.

,

2 0 1 0

UDC(uak) 94(479.224) -17

-

( 2004-2007.) (. I. - 1917. ., 2004; . II. 1917-1993. ., 2007). - , , - 1993., - - - , - 12 25- -.

-, /.

:

:

- .

ISBN 978-9941-0-1652-3

3

1993 , - . - , , 1992-1993. .

, , - , 1992. - - , , : , - - .

60- XIX - .. -- - . -- , , . -, ... - .1 . 1907. , . . 20- XX. .. . - . . 2 . . 3 , - -, 1921.

, 50- XX. . ( -

4

) . , , . - ,4 - , -- , . . . , - .

, - . - . . -, . . , . . , . . . - ( ) - . . -, - - . , , I-II. .., - . - , , . . , XVI-XVII.5

- 80- XX. , ( ) , , , , . - , - , -, - .

- -- - , - . - -, , , - , - (, ) . - , -, ,

5

, . , ,

, - , . - , . , -, , , 90% ( ) , - ; ( ) - , - , , -, , , ..

, , , , XIX , . - ( . . ) , - , ( ) 12- 25-- .

, . , , - - , - -, - - - .

1992-1993. - , - - -. - - - . - . . - , . . .

6

, . ( ) , - , .

. , , , (. , 65, 17-18 2000.) ( . . ) .6 . , - .*

, , - . , , ( . . . . ) - - . , , - - . , , , - ( XIX-XX ), - . , , - . - - .

, , - . - 1976. . . , (, 1986), . . - * , , - - I - ( ) - .

7

, . . . . . ( I-.) - -- . - .. ,7 - .

, , , . , - , - , . . ( ) - . , ( -) , . . - . , , , , , - -, .*

, . (, , ) . . , . . -, . . , . . -, . . -, . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . , . . , . . , . . , . . . - -/,8 - * (, - - - ), - , . . - . . -, . . . ., -, .

8

, - .

, , - , ( ), .* ( ) . - , , - - 1993 - 12- 25- - .

- ( 2004-2007.) - -.9 -, . - - - Cveni gazeTi. - , 2003. ( ) - -.10

- , - . . . . , , - . . . - . . .

* 2007. ( ) : - . . ( 2009. - ), , -, -, . -, ( . . - ) , , - .

9

I

I ..

. , , -

- ( ), - . 1934-1936. - ( , ) - .1 : ( ), , , , , , ..2 , , - -.

, - , - , , , -- . , - - -.3 . . -, - .4 , , , .. , -- . ... - , .5

( 35 ) -, , - . , (-, ), (.. - ) .6 , - - . - .7

10

, , , - , -, - .8

( ) - , , - , : , , , , .9 - - : , . , - , - .10

( ) - . .. , .. -, . - , , , - -.11 - (, - ) . - ( I, , ) - (, II, - .).12 , - 13 ( . -), .14 , , - . -- , ,15 - , , , -- , , - .16

- - . -

11

. , -, - , , , - : -- (.. .. -), - ( --) - ( ).17

IV .. . - . (. . ) , - , - , - , . , .18 , , (. . , . . ), II . III ..19 - , , -.20 21 -22 .

-- . ( - III ..) .. .23 , (, - ) - ,24 , .25 . -, - - .26 -- ( ) -. , , . . , , III-II .. - - .

12

, , . . , , - . ( - . . - ), , - .27

. . , , . . -, . . . , .28 , . . . -,29 - , ( - ) - --- .30

. . - . . , , - , - .31 , - , - - - .32

, , , , . - ,33 , , - ( ), , - , , - .34 , , , -

13

, .35

.. .36 (, , , , , , , ..) .37 - .38 ( ), ( XIV-VII ..) - , - - - .

( ) .. .39 - .40 , , - - -, , - - .41

II-I .. - ( -) -, . , , - .

- . - .42 , - .43

, -

14

. . XIX . . . .44 - . . , .45 -, . , - (. . , . . , . . . . , . .), - , - - . , - .46

, -, -: ( ), ( -), ( ), ( ) ..47 , , , - . , - II-I .. , , , (-) , , ( ).48

- - , -.49 (. . , . . -), - - II ..,50 (. . -), ( II ..).51 , - , (. . -, . . . . ) , , (. . ) - - - , -

15

- ,52 (-, ), , - (- XII-VIII. ..) - -.53

, () - . - - , , - , , (-) .54 , - -.55 . . , , - , - (, ).56

, --, , - , -- . , - , , : 1) - , , -. (-, ..) - (- II-I - ..), -? 2) - -, ?

, - , , , -, , - . , , . . , - - - , - , - .57

16

, , , - (, , -) , . . .58

, , - (, , ) , , . , , III , , - , , , - . - , . . , , -- - .59

, , , , , , , - . ( , ) - , - - . - , , , - . , , - , , , , , --, . , - , - - . , , , , , - .

17 2. .

II

- I

.. VIII. ..

- I - .. , - - , VI. .. , , , (VI. ..), - , .1 - - (IV. ..) - , - ( . ) . (. ) .2

, (--) (, - 2006. . . - , , . . 3), (. , . . ), , , .4 , , - , - , , , , - - -, .

, , I .. , , , - - 5 , , -, (), - -.6 , ,

18

, . . , - .7

, - ( V. ..) , , , ( ) (. , ). - . . .8 - (. . , . . , . . , . . , . . , . -, . . , . . , . . , . . .) (- -) ,9 , , - , - .10 - -,11 . - , - 1991. , - - .12 , ( - ) .. - , . . , . . , , , - .13

, - - ( I ..) - () : , , - , , -. - , - - - , , , , , - .

- - .. I-II. .. - - . - -. , , - ..

19

( . . . . -, 70-50- I. ..).14 , (. . , . . , . . , . . , . . -, . . , . . , . . , . . , . . .), - (-, ) ,15 - - (. . , . . - .),16 .

- : 1) , (. . ), (Wani), - 17; 2) - (.. ) , - , .

, VIII , - (.. , , - -), , VIII. , . - I. .., , (64. ..-20. ..), -- ,18 (.. -), II. .. , (--).19

, - - (- , ). (II. ..) , -, - , ( , . ) -20 - .21

20

I-II . .. 22 ,23 - . . 24 ( - . . ).25 - - - V-VI. .. , , ( ) 26 ( . . , , - . ).27 , - - , . VIII. . (), , (). - (. . -, . . .) .28

, . 50- XX . . - - .29 ( , - . . . ) - . . .30 - - 50-80- , ( - . . ), - ( , . . . . . . . I. ., 1958, . .), , , - ( . . . ), - - . -, . . .31

- , , - . . . - , , - , , - - .

21

-, , , , , , . (. . , . , . , . .) : , , .32 , - .33 , - . . - . -, . , - . . -, - - .34

- , , . - . . , - - -.35 , - -, -- .36

( , ) - , () , .. - . - ( . . . . 37) -, -, - - .

. , , - , , - , - , , - (. . .), . , - .38

- ( VIII.) -. ,

22

, - . , ( I-II. ..) - . , V-VI. ( ) .

- - - VIII. .. -, II .., - ( ) , () . VIII. .. - .

VII-VI. .. , , - , , -, . - - , , , -. , , - - , . . -, .39 - 40 .

I .. -. , -.41 , VI-, 65. .. . I-II .. - - .. : , , , , . ( . ), ( . . ) -, (.. - ) , -

23

.42 .. , , , - . - .

- , - . - III., , - . IV. () - , , , - - . - - , , (VI. ..) - ( ), . , , , -. , - II-, , - VI. . - -, , .43

V-VI. , - , - - . , ( VI ) - , - . , VI. - I (527-565.).44

, , -- , -

24

. II VI VII. - - . , VII. - - . , , - VII. -, , , , , -, 45 (. ). , , - .

VII. -, -, - ,46 - , , , , . (. . .), , .47

, -, - , - . - , - , - , , - .48 - . - . , ( 709.) - - . - .

