Download pdf - การตรวจวินิจฉัยเชื้อ Cryptosporidium spp.เช อ Cryptosporidium spp. ระยะ oocyst จะม ค ณสมบ ต ของการต

คมอปฏบตงาน

การตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp.

ดวยวธดสด (Wet smear) และยอมสพเศษ

(Rapid DMSO modified acid fast)

กณฐนษฐ ทมา

ภาควชาพยาธโปรโตซว คณะเวชศาสตรเขตรอน

มหาวทยาลยมหดล

คานา

เชอ Cryptosporidium spp. ระยะ oocyst จะมคณสมบตของการตดสทนกรด (acid fast) ดงนนการ

ตรวจอจจาระเพอการตรวจวนจฉย จงยอมดวยสพเศษคอ Rapid DMSO modified acid fast ดวยวธยอมนจะทาให

การอานผลงายขน และใชเวลา ในการ ยอมนอยกวาการยอมดวยวธอน ภาควชาพยาธโปรโตซว คณะ

เวชศาสตรเขตรอน มหาวทยาลยมหดล ไดใชวธยอมสพเศษนกบเชอ Cryptosporidium spp. มานานกวา 17 ป

คมอปฏบตงานการตรวจ วนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. เลมนเปนการรวบรวม ความรและ

ประสบการณ ของผเขยนท ไดให บรการตรวจวนจฉย เชอดงกลา วดวยวธดสดและยอมสพเศษ ดงกลาว ใน

หองปฏบตการ ในคมอเลมนจะกลาวถงรายละเอยดทกขนตอนของการเกบตวอยางสงตรวจ การเตรยมสไลดเพอด

เชอแบบสด การเตรยมสไลดสาหรบยอมสพเศษ การ mount สไลด ตลอดจนเทคนคการตรวจเช อดวยการดสด

และการยอมสพเศษ การรายงานผล ตวอยางกรณศกษาจากหนวยงานภาครฐหรอโรงพยาบาลตางๆ รวมถง

ปญหาและอปสรรคตางๆของวธการตรวจ พรอมทงขอเสนอแนะแนวทางในการแกไขเพอพฒนาวธการตรวจใหด

ขน เทคนคเฉพาะทสาคญในการปฏบตงานไดรวบรวมและเนนไวในกรอบสเหลยมแลว ผเขยนหวงวาคมอเลมน

จะเปนขอมลความรทกอใหเกดประโยชนตอนกวจยและผปฏบตงานในหองปฏบตการตางๆ ทวประเทศทมการ

ตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. เพอเออประโยชนตอแพทยในการวนจฉยผปวยและการทานายโรค เพอเปน

แนวทางในการรกษาผปวยตอไป


9 กรกฎาคม 2558

กตตกรรมประกาศ

ผเขยนขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร. พรทพย เพชรมตร หวหนาภาควชาพยาธโปรโตซว สาหรบ

ตรวจสอบความถกตองของเนอหาและคาแนะนาตางๆ ทเปนประโยชนอยางยงเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. รวมทงขอขอบคณรองศาสตราจารยพเศษวรรณา ไมพานช สงกดภาควชา ปรสต

หนอนพยาธ ซงเปนผ กลนกรอง ตรวจสอบความถกตองของเนอหา รวมทงแนะนาใหคาปรกษา ตางๆทเปน

ประโยชนในการเขยนคมอเลมนไดอยางดยง

ขอขอบคณ ผชวยศาสตราจารยพเศษ เบญจน พนธภวงศ และคณจารฉตต บญนะโชต สงกดภาควชา

พยาธวทยา เขตรอน ผสอนเทคนคการเตรยมส ขนตอนตางๆเกยวกบการยอมสพเศษ และดวยความระลกถงเปน

อยางยงแก ผชวยศาสตราจารยจฑาทพ ศรพนธ อาจารย ผลวงลบ สงกดภาควชาพยาธโปรโตซว ซงเปนผสอน

เทคนคการตรวจวนจฉยเชอดวยวธดสดและวธยอมสพเศษ และสดทายนขอขอบคณเจาหนาททกทานในภาควชาฯ

ทชวยเหลอและใหกาลงใจในการเขยนคมอเลมน


9 กรกฎาคม 2558

สารบญ

หนา

บทท 1 บทนา

ความเปนมา 1

วตถประสงค 5

ขอบเขต 5

นยามศพทเฉพาะ 6

บทท 2 บทบาทหนาทความรบผดชอบ 8

บทบาทหนาทความรบผดชอบของตาแหนง 8

ลกษณะงานทปฏบต 10

โครงสรางการบรหารจดการ 12

บทท 3 หลกเกณฑวธการปฏบตงาน 13

หลกเกณฑการปฏบตงาน 13

วธการปฏบตงาน 15

ขอควรระวงในการปฏบตงานในหองปฏบตการ 18

งานวจยทเกยวของ 19

บทท 4 เทคนคในการปฏบตงาน 21

แผนปฏบตงาน 21

ขนตอนการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. 22

วธตดตามและประเมนผลการปฏบตงาน 35

จรรยาบรรณในการการปฏบตงาน 35

ตวอยางกรณศกษาจากหนวยงานภาครฐหรอจากโรงพยาบาลตางๆ 36

บทท 5 ปญหา อปสรรค และแนวทางในการพฒนางาน 44

บรรณานกรม 51

ภาคผนวก

สารบญรปภาพ

รปท หนา

1. ลกษณะผนงซสต 2 ชนของเชอ C. parvum ดวยกลองจลทรรศนแบบ TEM 2

2. ลกษณะ oocyst ของเชอ C. parvum ทม sporozoite อยภายในจานวน 4 sporozoites 2

3. ลกษณะภาชนะและปรมาณการเกบอจจาระ 16

4. แบบฟอรมการรบสงสงตรวจและรายงานผลการตรวจทภาควชาพยาธโปรโตซว 23

5. การตรวจวนจฉยเชอภายใตกลองจลทรรศนธรรมดา อยางเปนระบบ 25

6. ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ดวยวธการดสดเปรยบเทยบกบ 25

ลกษณะของเชอราดวยกลองจลทรรศนธรรมดาดวยกาลงขยายสง 40X

7. ขนตอนการยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast เพอตรวจวนจฉยเชอ 28

Cryptosporidium spp.

8. ขนตอนการ mount สไลดดวยนายา permount 30

9. ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมสพเศษ 32

Rapid DMSO modified acid fast ดดวยกลองจลทรรศนธรรมดากาลงขยายสงสด 100X

10. ใบสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมสพเศษทสงมาจาก 34

หนวยงานตางๆและบนทกผลการตรวจหาเชอจากภาควชาพยาธโปรโตซว

11. สไลดสเมยรอจจาระทหนาเกนไปและสไลดทบางเกนไปตรวจดวยกลองจลทรรศน 46

ธรรมดากาลงขยายสง 40X

12. Background ของสเมยรอจจาระทยอมไดดจะตดสเขยวและยอมไมดจะตดสมวงแดง 47

13. Oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ทไมชดเจนในสไลดยอมสทไมได mount 48

ตรวจดวยกลองจลทรรศนธรรมดาดวยกาลงขยายสงสด 100X

14. ความชดเจนของ oocyst ในสไลดทผานการ mount และไมผานการ mount 49

ตรวจดวยกลองจลทรรศนธรรมดาดวยกาลงขยายสง 40X

15. ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. และ artifact ทยอมตดสคลาย oocyst 49

ของเชอตรวจดวยกลองจลทรรศนธรรมดาดวยกาลงขยายสงสด 100X

1

บทท 1

บทนา

1.1 ความเปนมา

เชอ Cryptosporidium spp. เปนเชอโปรโตซวทอยในกลมคอกซเดย (coccidia) เปนสาเหตกอโรค

Cryptosporidiosis ซงเปนโรคตดตอระหวางสตวและคน (zoonosis) และเปนโรคตดเชอฉวยโอกาสในผปวย

เอดส ถอเปนปญหาสาธารณสขของประเทศ ทาใหผปวยมอาการทองเสยและลาไสอกเสบ โดย Tyzzer เปนผ

คนพบเชอ Cryptosporidium ครงแรกในป ค.ศ. 1907 จาก gastric gland ของหนทดลองในหองปฏบตการ

และตงชอวา Cryptosporidium หลงจากนนมรายงานมากมายทพบวาเชอ Cryptosporidium ทาใหเกดพยาธ

สภาพอยางเฉยบพลนและเรอรง ไดทงในสตวปาและสตวเลยง โดยเฉพาะลกสตวเคยวเอองทเกดใหม โดยม

Cryptosporidium parvum เปนสาเหตสาคญททาใหเกดอาการทองเสยในโค ลกแพะ และแ กะ ซงกอใหเกด

ความสญเสยทางเศรษฐกจอยางมาก ทงทางตรงและทางออม นอกจากนในสตวปก พบวาเชอนทาใหไกบาน

เกดโรคทางระบบหายใจ และทาใหเกดโรคทางเดนอาหารในไกงวงและไกนกกระทา

รายงานพบเชอในคนเปนครงแรกโดย Nime และคณะในป ค.ศ. 1976 ในผปวยเดกอาย 3 ป ตอมา

รายงานการตดเช อโปรโตซวชนดนไดเพมมากขน ในบรเวณตางๆ ทวโลก จากการศกษาของ Ryan และ

Hijjawi ในป ค.ศ. 2015 พบวามเชอ Cryptosporidium จานวน 27 species ทตรวจพบไดทงในสตวและคน

พบในสตวปกม 3 species ไดแก C. meleagridis, C. baileyi และ C. galli พบในสตวเลยงลกดวยนม

จานวน 19 species ไดแก C. muris, C. parvum, C. wrairi, C. felis, C. andersoni, C. canis, C. hominis, C.

suis, C. bovis, C. fayeri, C. macropodum, C. ryanae, C. xiaoi, C. ubiquitum, C. cuniculus, C. tyzzeri, C.

viatorum, C. scrofarum และ C. erinacei พบในสตวครงบกครงนา เพยง 1 species คอ C. fragile สวนทพบ

ในสตวเลอยคลานม 2 species ไดแก C. serpentis และ C. varanii พบในปลาม 2 species ไดแก C. molnari

และ C. huwi มการายงานมากกวา 40 จโนไทปทมการเปลยนแปลงทางชววทยาและอณวทยา ซง

Cryptosporidium spp.ในคนมมากเกอบ 20 species และมการรายงานจโนไทปดวย species ทมความสาคญ

และตรวจพบในคนมากทสด คอ C. hominis และ C. parvum ซงเชอ Cryptosporidium spp. ตางๆนนแยกจาก

กนไดยากดวยการดลกษณะ รปรางของเชอภายใตกลองจลทรรศน ในปจจบนการแยก species ของเชอน

จาเปนอยางยงตองใชเทคนคทางอณชววทยา

ปจจบนพบวาเชอทกอโรคในคน ชนด C. parvum นาจะเปนสาเหตหนงของโรคอจจาระรวงในคน

ทเพมมากขน ทงในคนทมรางกายสมบรณแขงแรง (Healthy individuals) และคนทมภาวะภมคมกนบกพรอง

เชนคนไขเอดส หรอผปวยทไดรบยากดภมคมกน

รายงานสวนใหญพบเชอในเดกมากกวาผใหญ โดยเฉพาะอยางยงในสถานรบเลยงเดก โดยผปวยท

มภมคมกนปกตอาการทองเสยมกจะหายเอง แตผปวยทมภมคมกนตา ผปวยทมภมคมกนบกพรองหรอผปวย

2

เอดสมกจะมอาการทองเสยถายเปนนาเรอรงและอาจทาใหเสยชวตได ซงปจจบนนมผปวยเอดสทมการต ด

เชอนเพมมากขน จากการศกษาโครงสราง oocyst ของเชอภายใตกลองจลทรรศนอเลคตรอนแบบสองผาน

(Transmission Electron Microscopy) ของ Nanduri ในป ค.ศ. 1999 พบวาเชอดงกลาว มผนงซสตหนา 2 ชน

เปนสาร glycocalyx ทอยบรเวณพนผวของ oocyst (รปท 1) ซงทาใหยาดดซมไดยาก ปจจบนจงยงไมมยา

ชนดใดทใหผลดในการรกษาโรคจากเชอนได

รปท 1 ลกษณะผนงซสตหนา 2 ชน ของเชอ C. parvum ดวยกลองจลทรรศนแบบ TEM (Nanduri J, 1999)

รปท 2 ลกษณะ oocyst ทม sporozoite อยภายในจานวน 4 sporozoites ของเชอ C. parvum (ศาสตราจารย

ประยงค ระดมยศและคณะ 2556)

เปลอกชนนอก เปลอกชนใน

3

การตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. มหลายวธ ไดแก วธการตรวจอยางงายหรอดสด (wet

smear) ซงเปนการตรวจหา oocyst ของเชอจากอจจาระดวยกลองจลทรรศน เนองจาก oocyst ของเชอมขนาด

ใกลเคยงกบระยะยสตของเชอรา คอประมาณ 5 ไมโครเมตร (Jokipii, 1983) จงตองอาศยทกษะและความ

ชานาญในการตรวจของผปฏบตงาน และ ทาใหวธนไมคอยเหมาะสมสาหรบการตรวจวนจฉยใน

หองปฏบตการของโรงพยาบาลทวไป จากการศกษาของ Casemore และคณะ ในปค.ศ. 1985 เกยวกบการ

ตรวจอจจาระดวยวธการยอมสพเศษตางๆ พบวา oocyst ของเชอ Cryptosporidium มคณสมบตในการตดส

ทนกรด (acid-fast) ดงนนการยอมดวยสทนกรด จงเปนวธทเหมาะสมในการตรวจวนจฉยมากทสด การยอม

ดวยวธน oocyst จะตดสแดงสด ทาใหแยกจากระยะยสตของเชอราและสงปนเปอนอนๆ ไดงาย และสามารถ

ทาการตรวจดดวยกลองจลทรรศนธรรมดา ทขนาดกาลงขยาย 400 เทา (40X) การยอมสทนกรดมหลายวธ

ไดแก modified Ziehl-Neelsen, modified dimethylsulfoxide (DMSO), safraninmethylene blue และ

modified Koster จากการศกษาเปรยบเทยบ การยอมดวย วธดงกลาวน พบวาทกวธสามารถตรวจวนจฉย

oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp.ไดผลด รวดเรว แมนยา และเหมาะสมในการใช งานในหองปฏบตการ

ทวไปใหผลดใกลเคยงกน นอกจากนยงสามารถยอม oocyst ของเชอดวยสอนๆ เชน ส Giemsa และสฟลออ

เรสเซนต แตใหผลการตรวจไมดเทาการยอมส acid-fast ปจจบนการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp.

