1
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
MINISTRIA E ARSIMIT DHE E SHKENCËS
DREJTORIA ARSIMORE RAJONALE
KUKËS
STUDIM
“BRAKTISJA E SHKOLLËS NË QARKUN E KUKËSIT,
SHKAQET, REKOMANDIME”
UNICEF
Tiranë, 2008
2
Ky studim i mbështetur nga UNICEF-i (Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët)
është përgatitur në kuadrin e programit të Arsimit Bazë 2007 dhe është zbatuar nga
Drejtoria Rajonale Arsimore e Kukësit me ekspertizë të Stavri Llambirit.
Koordinator i projektit Mexhit Hajdari (DAR, Kukës)
Drejtues i projektit Ibsen Elezi (Drejtor, DAR Kukës)
Grupi i mbledhjes dhe Farie Zeneli, Nazif Dokle, Myzejen Aliaj,
i përpunimit të të dhënave Agim Demushi, Ylli Metaliaj (DAR, Kukës)
Hartoi rekomandimet
dhe shkroi studimin Mexhit Hajdari
Përgjegjëse e programit
të Arsimit Bazë, UNICEF Aurora K. Bushati
Drejtoria Arsimore Rajonale, Kukës
Tel: (00355-2) 422 215
Mbështetur nga UNICEF (Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët)
Rruga Skënderbej, Godina Volkswagen, Kati i 3-të.
Tiranë, Shqipëri,
Tel: (+335-4) 273335
Fax: (+335-4) 243775
http://www.unicef.org/albania
Copyright © 2008 nga UNICEF
3
PËRMBAJTJA
HYRJE
DAR Kukës dhe misioni i saj
Projekti “Braktisja e shkollës, shkaqet, rekomandime”
Metodologjia
Ekipi i studimit
Falenderime
Qarku i Kukësit
PJESA E PARË: GJENDJA E BRAKTISJES SË SHKOLLËS
Metodologjia
Kufizimet
Numri i nxënësve braktisës gjithësej
Numri i nxënësve braktisës për secilin vit shkollor
Përqindja e nxënësve braktisës
Sa nga fëmijët që duhet të jenë në shkollë në një vit të caktuar shkollor nuk ndjekin shkollën?
Sa nxënës rikthehen në shkollë?
PJESA E DYTË: SHKAQET E BRAKTISJES SË SHKOLLËS
Faktori Ekonomik
Faktori Emigracion
Faktori Edukim shkollor
Faktori Kulturor (Familja)
Faktorë të tjerë
Të rriturat
Infrastruktura shkollore
Shkaqe shëndetësore
Familje me probleme
Faktori Rend
Analiza të tjera
Faktori Gjini
Faktori Klasë
Përsëritësit
Muaji i braktisjes
Përmbledhje
Shkaqet kryesore
Pakësimi i braktisjeve
Përjetimi i braktisjes së shkollës
PJESA E TRETË: KATEGORITË E FËMIJËVE NË NEVOJË
Fëmijët egjyptianë
4
Fëmijët e ngujuar
PJESA E KATËRT: PLOTËSIMI I SECILIT CIKËL TE SHKOLLËS SË DETYRUAR
Cikli i ulët
Cikli i lartë
PJESA E PESTË: ROLI I AKTORËVE TË INTERESUAR PËR PAKËSIMIN E
BRAKTISJES SË SHKOLLËS
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës
Qeverisja vendore
Drejtoria Arsimore Rajonale
Drejtoria e shkollës
Mësuesi kujdestar
Komuniteti shkollor
Organizatat jofitimprurëse
PJESA E GJASHTË: REKOMANDIME
Hyrje
Rekomandime të përgjithshme
Rekomandime të veçanta
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës
Qeverisja vendore
Shkolla
Grupet në nevojë
Biznesi vendor
Media
Aneks
5
HYRJE
A. DAR KUKËS NË PËRMBUSHJE TË MISIONIT TË SAJ PËR PËRMIRËSIMIN E
CILËSISË SË ARSIMIT PËR TË GJITHË NXËNËSIT
Sipas Dispozitave Normative për arsimin parauniversitar të MASH, Kreu XIV, Neni 64, pikat 2
dhe 7/c,d, Drejtoria Arsimore Rajonale drejton, organizon dhe përgjigjet për fuksionimin e tërë
punës së institucioneve arsimore dhe cilësinë e arsimit në juridiksionin e saj.
DAR ka të drejtë dhe detyrë të bëjë studime për prognozën e zhvillimeve arsimore, në
bashkëpunim me organet e pushtetit vendor.
Në këtë udhë, për të plotësuar misionin e arsimit “emancipimin shpirtëror, progresin material dhe
zhvillimin social të individit”(Ligji “Për sistemin arsimor parauniversitar”) dhe për të siguruar
plotësimin e së drejtës për arsimim bazë të çdo fëmije, DAR Kukës, në bashkëpunim me
Shoqatën “Zhvillimi i Edukimit”dhe me mbështetjen e UNICEF ka hartuar Strategjinë e Arsimit
Për Të gjithë (APT) të qarkut Kukës. Ky dokument parashikon ndryshime të rëndësishme dhe
rritjen e cilësisë së shërbimit arsimor në qarkun e Kukësit deri në vitin 2015.
Në zbatim të Strategjisë së zhvillimit të arsimit kanë filluar të realizohen hapat e parashikuar,
midis të cilëve mund të përmendim:
Zbatimin e projektit “Arsim cilësor për të gjithë”, pjesë themelore e të cilit është Plani
vjetor i shkollës, i fokusuar në arritjet e nxënësve dhe Objektivat minimalë të
domosdoshëm të të nxënit (OMDN), plotësimi i të cilave ka për qëllim reduktimin e
braktisjes së fshehtë,
Zbatimin e projektit “EMIS”, krijimin e sistemit elektronik të ndërtimit dhe menaxhimit
të informacionit në arsim.
Një nga hapat e planifikuar në dokumentin e lartpërmendur është studimi për braktisjen e shkollës
në qarkun e Kukësit, një dukuri kjo karakteristike për këtë rajon dhe me pasoja të rënda për
emancipimin shpirtëror dhe zhvillimin social të fëmijëve.
6
B. PROJEKTI “BRAKTISJA E SHKOLLËS”, SHKAQET, REKOMANDIME”
Ky projekt është fryt i bashkëpunimit të Drejtorisë Arsimore Rajonale Kukës me zyrën e
UNICEF-it në Tiranë, me Zyrat Arsimore Has e Tropojë, me përfaqësues të qeverisjes vendore e
drejtuesit e shkollave të qarkut të Kukësit.
Projekti është fokusuar në studimin e braktisjes së shkollës në arsimin e detyruar.
Braktisja e shkollës në qarkun e Kukësit është ndër më të lartat në vend, duke ndikuar në krijimin
e një kategorie fëmijësh e familjesh në nevojë, për të cilët, shoqëria, përmes institucioneve të saj,
ka për detyrë të ndërhyjë në mënyrë efikase.
Pasojat e braktisjes së shkollës janë disa:
Analfabetizmi. Në Shqipëri analfabetizmi është bërë një fakt që pranohet nga të gjithë. Në
Strategjinë e zhvillimit të arsimit parauniversitar (dokument i MASH-it 2004), një nga objektivat
kryesore specifike është krijimi i një sistemi arsimor kombëtar të detyruar e gjithëpërfshirës,
nëpërmjet përqendrimit të shkollave e pakësimit të klasave kolektive, përfshirjes në shkollë të
fëmijëve me dhe në nevojë, uljes së analfabetizmit, uljes së braktisjes së shkollës, përfshirjes së
kontigjenteve që nuk kanë mbaruar arsimin e detyruar në shkolla me kohë të shkurtuar. Në
Strategjinë e zhvillimit të qarkut Kukës mbështetur në OZHM-të, lidhur me analfabetizmin, nuk
ka të dhëna për popullsinë shkollore, ndonëse pranohet si një dukuri e rëndë që shpreh varfërinë e
rajonit. Ndërkaq, Drejtoria Rajonale Arsimore e qarkut Kukës, për sa i përket analfabetizmit
klasik (nxënësit nuk dinë të shkruajnë e të lexojnë), ka një diagnostikim të vitit 1999, sipas të cilit
mbi 500 nxënës të rrethit Kukës, ose 5 % e numrit të përgjithshëm të nxënësve që vijonin
shkollën ishin analfabetë. Në vitin shkollor 2006-2007, po në këtë rreth, 200 nxënës që vijojnë
shkollën paraqesin vështirësi në shkrim dhe lexim. Nuk ka të dhëna për analfabetizmin në
popullatën joshkollore, e cila mendohet të jetë në shifra të larta. Ka një lidhje të drejtpërdrejtë
midis braktisjes së shkollës dhe analfabetizmit.
Në një vështrim të përgjithshëm, braktisja e shkollës është faktor pengues vendimtar për
emancipimin e personalitetit të fëmijëve, për përgatitjen e tyre për jetën dhe për profesionin.
Kjo dukuri u mbyll, që në krye të herës, rrugën e suksesit fëmijëve, u heq shanset për të
konkuruar e vazhduar më tej nivelet e shkollimit, për të qenë njerëz dinjitozë në shoqëri, për të
qenë të aftë për të dhënë kontribut në zhvillimin e shoqërisë. Ky aspekt merr një theks të veçantë,
në se marrim në konsideratë se qarku i Kukësit ka mungesa të theksuara në sasinë dhe cilësinë e
burimeve njerëzore për të realizuar reformën dhe zhvillimin në të gjitha fushat e jetës.
Në një kuptim më të drejtpërdrejtë, fëmijët që kanë braktisur shkollën dhe që janë analfabetë,
shumica e të cilëve janë vajza, nuk kanë shanse për të ndërtuar një familje të shëndoshë dhe
për të edukuar fëmijët e tyre në nivelin e kërkesave të kohës.
Fëmijët analfabetë janë pre e shfrytëzimit të krahut të punës nën moshë në familjet e tyre,
janë fëmijë të ekspozuar ndaj abuzimit e keqtrajtimit në mjediset familjare e sociale, janë
kontigjent për t`u përfshirë në sjellje të papranueshme dhe në rrugën e kriminalitetit, janë të
ekspozuar kundrejt trafikimit.
Fëmijët braktisës janë dëshmi e mosrespektimit dhe mosplotësimit të të drejtave themelore të
tyre, të sanksionuara në legjislacionin shqiptar dhe në konventat ndërkombëtare.
Objektivi i MASH për ta çuar braktisjen e shkollës në nivele të papërfillshme, është i
konkretizuar në strategjinë e zhvillimit të qarkut të Kukësit dhe në Strategjinë e APT (Arsimit Për
Të gjithë) të qarkut Kukës.
Sipas këtij dokumenti, objektivat deri në vitin 2015 do të jenë:
Braktisja fizike e shkollës të ulet në më pak se 0,5 %.
Braktisja fizike e shkollës nga vajzat të ulet në më pak se 1 %.
7
Pakësimi dhe parandalimi i braktisjes së shkollës nuk mund të bëhet me efektivitet pa ndriçuar
këtë dukuri në mënyrë të plotë e në thellësinë e duhur.
Së pari, evidentimi i nxënësve që braktisin shkollën nuk është i saktë dhe shterues.
Drejtuesit e shkollave dhe mësuesit kujdestarë kanë prirje për ta ulur këtë numër, për
efekt të ruajtjes së numrit të punonjësve mësimorë si dhe për të mos dëmtuar imazhin e
shkollës.
Së dyti, mungon baza e të dhënave për çdo nxënës braktisës, gjë që nuk lejon projektimin
e veprimeve të nevojshme, sipas rastit, për të ndërhyrë në mënyrë efektive. Dukuria e
braktisjes së shkollës trajtohet nga institucionet arsimore dhe qeverisja vendore në
mënyrë globale dhe jo individuale.
Së treti, opinioni publik dhe komuniteti i shkollës nuk janë të informuar në mënyrë të
mjaftueshme për shtrirjen e dukurisë dhe për shkaqet e pasojat e saj.
Së katërti, aktorët e interesuar për parandalimin e braktisjes së shkollës nuk njohin
përvojat e mira në rajone e vende të tjera lidhur me këtë aspekt.
Projekti merr përsipër, pikërisht, evidentimin e plotë të nxënësve që braktisin shkollën në qarkun
e Kukësit, njohjen e thelluar të shkaqeve të dukurisë për çdo rast si dhe ndërgjegjësimin e
përgatitjen e komunitetit të shkollës, të institucioneve arsimore e qeverisjes vendore për ndërhyrje
efektive që do të rezultojnë me parandalimin e braktisjes së shkollës.
Qëllimi i projektit është realizimi i së drejtës së çdo fëmije për mbarimin e arsimit të detyrueshëm,
në zbatim të objektivit të mijëvjeçarit, nëpërmjet një studimi mbi dukurinë e braktisjes së shkollës,
i cili synon:
Përmirësimin e sasisë dhe cilësisë së informacionit rreth fëmijëve të moshës shkollore;
Zhvillimin e kapaciteteve lokale në grumbullimin dhe analizën e të dhënave rreth
situatave të fëmijëve të moshës shkollore;
Sensibilizimin e opinionit publik rreth dukurisë;
Lehtësimin e politikabërësve dhe vendimmarrësve në mbështetje të zbatimit të strategjisë
rajonale APTGJ me rekomandime konkrete mbi mënyrat efikase të zbutjes së braktisjeve.
Në zbatim të strategjisë rajonale të APTGJ për zbutjen e fenomenit të margjinalizimit në arsim,
objektivat e projektit janë:
Të përftohet, përmes një studimi vëzhgimor, një informacion i plotë dhe i mjaftueshëm
rreth gamës së problemeve që lidhen me braktisjen e shkollës së detyruar;
Të hartohen rekomandime për ndërhyrjet e nevojshme për parandalimin e braktisjes së
shkollës drejtuar DAR-së, autoriteteve lokale, drejtorëve të shkollave, mësuesve,
prindërve, etj.
Projekti u realizua në periudhën kohore maj-shtator 2007.
C. METODOLOGJIA
Studimi i braktisjes së shkollës në qarkun e Kukësit është kryer duke u mbështetur në shqyrtimin
e dokumentacionit zyrtar, në plotësimin e pyetësorëve, zhvillimin e intervistave dhe të tavolinave
të rrumbullakta.