20- VIII. - - . , . , , 730. , - . - .

25

-.49 , -

.50 , , - . -, - , , -, -, - - . , - , 30- VIII., - -, (), , , - . , , , 51 saqarTvelo ( ), , , - .52

, -, , , VIII. , , -, .53 - , - 738-740. -.54 , , , - -.

- I .. 30- VIII. .. , - - . VI-II. .. . IV. .., - , - I-II. .. , -, , , - () , - ( , - VI ), VIII.

26

III

,

-

. -, , - VIII-IX., -. . . , . . , . . -, . . , . . , . . -, . . , . . , . . , , - , - .

, - , - . - . . , - . , - , , ( ) - - , .1

. . , - -. -. , , -- IX-X , : - , - - . , , , ... ( ).2

, X .

27

- .3 .. , - . . : , .. , X . , , ' - , , ( ).4 . . , , , : () .5

, - , ... (, , ). ( ..) (1027-72.), I (1014-27).6 , , - , , , .7

, - , - - . , , , , - , . . . 8 , VIII. -, , - , IX . ( ) , , , 9 ( ..).

- . . , : . , . , IX- ., - , - , ( ), .10

28

- . . , , VIII. , , .11 . . : - , . .. , , - , . . , . ... - , , , - . ....12

, - ( , - , . ) . - - , ( - ) .

-- - , - 1917. , 1917-1937. - , 1917. - ( ) - .13 , -. , ( ..) ( - -, III ..), .14

-

29

20-30- XX. . . ,15 - . , , . . , XV., : , -: -, , , -,16 XV. - ( - ..) .17 XVI-XVII. , , - ... .18

. . , . , . , , - VIII-X. -, , - II ... , -, .19

. . , , - , , III (.. - ..) , -, , .20 - . . , 20- XX. ,21 . . -- - .22

, , -, ( - . . ), , ( ) , III- - , . . .23 - . . -.24

30

, , - , , - , - , . . . ,25 - .26 -, : - , , -.27

, , -, VIII-X. - . 60- XX. . . .28 - - , , . . . -. , , , - - II- , , , - , ... -... .29

-- - .. . , , , , - - - . .30 . . ( ), , 1931 . , . , .31

II 80- XX., - 1988., - -- - -

31

. - . . ,32 , . . .33

, . . , - 70- XX.34 , , , , , 90- - , - -. . . . (., 1990), - 35 ( . . - . . . .36 - 37), .. - . ?, .38 , -, , , . , III-, - , , .39

-- .. , 1991.40 , . . , , , , , - -- . , , - , VIII., . -

32

. . , - ( ), , - , - ( ), ( I-), - .41 , . . , - I , , ( I ..) - , .42

. . , II, , -, - , . , . . , , . ... (-) , - .43

, ... , ( ? ..), , - .44 975-978 ., - . . , , , , , .45

, , - ( .) , . . -: , , - , , , . ( ) , - ( , -

33 3. .

, ..) - , , - .46

.. , II- , , .. ( . . ) -, . -, , , , - - , -, - , - . , VIII-. , , (?!) , , I-II -- , .47

- , . , , - - , , , -, , , .48

. . ( -, - )49 - , ( ) . - -- , , -, , I-II. . . , , I I . III. - ,50 - - (, ), , - , , ( , -)

34

1259. (, . . , , - ( 1259.) - -).51

, -, . , - , - .52 - III. . . , , II- , , VIII-XIII. .53 - 1259., . . .54

II- ( ) ( ), . . , , ... -, ( ). . . , -.55 , -, , - , - II .

. . . , 978 - , (.. , , - ) - - 56 (, - . . -, ). , , . . , - -, , ... I ... -, XIII .57

35

, - - -, . . ( - , ), ( ..) - -. , -... - , . . - , - ( - ) . . , - , , , III -, ( ) -, , .. - .58

. . , - , . , , VIII-X. - XIII. - , ... (?), .59 , -, , ... , - ... - ,60 , , .., , -.61 , - , , - , , .62

, - ( -), , - . , - , -

36

26 -... 1918. , -, ! , - , , - - , !.63 ... VIII-I. , XVIII., , ( VIII XIII.) - , , - . , XI-XIII. , , 26 1918. .64

-- -, , : - , - ( - : ?!) (, XIX.), . . . . . - . . , - - . , - --. , , - . . - () . - , -V.65

, VIII-., III- ( - ) , , . . 66 (, - , ,

37

, 1984. - . . , , - . . ). - . . .67 . , VIII-. -, I-V. , - .68

2006., , .. .69 ( - . . , . . -) VIII-. , - . , , - . -, ( - . . ) - .70

, , ( ) - . -, - , VIII. II- - , ( III- ), . , - ( , ), -, , , .

? , , , - , - - - . , ( 2002 ,71 ,72 , - 73) , - , - , -

38

-, - . , .

. VIII-IX. - . -, - - -: , , -, - . , , - , , -- . 30- VIII., , , , - ( ).

: -, . , , , - - , ( ) -. , , , . , , , (`saqarTvelosa~) (`saberZneTs~), , - , -. -, - 3 . ( 2 ., 1 .) 35- , , - .74

, , - , - . , -

39

, ,75 , -, - - (, , , 76).

- - . , - - -, .77

, . ,78 - -. - , ( - -) , - . - , , , .79 - , - ( ) - .

, 30- VIII. - - . , , - , .. , , . , , saqarTvelo (- ) - - (, - . , , , ... -

40

XI. , - - 80). - - - .81

, , , . 80- VIII , - - , () . , - - , - , .82

- ( ) . , , - 764-771.83 , , - . - ( ) .84

- . VIII - , II, - , (.. ), - - : , - ( ), , , . - , () , -.85

.. . ,

41

. ( , , XI , ), II- - , . [] .86

.. (, , ), -, I , -. - - - . , , - . , , - , . - , I ( VI VII.) () , .87 .. -. , .. - II- , - .

- . . . . , - II - , - VIII., - 797. - VI, , ( ) , , , - .88 , , , -, II-, , , , .. .

42

, II - ( ), , - - , .. -. - - - , - , , - .

, , - , . . , -, -, , .89 , - , .* . - , - , , , .. ( - , - , - 90). .. , - , -. . - ( 1700.) XIV-, ( V)91 ?

, - -- , -. , - III- ( 1039.) 92 ( ), - - , - * , ( -- IX-X.) . . .

43

. , -

, - . - XVIII. : - : , , . - , , , (.. , - ..). [ ] - , - . , - () . [] , () .93

, , - . - ( . . . ),94 - . . . .95 , , , .. - = , , - - + . , - VIII. , , - (, , X.) .96 .. , VIII.

, - - .97 - - - ,

44

, , .

, - - .. - , . - , - , - , -- - , , , , ?

II- (922 -957.) III- (957-967.) - , - , -- , . , , II ... ...- , , - , , . - .98 , .99 .100 II- - III- -: , , . , .101 .. , , - -, . - , III-: .102

45

, - - . - - --, , , , . , , - - -, , , , - .

- , II- , , - , - - , . . .103

, , , VIII. - - -. , , - ( 30- VIII.) , - - . - .. -- .

, , . . . , , VIII. .104 , . . . , , VIII-IX. , , .105 , , , , , - -- , .. , - , ,

46

, . . , - .*

-- II- . , - . . , , , , .106 , . II- .107 II- - . . .108 . . .109 , . . , II- - , .110 , - .111

, , . II - ( -, , , ), , - - . - `saqarTve-lo~ ( ), -- .

, II -, - , - . , , - - - , . - .. .

- * , . . .

47

- - . , -, . , - 80-90- IX.112 , - -- -, ( -- ) I-,113 - - -.114

, - - , ( , - /- -/, . - / -/, - . . , - IX-X .).115 - , .116

- , X. ( XI-XII.) , , , - . - , - - - - -, . , -, -- - - , .