ดวยการยอมวธ modified Ziehl-Neelsen เปนทนยมใชในหองปฏบตการทวไปมากทสด โดยทวไป oocyst

ของเชอจะมรปรางกลมและมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 4-6 ไมโครเมตร (รปท 2) เมอยอมสแลว จะม

สแดง แตการตดสแดงนมลกษณะไมสมาเสมอ จงอาจพบทง oocyst ทมสซดและสเขม ผนง oocyst หนา อาจ

พบชองวางระหวางผนงของ oocyst ทไมคอยตดส sporozoite ทอยภายในสามารถพบไดตงแต 1-4 ตว ทงน

ขนอยกบระยะและการเรยงตวของ sporozoite และอาจพบ residuum body ได จากการศกษาของ Bronsdon

ในปค.ศ. 1984 พบวาการยอมสดวยวธ DMSO modified acid fast เปนวธการททาใหการอานผลไดงายขน

กวาการยอมดวยสวธอนๆ โดย oocyst จะตดสสชมพหรอแดง สวนสพนหรอ background จะตดสเขยว

นอกจากการยอมสเชอจากอจจาระโดยตรงเพอตรวจวนจฉยเชอดวยกลองจลทรรศนแลว เรา

สามารถทาให oocyst ของเชอในอจจาระแยกตวออกมาจากเนออจจาระ โดยวธการลอยตว (Flotation)

วธการนเปนการตรวจแบบเขมขน ทาใหเราตรวจพบ oocyst ไดในปรมาณทเพมขนกวาการยอมส หรออาจ

ใชวธการตกตะกอน (Sedimentation) กได วธทใหไดผลดคอ Sheather’s sucrose floatation หรอ formalin

ether sedimentation (Current and Garcia 1991) แตมขนตอนทยงยาก การตรวจวนจฉยยงสามารถใชวธทาง

ภมคมกนวทยาหรอวธทางนาเหลองวทยา เชน อมมวโนฟลออเรสเซนต และวธทางอณชววทยา เชน

Polymerase Chain Reaction หรอ PCR ซงการตรวจดวยวธ PCR นมความถกตอง ความไวและความจาเพาะ

เจาะจงในการ ตรวจวนจฉยสง และยงมคาใชจายสง ขนตอนการตรวจทซบซอน อกทงตองอาศยเครองมอ

และผเชยวชาญเฉพาะทางในการวเคราะหผล จงไมเหมาะสาหรบงานตรวจวนจฉยประจาในหองปฏบตการ

ของโรงพยาบาลทวไป (Vejdani et al., 2014)

4

การตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp จะตองอาศยประสบการณและความชานาญของผตรวจ

เปนอยางมาก เนองจากขนาด oocyst ของเชอนมขนาดเลก ทาใหตรวจวนจฉยไดยากมาก โดยเฉพาะอยางยง

การตรวจเชอดวยการดสด ในหองปฏบตการ หลายแหงยงไมสามารถทจะตรวจวนจฉยเชอดงกลาวไดอยาง

แมนยา แมแตผ ทผานการฝกอบรมเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอดงกลาวทภาควชาฯ จดอบรม กยงไมคอย

มนใจในการตรวจหาเชอน

ภาควชาพยาธโปร โตซว เปนหนวยงานทมชอเสยง ในดานการตรวจเชอ Cryptosporidium spp.

บคลากรมความเชยวชาญและชานาญในการตรวจวนจฉยเชอดวยวธการยอมสพเศษ ภาควชาฯไดใหบรการ

ตรวจวนจฉยเชอดงกลาวแกผปวยจากหนวยงานตางๆ มาเปนเวลานาน อกทงยงได จดใหมการอบรมเชง

ปฏบตการเพอใหความรเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอ opportunistic protozoa ดวยการยอม สพเศษใหแก

บคลากรทางการแพทยเปนประจาทกป ภาควชาพยาธโปรโตซวไดรบการยอมรบให เปนแหลงอางองในการ

ตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. จากหนวยงานอนๆตลอดมา

ผเขยนดารงตาแหนงนกวทยาศาสตร รบผดชอบงานการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp.

ดวยการยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast มาเปนเวลานาน 17 ป โดยเรมเรยนรเทคนคการตรวจ

วนจฉยเชอนจากผชวยศาสตราจารยจฑาทพ ศรพนธ ภาควชาพยาธโปรโตซว และฝกฝนวธยอมสพเศษจาก

ผชวยศาสตราจารยพเศษ เบญจน พนธภวงศและคณจารฉตต บญนะโชต สงกดภาควชาพยาธวทยา เขตรอน

จากนนผเขยนไดศกษาเพมเตมและฝกทกษะในการตรวจวนจฉยเชอดงกลาวดวยตนเอง จากประสบการณใน

การตรวจวนจฉย จงไดรบมอบหมายใหเปนผรบผดชอบในการตรวจวนจฉยเชอฉวยโอกาส (opportunistic

protozoa) ชนดตางๆดวย เชน เชอ Cyclospora cayetanensis, Cystoisospora belli ในผปวยเอดส โดยการยอม

สพเศษ Rapid DMSO modified acid fast และการตรวจวนจฉยเชอ Microsporidium spp. ดวยการยอมส

พเศษ Gram chromotrope

ดงนนผเขยนหวงวา คมอเลมนนาจะมประโยชนอยางยงแกผปฏบตงาน เกยวกบการตรวจวนจฉย

เชอ Cryptosporidium spp. ในหองปฏบตการของโรงพยาบาลตางๆทวประเทศ

5

1.2 วตถประสงค

1. เพอเปนคมอในตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. จากสงสงตรวจทเปนอจจาระของผปวย

เอดสทมอาการทองเสย

2. เพอถายทอดความรและประสบการณในการ ตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ใหแก

บคลากรทางการแพทย/นกเทคนคการแพทยทปฏบตงานในหนวยชนสตรโรค

3. เพอใชเปนเอกสารอางองสาหรบวธการตรวจวเคราะหเชอ opportunistic protozoa ใหม

ประสทธภาพในหองปฏบตการ

1.3 ขอบเขต

คมอการปฏบตงานฉบบน เปนคมอเกยวกบการการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวย

วธดสดและการยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast ซงเนอหาครอบคลมรายละเอยดตางๆ ดงน

- ลกษณะของอจจาระทมเชอ Cryptosporidium spp.

- การเตรยมสเมยรสไลดทด

- การตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการดสดซงเปรยบเทยบกบลกษณะของเชอรา

- ขนตอนการเตรยมสและการยอมสพเศษ

- เทคนคตางๆในการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการเปรยบเทยบสไลดทผาน

การ mount และสไลดทไมผานการ mount การตรวจวนจฉยเชอดวยกาลงขยายสง 40X และการ

ตรวจวนจฉยเชอดวยกาลงขยายสงสด 100X

- ตวอยางกรณศกษาเกยวกบปญหา และประสบการณเกยวกบ การตรวจวนจฉยเช อ

Cryptosporidium spp. จากโรงพยาบาลและหนวยงานอนๆ รวมถงการเสนอแนวทางใน การ

แกไขปญหาดวย

6

1.4 นยามศพทเฉพาะ

Cryptosporidium spp. เชอโปรโตซวซงจดเปนเชอฉวยโอกาสทมกกอโรคในผปวยเอดส

Zoonosis โรคตดตอระหวางคนและสตวทมกระดกสนหลงอนๆ ทงสตว

เลยงและสตวปา การตดตออาจตดตอจากสตวมายงคน หรอจาก

คนไปยงสตวกได

Coccidia เชอโปรโตซวกลมคอกซเดยทมสาเหตกอใหเกดโรคอจจาระรวง

Oocyst ระยะหนงของเชอโปรโตซวในกลมค อกซเดย มกม รปรางกลม

หรอร มขนาดประมาณ 4-6 ไมครอน ผนงเรยบ บางครงอาจเหน

รปรางคลายพระจนทรเสยวจานวน 1-4 ตวบรรจอยภายใน

Gastric กระเพาะอาหาร

Formalin ether sedimentation การตกตะกอนอจจาระดวยการใชฟอรมาลนและอเทอร

Polymerase chain reaction เปนเทคนคทใชในการตรวจวนจฉยเชอทางอณวทยาเรยกวา

ปฏกรยาลกโซเพอลเมอเรส

Opportunistic เชอฉวยโอกาสทมกเกดกบผปวยทมภมคมกนบกพรองหรอผปวย

เอดส

Species สปชส

Fix เปนการทาใหเชอตดสไลด การตดส oocyst ของเชอไดดขน และ

ทาใหรปรางของเชอยงคงสภาพเดม

Mount การหยดนายา permount ลงบนสไลด แลวปดทบดวย กระจกปด

สไลด

Coverslip แผนกระจกปดวตถบนสไลดโดยมหลายรปราง และมหลายขนาด

เชนขนาด 22x22 มลลลตร

Hospital number เปนหมายเลขของผ ปวยนอก ซงจะออกหมายเลขให ในการ

ลงทะเบยนเปนผปวยทจะตรวจในโรงพยาบาล ซงออกโดยหนวย

เวชระเบยนของโรงพยาบาล

Laboratory center หองปฏบตการกลาง ซงจะมผกรอกรายละเอยดตางๆในการสงสง

สงตรวจ

Residuum สงทเหนใน oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ซงจะเปน

ลกษณะทเปนรปรางคลายพระจนทเสยว

Decolourize การลางสสวนเกนออกจากสสเมยร

7

Counterstain การยอมทบดวยสอก 1 ชนดลงบนสเมยรเพอชวยใหเหน รปราง

ของเชอชดเจนขน

Background สพนสเมยรของสไลด ซงจะเหนเปนสเขยว

Artifact ลกษณะอนๆทมรปรางกลมคลาย oocyst ของเชอ


Positive control การควบคมผลการยอมส ดวยการมสไลดทมเชอ

Cryptosporidium spp. ยอมควบคกบสไลดของผปวยดวยทกครง

Forcep คมหรอปากคบ สาหรบใชจบสไลดในการยอมส

Nested PCR-RFLP เปนเทคนคการทาปฏกรยาลกโซ เพอลเมอเรส 2 ครงโดยใช ไพร

เมอร 2 ค เพอทาใหปฏกรยามความไวและความจาเพาะมากขน

จากนนจงนาผลผลตทไดจากปฏกรยาไปตดดวยเอนไซม ตด

จาเพาะ เพอดขนาดของผลผลตทถกตดออกไป

False positive ไมมการตดเชอ แตผลการตรวจเปนบวก

8

บทท 2

บทบาทหนาทความรบผดชอบ

2.1 บทบาทหนาทความรบผดชอบของตาแหนง

นกวทยาศาสตร เปนสายสนบสนนวชาการทมความสาคญทจะชวยตอบสนองภารกจหลกดานงาน

บรการวชาการ งานวจยและงานดานการเรยนการสอน ชวยอานวยความสะดวกใหกบสายวชาการใหมความ

คลองตวและเกดประสทธภาพในการปฏบตงาน

นกวทยาศาสตร มบทบาทสาคญในการปฏบตงานดานวทยาศาสตร จะตองมความชานาญการใน

ดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย มความรความสามารถและประสบการณสง มความคดรเรมสรางสรรค และ

สามารถพฒนาแนวทางการปฏบตงานทเหมาะสม เพอหา วธการใหมๆและนามาประยกตใชกบงานทปฏบต

ได ตลอดจนแกไขปญหาตางๆ และ ตดสนใจในงานทรบผดชอบใหสาเรจ ลลวง ตามวตถประสงค และ

ปฏบตงานอนๆ ตามทไดรบมอบหมายไดอยางมประสทธภาพ โดยผเขยนคมอเลมนเปนน กวทยาศาสตรทม

หนาทความรบผดชอบในดานตางๆ ดงน

2.1.1 งานบรการวชาการ

- ใหบรการวชาการในการตรวจวนจฉยเชอพยาธโปรโตซวฉวยโอกาส (opportunistic protozoa) ดวยวธ

ยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast เพอตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp., C. cayetanensis,

C. belli และการตรวจวนจฉยเชอ Microsporidia spp. ดวยวธยอมสพเศษ Gram chromotrope

- ใหความอนเคราะหตวอยางเชอสดของเชอ Giardia duodenalis ดวยการเพาะเลยงเชอ เพอใช

ในการประกอบการเรยนการสอนของนกศกษาหลกสตรตางๆและผสนใจมาศกษาดงานจากหนวยงานตางๆ

ทงภายในและภายนอกคณะฯ

- ใหความอนเคราะหตวอยางเชอสดของเชอ Trichomonas vaginalis ดวยการเพาะเลยงเชอ เพอ

ใชในการประกอบการเรยนการสอนของนกศกษา หลกสตรตางๆ และผสนใจมาศกษาดงานจาก หนวยงาน

ตางๆ ทงภายในและภายนอกคณะฯ

- ทาการตรวจทางหองปฏบตการในการตรวจประเม นคณภาพของตวอยางเชอพยาธโปรโตซว

ดวยวธ direct smear การตรวจหาเชอ Cryptosporidium spp. และเชอ Microsporidia spp. ดวยการยอมส

พเศษ ซงตวอยางอจจาระทสงมา จากหองปฏบตการปรสตวทยาของหนวยงานจานวน 5 หนวยงาน ตองทา

การสเมยรและยอมสพเศษเองทงหมด

- ทาการตรวจทางหองปฏบตการในการตรวจประเม นคณภาพของตวอยางเชอพยาธโปรโตซว

จากกรมวทยาศาสตรการแพทยดวยวธ direct smear การตรวจหาเชอมาลาเรยชนดตางๆ และการตรวจหาเชอ

โปรโตซวกลม opportunistic ในผปวยเอดส (ซงตวอยางสงตรวจจะเปนตะกอนขอ งอจจาระและสไลดทยอม

สเปนทเรยบรอยแลว

9

2.1.2 งานวจย

ขณะนผเขยนคมอเปนผรวมทาวจยอย จานวน 2 โครงการในหวขอเรอง ดงน

- การศกษาเชอโปรโตซวและปรสตกอโรคสตวตดคนในลาไสของสตวตระกลลง สตวสะเทนนา

สะเทนบกและสตวเลอยคลานทเปนสตวเลยงและในกรงเลยง ซงเปนโครงการวจยททาวจยรวมกบอาจารยจาก

คณะสตวแพทย ม.มหดล

- เปนผรวมวจยในการศกษาฤทธของนามนหอมระเหย จากสมนไพรไทยตอการตานเชอ G.

duodenalis ซงเปนโครงการวจยททาวจยรวมกบอาจารยในภาควชาฯ

โดยทาหนาทดาเนนการวจยบางสวน มสวนรวมในการแสดงความคดเหนตางๆและ การแกไข

ปญหาตางๆทเกดขนในขณะดาเนนการวจยดวย

2.1.3 งานการเรยนการสอน

- ใหความอนเคราะหสไลดแบบถาวรของเชอ Cryptosporidium spp. C. cayetanensis, C. belli

และเชอ Microsporidia spp. ดวยการยอมสพเศษ สาหรบใชเปนสอประกอบการเรยนการสอน นกศกษา

หลกสตรตางๆจาก สถาบน อนๆทงภายในและภายนอกคณะฯ รวมถง ผสนใจมาศกษาดงานจากหนวยงาน

ตางๆ

- ชวยสอนภาคปฏบตการเกยวกบการเพาะเล ยงเชอ G. duodenalis และเชอ Plasmodium

falciparum แกนกศกษาหลกสตร D.T.M. & H. ของคณะฯ และผสนใจมาศกษาดงานจากหนวยงานตางๆทง

ภายในและภายนอกคณะฯ

- ชวยสอนภาคปฏบตการเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอกลม คอกซเดย ดวยการยอมสพเศษ และ

การ สาธตการดเชอพยาธโปรโตซว ตางๆแกนกศกษาจากสถาบนตางๆ และผสนใจมาศกษาดงานจาก

หนวยงานตางๆทงภายในและภายนอกคณะฯ

2.1.4 งานอนๆ ตามทไดรบมอบหมาย

เปนกรรมการ วทยากรพเศษในการสอนภาคปฏบตการ เกยวกบการดเชอโปรโตซวตางๆให กบ

นกศกษาของสถาบนตางๆ ภายนอกคณะฯ รวมทงการจดกจกรรมตางๆของภาควชาฯ และคณะฯ

10

2.2 ลกษณะงานทปฏบต

2.2.1 ลกษณะงานทปฏบตทสอดคลองกบตาแหนง

นกวทยาศาสตรเปนผทตองปฏบตงานดานตางๆในหองปฏบตการ ดงนนจะตองมความรบผดชอบ

ตองานสงมาก มขนตอนในการวางแผนงานทดและมความชานาญในการปฏบตงาน จงจะสามารถทางานได

เสรจทนเวลาและมผลงานทมประสทธภาพสงสด ซงลกษณะงานทผเขยนคมอปฏบต มดงน

- การบรหารจดการดวยการวางแผนในการเพาะเลยงเชอตางๆ เชน เตรยมสารเคม อาหารเลยง

เชอ รวมทงลาง ทาความสะอาด อปกรณ เครองแกวตางๆใหสะอาดและ ทาใหปราศจากเชอ เพอใชในงาน

เพาะเลยงเชอ G. duodenalis, T. vaginalis และ เชอ P. falciparum รวมทงมการปรบเปลยนวธการเลยงเชอ

ตางๆ เพอใหมการใชทรพยากรของรฐและภาควชาฯอยางคมคา เชน การเพาะเลยงเชอ P. falciparum ในจาน

เพาะเลยงขนาดเลกจะตองมการเปลยนอาหารเลยงเชอทกวน แตเพอประหยดเวลา และอาหารเลยงเชอ จงได

ทาการเลยงเชอในจานเพาะเลยงขนาดใหญ ซงใชเวลาในการเปลยนอาหารเลยงเชอทก 3 วน

- ทาการ เตรยมสเมยรตวอยางสไลดแบบถาวรของเชอโปรโตซว จากสงสงตรวจตางๆ เชน

ตวอยางอจจาระ ตวอยางเลอด เตรยมสตางๆทใชในการยอมสไลดของเชอแตละชนด ตลอดจนยอมสของ

เชอแตละชนดเพอเกบไวเปนสไลดอางองของภาควชาฯ โดยมการบรหารจดการเกยวกบการเตรยมสในแต

ละครง จะมการเตรยมสในปรมาณ 500 - 1,000 มลลลตร และเกบในขวดสชา เพอสามารถใชในการยอมสได

เปนเวลาหลายเดอน และชวยประหยดเวลาในเตรยมสดวย

- ทาการสงซอวสดวทยาศาสตรและสารเคมตางๆทใชในหองปฏบตการของภาควชาฯ โดยมการ

บรหารจดการกบวสดวทยาศาสตรตางๆ ดวยการจดใหม stock กลาง เพอเจาหนาทสามารถเบก ใชวสดตางๆ

ไดอยางทนทวงท ซงจะมสมดสาหรบใหลงบนทกรายละเอยดตางๆในการเบกวสดของภาควชาฯดวย

- ดแลเครองมอบางอยางในหองปฏบตการใหพรอมใชงาน เชน ต บมสาหรบเพาะเลยงเชอ ชนด

ทควบคมอณหภมท 37 องศาเซลเซยส และม 5% คารบอนไดออกไซดดวย หาก พบวาตมปญหาเกยวการ

ปนเปอนเชอแบคทเรยหรอเ ชอราเกดขน จะทาการอบตบมสาหรบเพาะเลยงเชอ เพอฆาเชอและทดสอบการ

เจรญเตบโตของเชอดงกลาว ดวย blood agar หลงจากนนตดตอประสานงานกบบรษทเพอตรวจสอบความ

ผดปกตของตบมสาหรบเพาะเลยงเชอดวย และตรวจรบเมอซอมเสรจเรยบรอยแลว

- ตดตอประสานงานกบบรษทเกยวกบการ สงซอไนโตรเจนเหลว เพอใชในการเกบรกษาเชอ

พยาธโปรโตซวตางๆใหคงสภาพอยไดนาน โดยมการบรหารจดการดวยการตงงบประมาณรายปในการสง

ซอสารเคมดงกลาว และตดตามใหบรษททาการเตมสารเคมใหทกๆเดอน

- ตดตอประสานงานกบบรษทเกยวกบการ สงซอแกสคารบอนไดออกไซด สาหรบ ใชในการ

เพาะเลยงเชอตางๆ ของภาควชาฯ โดยการตรวจเชคและดาเนนการสงซอแกสทกๆ 4 เดอน

-

11

2.2.2 ลกษณะงานทปฏบตทสอดคลองกบคมอปฏบตงาน

- เปนผตรวจหลกในการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. โดยวธดสดและตรวจยนยนดวย

การยอมสพเศษ เพอใหบรการแกผปวยในของ โรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอน ม. มหดล และจากหนวยงาน

ตางๆ ทวประเทศทสงตรวจ โดยจะทาการสเมยรสไลดจากตวอยางอจจาระ ตรวจหาเชอดวยการดสด การยอมส

พเศษ และมการรายงานผลการตรวจเชอดงกลาวในวนจนทร วนพธ และวนศกรของทกสปดาห

- เปนผรายงานผลการตรวจวนจฉย เชอ Cryptosporidium spp. โดยมอาจารยผรบผดชอบใน

ภาควชาฯ เปนผเซนตรบรองผลการตรวจ และลงวน เดอน ปทรายงานผลการตรวจกากบทกครง หลงจากนนจะ

มการถายเอกสารผลการตรวจไวเปนหลกฐานจานวน 1 ฉบบ และผตรวจจะประสานงานกบเจาหนาทของ

Laboratory Center ของโรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอนใหมารบผล และจดสงผลการตรวจไปยงหนวยงานท

เกยวของตามลาดบ

- เตรยมตวอยางอจจาระตรวจดวยการทา สเมยรสไลดและยอมสพเศษ เพอ ตรวจยนยนเชอ

Cryptosporidium spp. สาหรบงานประเมนคณภาพของหองปฏบตการปรสตวทยาจานวน 5 หนวยงาน ไดแก 1.

ภาควชาปรสตวทยา คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ม. มหดล 2. ภาควชาปรสตวทยา คณะเทคนคการแพทย ม.

มหดล 3. งานหองปฏบตการเวชศาสตรชนสตร คณะเวชศาสตรเขตรอน ม. มหดล 4. สาขาวชาโรคตดเชอและ

อายรศาสตรเขตรอน ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ม. มหดล 5. หองปฏบตการจลทรรศน

ศาสตรคลนกภาควชาพยาธวทยา คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด ม. มหดล

- ตรวจยนยนเชอ Cryptosporidium spp. เพองานประเมนคณภาพของหองปฏบตการ จากตวอยาง

สงสงตรวจทเปนสไลดทยอมสเปนทเรยบรอยแลว จากกรมวทยาศาสตรการแพทย

- งานชวยสอนภาคปฏบตการเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมส

พเศษใหแกนกศกษาหลกสต รตางๆ ทงภายในและภายนอกคณะฯ ตลอดจน ผสนใจศกษาดงานจากสถาบน

ตางๆ

- เปนผเตรยมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast และเตรยมสเมยรสไลดจากตวอยางอจจาระ

ทใชในการยอมเชอ Cryptosporidium spp. เพอใชในการจดอบรมเชงปฏบตการของภาควชาฯ ซงมการจด

อบรมเปนประจาทกป

12

2.3 โครงสรางการบรหารจดการ

ภาควชาพยาธโปรโตซวเปนหนงใน 11 ภาควชาของคณะเวชศาสตรเขตรอน ม . มหดล และยงเปน

1 ใน 5 ภาควชา ฯ ทเรมมการกอตงคณะ ฯ ในป พ .ศ.2503 โดยมหนาทหลก ไดแก การเรยนการสอน การ

ฝกอบรม การวจย และการใหบรการตรวจ รวมทงใหคาแนะนาเกยวกบเชอพยาธโปรโตซว สวนงานวจยของ

ภาควชาฯ มความหลากหลายตงแตระดบชวโมเลกลของเชอไปจนถงการศกษาในระดบชมชน และม

โครงสรางการบรหารจดการตามแผนผง ดงตอไปน

13

บทท 3

หลกเกณฑวธการปฏบตงานและเงอนไข

3.1 หลกเกณฑการปฏบตงาน

3.1.1 หลกเกณฑการเกบตวอยางสงตรวจ

การทผลการตรวจทางหองปฏบตการจะถกตองแมนยาได การเกบตวอยางสงสงตรวจทถกตองกม

จาเปนและมความสาคญอยางยง การเกบตวอยางทถกตอง ควรใชหลกเกณฑ 9 ความถกตอง (“9” The right)

ซงมดงน

1. The right patient คอ ถกผปวย หมายความวา การเกบตวอยางสงตรวจควรเกบใหถกคน เชน

แพทยสงใหเกบอจจาระนาย ก. สงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. พยาบาลกตองเกบอจจาระของ

นาย ก. สงตรวจหาเชอดงกลาว

2. The right specimen คอ ตวอยางถกตอง หมายความวา การเกบตวอยางสงตรวจควรเกบให

ถกตองตามแผนการรกษาของแพทย เชน ถาตองการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ควรเกบอจจาระ

ของผปวยสงตรวจ

3. The right requisition คอ คาสงถกตอง หมายความวา การลงมอปฏบตการตรงตามหลกเกณฑ

ของหองปฏบตการ เชน การเขยนใบนาสงสงสงตรวจ ควรตองเขยนใหถกตองและตรงกบชนดของสงทจะ

ตรวจ ควรระบชอ - นามสกลผปวย เลขประจาตวผปวย หอผปวย การวนจฉยโรค วนเวลาททาการเก บ ชนด

ของสงสงตรวจ การเกบ แพทยผรกษา เปนตน

4. The right method คอ วธการถกตอง หมายความวา การเกบสงสงตรวจควรใหถกวธตาม

หลกเกณฑของปฏบตการ เชน การเกบอจจาระเพอสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ควรแนะนาให

ผปวยเกบอจจาระตอนเชาหลงตนนอน ถายปสสาวะทงกอนเพอลดการปนเปอนของอจจาระทสงตรวจ และ

ไมควรเปนอจจาระทถายลงบนดน การถายอจจาระควรถายลงภาชนะรองรบขนาดใหญทแหงและสะอาด

แลวจงตกอจจาระใสภาชนะทมฝาปดมดชด

5. The right amount คอ จานวนถกตอง หมายความวา การเกบสงสงตรวจ ตามจานวนท

หองปฏบตการกาหนด เชน การเกบอจจาระเพอสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ควรเกบอจจาระ

ปรมาณ 5 กรมหรอใหเกนครงของกระบอกพลาสตกเบอร 1 หรอเบอร 2

6. The right container คอ ใสภาชนะถกตอง หมายความวา การเกบสงสงตรวจใสภาชนะตามท

หองปฏบตการกาหนด เชน การเกบอจจาระ ควรเกบในภาชนะทมฝาปดมดชด ไมควรใชภาชนะทมรอยรว

หรอแตกราว

14

7. The right label คอ ฉลากถกตอง หมายความวา ควรตดฉลากสงสงตรวจใหถกตอง และตรงกบ

ใบนาสงตรวจ เชน ตองระบชอ-นามสกลผปวยใหชดเจน หมายเลขประจาตวผปวย หอผปวย วนเวลาทเกบ

ตวอยางสงสงตรวจ

8. The right time คอ เวลาถกตอง หมายความวา การเกบสงสงตรวจใหถกเวลา เชน การเกบ

อจจาระเพอสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ควรแนะนาใหผปวยเกบอจจาระตอนเชาหลงตนนอน

และควรเกบอจจาระสงตรวจตดตอกนเปนเวลา 3 วน เนองจากเชอนจะออกมาในอจจาระไมสมาเสมอคลาย

กบอจจาระของผปวยโรคบดมตวจากเชอะมบา

9. The right attitude คอ เขาใจถกตอง หมายความวา เปนการเตรยมผปวยใหพรอมทงดานรางกาย

จตใจและจตวญญาณ เปนหวใจสาคญของพยาบาลในการทจะประเม นความร ความเขาใจ เจตคตและ

ความสามารถของผปวยตอสถานการณทผปวยกาลงเผชญอย เชนการเกบอจจาระตรวจ วนจฉย เชอ

Cryptosporidium spp. พยาบาลควรแนะนาใหผปวยเขาใจถงเหตผลทตองเกบอจจาระสงตรวจตดตอกนเปน

เวลา 3 วน

ทมา : http://www.gotoknow.org

3.1.2 การปฏบตงานเกยวกบตวอยางสงสงตรวจของผปวยโดยอาศยหลก Universal precaution

Universal precaution เปนการระมดระวงปองกนตนเองของบคคลากรทางการแพทยใหปลอดภย

จากการตดเชอในการปฏบตงาน โดยถอวาผปวยทกรายมเชอเอชไอว เชอไวรสตบอกเสบบหรอเชออนๆทอย

ในเลอด และอยในรางกาย และเชอสามารถแพรกระจายสบคคลากรไดหากบคคลากรขาดความระมดระวง

ดงนนบคลากรทางการแพทยตองใชความระมดระวงเพอใหปลอดภยจากการตดเชอ ซงมหลกในการปองกน

การตดเชอดงน

- การปฏบตงานกบตวอยาง สงสงตรวจตางๆ พงตระหนกเสมอวา ตวอยางสงสงตรวจทกชนอาจ

มเชอโรค โดยเฉพาะอยางยง เลอด สารคดหลงตางๆ และเชอโรคตางๆในอจจาร ะของผปวย ควรลางมอให

สะอาดดวยนายาลางมอหรอนาสบหลงปฏบตงาน

- ตวอยางสงสงตรวจททาการตรวจเปนทเรยบรอยแลว ควรมการฆาเชอกอนนาไปทงในภาชนะ

ทเตรยมไว

- ขณะปฏบตงานควรสวมเสอกาวน ถงมอและผาปดจมกหรออาจมการสวมแวนตาดวย

- ควรปกระดาษซบรองบรเวณผวหนาโตะปฏบตงาน เมอเลกใชงานควรฆาเชอ กอนนาไปทงใน

ภาชนะทเตรยมไว

- ขณะปฏบตงานหากมสารเคมหกหรอหยดบนโตะปฏบตงาน ควรหยดนายาฆาเชอลงไปทนท

- ไมรบประทานอาหารหรอเครองดมในหองปฏบตการ

- ไมควรหยอกลอกนขณะปฏบตงาน

http://www.gotoknow.org/

15

- ขณะปฏบตงานไมนาสงของ เชน ดนสอ ปากกาหรอนวเขาปาก

- ทงของตางๆในหองปฏบตการใหถกท เชน แกวแตกหรอของมคม ควรใสภาชนะรองรบหรอ

หมดวยถงพลาสตกทหนากอนทงในถงหรอภาชนะทหนวยงานจดเตรยมไวให

- สารเคมทมการตดไฟ สารกดกรอน ตางๆ ควรมการแยกไวเปนสดสวนและ ควรมการตดฉลาก

ใหชดเจน แลวแจงใหกรรมการหรอผทรบผดชอบทราบเพอดาเนนการในการกาจดตอไป

- ควรมการรายงานอบตเหตทเกดขนทกครง ใหผบงคบบญชาไดรบทราบ

การฆาเชอโรค

ฆาเชอดวยความรอน

- อบแหง 171 องศาเซลเซยส นาน 1 ชวโมงหรอ 160 องศาเซลเซยส นาน 2 ชวโมงหรอ 121

องศาเซลเซยส นาน 16 ชวโมง

- นง อดความรอนท 121 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท หรอ 132 องศาเซลเซยส นาน 3 นาท

- ตมเดอด 100 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท ฆาเชอแบคทเรยไดแตไมสามารถฆาสปอรของเชอ

ราไดหมด

- นารอน 80 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท ฆาเชอ Staphylococcus aureus ได

- นารอน 60 องศาเซลเซยส นาน 20 นาท สวนมากฆาเชอไวรสได

- รงส Ultra violet (190-300 นาโนมเตอร) สามารถฆาเชอในอากาศและพนผว (ในตหรอหอง)

ยาฆาเชอในหองปฏบตการ

- Chlorox หรอนายาซกผาขาว สามารถใชฆาเชอบนวสด

- Virgon สามารถใชฆาเชออปกรณ เครองใชตางๆได

- Ethyl alcohol สามารถใชฆาเชอตางๆได

- Formalin สามารถใชฆาเชอบนวสดและอบหองได

ทมา: ภาควชาพยาธโปรซว หนงสอการตรวจทางหองปฏบตการเพอ ตรวจหาเชอโปรโตซวในโรคเอดส ,

2542

3.2 วธการปฏบตงาน

การตรวจ วนจฉยเชอ Cryptosporidium spp.โดยวธดสดและ ตรวจ ดวยการยอมสพเศษ

ประกอบดวยวธการปฏบตงาน ดงน

3.2.1 การเกบตวอยางสงสงตรวจ สวนใหญจะเปนอจจาระของผปวยเอดสทมอาการทองเสย

ในการเกบตวอยางอจจาระ ควรเกบจากอจจาระตอนเชาหลงตนนอน แนะนาใหผปวยถายปสสาวะ

ทงกอนเพอลดการปนเปอนของอจจาระทสงตรวจ และไมควรเปนอจจาระทถายลงบนดน (เพราะสงตางๆ

16

และเชอโรคในดนอาจปนเปอนในอจจาระ ทาใหผลการตรวจวนจฉยผดพลาดได) การถายอจจาระจงควรถาย

ลงภาชนะรองรบขนาดใหญทแหงและสะอาด แลวจงตกอจจาระใสภาชนะทมฝาปดมดชด อจจาระทสง

ตรวจควรมปรมาณ 5 กรมหรอใหเกนครงของกระบอกพลาสตกขนาดเบอร 1 หรอเบอร 2 (รปท 3) และควร

นาสงอจจาระภายใน 4 - 6 ชวโมงหลงการเกบ หากสงไมไดตามเวลาใหเกบอจจาระไวทอณหภม 4 องศา

เซลเซยส ไดนาน 24 ชวโมง และตองระบชอ - นามสกลผปวย และรายละเอยดอนๆ บนภาชนะนาสงพรอม

ใบสงตรวจ (Request form) จากแพทย

รปท 3 ลกษณะกระบอกพลาสตกทใชเกบอจจาระและระดบปรมาณของอจจาระท 2, 4, 6 และ 8 กรม

3.2.2 การทาความสะอาดสไลด

สไลดทซอมาจากบรษท ตางๆนนจะสกปรกและมคราบไขมนตดอย ดงนนกอนทจะนามาใชใน

การสเมยรตวอยางอจจาระ ควรมการทาความสะอาดสไลดกอน ดวย การแชส ไลดใน 70% แอลกอฮอล

ประมาณ 10 นาท ไมควรแชสไลดไวขามคน เพราะจะทาใหสไลดกรอบได หลงจากนน ใชผาทสะอาดเชด

ทาความสะอาด ทวสไลดใหแหง พยายามหลกเลยงการสมผสบรเวณทตรงกลางสไลด ใหจบตรงขอบของ

สไลด แลวเกบเรยงใสกลอง ปดฝาใหมดชด จงจะสามารถนามาใชงานได

ตวอยางสงสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. สวนใหญจะเปนอจจาระ หากไม

สามารถนาสงเปนอจจาระสดได ควรจะรกษาสภาพของ oocyst ในอจจาระดวย 10% formalin โดย

การผสมอจจาระ 1 สวน ลงใน 10% formalin 3 สวน ผสมใหเปนเนอเดยวกน

ตวอยางสงสงตรวจอนๆ เชน เสมหะกสามารถสงตรวจเพอหาเชอดงกลาวได ซงผเขยนไดเคย

ตรวจพบเชอดงกลาวจากเสมหะผปวยดวย จานวน 2 ราย ซงสามารถตรวจดวยการยอมสพเศษชนด

เดยวกบวธทยอมในอจจาระ

17

หมายเหต กรณตวอยางสงตรวจเปนอจจาระ อาจจะไมมปญหาในการ ทาสเมยรมากนก หากเปน

กรณตวอยางสงตรวจเปนเลอดสาหรบการตรวจหาเชอมาลาเรย ถาสไลด มไขมน จะทาใหการทาสเมยรเลอด

แบบบางไมด จะมเลอดบนสเมยรบางสวนทขาดหายไป

3.2.3 การเตรยมสารเคม เพอใชในการดเชอดวยวธดสด ซงประกอบดวยสารเคมตางๆดงน

3.2.3.1 0.85% Normal saline solution (NSS)

NaCL 0.85 กรม

นากลน 100 มลลลตร

ละลายสารเคมในนากลนใหเขากนด กรองผานกระดาษกรอง Whatman เบอร 4 เพอกรองเอาเศษผงตางๆ

ออก เกบในขวดสขาวทมฝาปดมดชด เกบไวทอณหภมหอง

3.2.3.2 1% ไอโอดน

Iodine crystal 1 กรม

Potassium iodide crystal 2 กรม

นากลน 100 มลลลตร

ละลายสารในนากลนใหเขากนด กรองผานกระดาษกรอง Whatman เบอร 4 เพอกรองเอาเศษผงตางๆ ออก

เกบในขวดสชาทมฝาปดมดชด เกบไวทอณหภมหอง

3.2.4 การเตรยมสเพอใชในการยอมเชอ ซงสวนประกอบของสตางๆดงน

3.2.4.1 ส Carbol fuchsin ในสารละลาย DMSO

Basic fuchsin crystals 4.0 กรม

นากลน 75.0 มลลลตร

ละลายสในนากลน ใหอนทอณหภมประมาณ 56-60 องศาเซลเซยส ผสม สารใหเขากนด โดยใช magnetic

bar ประมาณ 5-10 นาท สงเกตดวาสละลายจนหมด ปดตวทาความรอน แลวเตมสารละลายตอไปน

Ethyl alcohol 25.0 มลลลตร

Phenol crystals (แชในนาอนใหละลายกอนใชผสม)12.0 มลลลตร

ผสมสารทง 3 ชนดใหเขากนด แลวเตมสารละลายตอไปน

Glycerol 25.0 มลลลตร

DMSO 25.0 มลลลตร

(เท DMSO เปนลาดบสดทายลงในสารละลายทเตรยมไว และควรเทอยางชาๆ ดวยความระมดระวง ) ละลาย

สารทงหมดใหเขากน ตงทงไว 30 นาท กรองใสขวดสชา เกบไวทอณหภมหอง

18

3.2.4.2 Decolourize และ counterstaining solution

Malachite green 4.4 กรม

นากลน 220.0 มลลลตร

ละลายสในนากลนแลวเตม

Glacial acetic acid 30.0 มลลลตร

Glycerol 50.0 มลลลตร

ละลายสารทงหมดใหเขากน กรองใสขวดสชา เกบไวทอณหภมหอง

3.3 ขอควรระวงในการปฏบตงานในหองปฏบตการ

ตวอยางอจจาระทสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. สวนใหญจะมาจากผ ปวยตดเชอเอดส

ซงเปน เชอโรคทจะสามารถตดตอไดจากการปฏบตงาน นอกจากน ผปวยอาจมเชอโรคอนๆ ทอาจ เปน

อนตรายแกผปฏบตงานไดอกหลายอยาง เชน เชอไวรส เชอแบ คทเรยทสามารถพบไดในตวอยางสงตรวจ ก

สามารถตดตอไปยงผปฏบตงานได เชน เชอวณโรค ซงพบมากในผปวยเอดส เชอราบางชนดก เปนสาเหตท

ทาใหผทมรางกายแขงแรงตดเชอและมอาการปวยทรนแรงได ถาไมระวงในขณะปฏบตงาน โดยเฉพาะอยาง

ยงเชอราทมสปอรทสามารถฟ งกระจายไปในอากาศไดงาย โดยผปฏบตงานในหองปฏบตการสามารถตดเชอ

ตางๆทปนเปอนในอจจาระสงตรวจไดหลายทาง เชน

- ทางอากาศ วธนจะตดตอโดยการหายใจเขาไป เชอโรคจะฟ งกระจายในรปของฝ นละอองหรอ

ละอองไอนาเลกๆ ผปฏบตงานในหองปฏบตการ ตองเพมความระมดระวงเปนอยางมาก ขณะทาการสเมยร

อจจาระควรเตรยมในตปลอดเชอ สวมเสอคลม ถงมอและผาปดจมกดวยทกครง กรณทมก ารปนเพอ เกบ

ตะกอนมาสเมยร ซงตองปน ดวยเครองปนเหวยงความเรวสง ในภาชนะทมฝาปด ไมควรเปดฝาทนททเครอง

หยด แตควรรอใหเครองปนหยดส กพก เพอใหละอองฟ งกระจายอย รวมตวขางลางกอน และไมทาใหเครอง

ปนหยดอยางกะทนหน เพราะจะทาใหมละอองฟ งกระจายขนได

- ทางปาก ขณะปฏบตงานไมควรนานวมอ ปากกา ดนสอ เขาปากโดยเดดขาด เพราะสงตางๆ

เหลานอาจมการปนเปอนเชอโรคตางๆ ได และไมควรนาอาหารหรอเครองดมรบประทานในหองปฏบตการ

- ทางสมผส ขณะปฏบตงานอาจมการกระเดนของสาร เปรอะเปอนเชอโรค อาจเขาทางเยอเมอก

เชน เยอบตาหรอทางผวหนงทมแผลหรอรอยถลอก ซงควรปองกนดวยการสวมเสอคลม ถงมอ แวนตาหรอ

หนากากขณะปฏบตงาน กรณทตวอยางสงตรวจมการเปร อะเปอนถงมอ ควรถอดทงและเปลยนถงมอคใหม

ทนท

- ทางบาดแผลหรอจากการถกของแหลมคมแทง การใชเขม หลอดแกว เครองแกวตางๆ อาจเกด

อบตเหตทาใหบาดเจบ เปนทางเขาของเชอโรคได ควรระมดระวงเสมอ ไมควรประมาท ไมควรหยอกลอกน

19

ในขณะปฏบตงาน เพอไมใหเกดอบตเหต ควรปฏบตตามหลกของ Universal precaution อยางเครงครด ทงน

เพอปองกนการตดเชอทมการปนเปอนจากตวอยางสงตรวจหรอการตดเชอตางๆในขณะปฏบตงาน

งานวจยทเกยวของ

วฒนพงศ วทธาและคณะ (2542) ไดศกษาการสอบเทยบผลการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium

parvum ของโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป และศนยวทยาศาสตรการแพทย รวม 50 แหง ดวยการสง

ตวอยงสไลดทยอมส modified cold Zielh-Neelsen acid fast จานวน 3 สไลด เพอตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium parvum พบวาไดรบรายงานผลการตรวจกลบมาจานวน 46 แหง และพบวารายงานถกตอง

ทง 3 สไลด จานวน 6 แหง รายงานถกตอง 2 สไลด จานวน 30 แหง รายงานถกตอง 1 สไลด จานวน 8 แหง

และรายงานผลไมถกตองทง 3 สไลด จานวน 2 แหง จากรายงานผลการตรวจพบวาเจาหนาทหองปฏบตการ

ทผานการอบรมและโอกาสปฏบตงานในการตรวจวนจฉยบอยครง สามารถตรวจว นจฉยไดถกตอง สวน

เจาหนาทหองปฏบตการทมการตรวจนอยครง ควรมการฟนฟวชาการ เพอปองกนการตรวจทผดพลาด

สถาพร จตตปาลพงศและคณะ (2543) ไดศกษาความชกของโรค cryptosporidiosis ในโคนม ดวย

การเกบตวอยางอจจาระจากโค นมเพศเมย จานวน 363 ตว ดวยการตรวจหาเชอดวยวธ Enzyme

immunoassay (Prospect T) และวธ sheather sucrose centrifugation รวมกบการยอมสแอซดฟาส พบวา การ

ตดเชอ Cryptosporidium ในโคนมมอตรารอยละ 16.71โดยโคนมทโตเตมทสามารถตดเชอ Cryptosporidium

ได แตจะไมปลอยเชอออกมาเปนจานวนมาก และเชอ Cryptosporidium ทพบในโคนม นคาดวา อาจจะม

บทบาทสาคญในการแพรกระจายของโรค Cryptosporidiosis ระหวางสตวหรอตดตอจากสตวมาสคนได

เทวนทร อนปนแกวและคณะ (2552) ไดศกษาความชก ปจจยเสยง และการแยกสายพนธกรรมของ

เชอ Cryptosporidium spp. จากอจจาระของโคนม ในเขตภาคตะวนตกของประเทศไทยไดแกจงหวดสระบร

กาญจนบรและนครปฐม ดวยการเกบตวอยางอจจาระโคนมจานวน 400 ตวอยาง และทาการตรวจหาเชอ

Cryptosporidium spp. ดวยวธยอมส DMSO modified acid fast และวธ Polymerase Chain Reaction-

Restriction Fragment Length Polymorphism (PCR-RFLP) พบวาความชกของการตดเชอ Cryptosporidium

spp. ในโคนมพบรอยละ 0.5 ดวยวธ DMSO modified acid fast และรอยละ 1.3 ดวยวธ PCR –RFLP สวน

ปจจยเสยงพบวาอายเปนเพยงป จจยสยงเดยวทมนยสาคญทางสถตตตอการตดเชอนในโคนม การแยกสาย

พนธกรรมของเชอพบวาเชอชนด Cryptosporidium parvum (bovine genotype) ซงจากการวจยแสดงใหเหน

แนวโนมทเชอ C. parvum มโอกาสทจะถายทอดถงมนษยได โดยเฉพาะคนทตองทางานเกยงของกบโคนม

20

Betancount (2002) ไดศกษาตวอยางนาจากแหลงธรรมชาตเพอตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium

parvum ดวยวธ PCR พบวาสงสงตรวจทเกบจากแหลงนา ธรรมชาตนนจะมโอกาสพบ oocyst ของเชอได

นอยกวาสงสงตรวจจากอจจาระ ดงนนควรตรวจ หาเชอ ดวยวธ Nested PCR-RFLP ทมความไวสง ซง

สามารถตรวจพบ oocyst ของเชอไดตงแต 1 ถง 10 oocysts

อมร เหลกกลาและคณะ (2009) ไดศกษาเปรยบเทยบความสามารถในการตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium parvum จานวน 3 หนวยงานหลกในม .หดล ดวยการสงอจจาระจานวน 30 ตวอยาง ซงม

ความเขมขนของ oocyst ตงแต 6-1,500 ตว และมอจจาระ 3 ตวอยางทไมไดใสเชอลงไป ถอเปนกลมควบคม

แลวจดสงไปยงหองปฏบตการทง 3 แหง เพอทาการยอมสพเศษ dimethyl sulfoxide (DMSO)

หรอ modified acid fast (Kinyoun’s) ตามความชานาญของแตละหนวยงาน พบวาผลการตรวจดวยการยอมส

ทง 2 วธ มความไวเหมอนกน จงสรปไดวาการใชวธยอมดวยวธใดขนอยกบความถนดและการฝกฝนอยาง

ถกตองของบคลาการหองปฏบตการ จะชวยในการตรวจวนจฉยและการรกษาผปวยอยางถกตองได

Cui et al. (2014) ไดศกษาโรค Cryptosporidiosis ทมสาเหตจากเชอ Cryptosporidoium parvum

ดวยการหา subtype ในฟารมโคนมทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของจน ดวยการเกบตวอยางอจจาระจากฟารม

โคนมจานวน 252 ตวอยางมาตรวจดวยวธ Polymerase Chain Reaction-Restriction Fragment Length

Polymorphism (PCR-RFLP) และการตรวจ small subunit ดวย DNA sequence พบวามอตราการตดเชอ

สงสด 83% ในลกววทมอายไดประมาณ 2-3 สปดาหหลงคลอด ซงทาใหลกววมอาการทองเสย และอาจ

เสยชวตได ซง Cryptosporidium spp. ทเปนสาตทาใหสตวมอาการทองเสยและเสยชวตม 3 species คอ C.

parvum, C. bovis และ C. ryanae เมอตรวจหา subtype พบวาเปน subtype IIdA15G1 ซง subtype นมการ

รายงานเปนครงแรกในประเทศจนททาใหววในฟารมเกดอากการทองเสยและเสยชวตดวย

21

บทท 4

เทคนคในการปฏบตงาน

4.1 แผนปฏบตงาน

เมอตวอยางอจจาระสงมายงภาควชาฯ ผปฏบตงานจะมการวางแผนในการตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. ตามตารางดงน

ลกษณะของ

สงสงตรวจ

จานวนของการ

สเมยรสไลด

สทใชในการ

ยอม

การรายงานผล ระยะเวลาในการ

รายงานผลการตรวจ

อจจาระม

ลกษณะทม

มก

สเมยรสไลด

จานวน 2 แผน คอ

แผนท 1 สาหรบ

ตรวจดวยการดสด

แผนท 2 สาหรบ

การยอมสพเศษ

Rapid DMSO

modified acid fast

สทใชในการ

ยอมม 2 ส คอ

1. ส Carbol

fuchsin

2. ส Malachite

green

1. ตรวจพบเชอจะ

รายงานเปน Positive for


2. ตรวจไมพบเชอ

รายงานเปน Not found

for Cryptosporidium

spp.