Grupi i dokumentacionit zyrtar, i përbërë nga inspektorë e specialistë të DAR Kukës dhe ZA
Has e Tropojë, i mbështetur nga grupe të posaçme, të përbërë nga drejtorë shkollash e mësues,
shqyrtoi me hollësi regjistrat e klasave të tri viteve të fundit, amzën e shkollës dhe planin vjetor të
shkollës në të 104 shkollat e qarkut.
8
Ky grup hartoi Formularin e braktisjes së nxënësve për çdo shkollë, duke klasifikuar nxënësit
braktisës sipas tipit të braktisjes. (Formulari ndodhet në aneksin e studimit).
Grupi i dokumentacionit zyrtar plotësoi për çdo nxënës braktisës një skedë, me të gjitha të dhënat
që mund të përftoheshin nga dokumentacioni shkollor. Përveç të dhënave personale për nxënësit,
në këtë skedë u bë e mundur të shënohen të dhëna për gjendjen ekonomike e sociale, për
strukturën e për nivelin kulturor të familjes, për ecurinë e nxënësit në shkollë para braktisjes, për
shkaqet e braktisjes etj.(Skeda e nxënësit braktisës ndodhet në Aneksin e studimit).
Ky grup plotësoi skedën e drejtorit të shkollës, ku u shënuan të dhëna për veprimtarinë e shkollës
për reduktimin e braktisjes, infrastrukturën e shkollës dhe personelin mësimdhënës, në funksion
të ndikimit në braktisjen e shkollës. (Skeda e drejtorit të shkollës ndodhet në aneksin e studimit).
Grupi në fjalë plotësoi Listën e nxënësve të emigruar brenda e jashtë vendit, duke u kujdesur të
shënojë adresat e reja të fëmijëve dhe të saktësojë nëse vazhdojnë apo jo shkollën.
Një grup tjetër, i quajtur “grupi i kohortës”, i përbërë nga inspektorë e specialistë të DAR dhe
ZA-ve dhe drejtorë shkollash e mësues, hetoi në 20 shkollat e kampionit dokumentacionin zyrtar
për plotësimin e ciklit të ulët dhe ciklit të lartë nga grupe të caktuara nxënësish. Ky grup plotësoi
nga një skedë për secilin nxënës të marrë në shqyrtim. (Skeda e nxënësve për plotësimin e ciklit
të shkollimit ndodhet në aneksin e studimit).
Një grup i posaçëm, grupi i fëmijëve të paregjistruar, i përbërë nga mësues aktivë e pensionistë,
bëri sondazhe në 100 familje të 20 shkollave të kampionit dhe hetoi kategoritë e nxënësve që
vijojnë shkollën, që e kanë braktisur atë, që nuk kanë mundur të regjistrohen në shkollë apo që
nuk kanë dashur të regjistrohen nga prindërit e tyre. (Skedat përkatëse për këta nxënës ndodhen
në Aneksin e studimit).
Një grup tjetër, grupi i fatit të fëmijëve braktisës, i përbërë nga specialistë të DAR e ZA-ve dhe
drejtorë shkollash e mësues, përmes bisedave me nxënës braktisës, prindër e të afërm të tyre, u
interesua të marrë informacion për jetën e veprimtarinë, suksesin/mossuksesin e fëmijëve që janë
braktisës aktualisht, apo që e kanë braktisur prej kohësh shkollën. Gjithashtu, grupi mori
informacion për nxënësit e emigruar brenda e jashtë vendit, për gjendjen e tyre, për vijimin e
shkollës dhe veprimtarinë që kryejnë.
Grupi për etnitë, i përbërë nga specialistë të arsimit dhe përfaqësues të komunitetit egjyptian,
mori të dhëna të plota për të gjithë fëmijët e këtij komuniteti që jetojnë në qarkun e Kukësit, duke
shënuar ecurinë në mësime, vijueshmërinë e shkollës, problemet ekonomike, sociale e familjare si
dhe aspektin e shkollimit, nivelin e braktisjes etj. (Skedat për nxënësit egjyptianë ndodhen në
Aneksin e studimit).
Një grup, i përbërë nga mësues, nxënës e aktivistë të arsimit, zhvilloi intervista me nxënës
braktisës dhe prindërit e tyre, për të hetuar shkaqet e braktisjes, aktivitetin aktual të fëmijëve dhe
perspektivën e shkollimit të tyre. (Formatet e intervistave ndodhen në Aneksin e studimit).
Një grup tjetër mori takime me përfaqësues të qeverisjes vendore dhe të OJF-ve që veprojnë në
fushën e edukimit në qarkun e Kukësit. Nëpërmjet intervistave të zhvilluara dhe tavolinave të
rrumbullakta, grupi synoi të zbulojë interesimin e këtyre aktorëve për problemet e arsimimit të
fëmijëve, veprimtarinë e tyre për reduktimin e braktisjes së shkollës dhe sugjerimet që kanë për
bashkëpunimin me institucionet arsimore për këtë qëllim. (Formatet e intervistave ndodhen në
Aneksin e studimit).
9
D. EKIPI I STUDIMIT
Koordinatori projektit
Dr. Mexhit Hajdari
Drejtori i projektit
Ibsen Elezi
Konsulent
Dr. Stavri Llambiri
Grupi qendror
Farie Zeneli
Nazif Dokle
Myzejen Aliaj
Agim Demushi
Grupi qendror:
Hartoi formatet për grumbullimin e të dhënave, formularët, skedat për nxënësit, skedën
për drejtorin e shkollës;
Hartoi skemat e intervistave gjysëm të strukturuara për nxënësit braktisës, për prindërit e
tyre, për drejtorët e shkollave, përfaqësuesit e qeverisjes vendore dhe OJF-të;
Shkroi udhëzimet e nevojshme për plotësuesit e skedave dhe për intervistuesit;
Zhvilloi seancat trajnuese me të gjitha grupet e përfshira në mbledhjen e të dhënavë dhe
marrjen e intervistave.
Grupi i përpunimit statistikor të të dhënave
Ibsen Elezi
Ylli Metaliaj
Ky grup përpunoi të dhënat e shumta sasiore dhe cilësore që u grumbulluan.
Grupi i interpretimit të të dhënave
Mexhit Hajdari
Ibsen Elezi
Grupi analizoi dhe interpretoi të dhënat e përpunuara dhe hartoi rekomandimet për pakësimin e
braktisjes së shkollës.
10
E. FALENDERIME
Falenderimi kryesor i takon Zyrës së UNICEF-it në Tiranë, e cila, që në fillim dhe gjatë zhvillimit
të projektit, e mbështeti atë me profesionalizëm të lartë. Drejtoria Arsimore Rajonale Kukës ka
ndjerë nga afër dy vitet e fundit inkurajimin dhe mbështetjen për të përmirësuar shërbimin
arsimor për fëmijët në këtë rajon problematik. Ne dëshirojmë të shprehim me forcë mirënjohjen
tonë për UNICEF-in (znj. Aurora. K. Bushatin).
Një falenderim i veçantë u adresohet Zyrave Arsimore Has e Tropojë, të cilat, me përkushtim e
cilësi, përmbushën detyrimet e tyre në projekt. Po kështu, meritojnë të falenderohen edhe
inspektorët e specialistët e DAR Kukës dhe ZA-ve Has e Tropojë, që i kryen në kohë e me cilësi
punët e marra përsipër në projekt.
Gjithashtu, ne falenderojmë anëtarët e grupeve të punës, drejtorë shkollash e mësues, të cilët
mblodhën me rigorizitet të dhënat e shumta nga të gjitha shkollat e qarkut për braktisjen e
shkollës.
Ne na vjen keq që nuk mund të përmendim emrat e të gjithë nxënësve braktisës, të prindërve të
tyre, përfaqësuesve të pushtetit vendor dhe të OJF-ve, të cilët pranuan me dëshirë të japin
intervistat e tyre, duke u bërë kështu kontribues të pazëvendësueshëm në realizimin e këtij
studimi.
11
F. QARKU I KUKËSIT
Qarku i Kukësit shtrihet në pjesën verilindore të Shqipërisë dhe përgjatë kufirit me Kosovën e
pjesërisht me Maqedoninë. Sipërfaqja e qarkut është 2 374 km2. Terreni është malor e kodrinor
dhe shumica e tij ndodhet në lartësitë 300 deri në 600 m mbi nivelin e detit. Një pjesë e mirë e
rajonit shtrihet në lartësi mbi 1000 m mbi nivelin e detit, ku lartësohen Alpet e Shqipërisë (rrethi i
Tropojës) si dhe malet Gjallica e Koritniku (rrethi i Kukësit). Përgjatë kufirit me Kosovën
funksionojnë 5 pika kufitare (Qafa e Morinës, Tropojë; Qafa e Prushit, Has; Morini, Orgjosti e
Shishtaveci, Kukës). Pika kufitare me aktivitet më të madh e kalimit në Kosovë e me rëndësi
kombëtare është Morini.
Klima e rajonit karakterizohet nga influenca mesdhetare malore, me dimër të ftohtë e me reshje
dëbore, me verë të thatë e me temperatura të larta, për shkak të pozicionit të tij në brendësi të
territorit.
Qarku i Kukësit përfshin tre rrethe: Kukës, Has dhe Tropojë. Niveli i parë i qeverisjes vendore
përbëhet nga 24 komuna dhe tri bashki: Kukës, Krumë dhe Bajram Curri.
Sipas regjistrimit të popullsisë nga INSTAT (2001), popullsia e qarkut është 111 393 banorë, me
një dendësi 47 banorë për km2. Popullsia në zonat urbane është 24.5 % (1)
Krahasuar me rajonet në zonat më të ulëta të vendit dhe me vendet fqinje, mundësitë e jetesës për
banorët e qarkut të Kukësit janë në nivel të ulët, për shkak të kushteve jo të favorshme bujqësore.
Kështu, nuk mund të mendohet se bujqësia është burimi kryesor i të ardhurave ose është e
mjaftueshme për të siguruar mjetet e jetesës së banorëve. Në zonat rurale, banorët merren, më së
shumti, me blegtori, duke krijuar mundësi për rritjen e bagëtive për të shitur mishin dhe produktet
e tjera blegtorale, për shkak të kushteve të favorshme për këtë veprimtari. Por mungesa e
infrastrukturës rrugore, largësia nga tregu, mungesa e organizimit në bashkësi prodhuese,
përpunuese e tregtuese si dhe mungesa e masave favorizuese për përkrahjen e prodhimit vendas,
bëjnë që edhe këto prodhime të shiten lirë, duke rënduar bilancin ekonomik të banorëve të qarkut.
Gjithashtu, hapësirat urbane vuajnë nga mungesa e zhvillimit ekonomik, nga që sektorët e
punësimit privat jobujqësor janë të pakta. Aktiviteti kryesor në këtë vështrim përbëhet nga
tregëtia dhe shërbimet. Veprimtaritë prodhuese të biznesit janë tepër të kufizuara. Në qark
veprojnë 1131 subjekte private, prej të cilave 992 në Kukës, 59 në Has dhe 80 në Tropojë. Për
këto arsye, niveli i papunësisë dhe i trajtimit të banorëve me asistencë sociale janë më të lartat në
vend. 30 % e banorëve të aftë për punë në qark janë të papunë. (3). Ndërkaq, trajtohen me ndihmë
ekonomike 39.8% e familjeve të qarkut, në Kukës 48.7%, ne Has 38.8% dhe në Tropojë 26.8% e
familjeve.
Emigrimi i popullsisë brenda vendit dhe jashtë tij është konsideruar si një burim i rëndësishëm
për mbijetesë. Kjo ka sjellë uljen e numrit të popullsisë në qark me 23.75 % brenda 15-vjeçarit të
fundit (Tropoja 37.59 %, Hasi 10.1 % dhe Kukësi 19.69 %). (4)
Për këto arsye studimet e organizmave ndërkombëtare (PNUD), nëpërmjet Treguesit të Zhvillimit
Njerëzor, e klasifikojnë qarkun e Kukësit si më të varfërin në vend, mbështetur në treguesit e
jetëgjatësisë, arsimit dhe PBB-së. Në vitin 2001 ky tregues i zhvillimit njerëzor ishte 0.726 (në
vend të parë Tirana me 0.822 dhe në vend të parafundit Dibra me tregues të zhvillimit njerëzor
0.734). (5)
12
Gjendja e vështirë sociale dhe ekonomike e qarkut pasqyrohet në tregues të ulët të sektorit të
shëndetësisë. Qarku i Kukësit bie në sy për tregues të lartë të vdekshmërisë foshnjore, 16.3 për
mijë (6).
Papunësia e grave në zonat urbane është dukshëm më e lartë se te burrat.
Pavarësisht kësaj tabloje të zymtë, studimet e fundit kanë nxjerrë në pah disa faktorë që mund të
ndikojnë cilësisht në zhvillimin e gjithanshëm të qarkut të Kukësit.
Qarku i Kukësit zotëron potenciale të shumta. Burimi më i rëndësishëm janë banorët e tij, të cilët
janë të përkushtuar ndaj traditës, por edhe karakterizohen nga dëshira për të prekur të ardhmen.
Kukësi është bërë i njohur në të gjithë botën në pranverën e vitit 1999. Kuksianët pritën nbi 500
mijë vëllezër kosovarë të dëbuar me forcë nga trojet e tyre nga regjimi i atëhershëm serb, duke
shmangur një situatë të rëndë në rajon dhe duke u bërë partner i faktorit ndërkombëtar pë
zgjidhjen e krizës.
Historikisht, gjatë kohës së Perandorisë Romake, qarku i Kukësit ka qenë pjesë kyçe e rrugës së
famshme Apia; gjatë periudhës së Perandorisë Osmane, vazhdonte të luante një rol kryesor si
qendër për rrugët e komunikacionit e të transportit midis Kosovës dhe bregdetit. Pas një pauze të
gjatë, ky rol pritet të fuqizohet dhe tçi shërbejë zhvillimit të qarkut. Rruga Durrës-Kukës-Morinë,
e cila ka filluar nga ndërtimi, ka marrë përsipër, pikërisht, këtë rol.
Natyra e jashtëzakonshme (Valbona në Tropojë, Pllaja e Shishtavecit në Kukës) është e
përshtatshmë për zhvillimin e turizmit malor veror e dimëror.
