Yaygın kuş i̇zleme 2012

Yaygın Kuş İzleme

Pan-Avrupa Yaygın Kuş İzleme Çalışması Yaygın Kuş İzleme Çalışması 2002 yılında Avrupa Kuş Sayım

Konseyi(EBCC) tarafından başlatıldı. Türkiye’nin de dahil olduğu 30’un üzerinde Avrupa ülkesinde

yürütülüyor. Yaygın kuşların izlenmesi gönüllüler tarafından yürütülüyor.

Amaç : Yaygın kuş türlerini “gösterge” olarak değerlendirip üreme popülasyonları üzerine bilgi toplayarak doğada yaşanan değişiklikleri ve biyolojik çeşitlilik kayıplarını daha iyi anlamak.

Doğayı Anlamak İçin Göstergeler

Hepimizin bildiği gibi bir bütün olarak doğa ve onu oluşturan sistemler bizim algı kabiliyetimizin ötesinde bir karmaşıklık sergilerler. Henüz bir ekosistemi, onu oluşturan tüm parçaları ve bu parçalar arasındaki tüm ilişkileri açıklayabilecek kadar kapsamlı bir matematiksel model geliştirilememiştir. Bu varsayımsal modele gerekli veriyi sağlayacak kaynağı bulmak da neredeyse olanaksızdır. Tüm bu koşullara rağmen insanoğlunun doğal fenomenleri açıklayabilme çabası devam eder ve günümüzde doğa korumanın sağlıklı insan yaşamının devamlılığı için kilit noktalarda rol almaya başlamasıyla bu çaba daha da önem kazanmaya başlamıştır.

Doğayı Anlamak İçin Göstergeler

Göstergeler bize karmaşık doğa ve sistemler kavramı içinde işimize yarayacak basit açıklamalar sunar. Biz göstergelerin içinde bulundukları doğal çevreyi birebir yansıttıklarını varsayarız. Bu nedenle doğal çevrede meydana gelen herhangi bir değişiklik göstergeler vasıtasıyla gözlenebilir. Doğa’nın tüm karmaşıklığını izlemek yerine sadece kilit noktalardaki belli tür gruplarını ve onların çevreyle etkileşimlerini izleyerek kendi doğal çevremizin dinamikleri hakkında önemli bilgilere sahip olabiliriz. İşte Yaygın Kuşlar bizim bu amaçla kullandığımız göstergelerden biri

Doğayı Anlamak İçin Gösterge Yaygın Kuşlar

Yaygın kuşların aşağıdaki özellikleri, doğadaki değişimleri ve tehditleri izlemek için onları önemli bir gösterge haline getiriyor.

Yaygın kuş türleri çok geniş bir habitat yelpazesinde yaşamlarını sürdürür, dağılımları çok geniştir.

Beslenme alışkanlıkları büyük çeşitlilik gösterir. Tüm bu çeşitlilikler onları diğer canlı türleri ile farklı seviyelerde ilişki

kurmalarını sağlar. Bu durum sayesinde doğada meydana gelen pek çok değişimin bir

sonucunu farklı bir yaygın kuş türünde görmek mümkündür. Yaygın kuşları izlemek daha kolaydır. Yaygın kuşlar, çalışmanın yapıldığı yöre insanı başta olmak üzere

herkes tarafından bilinir ve sevilir.

Hangi Kuşlar Yaygındır?

IUCN (Dünya Doğayı Koruma Birliği) tarafından herhangi bir tehdit kategorisinde yer almayıp “Asgari endişe (Least Concern/LC)” olarak tanımlanan ve tüm dünyada (bu proje için Avrupa’da) geniş dağılım gösterip bir bölgeye endemik olmayan kuş türleri yaygın kuş türü olarak değerlendirebilir.

EBCC (Avrupa Kuş Sayım Konseyi) çalışma kapsamında gözlenecek 137 yaygın kuş türü belirlemiştir. Bu türlerin hangileri olduğu EBCC sitesinden (http://www.ebcc.info/) öğrenilebilir.

