Żywienie a depresja i inne zaburzenia psychiczne

Ewa Fürstenberg

Katedra DietetykiWydział Nauk

o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

21.03.2007

Budowa mózgu

kora mózgowa, jądra podstawy

(myślenie, refleksja, reakcja)

układ limbiczny (podwzgórze, hipokamp, ciało migdałowate,

kora mózgowa)

(pamięć, sen, apetyt, funkcje seksualne, emocje, motywacja,

napęd, agresja)

pień mózgu

(podstawowe funkcje życiowe,

agresja)

Neurotransmitery• noradrenalina ucieczka/walka/strach

(n. pobudzający, hamujący)

• dopamina przyjemność (układ nagrody);

(n. hamujący) motywacja, napęd

• serotonina apetyt, nastrój, impulsy, odczuwanie bólu

• acetylocholina pamięć, pobudzenie(n. pobudzający)

• GABA, glicyna

(n. hamujące)

• glutaminian

(n. pobudzający)

Zaburzenia psychiczne• zab. rozwojowe• zab. lękowe• zab. nastroju (afektywne)• zab. osobowości• schizofrenia i zaburzenia

schizotypowe• zab. urojeniowe (paranoiczne)• zab. jedzenia• reakcja na ciężki stres

i zaburzenia adaptacyjne• nieorganiczne zaburzenia snu• dysfunkcje seksualne• zab. pod postacią dolegliwości

somatycznych• nerwica natręctw i inne

zaburzenia nerwicowe

„…utrudnienia funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki dotyczące zachowania, afektu i/lub funkcji poznawczych, noszące znamiona cierpienia „

ICD-10

Biopsychospołeczny model zaburzeń psychicznych

Predyspozycje

biologiczne

np. genetyczne

Czynniki

ŚrodowiskoweInfekcje

Urazy

Subst. toksyczne

Składniki pokarmowe

Środowisko społeczne

stres

Zaburzenia

aktywności

neuroprze-

kaźników

i/lub ich receptorów

Objawy dotyczące:

myślenia, emocji, zachowania

Kobayashi, 2005

Fazy rozwoju mózgu

Okres postnatalny – do ok. 20 r.żOkres prenatalny

1 tr. 2 tr. 3 tr

neurogenezaróżnicowanie neuronów

migracja neuronówtworzenie synaps

niszczenie synaps

mielinizacja

czucie, motoryka

uwaga/socjalizacja/regulacja nastroju

myślenie abstrakcyjne/

funkcje wykonawcze/

socjalizacja

zwoje podstawy układ limbiczny kora

przedczołowaADHD zaburzenia nastroju schizofrenia

wiek 5 10 15 20

Keen i wsp., 2003

stan zdrowia matki stan zdrowia dziecka

czynniki

genetyczne

stres czynniki

toksyczne

Płodowe programowanie chorób wieku dorosłego – hipoteza Barkera

Niska/wysoka masa urodzeniowa / dysproporcje rozwojowe płodu, zwiększona masa łożyska, zwiększony obwód głowy

związane są z

otyłością (Yanjik, 2000)

nadciśnieniem w wieku dorosłym(Barker, 1990)

chorobą wieńcową i udarem (Barker i Osmond,1986)

insulinoopornością (Phillips i wsp, 1994)

dyslipidemią (Barker, 1993)

PCOS osteoporozą (Godfrey i Barker, 2000)

zaburzeniami psychicznymi: schizofrenia, osobowość schizoidalna, antyspołeczna, depresja (Susser i Stein, 1994)

Nieprawidłowe żywienie w krytycznym okresierozwoju organizmu (tj. prenatalnym – in utero i wczesnym

okresie postnatalnym) wywołuje długotrwałei nieodwracalne adaptacyjne zmiany strukturalne,funkcjonalne i metaboliczne.