48

, , , II , - ( - ) , II-, - - . , -, - , - , - , - , -, , ( ) -.

, - - - , , - , , -- - - ( -) .

, - , - . 8 , - (- 117) II-, , , , ( . -), . ( ) : , -, .

, - , VIII - , - 3. . , -, , , -.118 , - (.. - ), , , , .

49 4. .

(-) - , - - - , , - 30- VIII. , -, ( -) II - .

, - , - -. -- - . , - - . - ( ), - - (- , - - ), , - - . - . - . -, - , - XI .

, - , - 978. , III- - .119 , III - , -

50

- . , , ( - - ) .

XI-XII , .. , , , . -,120 ,121 ,122 -,123 124 . - , ,125 , - -.126

-. . - , , - , - (, - ), - , - , , - . III - , , - ( ) ( ) II- (922-957.), - .

XIII., -, . -, ( - 1259., 1249.)127 - ( , -

51

),128 - VIII-X., , , , , , - VIII-X. , , , , - : ( - ..), XIV., , , , -, , - () .129

, - - XIII., , 70- XV. : -- VI - -, - .

- VIII. , ( XI.) . - - , , - , (VIII-X.), - ( XI.), , XVII. .

52

IV

XI-XV.

XI-XII. XI. . , III . - , , : () (-),* - - 1008., III ( , , III - . -, -, 1001.,1 , - , , , , , II- /958-994./ III-2). 1010-1011. - III -. - . .. -, II - - .

- . , ( ) . * - , IX. -, ( ). (II . .) () , , - .

53

-. . , , , , - , - , .

, - , - XI-XII.,3 - . II - - : , ( ) ( - ), - -, , -, -, - -.4 . . , - , , , - , .. , .5

- .. . , - , , , -, , .6 , - . , , , , , , . , , (IX- .), - III, .. -, - ( ), , -

54

.7 - - , , , II - , , , - .8

, () . , -- , . . , , ( ), .9 - . . , - XI-XII. - - - , - . , ... ... .10

, - , - - XI-XII., , , - . , -, . , . . XII. . . , , ( ..) - - .11

, XII. (. ) . - (,

55

; ). , , -.12 XII. - , , . . -,13 .14 -, - , , , . , , , , , .

, - . . - , - (-) VIII. , .. ( XI.), - .15 -, VIII. , , , - . -, -- , , - , - II-, , -, () - . - . . . -, (XII.) IV ,16 - -: ( ..) . - .17

, . , , XIII. - . - . -,

56

. . -.18 , - , . . -.19

. . -, , ()- ().20 , - XI. , - - , IV- , .21 - XII-XIII . -- - ,22 (. . -) - - .23

- ,24 , -- . - . . , -- , , - : -, -, -, -, -- .. , - . (--) -.25

(. . -), - - - .26 , XI-XII. , - , - . , III ( , ) , .

, -, -

57

, -, .27 -, , 978. - ( , , - , - , - ), - . -, - , XI-XII., , , ( - III- /80- ./, - ,28 / - ../ - ) , - , .

. . -, , , - .29 , , - IV-. , ( ), , - , , () , . . .30 , - - - , , .. -, (-) .

, , - (), -

58

,31 - , , , ( , , - ,32 , -, - 33), 30 XI. - -.34 , 40- XI. IV - , , - , , , - - ,35 - -.

- .36 - , IV - ().37 , -, , - , -.38 , .. - , .

, - XI-XII. , , . - . - . , , - .., .39 - , . () .

59

, , -,40 .41 , - .42

- XI-XII. , , . , - - . - -, (-) (XI-XII )43 - . XI-XII. ( ) . , , - . , - XI-XII., - - .

- . .44 , III- , ( -) X-XI. .45 ( X-XI.) (XII ) .

, - -, ( IV- XI.),46 - , - . , III-, IV-, , - , -

60

, .47 - - , , , , XI-XII .48 - -. - . - XI-XII. .49

XI-XII., , . , - III- (978.) -, -- , - . - , - .

, , - - , - . . , -: I (1014-1027.), IV (1027-1072.) - , .50 - (XII.), - IV , .51 (, - ) , - , .52 , , , - .53

() , - 54 .55 , , - . ,

61

, , .56 -, , . , - , , IV () .57 -.58 59 .60

, -, XI-XII. -, , , , - , . , - ( . . ), -, ( 1027. , II ), ( - ) ..61 ( , -...)62 . , .63

, - , . . , , - , I- -, .64 , : II , .65 , ( - ), - , .

,

62

- -. , . . -, -, - - I XII. - , - . , . . -, , - II - . , ( , ..) , , .66

- , XI-XII. .. I- - ( -), - (- ), - ( ) - ( ).67 IV, IV, I, III.68 - -, - IV- ( ).69 - I - -.70 , (. XIII.) - . , - - -, - , , .71 XIII. ().72 - -.73 - , 1154. - - ( -), - ( -).74

63

- . XII-XIII. -: .75 (XII.) : --.76 , - I-, -, , -.77 (-) ( ), - - ( ) - () .78

, , , - -. , III- 79 .80 I , ,81 - , .82 I- .83

- - XI-XII. ().84 - , , .85 , -, , , .. .86

-, - . , - , - XI-XII., - . - - XI-XII., , , .

64

XIII-XV. III. -, , - , . 40- III., , (-- ), -. , .87 -, , . , , XIV., , - (1207-1222) .88 - , - - .89 , -. , XIII. (. ) , - . XII-XIII., - , , ( --, , -),90 , .91 - --. (. . , . . , . . -, . . , . . , . .), .92

(1222-1245.). , , - , .., , .93 , - ( ) .94 , - , - ( -),

65 5. .

.95 , , -, , , , - (- ..) .96 . - - ( -), (-) ( ) - , 30- XIV.

, , . - - , - ( . ), : , - , , .97 , - . : -, - - . , .. () , , ( . ),98 , - .

, -, . . (-) , , .99 , , - , - ... ... , - , , , -.100 I-II. XIII., , .101 -

66

, II . XV., - ( -- - - , - , . - ( ), , , - : , , , -, , .102

, , - II . XV. - , , , , - , - . , - , - , , , . , -, -: , - , XVI-XVIII ( , - XVI-XVII., - III-, 1537 1565 , -, ), - ( 1622. - , , ).

, - , , (), .. . - , . . , - (.. ..). , XIII. - .103 - , ,

67

.104

, - ( ). . . , XVII., .105 XVI., - 1558-1578.106 , , XVI. XVII., - : . - , .107

, - .. . .108 , , ( XIV I XV.) -.

(1293.) - , -, , , . ....109 , , . . . , ( ), , - .110 , - . , - - . , - ( -) , (.. ).

-- - ,111 , , -. -

68

V- . , - (), , . , , - (.. ..).112 , -, .113 V- - . , , , - () .114 - , V - ( ) . ().115

80- XIV., , , , - V- - , -, , , - ( 1360-1393 .) .116 , , -, - (1387-1389.), , , , -. , 1392.,117 - , ....118 , - , , V- - () , , , , , .119

, XIV. , , , - . , , , , , -

69

, - . , - .

, , , - . , - , , , -. XIV. - ( 1384.) , - , , . - .120 - - -.121 - , - XV. (1436-1451.), ,122 , - .123 - (XV.), - (Angaxia), .124

, , - XIV XV. - , . . ,125 .126 , - -, - - , - -, , ( , -, , - I /1384-1396/ /, -, / 127), - , - (, - ) (- 128 129), - ( ). , ( 1323-1345.) -

70

.130 XV. I (1396-

1414.) VII- - . - .131 - - . , -, , I- , .132 , , ,133 , , - .

