WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

WYKŁAD 3

BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

UKŁAD DOPAMINERGICZNYI JEGO STRUKTURY

ISTOTA UZALEŻNIENIAISTOTA UZALEŻNIENIA

- najbardziej niebezpieczną cechą substancji psychoaktywnych jest ich zdolność do wywoływania uzależnieniauzależnienia

- nawroty uzależnienia lekowego są osiowym objawem choroby uzależnieniowej

- uzależnienie związane z bezpośrednim zaburzeniem jednego z wielkich układów mózgu – UKŁADU NAGRODYUKŁADU NAGRODY

- pośrednio zaburza pozostałe – UKŁAD POBUDZENIAUKŁAD POBUDZENIA oraz UKŁAD POZNAWCZYUKŁAD POZNAWCZY

UKŁADY FUNKCJONALNE MÓZGUUKŁADY FUNKCJONALNE MÓZGU

- zachowanie zwierząt (głównie ssaków) jest wypadkową działania trzech wielkich układów funkcjonalnych mózgu

UKŁADU POBUDZENIAUKŁADU POBUDZENIA (arousal)

UKŁADU NAGRODYUKŁADU NAGRODY (reward)

UKŁADU POZNAWCZEGOUKŁADU POZNAWCZEGO (cognition)

UKŁAD POBUDZENIAUKŁAD POBUDZENIA

- odpowiada za stany czuwania i snu

- współdziałają tu trzy podsystemy

pobudzenia ogólnego – podkład dla regulacji pobudliwości OUN

pobudzenia ukierunkowanegopobudzenia ukierunkowanego – cele, motywacje i emocje

regulacji pobudzenia obwodowego – oddziaływanie systemu nerwowego na ciało

UKŁAD POBUDZENIAUKŁAD POBUDZENIA

Podsystem pobudzenia ukierunkowanegoPodsystem pobudzenia ukierunkowanego- dostarcza jakości emocjonalnych – lęk, ciekawość, gniew, przyjemność, wstręt itp.

- układ limbiczny

- mechanizm wybierania odpowiednich celów, inicjuje zachowania potrzebne do ich osiągnięcia i sygnalizuje, że zostały osiągnięte

- cele korzystne (przeżycie osobnika, sukces reprodukcyjny) – zachowania wzmacniane nagrodąnagrodą- cele niekorzystne – hamowanie przez karękarę

UKŁAD NAGRODYUKŁAD NAGRODY

- odkryty na początku lat 50-tych XX w

- doświadczenia Jamesa Oldsa i Petera Milnera elektryczne drażnienie różnych struktur mózgu szczura

- drażnienie miejsc powodujących przyjemnośćprzyjemność (ogólne uniesienie, szczęście i bardzo dobre samopoczucie)

- drażnienie miejsc awersyjnychawersyjnych (lęk, niebezpieczeństwo, izolacja, opuszczenie)

- liczne struktury wywołujące przyjemność



- w warunkach fizjologicznych na układ nagrody działają neuroprzekaźniki

- w pobudzenie zaangażowane są aminy biogenne DOPAMINA (DA)DOPAMINA (DA)

SEROTONINA (5-HT)SEROTONINA (5-HT) ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWEENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE

DOPAMINADOPAMINA

DOPAMINADOPAMINA

C8H11NO2

4-(2-aminoetylo)benzeno-1,2-diol neuroprzekaźnik katecholaminowy

- pełni różne funkcje zależnie od miejsca działania w OUN układ pozapiramidowyukład pozapiramidowy – napęd ruchowy, koordynacja, napięcie mięśni (choroba Parkinsona) układ limbicznyukład limbiczny – procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne, procesy ruchowe podwzgórzepodwzgórze – regulacja uwalniania hormonów (prolaktyna i gonadotropiny)


substancje uzależniające mogą powodować uwalnianie

odpowiednich neuroprzekaźników lub naśladować ich

działanie w układzie nagrody


- zaangażowany we wszystkie zasadnicze zachowaniazaangażowany we wszystkie zasadnicze zachowania pobieranie pokarmu pobieranie wody aktywność seksualna agresja itp.

- zaburzenia układu nagrodyzaburzenia układu nagrody anomalie behawioralne bulimia lub anoreksja zaburzenia psychoseksualne nadmierna agresja


„...Wydaje się, że poszukiwanie leków sprawiających przyjemność, stymulujących układ nagrody, nie jest samo w sobie zachowaniem nienormalnym, a nawet może mieć znaczenie przystosowawcze. Dopiero uzależnienie od leku trzeba traktować jako chorobę układu nagrody. ...”