Zmiany te:

zwiększają szanse płodu na przeżycie

„programują” wystąpienie chorób w późniejszym okresieżycia, zwłaszcza gdy zadziałają wtedy niesprzyjająceczynniki środowiskowe (nieprawidłowa dieta, stres)

PROGRAMOWANIE PŁODOWE

Zaburzenia wzrostu płodu

Low pre-pregnancy weight

Short stature

Low caloric intake

Maternal low birth-weight

Non nutritional factors

Kramer, 1989

niska masa ciała matki

niski wzrost matki

niskie spożycie energii i skł.

pokarmowych przez matkę

niska masa urodzeniowa

matki

czynniki pozażywieniowe

Prawidłowe żywienie matki w okresie ciąży

• rezerwy są szczególnie istotne w 1. trymestrze

• wzrost zapotrzebowania na składniki pokarmowe w 2. i 3. trymestrze, zwłaszcza u dziewcząt i kobiet niedożywionych

• zapewnia pokrycie zapotrzebowania płodu na składniki pokarmowe i optymalny jego wzrost, prawidłową urodzeniowej masy ciała oraz dobry stan zdrowia

• zapobiega/zmniejsza ryzyka wad rozwojowych

0 1 2 3

x zapotrzebowanie sprzed ciąży

Żywienie a rozwój mózgu

mielinizacja neuronów

B12

C20, 22 kwasy tłuszczowe

witamina E

DOPA

Fe, B6

metabolizm mózgu

20-25% RMR (8-10% u innych naczelnych)

zużywa

66% glukozy, 25 % tlenu

• Udowodniona skuteczność interwencji żywieniowej/farmakologicznej:

– energia/białko• okres okołokoncepcyjny: wady rozwojowe układu nerwowego, schizofrenia• 1. trymestr: przedwczesny poród, poród martwego płodu, śmierć

noworodka• 2. i 3. trymestr: niska masa urodzeniowa, SGA, przedwczesny poród

– olej rybi• 3. trymestr: rozwój układu nerwowego, przedwczesny poród

– kwas foliowy w okresie przedkoncepcyjnym• wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia

– witamina A• niska masa urodzeniowa, poród martwego płodu

– żelazo• niska masa urodzeniowa, zaburzenia poznawcze

– cynk• niska masa urodzeniowa, wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia

– jod• okres przedkoncepcyjny-5/6. miesiąc ciąży: kretynizm

– miedź• anencefalia, wysoka masa urodzeniowa

– selen• wady rozwojowe układu nerwowego

– magnez• przedwczesny poród, opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego

typowy posiłek prawidłowy posiłek

niedotlenienie opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego

↓ rozwój łożyska atrofia hipokampu

• 10 charakterystycznych objawów depresji

• zaburzenia nastroju– smutek, przygnębienie, niemożność odczuwania radości („nic nie

cieszy”)

– zmniejszenie zainteresowań (np. niechęć zajmowania się swoim hobby)

– poczucie beznadziejności, niska samoocena,

– lęk, uczucie wewnętrznego napięcia, „niepokój w środku”

• zaburzenia poznawcze– trudności w koncentracji, zapamiętywaniu i podejmowaniu decyzji

– wrażenie niesprawności intelektualnej

• objawy fizyczne– zmniejszenie aktywności, apatia, spowolnienie, niechęć do działania

– problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność)

– zmniejszenie apetytu, spadek wagi ciała (rzadziej zwiększenie apetytu i przyrost masy ciała), suchość w ustach

– uczucie ciągłego zmęczenia, brak energii

– dolegliwości bólowe (bóle głowy, brzucha, bóle w klatce piersiowej, nerwobóle)

Depresja

• zaburzenie lękowe uogólnione

– długotrwały, nadmierny i irracjonalny lęk dotyczący życia codziennego zaburzający normalne funkcjonowanie (praca, koncentracja)

• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

– nie dające się skontrolować nieuzasadnione myśli wywołujące lęk (wątpliwości, potrzeba nadmiernego porządku, zachowania agresywne) i zachowania zmierzające do zmniejszenia dyskomfortu związanego z obsesyjnymi myślami zakłócające normalne funkcjonowanie (praca, relacje społeczne) – np. mycie, powtarzanie słów, liczenie

• Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny)

– silne nieoczekiwane ataki paniki, którym towarzyszą intensywne objawy fizyczne ( m.in. pocenie, palpitacje serca, nudności, uderzenia gorąca) i lęk przed śmiercią

• fobia społeczna

– intensywny lęk przed byciem ocenianym przez innych: dotyczy występów publicznych, poznawania nowych ludzi