, - , . - , , - ( , ) , - . -, , 1414., -... , : - ... , .134

, - I (1412-1442.) , , - .135 , . , - - . , : I . , -, . ... , , : - ( I ..) , .136

XV. -

71

. - . , - () ().137 XV. -- . - , - VIII (1446-1466.). , , - (1459.), ( ) (Bandian rex Mingreliae),138 , - , (Bendas Megrelia et Abasiae rex).139

, . . .140 . . , , .. .141 , . . , , , , ( . . , . Anocasia Angosia),142 , , - .143 , , - , . . - , , .144

- - . , II . XIII.145 - 39 , 7 146 ( . -, - -147). : (), Santa-Soffia ( ), (Pezonda), (Cavo di Buxo), (Nicoffa), (Sevas-topoli) . (Sant-Angelo).148 -, 1354. ( 149) - .150 , -

72

- ( - 1424.).151 - -.152

-- , . , (1472.) : - , . , - , .153 -, -, - ( 1 1465.), , .154

, - - - -. - , . , ( XIV., , - , )155 , . - - . -. (), , , - -.156 , , -, , - , , .157 , -- (- -) , -- .158

(1453.) -- .

73

1454. , 159 ( 1451.,160 , - 1454 161). , - VIII, , - , , , , , - .162 , VIII 50- - -. - VIII- , - . 60- XV. , .

( XV.) - , -, -- -. - - , 28 1455. - . () -, ... .163 - , . . , .164 , . . , - XIV-XV., . , , . . , , .165

60- XV. - - . , , - ... , , - ,166 - : , , , . .167 , -

74

, , , , , - : , , , ( ), . , , - , , , - . , , , XVIII., - (, ), - XV - .168

, , - , , 60- XV., , - () , . , - - , II , -, .169 (1484-1510.), - , - .170 . , , - -, , ,171 - - II- (-- 1478-1484., 1484-1505.). , , II ... -, , .172 (1484.) : -- - , , .173

, XV., - : , ; -

75

, , ,174 , .175

, , XI-XV. , , . - , . . () -, . - , , , . , , - -. (XIII-XV.) - . , , , , .

76

V

, - - XVI-XVII.

. -

. , - , - , - - . , , , , - . ( -) , , 1470-1474. .. -.

- .1 , (XVII.), , , , .2 , , . , , , .3 XVIII. , , .4 (, ..) -5 .6

- -- - , , , . - , , . , , ,

77

, - . - - -. , . - -, , , - . XIII., .. . I XIV. V - - .

XIV. -, -. , -, - , . - - - - . - - , - .

, . . , , - 50- , (, ) , - , - , - XVI-XVIII. , -- , - - , - XVI-XVIII.7 , , . . . . . . -, .8

78

. . - VIII , - .9 , -, . . . . . ( . . 10). - , . . - .

(-) - . . - .11 , - , - -, --, , , , , , .. -- . . , - - , - - .

. . . - -- , -, -- , . . . , . , , - , - , - - . - -, . , , - - - . , , , - -

79

- , , (.. , ) .

, , , ( 80- XVII.) - (`daeSenebod-nen~).12 .. , , -, . - -. , - ( , ) --, - , , , . , , , , - , - - .

, - - , , XIX. . . , ( XV.), , , - . - , . , (, , ) - , ( 1427.) . , , , -, . - - .13 , , .14

, -

80

.15 - , , - , , - - .16 , - . - , , - - .17 , () - . : , , .18

XV., , - - . - - II XV. - , . - -, - - , - - -. -, ( -) 1455., -.

XVI-XVII. . - ( XV.), , - - --. , 1533. III -, (1512-1533.) - -, - -: , , I , III- (1510-1565), -. -. -

81 6. .

, - I (). , - , - (-) - , .19

, , , - . , (30- XVI.), () . . . .20 , , , - . .21

XVI. - - , . , 1573. , . - . , ,22 ,23 , , - .

1578., , - .24 , 1580. - . , , , - ( ), .25 , . , 1578-1580. ... .26

(. . , . . ),27 - - - 10- XVII. , -, . -

82

(. , . . ), - II - - -.28 ( . -). 1615. II -.29 , - - 1639., ( -). ... .30 ( . ), II .31 - 1630., - , - - , .32

II , - . II - (- , ).33 III-. , , - . 30- XVII. - , - (.. ), - .34

, - -.35 - , -, - II - , .. .. . - (. . . 36), , , - ,

83

,37 II . ( -,38 39) ( -,40 41) . , , . . , XVII. - .42

, XVII. - . , . -, , . - -.

II . XVII., II , , . -, - . - , - 1630., , : .43 , - , .44 - , XVII., , - ( ). ().45 - III- - (1657-1661.) . III. , - .

, -, - - . -: `q. patiosano dido biWvinTis mRTis mSobelo Tqven SevaedreT da SewevniTa TqveniTa mefesa da dadians win gavimarjveT gurielsa da lipari dadiazeda da amisTvin movaWedineT es patiosani saxareba... Cuen SarvaSiZema so-lomon da Zeman Cuenma azrayan Tqvenda sadideblad da

84

Cuenda sadRegrZelod da azrayanisa aRsazrdelad da mas saukunosa Cuenisa sulis saxsrad da saoxad~.46

, .47 , - : `q. eha, Svid caTa umaRleso da qerabinT uwmindeso, adamianTa mxsne-lo, lixinisa RvTis mSobelo. SemogwireT feSxumi ese vercxlisa Cven SarvaSiZeman solomon am sofels sad-RegrZelod, gasamarjveblad da codvilis sulis Cemis saxsrad da saoxad, Zisa Cemisa arzayanisa aRsazrdelad. amin~.48 (. . , . . ), - - , , .49

XVII. , V (-). , - V , ,50 . , , .51 , , - , :

afxazni srulad movidnen, muxls exuevian mefesa; hkadres: sfaado giajiT, guamyofo Tquensa sefesa; an miguec levans vmsaxuroT, ama sisxlisa mCqefesa, erTgulTa guiyos wyaloba, uqebdeT siiefesa~.52

. , , - 1667., , , ; - , . . , , . - , , , , , ; .53 (70- XVII.),

85

... -.54 60- XVII. - .55

, 60-70- XVII. () ,56 : `q. ...Sen caTa sworo biWutisa RmTismSobelo, Cuen SarvaSiZeman saustan Se-mogwireT ese mcire Sesawiravi erTi gogo Cuenda sad-RegrZeloid da gasamarjveblad da savarexis aRsazrde-laT... Sen didad Sueniero da caTa aRmatebulo, Sen biWvitis mRTis mSobelo, Cuen Senman mondobilman da mosavman SarvaSiZema saustan SemogwireT ese mcire Se-mosawiravi gaiCqindi xucesi Cangelia, ama sofelsa Cu-enda sadRegrZelod da gasamarjueblad da Zisa Cuenisa savarexisa aRsazrdelad da mas saukunos Cuenis cod-vilis sulis sacxovneblad da saoxad, odes movideT sufeviTa SeniTa~.57 - . III (1681.) - . . , , , .58 - . , - IV (1683-1691).

80- XVII. - . .. 1689. V -, - . , , , (.. ) -.59 , , -. - . - ; , (- )

86

; , . .60

, XVIII. - - . . , , .

87

VI

XVIII XIX

- - XVII-XVIII. , , . , , , -, , -, -- , : , , --, , , , .1 . : ( . -), ( . -), (. - -).2 , - , .3

, - - (). , - - . , - ( ) , , -. , , . - , , - - () , -, - (, , , , -- ). - , -, , () , - -, 20- 30- XX . ( 50- 80- ) -

88

.

XVII. - - (1712.), -, 60 , XVI. - ( - -),4 1706. - 7 , - (`afxazs aeyara~). - - ( , ).5

, ( 1706.) , (1673-1696.), (`afxazisagan ayriliyo~).6 - , , , . , - . (`yvap SarvaSiZes... daeyida~).7 , - , , - , (`JamTa viTarebiTa queyana amowyda~).8 , , - ,9 , - . - - , (`af-xazs... waeyvana~).10 , , - , .

, ,

89

- - - () , , , .11 - , - , - -- , - - - . - .