J. Vetulani


DOPAMINOWY SZLAK MEZOAKUMBALNYDOPAMINOWY SZLAK MEZOAKUMBALNY

- część tzw. DA układu mezolimbicznego

- pole brzuszne nakrywkipole brzuszne nakrywki (VTA ventral tegmental area) ciała komórek DA

- jądro półleżące przegrodyjądro półleżące przegrody (NAc nucleus accumbens) zakończenia neuronów DA

- kora przedczołowakora przedczołowa (PFC prefrontal cortex) zakończenia neuronów DA


kora przedczołowa

jądro półleżące

przegrody polebrzuszne nakrywki

DA a UKŁAD NAGRODYDA a UKŁAD NAGRODY

- DA odgrywa kluczową rolę w układzie nagrody oraz w uzależnieniach lekowych

- NAc i VTA zostały uznane za neurochemiczną podstawę systemu nagrody

- DA neuroprzekaźnictwo wzrasta zarówno przy czynnościach naturalnych (jedzenie, picie, seks), jak i po podaniu leków uzależniających

- długotrwałe stosowanie narkotyków powoduje zmiany adaptacyjne systemu DA, a co za tym idzie układu nagrody

BUDOWA NEURONUBUDOWA NEURONU

POŁĄCZENIE SYNAPTYCZNEPOŁĄCZENIE SYNAPTYCZNE

BUDOWA SYNAPSYBUDOWA SYNAPSY


zakończenie aksonuzakończenie aksonukomórka presynaptycznakomórka presynaptyczna

dendrytdendrytkomórka postsynaptycznakomórka postsynaptyczna


LOSY NEUROPRZEKAŹNIKÓW LOSY NEUROPRZEKAŹNIKÓW W SYNAPSIEW SYNAPSIE

http://www.flyfishingdevon.co.uk/salmon/year1/neurotransmission-animation.html

MECHANIZM DZIAŁANIA DAMECHANIZM DZIAŁANIA DA

MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKUMECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU

Substancja uzależniająca nasila uwalnianie DA, neuroprzekaźnictwo DA, nadwrażliwość neuronów DA

MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKUMECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU

TEORIA DOPAMINOWA TEORIA DOPAMINOWA

- nagroda posiada dwie fazynagroda posiada dwie fazy faza wstępna – oczekiwania na przyjemność, nagrodę faza tzw. konsumowania przyjemnego bodźca

- udział DA jest dominujący w pierwszej fazieudział DA jest dominujący w pierwszej fazie nasilone uwalnianie DA głównie na początku czynności przyjemnych nieoczekiwana nagroda powoduje pobudzenie DA, zmniejszające się przy powtarzaniu nagrody i uczeniu się, tak że nagroda nie powoduje już zwiększenia neuroprzewodnictwa DA

TEORIA DOPAMINOWATEORIA DOPAMINOWA

fakt, że nagroda związana z oczekiwaniem przyjemności jest bardzo wysoka, tłumaczy szereg aspektów uzależnienia, zwłaszcza craving wywołanego czynnikami przypominającymi branie narkotyków (filmy o paleniu cracku, oglądanie przyborów do używania narkotyków)

RECEPTOR DOPAMINOWYRECEPTOR DOPAMINOWY

- receptor DA D2 odgrywa istotną rolę w zachowaniu nagradzającym

- nienormalne poszukiwanie środków pobudzających układ nagrody (narkotyki), może być zachowaniem kompensującym wrodzone słabsze rozwinięcie układu nagrody, który musi być silniej stymulowany, aby zapewnić dobre samopoczucie


- podział receptorów DA DD11-like-like (D1 i D5) DD22-like-like (D2, D3, D4)

- w jądrze półleżącym przegrody wyróżniamy dwa podobszary skorupę skorupę shellshell – D2

jądro jądro corecore – D3

jądro półleżące przegrody


UKŁAD SEROTONINERGICZNY

UKŁAD SEROTONINERGICZNY UKŁAD SEROTONINERGICZNY

UKŁAD SEROTONINOWY (5-HT)UKŁAD SEROTONINOWY (5-HT)

- DA i struktury DA układu mezoakumbalnego nie są jedynymi biologicznymi czynnikami, które zaangażowane są w uzależnienia

- niektóre substancje uzależniające oddziałują na transporter 5-HT receptory 5-HT (7 typów i 16 podtypów) neurony (struktury) 5-HT

SEROTONINASEROTONINA

SEROTONINA (5-HT)SEROTONINA (5-HT)

- C10H12N2O

- 5-hydroksytryptamina, należy do rodziny tryptamin należy do rodziny tryptamin

- biologicznie czynna amina oraz hormon

- neuroprzekaźnik w OUN i przewodzie pokarmowym

UKŁAD SEROTONINOWYUKŁAD SEROTONINOWY

- funkcjonalny antagonista układu noradrenergicznego

- wykonywanie przyjemnych czynności (jedzenie czekolady) powoduje uwalnianie 5-HT w jądrach szwu