Yaygın Kuş İzlemenin Temel Prensipleri Amacımız kuşların üreme popülasyonlarını

saymak olduğu için sayımlar bahar aylarında gerçekleştirilir, kışlama popülasyonları bu yöntemle sayılmamaktadır.

İzlenen kareler sadece belirli habitat tiplerine odaklanmaz, kareler tüm habitat çeşitlerinden seçilir.

Seçilen bir karede sayımlar her yıl tekrarlanmalıdır. Amaç yıllara bağlı kuş sayılarında meydana gelen değişimi saptamak olduğu için her yıl sayım yapılması büyük önem taşıyor.

Sayılan türler tüm karelerde gözlenebilecek kadar yaygın olmalıdır. Nadir türler de gönüllüler tarafında karelerinde sayılabilir fakat analizlere sadece yaygın kuş türleri dahil edilir.

Kullanılan sayım yöntemi standart olmalıdır. Ülkeler arası farklı sayım metotları kullanılabilir fakat ülke içinde tüm gönüllü gözlemciler karelerinde aynı sayım yöntemini kullanılmalıdır

Sayım sonuçları ile amaç bir ülkede bulunan tüm yaygın kuşların gerçek sayısını bulmak değildir. Sayılan kuşların miktarlarının yıllar arasında ne kadar değiştiğini standart bir değişim endeksi oluşturarak saptamaktır. Burada sayılan kuşların dahil oldukları tüm popülasyonu temsil ettikleri varsayılarak değişim endeksinin tüm popülasyonun değişimini yansıttığı kabul edilir. Bu noktada daha önce bahsedilen, tüm habitatların temsil edilmesi ve standart sayım yöntemlerinin kullanılması hatasız bir çalışma için şarttır

Yaygın Kuş İzlemenin Temel Prensipleri

Avrupa’da Yaygın Kuşların Durumu 1980-2010

Serçe (Passer domesticus)

Sığırcık (Sturnus vulgaris)

Avrupa düzeyinde hesaplanan örnek değişim endeksleri (1980-2010)Avrupa’da Yaygın Kuşların Durumu 1980-2010

Kır Kırlangıcı (Hirundo rustica)


Leylek (Ciconia ciconia)


Atmaca (Accipiter nisus)


Gökçe Güvercin (Columba oenas)


Kara Sinekkapan (Ficedula hypoleuca)


Yaygın Kuş Türlerinin Durumu Neden Farklı?

Gösterge olarak yaygın kuşları kullanmanın yararından bahsettik. Fakat örnekler gösteriyor ki tür bazında yıllara bağlı farklı değişim eğrileri oluşuyor.

Biyoçeşitlilik kaybı gibi iddialı bir kavramı anlayabilmek için soruna daha geniş ölçekte bakmalı ve tek tek türleri incelemek yerine onları sorularımıza anlamlı cevaplar oluşturacak şekilde gruplandırmalıyız.

EBCC yararlı göstergeler oluşturabilmek için çalışmada gözlenen 137 yaygın kuş türünden bazılarını 2 temel habitata ayırıyor, bunlar;

Orman alanları (parklar ve bahçeler dahil) Tarım alanları (otlaklar dahil) Bu ayrımın sebebi; Avrupa’nın %50’sini tarım arazisi, %30’unu ise ormanlık

alanlar oluşturuyor. Bu arazi tipleri insan etkisinin en yoğun olduğu alanlar. 137 yaygın kuş türünden 36’sı yaygın tarım kuşu 30’u ise yaygın orman

kuşu olarak belirlenmiş durumda.

Leylek, kır kırlangıcı ve sığırcık tarım kuşu grubuna girerken, atmaca, gökçe güvercin ve kara sinekkapan ise orman kuşu olarak değerlendiriliyor. Serçe ise bu gruplara dahil edilmiyor.

Hangi Yaygın Kuş Gruplarını Gösterge Olarak Kullanalım?

Tüm Yaygın Kuşlar İçin Değişim Endeksi 1980-2010

Avrupa’da gözlenen tüm yaygın kuşların verileri birleştirilerek bir değişim endeksi oluşturulduğunda yaklaşık %15’lik genel bir düşüş göze çarpıyor.