- - XVII., ( XVII. , - 50-70- XVII ). , , - , - (-) , , , , , - -, (. . ). , - : () , - ...12 .. , - .

, -, , - . , , - . , - . II . XVIII., -

90

- , - . , , , , (, -, .).

, -- - , - , -, -, - , , - . , , - -- , , - , -, - - . .. - - - , - , - , , , .

, XVIII., . , -, . , , .13 , 1704., , - .14

XVIII. - XVII-XVIII., - - -

91

, , . - . - - , - 1702., - , - .15 - , , --. .. , - .16 (. ,17 . 18), , , - .

- - I- - 1709., - .19 , , , , . - ( , ) .

XVIII., - , - , , -. 1714., - .20 - - - -. , 1710. IV , , 1709.21 1740. ,

92

.22

30- XVIII. - . , - . , - .23 , , -, . - . , . , -; .24 --, . , -, - .25

XVIII., , - - - . , , 1757. , , I- . - . , 16 - .26

- -, 1771., - . . . , - . , .27

, - - 1768-1774., -

93

- . - - II- . I. - 1780. . , , -- I-. - - , . -, - , --- .28

, -, - -. - II , - .29 - . - - .30

80-90- XVIII. - - . , , - , - . , 1788., II- , - , , - - . , - . -, .31 - . - , I-, -

94

, , - , .

, , II-. -.32 II- ( - XII-), - , . 1790 1792. - , , .33 -, .34 - - . , 1792., - , -. , , - (.. ..) , - II-.35

1794. , -, - , ( . - -). -, , , - II- - .36 1798. , . 1802. II . - , , , .37 - - , - 20- 3- . - .38

, , XVIII - - -

95

. XIX. -

. XVIII-XIX. - . II XVIII. - . - , , - , , -- . , - 1768-1774., - : - II- I-, - , .

, . . . , ... - , .39 - - . , - (1770.) , , - . . , . . , , -, ... .40 , - . , 1791.: , (.. ..), , - .41

XIX., , II , - , - - . ,

96

. 2 1803. - . , 1804., - -, 12- - (`amanaTi~) -- , .

, - . . , - . . , - .42 9 1805. - - . , - , , , - -, .43 , - , .

, , - , - , - , - 26 1806. - -, - V- , -. , ,* , - , - (`saqarTvelos mefis asuls dedofals ninos~).44 - - . - , . - - * `Cven Seni kargis mdomi viqmneT da Tqvens sazianosa da dasamdab-lebel saqmeSid ar Sevide da arc SemeZlos; Seni kargis mdomi viq-mne da Seni mtris mteri viqmne, moyvarisa moyvare viqmne~.

97 7. .

-, , - . , .

- -. 1803. - . . - .45 , , - .

1806., - , . - - . , - , - - -.46 - - . , - , - -.... , -, - . - - , , .47

- 1806., - - , - - . , .48

. 2 1808. - -, - . - . - - (), , - -

98

. - , .

-- : - (`me, mTavari da mpyrobeli afxazTa uSinaganesi adgilebisa da memkvidre zufusa da webelisa~).49 .. - , , , - , - , . -, - . , - , , , , , , , - , , - .

- - , , . - : , , ( - ..) ( ) , - (`marjve Jami ars miRebad safarvelTa Tqvensa qveSe vinadgan ars wevri da mezobeli Cveni da uwinaresve xel-Ta qveSe samTavroTa CvenTa myofi~). -, , -, , , - , , - (`da ars ukve wevri samegre-loisa, romlisaTvis marjved misaRebel ars monarxobi-

99

sa mier Tqvenisa~).50 -

, - , - - , , , . - 1808. - - , - - -.51 - , - - , .

. , - 1809. . 17 1810. I .52 8 1810. - , - 10 . 1810. - .53

, 1810., - , , - -- , , , - . , - - .

, -, , .54 ,

100

, - 12 - 1808. , - . . , , - ... . , .. -, , . , . . , , - .55 .. - ,56 - , , -- - XIX.

- . .. - , - -- - , -, . - . 27 1803.: , - (.. - ..) . 15- , 1414 , , - : - .57

- 1809 (3 ): - -, - , - .58 , - - - , -

101

- .

- - - 26 1804.: : ... - , , - (`adridanve uflis dadianis grigolis da-morCilebul viyav da brZanebiTa misiTa punktsa Tqven mier warmogzavnilsa xeli movawere... vinadgan qveyana Cveni iyo zed-mokidebul dadianisa kerZo vidre aSli-lobisa Jamamde da ara aqvinda ufleba, arca uwinares da arca amas Jamsa, arc portsa aTmanisa da arc qelaS-begsa~).59

, ( ) XIX. - -- , - - - 20- 1806., - . , - , , - - , - ( - ..). ; ( - ..) ... , , , , , , ; , , -, , , - . - ... (`ese xelwerils gaZlev Sen, Cems Zmiswuls beqirbeqis Svils sosranbegs, ase rom me da Sen SevgulZvirdiT da Reneral-maior riqxofs da baton dedofals eaxeli; aw amaTman uganaTlebuleso-

102

bam ineba Cveni da Seni garigeba da TavaT dedofali mobrZanda... da gagvariges, ase rom rac mama Sens beqir-begs adgil-mamuli, yma da mosamsaxure hyavda, an rac hqonda, srulaT oTxive ZmebisaTvis mogvicemia mamiSeni-seuli adgil-mamuli; kidec rogorc rigi aris baton-ymobisa, ise Tavis yma imsaxure da Senda nebad gyvandes, da Cemgan arc sikvdiliT, arc daWeriT, arc kacis SeCe-nilobiT fiqri ar gqondes, Tu cxadad Sengan vneba ar gamocxaddes ra...~).60

, , , -, . , - , , - , , - (`rigi batonymobisa~), . , , - , - , - .

103

VII

I XIX

-

10-20- XIX. , XIX. - , , - - - , , -- , . , , , -, . , - , , . , . , , , . - - , ( - ). -- (- ) (- -), : , ( ), , . - `Sinayma~, - .

(-), (, ), - , , . , . , , . -. - - , - . , , - , : , , . , -

104

. . . , : , , .1

-, , - . , - , - . , - . - . , - . , -, .

, - -, , - , , , - . XV , - , , , -, , - - , - . , , , . , . , , , - . : , .2

. , , -, ( , ), . - , , . - . ,

105

. 1813. . , - , -. , , , -, - - ,3 - . , , -, , - . , - .

10-20- XIX. - - . 1821., , - , -. (-) , -, . - , - - . V , . . , - - , - , (mamida) . , - . . , - - .4

- . , - . , - . . , -. , - , - - , .5

106

. . , , - , . . .6

, , , , , , . - , , . . -, .7 , ( , - . . 8) - 1822. .

. - . 1824., , . . . , .9 - . , -, , - , .10 - . - , - .11 . .

. . . ( 2- ) (1300 ).12 - - - - , - . - - . , ,

107

-, - . -, -, .13

, - . . . -, . . . - .., ,14 , . - . - .

30- XIX. 1824. - , . I-, . . , .15 . . . - , .16 . . , , , , - , , . ... - , .17 , - . 1830. - 4 - .18

- , - , - .. , - .19 1830-1831. . -

108

. , - . - 1837-1839. , . () .20

, , -. 1837., - . . . . . -, - , , , .21 - , , , - .

1840. -, . - , - . , - , - , . .22 - 1840. - - . - . , - 3- . . - . . , , , , , - .23

109

, . . . , 40- XIX. - , , , 1841. , - - , , -, . - , .24 40- XIX. .

- 1841. , , 1819-1820., - , , - . - , , 8 (), - . , ... .25 , , - V- , 1819-20. .26

- XIX. - - 1832. -, - , - , -. - , , ., - 1832. -

110

. . , ... . , - , ... - . .27

, , , , , - -. , - , . , , - - - . - XIX. 1783., , , , , -- . , XIX. , - - - . , , , -, .