- 5-HT niezbędna do snu, wpływa na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt

- niektóre narkotyki (LSD, morfina, MDMA, meskalina) naśladują 5-HT lub zwiększają jej syntezę w mózgu

UKŁAD SEROTONINOWYUKŁAD SEROTONINOWY

POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU

POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGUPOZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU

UKŁAD NORADRENERGICZNY (NA)UKŁAD NORADRENERGICZNY (NA)

- niektóre substancje psychostymulujące wiążą się do transportera noradrenaliny (NA)

- noradrenalina (4-(2-amino-1-hydroksyetylo)benzeno-1,2-diol)

- uczestniczy w reakcjach stresowych

UKŁAD NORADRENERGICZNYUKŁAD NORADRENERGICZNY


UKŁAD GLUTAMATERGICZNYUKŁAD GLUTAMATERGICZNY

- układ pobudzający mózgu- kwas glutaminowy, neurony glutamatergiczne (60-80%)- odpowiada za większość zorganizowanych informacji płynących w OUN- rola w procesach uczenia się, pamięci, plastyczności

UKŁAD UKŁAD GLUTAMATER-GLUTAMATER-GICZNYGICZNY


UKŁAD GABA-ERGICZNYUKŁAD GABA-ERGICZNY

- główny układ hamujący mózgu- kwas γ-hydroksymasłowy, neurony GABA (25-45%)- informuje o emocjach, nastrojach i stanie organów trzewnych- hamujący w stosunku do układów pobudzających, ale i innych hamujących

UKŁAD UKŁAD GABA-GABA-ERGICZNYERGICZNY


UKŁAD GLICYNOWYUKŁAD GLICYNOWY

- glicyna - neuroprzekaźnik hamujący- neuromodulator w stosunku do NMDA


UKŁAD CHOLINERGICZNYUKŁAD CHOLINERGICZNY

- układ pamięci i uwagi- neuroprzekaźnik acetylocholina- wzmacnianie procesów związanych z uwagą- rola w detekcji, selekcji, dyskryminacji i przetwarzaniu bodźców sensorycznych- choroba Alzheimera

UKŁĄD CHOLINERGICZNYUKŁĄD CHOLINERGICZNY

ANATOMICZNE PUNKTY UCHWYTU DZIAŁANIA

SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTAZLOKALIZOWANE W VTA

- nagradzające działanie morfiny (agoniści receptorów opioidowych μ oraz δ)- agoniści receptora μ blokują rec. GABA zlokalizowany na neuronach DA – zwiększenie uwalniania DA w NAc

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTAZLOKALIZOWANE W VTA

- nagradzające działanie nikotyny - receptory nikotynowe zlokalizowane na neuronach DA- systemowe podanie nikotyny zwiększa iskrzenie neuronów DA- neurony VTA tworzą synapsy z neuronami cholinergicznymi

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAcZLOKALIZOWANE W NAc

- uzależniające działanie substancji stymulujących- kokaina lub amfetamina podnoszą poziom zewnątrzkomórkowej DA- uwalnianie DA w NAc związane jest częściowo z konsumpcją, a częściowo z oczekiwaniem nagrody- kokaina i amfetamina mają podobny mechanizm działania, ale - amfetamina chętnie samopodawana przez zwierzęta do NAc- kokaina niechętnie, tylko wtedy gdy stosowana jest w wysokich stężeniach i w sposób ciągły

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAcZLOKALIZOWANE W NAc

- uzależniające działanie morfiny i met-enkefaliny- działanie niezależne od tego w VTA

- nagradzające działanie fencyklidyny i antagonistów receptora NMDA (MK-801 i CPP)

- miejscem uchwytu jest skorupa NAc (shell)

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W KORZE CZOŁOWEJZLOKALIZOWANE W KORZE CZOŁOWEJ

- część układu nagrody - wykazuje różnice z NAc- nagradzające działanie substancji stymulujących- zwierzęta chętnie samopodają sobie kokainę do kory czołowej- amfetamina nie działa nagradzająco w tej strukturze

- nagradzające działanie fencyklidyny, MK-801 i CPP

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W HIPOKAMPIEZLOKALIZOWANE W HIPOKAMPIE

- nagradzające działanie opiatów- morfina i α-dynorfina są chętnie samopodawane do obszaru CA3 hipokampa

www.kognitywistyka.net/mozg/budowa.html

UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W JĄDRZE ZLOKALIZOWANE W JĄDRZE

KONAROWOMOSTOWYMKONAROWOMOSTOWYM

- obserwowano blokowanie preferencji miejsca wywołanego morfiną i amfetaminą przez uszkodzenie tej struktury

- neurony cholinergiczne z tej struktury aktywują receptory nikotynowe na neuronach DA VTA, co powoduje uwalnianie DA

Documents

WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA