1 1

ZORGTRAJECT

NEFROLOGIE

Zorgtraject Chronische Nierinsufficiëntie

Juni 2013

Annick Mahieu

Expert Nefrologische diëtiste

2

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Terminale NI / NF vervangende therapie

– Hemodialyse

– Peritoneale dialyse

– Niertransplantatie

• Acute nierinsufficiëntie

Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

3

Inhoud

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Dieet bij chronische nierinsufficiëntie

• Diabetes met chronische

nierinsufficiëntie

4

Inhoud

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Dieet bij chronische nierinsufficiëntie

• Diabetes met chronische nierinsufficiëntie

5

Stadia Chronische Nierinsufficiëntie (CNI)

Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

Stadia nierinsufficiëntie

6

stadium 3b GFR 30-44 ml/min/1,73m2

stadium 4 GFR 15-29 ml/min/1,73m2

stadium 5 GFR <15 ml/min/1,73m2

Stadia Zorgtraject CNI België

7 7

o GFR < 50 ml/min : Ca/P stoornissen

= onvoldoende fosforuitscheiding

o GFR < 30 ml/min : verminderde zuuruitscheiding

= metabole acidose

o GFR < 10-15 ml/min :

= nierfunctie vervangende therapie

GFR = 120 ml/min

• GFR bij nierinsufficiëntie

Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• GFR bij gezonde personen

8

Inhoud

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Dieet bij chronische nierinsufficiëntie

• Diabetes met chronische nierinsufficiëntie

9 9

• Doel van het dieet • Dieetadvies: - Calorieën

– Eiwitten – Vetten – Natrium – Vocht – Kalium – Fosfor

• Ondervoeding

Dieet bij CNI

10 10

Dieet bij CNI

Doel van het dieet

• Vertragen van verdere achteruitgang van de nierfunctie:

- natriumbeperking (hypertensie)

- eiwit(beperking)

- goede glycemieregeling (diabetes)

• Beperken afvalstoffen:

- eiwitten (ureum): oa. verminderde eetlust

misselijkheid…

- kalium: oa. Hartritmestoornissen, spierzwakte …

- fosfor: oa. jeuk, botontkalking …

- vocht en natrium: oedemen

11 11

Dieet bij CNI

Beperkingen zijn niet altijd nodig!

• afhankelijk van o.a.: • Laboresultaten (hyperkaliëmie, hyperfosfatemie)

• Medicatie

• …

• individueel aanpassen op basis van

anamnese

Het dieetavies

12 12

Calorieën

13 13

Energieaanbeveling bij CNI

o 35 kcal/kg ideaal LG

o 30 kcal/kg ideaal LG (> 60 j)

o 25 – 30 kcal/kg ideaal LG bij obesen (BMI

corrigeren op 27)

!!Eiwitarme diëten (0.6 g/kg) moeten

altijd energierijk zijn!!

Dieet bij CNI

14 14

Eiwitten

15 15

Eiwitinname in België

• te hoog

• resultaten Belgische voedselconsumptiepeiling:

o Realiteit : 1,3 g E / kg ideaal LG

o Aanbevolen (HGR) : 0,8 g E / kg ideaal LG

HGR= Hoge Gezondheidsraad

Dieet bij CNI

16 16

Eiwitaanbevelingen bij CNI

HGR België ESPEN 2008

LLL course

ADA 2004 NKF

K/DOQI 2000

EDTNA/

ERCA

2002

Normale nierfunctie

120 ml/min

0.8 g/kg (1) - - - -

St 1: GFR > 90 ml/min - Max 1-1.2 g/kg iBW 0.75

St 2: GFR 60 - 89 - 0.8 - 1g/kg iBW 0.75 0.75 g/kg iBW

St 3: GFR 30 – 59 - 0.8 g/kg iBW

Eiwitverlies bijtellen

0.75 0.75 g/kg iBW

St 4: GFR 15 - 29 - 0.6 g/kg iBW

Of 0.5-0.6g +

ketoanalogen

Eiwitverlies bijtellen

0.6 0.6 g/kg iBW*

0.75 g/kg (3)

0.6 - 1g/kg (2)

St 5: GFR <15 ml/min

Zonder dialyse

- 0.28-0.3g +KA

Eiwitverlies bijtellen

0.6 0.3-0.4g + KA

(1) Hoge gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België. Herziening 2009

(2) Niet lager voorschrijven dan 0.8, anders uitsluitend via een nefrologische diëtiste

* Zeker 50 % hoogwaardig eiwit

(3) Indien patiënt 0.6 niet accepteert of kan opvolgen

Dieet bij CNI

17 17

Eiwitten: hoe in de praktijk?