Traditat për zhvillimin e bujqësisë (patatja) e të blegtorisë (delja rudë); burimet për zhvillimin e
peshkimit dhe ato minerare krijojnë optimizmin që qarku i Kukësit të njohë një zhvillim të
vrullshëm ekonomik e social për të përmirësuar jetesën e banorëve dhe për t’u integruar në
zhvillimet brenda vendit dhe në ato rajonale.
______________________ (1). INSTAT, Popullsia, Kukësi, 2001
(2). UNDP, Këshilli i qarkut Kukës - Strategjia e Zhvillimit të Qarkut të Kukësit, 2004, faqe 22.
(3). Po aty, faqe 27.
(4). N. Meçaj, M. Dida – Qarku i Kukësit, 2004, faqe 10.
(5). Strategjia, faqe 19.
(6). Po aty, faqe 28.
(7). Materiale të DAR-it Kukës, 2005.
(8). Materiale të DAR-it Kukës, 2005.
13
PJESA E PARË
GJENDJA E BRAKTISJES SË SHKOLLËS
METODOLOGJIA
Lista e nxënësve të qarkut Kukës që kanë braktisur shkollën është ndërtuar në këtë mënyrë:
Në të 104 shkollat e qarkut u dërguan grupe për të shqyrtuar dokumentacionin shkollor lidhur me
braktisjen e shkollës. U shqyrtuan imtësisht regjistrat e tri viteve të fundit shkollore dhe, mbi
bazën e të dhënave të grumbulluara, u hartua Formulari i nxënësve braktisës për çdo shkollë,
duke specifikuar tipin e braktisjes.
Për çdo nxënës të formularit u plotësua një skedë personale me të dhëna që tregojnë edhe nivelin
ekonomik, social e kulturor të familjes si dhe vijimin e përparimin e nxënësit në vitin paraardhës
shkollor.
Në përfundim, u hartua një listë prej 523 nxënësish braktisës të të gjitha shkollave të qarkut
Kukës.
Për të 104 shkollat e qarkut u hartua lista e nxënësve që kanë ndërprerë vijimin në tri vitet
shkollore për arsye të emigrimit të familjeve të tyre brenda ose jashtë vendit.
Sipas Dispozitave Normative, këta nxënës konsiderohen braktisës, nëse nuk paraqesin pranë
shkollës ku kanë vijuar më parë dokumentin e regjistrimit në një shkollë tjetër.
Pjesa më e madhe e nxënësve të emigruar nuk e kanë paraqitur një dokument të tillë, ndonëse
mund të vijojnë shkollën në vendet ku kanë rezidencën e re. Këta nxënës nuk janë braktisës, por
zyrtarisht konsiderohen të tillë.
Për të saktësuar sado pak këtë dukuri, u ngritën grupe pune për të testuar një kampion të caktuar
në varësi të numrit të nxënësve emigrantë. Kështu, për nxënësit e emigruar jashtë shtetit u sigurua
informacion për 20 nxënës, ose 27 % të tyre dhe për nxënësit e emigruar brenda vendit u sigurua
informacion për 100 nxënës, ose 20 % të tyre.
Sipas përllogaritjeve të përafërta del se nga nxënësit e emigruar jashtë vendit rezultojnë braktisës
5 nxënës (këta nxënës ndodhen në Kosovë e Greqi) dhe nga nxënësit e emigruar brenda vendit
rezultojnë braktisës 45 nxënës.
Shuma përfundimtare e nxënësve braktisës për tri vitet e fundit shkollore në qarkun e Kukësit
është 573 nxënës.
KUFIZIMET
Në plotësimin e dokumentacionit zyrtar shkollor, si regjistra e amza, u gjetën parregullsi, të cilat e
bënë të vështirë, në disa raste, identifikimin e nxënësve braktisës. Disa prej këtyre parregullsive
ishin:
Mungesa e shënimit të gjeneraliteteve për disa nxënës;
Për mjaft nxënës braktisës nuk ishin shënuar mungesat në regjistra;
Për nxënësit e larguar në shkolla të tjera nuk disponohej dokumenti i vijimit të shkollës
në shkollën tjetër;
14
Për nxënësit braktisës kishte mënyra të ndryshme, jostandarde, të klasifikimit të tyre. Për
pjesën më të madhe të nxënësve klasifikimi ishte bërë me vizë ose bosh, ndonëse
nxënësit ishin braktisës dhe rezidentë në fshatin e tyre.
Mangësitë për nxënësit braktisës të pasigurt u plotësuan përmes bisedave me drejtorinë e
shkollës, mësuesit dhe, në disa raste, me vetë nxënësit braktisës.
Për disa familje që kanë emigruar nuk qe e mundur të merrej informacion i saktë për fatin e
nxënësve të këtyre familjeve. Shumë adresa nuk diheshin, për mjaft nxënës të afërmit nuk kishin
dijeni për vazhdimin e shkollës prej tyre dhe për disa familje nuk u sigurua informacion për
numrat e telefonit.
A. NUMRI I NXËNËSVE BRAKTISËS GJITHËSEJ
Braktisës emigrantë
Emigrantë të jashtëm
Për tri vitet shkollore janë larguar në emigracion të jashtëm 74 nxënës.
Në kampionin prej 20 nxënësish del se 6.8 % e tyre nuk vijojnë shkollën. Sipas përllogaritjeve,
del se, afërsisht 5 nxënës emigrantë të jashtëm nuk ndjekin shkollën.
Emigrantë të brendshëm
Ky kontigjent nxënësish ndahet në dy kategori:
Të larguar brenda qarkut nga një shkollë në një tjetër, 134 nxënës. Këta nxënës ndjekin shkollën,
ose janë përfshirë në listat e braktisësve në se nuk e ndjekin atë.
Të larguar jashtë qarkut në zonat e tjera të vendit, gjithësej 571 nxënës. Në kampionin prej 100
nxënësish del se 9 prej tyre nuk ndjekin shkollën. Sipas përllogaritjeve, del se, ndër nxënësit e
larguar brenda vendit, 45 prej tyre kanë braktisur shkollën.
Braktisës joemigrantë
Kjo kategori nxënësish është investiguar në të gjitha shkollat e qarkut të Kukësit, në mënyrë të
drejtpërdrejtë. Rezultojnë të jenë braktisës për tri vitet shkollore në studim 523 nxënës.
Kështu, numri i nxënësve që kanë braktisur shkollën në qarkun e Kukësit për periudhën 2004-
2007 është:
Braktisës joemigrantë 523
Braktisës emigrantë të jashtëm 5
Braktisës emigrantë të brendshëm 45
Gjithësej 573
Në vijim, studimi do të merret vetëm me nxënësit braktisës joemigrantë.
Tabela 1
Braktisës gjithësej
Ndarja administrative Nxënës gjithësej Braktisës Përqindja
Qarku Kukës 19288 523 2.7
15
Nënqarku Kukës 10943 366 3.3
Nënqarku Has 3760 98 2.6
Nënqarku Tropojë 4585 59 1.3
Grafiku
2.7 3.3 2.6 1.3
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Qarku
Kukës
Nënqarku
Kukës
Nënqarku
Has
Nënqarku
Tropojë
Përqindja
Braktisës
Nxënës gjithësej
Nga tabela del se përqindja e braktisjes për tri vitet e fundit në nivel qarku është 2.7. më e lartë
është braktisja në nënqarkun e Kukësit 3.3 dhe më e ulët në nënqarkun e Tropojës 1.3.
Tabela 2
Braktisës sipas komunave dhe sipas gjinisë
Bashkia/Komuna Braktisës gjithësej Përqindja Vajza Përqindja
Nënqarku Kukës
366
3.3
258
4.9
Arrën 8 7.1 8 16.7
Bicaj 30 2.5 14 2.5
Bushtricë 19 4.6 19 9.9
Grykë-Çajë 22 5.7 18 9.6
Kalis 12 3.9 11 7.3
Kolsh 11 4.1 8 6.8
Kukës 21 0.6 7 0.4
Malzi 11 1.3 9 2.4
Shishtavec 21 2.4 15 3.3
Shtiqën 7 1.1 3 1.0
Surroj 35 11.4 23 15.6
Tërthore 52 7.4 32 8.4
Topojan 50 9.8 42 17.1
Ujmisht 33 6.9 28 13.0
Zapod 34 6.6 21 8.5
Nënqarku Has
98
2.6
45
2.4
Fajza 31 3.8 23 5.8
Gjinaj 8 2.9 2 1.6
16
Golaj 23 1.6 6 0.9
Krumë 36 2.8 14 2.2
Nënqarku Tropojë
59
1.3
29
1.4
B.Curri 6 0.4 2 0.3
Bujan 6 1.7 5 3.5
Bytyç 5 1.5 3 1.9
Fierzë 4 1.0 3 1.5
Lekbibaj 1 0.3 1 0.6
Llugaj 21 5.2 7 3.8
Margegaj 3 0.8 2 1.2
Tropojë 13 1.4 6 1.5
Sipas komunave kanë braktisje më të madhe se mesatarja e qarkut komunat: Surroj, Topojan,
Tërthore, Arrën, Ujmisht, Zapod, Grykë-Çajë, Bushtricë, Kolsh e Kalis të nënqarkut Kukës; Fajza
e nënqarkut Has dhe Llugaj e nënqarkut Tropojë.
Përsa i përket braktisjes së vajzave janë mbi mesataren e qarkut komunat: Topojan, Arrën, Surroj,
Ujmisht, Bushtricë, Grykë-Çajë, Zapod, Tërthore, Kalis e Kolsh të nënqarkut Kukës dhe Fajza e
nënqarkut Has.
Tabela 3
Sipas gjinisë
Gjinia Vajza Djem
Braktisës 332 191
Përqindja 3.6 1.9
Nëse llogaritim raportin e braktisjes djem-vajza, ky raport është më i madh rreth dy herë për
vajzat (3.6) se për djemtë (1.9).
Tabela 4
Sipas cikleve të shkollimit
Ciklet Cikli i ulët Cikli i lartë
Braktisës 123 400
Përqindja 1.3 4
Në ciklin e lartë numri i braktisësve dhe përqindja përkatëse janë dukshëm më të larta se në ciklin
e ulët, rreth 3.5 herë.
Tabela 5
Sipas klasave
Klasa 1 2 3 4 5 6 7 8
Braktisës 49 18 21 35 115 75 123 87
Përqindja 2.1 0.8 0.9 1.4 4.4 2.9 4.9 3.8
17
Grafiku
Braktisës
49
18 21
35
115
75
123
87
0
20
40
60
80
100
120
140
1 2 3 4 5 6 7 8
Braktisës
Braktisja sipas klasave ka ndryshime të theksuara. Nxënësit braktisin më shumë klasën e shtatë.
Braktisje të ndjeshme kanë edhe klasa e pestë dhe klasa e tetë. Në ciklin e ulët dallohet për
braktisje klasa e parë.
B. NUMRI I NXËNËSVE BRAKTISËS PËR SECILIN VIT SHKOLLOR
Tabela 6
Sipas viteve shkollore
Viti shkollor Numri i nxënësve Braktisës Përqindja
2004-2005 21288 210 1
2005-2006 19499 159 0.8
2006-2007 19288 154 0.8
Grafiku
Braktisës
210
159 154
0
50
100
150
200
250
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Braktisës
18
Tabela tregon se numri i braktisjeve ka ardhur duke u ulur përgjatë tri viteve shkollore. Diferenca
më e madhe është midis vitit të parë dhe atij të dytë 24.3%, ndërsa ajo midis vitit të dytë e të tretë
është 3.2%.
Tabela 7
Sipas gjinisë
Viti shkollor Vajza Përqindja Djem Përqindja
2004-2005 135 1.3 75 0.7
2005-2006 106 1.1 53 0.5
2006-2007 91 1.0 63 0.6
Grafiku
135
75
106
53
91
63
0
20
40
60
80
100
120
140
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Vajza
Djem
Gjatë të tri viteve shkollore numri i vajzave braktisëse është rreth 2 herë më i madh se numri i
djemve braktisës.
Gjatë tri viteve shkollore numri i vajzave braktisëse ka ardhur duke u ulur. Ulja ka ritëm më të
madh midis vitit të parë dhe vitit të dytë shkollor, 21.5 %, krahasuar me 14.5% midis viti të dytë
dhe të tretë..
Gjatë tri viteve shkollore numri i djemve braktisës nuk ka të njejtën rrjedhë uljeje. Ndërsa ka ulje
të djemve braktisës nga viti i parë në të dytin me 29.3%, në vitin e tretë ka ulje me vitin e parë
vetëm 16%, po ka një ngritje, me të njejtin ritëm, në vitin e tretë, krahasuar me vitin e dytë.
Ritmi i uljes së vajzave braktisëse është më i lartë se ai i djemve braktisës.
Përgjatë tri viteve shkollore numri i vajzave braktisëse është ulur me 32.6%, ndërsa i djemve me
16%.
Tabela 8
Sipas ciklit të shkollimit
Viti shkollor Cikli i ulët Përqindja Cikli i lartë Përqindja
2004-2005 41 0.4 169 1.6
2005-2006 41 0.4 118 1.1
2006-2007 41 0.4 113 1.1
19
Grafiku
41
169
41
118
41
113
0
50
100
150
200
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Cikli i ulët
Cikli i lartë
Në ciklin e ulët numri i nxënësve braktisës është i njejti për të tri vitet shkollore.
Në ciklin e lartë numri i nxënësve braktisës është ulur me 33.3%.
C. PËRQINDJA E NXËNËSVE BRAKTISËS
Përqindja e nxënësve braktisës u llogarit mbi bazën e numrit të fëmijëve që regjistrohen për herë
të parë në secilën klasë e në secilin vit shkollor.
Përqindja mesatare gjatë tri viteve shkollore ka qenë 0.87.
Tabela 9
Përqindja e nxënësve braktisës në secilin vit shkollor gjithësej dhe sipas cikleve:
Viti shkollor Përqindja
2004-2005 1
2005-2006 0.8
2006-2007 0.8
Grafiku
Përqindja
1
0.8 0.8
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Përqindja
20
Tabela 10
Sipas cikleve të shkollimit
Viti shkollor Cikli i ulët Cikli i lartë
2004-2005 0.4 1.7
2005-2006 0.4 1.2
2006-2007 0.4 1.2
Grafiku
0.4
1.7
0.4
1.2
0.4
1.2
0
0.5
1
1.5
2
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Cikli i ulët
Cikli i lartë
D. SA NGA FËMIJËT QË DUHET TË JENË NË SHKOLLË NË NJË VIT TË CAKTUAR
SHKOLLOR NUK NDJEKIN SHKOLLËN?
Në 20 shkolla të kampionit u bënë vizita në rreth 100 familje dhe u morën të dhëna për
regjistrimin ose jo të fëmijëve të tyre në shkollë.
Dolën këto rezultate:
Fëmijë të regjistruar dhe që vijojnë shkollën 280
Fëmijë që kanë braktisur shkollën 14, prej të cilëve vajza 9.
Fëmijë të paregjistruar
Fëmijë, familjet e të cilëve nuk kanë mundur t`i regjistrojnë në shkollë për arsye paragjykimi
racor (egjyptianë) 4, prej të cilëve vajza 2.
Fëmijë, familjet e të cilëve nuk kanë dashur t`i regjistrojnë në shkollë 13, prej të cilëve vajza 5.
Arsyet e mosdashjes janë:
Arsye ekonomike: 2 nxënës
Arsye familjare: 1 nxënës
Arsye shëndetësore: 7 nxënës
Largësia nga shkolla: 1 nxënës
Gjakmarrja: 2 nxënës
Braktisës të mbartur.
Në shkollat e qarkut të Kukësit janë një kategori nxënësish që kanë braktisur shkollën para vitit
2004-2005, ku fillon studimi dhe nuk kanë mbushur moshën 16 vjeç. Këta janë braktisës të
mbartur.
Nga raportimet e shkollave numri i tyre është 159.
Nënqarku Kukës: 140
Nënqarku Has: 12
Nënqarku Tropojë: 7
21
Këta nxënës presin të mbushin moshën 16 vjeç për të dalë nga detyrimi shkollor.
Kështu, përqindja e braktisjes së shkollës është më e madhe 0.8, duke e çuar në 3.5 përqindjen e
braktisjes së shkollës në qarkun e Kukësit.
Fëmijët e regjistruar mbi moshën e duhur
Kjo dukuri ndodh, zakonisht, në klasën e parë. Prindërit shtyjnë fillimin e shkollimit të fëmijës
një vit më vonë për arsye të problemeve në zhvillimin fizik të fëmijës, të largësisë nga shkolla si
dhe të një ndjenje atësore për të mos e lodhur fëmijën herët. Numri i nxënësve të tillë që nuk janë
në shkollë në klasën e parë dhe që konsiderohen “braktisës”është i konsiderueshwm. Në nivel
qarku 466 fëmijë, ose 19.9 % e nxënësve të klasës së parë regjistrohen një vit me vonesë në
shkollë. Për Kukësin kjo përqindje është 21.1, për Hasin 18.7 dhe për Tropojën 2.3.
Këta nxënës vijojnë më pas shkollën dhe dalin nga kategoria e nxënësve braktisës.
E. SA NXËNËS RIKTHEHEN NË SHKOLLË?
Nxënësit që rikthehen në shkollë
Tabela 11
Braktisës Numri Përqindja
Cikli i ulët 13 10.6
Cikli i lartë 4 1
Gjithësej 17 3.2
Klasa e parë 11 22.4
Nga nxënësit braktisës të marrë në studim janë kthyer në shkollë, pasi e kanë lënë atë 3.2% e tyre.
Shumica e tyre i përkasin ciklit të ulët, rreth tre të katërtat e nxënësve të rikthyer.
Këtu nuk janë llogaritur nxënësit e paregjistruar në klasën e parë, të cilët regjistrohen mbi moshën
e detyruar.
22
PJESA E DYTË
SHKAQET E BRAKTISJES SË SHKOLLËS
METODOLOGJIA
Shkaqet e braktisjes së shkollës në qarkun e Kukësit janë hetuar duke u bazuar në skedat e
nxënësve braktisës. Për të 523 nxënësit braktisës rezidentë në qarkun e Kukësit është plotësuar
nga një skedë, ku janë shënuar të dhëna që hedhin dritë mbi shkaqet e braktisjes. Mangësitë e
ndeshura në dokumentacionin zyrtar për mbledhjen e të dhënave janë plotësuar me informacionet
nga intervistat e marra nga nxënësit braktisës, prindërit e tyre, drejtorët e shkollave dhe mësuesit
kujdestarë.
Intervistat e zhvilluara me nxënës braktisës dhe prindërit e tyre hedhin dritë mbi disa aspekte të
rëndësishme të braktisjes së shkollës, që duhen marrë në konsideratë në përpjekjet për reduktimin
e saj.
Vendimin për shkëputjen e nxënësit nga shkolla e kanë marrë, kryesisht, prindi(babai) dhe vetë
nxënësi. Sipas deklarimeve të nxënësve braktisës, prindërit kanë vendosur në 71.8% të rasteve,
ndërsa vetë nxënësit në 25.9% të rasteve.
Nga nxënësit e intervistuar, 83.5% e tyre mendojnë se nuk kanë vepruar mirë dhe 9.4% mendojnë
se kanë bërë zgjedhjen e duhur që kanë braktisur shkollën. 77.6% e nxënësve braktisës janë
penduar që janë larguar nga shkolla dhe 16.5% e tyre nuk ndjejnë keqardhje për këtë veprim. Nga
nxënësit braktisës të intervistuar 87.1% e tyre nuk mendojnë se mund të rikthehen në shkollë dhe
vetëm 11.8% e tyre shpresojnë, kanë dëshirë ose kanë vendosur të rifillojnë shkollën.
Nga prindërit e nxënësve braktisës të intervistuar 81.8% e tyre mendojnë se nuk kanë vepruar
mirë dhe 16.4% mendojnë se kanë të drejtë të heqin fëmijët nga shkolla.
Grupi i interpretimit të të dhënave analizoi arsyet e braktisjes që dalin nga burime të ndryshme
dhe i klasifikoi ato sipas peshës së ndikimit.
Shkaqet kryesore të braktisjes:
Faktori ekonomik
Faktori familjar
Faktori shkollor
Të tjerë
23
I. FAKTORI EKONOMIK
KUFIZIME
Është e vështirë të vlerësohet saktë niveli ekonomik i familjeve të nxënësve të braktisur, sepse
mungojnë deklarime zyrtare të të ardhurave të tyre familjare.
Prindërit fuqizojnë si shkak të braktisjes më së shumti faktorin ekonomik, duke e paraqitur më të
rëndë gjendjen e tyre ekonomike nga sa është ajo në të vërtetë dhe duke mbuluar shkaqe të tjera,
që mund të jenë përcaktuese. Në këtë përfundim arrihet edhe duke arsyetuar se mbi 85 % e
familjeve në fshat jetojnë me përkrahje ekonomike, por braktisja e shkollës është në masën 2.7 %.
Drejtorët e shkollave dhe mësuesit, gjithashtu, renditin të parin shkakun ekonomik në braktisjen e
shkollës, duke anashkaluar përgjegjësitë e shkollës për këtë dukuri.
METODOLOGJIA
Për të zbuluar ndikimin e faktorit ekonomik në dukurinë e braktisjes së shkollës, përveç
intervistave me personelin e shkollës, prindërit e nxënësit, në skedën e nxënësit janë përfshirë
treguesit për punësimin e secilit prind, për numrin e fëmijëve në familje dhe për përkrahjen
sociale.
A. SA NXËNËS BRAKTISIN SHKOLLËN PËR ARSYE EKONOMIKE?
Flora, 17 vjeçe
Jemi me halle e kemi pak të ardhuna. Jam e detyruar të mos shkoj në shkollë. Bëj punët e shtëpisë,
mjel lopën e dhitë dhe ndihmoj në punët e tjera të shtëpisë.
Dalin gjithësej 185 nxënës, ose 35.4% të të gjithë braktisësve që kanë shkak themelor të
ndërprerjes së shkollës gjendjen e rënduar ekonomike të familjes.
Nënndarjet e faktorit ekonomik
Shkëputja e nxënësve nga shkolla për përballimin e punëve bujqësore e blegtorale të ekonomisë
familjare, shumica e nxënësve braktisës.
Shkëputja e nxënësve nga shkolla për të sjellë të ardhura në familje, nëpërmjet punësimit në
aktivitete private, 4 nxënës braktisës.
Shkëputja e nxënësve nga shkolla për shkak të mospërballimit të kostos së shkollimit, kryesisht
në familjet me shumë fëmijë: ushqim, veshje, materiale shkollore. (Kjo nuk deklarohet hapur nga
prindërit dhe nxënësit, por të dhëna të tjera të çojnë në këtë përfundim. Kështu, ndër arsyet e uljes
së braktisjes në shkollat e qarkut Kukës, vitet e fundit, mund të konsiderohen pajisja e nxësve me
libra falas dhe zbatimi i programeve të organizatave të ndryshme për trajtimin me ushqim të
nxënësve).
Grupimi i nxënësve që braktisin shkollën për shkak të faktorit ekonomik analizohet në dy
pikëvështrime:
Sipas punësimit të prindërve dhe numrit të fëmijëve në familje.
Sipas gjinisë, ciklit të shkollimit të fëmijës, klasave të ciklit të lartë dhe sipas
vendbanimit qytet-fshat.
Për të dalë më qartë pesha e faktorit ekonomik, në të njëjtën tabelë janë parqitur rreshti i
braktisësve në tërësi dhe rreshti i braktisësve për shkak të faktorit ekonomik.
24
Sipas punësimit të prindërve
Punësimi i babait
Tabela 1
Puna e babait Pa punë Punë e rastit Pension Punë shteti Punë private Vdekur
Në tërësi 70.9% 8% 11.1% 3.3% 6.1% 0.6%
Për shkaqe
ekonomike
78.4% 1.6% 14.1% 2.7% 2.2% 1%
Nga tabela del se nga 523 nxënës braktisës rreth 90% e tyre e kanë babain të papunë, me punë të
rastit ose në pension.
Në grupimin “Për shkaqe ekonomike” kjo përqindje shkon deri në 94%.
Tabela 2
Punësimi i nënës
Puna e nënës Pa punë Punë e rastit Pension Punë shteti Punë private Vdekur
Në tërësi 94.5% 0.6% 1.9% 2.3% 0.4% 0.3%
Për shkaqe
ekonomike
93.6% 0.5% 2.1% 1.1% 0.6% 2.1%
Nga tabela del se nga të gjithë nxënësit braktisës mbi 95% e tyre e kanë nënën të papunë, me
punë të rasit apo në pension.
Në grupimin “Për shkaqe ekonomike” kjo pëqindje arrin, gjithashtu, deri në 95%.
Baballarët dhe nënat që merren me punë në ekonominë e tyre familjare janë llogaritur të papunë.
Veprimtaria e tyre kryesore është bujqësia e blegtoria.
Të punësuarit në punë shteti janë shumë pak dhe kryesisht janë policë, roje, por ka edhe ndonjë
mësuese ndër nënat. Në këto raste, braktisja ka ardhur për arsye të gjakmarrjes.
Tabela 3
Sipas numrit të fëmijëve në familje
Fëmijë 1 2 3 4 5 6 7 Mbi 7
Numri i familjeve 3 10 56 112 126 102 59 55
Në tërësi % 0.6 1.9 10.3 21.8 24.1 19.5 11.3 10.5
Për shkaqe ekonomike % 0.5 0 9.2 20 22.1 21.1 14.1 13
Numri mesatar i fëmijëve në familjet me braktisës është mbi 5.2. Ky është një tregues mjaft i lartë.
Në familjet që kanë shtrënguar fëmijën të largohet nga shkolla për shkak të gjendjes ekonomike
ky tregues është në të njëjtin nivel.
Sipas përkrahjes sociale
Nga 523 braktisës, 462 prej tyre, ose 88.3% janë në familje me përkrahje sociale.
25
Në nëngrupin e fëmijëve që kanë braktisur shkollën për shkaqe ekonomike kjo përqindje është
88.1%.
Sipas gjinisë
Tabela 4
Braktisës Vajza % Djem %
Në tërësi 332 63.5 191 36.5
Për shkaqe ekonomike 104 56.2 81 43.8
Vajzat braktisëse janë pak më pak se dyfishi i djemve braktisës, ndërsa braktisësit djem për
shkaqe ekonomike janë 42.4%, përkundrejt 31.3% të vajzave.
Nga shifrat duket se prindërit sakrifikojnë për arsye ekonomike më shumë shkollimin e djemve se
të vajzave.
Tabela 5
Sipas ciklit të shkollimit
Braktisës Cikli i ulët % Cikli i lartë %
Në tërësi 123 23.5 400 76.5
Për shkaqe ekonomike 37 20 148 80
Braktisësit e ciklit të lartë janë rreth 3.2 herë më shumë se ata të ciklit të ulët. Braktisësit për
arsye ekonomike në ciklin e lartë janë 4 fishi i atyre të ciklit të ulët. Kryesisht, për mbulimin e
punëve në familje dhe për sigurimin e të ardhurave për mbijetesë, prindërit janë të shtrënguar të
largojnë nga shkolla nxënësit e ciklit të lartë.
Tabela 6
Sipas klasave të ciklit të lartë
Klasa 5 6 7 8
Braktisës për shkaqe ekonomike 55 20 50 23
Përqindja 29.7 10.8 27 23
Në ciklin e ulët shpërndarja e nxënësve braktisës për shkaqe ekonomike nuk ka shumë luhatje.
Ndërsa në ciklin e lartë ka diferencime të dukshme midis klasave. Kështu, në klasën e pestë dhe
në klasën e shtatë braktisësit për shkaqe ekonomike janë sa dyfishi i atyre të klasave të gjashtë e
të tetë.
Tabela 7
Faktori fshat
Braktisës Numri %
Në tërësi 185 35.4
Në fshat 164 35.1
26
Në këtë tabelë jepet përqindja e braktisësve për shkaqe ekonomike kundrejt të gjithë braktisësve
të shqyrtuar dhe përqindja e braktisësve për shkaqe ekonomike në fshat kundrejt të gjithë
braktisësve të fshatit.
Krahasimi midis këtyre dy treguesve tregon se 35.4% e nxënësve janë braktisës në tërësi për
shkakun ekonomik dhe po kaq, 35.1% e nxënësve braktisës të fshatit largohen nga shkolla për
shkakun ekonomik.
