u yorgunlu¤un üstüne,akflamlar› da yamac› gerisingeriye t›rman›p evlerine ulafl-t›lar. Yaflam zordu. Köy halk›

neredeyse hiç okuma-yazma bilmiyor-du, son derece yoksuldu ve ekonomikanlamda iyileflme ümidi de pek yoktu.

Ta ki ondokuzuncu yüzy›l sonlar›nda,okyanusun ötesinde çok fley vaad edenyeni bir k›tan›n haberi ulafl›ncayadek…

1882 y›l› Ocak ay›nda 11 Roseto’ludan oluflan bir grup New York’ayelken açan bir gemiye bindi. Uzun

TATLI B‹R ÖYKÜDÜR YAfiAMYücel Aksoy

RGizemioseto’nun

Malcolm Gladwell, “Çizginin D›fl›ndakiler” adl› kitab›ndaküçük bir ‹talyan kasabas›ndan sözeder; Roma’n›n yüzellikilometre güneydo¤usunda, Apenin Da¤lar› eteklerinde yeralan Roseto Valfortore... Çok eski bir yerleflim bölgesi olan

Roseto’da yaflam zordu. Köylüler yüzy›llarca, ya çevre tepe-lerdeki mermer ocaklar›nda çal›flt›lar ya da sabahlar› yamaç-lardan afla¤› befl-alt› kilometre yürüyüp, afla¤› vadideki ta-raçal› topraklarda tar›m yapt›lar.

B142

BD N‹SAN 2012

ve yorucu bir yolculuktan sonra, yenik›tadaki ilk gecelerini Manhattan’›nküçük ‹talyas› Mulberry Cadde-si’ndeki bir barda, yerde uyuyarak ge-çirdiler.

New York yaflam› onlar›n düflün-celerine uymayan bir yaflam flekliydi.Bat›ya gitmeyi göze ald›lar ve sonundaPennsylvania’n›n Bangor kasabas›na120 kilometre uzakl›ktaki bir "Ardu-vaz" oca¤›nda ifl buldular.

Ertesi y›l 15 Roseto’lu daha Ame-rika’ya gitmek üzere Roseto’dan ayr›l-

d› ve bu gruptan da birkaç kifli Ban-gor’daki hemflehrilerine kat›ld›. Çokgeçmeden Roseto’lu gruplar ard ardaçantalar›n› toplay›p Pennsylvania’yaak›n etti. ‹talya’daki kasaba neredeysetamamen boflalm›flt›.

Rosetolular, Bangor’a yak›n birda¤›n yamac›nda arazi sat›n almayabafllad›lar ve ‹talya’dakilere neredeyset›pat›p benzeyen küçük flirin evler inflaettiler. Bafllang›çta köylerine “Yeni‹talya” (New Italy) ad›n› verdiler ama

bir süre sonra buran›n Roseto olmas›-n›n daha uygun olaca¤›na karar verdi-ler. Çünkü köyün hepsi ‹talya’dakiRoseto’dan göçenlerdi..

1896’da köy kilisesinin bafl›na çokdinamik, genç bir papaz geçti. Bu kifli,kasaba halk›n›, evlerinin çevresindekitopraklar› temizleyip, so¤an, fasulye,patates gibi sebzeler ve meyve a¤açlar›ekmeye teflvik etti. Sonuç inan›lmazd›.Kasabaya canl›l›k geldi. Sebze-mey-van›n yan› s›ra hayvan da yetifltirmeyebafllad›lar. Kendi flaraplar›n› kendileri

Rosetolular, İtalya’dakilere neredeyse tıpatıp benzeyenküçük şirin evler inşa ettiler.