• Stadium 1-3a 3b: probeer om de eiwitinname te

brengen naar de richtlijnen van de HGR= 0.8-1 g*

• Stadium 4-5: alleen overgaan op 0.6 g* indien o Voorgeschreven door huisarts of op advies van nefroloog.

o Het dieet ook energierijk is.

o Geen risico is op ondervoeding.

o De patiënt regelmatig zal gezien worden door een diëtiste,

verbonden aan een nefrologisch centrum omdat opstart van

een niervervangde therapie zich opdringt.

Niet onder de 40 g eiwit per dag!!! * Volgens mogelijkheden van de patiënt (!!!anamnese!!!)

* Minimum 50 % eiwitten van HBW (aanbreng essentiële AZ)

Dieet bij CNI

18 18

Vetten

19 19

Dieet bij CNI

Nierpatiënten hebben meer kans op hart- en vaatziekten

• beperking van ‘verzadigde vetten’

• voorkeur voor ‘onverzadigde vetten’

– Praktisch:

• juiste keuze van smeervet en bereidingsvet

• magere of halfvette producten van dierlijke

oorsprong (behalve vis)

!!! Zéér belangrijk: goed evenwicht tussen een ‘voldoende

calorie-inname’ en een ‘goede vetinname’!!!

• Cholesterolverlagende medicatie

AVVZ

20 20

Natrium

21 21

Dieet bij CNI

• Belgische inname voor zout ligt tussen 10-16g NaCl/dag

(75% door industriële toevoeging).

• De nieuwe norm (HGR) voor zoutinname: 5 gram.

• Bij hypertensie, oedeem en sommige medicaties: Na

inname beperken tot 5-6gram NaCl

• Opgelet:

– Labo Na zegt niets over zoutbehoefte (hypo- en

hypernatriëmie zegt meer over vochtstatus van de

patiënt).

– Vervangzouten; deze bevatten KCl in plaats van NaCl

– Producten met minder Na, kunnen K-rijk zijn

!!! etiketten lezen !!!

Natrium

22 22

• Geen zout toevoegen (zeezout, gejodeerd zout, …)

• Kruiden gebruiken (!Kruidenmengeling!)

• Geen kant-en-klare gerechten

• Vermijd zéér natriumrijke voedingsmiddelen

zoals gerookte vleeswaren, gerookte vis, schaal- en schelpdieren, sterk gezouten kazen (Roquefort, Hervekaas,…), bouillonblokjes en –poeder, chips, gezouten nootjes, zoute stokjes,…

Natrium: hoe in de praktijk?

Dieet bij CNI

Dieet bij CNI

Bronwater < 50 mg Na+ /liter

Vlees: info

- Vers 50 – 100 mg

- Vleeswaren niet gerookt 800 – 1500 mg

- Vleeswaren gerookt 1500 – 3000 mg

Vis: info

- Vers 25 - 200mg

- In blik 300 - 4000mg

- Gerookt, gepekeld 450-1500mg

Brood: info

- Gewoon brood 500mg

- Zoutarm brood <50mg 23

Natrium: hoe in de praktijk?

24 24 24

Dieet bij CNI

Natrium: etiketten lezen

Minder verzadigd vet, transvet, suiker, zout

Na+

K+

25 25 25

Dit logo, aanwezig op de verpakking van

enkele producten van Delhaize,

zoutgehalte werd beperkt tot max. 3%.

Natrium: etiketten lezen

Dieet bij CNI

26 26

Dieet bij CNI

Natrium: etiketten lezen

Opgelet: Jodium wordt toegevoegd o.v.v. kaliumjodide of natriumjodide

Voedingswaarden

¼ eetlepel

= 1,3 g

= keukenzout

¼ eetlepel

= 1,3 g

= dieetzout

Natrium

500mg

170mg

Kalium

0 mg

440mg

27

Vocht

28

Dieet bij CNI

Vochtinname

Aanbevolen: drinken volgens dorst (+ zoutbeperking)!

Vochtbeperking: bij ernstige decompensatio cordis &hartfalen.

29 29

Kalium

30 30

• Risico op hartritmestoornissen, hartstilstand,…

• Een gemiddelde inname via de voeding bevat 4000 à 6000

mg kalium per dag.

• Bij hyperkaliëmie (> 5,0 mmol/l): kaliumbeperking 2000–

2500mg/dag

• Ook vaak een verhoogd kalium door medicatie,

oa. ACE- inhibitoren ( Zestril, Coversil, Capoten,…), K-

sparende diuretica (Aldactone,…), sartanen (Aprovel,

Atacand, …)

• Eventueel kaliumbinder (Ca / Na-Kayexalaat, Sorbisterit)?

• Essentiële niet-essentiële voedingsmiddelen

Dieet bij CNI Kalium

31 31

Essentiële kaliumrijke voedingsmiddelen:

1: aardappelen - goede keuze

2: groenten - juiste portiegrootte

3: fruit - juiste bereidingswijze

Dieet bij CNI

1. Aardappelen:

- max. 150g/dag

- Kooktechniek: schillen, in kleine stukjes snijden en

2 keer koken in veel water

Niet stomen, in microgolfoven, in de schil koken,…

- regelmatig witte rijst of pasta

32 32

Bevatten evenveel kalium

+

=

+

Dieet bij CNI

33 33

2. Groenten:

- max. 150 à 200 g/dag

- kooktechniek: in kleine stukjes snijden, koken in veel water

Niet stomen, in microgolfoven, wokken,…

Vocht niet gebruiken voor sausen

- kies ‘kaliumarme’ groenten ( 350mg kalium/100g)

- ook rauwkost (van de toegelaten groenten) kan!

Dieet bij CNI Essentiële kaliumrijke voedingsmiddelen:

34 34

Bevatten evenveel kalium

Dieet bij CNI

35 35

3. Fruit: - max. 150g/dag (1stuk)

- kies ‘kaliumarm’ fruit ( 250mg kalium/100g)

- blikfruit bevat minder kalium dan vers fruit (sap niet

gebruiken!)

- gedroogd fruit (vb. gedroogde abrikozen, gedroogde pruimen, rozijnen, dadels, vijgen…) is zéér kaliumrijk!

Dieet bij CNI Essentiële kaliumrijke voedingsmiddelen:

Dieet bij CNI Enkele voorbeelden van kaliumgehalte in fruit:

36

Appel

114mgK/100g

Druiven

179mgK/100g

Sinaasappel

202mgK/100g

Aardbeien

265mgK/100g

Kiwi

292mgK/100g

Banaan

326mgK/100g

Fruitcocktail

80mgK/100g

Gedroogde abrikozen

1162mgK/100g

Dieet bij CNI

Bevatten evenveel kalium (portiegrootte!!!)

38

Dieet bij CNI

Niet-essentiële voedingsmiddelen:

39

Fosfor

40

• Bij hyperfosformie (>1,8mmol/l of > of >4,5-5mg/dl)(afh. van

labo) fosforbeperking 800-1200mg/dag

• Risico op jeuk, botontkalking, aderverkalking, calcificaties…

Dieet bij CNI

Fosfor

41

- Natuurlijke fosforbronnen: eiwitgebonden en niet- eiwitgebonden

Organisch fosfaat = zit van nature in voeding

Opname: 50-70 %

- Fosforadditieven Anorganisch fosfaat = wordt industrieel toegevoegd

Opname : 100%

Dieet bij CNI

Fosforinname via de voeding

42

• Vlees = 100 à 250mg fosfor/100g

Opgelet met :

Orgaanvlees (lever, hersenen)

• Vis = 150 à 300mg fosfor/100g

Opgelet met :

Surimi (fantasiekrab)

schaal- en schelpdieren (portie!)

…/…

Dieet bij CNI

Natuurlijke Fosforbronnen

“Eiwitgebonden”

43

• Eieren

!!vooral de dooier is rijk aan fosfor

Wit van ei = veel eiwit maar zeer laag fosfor Oppassen met bereidingen zoals puree, flan, gebak, tiramisu,

eiersauzen (béarnaise en Hollandse saus), eiersla, krabsla

• Melk en melkproducten = 90mg fosfor/100g “Bio” sojadrink bevat minder fosfaat (vb. Provamel, Alpro bio

sojadrink…) omdat er geen additieven aan toegevoegd worden.

Dieet bij CNI

Natuurlijke Fosforbronnen

“Eiwitgebonden”

44

Kaas = 100 à 1000mg fosfor/100g – Alle kaasproducten bevatten grote tot zeer grote

hoeveelheden fosfor ( natuurlijk + fosforadditieven) met uitzondering van enkele zachte en verse kazen

– Opletten met kaassaus, kaasschotels en kaasbereidingen

Tip kaassaus: verse witte kaas: vb. Mozzarella, Boursin, …

- Kies fosforarme kazen ( 300mg/100g)

Dieet bij CNI

Natuurlijke Fosforbronnen

“Eiwitgebonden”

Dieet bij CNI Enkele voorbeelden van fosforgehalte in kaas:

Philadelphia kaas

100mgP/100g

Platte kaas

100mgP/100g

Président camembert

300mgP/100g

Gouda

500mgP/100g

Kiri kaas

530mgP/100g

Chester kaas

800mgP/100g

Parmezaanse kaas

900mgP/100g

Magere smeerkaas

1037mgP/100g

Dieet bij CNI

Bevatten evenveel fosfor

21g smeerkaas 200g verse kaas

47

• Peulvruchten, noten, vleesvervangers

– Noten en gedroogde peulvruchten

leveren veel fosfor

– Vleesvervangers vb. Tofu

(opgelet met groentenburgers)

Dieet bij CNI Natuurlijke Fosforbronnen

“Eiwitgebonden”

48

wel een eiwitbron

• Volkorenproducten zoals brood, pasta en rijst

• Muesli, havermout en ontbijtgranen

Geen eiwitbron

• Gedroogd fruit

• Cacao en afgeleide producten zoals chocolade,

pralines, chocopasta en chocolademelk

• Bier (hoge gisting)

Dieet bij CNI Natuurlijke Fosforbronnen

“Niet-eiwitgebonden”

49

• Fosfor toevoeging moet gedeclareerd worden

als E-nummer

• Het E-nummer geeft geen informatie over de

hoeveelheid fosfor die toegevoegd wordt

• Probleem voor de toekomst door toename

gebruik ‘bewerkte voedingsmiddelen’

• Belang van lezen verpakking!!

Dieet bij CNI

Fosfaatadditieven

50

• E338: fosforzuur (cola)

• E339: natriumfosfaat

• E340 : kaliumfosfaat

• E341 : calciumfosfaat

• E343: magnesiumfosfaat

• E450: difosfaat

• E451 - E452 - E451 - E543 - E544 - E545 -

E546…..

Dieet bij CNI

Fosfaatadditieven

51

Waarom voegt industrie fosfaat toe aan voedingsmiddelen? • Zuurteregelaar ( bv. cola)

• Smeltzout ( smeerkaas)

• Antiklontermiddel ( bv. In poedermixen)

• Gebruik bij gistingssystemen ( bv. In bakindustrie)

• Verdikkingsmiddel in bv. puddingpoeder

• Kookversneller in bv. papproducten, havermout

• Emulgeermiddel (bv. in zuivelproducten)

• Stabilisator van eiwitten (bv. in vleeswaren)

• Buffermiddel

• Tegen verkleuring van levensmiddelen (bv. in vleeswaren)

• Voorkoming van eiwitverlies tijdens ontdooiing ( bv. bij vis)

• Antioxydant ( bv. In vleeswaren)

• ……

Dieet bij CNI

Fosfaatadditieven

52

52

Fosfaatadditieven?

vb. kipfilet 1

Dieet bij CNI Fosfor: etiketten lezen

53

Dieet bij CNI Fosfor: etiketten lezen

vb. kipfilet 2

54

Soorten fosforbinders • vb. calciumcarbonaat, calciumacetaat, Fosrenol, Renagel,

Phoslo

Juiste gebruik van fosforbinders

• Fosforbinders moeten gebruikt worden bij de juiste maaltijd

m.a.w. maaltijd die fosfor bevat

• Belang van goede kennis van voedingsmiddelen die fosfor

bevatten

• Patiënten moeten weten welke medicatie de fosforbinder is

(Oefening in bijlage)

Dieet bij CNI

Fosforbinders

55

Ontbijt

• 2 witte pistolets

• Becel control

• Confituur

• Koffie

Middagmaal

• Hamburger

• Bord frieten

• Appelmoes

• Mayonaise

• Pintje

Tussendoor

• 2 pannenkoeken met suiker

Avondmaal

• 3 sneden licht bruin brood

• Becel control

• Filet américain

• Koffie

Voorschrift arts: 3 x 1 g CaCo3

Dieet bij CNI Oefening: verdelen fosforbinders

56

Ontbijt

• 2 pistolets

• Becel control

• Confituur

• Koffie

Middagmaal

• Hamburger

• Bord frieten

• Appelmoes

• Mayonaise

• Pintje

Tussendoor

• 2 pannenkoeken met suiker

Avondmaal

• 3 sneden licht bruin brood

• Becel control

• Filet américain

• Koffie

• Bij dit ontbijt hoeft geen fosfaatbinder genomen te worden. Pistolets met minarine, confituur en een tas koffie zijn geen echte fosfaatbronnen.