มอาจารยผรบผดชอบใน

ภาควชาฯ เซนตรบรอง

ผลการตรวจและมการ

ลงวน เดอน ปทรายงาน

ผลดวยทกครง

จะทาการรายงานผล

การตรวจทก

วนจน วนพธ และวน

ศกร

22

4.2 ขนตอนการปฏบตงาน ประกอบดวย 6 ขนตอน ดงน

ขนตอนการสงตวอยางสงสงตรวจมายงหองปฏบตการภาควชาฯ

การเตรยมสเมยรสไลดจากอจจาระเพอการ

ยอมส

การตรวจวนจฉยเชอดวยวธดสด

การตรวจวนจฉยเชอดวยการยอมสพเศษ Rapid DMSO

modified acid fast

การ mount สไลดดวย permount

ตวอยางสงสงตรวจจากโรงพยาบาล

เวชศาสตรเขตรอน

ตวอยางสงสงตรวจจากหนวยงานอนๆ

ศนย Laboratory Center

คณะเวชศาสตรเขตรอน

ม. มหดล

จดรบตวอยางสงสงตรวจ

ทภาควชาฯ

ทาการตรวจวนจฉยเชอ C. parvum

และรายงานผลทกวนจนทร วนพธและวนศกร

เกบรวบรวมตวอยางสงสงตรวจไวในตเยน

4 องศาเซลเซยส จนถงกาหนดวนตรวจ

ใชไมจมฟนจมตวอยางอจจาระหลายๆแหง โดยควรเลอก

จากบรเวณทมมก แลวปายตวอยางลงบนแผนสไลด ทง

ใหแหงทอณหภมหอง (air dry)

ใชไมจมฟนปายอจจาระหลายๆแหง ขนาดประมาณเทา

เมดถวเขยว (เลอกบรเวณทมลกษณะเปนมก) แลวละเลง

ใน NSS และในไอโอดน ทไดหยดเตรยมไวคนละดาน

ของสไลด แลว คนอจจาระและสารละลาย ใหเปนเนอ

เดยวกน ปดทบดวย coverslip นาไปดใตกลองจลทรรศน

นาสไลดทปายอจจาระแลวทงใหแหงทอณหภมหอง

การตรวจวนจฉยเชอดวยกลองจลทรรศน

และรายงานผล

นาสไลดจมใน absolute methanol เพอ Fix ฟลมอจจาระ นาน 10 วนาท

นาไปยอมดวยส Carbol fuchsin DMSO นาน 5 นาท

ลางสออกดวยนาประปา โดยการจมสไลดลงในภาชนะทใสนาประปาไว

นาส Malachite green มาหยดลงบนฟลมอจจาระ นาน 3 นาท

จมลางสไลดใหสะอาดดวยนาประปา ทงใหแหง แลว จงนาสไลดไป

mount ดวย permount

สไลดทยอมสแลว นาไปไลนาออกดวยการจมใน absolute ethanol นาน 30

วนาท 2 ครง แลวจง clear ดวย xylene 30 วนาท 2 ครง และ mount ดวย

permount ทงใหแหง 5 นาท

23

ขนตอนท การสงตวอยางสงสงตรวจมายงหองปฏบตการภาควชาฯ เนองจากการตรวจวนจฉย

เชอ Cryptosporidium spp. เปนการตรวจวนจฉยเชอฉวยโอกาสในผปวยเอดสโดยวธดสดและยอมสพเศษ

งานนเปนหนงในงานบรการวชาการของภาควชาฯ และจากการทภาควชาฯจดใหมการฝกอบรมทางหองปฏบตการ

ของเชอดงกลาวเปนประจาทกป ทาใหหนวยงานตางๆทงจากภายในและภายนอกคณะฯ สงตวอยางมาตรวจวนจฉย

เชอนมากยงขน ในขนแรกตวอยาง สงสงตรวจ จะนามาสงทหนวยรบ - สงสงสงตรวจทหองปฏบตการกลางของ

โรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอน (Tropical Medicine Laboratory Center) อาคารราชนครนทร คณะเวชศาสตรเขตรอน

เพอลงทะเบยน จากนน Laboratory Center จงจดสงตวอยางมาทภาควชา ฯเพอรบบรการตรวจ ซงเลขานการ

ภาควชาฯ จะทา หนาทลงบนทกขอมลตางๆในแบบฟอรมการรบ - สงสงสงตรวจ เชนวน เดอน ปทรบ

ตวอยาง ชนดของตวอยางสงตรวจ ชอผสง และผรบตวอยาง สงสงตรวจ วน เดอน ปทรายงานผลการตรวจ

และผ รบผลการตรวจ ดวย (รปท 4) โดยปกตตวอยางทนามาสงจะถกเกบไว ในตเยนทอณหภม 4 องศา

เซลเซยส จะตรวจวนจฉยเชอและรายงานผลการตรวจทกวนจนทร วนพธและวนศกรของทกสปดาห

รปท 4 แบบฟอรมการรบสงสงตรวจและรายงานผลการตรวจทภาควชาฯ

24

ขนตอนท การตรวจวนจฉยเชอดวยการดสด มขนตอนดงน

1) ควรตรวจดชอ-นามสกลและหมายเลข Hospital number (HN) ของผปวยทภาชนะใสอจจาระให

ตรงกบใบสงตรวจจากแพทย หากมปญหาชอ -นามสกลของผปวย ไมตรงกน จะตดตอไปท

Laboratory Center ของโรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอน เพอมารบสงสงตรวจคน

2) ตรวจอจจาระดวยตาเปลา เพอด ส ลกษณะความออน - แขง และลกษณะเนอของอจจาระเชน มมก

เลอด หรอกากอาหารมาก

2.1 ถาอจจาระแขง (มสวนเนออจจาระมากกวานา) ใหใชไมจมฟนปายอจจาระเพยง

เลกนอยเพอทาสเมยรบางๆลงบนแผนสไลดทม NSS และไอโอดน อยางละ 1-2 หยด

ทหยดไวคนละดานของสไลด

2.2 ถาอจจาระมมก ควรใชไมจมฟนจมหรอใชหลอดหยดพลาสตกดดอจจาระบรเวณทม

มก ปายบางๆบนแผนสไลดทม NSS และไอโอดนทเตรยมไว

2.3 ถาอจจาระเหลวเปนนาใหใชสาลพนปลายไมจมอจจาระ ทาบางๆบนแผนสไลด ทม

NSS และไอโอดนทหยดไว

2.4 อจจาระทมกากมาก จะเหนมเศษของอาหารปนอยมาก ควรกรองกากออกดวยผากอซ

(ใชผากอซทบ 2 ชนทชบนาไวพอหมาด )ๆ ดวยการตกอจจาระขนาดประมาณ 1 กรม

ผสมลงในนาเกลอ ใช ไมจมฟนคน ใหเขากนด แลว กรองผานผากอซลงในหลอด

ทดลอง นาไปปนทความเรว 2,000 รอบตอนาท นาน 2 นาท เทนาสวนบนทง นา

ตะกอนทไดมาทาสเมยรอจจาระบางๆบนแผนสไลดทม NSS และไอโอดน ทเตรยม

ไว

3) ใชไมสะอาดเขยตวอยางอจจาระในขอ 2 ขนาดประมาณเทาเมดถวเขยว (หากเปนไปไดควรเลอก

บรเวณทมลกษณะเปนมก) แลวละเลงทงใน NSS และไอโอดนตามลาดบ คนใหเปนเนอเดยวกน

สเมยรทเหมาะสม ไมควรหนาหรอบางเกนไป โดยสงเกตจาก เมอนาสเมยร ไปวางทาบบน

หนงสอพมพยงสามารถอานตวหนงสอได

4) ใช coverslip ปด โดยไมใหมฟองอากาศเกดขน (เอยง coverslip ประมาณ 45 องศา แตะลงบนหยด

NSS และ ไอโอดน ทเตรยมไวแลว คอยๆปลอย coverslip ลงชา )ๆ

5) นาสไลดตรวจภายใตกลองจลทรรศน โดยเรมดจากขนาดกาลงขยายตา 10 เทา (10X objective lens)

กอน ใหเรมดตงแตขอบ coverslip แลวไลขนและลงเปนระบบ จนทวทงแผน (รปท 5) พยายาม

ปรบแสงไฟใหสวางนอย เชอระยะ oocyst จะเหนเปนเมดกลมวาวๆ ขอบ cyst เรยบ เมอตรวจพบ

สงทสงสยวาจะเปน oocyst ใหใชกาลงขยายมากขนโดยปรบเลนสไปทขนาดกาลงขยายสง 40X

เพอดรายละเอยดของเชอ

6) ดลกษณะของเชอดวยการดสดเพอเปรยบเทยบกบลกษณะของเชอรา (รปท 6)

25

รปท 5 การตรวจวนจฉยเชอภายใตกลองจลทรรศนธรรมดา โดยหมนขนและลงอยางเปนระบบจนทวสไลด

รปท 6 ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ดวยวธการดสด (ก และ ข) เปรยบเทยบกบเชอราชนด

ยสต (ค และ ง) ดวยกลองจลทรรศนธรรมดาดวยกาลงขยายสง 40X

ปกตการตรวจดเชอโปรโตซวชนดตางๆจะตองดทงใน NSS และ ไอโอดน เพอทจะมองเหน

รายละเอยดภายในของเชอ ในการด oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ใน NSS จาเปนตองหร

ไฟใหสวางนอยทสด จงจะเหน oocyst ทมลกษณะวาว ใสและมสชมพเรอๆ และเหนกอน residuum

ทอยภายในไดดวย สวนการดเชอนใน ไอโอดนอาจจะดไดยากกวา เพราะสของไอโอดนทเขม ทาใหไม

เหนลกษณะวาว ใสของ oocyst และอาจจะไมเหนกอน residuum ไดชดเจน

26

ขนตอนท การเตรยมสเมยรสไลดจากอจจาระเพอการยอมส

1) เขยนชอและนามสกลของผปวยพรอมวน เดอนปททาการสเมยร ทปลายดานหนงของสไลด โดยใช

ปากกาหวเพชรในการเขยน label แตหากสไลดทใชปลายดานหนงทมขอบฝา สามารถใชดนสอในการ

เขยน label รายละเอยดตางๆไดบนสไลดสวนทเปนฝา

2) ใชไมจมฟนเขยหรอใชหลอดหยดพลาสตกดดอจจาระจากบรเวณตาง ขๆองตวอยางทสงตรวจ และควร

เลอกเขยหรอดดอจจาระ จากบรเวณ ทมมก นาอจจาระนไปละเลงบนสไลด สะอาด (ไมมไขมน

เคลอบอย) ทเตรยมไว โดยละเลงเปนวงกลม เพอเพมพนทและโอกาสในการตรวจพบเชอ จากนน

จงนาไปทาใหแหงโดยนาไปผานเปลวไฟอยางรวดเรว ประมาณ 5 วนาท

3) ควรจะทงสไลดใหแหงสนทอกครงทอณหภมหอง (air dry) โดยปกตจะใชเวลานาน 3 นาท จงนาไปยอม

ดวยส Rapid DMSO modified acid fast

1)

ขนตอนท การตรวจวนจฉยเชอดวยวธยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast โดยมขนตอน

ตางๆ ดงน

1) สไลดทปายอจจาระและทงใหแหงทอณหภมหอง (air dry) แลวนามา fix โดยการจมลงใน absolute

methanol นาน 10 วนาท

2) หยดส Carbol fuchsin DMSO ใหทวมและทวบรเวณทสเมยร ทงไว 5 นาท ขนตอนนจะทาให oocyst

ตดสแดง

3) ลางสออกดวยนาประปา จนกระทงสรอบๆบรเวณทสเมยรสะอาด คอลางสออกจนไมมสแดงของ

Carbol fuchsin DMSO เปอนอยนอกสเมยร

4) หยดส Malachite green (decolourize - counterstain) ลงไปบรเวณสเมยรทงไว 3 นาท หรอจนกวาสพน

จะเปนสเขยว

5) จมลางสไลดใหสะอาดดวยนาประปา ทงใหสไลดแหง (รปท 7)

การทาสเมยรอจจาระทด สเมยรควรไมหนาหรอบางจนเกนไป เพราะถาสเมยรหนาเกนไป

ทาใหเกดการซอนทบกนของเศษตะกอนอจจาระ ทาใหยากตอการ ตรวจวนจฉยและอาจทาใหเกดการ

ผดพลาดในการตรวจ ได หากสไลดทสเมยรบางเกนไป หรอไมได นาอจจาระ บรเวณทเปนมก มาทา

การสเมยร อาจทาใหตรวจไมพบเชอได เพราะเชอ Cryptosporidium spp. สวนใหญจะตรวจพบบรเวณ

ทเปนมก

27

ขอควรระวงในการยอมส

1. การทาสเมยรสไลดตองทงใหแหงกอนนาไปยอมส จะทาให oocyst ตดสไดด แตถาสเมยรไมแหง

แลวนาไปยอมสจะทาให oocyst หลดได

2. เวลาทใชในการยอมเชอดวยส Carbol fucshin DMSO และส Malachite green สามารถ

ปรบเปลยนได ตามความเขมขนของสยอมทเตรยมในแตละ lot ดงนนหลงจากการเตรยมสแตละ

lot ควรมการทดลองยอมสนนๆกบสไลดทม oocyst ของเชอ หรอ positive control เพอทดสอบ

วาสทเตรยมในแตละครง ควรจะใชเวลาในการยอมสนานเทาใด

3. หลงการยอมดวยสแดงของ Carbol fucshin DMSO ขนตอนของการลางส ควรลางสออกให

หมด หากลางสออกไมหมด เมอหยดส Malachite green ลงไป และลางออกจะพบวาสพนสเมยร

จะเปนสมวงแดง แทนทจะเปนสเขยว

4. เทคนคสาคญในการยอมสคอตลอดขนตอนการยอมสไมควรใหสไลดแหงโดยเดดขาด เพราะจะ

ทาให oocyst ของเชอเหยวได ยกเวนในขนตอนกอนนาไป mount ดวย permount

5. การยอมสไลดของผปวยทกครงควรมสไลดทมเชอ Cryptosporidium spp. (positive control)

ยอมสควบคดวย

28

รปท 7 ขนตอนการยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast เพอตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp.