143

BD N‹SAN 2012

yapt›. Her fleyiyle kendilerine yetiyor-lard›. Komflu kasaba Bangor, büyükoranda ‹ngiliz ve Kelt idi. Ona komflubaflka bir kasaba da ço¤unlukla Al-man’d›. Her üç kasaban›n da birbirin-den haberi yoktu desek yalan olmazd›.Bu üç kasaba halk›n›n birbiriyle ilifl-kilerinin yok denecek kadar zay›f ol-mas› da do¤ald›.

tewart Wolf bir doktordu;sindirim ve mide üzerine ihti-saslaflm›fl, Oklahoma Üniver-sitesi t›p fakültesinde de ö¤re-

tim üyesiydi. Yazlar›n› Pennsylvan-ia’da Roseto’ya yak›n bir çiftlikte ge-çiriyordu. Asl›nda bunun pek bir anla-m› yoktu çünkü Roseto o kadar kendidünyas›nda yafl›yordu ki, komflu kasa-bada olman›za ra¤men Roseto hakk›n-da bilginiz olmayabilirdi. Ama Dr.Wolf 1950’lerin sonlar›nda Roseto’da-ki yerel bir t›p derne¤inde bir konufl-maya davet edildi. Konuflmas› bitince,

oradaki doktorlardan birionu bira içmeye davet et-ti. ‹çkilerini yudumlarkenev sahibi doktor flöyle de-di: “17 y›ld›r bu meslekte-yim. Bana çevredeki heryerden hastalar gelir, an-cak Roseto’dan gelip de65 yafl›n alt›nda kalp has-tal›¤›na yakalanm›fl biriy-le karfl›laflt›¤›m çok amaçok enderdir.” Wolf hayretler içindekalm›flt›. Bu konuflma,1950’lerde kolesterol dü-flürücü haplar ve kalp has-tal›klar›n› engellemeyi he-

defleyen sert önlemler ortaya ç›kma-dan önce oluyordu. Kalp krizi Ameri-ka’da yayg›nd›. 65 yafl›n alt›ndakierkekler aras›nda önde gelen ölümnedeniydi. Doktor olup da kalp hastal›-¤›yla karfl›laflmamak olanaks›zd›.

Wolf bu durumu araflt›rmaya kararverir. Oklahoma’daki meslektafllar›ve ö¤rencilerinden yard›m istedi. Ola-bildi¤ince gerilere giderek, kasabasakinlerinin ölüm raporlar›n› inceledi-ler. Kasaba halk›n›, kan testleri, EKGgibi taramalardan geçirdiler. Sonuçlarflafl›rt›c›yd›. Roseto’da 55 yafl›n alt›ndakalp krizinden ölen ya da herhangibir kalp hastal›¤› belirtisi gösterenhemen hiç kimse olmam›flt›. Roseto’da 65 yafl üzeri erkekler aras›nda kalphastal›¤›ndan ölüm oran›, tüm Ameri-kadakinin yar›s› kadard›. Hatta Rose-to’da her türlü nedenle ölüm oran›,beklenenin % 30-35 alt›ndayd›.

Wolf araflt›rmay› biraz daha genifl-letti. Oklahoma’dan bir sosyolog arka-

"Roseto’dan gelip de 65 yafl›n alt›nda kalphastal›¤›na yakalanm›fl biriyle karfl›laflt›¤›m çokama çok enderdir."

S

144

dafl› da devreye girdi. 21 yafl üzerinde-ki herkesle tek tek görüflüldü. Hiç in-tihar vakas› yoktu. Hiç alkolizm vakas›yoktu. Hiç ilaç ve uyuflturucu ba¤›ml›-l›¤› vakas› yoktu. Suçoran› çok düflüktü. Sos-yal yard›m alan hiç kim-se yoktu. Wolf’un ihtisasalan›na giren mide rahat-s›zl›klar›ndan peptik ül-ser hiç yoktu. Bu insanlaryafll›l›ktan ölüyordu okadar..

olf’un ilkakl›na ge-

len, Roseto’-lular›n ‹talya’daki eski ya-

flant›lar›ndan getirip sürdürdükleri veonlar› Amerikal›lardan daha sa¤l›kl›k›lan kimi beslenme al›flkanl›klar› ola-bilece¤i oldu. Ancak böyle olmad›¤›çabucak ortaya ç›kt›. Roseto’lular ye-meklerini, daha sa¤l›kl› bir seçenekolan zeytinya¤› yerine, ‹talya’da dakullanm›fl olduklar› domuz ya¤›ylapifliriyorlard›. ‹talya’daki pizza, doma-tes, bal›k, so¤an, s›v› ya¤ içeren incebir ekmek tabakas›yd›. Pennsylvania’da ise ekmek hamuru art› sosis, salam,jambon, demekti. ‹talya’da sadeceNoellerde ve yortularda yenilen bis-cotti ve taralli gibi tatl›lar, burada y›lboyu yeniyordu. Wolf, Rosetolular›ntipik beslenme al›flkanl›klar›n› diyetis-yenlere analiz ettirdi¤inde, kalorilerini,% 41 gibi okkal› bir oranda ya¤lardanald›klar› ortaya ç›kt›. Buras›, insanlar›ngündo¤umunda yataktan kalk›p yogayapt›klar› ya da bisiklete atlay›p 10kilometre aktif pedal çevirdikleri bir