, , - , - . - , -, , - - , , , - . - , - , , .. (-), -. , -

111

, , , , .

, - , - , - . , , . : - , . . - , - . .28

( 1834.) . - , , , , , 1837 1840., - . - , , , , . , , , , , - .

. 40- XIX. -. , , - , , . 1840. - - -, -

112

.29

- . , - XVIII. - , , , - . - - - . -- , XIX. . - .30 - - . , - , , 1805. - , .

, -, - , . 1810. - - (`samouravo~) (-).31 1812. . - V , , - , - .32 , 1815. V , , , - , . - . , , - , - , - - .33 V . 1818. - , V- , -

113 8. .

, .34

. - (1824-1827.), , , , , , .35 , - , , . - 1832., V . 1834. - - .36 - . : , , , . . . -, ... . . . - , , ; - , . . . - , . , - .37

, . , - -, , - V . , , - 28 1833., , - , , , , ... - , , ... , , ,

114

, - .38 , 6 1834. : , , , - , - ? , - . -, ; .39

- . , , 1836. * , () , ( -). - . . , - - , - , -, . , , , - .40 , .-. - - - -, . .-. 2,5 .41

, - , , * , , -.

115

, , , . , -, - -. , 1836., . - , - - -, . - , , . .42 , , - . - (.. - ..) - .43

, - - . - . , - , - . , -, , , - , .

40 XIX. - - , - 1835. , .-. . , . - -, ... - , , - . ... ... .., . , , , . -

116

.-. , - .44 - 1841. , 11- 500- . -, .-. . .45

- , , , , - . 1840., , -, , - .

- , 1839. - , .46 , -, (, .), , , . , ( - . . ) . . . , , , .47

1844., , , , , , , . -, , - . 1847. -, 1500 - . . . . - . , . . ,

117

- , - . .., - , -, .48

, . - , , ( 1845-1846.) , . . - , , .49 , , .

118

VIII

1853-1864 - 1853-1856. . -

- 1853-1856. 50- - , 1853. - . , ( ) , , - , . , . 15 1853. . () . 30 - - . 1854. , . , - (14), - (12) , . 14 1853 - - . . -. 27 1854 . , 4 . .1

. , , 7 1853. - - (.. - . .) ... - .2 - . , - , - .

, , , - 1854. - . , -

119

, - (. -). ( . - -). , .. - , . - . , , . . . - , . 4 1855. , , - , - , -. , - , , .3

, 1855. . , , - ... -, , , , - : - 3- , . , - . , (.. ..) , - . - . , . , . - - , , -, .4

, - - . , (. . ), - ( , ) - .5

120

- , , - , -.

-, , - . 8 1854. . : () (.. ..) , , , , - , , , , , , , .... , , , , - , -.., , - , - ... , .6

- - , . - 1855. . - . . , , - , (.. ) - , - (`kaci vi-Tarca uqmi, me yovlad daimedebuli Tavis Tvissa zeda, romel ara var gamousadeg da uqmi, varCie usaqmod yof-nasa, Semosvla isev Cemive samTavroSi... da dacva maTi myudroebasa Sina da ukeTu momcemda SemTxveva, aqedana-ca aRmomeCina sargebloba Cemis xelmwife imperatorisa~).7

-. , . . ,

121

, . , 1853-1856. , , , , - , -. , - . , , . . - , , . (.. ..), , - , , , -. , - .8

, ; .9 , .10 , - , , : , - , ., , - , , , 25 1855.11

, , , , , - , -- - .12 , -, , (, , ), - , , - . 1854., - , ( , . . 13) . ,

122

, , .., , , - .14

-, -, , . - , , . - . - , , -, - , , , - . .

, -. . . - 12 1855.: (.. ..) - 1853 . , - , - , , - - .15

, - , - . . . . : . , - 30 , , , . - ( ..), , .16 , . , , . - .17

1855., - , , -

123

, -. , , , - , - , . . - , .18 - ( ) - , .

-: 1. , - -, ; 2. , -; 3. , , - , , .19 , -- (.. ..) - , .20

, , . , , , . . , -: , : . , - , - . . ..21

. - . - 29 1855., - , (- . .), -, , . , , , .22 , -, , . . --

124

, , . , - , , , -.

, 1855., , - , -, . , , , - - . - . . , - ( 16 1855.), - - - . , , , , - (, ) . - , , - , . . - (`sarjeli Cemi uqmaT ar darCenila, awi imedi maqus aRvasrulo survili names-tnikisa, romelic amas wineT waiyvanes miliciebi mob-rundebian; gavaTaveb moqmedebasa Cemsa da mogaxseneT we-riliT. imedi maqus, roma guriis otriadisgan farul iq-neba Cemi, sanam gavaTavebdi saqmesa~).23

, -, - , - . -, , -, , . -, , -

125

, , , , . - - .

, - - -, . . - ( 22 1856.), , , - , , , , ( - ), - - : `movida ra omer-faSa soxums... winadamidva ukeTu ara var winaaRmdegi maTis mpyrobe-lobisa, maS SeuerTde mas Cemis da mTielis laSqriTa da igi momitans firmans, damtkicebulsa soiuzni derJa-vebisagan, mas Sina, romel raodens adgilebsac omer-fa-Sa daipyrobs Cemis TanaSemwyobiTa vidre saqarTvelomde ( ..), iqmnebis Cems gamgeb-lobaSi~.24

, , . , - 19 1855., : 19 - , - . . - . . ... ... , -: ... - , . , - ... -. , , - .25

, , - - . , -

126

. , -, , - - . , - , , -, - . . . , .

1 1855. , - . , , , , - , , - 120 . ; , - . - , (`aTas xuTasi rekruti unda gamoeyvanaT afxazeTSi da webels, romelnic iyo gamoyvanili asoca-mde; meore Cerqezis jari soxumidan me davabrune.., Cveni milicia, romelic baTumsa da qobuleTs iyo davabru-neT. Cerqezis rekruti ki ara miliciac ver iSoves. am dromdis samurzayanos agre darCena vis unda umadlon? ...amdeni qristiani afxazi da samurzayano gadarCa gau-TaTrebeli da rekrutad TaTarSi wauyvaneli~).26

. . ( 17 1855.) , - , : ,,SemiZlia, rome yovelT-vis vneba mivce usjulos miT, roma arsiT maT mTielni da Cerqezni SemweT ar vaSonino, aras saWirobis drosa da amasTanac davifaro maTgan afxazeTi da mingrelia~.27 ( ), 1 1856. , -

127

(`soxumis mcvelni eqvsi baTalion, oCamCires oTxi baTalion da rva zarbazani, gudavis xevis pirzed erTi baTalion da ori zarba-zani, zugdids xuTi baTalioni qveiT da samasi cxeno-sani da yulevs maTi glavni STabi gadmoiyvanes soxumi-dan da TviT omer-faSa mand aris garnizonianaT vgo-neb rva baTalionis meti ar iyos. maTi moqmedeba CvenT-vis faruli aris. amJamad mets veras gwerT. am wignis momtanis metaT sxvis xeliT wigni ar moiweroT~).28

, - . -, -, , , , , , , ; , ... (`radgan vicodi Cveni qvey-nebis xalxis ambavi raki colSvilSi mteri Seuvido-daT, TviTca SeuerTdebodnen maT~).29

, , 1855 1856 . - , , -, , - . - , - , . , - - . .. - , , - , - -.30

, , , , - , , ( , - ) - -- , (`gankargulebis yofa me viwye samurzayanozed,

128

ara mis gamo, romel firmani maqvs, aramed misTvis, ra-Ta, viTarca sakuTreba Cemis xelmwifisa, ar iqnes ganb-neul da miT ar isargeblos mterman da, viTarca upat-rono, ar Seiyvanos Tvis gankargulebaSi da ar Seier-Tos Zalisa Tvisisa Tana~).31

, , - , , , -.32 , , , , - - . , , , - . .