Duket se nuk ka ndryshim të konsiderueshëm në gjendjen ekonomike midis fshatit e qytetit në
qarkun e Kukësit me ndikim në braktisjen e shkollës.
B. BRAKTISJA PËR ARSYE EKONOMIKE PËRGJATË TRI VITEVE SHKOLLORE
Tabela 8
Gjithësej sipas viteve shkollore
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi 210 159 154
Për shkaqe ekonomike 72 61 52
% 38.9 33 28.1
Grafiku
210
72
159
61
154
52
0
50
100
150
200
250
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi
Për shkaqe ekonomike
Nga tabela del se numri i nxënësve braktisës për shkaqe ekonomike ka ardhur duke rënë përgjatë
tri viteve shkollore në shqyrtim, me një ritëm gati të njëjtë nga viti i parë në të dytin dhe nga viti i
dytë në të tretin.
Ndër 100 nxënës braktisës, kanë arsye ekonomike 39 në vitin shkollor 2004-2005, 33 nxënës në
vitin shkollor 2005-2006 dhe 28 nxënës në vitin shkollor 2006-2007.
C. KOSTOJA E SHKOLLIMIT
Vendimi i prindit për të tërhequr fëmijën nga shkolla për arsye ekonomike motivohet nga kostoja
e drejtpërdrejtë e shkollimit dhe kostoja e tërthortë e shkollimit.
27
Kostoja e drejtpërdrejtë
Sipas përkufizimit, kostoja e drejtpërdrejtë e shkollimit të nxënësit përbëhet nga taksa e shkollës,
shpenzimet për librat dhe pajisjet e tjera të domosdoshme shkollore, shpenzimet për transportin
dhe për uniformën shkollore.
Ligji nr. 7952, datë 21.06.1995 “Për sistemin arsimor parauniversitar” në Nenin 9 sanksionon:
“Në institucionet arsimore publike shteti u siguron nxënësve falas mjediset mësimore, bazën
materiale të tyre dhe personelin mësimdhënës”.
Në arsimin e detyruar, në shkollat tona nuk paguhet taksë për regjistrimin. Uniforma shkollore
nuk është e detyruar. Në qarkun e Kukësit nxënësit nuk paguajnë transport për të shkuar në
shkollë.
Sipas studimeve të bëra, llogaritet se në një familje tipike me nxënës braktisës, me mbi 5 fëmijë,
3 prej të cilëve duhet të jenë në shkollë, kostoja e drejtpërdrejtë e shkollimit përbën rreth 10% të
buxhetit të familjes. (Shih S. Llambiri, po aty).
Shkëputja e nxënësve nga shkolla për shkak të mospërballimit të kostos së drejtpërdrejtë të
shkollimit, kryesisht në familjet me shumë fëmijë: ushqim, veshje, materiale shkollore nuk
deklarohet hapur nga prindërit dhe nxënësit, por të dhëna të tjera të çojnë në këtë përfundim.
Kështu, ndër arsyet e uljes së braktisjes në shkollat e qarkut Kukës, vitet e fundit, mund të
konsiderohen pajisja e nxësve me libra falas (dy vitet e fundit subvencionimi nga shteti i tyre) si
dhe zbatimi i programeve të organizatave të ndryshme për trajtimin me ushqim të nxënësve.
Sidoqoftë, mbështetur në analizën e të dhënave dhe në intervistat, mund të konkludohet se janë
fëmijët e ciklit të ulët që e braktisin shkollën për shkak të mospërballimit të kostos së
drejtpërdrejtë të shkollimit.
Në ciklin e ulët braktisin shkollën 123 nxënës dhe prej tyre 37 ose 30% janë braktisës për arsye
ekonomike.
Në tërësi, braktisin shkollën për arsye të mospërballimit të shpenzimeve për shkollimin e fëmijës
7% e nxënësve braktisës.
Kostoja e tërthortë e shkollimit
Silvana, 14 vjeçe
Nëna është e sëmurë, prindërit janë pa punë, jemi 4 fëmijë. Këto kushte na detyruan që unë të lë
shkollën dhe të ndihmoj për rritjen e fëmijëve dhe të bëj punët e shtëpisë.
Kjo kosto mpërfshin të ardhurat që do t`i kishte siguruar familja po qe se fëmija, në vend të
shkollimit, do të punonte me pagë, ose do të përkujdesej për ekonominë private familjare si
kullotja e bagëtive, ose do të përkujdesej për fëmijët më të vegjël të shtëpisë, duke bërë të mundur
që nëna të merret me veprimtari tjetër, kryesisht në punët bujqësore.
Kostoja e tërthortë është një faktor me peshë në marrjen e vendimit të familjes për të shkëputur
nga shkolla, kryesisht, nxënësit e ciklit të lartë. Kjo edhe sepse familjet e varfëra mbështeten tek
secili anëtar i familjes për të siguruar mbijetesën ekonomike.
Nga skeda e nxënësit braktisës dhe nga intervistat e zhvilluara me prindërit e tyre mund të
konkludohet se shumica e braktisjeve për shkaqe ekonomike në ciklin e lartë bëhen për shkak të
kostos së tërthortë të shkollimit.
Nga 400 nxënës që braktisin shkollën në ciklin e lartë, 148 prej tyre, ose 37% kanë shkaqe
ekonomike. Kjo mund të konsiderohet si braktisje për shkak të peshës së kostos të tërthortë të
shkollimit.
Ndër të gjithë nxënësit braktisës të marrë në shqyrtim, 523, janë rreth 28.3% e tyre që braktisin
shkollën për shkak të kostos së tërthortë të shkollimit.
28
Këto dy kosto bëhen më rënduese për vazhdimin e shkollës nga fëmija në kushtet e uljes së të
ardhurave familjare.
D. PUNËSIMI I FËMIJËVE QË BRAKTISIN SHKOLLËN
Tabela 9
Sipas punëve që bëjnë fëmijët braktisës
Cikli i ulët
Puna Asgjë Blegtori Bujqësi Punë
shtëpie
Probleme
shëndeti
Jashtë shtetit Rikthyer
Numri 26 8 3 77 1 1 7
% 21.1 6.5 2.4 62.6 0.8 0.8 6.7
Djem 13 6 2 36 0 0 4
% 21.3 9.8 3.3 59 0 0 6.6
Vajza 13 2 1 41 1 1 3
% 21 3.2 1.6 66.1 1.6 1.6 14.8
Cikli i lartë
Puna Asgjë Blegtori Bujqësi Punë
shtëpie
Punë
private
Jashtë
shtetit
Rikthyer Martuar
Numri 27 41 25 295 5 2 4 1
% 6.8 10.3 6.3 73.8 1.3 0.5 1.1 0.3
Djem 17 36 7 62 5 1 3 0
% 13 27.5 5.3 47.3 3.7 0.8 2.3 0
Vajza 10 5 18 233 0 1 1 1
% 3.7 1.9 6.7 86.6 0 0.4 0.4 0.4
Fëmijët e ciklit të ulët
Nga 123 braktisës në ciklin e ulët mbi 80% e tyre qendrojnë në shtëpi dhe merren me ndonjë punë
shtëpiake, në përshtatje me moshën. Nuk ka ndonjë dallim midis djemve e vajzave. (Krahaso:
80.3% djemtë, 87.1% vajzat)
Me blegtori e bujqësi merren gjithësej 8.9% e fëmijëve të ciklit të ulët. Djemtë aktivizohen më
shumë me këto punë 13.1%, ndërsa vajzat vetëm 4.8%. Bie në sy fakti se blegtoria është
veprimtaria e zakonshme për djemtë e ciklit të ulët që kanë braktisur shkollën. 9.8% e tyre,
kundrejt 3.2% të vajzave braktisëse kullotin bagëtinë.
Në ciklin e lartë ka dallime midis djemve e vajzave.
Vajzat e ciklit të lartë
Qendrojnë në shtëpi, ndihmojnë nënën, kujdesen për fëmijët e vegjël dhe merren me punë
shtëpiake mbi 90% e vajzave. Vetëm 8.6% e vajzave braktisëse të ciklit të lartë merren me punë
bujqësore e blegtorale. Në numrin e braktisjeve të vajzave në ciklin e lartë nuk ndikon vetëm
kostoja e shkollimit, por edhe fakti se ato konsiderohen “të rritura”.
Djemtë e ciklit të lartë
29
Në dallim nga braktisësit e ciklit të ulët dhe vajzat braktisëse të ciklit të lartë, djemtë e kësaj
moshe merren me punë shtëpie vetëm 60%, punojnë në bujqësi e blegtori 32.8%. Një pjesë e
vogël, 3.7%, kanë filluar ndonjë punë private në zanate apo në tregti.
Nga intervistat e zhvilluara me prindër dhe nxënës braktisës situata e nxënësve të tillë nuk është e
pëlqyeshme për të dy palët. Ata janë të ndërgjegjshëm se këta fëmijë kanë perspektivë të zymtë
ose janë pa perspektivë, duke punuar në një ekonomi të vogël fshatare, e cila shpesh del me
humbje nga pikëpamja financiare. Vështrimi i fëmijëve është punësimi privat dhe emigracioni, ku
mendojnë të fitojnë më shumë të ardhura për familjen. Por ligjet e vendit dhe vështirësitë e
emigrimit jashtë vendit nuk premtojnë realizimin e ëndrrës për punësim të nxënësve që braktisin
shkollën. Në këto kushte, emigrimi drejt vendeve fushore e qendrave urbane shihet si një
rrugëdalje më e mundshme. Kjo mund të shpjegojë edhe shpërnguljen massive të popullatës së
këtij rajoni drejt Tiranës dhe rajoneve të tjera me mundësi më të mëdha jetese.
Fatjoni, 14 vjeç
Çfarë të tregoj? Ju nuk merrni vesh nga hekurat e makinat. Edhe sikur të dini, këtu bëheni me
vajra e graso. Ky është zanati im.
Zamira 17 vjeçe
Prindërit më banë me lanë shkollën, ma shumë baba. Kena shumë bagëti: lopë, dhen. Duhet me u
marrë me to, janë edhe punët e shtëpisë.
II. FAKTORI EMIGRACION
Gjatë tri viteve shkollore që janë në shqyrtim janë larguar me banim jashtë vendit dhe jashtë
shtetit 645 nxënës, së bashku me familjet e tyre.
Jashtë shtetit janë larguar 74 nxënës dhe në qarqet e tjera të vendit tonë janë larguar 571 nxënës.
Largimet jashtë shtetit, përgjatë tri viteve shkollore janë gati në të njëjtat kuota, ndërsa emigrimi
brenda vendit ka pësuar rritje të ndjeshme nga viti në vit. Rritja e emigrimit në vitin e dytë
krahasuar me vitin e parë është 10%, ndërsa ajo e vitit të tretë krahasuar me vitin e dytë është
30%.
Në kërkim të një jete më të mirë, të shtyrë nga vështirësitë e mbijetesës në këtë rajon problematik,
familje të tëra vazhdojnë të dynden drejt fushës.
Gati të gjithë fëmijët e emigruar janë larguar me familjet e tyre. Ka 3 nxënës braktisës që janë
larguar si emigrantë ekonomikë, së bashku me vëllezërit apo të afërmit e tyre.
Hajdari, 15 vjeç
E lashë shkollën. Me do shokë ikëm malit e shkuam në Maqedoni. Gjej ndonjë punë të rastit.
Lodhem shumë, mërzitem se jam larg shokëve, fshatit dhe familjes.
Arbri, 16 vjeç
Në Gjakovë gjithë ditën rri e kullos lopët. Kjo punë nuk më pëlqen, por kushtet në shtëpi i kam të
dobëta.
30
Tabela 1
Gjithësej të larguar sipas viteve shkollore
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Të larguar 232 239 312
Brenda qarkut 52 45 37
Jashtë qarkut 155 172 244
Jashtë shtetit 25 22 27
Tabela 2
Vendet ku janë larguar nxënësit
Vendi Numri i nxënësve të larguar
Angli 22
Greqi 14
Irlandë 3
Itali 12
Kanada 1
Kosovë 15
Maqedoni 1
ShBA 5
Suedi 1
Tabela 3
Emigracioni i jashtëm
Viti shkollor Braktisës % kundrejt të larguarve
2004-2005 3 12
2005-2006 1 4.5
2006-2007 1 3.7
Nga sondazhet e bëra për fëmijët e larguar jashtë shtetit rezulton se 5 fëmijë nuk vazhdojnë
shkollën. Sipas përllogaritjes i bie që % e braktisjes së shkollës për fëmijët e larguar jashtë shtetit
të jetë 6.8.
Blerimi, 14 vjeç
U larguam familjarisht se fituam llotarinë amerikane. Bashkë me motrën, Adelën, u regjistruam
në shkollë. Na pranuan menjëherë në bazë të klasës që kishim mbaruar dhe të dokumentave që
morëm me vete. Problem për ne ishte anglishtja. Kemi bërë orë shtesë edhe pas mësimit, na
ndihmuan edhe të afërmit që kemi këtu.
31
Tabela 3
Emigracioni i brendshëm
Viti shkollor Braktisës % kundrejt të larguarve
2004-2005 20 12.9
2005-2006 13 7.6
2006-2007 12 4.9
Nga sondazhet e bëra për fëmijët e emigruar brenda vendit rezulton se 45 fëmijë nuk vazhdojnë
shkollën. Sipas përllogaritjeve i bie që % e braktisjes së shkollës për fëmijët e larguar brenda
vendit të jetë 7.9.
III. FAKTORI EDUKIM SHKOLLOR
Gjithësej 72 nxënës braktisës, ose 13.8 %
Mungesë e dëshirës për shkollë 23, ose 32.0 %
Përparim i dobët 25, ose 34.8 %
Përsëritës 9 ose 12.4 %
Nuk u pëlqen mësuesi 4 ose 5.5 %
Frekuentimi i dobët 8 ose 11.1 %
Kushtet e godinës së shkollës 3 ose 4.2 %
Nga të dhënat dhe intervistat faktori shkollor identifikohet si një shkak i konsiderueshëm për
braktisjen e shkollës.
Përbërësit kryesorë të këtij faktori janë:
Zverdhja e fëmijës nga shkolla, mungesa e dëshirës për të shkuar në shkollë,
Prapambetja në mësime, përsëritja disa herë e klasës dhe humbja e besimit në suksesin
shkollor,
Frekuentimi i dobët, që gradualisht përfundon në braktisjen e shkollës,
Kushtet e papërshtatshme të të nxënit: godina shkollore, mungesa e banjove, mësuesit e
papërshtatshëm.