• Het nemen van een fosfaatbinder heeft enkel zin als de maaltijd fosfor bevat.

• Een fosfaatbinder bindt de fosfor aanwezig in de voeding.

• Het is meer aangewezen om de fosfaatbinder te nemen bij de pannenkoeken (eieren en melk) in plaats van bij het ontbijt.

Dieet bij CNI

Voorschrift arts: 3 x 1 g CaCo3

Resultaat: verdelen fosforbinders

Ondervoeding bij CNI

• Strenge dieetbeperkingen!!

ONDERVOEDING

• Belangrijk: bewaken van de

voedingstoestand!

Pas op met te strenge dieetbeperkingen!

Ondervoeding bij CNI

• Extra calorieën aanbrengen door toevoeging van goede

vetten en koolhydraten (eventueel dextrine maltose)

• Tussenmaaltijden inschakelen

• Energierijke drank vb. limonade, extra suiker in de

thee………

• Eventueel bijvoeding

59 59

Ondervoeding bij CNI Bijvoedingen: eiwitarm - mineraalarm

1. Nutricia

Renilon® 4.0, unieke samenstelling

Renilon® is eiwitarm en energierijk (2 kcal/ml) met

verlaagd natrium-, kalium- en fosforgehalte.

Ondervoeding bij CNI

2. Abbott

Suplena® : geconcentreerde energierijke drink- en

sondevoeding met laag Eiwitgehalte 3g, beperkt in

elektrolyten, 2 kcal/ml.

Ondervoeding bij Dialyse

Abbott

Enkel voor dialysepatiënten:

Nepro® : geconcentreerde

energierijke

drink- en sondevoeding met hoog

Eiwitgehalte 7 g, vocht en

electrolyten beperkt 2 kcal/ml.

Nutricia

Enkel voor dialysepatiënten:

Energierijke bijvoeding (2 kcal/ml)

met verlaagd natrium-, kalium-

en fosforgehalte, verrijkt

met carnitine, taurine,

choline en spoorelementen.

Inhoud

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Dieet bij chronische nierinsufficiëntie

• Diabetes met chronische nierinsufficiëntie

• Ondervoeding bij chronische nierinsufficiëntie

63

Diabetes met CNI

Oorzaak

= diabetische nefropathie = nierlijden ten gevolge van diabetes = 1 van de belangrijkste oorzaken van eindstadium nierfalen

Diabetes met CNI

Dieet

• Adviezen voor diabetesdieet (veel groenten, veel fruit, veel drinken, volkorenproducten…) staan haaks op de adviezen bij CNI

• Probeer deze twee diëten verstandig te combineren.

• Probeer zeker te streven naar een goede glycemieregeling.

65

Diabetes met CNI

Medicatie

Antidiabetica: klaring

- < 50 GFR ml/min/1,73m² enkel Glurenorm, en

Novonor (niet afgebroken via de nieren);

- < 20 GFR ml/min/1,73m²: Beyetta, Januvia

Inhoud

• Chronische nierinsufficiëntie (CNI)

• Dieet bij chronische nierinsufficiëntie

• Diabetes met chronische nierinsufficiëntie

Datum: ………………………

Beste, hierbij stuur ik u in het kader van het “zorgtraject chronische nierinsufficiëntie” de heer / mevrouw

………………………………………………………………………………………………………………………….

Geboortedatum: ………………..

Nefrologische diagnose: …………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

Stadium nierfalen (3 tot 5 ) …………………………………………………………………………………

Dieet: Doelstelling dieettherapie: …………………………………………………………………………………

Gewenst Dieetvoorschrift:

•Natriumbeperking

•Arm aan verzadigde vetzuren

•Diabetes

•Eiwitinname: normalisering op basis van voedingsanamnese

•Eiwitarm – calorierijk

•Kaliumbeperking

•Fosforbeperking

•Caloriebeperking

•Calorieverrijking

•Andere (bv. voedingsallergie, …)………………………………………….