BD N‹SAN 2012

kasaba de¤ildi. Pennsylvania Roseto-lular› çok sigara içiyordu ve birço¤uobez s›n›r›n›n üzerinde fliflmand›.

Peki bulgular diyet ve egzersizle

Roseto’da hiç intiharvakas› yoktu. Hiç

alkolizm vakas› yoktu.Hiç ilaç ve uyuflturucu

ba¤›ml›l›¤› vakas› yoktu.Suç oran› çok düflüktü.Sosyal yard›m alan hiç

kimse yoktu.W

145

aç›klanam›yorsa, genetikle aç›klana-bilir miydi? Bunun için Rosetolular›n,ABD’nin baflka yerlerinde yaflayanakrabalar›n› inceledi. Bu da de¤ildi…

ennsylvania’da da¤ etekle-rinde temiz havada yaflamakm› etkiliydi acaba? Roseto’yaen yak›n iki kasaba, da¤›n

hemen afla¤›s›nda bulunan Bangor ile,birkaç kilometre uzakl›ktaki Nazarethidi. Her ikisi de Roseto ile yaklafl›kayn› büyüklükteydi ve her ikisinin denüfusu ayn› türden, yani çal›flkan Av-rupal› göçmenlerden olufluyordu.

Wolf, her iki kasaban›n da t›bbikay›tlar›n› tarad›. Nazareth ve Bangor’da 65 yafl üzeri erkeklerde kalp hasta-l›¤›ndan ölüm oran›, Roseto’dakininüç kat›yd›. ‹flte bir ç›kmaz sokakdaha…

Roseto’nun s›rr›, diyet, egzersiz,genetik ya da lokasyon olmad›¤›nagöre neydi? Wolf ve arkadafllar› kasa-bada bu kadar zamand›r gezip dolafl›r-ken Rosetolular›n birbirleriyle olansosyal iliflkileri dikkatlerini çekti. Bir-birlerini s›k s›k ziyaret ediyor, sokakta

karfl›laflt›klar›nda uzun uzun sohbetlerediyor, evlerin bahçelerinde bir arayagelip yemekler pifliriyorlard›. Evlerdeço¤unlukla iki ya da üç kuflak bir ara-da yafl›yor ve bu evlerde sayg› ve sev-gi en üst düzeyde idi. Kiliseye devamçok yüksek orandayd›. Nüfusu 2.000’in alt›nda olan bu kasabada 22 sivilkurulufl saptad›lar. Zenginler, kendi-lerini yukar›lara çekip di¤erleriylegörüflmeme gibi bir davran›fltan çokuzakt›. Aksine ihtiyac› olanlara ellerin-den geldi¤ince yard›mc› oluyorlard›.Baflar›s›zl›klar hemen tolere edilmeye,halledilmeye çal›fl›l›yor, en az›ndanhoflgörülüyordu. Kasabada, sevgiyedayal› bir yaflam felsefesi her yan›sarm›flt›. Aralar›nda, güçlü, koruyucu,kollay›c›, sevgi dolu bir sosyal yap›kurulmufltu.

Rosetolular, Tanr›’n›n biz insanlaraÖzünden arma¤an etti¤i sevgiyi veonun gücünü biliyor ve en güzel flekil-de kullan›yorlar.

Dileriz tüm insanlar bu güzelli¤ik›sa zamanda fark eder ve sa¤l›kl›toplumlar oluflturur. •

yucelaksoy@butundunya.com.tr

Rosetolular birbirlerini s›k s›kziyaret ediyor, sokakta karfl›laflt›kla-r›nda uzun uzun sohbet ediyorlard›...

P

146