Yaygın Orman Kuşları İçin Değişim Endeksi 1980-2010

Yaygın orman kuşların da dengeli bir dalgalanma gözleniyor. Değişim endeksi net bir soruna işaret etmiyor

Yaygın Tarım Kuşları İçin Değişim Endeksi 1980-2010

Tarım kuşlarında %50’ye varan endişe verici bir düşüş göze çarpıyor. Tarım arazilerindeki gidişat bu tarz alanlarda ciddi bir biyoçeşitlilik kaybı yaşandığını ortaya koyuyor. Avrupa birliği çevre politikalarını oluştururken yaygın kuş izleme ile elde edilen değişim endekslerini mutlaka dikkate alıyor

Türkiye’de Yaygın Kuş İzleme

Türkiye’de Önemli Doğa Alanları ve buralarda yaşayan kuşların durumunu öğrenmek ve koruma çalışmalarına yön vermek için farklı bilimsel yöntemlerle kuşlar izleniyor. Bunlardan biri de Yaygın Kuş İzleme.

Türkiye’de 2007-2009 yılları arasında uzmanlar ve deneyimli kuş gözlemcileriyle yapılan pilot çalışma ile uygulanacak metodoloji belirlendi.

Bundan sonraki süreçte biyolojik çeşitliliğin ve tehditlerin izlenmesi için kuş gözlemcileriyle daha fazla alanda uzun süreli izlemeler yaparak yaygın kuş izlemeyi yaygınlaştırmak.

Türkiye’de yaygın kuş izlemeyle ilgili daha ayrıntılı bilgiyi www.dogadernegi.org sitesindeki 2007-2008 Yaygın Kuş İzleme Raporuyla edinebilirsiniz.

Yöntem İlk önce gözlemcinin izleyeceği 1x1 km2’lik alan belirleniyor. Alan belirleme için hem rastgele hem de bilinçli seçim öğelerini

içerdiği için kısmı rastgele seçim yöntemi kullanılıyor. Kısmı Rastgele Seçin Yöntemi: Gözlemcinin yaşadığı İl’de tercih ettiği İlçe ’ye, içinde bulunduğu

meridyene uygun olarak 1x1’lik kareler çiziliyor. İlçenin yüz ölçümüne göre bu karelerden % 5’i rastgele seçilerek gözlemcinin tercihine sunuluyor.

Gözlemci bu karelerden yılda sadece iki defa gideceği ve uzun yıllar izleyeceği kareyi seçerek izlemeye başlayacak.

Kısmi rastgele seçim yöntemi ile yapılan çalışmalar belirli bir rastlantısallık taşıdığı için olası yanlılık hatalarından kaçınılır ve gönüllünün isteğine bağlı seçim yapıldığından ötürü de kareye ulaşım ve sayım koşulları ideal boyutta tutulmuş olunur.

Yöntem Gözlemci seçtiği karede mesafeye bağlı sabah saat 07:00-08:00

arasında başlayacak şekilde transekt sayımı gerçekleştirir. Transekt sayım: İlgili alanda düz bir hat doğrultusunda sabit bir hızda

yürünür ve görülen kuşlar kaydedilir Sayımın mesafe belirleme kısmında 3 farklı mesafe bandı ayırt edilir: 0-25m, 25-100m, 100m+ Sayılan kuşlar, gözlendiği uzaklığa göre kayıt formundaki ilgili mesafe

bandına kayıt edilir. Sayım yapılan karede biri gidiş biri geliş olmak üzere iki yürüyüş hattı

bulunur. İki hat ideal olarak birbirinden 500 m uzaklıktadır. Her hat 200m’lik 5 bölüme ayrılmıştır. Gözlenen kuşlar hangi bölüme aitse kayıt formunda da oraya kayıt edilir.

Tüm bu kayıt bilgilerinin girileceği ve kullanımı oldukça kolay olan kayıt formu Doğa Derneği tarafından gözlemciye verilecektir.