Met vriendelijke groeten,

Contactgegevens huisarts Contactgegevens nefroloog ……………………………….. ………………………………………

recente laboresultaten

Om een correct dieet te kunnen uitwerken zijn en medicatielijst

noodzakelijk.

stadium 4

Zorgtraject CNI

Voorstel verwijsbrief?

Download: www.lmnmaasenkempen.be of contacteer ZTP

a. Natriumbeperkt: een natriuminname van <2400 mg (= 6 g zout) per

dag wordt nagestreefd

b. Normalisatie van de eiwitinname: de eiwitinname wordt

teruggebracht tot de hoeveelheid die aanbevolen wordt voor

een gezonde voeding nl. 0.8 gram à 1g eiwit/kg ideaal

gewicht/dag

c. Eiwitarm én calorierijk:

Eiwitbeperkingen <0.8g/kg/dag zijn strenge beperkingen

en houden steeds het risico in dat de patiënt in een ondervoede

toestand belandt. Deze diëten moeten daarom steeds extra rijk

zijn aan energie om katabolisme tegen te gaan.

De uitwerking van deze diëten wordt best uitgevoerd door

een diëtiste met voldoende ervaring in deze materie.

d. Kaliumbeperking: <2500 mg/dag

e. Fosforbeperking: <1000 mg/dag met extra aandacht voor het

correcte gebruik van de fosfaatbinders

Indicaties bij dieetadvies

Zorgtraject CNI Voorstel verwijsbrief?

Praktisch voorbeeld

• Vrouw, 66 jaar

• 1,67m en 68kg => BMI = 24,5

• GFR = 34 ml/min (stadium 3b)

• Bloeddruk = 16/9

• K = 5,9 mmol/l

• P = 5,7 mg/dl

Dieetvoorschriften

• Eiwitten: 54g - 68g (0,8-1g/kg LG)

• Kcal: 2040 kcal (30kcal/kg LG)

• Natrium: 2000 - 2400 mg

• Kalium: 2000 - 2500 mg

• Fosfor: 800 – 1000 mg

Anamnese

Ontbijt 2 sneetjes volkoren brood

margarine

1 sneetje Hollandse kaas (40+)

choco

2 tassen koffie + suiker

1 banaan

Middag (bereid met een beetje zout)

1 bord groentesoep

2 gekookte aardappelen

200g gekookte groenten

100g vlees

margarine (bak- en braadvet)

1 potje vanillepudding

1 glas water

15uurtje 2 tassen koffie + suiker

3 boudoirkes

Avond 3 sneetjes volkoren brood

margarine

2 schelletjes vleeswaren

confituur

1 bordje rauwkost + mayonaise

2 tassen koffie + suiker

Snack 1 potje volle fruityoghurt

1 appel

Anamnese

ONTBIJT

2 sneetjes volkoren brood (60g)

10g margarine

1 sneetje Hollandse kaas (40+) (30g)

30g choco

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

1 banaan (130g)

Kcal

145

34

119

167

0

96

108

E (g)

6,7

0,0

7,7

1,6

0,0

0,0

1,4

Na (mg)

345

11

278

8

3

0

0

K (mg)

172

0

21

91

237

0

424

P (mg)

135

0

188

56

0

0

33

MIDDAG

1 bord groentesoep (250ml)

2 gekookte aardappelen (140g)

200g gekookte groenten

100g vlees

15g margarine (bak- en braad)

1 potje vanillepudding (150ml)

1 glas water (150ml)

+ 1g zout

45

106

46

234

107

182

0

0

1,5

3,2

3,8

18,5

0,0

3,9

0,0

0

848

3

106

192

74

117

7

400

128

434

498

298

0

143

2

0

20

48

92

168

0

140

0

0

SNACK

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

3 boudoirkes (15g)

Kcal

0

96

64

E (g)

0,0

0,0

1,1

Na (mg)

3

0

11

K (mg)

237

0

28

P (mg)

0

0

14

AVOND

3 sneetjes volkoren brood (90g)

15g margarine

2 schelletjes vleeswaren (40g)

30g confituur

100g rauwkost

+ 1 lepel mayonaise (10g)

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

217

51

82

73

15

74

0

96

10,0

0,0

7,8

0,1

1,3

0,1

0,0

0,0

518

17

650

0

20

32

0

0

258

0

80

27

244

4

237

0

203

0

78

2

40

5

0

0

SNACK

1 potje volle fruityoghurt (125g)

1 appelsien (150g)

