjach, ale przede wszystkim w miejskich rezydencjach, gdzie historia splata się z intelektualizmem i rzeczywistością unosząc w powietrze zapach wiedzy, czasu i humanizmu. Miejsca te stanowią idealna oprawę do kultywowania tradycji zarówno lokalnych, jak i narodowych czy kościelnych nadając jej nowy wymiar, wymiar postępu, kreatywności człowieka, ale i szacunku do tradycji, będącego konsekwencją położenia geograficznego Toskanii.Florentczycy potrafią z wielkim uwielbieniem kultywować tradycje swoich przodków. Wynika to nie tylko z wychowania w tak zwanych „klanach”, gdzie nazwisko stanowi nie przypadkową nazwę, lecz glęboko ugruntowaną więź, ale także z poczucia przynależności do społeczności, jako wartościowej samej w sobie.Święta religijne mają dla florentczyków wielkie znaczenie i to właśnie, obok poczucia narodowości wyznacza cykle ich życia i pracy.

Maggio Musicale Fiorentino jest dobrze znany melomanom festiwali muzyki poważnej. W tym czasie do miasta zjeżdżają wybitni wykonawcy muzyki klasycznej i operowej. Koncerty zwykle zaczynają się w drugiej połowie kwietnia i trwają do końca lipca.

Calcio Storico- czyli święto zimnych ogni opiera się na historii duchowego patrona miasta- Św. Jana Chrzciciela. W dniu 24 czerwca tj. w dniu Św. Jana na Piazzale Michelangelo odbywa się wspaniały pokaz sztucznych ogni. W następującą po tym dniu niedzielę odbywa się zaś finałowy mecz „antycznego” futbolu, czyli mieszanki futbolu, rugby i wrestlingu.Nie ma tu żadnych reguł. Zwycięski zespół, składający się z czteroosobowej reprezentacji poszczególnych dzielnic Florencji,

6

otrzymuje do zjedzenia cielę. Ma to miejsce w czasie ulicznej zabawy po meczu.Cantine Aperte, czyli otwarte piwnice, odbywa się zawsze w ostatnia niedzielę maja. Cantine Aperte to inicjatywa rozrastająca się z roku na rok. W tym czasie winiarnie otwierają swoje piwnice dla wszystkich chętnych, oferują darmowe degustacje win oraz lokalnych przysmaków.Epifania, czyli nasze Święto Trzech Króli, to kolejne święto, a także kolejny dzień w roku, w którym dzieci dostają prezenty. Jak głosi tradycja- La Befana(czarownica) jest kobietą, która odmówiła gościny trzem mędrcom, zaś w noc przed Epifanią, znajdziemy ją siedząca na swoim kiju od miotły, szukającą nowo narodzonego dzieciątka Jezus. La Befana jest główną bohaterką tego święta.Poranek Wielkanocny we Florencji „Scoppio del Carro” (wybuch wózka) lub „Fuoco di pasqua”(ognie Wielkanocne)- jest tradycyjnym, typowo florenckim wydarzeniem. Jak głosi legenda, niegdyś pewien florentczyk- Pazzino del Pazzi, świeżo wróciwszy z pierwszej krucjaty przekazał mieszczanom florenckim trzy kawałki czystego krzemienia pochodzącego z Grobu Pańskiego i danego mu jako wyraz uznania za odwagę, ponieważ ów człowiek był pierwszym, który przeszedł mury Jerozolimy. Po powrocie do Florencji wymyślił, że karuzela ze sztucznymi ogniami powinna być zapalona przy użyciu tych kamieni, zaś sam pokaz będzie szerzył chrześcijaństwo wśród oglądających. Karuzela oglądana dzisiaj jest dużo bardziej ozdobna niż w przeszłości, jest tez nadal w posiadaniu rodziny Pazzi. W poranek wielkanocny wózek i symboliczny Ogień Święty zajeżdżają przed katedrę. W momencie gdy w katedrze recytuje się „Chwała na wysokości Bogu...” zlatujący z góry sztuczny gołąb opuszcza lont doczepiony do głównego ołtarza, a schodzący w dół ku wozowi ogień zapala całą masę sztucznych ogni.

Festiwal Świerszczy ma miejsce 40 dni po Wielkanocy, w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Festiwal ten odbywa się w Parku Cascine i gromadzi setki rodzin piknikujących tego dnia, pomiędzy straganami handlarzy sprzedającymi małe drewniane klatki ze świerszczami. Świerszcze uwalniane sa potem przez dzieci.Tworzenie i wystawianie Presepio, czyli tradycyjnych żłóbków, jest źródłem lokalnej dumy i poważnym źródłem dochodu. Tradycja

7

zrodziła się we Włoszech, a wartość figurek, rzeźb czy ich strojów eksportowanych każdego roku jest znacząca.Wiele kościołów i większość lokalnych społeczności organizuje pokazy szopek. Często postacie te mają naturalne rozmiary, charakteryzują się ponadto drobiazgowym odtwarzaniem detali.Festa della Rificolona- festiwal latarń, uważany jest za jeden z najstarszych festiwali florenckich. Jego początki sięgają najważniejszych targów rolniczych, które odbywały się na Piazza SS Annunziata. Rolnicy wraz z rodzinami wstawali bardzo wcześnie rano, ubierali swe najlepsze niedzielne ubrania i wędrowali do Florencji oświetlając sobie drogę świecami trzymanymi w papierowych latarniach. Wyrafinowani smakiem florentczycy robili sobie żarty z tego niedzielnego strojenia się wieśniaków. Ich dzieci przygotowywały kolorowo pomalowane latarenki i przyłączały się do takiego pochodu gwiżdżąc i pokrzykując żartobliwie. Obecnie w tym dniu, dzieci florenckie biegają ulicami z latarenkami. Wszyscy zaś bawią się na ulicznych imprezach, w teatrach lub idą na ogromne targowisko organizowane tego dnia na placu.To tylko niektóre święta obchodzone we Florencji. Lokalne społeczności charakteryzują się olbrzymim zaangażowaniem w przygotowywanie i wspólne świętowanie, a tym samym kultywowanie rodzimych tradycji.