Braktisja e fshehtë, lënia pas dore e nxënësve me vështirësi në të nxënit.
Alltania, 15 vjeçe
U largova nga shkolla jo vetëm se më tha babai. Largësia nga shkolla, mësimi jo i rregullt,
disiplina jo e mirë, mësuesit pa arsim më detyruan të braktis shkollën.
Denisi, 13 vjeç
Nuk më pëlqen me shkue në shkollë. Nuk mundem me mësue. Tash rri në shpi e kënaqem se nuk
më bërtet mësuesi.
Braktisësit që i përkasin faktorit “edukim shkollor” mund të grupohen në tri kategori:
Karakterizohen nga mungesa e dëshirës për shkollë, zverdhen nga shkolla (jo shkollë).
32
Shpesh, kjo zverdhje kombinohet me përçmimin e prindërve për rëndësinë e shkollës (jo
shkollë + familje).
Në disa raste të tjera, nevojat ekonomike të familjes kombinohen me përparimin e ulët të
nxënësit në mësime, me humbjen e besimit të tyre për sukses shkollor. Perspektiva shihet
në shkëputjen e nxënësit nga shkolla dhe në angazhiminin e tij në punët e familjes. Ku
është grupimi “jo shkollë + ekonomi).
Kufizime
Prindërit dhe stafi i shkollës përpiqen të shmangin përgjegjësinë e tyre për braktisjen e shkollës,
duke i mëshuar më shumë faktit se “nuk do vetë nxënësi të vijojë shkollën”.
Fëmijët, edhe pse me probleme në të nxënit, kur vjen puna të shpjegojnë arsyet e braktisjes, më së
shumti, deklarojnë se vendimi për largim nga shkolla është marrë nga prindërit.
Metodologjia
Për të ndriçuar ndikimin e edukimit shkollor në dukurinë e braktisjes së shkollës, përveç
intervistave me drejtorë shkollash, mësues, nxënës e prindër, në skedën personale të nxënësit janë
përfshirë tre tregues:
Përqindja e orëve mësimore të ndjekura nga nxënësi në vitin paraardhës shkollor;
Përqindja e notave negative që ka marrë nxënësi në vitin paraardhës shkollor në lëndët
gjuhë shqipe dhe matematikë;
Vlerësimi nga shkolla i sjelljes së nxënësit
A. SA NXËNËS BRAKTISIN SHKOLLËN PËR SHKAK TË FAKTORIT “EDUKIM
SHKOLLOR”?
Tabela 1
Nxënës gjithësej braktisës për shkak të faktorit “edukim shkollor”
Faktori Jo shkollë Jo shkollë+familja Jo shkollë+ekonomia Gjithësej
Braktisës 23 63 34 120
Janë 13.8% e nxënësve që kanë braktisur shkollën për shkak të faktorit “edukim shkollor”
Janë 22.9% e nxënësve që kanë braktisur shkollën si rezultat i përzierjes së ndikimit të faktorit
“edukim shkollor” me familjen dhe ekonominë.
Janë 31.9% e nxënësve që braktisin shkollën për shkak të zverdhjes nga shkolla, kundrejt
braktisësve për shkak të faktorit “edukim shkollor”.
Tabela 2
Sipas përparimit në vitin paraardhës
0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100
Braktisës 384 23 22 8 11 19 2 5 2 2
% 80.3 4.9 4.6 1.7 2.3 4 0.4 1.1 0.4 0.4
Nga tabela del se 10.8% e notave të nxënësit mesatar braktisës janë negative.
Nxënësi mesatar ka marrë 1 notë negative në 10 nota të marra gjithësej.
33
Duke llogaritur se nga nxënësit e skeduar 16.1% e tyre janë përsëritës, duket se përparimi i dobët
në mësime, dështimi në arritjen e suksesit mësimor është shkaku kryesor për braktisjen e shkollës
në kuadër të faktorit “edukim shkollor”.
Tabela 3
Sipas vijimit të vitit paraardhës
0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 50-70 70-80 80-90 90-100
Braktisës 250 2 0 0 4 14 21 33 72 78
% 52.7 0.4 0 0 0.8 3 4.4 7 15.2 16.5
Nga tabela del se përqindja e orëve të ndjekura nga nxënësit braktisës një vit më parë nga nxënësi
mesatar është 41.4%. Mbi 43% e nxënësve braktisës kanë munguar mbi 50% të orëve të planit
mësimor. Kështu, akti i braktisjes së shkollës është përgatitur në vitin paraardhës.
Tabela 4
Sipas sjelljes
Sjellja Shumë e mirë E mire Jo e mirë
Braktisës 439 63 21
% 83.9 12.1 4
Një shumicë e ndjeshme e nxënësve braktisës kanë patur sjellje shumë të mirë në shkollë. Vetëm
4% e tyre kanë qenë problematikë dhe janë vlerësuar negativisht për sjelljen.
Tabela 5
Sipas gjinisë
Braktisës Vajza % Djem %
Në tërësi 332 63.5 191 36.5
Për shkak të edukimit shkollor 27 37.5 45 62.5
Ndërsa, në tërësi, vajzat braktisëse janë gati sa dyfishi i djemve braktisës, për shkak të faktorit
shkollor janë djemtë që kanë braktisur shkollën 2 herë më shumë se vajzat. Djemtë që nuk
pëlqejnë shkollën mbizotërojnë.
Tabela 6
Sipas ciklit të shkollimit
Braktisës Cikli i ulët % Cikli i lartë %
Në tërësi 123 23.5 400 64.2
Për shkak të edukimit shkollor 24 33.3 48 66.7
Braktisësit në tërësi në ciklin e lartë janë 3.3 herë më shumë se braktisësit e ciklit të ulët.
Braktisësit e ciklit të lartë për shkak të faktorit “edukim shkollor” janë sa dyfishi i atyre të ciklit të
ulët.
34
Tabela 7
Sipas klasave të ciklit të lartë
Klasa 5 6 7 8
Braktisës 10 8 17 13
% 13.8 11.1 23.6 18.0
Bie në sy se numri i nxënësve braktisës për arsye të faktorit “edukim shkollor” është më i lartë në
klasën e shtatë e të tetë.
Tabela 8
Faktori fshat
Braktisës Numri %
Në tërësi 72 13.8
Në fshat 52 11.1
Ndër 100 nxënës braktisës, largohen nga shkolla për shkak të faktorit shkollor 14 fëmijë. Për
fshatin ky numër është më i ulët, 11 fëmijë.
Tabela 9
Braktisja për shkak të edukimit shkollor përgjatë tri viteve shkollore
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi 210 159 154
Për shkak të edukimit shkollor 30 23 19
% përkatëse 14.3 14.5 12.3
Grafiku
210
30
159
23
154
19
0
50
100
150
200
250
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi
Për shkak të edukimit shkollor
Numri i braktisjeve për shkak të faktorit “edukim shkollor” ka ardhur duke u ulur. Ulja është e
dukshme midis vitit të dytë dhe të tretë, të marrë në shqyrtim, rreth 2 %.
35
IV. FAKTORI KULTUROR (Familja)
Me “faktor kulturor” ne nënkuptojmë nivelin arsimor të prindërve, mendësinë e tyre dhe
qëndrimin që mbajnë ndaj shkollimit të fëmijëve të vet.
Gjithësej 163, ose 31.2%
Nënndarjet e faktorit “kulturor”
Familjet që i përkasin faktorit kulturor mund t`i ndajmë në disa kategori:
Familje të painteresuara për shkollimin e fëmijëve, 63. Këto janë familje që nuk shohin
lidhje të qenësishme midis përfundimit të shkollimit bazë dhe të ardhmes së fëmijës. Ata
marrin vendimin për të shkëputur fëmijën nga shkolla, pa dëshirën e fëmijës. Këtë
grupim po e quajmë shkurt “Familja”.
Më parë kemi përmendur grupimin e rasteve kur mosinteresimi i prindërve për arsimimin
bazë të fëmijës kombinohet me zverdhjen e fëmijës nga shkolla. Vendimi për shkëputjen
e fëmijës nga shkolla merret nga prindi, por me të është dakord edhe fëmija. Ky grupim
është quajtur “Jo shkollë + familja”.
Një grup i tretë i familjeve të nxënësve braktisës për shkak të faktorit kulturor është ai i
familjeve me probleme. Janë 10 të tilla, të cilave mund t`u shtohen 4 familje me prindër
të burgosur dhe 6 familje të tjera të ngujuara për arsye të gjakmarrjes. Ky grupim do të
quhet “Familje me probleme”.
Grupi më i madh i familjeve që i shkëpusin fëmijët nga shkolla për arsye të faktorit
kulturor, sidomos vajzat e rritura, janë ato me mendësi patriarkale, 87
Tabela 1
Nxënës braktisës gjithësej për shkak të faktorit “kulturor”
Familja Jo shkollë+familja Familje me
probleme
Mendësi
patriarkale
Gjithësej
Braktisës 63 18 20 87 188
Mund të thuhet se në 100 braktisës, 36 prej tyre e braktisin shkollën për arsye të faktorit kulturor.
Tabela 2
Sipas nivelit arsimor të prindërve
Pa
shkollë
% Cikli i
ulët
% Cikli i
lartë
% I mesëm % I lartë %
Qarku 19080 20 17872 18.7 39349 41.2 16458 17.2 2749 2.9
Nëna 20 3.8 102 19.6 374 71.7 26 4.9 0 0
Babai 14 2.7 106 20.3 358 68.4 42 7.8 2 0.4
Nga tabela del se 23% e baballarëve janë me arsim deri te cikli fillor, po kaq është edhe përqindja
e nënëave që arrijnë deri te arsimi fillor.
Vetëm 8% e baballarëve kanë arsim të mesëm e të lartë, ndërsa tek nënat kjo përqindje është më e
ulët, 4.9%.
36
Nënfaktori “Familja”
Janë 87 fëmijë braktisës, ose 16.6% e të gjithë braktisësve të shkëputur nga shkolla për shkak të
mendësisë së familjes.
Tabela 3
Sipas gjinisë
Braktisësit Vajza % Djem %
Në tërësi 332 63.5 191 36.5
Për shkak të familjes 133 81.6 30 18.4
Mendësia 77 88.5 10 11.5
Ndërsa vajzat braktisëse janë 1.7 herë më shumë se djemtë braktisës, për arsye të faktorit familjar
vajzat që braktisin shkollën janë 4.4 herë më shumë se djemtë. Për shkak të mendësisë vajzat
braktisin shkollën 7.7 herë më shumë se djemtë. Është e dukshme se ekziston një diskriminim i
qartë gjinor në ndjekjen e shkollës.
Tabela 4
Sipas ciklit të shkollimit
Braktisësit Cikli i ulët % Cikli i lartë %
Në tërësi 123 23.5 400 76.5
Për shkak të familjes 18 11 145 89
Mendësia 7 8 80 92
Ndërsa braktisësit e ciklit të lartë janë 3.3 herë më shumë se ata të ciklit të ulët, për arsye të
faktorit familjar braktisin shkollën 8 herë më shumë nxënësit e ciklit të lartë se ata të ciklit të ulët.
Për arsye të mendësisë, braktisësit e ciklit të lartë janë 11 herë më shumë se ata të ciklit të ulët.
Prindërit mendojnë se për fëmijët e tyre është i mjaftueshëm një shkollim në katër klasat e fillores.
Tabela 5
Faktori fshat
Në këtë tabelë jepet përqindja e braktisjes për shkak të faktorit familjar dhe të mendësisë kundrejt
të gjithë braktisësve dhe përqindja e braktisjes për këto shkaqe në fshat kundrejt të gjithë
braktisësve në fshat.
Braktisës Për shkaqe familjare % Mendësia %
Në tërësi 163 31.2 87 16.6
Në fshat 152 32.5 81 17.3
Nga tabela del se përqindja e braktisjes së shkollës për arsye të faktorit familjar dhe të mendësisë
janë 1.3 % më të larta në fshat se në zonat urbane.
37
Tabela 6
Braktisja për shkak të nënfaktorit “Familje” përgjatë tri viteve shkollore
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi 210 159 154
Për shkaqe familjare 70 39 54
% 33 24.5 35.5
Mendësia 30 21 36
% 14.3 13.2 23.4
Grafiku
210
70
159
39
154
54
0
50
100
150
200
250
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Në tërësi
Për shkaqe familjare
Përgjatë tri viteve shkollore që janë marrë në shqyrtim braktisja e nxënësve për arsye familjare
dhe të mendësisë ka ulje nga viti i parë në të dytin (përkatësisht 8.5% dhe 1.1%), por ka ngritje në
vitin e tretë krahasuar me të dy vitet e mëparshme (përkatësisht 2,5 % e 11% dhe 9.1% e 10.2%).
V. FAKTORË TË TJERË
A. TË RRITURAT
Të rriturat janë grupi i vajzave që prindërit i shkëpusin nga shkolla, duke menduar se vendi i tyre,
tashmë, nuk është në shkollë, por për t`u fejuar e martuar. Janë të tilla 61 vajza, të gjitha në ciklin
e lartë.
Vajzat braktisëse të moshës 14-16 vjeç janë më të shumta në numër, ato përbëjnë 63.3% të
vajzave të rritura të ciklit të lartë.
Braktisin shkollën se janë të rritura më shumë vajzat e klasës së shtatë dhe të tetë (përkatësisht
32.8% dhe 45.9%).
Në vendimin për të shkëputur nga shkolla vajzat e rritura ndikimin kryesor e ka babai, por ka
raste kur vëllezërit më të mëdhenj e marrin një vendim të tillë.
Fatbardha, 15 vjeçe
Shkollën e kam patue gjithmonë ëndërr. Kur isha e vogël, babai më thoshte: “Vetëm mëso, unë do
bëj të pamundurën dhe do të të dërgoj në shkollë. Po kjo ëndërr nuk u realizua, pasi babai është
shumë fanatik.”
38
Zoja, 17 vjeçe
Unë u shkëputa nga shkolla se më detyroi vëllai më i madh. Babai mori kontakt edhe me
drejtoreshën që unë të rikthehesha përsëri në shkollë. Por vëllai këmbënguli që unë të mos e
vazhdoja shkollën se, sipas, tij, nuk isha për shkollë.