131

57

4,6

1,7

86

2

214

303

139

30

TOTAAL

2345

Ι Ι

34kcal /kg LG

75

Ι Ι

1,1 g

/kg LG)

3731

4080

1391

Suggestie Dagschema

Ontbijt

2 sneetjes wit brood

margarine

confituur

2 tassen thee + suiker

1 appel

Middag (bereid zonder zout)

1 bord groentesoep

af en toe witte rijst

200g gekookte groenten

100g vlees

margarine (bak- en braadvet)

1 potje vanillepudding

1 glas water

15uurtje

2 tassen thee + suiker

3 boudoirkes

Avond

3 sneetjes wit brood

margarine

2 schelletjes vleeswaren

confituur

2 tassen thee + suiker

Snack

1 potje fruitcocktail op siroop

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’ verschil:

5 sn ‘wit’ brood ipv 5 sn ‘volkoren’ brood: => - 220mg kalium

=> - 200mg fosfor

‘s morgens enkel zoete toespijs: => - 7,7g eiwitten

(geen kaas) => - 278mg natrium

=> - 188mg fosfor

confituur ipv choco: => - 64mg kalium

=> - 54mg fosfor

6 tassen thee ipv koffie: => - 639mg kalium

1 appel ipv 1 banaan: => - 253mg kalium

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’ verschil:

groentesoep zonder zout en zonder bouillonblokjes:

=> - 715mg natrium

koken zonder zout! => - 400mg natrium

vleeswaren met max. 1000mg natrium

=> - 250mg natrium

‘ruim’ gebruik van ‘goede’ vetstoffen!

=> extra calorieën

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’

verschil:

af en toe aardappelen vervangen door witte rijst of deegwaren:

=> - 400mg kalium

1 x per dag groenten ipv 2 x => - 244mg kalium

1 melkproduct ipv 2 => - 4,6g eiwitten

=> - 214mg kalium

=> - 139mg fosfor

1 potje fruitcocktail op siroop (zonder sap) ipv 1 appelsien

=> - 183 mg kalium

TOTAAL:

75g eiwitten (1,1g/kgLG) 63g eiwitten (0,9g/kgLG)

3731mg natrium 2088mg natrium

4080mg kalium 1863mg kalium

1391mg fosfor 810mg fosfor

Praktisch voorbeeld

• Vrouw, 66 jaar

• 1,67m en 68kg => BMI = 24,5

• GFR = 34 ml/min (stadium 3b)

• Bloeddruk = 16/9

• K = 5,9 mmol/l

• P = 5,7 mg/dl

Dieetvoorschriften

• Eiwitten: 54g - 68g (0,8-1g/kg LG)

• Kcal: 2040 kcal (30kcal/kg LG)

• Natrium: 2000 - 2400 mg

• Kalium: 2000 - 2500 mg

• Fosfor: 800 – 1000 mg

Anamnese

Ontbijt 2 sneetjes volkoren brood

margarine

1 sneetje Hollandse kaas (40+)

choco

2 tassen koffie + suiker

1 banaan

Middag (bereid met een beetje zout)

1 bord groentesoep

2 gekookte aardappelen

200g gekookte groenten

100g vlees

margarine (bak- en braadvet)

1 potje vanillepudding

1 glas water

15uurtje 2 tassen koffie + suiker

3 boudoirkes

Avond 3 sneetjes volkoren brood

margarine

2 schelletjes vleeswaren

confituur

1 bordje rauwkost + mayonaise

2 tassen koffie + suiker

Snack 1 potje volle fruityoghurt

1 appel

Anamnese ONTBIJT

2 sneetjes volkoren brood (60g)

10g margarine

1 sneetje Hollandse kaas (40+) (30g)

30g choco

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

1 banaan (130g)

Kcal

145

34

119

167

0

96

108

E (g)

6,7

0,0

7,7

1,6

0,0

0,0

1,4

Na (mg)

345

11

278

8

3

0

0

K (mg)

172

0

21

91

237

0

424

P (mg)

135

0

188

56

0

0

33

MIDDAG

1 bord groentesoep (250ml)

2 gekookte aardappelen (140g)

200g gekookte groenten

100g vlees

15g margarine (bak- en braad)

1 potje vanillepudding (150ml)

1 glas water (150ml)

+ 1g zout

45

106

46

234

107

182

0

0

1,5

3,2

3,8

18,5

0,0

3,9

0,0

0

848

3

106

192

74

117

7

400

128

434

498

298

0

143

2

0

20

48

92

168

0

140

0

0

SNACK

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

3 boudoirkes (15g)