Yöntem

Resimde mesafe bantları yatay olarak 1(0-25m),2(25-100m) ve 3(100m+) numaralandırılmasıyla gösterilmiştir

Hatlar üzerindeki 200m’lik bölümler dikey doğrultuda 1’den 10’a kadar numaralandırılmıştır

İki hat arası 500 m olduğu ve hatların kare kenarından 250 m uzaklıkta olduğu görülebilir. Bu ideal bir durumdur. Gerçekte hatlar arası uzaklıklar tam bu mesafelerde olmak zorunda değildir

Yöntem Yöntem

Yöntem Kayıt formu üzerine türler ilgili kısaltmaları ile kayıt edilir.

Sayım sırasında kısaltmayı veya türün Latince ismini hatırlayamayabilirsiniz. Bu durumda formunuza türün Türkçe ismini yazıp gözlemden sonra başka bir kayıt formuna gözlemlerinizi ilgili kısaltmaları ile temize çekebilirsiniz.

Her kayıt formunda hatlar üzerindeki bölümlerin habitat tipini kaydetmeniz gereken bir alan vardır. Kayıt edeceğiniz habitat tipleri basitçe gruplara ayrılmıştır ve kayıt kolaylığı için bir numara ile temsil edilir.

Tür kısaltmalarının ve Habitat tiplerinin bulunduğu formlar kayıt formları ile birlikte doğa derneği tarafından size ulaştırılacaktır

Nasıl Kayıt Tutuyoruz?

Yaygın Kuş İzleme çalışması için her yıl iki sayım yapılacaktır. İlk sayım 1 Nisan-15 Mayıs tarihleri arasında diğer sayım ise ilk sayımdan en az 1 ay sonra olmak üzere 15 Mayıs-30 Haziran tarihleri arasında yapılacaktır.

Yaygın Kuşları Ne Zaman İzliyoruz?

Habitat Kayıt Formu

Tür Kayıt Formu (Kısım 1)

Gerçek kayıt formunda bu şekilde numaralandırılmış her biri 200m’lik 10 bölüm vardır.

Mesafe bantlarına kayıt görüldüğü gibi oldukça kolaydır

Örnek Tür Kayıt Formu (Kısım 2)

Doldurulmuş Habitat Kayıt Formu

Doldurulmuş Tür Kayıt Formu (Kısım 1)

Doldurulmuş Tür Kayıt Formu(Kısım 2)

Sıkça Sorulan Sorular

Sayım sırasında yanımda bir arkadaşım olabilir mi? Normal şartlarda sayımlara tek kişi çıkılır. Aynı kareyi uzun yıllar içerisinde

hep aynı kişinin sayması yaygın kuş izlemenin temelini oluşturur. Sayım sırasında yanınızda götürdüğünüz kişi sizin tek başınıza yapacağınız sayımdan sapmalara sebep olabilir. Normalde görmeyeceğiniz bir kuşu görmenizi sağlayabilir veya görebileceğiniz bir kuşu görmemenize sebep olur. Bu tür hatalar da uygulanan yöntemin standardını bozar. Bu nedenle sayıma tek kişi çıkmanız şiddetle önerilir. Eğer mutlaka yanınızda birini götürmeniz gerekiyorsa size eşlik eden kişinin sayıma ve size müdehale etmemesi son derece önemlidir!

25m 100m veya 200m gibi mesafeleri nasıl belirleyeceğim? Bacak uzunluğunuza göre adımlarınız 50cm veya 1m arasında olacaktır. Bu nedenle

adımlarınızı sayarak görece bir 25 m uzunluğu belirleyebilirsiniz. Bu mesafeyi oranlayarak 100m veya daha fazla uzaklığın neresi olacağını göreceli olarak tahmin edebilirsiniz. Kuş sayarken genelde size yakın olan kuşlar 25 m, uzak olan kuşlar 25-100m, gerçekten uzak olan kuşlar ise 100m+ bandına kayıt edilir. Yani gözlediğiniz kuş 25m’de miydi yoksa 26m’de miydi gibi bir ikileme düşmenize gerek yoktur.