- , , , - . . , , . , , , , .

. . - 29 1855. . . : , ( . , - ..), . , .33 , -, , , - . ,34 . , ,

129 9. .

. . . - .35 , ... - , ?.36

- - , , . - - , ... .., . -... , .37

- , , 25 1855., , - ( -) . , -, -, - . , -, . , ... .38

, - -. , 1855. , , , . . . , , - .39 .. -, () - , , , -

130

(, , ), - .

, - , -, - -. , , - ( ..) ... (18 1856.) - .40 , - 1853-1856., - , , -, -. , - .41 : - , .42

. - . , - , . , ( ) . - - . -: - . , - . - , - . ... - ... .43

131

, - -, , , . , , . - 3 1858., . - - , , , , , -- 3- .44

- , - . . . . - : , - : , , , , , -, ... (.. ..) , ... - , , - , .45

- , , . . , , .46 , , , , , - ( 1864.), , , (.. ..) -.47 - 1859. .

, -

132

. 1859. . - , 1860. . .48 - . -, . . - 1862., , - ... , - .49 . 1864. (. ) - : -, - .50

- . - , - , - . -, , , , ; - , ... - . , II- 23 1864 , , ... ... - .51 - - .

- II . 30- XIX. , , 1837., - - , . , - . -

133

( // ) 1839., .-. . , - , .

, . . (1837-1842.) 21 1839., , - , , .52 .. , , . - . . . , - .53

1840. . , , , - . , , - , , -. , -, , . - , - - .

-, 1864., - : - . , - : - , .. - , , ? : 1)

134

. 2) , -. 3) , - - , --. , - -, . - .54

- . --, - , : , 17 1864., , , ... -, , - .55 - , 6 1864., - . - , -, -.56

, - , 1863., - , . , -, . , - , , .57

-: , . - , - -.

135

, , - . - - 24 1864. , -, , - .58

, , . , . . -, () , - , -... .59 , , , , -, . , , , - . , , , - .60

, , . , 5 1864. - . - , , 25 1865. , 16 1866. - .61

, , 40 . - - - -, - , . -, , - . , , , . -

136

( - ) - . - , . , -, , , , .

-, , , , , . , , . . , - .62

, - , . . . . - , , , - .63 - - . , - , 50-60- XIX.64 , -- , . . . . XIX . - , , .65 , , - , . , .66

- , , . - ,

137

. , . - - - ( - ), , , , - - , - .67 - , , -, - . , , , , .

. , , . -, . . , , - , - , , () , - - .68

- . - , , - , - - , , , , - -- . - , , - . - . , - , - .69

138

, , - . - - . , - , 18 1855.: `sayva-relo aleqsandra! grigol SarvaSiZe da qirT tagu ga-momigzavnia viTomc Seni da bavSvebis wamosayvanad aqeT, da aramc ar daujero imaT da ar wamoxvide. es aravin gaigos. ramdonic xans SegeZlos(!) Seiqcie, da mama Seni roca mova, TviTon mixvTeba. es wigni uCvene da ravarc sjobdes, iqs. giorgi SenTan moayvanine. leCxums ar wa-iyvanon. babuSia Cqotuebs gamoatane. gulnaklulad ari-an, gazrdili wagvarTvio. me male ver moval, magrame (!) CemTvis nu swuxar(!), patara giorgi Segiqcevs. Seni mixa-il SarvaSiZe, 18 maiss 1855 welsa: oCamCiriT~.70 - , : ! ( . . ..) , , - ... . -. . -. : `afxazeTis mTavrina aleqsandra giorgis asulsa, WkaduaSs, sakuTars xelsa~. (.. ..) -, , .71

, . . . , - - , .. - -, .72 . . , - -, --- .73

- , .

139

, -. , , XIX. ()74 .75 , . , , , - , , - .

, - - , .. 23 1870., -- -, - - . - , - : , , -, , - , - .

: . - . , - , , . , - , - , - , : - - - . , - , - , , -. VI - (.. XVIII ..) ,

140

- , , , . , - , . , , , ; - ; - , -, -, , . - , , , -, , - , - , , . , , , , ... - . , , -, , - .76

, - , 60- XIX. - - - .

141

IX

60-70- XIX

-

1866. - 3 (, - ) 2 ( -)... c -.1 - . . , - 12 1864 ..2 - , , , - , , .

, -, , - .3 - , , . 1864. , - , , - . - . -. , II- - , ... , - . ... - , - , - .4

1864. - , 1865. - . , , -

142

. 1866. - , ( - ), - . . , - , .

, - ( -, , ) . , -. , , - . , 25 1866. . , - -, , . - . , 18-20 , , , . - , - , .

, - -, - . - - . . , () 1866 ... -- .5 , - , , - . , - , -

143

, , , - : ,6 , -, , ,7 . , - : -, , , .8

- -- . . -, - . . - . .9 , - .10 - . . (. . , . . .), 20 .11 . . , --, . -, . , ... - 1000 , - 1866. -. , .12

, , , - , , - , , - , .

- 1877. . - 1866. - . 8 1870. II -

144

- , - 10- 19 1871. , , , , . , - , , , , - , . , - - .

- 1877. XIX. - . II - XIX., , , - . - - ( 15 1877.): -, , , , , . - .13

(. . ) , 1877. .14 , . . , - , - , 1877. . , - , , -.

- -

145 10. .

29 1877. 1500 , , , - . - . - -.15 , , , .. , , - , ... - - (.. - ..) ,16 - . .. , , 30 .17

, - -, - . , , - .18 -, ... - ( ..) . , ... - .19 , - - .20 - .

. - , - , ... - . , , , 2 , ... (- ..), .21 6 1877. 500 , .22 , -

146

, , - .23

, -, ... , , ... , . - ,24 . , - , , - , , , - , .25

, - . . , , - . , - .26 : . . .

, ( ) - , - , - - , .

1877., , - , - . .. - - ( ), -. - , - - . 10 - , 20 1877. . - . - ,

147

- . - : , , -, , , - -, , .27

- , . . - ,28 , , - . , , 9 - , , () , ... , .29 - . . , -, : , .30

1877. - , , -. -, . . , , 1866 , . .31 1878. - . , , .32 31 1879. , -.33

- . . -, -. , . -: -

148

, - . , -.34 , , , - . , - - , - . , , , -, , - , ... ... ... ... , , -... .35

, - 1867. - .36 , - , . - , . -, , - , .* , 1867., - 1877. - - . -, 1866. : , , - ... , , - .37

, , - . . , * `am saganze Zlieri qeba gvesmis afxazebisganac da sxva gareSe pirTaganac bzufus mazris ufroszed T. dimitri WavWavaZezed. man gaagebinao xelmwife imperatoris brZaneba da mamobrivi mzrunvelo-biT auxsna maTi axlandeli da Semdgomi mdgomareoba, rom ruse-Tis mmarTvelobis xel-qveiT yofna sjobiao osmaleTis mmarTvelo-bis xelqveiT yofnas. mTeli bzufus mazra darCao gadausaxlebeli garda erTi soflisa... ase amboben afxazebi, xalxi mas umadlis~.

149

, , -, - ... , - - , - .38 , - .

, 1877. - . . , - , , , - . , , , .

150

X

80-90- XIX

. -

, , - -. - , - : . , . -, . , . , , -, - . -, . , , - : .1 . , . , , .2

, - - . . - - - . , . -, ... -, , . -. . -. , , , . , ... - , , , - , . . . , , , , , , , - , : -, , , .3

151

. . , , , - . ( -- 1877-1878. ..), , - , , , -. , - . , , , . - .4

- 5 , , . , , : - , , .., , , . - , ? ? - , , , , -: , ?.6

. , -: , , , ... , . , , , - . , , . , ... , .7

, , - . . , , , - .8 . ( 25 1877.) ,

152

, . , . , - - .9

-, . -, - , - -. .. - . , , , - , : , - .10

- . . , , - . . , . , , -, - .

