Op het witte doek, op tv, in reclames,en in ons eigen leven – mond-op-mond zoenen zien we overal, vooralbij het begin van een nieuwe relatie.Een programma voor dit oraal gedraglijkt in onze genen te zitten. Ook

andere soorten van het dierenrijk –zoals vogels en katten – hebben oraleactiviteit bij het paren. Maar het inte-ressantste voor ons zijn de bonobo’s,‘dwergchimpansees’ die tot onzenaaste verwanten in het dierenrijkbehoren en die elkaar op de mondzoenen.

UUiittsspprreeiiddeerrIn de hooglied van Salomo in deBijbel lezen we ‘Hij kusse mij metde kussen Zijns monds; want Uwuitnemende liefde is beter dan wijn’.

In het Indiase epos Mahabharata uitde vierde eeuw vóór Chr. staatgeschreven: ‘Zij deed haar mond opmijn mond en maakte een geluid datmij plezier gaf.’ De Griekse blijspel-dichter Aristophanes bespotte devariaties van kussen, die hij ‘dewever’, ‘de uitspreider’, ‘de slappe’ en‘de deurscharnier’ noemde. De oudeRomeinen onderscheidden met driezelfstandige naamwoorden drie soor-ten zoenen: osculum, kus van vriend-schap of aanzien; basium, kus voorfamilieleden, ook weleens erotisch;en savium, seksuele of erotische kus.Met de opkomst van Freuds psycho-analytische leer werd erotisch zoe-nen gezien als een terugkeer naar deorale fase – de eerste van de drie sta-dia van psychoseksuele ontwikke-ling van het kind – die in de psychevan de volwassenen een onbewusteassociatie heeft met de grote bevre-diging bij het zuigen aan de borst.

WWaacchhttkkaammeerrIn onze moderne tijd is grondigonderzocht wat er op neurologischen biochemisch niveau gebeurtwanneer een man en vrouw elkaarop de mond zoenen – vooral bij hetbegin van een mogelijke nieuwerelatie. Door het stimuleren van delippen die zo rijk aan zenuwen enverbindingen met de hersenen zijn,komt een mengsel van neurotrans-mitters en hormonen vrij – dopami-ne, oxytocine, serotonine, adrenaline– en daardoor een ‘high’-gevoel.Intrigerend is de mogelijke werkingvan het mannelijke geslachtshor-moon androsteron in het speekselvan de man bij het stimuleren van

de vrouw. Des te interessanter voorons omdat de tandarts een belang-rijke rol speelde bij het onderzoekenvan dit hormoon, al was het op eenindirecte manier.In 1980 bedachten twee onderzoe-kers aan de Universiteit vanBirmingham in Engeland een expe-riment. In de wachtkamer van detandheelkundige kliniek van deuniversiteit bespoten ze in de loopvan een aantal dagen een weiniggebruikte stoel met Boarmate.Dit product is een synthetisch zwijn-androsteron dat boeren gebruikenom te bepalen wanneer hun zeugenrijp zijn voor kunstmatige insemi-natie. Door het ruiken van de stofgaat de zeug, als zij bronstig is,in een copulatiehouding staan.Door het observeren van de wacht-kamer van de tandheelkundigekliniek bleek dat vrouwelijke

12

Een zoen op de mond is voor ons zo gewoon dat we het als instinctmatigbeschouwen. Maar klopt dat? En zo ja, wat voor functie heeft het in het kadervan de evolutie?

Geschiedenis

door dr. frank heynick

Bonobo’s en mensen zijn primaten dieelkaar op de mond zoenen

Het synthetische zwijnandrosteronBoarmate werd bij een onderzoek opeen stoel van de wachtkamer van eentandheelkundige kliniek gespoten

Zoenen op

standby 2 • april 2012 • www.bsl.nl/standby

patiëntes die daar binnenliepen,sterk geneigd waren om in de andersweinig gebruikte stoel plaats tenemen als deze door een hoge con-centratie Boarmate bespoten was.Mannelijke patiënten bleken daaren-tegen vooral geneigd om de stoel tevermijden.De onderzoeksresultaten werden ineen vaktijdschrift voor academicigepubliceerd, maar trokken kort daar-na ook de publieke belangstelling. Datwas een zegen voor de fabrikant vanBoarmate.Talloze mannen die nieteens een zeug van een mannetjesvar-ken konden onderscheiden, besteldenhet product om zich ermee te bespui-ten – met weinig effect overigens.

KKiieesskkeeuurriiggHet is niet in het belang van de soort– in dit geval homo sapiens – omzomaar bij iedere gelegenheid tegaan paren. Bij de darwiniaansenatuurlijke selectie behoort immersde seksuele selectie van de partners.

Vooral de vrouw moet kieskeurig tewerk gaan, want zij doet de grootsteinvestering (één man kan in beginselduizenden kinderen verwekken; éénvrouw kan slechts een zeer beperktaantal kinderen baren en verzorgen).In dit kader valt wellicht te verklarenwaarom (zo blijkt tot niemands ver-bazing uit enquêtes) vrouwen veelmeer waarde aan de kus hechten danmannen. Door zoenen valt te lerenover de geschiktheid van de partnerals potentiële bijdrager van de helftvan de genen aan een nieuw leven.

In sommige opzichten gebeurt hetbeoordelen van een partner bij hetkussen op een min of meer bewustniveau. Door de geur bij het zoenenkun je een en ander te weten komenover de gezondheid van de zoener.Volgens een enquête (in dit geval wélenigszins verbazingwekkend) lettenvrouwen veel meer dan mannen opde gezondheid van het gebit van departner.En op een onderbewust niveau dan?Zijn er genetische signalen die dezoener – of eerder de zoenster – nieteens bewust kent, maar die wel eenrol spelen bij de beslissing om derelatie al dan niet door te zetten?Om één voorbeeld te noemen: Het ismogelijk – hoewel het nog erg specu-latief blijft – dat door het proeven vanhet speeksel van de partner zijn ofhaar human leukocyte antigen (HLA)wordt bepaald. In dit geval is juist eendiversiteit van HLA in moeder envader gewenst, want dan krijgt hetafweersysteem van het kind een bre-dere en flexibelere weerstand.

OOppeetteennMooi. Maar klop dit nu allemaal? Tot nu toe hebben we het gehad overde vermeende instinctmatige aardvan het zoenen. Er zijn echter allerleitegenargumenten. Behalve bij debonobo’s komt mond-op-mond zoe-

nen niet of nauwelijks voor bij demensapen en chimpansees. Zoenenis schadelijk als daardoor ziektesworden verspreid. De mogelijkeinvloed van biochemische stoffen inhet speeksel van de partner blijftzeer speculatief.En er zijn veel culturen over de helewereld waar men mond-op-mondzoenen totaal niet kent (althans zowas het vóór de komst de Holly-wood-films). Om een grappig voor-beeld te noemen: De Engelse ontdek-kingsreiziger William WinwoodReade vertelde hoe hij rond 1860 ver-liefd werd op de dochter van hetopperhoofd van een Afrikaansestam. Na haar maanden het hof tehebben gemaakt, vond hij het tijdom haar (op de mond) te zoenen. Hetmeisje rende gillend weg, bang dathaar aanbidder haar wilde opeten.

13

‘De kus’ (1886) – van de Franse beeldhou-wer Auguste Rodin

Sheril Kirshenbaum van de Universiteitvan Texas is een deskundige van dewetenschappelijke aspecten van hetzoenen – en heeft ook een mooi gebit.Zij verwierf onder meer bekendheidmet haar boek ‘The science of kisssingWhat our lips are telling us’

de mond