29

ขนตอนท การ mount สไลดดวยนายา permount

1) นาสไลดทยอมดวยส Rapid DMSO modified acid fast ทตากใหแหงแลว จมลงใน absolute ethanol

นาน 30 วนาท จานวน 2 ครง แตละครงควรซบนายาสวนเกนออกดวยกระดาษอเนกประสงค แลว

จงจมลางอกดวย absolute ethanol ใน jar ท 2

2) นาสไลดมาจมใน xylene นาน 30 วนาท จานวน 2 ครง ซบ นายาสวนเกนออก ดวยกระดาษ

อเนกประสงค แลวจงจมอกครงดวย xylene ใน jar ท 2

3) หยด permount ประมาณ 1-2 หยด ลงบนบรเวณทสเมยร

4) ปดทบดวย coverslip (รปท 8) โดยวางกระจกปดสไลดใหดานหนงแตะสไลดตรงทรมของหยดนา

โดยใหเอยงกระจกปดสไลดทา มม 45 องศา คอยๆ ปลอยอกดานหนงลง กรณทสเมยรมขนาดสน

ควรใช coverslip ขนาด 22x22 มลลเมตร แตหากบรเวณทสเมยรมขนาดยาวมากควรใช coverslip

ขนาด 22x40 มลลเมตร การปด coverslip ใมควรใหเกดฟองอากาศ แตหากเกดฟองอากาศ ควรใช

forcep กดลงตรงกลางบรเวณทสเมยร เพอไลฟองอากาศออกใหหมด แตหากในบรเวณ coverslip

ยงคงมฟองอากาศ อยอก ควรนาสไลดไปแชใน xylene ประมาณ 3 นาท หรอจนกระทง แผน

coverslip หลดออก แลวจงหยดนายา permount ลงไปใหมและปดทบดวย coverslip อกครง ทงให

permount แหงในอณหภมหอง โดยใชเวลาประมาณ 5 นาท จงนาสไลดไปตรวจหาเชอภายใตกลอง

จลทรรศน โดยเรมดจากกาลงขยายตา 10X กอน แลวจงเพมกาลงขยายใหสงขนเปน 40X และ 100X

(กาลงขยายสงสด 1,000 เทา) ตามลาดบ แลวรายงานผล

30

รปท 8 ขนตอนการ mount สไลดดวยนายา permount

31

ขอควรระวงในการ mount สไลด

1. สไลด ทยอมส แลวเมอ จะนามา mount ตองทงไว ใหแหง สนทกอน จงนามาจมใน absolute

ethanol หากสไลดไมแหง แลวนามาจม ใน absolute ethanol จะทาใหสเขยวในพนสเมยรหลด

ออกหมด ทาใหสไลดเปนสมวงแดง ซงทาใหการอานผลยากหรอผดพลาดได

2. กอนการเปลยนจมสไลดลงใน absolute ethanol หรอ xylene ในแตละ jar ทกครงควรใชกระดาษ

อเนกประสงคซบใหนายาสวนเกนออกกอน โดยวางใหขอบสไลดดานทใกลสเมยรตงบนกระดาษ

เพอใหนายาไหลลงจนหมด

3. ในขนตอนการดงนาออกดวย absolute ethanol และการ clearing สไลดดวย xylene หากมการ

เตรยมสไลดไดด เมอหยดนายา permount ลงบนสเมยร permount ควรแผเตมบรเวณทสเมยร

ปกตจะใช permount ในปรมาณ 1 หรอ 2 หยด ขนอยกบพนทความกวางของสเมยร ถาสเมยร

กวาง ควรหยด permount จานวน 2 หยด ปดทบดวย coverslip เมอเตรยมเสรจภายใน coverslip

ตองไมมฟองอากาศ หากมฟองอากาศเกดขนเลกนอย ทบรเวณใกลขอบ coverslip เราสามารถใช

forcep กดลงตรงกลางบรเวณทสเมยร เพอไลฟองอากาศออก ในการทาความสะอาดสไลดใหใช

กระดาษอเนกประสงคจม xylene เลกนอยเชดรอบๆแผนสไลด จะไดสไลดทสวยงามและสะอาด

ไมมคราบของ permount ตดอย สไลดยอมสสามารถเกบ ไวเปนสไลดอางอง (Reference slide)

ไดนานมากกวา 5 ป

4. ในกรณทการ mount สไลดทาใหเกดฟองอากาศขนาดเลกๆจานวนมาก จนไมสามารถไล

ฟองอากาศออกไดหมด ใหนาแผนสไลดนนจมใน xylene รอจน coverslip หลดออกจากสไลด

แลวจงใชกระดาษอเนกประสงคเชดรอบๆบรเวณทสเมยรกอน แลวจงหยดนายา permount และ

ปดดวย coverslip อกครง ปรบแตงจนไดสไลดทสวยงาม ซงเราสามารถแกไขการ mount สไลด

ไดหลายครง จนกวาจะ mount สไลดไดสวยตามทตองการ แตไมควรแชสไลดใน xylene ทงไว

คางคน เพราะจะทาใหแผนสไลดนนเปราะและแตกงาย

32

ในการตรวจวนจฉย oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. จะทาการตรวจทง 2 วธคอการดสด

กอน ซงการตรวจวนจฉยจะยากมาก แลวจงตรวจยนยนดวยการยอมสพเศษทกครง ในการตรวจดเชอสดใน

NSS จะเหน oocyst มรปรางกลม ขนาดประมาณ 4-6 ไมครอน ลกษณะซสตวาวๆ ใสมสชมพเรอๆผนง ซสต

บางมาก ขางใน oocyst จะเหน residuum มลกษณะเปนกอนจานวน 4-5 กอน (รปท 6 ก) สวนการด oocyst

ในสไลดทหยดดวย 1% iodine จะดไดยากกวา เพราะสของ iodine จะเขมทาให oocyst มสเขมกวาใน NSS

เราจงไมเหน oocyst ทมลกษณะวาว ใส และอาจจะไมเหนกอน residuum ทชดเจนได (รปท 6 ข) ในการ

ตรวจอจจาระบางครงจะพบเชอรา ซงมขนาดใกลเคยงกบซสตของเชอ C. parvum แตเชอราจะมลกษณะซสต

กลมวาวๆ รปรางกลมหรอรได มทงขนาดเลกและใหญ และเชอรามผนงซสตทหนากวา อาจไมเหนเมด

แกรนลภายใน (รปท 6 ค) หรออาจจะเหนเมดแกรนล ภายใน (รปท 6 ง) ดงนนการตรวจ ยนยนเชอดวยการ

ยอมสพเศษจงมความจาเปนอยางยง

Oocyst ของเชอ C. parvum ในสเมยรสไลดทยอมสแลว บางตวกยอมไมตดส ซงเราสามารถสงเกต

ไดจากลกษณะรปรางกลม ใส ทภายในมรปโคงกลวงตดสชมพเรอๆ (รปท 9 ก) สวน oocyst ทยอมตดส จะ

พบเหน sporozoite อยภายใน ตงแต 1-4 sporozoites และส background ของสเมยรจะตดสเขยว (รปท 9 ข-จ)

รปท 9 ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast

ดดวยกลองจลทรรศนธรรมดากาลงขยายสงสด 100X

33

ขนตอนท การรายงานผลการตรวจวนจฉยเชอ

หลงการตรวจวนจฉย หากตรวจพบ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. อาจารยทมหนาท

รบผดชอบจะทาการ ตรวจเพอยนยนลกษณะของเชอทตรวจพบและรบทราบ ผลการตรวจ เมอผลการตรวจ

ถกตอง จงรบรองผลการตรวจ ในใบเอกสารทสงมาพรอมกบตวอยางสงตรวจ ปกตการ รายงานผล จะม

รายละเอยดวา ตรวจพบเชอ หรอตรวจไมพบเชอ Cryptosporidium spp. เทานน และจะสงผลกลบไปยง

Laboratory Center ของโรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอน เพอประสานงานใหหนวยงานทสงตรวจมารบผลการ

ตรวจตอไป ใบสงตรวจสวนใหญ จะมขอมลรายละเอยดตางๆ (รปท 10) ดงน

1. ชอ - นามสกล ของผปวย

2. เลขท Hospital number (HN)

3. หนวยงานทสงตวอยางตรวจ

4. สถานทตรวจบรการ

5. วนทรบตวอยางสงสงตรวจ

6. ผลการตรวจวนจฉย

7. ผตรวจวนจฉย

8. ผรบรองผลการตรวจ

9. วนทรายงานผลการตรวจ

การรายงานผลการตรวจม 2 แบบ คอ

- กรณตรวจพบเชอ ใหรายงานเปน ตรวจพบเชอหรอ Positive for Cryptosporidium spp.

- กรณตรวจพบไมเชอ ใหรายงานเปน ตรวจไมพบเชอหรอ Not found for Cryptosporidium

spp.

ขอควรคานงในการรายงานผลการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยวธดสด

กรณตรวจพบเชอ Cryptosporidium spp. สามารถรายงานผลได แตควรตรวจสไลดทวทงแผน

เพอตรวจดวามการ ตดเชอโปรโตซวอนๆ รวมดวยหรอไม และควรทาการตรวจยนยนดวยการยอมส

พเศษ

กรณตรวจไมพบเชอ ควรมการตรวจอยางละเอยดจนทวทงแผนสไลด ควรทาการตรวจยนยนดวย

การยอมสพเศษกอน จงจะสามารถรายงานผลได

ขอควรคานงในการรายงานผลการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยวธยอมสพเศษ

กรณตรวจพบเชอ สามารถรายงานผลได แตควรตรวจไปอกประมาณ 10 fields ดวยกลอง

จลทรรศนกาลงขยายสง 40X เพอตรวจดอยางละเอยดวามการตดเชอโปรโตซวกลม คอกซเดยอนๆ รวม

ดวยหรอไม

34

รปท 10 ใบสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมสพเศษทสงมาจากหนวยงานตางๆ และ

บนทกผลการตรวจหาเชอจากภาควชาฯ

35

4.3 วธการตดตามและประเมนผลการปฏบตงาน

หลงจากการตรวจและรายงานผลการตรวจวนจฉยเชอ Cryptsporidium spp. แลวจะมการถาย

เอกสารไวจานวน 1 ฉบบ เพอเกบไวเปนหลกฐานการตรวจ กรณหนวยงานทสงตวอยางมาตรวจทาผลการ

ตรวจสญหายจะตดตอกลบมาเพอขอสาเนาผลการตรวจอกครง นอ กจากนยงใชเปนขอมลทางดานสถตเกยว

การตรวจเชอดงกลาวของภาควชาฯ ดวย

การตรวจวนจฉยเชอ Cryptsporidium spp. ดวยการตรวจย นยนเพอประเม นคณภาพของ

หองปฏบตการปรสตวทยาจานวน 5 หนวยงาน จะมการสงตวอยางอจจาระมาใหตรวจประมาณ 5 ครงใน

ปงบประมาณ ผถกประเม นจะทาการตรวจและสงผลการตรวจ กลบไปยงหนวยงานทเปนผทาการประเม น

ภายในเวลา 1 เดอน หลงจากนนประมาณ 1 เดอนถดไป กรรมการประเมนคณภาพของหองปฏบตการกจะ

รายงานผลทถกตองกลบมายงหนวยงานทถกประเมณ เพอใหรบทราบผลการตรวจดงกลาว

งานชวยสอนภาคปฏบตการเกยวกบการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมส

พเศษใหแกนกศกษาหลกสตรตางๆนน โดยจะไมมการดเชอดวยการดสด แตจะใหตรวจวนจฉยเชอดวยการ

ยอมสพเศษเทานน จะพบวานกศกษามความพงพอใจกบทสไลดทเตรยมให เพราะเปนสไลดทมเชอเยอะมาก

และนกศกษาสามารถตรวจพบเชอไดดวยตวเอง

การตรวจวนจฉยเชอ Cryptsporidium spp. ในการจดอบรมเชงปฏบตการของภาควชาฯ จะมการจด

อบรมเปนประจาทกป หลงจากผเขาอบรมไดรบการฝกเทคนคตางๆแลว หากสงสยและไมสามารถตรวจวนจฉย

เชอดงกลาวได กจะตดตอมาเพอสอบถามและจะสงสไลดหรอตวอยางอจจาระทสงสยมายงภาควชาฯ ซงผเขยน

จะเปนผตรวจยนยนตวอยางนน และจะสงผลการตรวจกลบไปยงหนวยงานนนๆดวยการสงผลทางไปรษณย

4.4 จรรยาบรรณในการปฏบตงาน

ในการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. มความจาเปนอยางยงทผปฏบตงานตองม

จรรยาบรรณในการตรวจทางหองปฏบตการ ตองรายงานผลตามความเปนจรง กรณตรวจพบเชอ

Cryptosporidium spp. กสามารถรายงานผลการตรวจไดวา “ ตรวจพบเชอ Cryptosporidium spp. ” กรณ

ตรวจไมพบเชอ ควรมการตรวจอยางละเอยดจนทวทงแผนสไลดนน จงจะสามารถรายงานไดวา “ ตรวจไม

พบเชอ Cryptosporidium spp.” ตองมเจาหนาท ทมความเชยวชาญและรบผดชอบดวยตาแหนง เชน นก

เทคนคการแพทยชวยในการตรวจยนยนผลการตรวจนน

ผปฏบตงานควรมจรรยาบรรณในการรายงานผลการตรวจดวย ผปฏบตงานไมควรรายงานผลทาง

โทรศพทหรอโทรสารโดยเดดขาด ควรแจงใหเจาหนาทมารบผลการตรวจดวยตนเอง

36

ตวอยางกรณศกษา

จากการทไดรวบรวมขอมลหรอปญหาตางๆและประสบการณทไดจากการปฏบตงานในการตรวจ

วนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. จากตวอยางอจจาระ ของหนวยงานภาครฐและโรงพยาบาลตางๆ จานวน 4

แหง โดยสามารถสรปปญหาทเกดขนและแนวทางในการแกไข ตามรายละเอยดดงน

หมายเลข หนวยงานภาครฐ/

โรงพยาบาล

ปญหาทพบในการตรวจ แนวทางแกไข

1 ภาควชาปรสตวทยา

คณะแพทยศาสตร

ศรราชพยาบาล

ม. มหดล

1. เจาหนาท หองปฏบตการ ขาด

ประสบการณในการตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. ดวยวธการด

สด ทาใหเจาหนาทจะตองทาการ

สเมยร ตวยางอจจาระสงตรวจ และ

ยอมดวยวธ Modified acid fast ซงใช

หลกการยอมเดยวกนกบการยอมหา

เชอวณโรค ถงแมการยอมสน จะ

สามารถใชตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. ได แตขนตอน

การยอมจะยงยากกวาการยอม สดวย

วธ Rapid DMSO modified acid fast

2. กรณแพทยสงตรวจดวยวธดสด

หรอ direct smear เจาหนาทกจะตรวจ

เฉพาะเชอโปรโตซวตวอนๆ ทม

ขนาดใหญ สวนเชอ

Cryptosporidium spp. ทมขนาดเลก

จงไมสามารถวนจฉยได

1.ควรมการสงเสรม ให

เจาหนาทหองปฏบตการม

การเพมพนทกษะ และ

ประสบการณ ดวยการสงไป

ฝกอบรมเทคนคตางๆในการ

ตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. ดวย

การดสด และการยอมสดวย

วธ Rapid DMSO modified

acid fast

2.หากแพทยสงตรวจโปรซว

ในลาไส เจาหนาท

หองปฏบตการควรใชวธด

สด หรอ direct smear ควบค

กบการยอมสสงสงตรวจดวย


acid fast เพอจะไดไมพลาด

ในการวนจฉยเชอขนาดเลก

เชน เชอ Cryptosporidium

spp.