80-90- XIX . -, - . - , , - 70- XIX., .. . - . . , , . , - 1877. . . , , , ,

153

-, - .11

, , . . , , - . - (. , . .), - , -, - , - . XIX XX.

, - , , - , , (.. -) . . . 30- XIX. - (. -), : , , , , , .. (. -). , -- , - . , , 214 167, .. 78%, , - 47 22% . - .12

, , , . , , . -, - () . ( , . -), - -. - - 1867., 1866., - . - , ( . . . , -

154

) , - , .. , , - , - .

, , , 30 . , , 15-20 , . ( ) , , , , -, , , , , , , -, , , .13

() , 1877. . , - , , -, : , , , , , ,* () . , -, () - . , , , -. -, , . - , ( -). , .. --, .. , , ( 1877.) . . -, , - .

- . - - , , - -, , - * . . .

155

- .14 , , - , - , .

, - , . , . - . - , - . . , - 2 1900., - (.. ), -, ... 96 377 , 71%, - ( 33,5%, 37,5%).15 . 1 1900. , , , , -... 103 262 , 36 352 -, 32 127 , 16 195 , 7 812 , 4 486 , 3 862 , 6 , 3 , 3 -, 820 , 934 .16

, , -, , 3- 1300 -, 6 200 , 100 .17 , - , , - , . - - ( - ..), , , - .18 . , -

156

, -.19

, , , XIX. - . , , -, , XVII-XVIII., - - , .20 - , , . , -, ( -, , ..). , , - , , - , . -, ( 1877.). , ( 4 1877.) . - ( ), , : .21

, - , , ( 80%), , . , , ( . , 17000) 1877., , , , .

, , -, . , - 1877. - , , , , .22 ( ) , .

-

157

- - , 1866-1870. (- ..) , -, - , - (- ) , , : , -, ... ... . , .. - , , - . , - -, , -, ... - . -. , - , - , -... , -, , - .23

, , , , - , ( , - ), , - . , , - . - 1866., .. , - : ( 1864. ..) - 4/5 -, -, ... , , -.24 , - , -

158

, . . , , , - - .., - .25

, 1866 1877., . , , 3 1866. , - 5 . , , - , - , , - -, .26 .. -, . , - 1866., , -, - , , -.

, () - . ( 1866.), , - . , , 1864., , 450 , - 217, 78, 25,27 .

.. , , , , -, . ( . -) . -, , - . , 1886. 28323 , 30640, 58963 , - - .

, . . 1883., - 27526, 25424.

159

1914. - 42073. - 1917. 38121, 1923. 36816 .28 . 1897., 58697 , 25873 , 1923. 71181. 1926., 26816 55918 . , . , 1897-1923. (, , ..), , , 1923-1926. - , , , 20000 .29

- - ( 1886, 1897 1926.), (1914, 1917, 1923.). , , - . . 1926. , 57-60 . ? . , - , , .30

, - , , - XIX., - - 1877-1878., - .

, , 60-70- XIX. - ( -) . - - - . , , , ,31 - - -

160

. , 1872. II - , , - . . , - . ( 1870.) - .32

- 90- XIX. - , - 1895.: - , - , - , , , , . .33

, - .34 - - . , : - ... - . ( - ..), , -, , , . . ... - .35

, 70- XIX. , , - (, . -): -, ,

161 11. .

- , . - , .36

. , . . , 5 30 ; , .37 - . - . - , , . . , 27 . .38 (. . -, . . .) - (7500 ), (7443 ), (1565 ) . , . -, . . (1327 -) (300 ).39

162

XI

- ,

-. , 60-70- XIX. - -, , . - . - , - - .1 - - , .

, , - , , , - , , , XIX. . - . . , , , - . - . -- .

, , , - . - . , 1862. , , , , - . , . . , . . . . -

163

1865. . -, , -, - , .2

, , , - , -. , -, , , - (. . ) - . , , - . . - , - , - , , . , , - , , ... , , , , -, , .3

, -, , , , - . , - -, .4

, - , - , - , - , . . , .. -, . , , -, 1892., - . . - .

164

, , - , .. , - .

. , , -, - , , : , , , , ... - , .5

- , , - : , , . -, , , - . : ?.. , - , ... - , , -, . , , .6

, , - - .

. - - . , 3 1898. , - .7 , -

165

, , .8 , , , .9 - 17 1898. - -.10 , - .11 - ... -.12 , , 1865..13

, ( , . ), , , ... .14 - , - - -.15 , . , - - ....16 . , , ... - , -: - - .17

, , - - . - - : ... -

166

. -. 1,716.245 - . 100.000- .18

- . . - , , , - , . -, , - : -- (1 1900. 177), - . , .. , , -, .19

- , : , , , -, , , , - ( - ), , . . , .. : - (-), ( II - ), (- - ) ..20 - , , , - -, ., - .21

, , -- . - ..

167

26 1916. . . : , -, , , . , : - -, - ... . - , - . , , ; - . , , , - . - XIX. - . - , - . , , -; - ... - . ... - , (- ) , .22

- - - - , , - - , - , -

168

, . , , .

, , -, , 1866., . - , , , . , , , . ( ) .

, -- , - ,23 - . -, , , : ,24 - .* . . . : , - , - .25 , - , - , ,26 - , -, - , - .

- : Berliner Tageblatt, -, , , - , , , , . * `gangebav! amas nu miwyen, ver gadavgvarde gvarada, xandisxan wavi-RuRuno mamapapuri varada~.

169

, , . , : , - .., - , , , ... , - , , -, , - , , . , . , ; -, , - , ; , - , ... - , - , , - , , , ; , - .. , , - , , . ....27

, - - , -- . , - . , 1917., - , - . , - (25-29 1917.) -, : (`Cvens samSoblos iverias~) -, , -, . , -

170

, , , .. - , ... , , , , , . . - , . , , , - , , , . , , , , - !. - , , , !... , - , : , , , . - -. .... , , , , .28

-, , 1883. , (1883., 1). , -, ( - ), - , , - (.. ), - , :

`diaR, mogaswros is bednieri dRe, roca xalxSi SeerTebuli, ZveleburaTa Zveli iveri Seiqmnas mZle da saxel-qebuli

171

da saqarTvelos yovel kuTxidam lxinis sayvirTa gvesmas tkrciali; imerTa mRera mTisa lixidam, amers dasZaxdes iari-ialali!.. de, nuRar viyo maSin cocxali da nuRarca scems tanjuli guli, exlav windawin ocnebiT mTvrali SenTan gaxlavar, Zmav alla-verdi!

...raRac pawia dasebi, azrebi aWrelebulni, vahme sad ari qarTveli Zvelis Zvelidan qebuli! yayani, lanZRva, Worebi, SurianobiT sneuli, kalmis da xanjlis priali, orive daClungebuli. Zma Zmisa damterebuli, mteri ki damoyvrebuli vahme, imeri sad ari goneba damiwebuli! sad aris vaxtang mterT mexi, maTganve lom wodebuli, mxargrZeli, sardalT sardali, aTasi wlisa qebuli, vaxuSti brZeni, rusTveli RvTaebiT amaRlebuli, da daviT mironcxebuli, ar xedavs is didebuli, rom yovelive daingra, ra hyo man aRSenebuli!~.29

,

- .

--, - , , - . , , , -. , , - , . , (`samSoblo enis~). , . , , - - (`saWiroa vecadoT Cvens enas SevsZinoT, gavamdidroT...~).30

172

, - - , - , , , - . -.., , . . . -, , - , -... - , - , , - - ... - .31 - , .

, - - - -. .. , - XX. -, . - , - , , , - - .

, .. -. . , , , 1907. - : . , - , - , , , , , , ..

173

. , . , (.. ), , , . , . , ( , - ..), , , - .

, , , - , - , - - . , - - . 1903. - .32 , . . ,