Kcal

0

96

64

E (g)

0,0

0,0

1,1

Na (mg)

3

0

11

K (mg)

237

0

28

P (mg)

0

0

14

AVOND

3 sneetjes volkoren brood (90g)

15g margarine

2 schelletjes vleeswaren (40g)

30g confituur

100g rauwkost

+ 1 lepel mayonaise (10g)

2 tassen koffie (300ml)

4 klontjes suiker (24g)

217

51

82

73

15

74

0

96

10,0

0,0

7,8

0,1

1,3

0,1

0,0

0,0

518

17

650

0

20

32

0

0

258

0

80

27

244

4

237

0

203

0

78

2

40

5

0

0

SNACK

1 potje volle fruityoghurt (125g)

1 appelsien (150g)

131

57

4,6

1,7

86

2

214

303

139

30

TOTAAL

2345

Ι Ι

34kcal /kg LG

75

Ι Ι

1,1 g

/kg LG)

3731

4080

1391

Suggestie Dagschema

Ontbijt

2 sneetjes wit brood

margarine

confituur

2 tassen thee + suiker

1 appel

Middag (bereid zonder zout)

1 bord groentesoep

af en toe witte rijst

200g gekookte groenten

100g vlees

margarine (bak- en braadvet)

1 potje vanillepudding

1 glas water

15uurtje

2 tassen thee + suiker

3 boudoirkes

Avond

3 sneetjes wit brood

margarine

2 schelletjes vleeswaren

confituur

2 tassen thee + suiker

Snack

1 potje fruitcocktail op siroop

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’ verschil:

5 sn ‘wit’ brood ipv 5 sn ‘volkoren’ brood: => - 220mg kalium

=> - 200mg fosfor

‘s morgens enkel zoete toespijs: => - 7,7g eiwitten

(geen kaas) => - 278mg natrium

=> - 188mg fosfor

confituur ipv choco: => - 64mg kalium

=> - 54mg fosfor

6 tassen thee ipv koffie: => - 639mg kalium

1 appel ipv 1 banaan: => - 253mg kalium

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’ verschil:

groentesoep zonder zout en zonder bouillonblokjes:

=> - 715mg natrium

koken zonder zout! => - 400mg natrium

vleeswaren met max. 1000mg natrium

=> - 250mg natrium

‘ruim’ gebruik van ‘goede’ vetstoffen!

=> extra calorieën

Enkele ‘kleine’ aanpassingen maken al een ‘groot’

verschil:

af en toe aardappelen vervangen door witte rijst of deegwaren:

=> - 400mg kalium

1 x per dag groenten ipv 2 x => - 244mg kalium

1 melkproduct ipv 2 => - 4,6g eiwitten

=> - 214mg kalium

=> - 139mg fosfor

1 potje fruitcocktail op siroop (zonder sap) ipv 1 appelsien

=> - 183 mg kalium

TOTAAL:

75g eiwitten (1,1g/kgLG) 63g eiwitten (0,9g/kgLG)

3731mg natrium 2088mg natrium

4080mg kalium 1863mg kalium

1391mg fosfor 810mg fosfor

Lichamelijke reacties op

aangepaste voeding

• Door minder zoutinname gaan ze minder

vocht ophouden, verdwijnen van dikke

voeten, minder kans op longoedeem

• Door fosforarm verdwijnen van de jeuk,

rode ogen, minder kans op atherosclerose

• Door kaliumarm minder kans op

hartritmestoornissen, hartstilstand

• AVVZ: minder kans op atherosclerose

Samengevat

Heel individueel • Bijna iedereen goed ZOUTARM AVVZ

• Al dan niet diabeet

• Afhankelijk van de bloedwaarde fosforarm

en kaliumarm

Samengevat

• Zeker zoutarm brood

• Licht gezouten charcuterie

• Confituur, honing, speculoospasta

• GEEN SIROOP

• Alles zonder zout bereiden

• Geen BOUILLIONBLOKJES/ - pasta’s

Samengevat

• Verse groenten of onbereide

diepvriesgroenten.

• Hoeveelheid soep en fruit is voor iedereen

verschillend

• Eiwitrijke producten terugbrengen tot een

normaal niveau 0,8 tot 1 g E/kg/lg

Bedankt voor uw aandacht

Annick Mahieu

089/ 32 43 87

annick.mahieu@zol.be