Ariana, 16 vjeçe
Unë jam e fejuar e do të martohem, por shkolla më pëlqen. Prindërit më shkëputën nga shkolla
më shumë nga mentaliteti, por edhe se ishim dobët ekonomikisht dhe se unë nuk isha qa mirë me
mësime.
Numrin më të madh të vajzave braktisëse për shkak se janë të rritura e ka fshati
Tabela 1
Sipas klasave të ciklit të lartë
Largohen nga shkolla sepse prindërit mendojnë se janë të rritura.
Klasa 5 6 7 8
Vajza braktisëse 5 8 20 28
B. INFRASTRUKTURA SHKOLLORE
Metodologjia
Për të analizuar ndikimin e faktorit “Infrastrukturë shkollore” në braktisjen e shkollës në skedën e
drejtorit të shkollës janë shënuar disa tregues:
Sasia e dhomave mësimore në krahasim me ofertën për regjistrim;
Sasia e bankave në krahasim me ofertën për regjistrim;
Sasia e klasave me numër nxënësish më të madh se kufiri i përcaktuar nga Dispozitat
Normative;
Largësia e nxënësve nga shkolla.
Nga të dhënat e skedës dalin këto përfundime:
Nuk ka asnjë rast që shkolla të ketë refuzuar kërkesat për regjistrim për shkak të mungesës së
dhomave mësimore në shkollë.
Nuk ka asnjë rast që drejtoria e shkollës të ketë refuzuar kërkesa për regjistrim për shkak të
mungesës së bankave për nxënësit.
Është vetëm një rast kur klasa ka më shumë nxënës se kufiri i përcaktuar në Dispozitat Normative.
Kjo ndodhet në shkollën 9-vjeçare “Niman Ferizi”, Krumë, Has.
Tabela 2
Sipas largësisë nga shkolla
Nënqarku Numri i fëmijëve që ecin mbi 5 km
Kukës 300
Has 629
39
Tropojë 9
Janë 938 nxënës, ose 4.9% e numrit të përgjithshëm të nxënësve që e kanë shkollënn larg mbi 5
km. Shumica e tyre janë në nënqarkun e Kukësit dhe të Hasit.
Ndërkaq, në skedën e nxënësit braktisës evidentohen 41 raste të braktisjes pëe rasye të largësisë
nga shkolla. Këto përbëjnë 7.8% të të gjithë nxënësve braktisës.
Faktori “Godina shkollore”
Në skedën e nxënësit braktisës janë shënuar 3 raste të braktisjes për shkak të papërshtamërisë së
godinës shkollore. Kjo ka të bëjë me mungesën e banjove për vajzat në shkollë.
C. SHKAQE SHËNDETËSORE
Për shkak të faktorit shëndetësor rezultojnë 54 braktisës, ose 10.3% e të gjithë braktisëve.
Këto raste mund të ndahen:
Zhvillim i vrullshëm fizik i vajzës, 9 braktisëse.
Kjo arsye lidhet kryesisht me mendësinë për vajzat e rritura. Por, në këtë mes ka ndikuar në
mënyrë përcaktuese fakti se këto vajza kanë zhvillim më të vrullshëm fizik të tyre, krahasuar me
bashkëmoshataret dhe kjo bëhet një arsye për të rënë në sy dhe për t`u bërë pre e provokimeve të
djemve.
Zhvillim i dobët fizik, 7 braktisës
Prindërit mendojnë se fëmijët me zhvillim të dobët fizik, kryesisht në klasën e parë, mund të
zhvillohen më shumë në shtëpi dhe, më vonë, mund të vazhdojnë shkollën.
Të sëmurë, 38 braktisës
Këta janë nxënës që prindërit i kanë shkëputur nga shkolla për arsye të anomalive të ndryshme në
shëndetin e tyre, si zhvillim i vonuar mendor, të meta fizike etj. Duhet shënuar se këta nxënës nuk
kanë dokument zyrtar që vërteton sëmundjen e tyre. Drejtoria e shkollës nuk është marrë me këta
nxënës, në përputhje me Dispozitat Normative, për të zhvilluar mësim të diferencuar në shtëpi.
Gjithashtu, mungojnë kushtet në shkolla dhe përgatitja e mësuesve për t`i integruar fëmijë të tillë
në mësimin e përbashkët në klasë.
D. FAMILJE ME PROBLEME
Janë 57 nxënës të braktisur që jetojnë në familje më probleme. Këta përbëjnë 10.9% të të gjithë
braktisësve. 1 në 10 nxënës braktisës përballet me trauma të rënda familjare. Është një përqindje e
lartë.
Kategoritë e fëmijëve me probleme në familje
Jetimë nga babai 27
Jetimë nga nëna 15
Jetimë nga të dy prindërit 3
Me baba në burg 4
Të ngujuar 8
40
E. FAKTORI REND
Megjithëse nuk deklarohet as nga nxënësi as nga prindi dhe as nga autoritetet e shkollës, ndikimi
i faktorit rend është prezent në braktisjen e shkollës në këtë rajon.
Ky ndikim mund të analizohet në dy aspekte:
Aspekti i mungesës së zbatimit të ligjshmërisë
Aspekti i pasigurisë publike
Mungesa e zbatimit të ligjshmërisë
Këtu mund të evidentojmë ndikimin e konsiderueshëm të moszbatimit të ligjit për arsimin e
detyruar shkollor në braktisjet e shumta të shkollës në qarkun e Kukësit.
Siç do të trajtohet më vonë, drejtoritë e shkollave dhe organet e qeverisjes vendore nuk kanë
kryer detyrimin ligjor për gjobitjen e prindërve, fëmijët e të cilëve kanë braktisur shkollën.
Pasiguria publike
Janë 7.8% e nxënësve braktisës që nuk vijojnë shkollën për arsye të largësisë nga shkolla. Një nga
motivet e kësaj dukurie nuk është thjesht lodhja e fëmijëve, por frika se mos rrugës u ndodh diçka
e papëlqyer. Kjo vlen për vajzat e rritura. Në rajonin tonë është e fortë ndjenja për t`u ruajtur nga
ngjarjet dhe fjalët për vajzat e rritura, sepse u del nami dhe mbeten të pamartuara, sepse preket
“nderi” i familjes.
Bajrami, prind
Si ta dërgoj vajzën në shkollë? Bën një orë me shkue te shkolla. Është e rritun. Më i sigurtë jam
kur e kam në shtëpi dhe nuk e mbaj mendjen gjithë ditën tek ajo deri sa të vijë nga shkolla.
Janë 6 nxënës të braktisur për arsye të gjakmarrjes dhe 2 të tjerë që nuk janë regjistruar në shkollë
për këtë arsye. Këto raste përbëjnë 1.5% të të gjithë braktisësve.
Nga intervistat me prindër, me drejtorët e shkollave dhe mësuesit, prindërit kanë frikë t`i
dërgojnë fëmijët në shkollë nga ndonjë hakmarrje e mundshme e hasmit.
VI. ANALIZA TE TJERA
A. FAKTORI GJINI
Ky faktor do të analizohet në dy aspekte:
Aspekti i braktisjes së shkollës
Aspekti i kalueshmërisë dhe diplomimit deri në arsimin e mesëm
41
Braktisja vajza-djem
Tabela 1
Braktisës sipas klasave
Klasa 1 2 3 4 5 6 7 8
Vajza 19 10 14 20 66 48 85 70
Djem 30 8 7 15 49 27 38 17
Gjithësej 49 18 21 35 115 75 123 87
Grafiku
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1 2 3 4 5 6 7 8
Vajza
Djem
Në tërësi vajzat braktisin shkollën 1.7 herë më shumë se djemtë. Prindërit janë të prirur për të
shkëputur nga shkolla më shumë vajzat se djemtë. Nga intervistat del se prindërit mendojnë se
vajzës nuk i duhet shumë shkollë, ajo duhet të përgatitet për të mbajtur shtëpinë dhe për të shkuar
te burri.
Veçanërisht në ciklin e lartë rritet numri i vajzave braktisëse në krahasim me djemtë. Në këtë
cikël braktisjet e vajzave janë 2.1 herë më të shumta se te djemtë.
Në klasën e shtatë dhe të tetë braktisjet e vajzave rriten akoma më shumë krahasuar me djemtë.
Në klasën e shtatë ato janë respektivisht 2.2 herë dhe 4.1 herë më të larta se te djemtë.
Tabela 2
Braktisës sipas viteve shkollore në ciklin e lartë
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Vajza 113 80 76
Djem 56 38 37
Gjithësej 169 118 113
42
Grafiku
113
56
80
38
76
37
0
20
40
60
80
100
120
2004-2005 2005-2006 2006-2007
Vajza
Djem
Gjatë tri viteve shkollore sit e vajzat, ashtu edhe te djemtë braktisja e shkollës ka ardhur duke u
ulur.
Bie në sy se te djemtë kjo ulje është më e vogël se te vajzat.
Në krahasim me vitin e parë, në vitin e dytë braktisja e vajzave është ulur 30.1% dhe ajo e djemve
32.2%.
Në krahasim me vitin e dytë, në vitin e tretë braktisja e vajzave është ulur me 5%, ndërsa ajo e
djemve me 2.7%.
Tabela 3
Kalueshmëria dhe diplomimi i vajzave në shkollë
Viti shkollor 2006-2007
Klasa
Qarku Fshati
Të regjistruar Kalojnë Të regjistruar Kalojnë
Gjithësej Vajza Gjithësej Vajza Gjithësej Vajza Gjithësej Vajza
I 2245 1027 2153 991 1532 690 1453 658
II 2192 1043 2146 1014 1461 676 1432 658
III 2222 1049 2201 1043 1467 693 1452 689
IV 2413 1167 2361 1124 1630 786 1587 744
V 2447 1164 2305 1131 1638 796 1537 767
VI 2462 1181 2377 1143 1677 809 1621 776
VII 2376 1127 2260 1086 1597 761 1511 724
VIII 2189 1038 2126 1001 1432 673 1405 658
Totali 18546 8796 17929 8533 12434 5884 11998 5674
Morën
Dëftesën
e Lirimit
2189
1038
1951
926
1432
673
1342
630
Morën
Maturën
Shtetërore
824
432
228
93
Kalueshmëria, vajza-djem
Në qarkun e Kukësit për vitin shkollor 2006-2007 kalueshmëria në total është 96.7%, ndërsa
vajzat kanë kaluar në masën 97%. Në fshat kalueshmëria në total është 96.5%, ndërsa vajzat kanë
kaluar në masën 96%.
43
Në ciklin e ulët kalueshmëria në total është 97.7%, ndërsa për vajzat 97%. Në fshat kalueshmëria
në tërësi është 97.2%, ndërsa për vajzat është 97%.
Në ciklin e lartë kalueshmëria në tërësi është 95.7%, ndërsa për vajzat është 97%. Në fshat
kalueshmëria në tërësi është 95.7%, ndërsa për vajzat është 96%.
Nuk ka diferenca të ndjeshme midis djemve dhe vajzave përsa i përket kalueshmërisë në arsimin
e detyruar. Në ciklin e ulët kalueshmëria e djemve është pakëz më e lartë, ndërsa në ciklin e lartë
vajzat marrin revanshin me të njëjtën masë.
Në nivel qarku morën Dëftesë Lirimi 89% e nxënësve në tërësi, edhe për vajzat kjo përqindje
është 89. Në fshat morën Dëftesë Lirimi 94% e nxënësve në tërësi, edhe për vajzat kjo përqindje
është 94. Bie në sy se përqindja e vajzave që morën Dëftesë Lirimi është e barabartë me atë të
djemve si në tërësi, ashtu edhe në fshat.
Janë më shumë vajza ato që morën Dëftesë të Maturës Shtetërore në tërësi: 52% e maturantëve,
ndërsa në fshat janë djemtë që mbizotërojnë: 59.2% e maturantëve.
Kalueshmëria - Treguesi i barazisë gjinore (TBGJ)
Treguesi i Barazisë Gjinore (TBGJ) është raporti midis treguesit të kalueshmërisë për vajzat dhe
treguesit të kalueshmërisë për djemtë, të shprehura në përqindje. Sipas objektivit të mijëvjeçarit,
në vitin 2015 të gjithë nxënësit duhet të përfundojnë arsimin bazë, pra edhe vajzat. Të shohim si
paraqitet TBGJ për kalueshmërinë në qarkun e Kukësit për vitin shkollor 2006-2007.
Tabela 4
Sipas gjinisë
Klasa % e kalueshmërisë Djem % e kalueshmërisë Vajza TBGJ
I 0,95 0,96 1,01
II 0,99 0,97 0,98
III 0,99 0,99 1,00
IV 0,99 0,96 0,97
CU 0,98 0,97 0,99
V 0,92 0,97 1,05
VI 0,96 0,97 1,01
VII 0,94 0,96 1,02
VIII 0,98 0,96 0,98
CL 0,95 0,97 1,02
Arsimi bazë 0,96 0,97 1,01
Morën
Dëftesë
Lirimi
0,89 0,89 1,00
Nga tabela del se në tërësi nuk ka dallime të theksuara midis vajzave dhe djemve në aspektin e
kalueshmërisë në arsimin bazë. Në ciklin e ulët ky tregues është 0,99, ndërsa në ciklin e lartë
është 1,02. Në nivelin e arsimit bazë treguesi i barazisë gjinore është 1,01. Kjo tregon se në këtë
nivel arsimi vajzat janë më mirë se djemtë për kalueshmërinë. Përqindja e djemve dhe e vajzave
që morën Dëftesë Lirimi është e barabartë.
44
Tabela 5
Sipas rezidencës / Fshat
Klasa % e kalueshmërisë Djem % e kalueshmërisë Vajza TBGJ
I 0,94 0,95 1,01
II 0,99 0,97 0,98
III 0,99 0,99 1,00
IV 0,99 0,95 0,96
CU 0,98 0,97 0,99
V 0,91 0,96 1,05
VI 0,97 0,96 0,99
VII 0,94 0,95 1,01
VIII 0,98 0,98 1,00
CL 0,95 0,96 1,01
Arsimi bazë 0,97 0,96 0,99
Morën
Dëftesë
Lirimi
0,94 0,94 1,00
Treguesi i barazisë gjinore për kalueshmërinë, i parë sipas rezidencës (qytet-fshat), është,
pothuajse i njejtë. Edhe në fshat në ciklin e ulët ky tregues është 0,99 dhe në ciklin e lartë 1,01.