37




1 ภาควชาปรสตวทยา

คณะแพทยศาสตร

ศรราชพยาบาล

ม. มหดล (ตอ)

3. การายงานผลจากการตรวจดวย

กลองจลทรรศนนน เจาหนาทมกจะ

รายงานผลเปน Cryptosporidium

parvum

3. การรายงานจากการตรวจ

ดวยกลองจลทรรศนนน ควร

รายงานเปน

Cryptosporidium spp.และ

หาก ตองการระบวาเปน

species ไหน ควรนาตวอยาง

อจจาระสงตรวจนนไปตรวจ

แยกชนดของเชอดวยวธทาง

อณชววทยาหรอ PCR

38




2 โรงพยาบาลราชวถ 1.เจาหนาทหองปฏบตการขาด



สด ทาใหเจาหนาทจะตองทาการ

สเมยรตวยางอจจาระสงตรวจและ

ยอมส Modified acid fast ซงใช

หลกการยอมเดยวกนกบการยอมหา

เชอวณโรค ถงแมการยอมสนจะ

สามารถใชตรวจวนจฉยเชอ

Cryptosporidium spp. ได แตขนตอน

การยอมจะยงยากกวาการยอมส ดวย

วธ Rapid DMSO modified acid fast

2. เจาหนา ทหองปฏบตการไมเคย

ไดรบการสงไปฝกอบรม การ ตรวจ

วนจฉยเชอนทหนวยงานอนๆ แตม

การฝกอบรมเฉพาะในหองปฏบตการ

เดยวกนเทานน ทาใหขาดการ

แลกเปลยนประสบการณและการ

เพมพนความรดานการตรวจวนจฉย

เชอใหมๆ

1.ควรมการสงเสรมให


การเพมพนทกษะและ





การดสดและการยอมสดวย


acid fast

2. หากแพทยสงตรวจโปรโต

ซวในลาไส เจาหนาท

หองปฏบตการควรใชวธด

สด หรอ direct smear ควบค

กบการยอมสสงสงตรวจดวย


acid fast เพอจะไดไมพลาด

ในการวนจฉยเชอขนาดเลก

เชน เชอ Cryptosporidium

spp.

39




2 โรงพยาบาลราชวถ

(ตอ)

3.หลงจากการยอมสเสรจเรยบรอย

แลว เจาหนาทหองปฏบตการจะไมม

การ mount สไลดทนท ทาใหจะตอง

ตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศน

กาลงขยายสงสด 100X ซงทาใหใช

เวลาในการตรวจหาเชอนาน

4. ในหองปฏบตการไมมโปสเตอร

หรอหนงสอภาพส ( Atlas)

ประกอบการตรวจ หากเกดขอสงสย

เกยวกบการ ตรวจ วนจฉย เจาหนาท

หองปฏบตการจะดภาพประกอบจาก

google ซงทาใหการวนจฉยผดพลาด

ได

3.หลงจากการยอมสเสรจ

เรยบรอยแลว ควรมการ

mount ไลดทนท ซงจะ ทา

ใหเจาหนาทหองปฏบตการ

สามารถตรวจวนจฉยเชอ

ดวยกลองจลทรรศน

กาลงขยายสง 40X ได และ

สามารถเหน oocyst ของเชอ

ไดชดเจนขน เพอชวย

ประหยดเวลาในการตรวจ

วนจฉยได

4. ควรมการสงซอหนงสอ

Atlas หรอโปสเตอรภาพสท

ผลตโดยหนวยงานท

นาเชอ ถอ เพอเกบไวใน

หองปฏบตการสาหรบใช

ประกอบการตรวจวนจฉย

เชอ

40



ปญหาและประสบการณทพบในการ

ตรวจ

แนวทางแกไข

3 ภาควชาพยาธวทยา

โรงพยาบาลสงขลา

นครนทร จงหวด

สงขลา

1.ไมเคยมการเปดใหบรการรบตรวจ

วนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. มา

กอน ในปพ.ศ. 2549 ไดสงเจาหนาท

หองปฏ บตการมารบการอบรม

เกยวกบการตรวจเชอนทภาควชาฯ

เปนระยะเวลา 2 วน

หลงจากนนจ งมการเปดรบบรการ

ตรวจหาเชอนขนในหองปฏบตการ

แตเจาหนาทกยงไมสามารถตรวจเชอ

ดวยการดสดได และทาการตรวจดวย

วธยอมสพเศษ Rapid DMSO

modified acid fast ทไดรบการอบรม

จากภาควชาฯ ซงกยงไมมนใจในการ

ตรวจวนจฉยมากนก

เมอประมาณปลายปพ .ศ . 2549

หนวยงานดงกลาว ไดสงเจาหนาท

หองปฏบต การจานวน 1 ทาน มา

ฝกอบรมหลกสตรระยะสน ประมาณ

3 เดอน เกยวกบเทคนคตางๆ ทใชใน

การตรวจ หาเชอน ซงผเขยนคมอ ได

เปนผฝกเทคนคเกยวกบการตรวจเชอ

น รวมทง การตรวจเชอดวยวธการด

สด หลงจากนนเจาหนาท ทานน

สามารถตรวจเชอดวยการดสด การ

ยอมสพเศษ และมความมนใจ ในการ

รายงานผลมากยงขน

1. ควรมการจดอบรมภายใน

หองปฏบตการ เกยวกบการ

ตรวจหาเชอดวยวธการดสด

โดยมอบหมายใหเจาหนาท ผ

ทไดรบการอบรมระยะสน 3

เดอนและได รบ ตาแหนง

นกวชาการวทยาศาสตร

การแพทย เปนผฝกอบรมให

หรออาจจะสงเจาหนาท

หองปฏบตการทานอนๆ ไป

อบรมหลกสตรระยะสน

ภายนอกหนวยงาน ใหมาก

ขน

41



ปญหาและประสบการณทพบในการ

ตรวจ

แนวทางแกไข

3 ภาควชาพยาธวทยา

โรงพยาบาลสงขลา

นครนทร จงหวด

สงขลา (ตอ)

ตอมา เจาหนาท ทานนกสามารถ ปรบ

ตาแหนงเปนนกวชาการวทยาศาสตร

การแพทยได

2. หลงจากการยอมสเสรจเรยบรอย

แลว เจาหนาทหองปฏบตการจะไมม

การ mount สไลดทนท ทาใหจะตอง

ตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศน

กาลงขยายสงสด 100X ซงทาใหใช

เวลาในการตรวจหาเชอนาน

2. หลงจากการยอมสเสรจ

เรยบรอยแลว ควรมการ

mount ไลดทนท ซงจะทาให

เจาหนาทหองปฏบตการ

สามารถตรวจวนจฉยเชอ

ดวยกลองจลทรรศน

กาลงขยายสง 40X ได และ

สามารถเหน oocyst ของเชอ

ไดชดเจนขน เพอชวย

ประหยดเวลาในการตรวจ

วนจฉยได

42




4 โรงพยาบาลชมชน

จงหวดยโสธร ขนาด

30 เตยง

1.เจาหนาทหองปฏบตการขาด



สดและการยอมส เนองจาก ใน

หองปฏบตการไมมสสาหรบยอมเชอ

และเจาหนาทหองปฏบตการสามารถ

ตรวจหาเชอโปรโตซวทมขนาดใหญ

จากการดอจจาระสงตรวจสดเทานน

2. เจาหนาทหองปฏบตการ บางทาน

เคยไดมารบการอบรมเชงปฏบตการ

เกยวกบการตรวจเชอน ทภาควชาฯ

เปนเวลา 2 วนแลว แตยงไมสามารถ

ตรวจวนจฉยเชอดวยการดสดได

3. ขาดงบประมาณในการสงซอวสด

ตางๆ รวมถงชดสยอมเชอแบบ

สาเรจรป

1.ควรมการสงเสรมให


การเพมพนทกษะและ





การดสดและการยอมส ดวย


acid fast

2. ควรมการสงเจาหนาท

หองปฏบตการไปฝกอบรม

เกยวกบการตรวจวนจฉยเชอ


หลกสตรระยะสนประมาณ

3 เดอน เพอใหมความมนใจ

และสามารถวนจฉยเชอได

อยางเชยวชาญ

3. ควรมการจดหา

งบประมาณในการซอสยอม

แบบสาเรจรป ซงจะมราค า

ถกกวาการซอสแตละชนด

มาเตรยมเอง

43




4 โรงพยาบาลชมชน

จงหวดยโสธร ขนาด

30 เตยง (ตอ)

4.ในหองปฏบตการไมมหนงสอ

ภาพส (Atlas) ประกอบการ ตรวจ

วนจฉยเชอ

5. ขาดแพทยเฉพาะทางทมความรและ

เชยวชาญเกยวกบการตดเชอฉวย

โอกาสในผปวย เอดส ทาใหมการสง

ตรวจเชอนนอยมาก ถงแมจะมจานวน

ผปวยเอดสเพมมากขนกตาม

4.ในหองปฏบตการควรม

หนงสอภาพส ( Atlas)

ประกอบการ ตรวจ วนจฉย

เชอนนดวย

5.ควรมการสงเสรมหรอ

อบรมแพทยททาหนาทใน

การวนจฉยและรกษาการตด

เชอฉวยโอกาสในผปวย

เอดส

44

บทท 5

ปญหา อปสรรคและแนวทางการแกไขในการพฒนางาน

5.1 ความไมถกตองของชอสยอมทระบในใบสงตรวจ

ปญหาทพบบอย คอ เจาหนาทหองปฏบตการหลายแหง จะเกดความสบสนระหวางการสงตวอยาง

อจจาระเพอตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. ดวยวธ Acid Fast Bacilli (AFB) ซงการยอมสนเปนการ

ยอมเพอตรวจวนจฉยเชอวณโรคโดยตรง แตกสามารถตรวจหาเชอ Cryptosporidium spp. ไดเชนกน

นอกจากน โรงพยาบาลตางๆทวประเทศจะตรวจหาเชอ Cryptosporidium spp. ดวยการยอมสดวยวธ

Modified acid fast ซงเปนการยอมดวยวธของ Kinyoun หรอเปนการยอมสทนกรดเพอตรวจวนจฉยเชอวณ

โรค โดยวธนจะยอมตวอยางสงตรวจดวยส Carbol fuchsin และทาการการลางสสวนเกน (decolourization)

ดวย acid alcohol และทาการ counterstain ดวย methylene blue โดยใชเวลาในการยอมสประมาณ 10-15

นาท สวนในหองปฏบตการของภาควชาพยาธโปรโตซว จะทาการยอมสพเศษเชอดวยวธ Rapid DMSO

modified acid fast ซงหลกการของวธนคลายกบการยอมสดวยวธ Modified acid fast แตจะมการเตรยมส

Carbol fuchsin ใน dimethylsulfoxide เปนการเพมประสทธการยอม ใหเรวขน นอกจากนยงมการทา

decolourization และ counterstain ไปพรอมกนดวยส malachite green ในสารละลาย acetic acid จงไมตองทา

การ decolourization ดวย acid alcohol อกรอบ ทาใหการยอมสพเศษดวยวธน ใชเวลาเพยง 8-10 นาทเทานน

วธการยอมนม ขนตอนทไมยงยาก สะดวกรวดเรว และใหผลการตรวจทชดเจนยงขน ทาใหการอานผลงาย

กวา มความไวและความจาเพาะสงกวาการยอมสพเศษดวยวธอนๆ

แนวทาง การแกไข คอ ผทาการตรวจวนจฉยเชอ จะมการแจง รายละเอยด แกเจาหนาท

หองปฏบตการจากโรงพยาบาลตางๆทจะสงตวอยางอจจาระมาตรวจ รวมทง เจาหนาทของ Laboratory

Center ของโรงพยาบาลเวชศาสตรเขตรอน ดวย โดยใหระบชอของชนดของเชอท ตองการตรวจวนจฉยให

ชดเจน และไมควรระบชอสยอมในใบสงตรวจ

45

5.2 การทาสเมยร

ปญหาทพบบอย ในการทาสเมยรสไลดสาหรบการ ตรวจเชอดวยวธ ดสด คอลกษณะอจจาระทสง

มาตรวจวนจฉยเชอ Cryptospridium spp. สวนใหญจะมลกษณะเปนมก ทาใหอจจาระมความเหนยวมาก ทา

ใหมการทาสเมยรสไลดยากมากขน

แนวทางการแกไข คอ การทาสเมยรไมควรหนาหรอบางเกนไป โดยการหยด NSS และ ไอโอดน

อยางละ 1-2 หยด ลงบนสไลด โดยหยดไวคนละดานของสไลดใชไมสะอาดเขยตวอยางอจจาระ หรอใชหลอด

หยดพลาสตกดดอจาระหลายๆแหง ใหไดขนาดประมาณเทาเมดถวเขยว (ควรเลอกบรเวณทมลกษณะเปนมก)

แลวละเลงทงใน NSS และ ไอโอดน ตามลาดบ คนใหเปนเนอเดยวกน แลวใช coverslip ปด และเพอไมใหม

ฟองอากาศเกดขน ควรเอยง coverslip ประมาณ 45 องศา แตะลงบนหยด NSS และ ไอโอดนทละเลงอจจาระไว

แลว คอยๆ ปลอย coverslip ลงชาๆ จากนนนาสไลดไปตรวจดวยกลองจลทรรศน วธทดสอบ การทาสเมยร

อจจาระทเหมาะสมสาหรบการดสดนน คอเมอสเมยรเสรจแลว นาไปวางทาบบนกระดาษหนงสอพมพ

ความหนาของสเมยรตองไมทบจนไมสามารถอานตวอกษรทอยดานลางของสเมยรได และไมบางจนไมม

เนออจจาระอยในสเมยร ซงการทาสเมยรอจจาระทด ตองสามารถอานตวหนงสอในหนงสอพมพได

การทาสเมยรสาหรบการยอมสทด คอใชไมจมฟนสะอาดเขยตวอยางอจจาระหรอใชหลอดหยด

พลาสตกดดอจาระหลายๆแหง ควรเลอกอจจาระ จากบรเวณทมมก และนาอจจาระนไปละเลงบนสไลด

สะอาด (ไมมไขมนเคลอบอย ) ทเตรยมไว โดยละเลงเปนวงกลม เพอเพมพนทและโอกาสในการตรวจพบ

เชอ จากนนจงนาไปทาใหแหงโดยนาไปผานเปลวไฟอยางรวดเรว และควรจะทงสไลด ใหแหงสนท ท

อณหภมหองกอนแลวจงนาไปยอมส ทงนควรปลอยสเมยรสไลดใหแหงสนทกอนเสมอ เพราะถาสเมยรไม

แหงแลวนาไปยอมส อาจทาใหตวเชอหลดและอาจตรวจไมพบเชอ ทาใหการตรวจวนจฉยผดพลาดได

การทาสเมยรนนมความสาคญมาก ความหนาของสเมยรตองเหมาะสม กลาวคอสเมยรตองไมหนา

หรอบางจนเกนไป ถาส เมยรหนาเกนไปจะทาใหตรวจไมพบหรอพบ oocyst ของเชอไดยาก (รปท 11 ก)

เนองจากจะมตะกอนของอจจาระซอนทบกน และตรวจพบ artifact เปนสวนใหญ ซง artifact อาจมรปราง

กลม ขนาดไมเทากน ขนาดใหญบางเลกบาง เมอยอมสจะ ตดสชมพเรยบสมาเสมอ แตจะไมมลกษณะของ

sporozoite อยภายใน (รปท 11 ข) หากสเมยรสไลดบางเกนไปอาจทาใหตรวจไมพบเชอ (รปท 11 ค) และทา

ใหการตรวจวนจฉยผดพลาดได

46

รปท 11 สไลดสเมยรอจจาระทหนาเกนไป (ก และ ข ) และบางเกนไป (ค) เมอทาการตรวจตรวจดวยกลอง