Görece olarak bunu belirleyebilirsiniz. Hatlar üzerindeki 200mlik bölümlerin nerede başlayıp nerede bittiğini belirlemek ise biraz daha farklıdır. Çalışma alanınıza önceden gitmeniz ve bir GPS ile veya yine adımlarınızı sayarak hem hatlarınızı hem de hatlar arasındaki uzaklıkları ve bölümlerin nerede başlayıp nerede bittiğini belirlemenizi öneriyoruz. Yine bu değerleri yaklaşık hesaplamanız yeterlidir. Değerler tam doğru olmak zorunda değildir. Her bölüm başlangıç ve bitişinde etrafınızdaki doğal bir oluş size ipucu verebilir. Eğer böyle bir ipucu yoksa siz belirli taşları belirli formda yerleştirerek veya bir ağaca, kayaya renkli bezler bağlayarak kendiniz bölüm bitiş-başlangıç işaretleri bırakabilirsiniz .

Sıkça Sorulan SorularSıkça Sorulan Sorular


Yanımda mutlaka bir GPS aleti olmalı mı? GPS (koordinat belirlemek için kullanılan alet) bir zorunluluk değil

fakat işinizi kolaylaştıracaktır. GPS olmadan da (ki genelde olmaz) gözleminizi gerçekleştirebilirsiniz. İzleyeceğiniz karenin haritasını size göndereceğiz. Google earth gibi bir program kullanarak karenizin tam olarak nerede olduğunu ne tarz yer şekillerinin etrafında olduğunu belirleyebilirsiniz. Ancak en sağlıklısı ve ilk gözlem yılınızda mutlaka yapmanız önerilen; ilk sayımınızdan önce karenize bir keşif gezisi düzenlemeniz.


Sıkça Sorulan Sorular Sayım yaparken hep yürümek mi zorundayım? Hiç durmamam mı

lazım? Tam tersi çoğu zaman durmanız gerekecek. Mesela bir ağaçta kaç

tane serçe olduğunu saymanız gerektiğinde. Hatta her kuşu görür görmez tanıyamayacağınız için yanınıza bir rehber kitap almanızı ve düzenli olarak buna bakarak tanımlamalarınızı yapmanızı tavsiye ediyoruz. Önemli olan; hem yürüme hızınızı hem duraklama zamanlarınızı bir standarda oturtmanız. Sayım bölgelerinizde farklı hızlarla yürümeniz veya rehber kitaba bakarak çok vakit harcamanız doğru olmaz. Fakat rahat edeceğiniz standart bir yürüme hızı ve durma zamanlamasını kendiniz belirleyebilirsiniz. Hem yürüyüp hem dürbünle gözlem yapmak neredeyse imkansız olduğundan ve türleri not edebilmeniz için zaten pek çok kez duraklayacaksınız.



Sayımları illa sabah mı yapmam lazım? Evet sayımlar mutlaka sabah erken saatlerde yapılmalı, saat 07:00-

08:00 civarında başlamalısınız. Sabah yapılmayan sayım sonuçlarını ne yazık ki analizlerde kullanamıyoruz.


Uçan kuşları nasıl kayıt edeceğim? Neren kalktığı veya nereye konduğu belli olmayan, sadece görüş

alanınızdan uçup geçen kuşları bir okla uçuş yönünü belirterek, uzaklığı dikkate almadan kayıt edebilirsiniz. Eğer kuşun nereden kalktığını gördüyseniz kalkış noktasını dikkate alarak, konduğu yeri gördüyseniz konduğu noktayı dikkate alarak kaydetmeniz gerekiyor.


Sunumu kuş gözlem topluluğumuzdaki arkadaşlarımla paylaşabilir miyim?

Bu yöntemin daha çok kuş gözlemcisine ulaşması için paylaşmanızdan mutluluk duyacağız. Şimdiden teşekkür ederiz.


Emeği Geçenler

Bilgecan Şen Süreyya İsfendiyaroğlu Esra Kartal Özge Balkız Jose Tavares Ferdi Akarsu Murat Ataol Ortaç Onmuş

Yaygın Kuşlarla Uzun Yıllar Dileriz…

Detaylı bilgi ve iletişim:Evrim Tabur– Doğa Derneği Kuş Gözlem [email protected]@dogadernegi.orgwww.dogadernegi.org

Documents

Yaygın kuş i̇zleme 2012