V. SZLAKIEM RENESANSUPROJEKT TRASY TURYSTYCZNEJ

7

Aby poznać renesansową kulturę Florencji i rozsmakować się w niej nie wystarczy wyjechać na parodniową wycieczkę objazdową, gdyż w praktyce takich wycieczek pojawia się znaczący problem czasowy, który uniemożliwia dojrzałą kontemplację poznawczą sztuki.W typowej imprezie proponowanej przez większość biur podróży czas na zwiedzanie Florencji to zaledwie jeden dzień- zdecydowanie za mało. Niestety większość z nas chce zobaczyć jak najwięcej, po jak najniższych kosztach. Centralne i znaczące miasta Włoch, takie, jak Florencja, nie dysponują dużą ilością tanich miejsc noclegowych. Na dodatek w Polsce ukształtował się typ wycieczek objazdowych po Italii, który w ogóle nie przewiduje noclegów we Florencji. Najczęstszymi miejscami zakwaterowania są w Toskanii okolice miast: Arezzo, Lukka, Piza i Siena. Skąd wyjeżdża się na dzienne zwiedzanie większych miast. Bywa, że dowiezienie turystów na miejsce zajmuje więcej czasu niż samo zwiedzanie. Warto więc wcześniej zapoznać się z planem miasta, by efektywniej zarządzać posiadanym czasem.

Moja wycieczkę zaczniemy wczesnym rankiem ( nie liczę czasu dojazdu autokarem), od Porta Romana w południowej części miasta, skąd kolejno odwiedzimy: Palazzo Pitti (z pięknymi ogrodami od strony północnej), Ponte Vecchio, Galerię Uffizi, Palazzo Vecchio. P. del Bargello (przy Piazza S. Firenze), katedrę Santa Maria del Fiore z baptysteriium, P. Medici, kościół San Lorenzo oraz kościół Santa Maria Novella przy dworcu kolejowym Stazione Centrale.

Trasa wycieczki została zaznaczona na rys.X.

7

Wybrane pod względem architektonicznym zabytki tworzą w zaproponowanej trasie swoisty łuk. Ponadto są one położone blisko siebie. Średni czas dojścia do kolejnego miejsca zajmuje około 10 minut, stąd czas na zwiedzanie znacznie się wydłuży dając naam możliwość do kontemplacji sztuki bez „czasopoganiaczy”.Biorąc pod uwagę jednogodzinną, obiadową przerwę, czas na dojście do każdego zabytku, oraz pewien margines błędu, wycieczka zajmuje sześć godzin.

JEDNODNIOWA, 6H WYCIECZKA PO FLORENCJI

SZCZEGÓŁOWY PLAN WYCIECZKI:

9.00- zbiórka przed Porta Romana, uzgodnienie szczegółów i regulaminu porządkowego9.15- zwiedzanie Palazzo Pitti9.45- przejście do Ponte Vecchio ulicą via de Guicciardini, zwiedzanie Galerii Uffizi i Palazzo Vecchio11.00-przejście placem S. Firenze do Palazzo del Bargello, zwiedzanie11.30-przejście via de Proconsolo pod katedrę Santa Maria del Fiore, zwiedzanie katedry, Dzwonnicy Giotta i Baptysterium12.00-przerwa obiadowa w wybranej wcześniej restauracji13.00-przejście via Martelli do Palazzo Medici, zwiedzanie13.30-zwiedzanie Santo Lorenzo położonego obok14.00-przejście Piazza dell’Unita Italiana i zwiedzanie Santa Maria Novella14.30-przejście z placu na via Belle Donne, przy której mieszczą się Palazzo Strozzi (via de Tornabuoi) i Palazzo Ruccellai (via della Spada)15.00-powrót na Piazza Stazione

Jeśli chodzi o warunki uczestnictwa, brak jest specjalnych wymagań. Może to być zarówno grupa osób starszych jak i młodzieży,

7

aczkolwiek głęboko skoncentrowany, poznawczy charakter wycieczki sugeruje grupę pasjonatów renesansu.

ZAKOŃCZENIE

Atrakcyjność turystyczna Florencji to bez wątpienia temat bardzo szeroki, a renesans w jej powstawaniu odegrał znaczącą rolę. Niesamowita architektura odrodzenia wniosła do tego miasta świeżość

7

trwałej integracji przestrzeni i czasu, połączyła wiele sfer ludzkiego życia w całość. Ukazała prawdziwy wymiar kreatywności za wykorzystaniem naukowego podejścia do bryły. Miejskie rezydencje pałacowe stały się miejscami ujawniania niesamowitości ludzkiego umysłu i talentu nie tylko dawnych, ale i kolejnych pokoleń, stając się przestrzenią występów artystycznych, spotkań literackich, wystaw malarskich i wszelkich kulturalnych imprez.Renesansowy humanizm architektury florenckiej bez wątpienia przetrwał próbę czasu. Wygrał walkę o istnienie związku między tym co było z tym co jest, a spoiwem stała się nauka. Poruszające swą wyrazistością budowle, tak, jak sześć wieków temu stanowią dla nas ludzi przyjazne środowisko twórcze.

7

7

7