จลทรรศนธรรมดากาลงขยายสง 40X

การทาสเมยรทด นน จะ สามารถตรวจวนจฉยเชอไดอยางถกตอง และแมนยา แตทงนตองขนอย กบ

ประสบการณและความชานาญของผตรวจดวย

ขอดของการ ทาสเมยรเพอตรวจวนจฉยเชอดวยกาดสด ถงแมบางครงแพทยไมไดสงตรวจโปรโตซวตว

อนๆแตหากตรวจพบเชอโปรโตซวตวอนๆทมขนาดใหญ กวา เชอ Cryptosporidium spp. กสามารถรายงาน

ผลได ซงกจะเปนประโยชนตอการรกษาของผปวยเปนอยางมาก

5.3 การเตรยมสและการยอมสสเมยร

ขนตอนของการเตรยมสนนถอวามความสาคญเชนกน หากเตรยมสไมด อาจทาให oocyst ของเชอ

ยอมไมตดส การยอมสเมยรประกอบดวยส 2 ชนดคอ Carbol fuchsin ในสารละลาย DMSO และ Malachite

green การเตรยมส Carbol fuchsin มขนตอนการใชความรอนชวยทาใหสสก จากประสบการณพบวาความ

รอนทอณหภมประมาณ 56-60 องศาเซลเซยส นาน 5-10 นาท เปนเงอนไขทเหมาะสมทจะทาใหสสกดและ

ทาใหการตดส oocyst ชดเจนมากขน นอกจากนถายอมสไดดนนส background ควรเปนสเขยว (รปท 12 ก)

ปญหาทพบบอย คอ การตมส Carbol fuchsin หากตมไมสกจะทาใหลางสแดงออกยากมาก และ

เมอทาการยอมดวยส Malachite green แลวลางดวยนาประปา จะทาใหส background เปนสมวงแดง (รปท

12 ข) ซงทาใหการตรวจวนจฉยเชอยากและอาจผดพลาดได และการตมสหากใชความรอนนานเกนไป จะทา

ส Carbol fuchsin เขม และสงผลใหเมอยอมส oocyst ตดสแดงเขมหรอสมวงแดงได

47

แนวทางการแกไข คอ ในการเตรยมส Carbol fuchsin ในสารละลาย DMSO แตละครง ควรตมสให

สกในเวลาทเหมาะสมประมาณ 5-10 นาท เมอเตรยมสเรยบรอยแลว ควรมการ นาสไลดทเปน positive

control ของเชอ Cryptosporidium spp. มาทดลองยอม หากส Carbol fuchsin สกพอด จะทาให oocyst ของ

เชอตดสชมพหรอสแดง จากนนจงทาการยอมทบดวยส Malachite green โดยการยอมทดนน สพนควรเปนส

เขยว (Bronsdon, 1984) โดยสของ oocyst และสพนทมความแตกตางกนอยางชดเจน ทาใหงายตอการตรวจ

และวนจฉยเชอได

รปท 12 Background ของสเมยรอจจาระทยอมไดดจะตดสเขยว (ก) และหากยอมไมด background จะตดส

มวงแดง (ข)

การทาเตรยมสทดนน ทาใหประหยดเวลาในการลางสในขนตอนการยอม และการลางสดวยนาประปางาย

ขน เปนการประหยดนาประปาดวย

การยอมสสเมยรทดนน จะทาใหเหนส oocyst ของเชอและสของ background ทมความแตกตางกนอยาง

ชดเจน ซงทาใหการตรววนจฉยงายขน

48

5.3 การ mount สไลด

การ mount สไลดภายหลงการยอมสนน มประโยชนคอ ทาใหผตรวจสามารถมองเหน sporozoite

ทอยภายใน oocyst ไดชดเจนยงขน จากประสบการณของผเขยนพบวา หากไมได mount สไลด background

หรอสพนของสเมยรจะไมใส เมอทาการตรวจหาเชอ ภายใตกลองจลทรรศนทขนาดกาลงขยาย สงสด 100X

และใช oil สามารถพบ sporozoite แตอาจมองเหนรปรางไมชดเจน (รปท 13) นอกจากนการใชกาลงขยายสง

มากในการตรวจ ทาใหตองใชเวลานานมากในการตรวจ วนจฉย แตในสไลดทนาไป mount แลว ท

กาลงขยาย สง 40X กจะเหนส background ใสขน เหน oocyst ชดเจนยงขน และยงสามารถมองเหน

sporozoite ภายในไดอกดวย (รปท 14 ก และ ข) ในผปวยบางรายอาจม oocyst ออกมาในอจจาระจานวนนอย

และรปรางของ sporozoite ภายในกไมเปนรปเคยว ทาใหยากตอการวนจฉยและการรายงานผล (รปท 15 ก)

สวนใหญผปวยท sporozoite ภายในเปนรปเคยวและเหนไดชดเจน จะทาใหตรวจและรายงานผลไดงายขน

(รปท 15 ข) ในกรณ false positive คอยอมและตรวจพบลกษณะคลายเชอคอ สงทมรปรางกลม ขนาดไม

เทากน (ใหญบางเลกบาง) ยอมตดสชมพเรยบสมาเสมอ แตภายในจะไมพบลกษณะของ sporozoite (รปท 15

ค)

ปญหาทพบบอย คอ การเกดฟองอากาศในขณะทาการ mount สไลด

แนวทางแกไข โดยการใช forcep กดลงบน coverslip ใหฟองอากาศถกกดเคลอนออกมาภายนอก

แตหากยงไมสามารถไลฟองอากาศออกมาได ใหแชสไลดนนลงในสารละลาย xylene ซงจะทาให permount

ละลาย จงแยก coverslip ออกจากสเมยรสไลดได และทาการ mount สไลดใหมอกครง

รปท 13 Oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. ทไมชดเจนทพบในสไลดยอมสทไมไดทาการ mount และ

ทาการตรวจเชอดวยกลองจลทรรศนธรรมดาทกาลงขยายสงสด 100X

100X

5 µm

49

รปท 14 ความชดเจนของ oocyst ในสไลดทผานการ mount (ก) เปรยบเทยบกบสไลดทไมผานการ mount

(ข) และทาการตรวจดวยกลองจลทรรศนธรรมดาทกาลงขยายสง 40X

รปท 15 ลกษณะ oocyst ของเชอ Cryptosporidium spp. (ก และ ข) และ artifact (ค) ทยอมตดสคลาย oocyst

ของเชอทตรวจพบไดดวยกลองจลทรรศนธรรมดาทกาลงขยายสงสด 100X

50

ขอดของการ mount สไลด

1. ทาให oocyst ของเชอใสขน และสามารถตรวจ หาเชอดวยกลองจลทรรศน ธรรมดาทกาลง

กาลงขยายสง 40X ได

2. สไลดทยอมสเรยบรอยและผานการ mount สไลด โดยไมมฟองอากาศ จะสามารถเกบ เปน

สไลดอางองไดนานหลายป

ขอเสนอแนะ

การสงอจจาระเพอตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. นนควรสงตรวจตดตอกนเปนเวลา 3

วน เนองจากเชอนจะออกมาในอจจาระไมสมาเสมอเชนเดยวกนกบในอจจาระของผปวยโรคบด มตวจากเชอ

อะมบา หากสงตวอยางอจจาระเพอตรวจวนจฉยเพยงครงเดยว อาจตรวจไมพบเชอ ทงๆทผปวยยงมอาการ

ทองเสยเรอรง ในผ ปวยบางรายทมการตดเชอไมรนแรง อาจม oocyst จานวนนอยในอจจาระ จงตองใชวธ

ตรวจททาใหเชอแบบเขมขนคอ Formalin-acetate sedimentation และวธ Sheather’s sucrose flotation เพอ

แยก oocyst ออกจากตะกอนอจจาระ ทาใหสามารถตรวจพบ oocyst มากขน

นอกจากนการยอมสไลดของผปวย ควรมสไลดทมเชอ Cryptosporidium spp. (positive control)

ยอมสควบคดวยทกครง เพอเปรยบเทยบคณภาพของสและ oocyst ของเชอดวยทกครง

51

บรรณานกรม

Betancount WQ, Peele ER, Rose JB. Review article Cryptosporidium parvum and Cyclospora

cayetanensis: a review of laboratory methods for detection of these waterborne parasites. J

Microbiol Methods 2002; 49: 209-24.

Bronsdon MA. Rapid Dimethyl Sulfoxide- Modified Acid Fast Stain of Cryptosporidium oocysts in stool

specimens. J Clin Microbiol 1984; 952-53.

Cui Z., Wang R., Huang J., Wang H., Zhao J., Luo N et al. Cryptosporidiosis caused by

Cryptosporidoium parvum subtype IIdA15G1 at a dairy farm in Northwestern China. Parasite &

Vectors 2014,7: 529.

Current W. Garcia L. Cryptosporidiosis. Clin Microbiol Review 1991; 325-28.

Garcia LS, Bruckner DA, Brewer TC, Shimizu RY. Techniques for the recovery and identification of

Cryptosporidium oocysts from stool specimens. J Clin Microbiol 1983; 18:185-90.

Hijjawi NS, Meloni BP, Morgan UM, Thompson RCA. Complete development and long-term

maintenance of Cryptosporidium parvum human and cattle genotypes in cell culture. Int J Parasitol

2001; 31: 1048-55.

Hijjawi NS, Meloni BP, Ng’anzoc M, Ryana UM, Olsonc ME, Coxd PT, et al. Complete development of

Cryptosporidium parvum in host cell-free culture. Int J Parasitol 2004; 34: 769-77.

Http://www.gotoknow.org.

Jokipii L, Pohjola S, Jokipii AMM. Cryptosporidium: a frequent finding in patients with gastrointestinal

symptoms. Lancet 1983; 358-61.

Ma P. Laboratory diagnosis of coccidiosis, in L. Leive and D. Schlessinger (ed.), Microbiol -184.

American Society for Microbiol, Washington, D.C 1984; 224-31.

Ma P, Soave R.. Three-step stool examination for cryptosporidiosis in 10 homosexual men with protracted

watery diarrhea. J Infect Dis 1983; 147: 824-28.

Nanduri J, Williams S, Aji T, Flanigan TP. Characterization of an immunogenic glycocalyx on the

surfaces of Cryptosporidium parvum oocysts and sporozoites. Infect Immun 1999; 67: 2022-24.

Nime FA, Burek JD, Page DL, Holscher MA, Yardley JH . Acute enterocolitis in a human being infected

Acute enterocolitis in a human being infected with the protozoan Cryptosporidium. J Gastroenterol

1976; 70: 592-98.

Ryan U., Hijjawi N. New developments in Cryptosporidium research Int J parasitol 2015;367-73.

http://www.gotoknow.org/

52

Tyzzer EE. A sporozoan found in the peptic glands of the common mouse. Proc Soc Exp Biol Med 1907;

5: 12-13.

Vejdani M, Mansour R, Hamzavi Y, Vejdani S, Nazeri N, Michaeli A, et al. Immunofluorescence Assay

and PCR Analysis of Cryptosporidium Oocysts and Species From Human Feacal Specimens.

Jundishapur Microbiol 2014; 7(6): e10284.

เทวนทร อนปนแกว , พพฒน อรณวภาส, นงนช ภญโญภานวฒน ,วษณวฒน ฉมนอย, สถาพร จตตปาลพงศ.

ความชก ปจจยเสยง และการแยกสายพนธกรรมของเชอ Cryptosporidium spp. จากอจจาระของโคนม

ในเขตจงหวดสระบร กาญจนบรและนครปฐม.การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ครงท 47; 2552.

ภาควชาพยาธโปรโตซว. หนงสอการตรวจทางหองปฏบตการเพอหาเชอโปรโตซวในโรคเอดส. 2542.

ประยงค ระดมยศ, อญชล ตงตรงจตร, ศรวชา ครฑสตร, พลรตน วไลรตน สภลคน โพธพฤกษ . หนงสอคมอ

Atlas of Medical Parasitology. ภาพพมพ 2556.

วฒนพงศ วทธา , ภารด มามชย , ปรชา ปญญารกกจ . การประเมณผลการสอบเทยบระหวางหองปฏบตการ

ของเชอ Cryptosporidium parvum.การประชมวชาการกรมวทยาศาตรการแพทยครงท 9; 2542.

สถาพร จตตปาลพงศ, นงนช ภญโญภานวฒน , วษณวฒน ฉมนอยม, บรนทร นมสพรรณ , จฑาทพ ศรพนธ.

การตรวจหาเชอ Cryptosporidium จากอจจาระของโคนมในประเทศไทยโดยวธ enzyme

immunoassay (Prospect T) และวธ sheather sucrose centrifugation รวมกบการยอมสแอซดฟาส .

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; 2543.

อมร เหลกกลา, จนทรา สทธกรชย , ยบลรตน สวรรณคร , พนธพบ เลศลายตวน , เยาวลกษณ สขธนะ . การ

เปรยบเทยบการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium parvum หองปฏบตการ 3 แหง. วารสารวจย

รายงานสาธรณสข 2009; 524-37.

ภาคผนวก

ตารางขอมลการสงตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp., C. belli และ C. cayetanensis ดวยวธยอมส

พเศษ Rapid DMSO modified acid fast ของภาควชาฯ จากตวอยางอจจาระของผปวย ในโรงพยาบาล

เวชศาสตรเขตรอนและจากหนวยงานตางๆ ทวประเทศ (ระหวางป พ.ศ. 2555 - 2557)

ขอมลสงสง

ตรวจ

Cryptosporidium spp. C. belli C. cayetanensis

2555 2556 2557 2555 2556 2557 2555 2556 2557

จานวน case

ทงหมด

25 30 31 15 8 14 7 2 9

ชาย 12 16 20 8 4 9 4 1 5

หญง

10 10 9 4 2 4 2 1 4

เดก (ไมทราบ

เพศและอาย)

3 2 0 3 2 1 1 0 0

งานประเมน

คณภาพของ

หองปฏบตการ

ปรสตวทยา

(5 หนวยงาน)∗

- 2 2 - - - - - -

ผลการตรวจ

- พบเชอ

- ไมพบเชอ

- 4 4 - 1 3 1 1 -

25 26 27 15 7 11 6 1 9

รวม 86 37 18

ระหวางป พ.ศ. 2555 - 2557 opportunistic protozoa ทภาควชาฯไดใหบรการตรวจวนจฉยมากทสดคอเชอ

Cryptosporidium spp. รองลงมาคอเชอ C. belli และ เชอ C. cayetanensis ตามลาดบ ในการตรวจวนจฉยนนจะ

ตรวจหาเชอทไดระบไวในใบสงตรวจทสงมาพรอมกบตวอยางสงสงตรวจเทานน

∗เปนการตรวจประเมนคณภาพของหองปฏบตการปรสตวทยาของหนวยงาน 5 แหง ไดแก 1. ภาควชาปรสต

วทยา คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ม. มหดล 2. ภาควชาปรสตวทยา คณะเทคนคการแพทย ม. มหดล 3. งาน

หองปฏบตการเวชศาสตรชนสตร คณะเวชศาสตรเขตรอน ม. มหดล 4. สาขาวชาโรคตดเชอและอายรศาสตรเขต

รอน ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ม. มหดล 5. หองปฏบตการจลทรรศนศาสตรคลนก

ภาควชาพยาธวทยา คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด ม. มหดล

กราฟแสดงการใหบรการตรวจวนจฉยเชอ Cryptosporidium spp. เชอ C. belli และเชอ C. cayetanensis ดวย

วธยอมสพเศษ Rapid DMSO modified acid fast ทภาควชาพยาธโปรโตซว ระหวางป พ.ศ. 2555 - 2557

0

5

10

15

20

25

30

35

Cryptosporidium spp. C. belli C.cayetanensis

25

15

7

30

8

2

31

14

9

2555

2556

2557

จานวนผ ปวย

ชนดเชอฉวย

โอกาส