Zaburzenia lękowe

Schizofrenia

....grupa chorób psychicznych, w których dochodzi do rozpadu procesów psychicznych

i stworzenia nieprawidłowego obrazu świata i własnej osoby

•choroby ludzi młodych, najczęściej pojawia się między 15 a 30 rokiem życia• występują mniej więcej u 1% populacji z taką samą częśtością i obrazem

klinicznym u kobiet i mężczyzn •mają przebieg epizodyczny: faza ostra choroby przeplata się z fazą remisji

postaci:

paranoidalna (omamy i urojenia, brak formalnych zaburzeń myślenia)

katatoniczna (postać hipokinetyczna i hiperkinetyczna)

zdezorganizowana (hebefreniczna) (dezorganizacja myślenia)

częste współwystępowanie otyłości i cukrzycy

Gr. "schizo" - rozszczepiać i "fren" - umysł, wola, serce

Zaburzenia odżywiania…

poważne zaburzenia w zakresie zachowań

związanych z pobieraniem pokarmu

– drastyczne ograniczenie spożywania pokarmu

(anoreksja psychiczna)

– znaczące objadanie się (żarłoczność psychiczna)

– stosowanie zachowań kompensacyjnych

– zaburzone postrzeganie własnego ciała

– uczucie dyskomfortu związane z kształtem lub masą ciała

– obawa przed wzrostem masy ciała

– samoocena na podstawie masy ciała

– ciągłe myślenie o jedzeniu

• często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi: depresją, uzależnieniami, zaburzeniami lękowymi

Zespół gwałtownego objadania się

• nawracające epizody objadania się– zjadanie większej niż normalnie ilości pożywienia

– spożywanie pożywienia szybciej niż normalnie

– jedzenie aż do momentu poczucia dyskomfortu

– brak kontroli nad ilością spożywanego pokarmu

– jedzenie dużych ilości pokarmu mimo braku uczucia głodu

– jedzenie w samotności (zmieszanie z powodu ilości zjadanego pokarmu)

– znaczący dyskomfort psychiczny wynikający z nieprawidłowych zachowań żywieniowych

– brak regularnych zachowań kompensacyjnych (→ nadwaga, otyłość)

– poczucie winy, zdegustowania, wstydu z powodu przejadania „zagłuszane” często kolejnym napadem obżarstwa

DietoterapiaProdukty dobre:

• pełnoziarniste prod. zbożowe

– Se, błonnik, wit. B

• warzywa (zwłaszcz zielone liściaste), owoce – do każdego posiłku (wit. B, kwas foliowy, błonnik)

• prod. mleczne niskotłuszczowe (wit. B)

• gotowane warzywa strączkowe – 2-3 x/tydz (wit. B)

– prod sojowe (100 mg izoflawonów)

• ryby, glony morskie – 2-3 x/tydz

– (KT n-3 - pamięć, nastrój)

– łosoś, tuńczyk, dorsz, makrela, sardynki, śledź

inne źródłą KT n-3: oleje roślinne (lniany – 2 łyżki dziennie w przypadku

depresji, orzechy włoskie)

(stosunek kwasów n-3 – n-6 1:3; n-3’s: 1-2% energii, n-6 – 5-8%

Produkty niewskazane w dużych ilościach

• rafinowane węglowodany, cukry proste

• tłuszcz zwierzęce

• tłuszcze trans

• żywność fermentowana i marynowana

• kawa, alkohol, nikotyna (zab. Lękowe)

• dodatki do żywności

Dietoterapia

• 5-6 regularnych posiłków, tak by nie czuć uczucia głodu, o urozmaiconym składzie

• pamiętać o śniadaniu (stabilizacja poziomu glukozy we krwi – synteza neurotransmiterów)

• w każdym posiłku powinien być produkt białkowy

– źródło aminokwasów, Zn, Fe (synteza neurotransmiterów)

• jeśli konieczne jest redukcja masy ciała –pod kontrola lekarza/dietetyka

ADHD• prawidłowy sposób żywienia, korekta błędów żywieniowych

– utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi

• hiperglikemia – pobudzenie

• hipoglikemia – zaburzenia

koncentracji

• eliminacja alergenów pokarmowych

• suplementacja– kwasy tłuszczowe n-3

– cynk

– magnez

– witaminy antyoksydacyjne

– bakterie probiotyczne

• Wyniki badań epidemiologicznych i modelowych wskazują, że stan odżywienia matki w momencie poczęcia oraz środowisko in-utero determinuje

predyspozycje organizmu do wielu chorób w późniejszym okresie życia

• Podjęcie odpowiednich działań na etapie życia płodowego oraz w późniejszym okresie życia

może znacząco zredukować ryzyko zachorowania na tzw. choroby cywilizacyjne i zaburzenia

psychiczne