Ndërsa në në nivelin e arsimit bazë TBGJ është 0,99, që tregon një epërsi të lehtë të djemve në
kalueshmëri. Dëftesë Lirimi kanë marrë në mënyrë të barabartë si djemtë, ashtu edhe vajzat.
Tabela 6
Sipas etnisë / egjyptianët
Klasa % e kalueshmërisë Djem % e kalueshmërisë Vajza TBGJ
I 1,00 1,00 1,00
II 1,00 1,00 1.00
III 0,60 1,00 1,67
IV 1,00 1,00 1,00
CU 0,86 1,00 1,16
V 0,67 1,00 1,49
VI 0,50 0,33 0,66
VII 0,50 0,67 1,34
VIII 0,67 1,00 1,49
CL 0,57 0,73 1,28
Arsimi bazë 0,71 0,84 1,18
Treguesi i barazisë gjinore në komunitetin e nxënësve egjyptianë, në aspektin e kalueshmërisë,
është dukshëm në favor të vajzave. Në ciklin e ulët ky tregues është 1,16, në ciklin e lartë 1,28
dhe në nivelin e arsimit bazë treguesi i barazisë gjinore për kalueshmërinë është 1,18. Vetëm në
klasën e gjashtë vajzat egjyptiane rezultojnë dukshëm inferiore 0,66.
45
B. FAKTORI KLASË
Tabela 7
Braktisës sipas klasave
Klasa 1 2 3 4 5 6 7 8
Vajza 19 10 14 20 66 48 85 70
Djem 30 8 7 15 49 27 38 17
Gjithësej 49 18 21 35 115 75 123 87
Klasa e parë
Braktisësit e klasës së parë janë 49, prej të cilëve 19 vajza dhe 30 djem.
Ato përbëjnë 39.8% të braktisjeve në ciklin e ulët dhe 9.4% të të gjithë braktisësve.
Shkaqet kryesore të braktisjeve në klasën e parë janë:
Largësia nga shkolla
Zhvillimi i dobët fizik
Mospërballimi i kostos së drejtpërdrejtë të shkollimit
Stresi i hyrjes në shkollë dhe mospërballimi i tij nga fëmija.
Për një pjesë të braktisësve të klasës sëparë shkëputja nga shkolla është e përkohshmë. 22.3% e
tyre rikthehen në shkollë.
Nuk janë përfshirë në studim rastet e mosregjistrimit të fëmijëve në klasën e parë sapo mbushin
moshën 6 vjeç, të cilat konsiderohen zyrtarisht braktisje e shkollës.
Klasa e pestë
Kjo klasë ka braktisje të konsiderueshme, 115, ose 28 % të braktisësve të ciklit të lartë. Në këtë
klasë ka më shumë vajza braktisëse se djem 25.8%.
Po të krahasohen braktisjet në klasën e pestë me ato të klasës së katërt, del se në klasën e pestë
braktisësit janë 70% më shumë se në klasën e katërt.
Ky është një hendek i madh.
Arsyet kryesore të kësaj dukurie janë:
Arsye shkollore
Arsye familjare
Arsyet shkollore
Ndryshimi i sistemit mësimor nga cikli fillor në ciklin e lartë. Nga praktika me një mmësues,
kalohet në atë me mësues të ndryshëm, përshtaja ndaj të cilëve është e vështirë.
Vështirësohen mësimet dhe dobësitë e trashëguara trashen, duke krijuar prapambetje më të madhe,
humbjen e besimit në suksesin shkollor dhe zverdhjen nga shkolla.
Përgatitja pedagogjike dhe përgjegjësia e mësuesit të ciklit të lartë për ecurinë e nxënësve janë më
të ulëta se në ciklin e ulët, gjë që krijon probleme në marrëdhëniet midis nxënësve e mësuesve.
Mungojnë masat e drejtorisë së shkollës dhe të mësuesve për të krijuar kushte për një kalim të
butë nga cikli i ulët në ciklin e lartë të shkollës 9-vjeçare.
Arsyet familjare
Angazhimi i fëmijëve me punë në familjet e varfëra e me probleme
Diskriminimi gjinor, vajzat ndalohen nga shkolla nën ndikimin e mendësisë patriarkale.
46
Klasa e shtatë
Klasa e shtatë është klasa që ka braktisjet më të shumta. Braktisjet në kata klasë përbëjnë 30.7% e
braktisjeve në ciklin e lartë dhe 23.5% të të gjitha braktisjeve.
Vajzat janë më të shumta. Vajzat braktisëse të klasës së shtatë janë 55.3% më shum se djemtë
braktisës në këtë klasë.
Krahasuar me klasën e gjashtë, në klasën e shtatë braktisjet janë 1.6 herë më të larta; për vajzat
1.8 herë dhe për djemtë 1.4 herë më të larta.
Shkaqet
Pas klasës së pestë, në klasën e shtatë ndodh fluksi i dytë i braktisjeve të nxënësve. Klasa e
gjashtë është një stacion pushimi.
Për djemtë, nevojat ekonomike rishfaqen dhe ndikojnë më fort për braktisjen e shkollës.
Gjithashtu, zverdhja nga shkolla e mungesa e suksesit mësimor duket se ushtrojnë ndikimin e tyre.
Shembujt e nxënësve që kanë braktisur më parë shkollën e u ka ecur mirë bëjnë që vështrimi i
nxënësve të klasës së shtatë të drejtohet gjetiu, larg shkollës.
Vajzat e ndjejnë më fort peshën e vendimit të familjeve për të braktisur shkollën. Janë më të
rritura, më të zhvilluara dhe familja ka më shumë nevojë për to, mendësia e prindërve për t`i
orientuar drejt fejesës e martesës është më vepruese.
Ndërkaq, shkolla dhe mësuesit nuk e kanë në shqyrtim këtë dukuri dhe mungojnë masat që mund
të ndikonin në uljen e braktisjes në klasën e shtatë.
C. PËRSËRITËSIT
Tabela 8
Përsëritës
Klasa 1 2 3 4 5 6 7 8
Përsëritës 7 6 4 5 29 10 15 8
Nga nxënësit braktisës 16.6% e tyre përsëritin një apo dy herë klasën.
Përsëritja e klasës është një arsye për zverdhjen e fëmijëve nga shkolla. Ata, sipas intervistave, e
kanë të vështirë të rrinë në një klasë me nxënës më të vegjël.
D. MUAJI I BRAKTISJES
Tabela 9
Muaji i braktisjes
Muaji 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Braktisës 13 50 15 10 0 1 0 0 324 68 20 22
Nga tabela duket se muaji me dendurinë më të madhe të braktisjes është shtatori. Në këtë muaj
braktisin shkollën 62% e nxënësve braktisës. Vendimi për braktisjen e shkollës në këtë muaj
lidhet me fillimin e vitit të ri shkollor. Si duket, për inerci vazhdojnë braktisjet edhe në tetor. Në
këtë muaj braktisin shkollën 13% e nxënësve braktisës.
Me fillimin e semestrit të dytë, fillon një fluks i ri braktisjesh, në muajin shkurt. Në këtë muaj
braktisin shkollën 9.6% e nxënësve.
47
PËRMBLEDHJE
A. SHKAQET KRYESORE
Braktisja e shkollës është një dukuri ku ndërthuren njëherësh shumë shkaqe si historike, politike,
kulturore, shkollore, ekonomike, psikologjike.
Duke bërë një thjeshtëzim të shkaqeve dhe duke nënvizuar arsyen kryesore, për qarkun e Kukësit
do të kishim këtë renditje të shkaqeve të braktisjes së shkollës, sipas peshës sasiore:
Për shkaqe ekonomike
185 nxënës braktisës
35.4%
Për shkaqe familjare
163 nxënës braktisës
31.2%
Për shkaqe shkollore
72 nxënës
13.8%
Për shkaqe të tjera
103 nxënës braktisës
19.6%
Diagrama
Për
shkaqe
familjare,
31.20%
Për
shkaqe
ekonomik
e, 35.40%
Për
shkaqe
shkollore,
13.80%
Për
shkaqe të
tjera,
19.60%
48
B. PAKËSIMI I BRAKTISJEVE
Gjatë tri viteve shkollore numri i nxënësve braktisës ka ardhur duke u ulur.
Në tërësi, nga viti i parë në të dutin ulja është 24.3%, ndërsa nga viti i dytë në të tretin ulja është
3.2%.
Për vajzat nga viti i parë në të dytin ulja është 21.5%, ndërsa nga viti i dytë në të tretin ulja është
14.5%
Për djemtë, nga viti i parë në të dytin ulja është 29.3%. Në vitin e tretë ka një rritje në krahasim
me vitin e dytë për 16%.
Tabela 10
Ulja e braktisjes sipas shkaqeve
Viti shkollor 2004-2005 2005-2006 2006-2007
Faktori ekonomik 34.3% 38.4% 33.8%
Faktori familjar 33.3% 24.5% 35.1%
Faktori shkollor 14.3% 14.5% 12.3%
Të tjera 18.1% 22.6% 18.8%
Përllogaritjet janë bërë mbi bazën e numrit të braktisësve për çdo vit shkollor.
Ndërsa në vlerë absolute ka rënie të numrit të braktisësve sipas shkaqeve të braktisjes, në
përqindje kemi këto rezultate:
Për faktorin ekonomik nga viti i parë në të dytin ka rritje me 4%, ndërsa nga viti i dytë në të tretin
ka rënie 4.6%.
Për faktorin familjar nga viti i parë në të dytin ka ulje me 8.8%, ndërsa nga viti i dytë në të tretin
ka rritje me 10.6%.
Për faktorin shkollor nga viti i parë në të dytin ka rritje me 0.2%, ndërsa nga viti i dytë në të tretin
ka rënie me 6.2%.
Për faktorin “Të tjera” nga viti i parë në të dytin ka rritje me 4.5%, ndërsa nga viti i dytë në të
tretin ka rënie me 3.8%.
PËRJETIMI I BRAKTISJES SË SHKOLLËS
Sula, 14 vjeç
Nuk dua të rikthehem në shkollë. Më vjen turp.
Baria, 16 vjeçe
Mendoj, ah, sikur të isha edhe një herë e vogël!
Kadimja, 18 vjeçe
Nuk kam asnjë kënaqësi që e lashë shkollën. Nuk dua të rri pa shkollë. Do ta vazhdoj, ndoshta me
korespondencë.
Marimja, 15 vjeçe
Më ka pëlqyer të jem në shkollë. Për shumë arsye nuk m`u dha mundësia. Do të doja shumë që ta
kisha dëftesën e klasës së tetë. Jam e mendimit që të ndihmohemi me ndonjë kurs për të dhënë
provimet.
49
Hatixhja, 13 vjeçe
Ruaj lopët dhe përsëris vjershat që kam mësuar. Të tjerët qeshin me mua.
Nazmiu, 15 vjeç
Kur lodhem në punë, i them vetes “sikur të kisha vazhduar shkollën!”
Rukia, 15 vjeçe
Mërzitem kur i shoh shoqet të shkojnë në shkollë.
Irena, 14 vjeçe
Ditën e Shën Gjergjit shkuam me shoqet për të mbledhur lule. Ishte data 5 maj, pasdite. I gjithë
fshati kishte dalë në livadhet sipër. Erdhi edhe shkolla dhe dha një koncert. Mua më vinte për të
qarë që nuk isha në shkollë.
Iliriana, 14 vjeçe
Pas lënies së shkollës, çdo gjë ka qenë më e keqe për mua. Në kujtesë i ruaj fort ngjarjet e
shkollës me shokë e me shoqe. Një ditë, po kaloja me prindërit afër shkollës. U shkëputa prej tyre
dhe u nisa me vrap për të hyrë në shkollë, por babi nuk më la. Më mori me forcë e më çoi në
shtëpi. Atë ditë jam mërzitur shumë.
50
PJESA E TRETË
KATEGORITË E FËMIJËVE NË NEVOJË
A. FËMIJËT EGJYPTIANË
Maksimi, 26 vjeç
Ka braktisur shkollën në klasën e pestë
-Pse e braktisët shkollën?
-Shkollën e braktisa për shumë arsye. Së pari, kushtet ekonomike i kemi pasur të vështira. Në
familjen time kam edhe një vëlla binjak dhe prindërit e mi janë divorcuar. Nëna na ka rritur me
shumë mundime. U detyrova të punoja për të fituar bukën e gojës.
-Sikur thatë se ishin shumë arsye...
-Po. Ne të racës sonë mësuesit kurrë nuk na kanë trajtuar si të tjerët. Na linin në fund të bankave
vetëm, na ofendonin me fjalë fyese, na nxirrnin nga mësimi dhe nuk na pyesnin në mësim. Me
shokët kalonim mirë.
-Me se merreni tani?
-Me punë të ndryshme. Kam shkuar dy herë në Greqi, por nuk më ka ecur. Tani jam martuar dhe
vështirësitë ekonomike janë shtuar. Punoj si ndihmëskovaç me kushërinjtë e mi. Jeta është bërë
shumë e vështirë për ne.
Të dhëna të shkurtra
Pjesë e strukturës etnike të popullsisë së qarkut të Kukësit janë edhe egjyptianët. Këtu emërtohen
“magjypë, gjypë, ciganë”. Zënë më pak se 1% të popullsisë së qarkut. Shumica janë të
përqëndruar në qytetin e Kukësit, një pjesë në qytetet Bajram Curri e Krumë dhe pjesa e mbetur
në fshatrat Dukagjin (komuna Malzi), Krenzë (komuna Shtiqën), Kolesjan (komuna Bicaj) dhe
Brekinjë (komuna Topojan) të rrethit të Kukësit.
Kryesisht ushtrojnë zejen e kovaçit, atë të instrumentistit popullor (lodër dhe curle) dhe pjesa e
mbetur përballon punët fizike e ato më të rëndomtat të sektorit shtetëror e privat.
Historia e tyre në malësitë e Kukësit nuk dihet mirë. Megjithatë, mund të themi se ata kanë
ardhur dhe janë vendosur këtu me dy valë. Vala e pare i takon shekullit XVIII, kur familje të
veçuara u vendosën në fshatrat Kukës, Shtiqën, Surroj, Dukagjin, Topojan, Vilë, Bushtricë,
Lojme, Shishtavec, Novosej, Kolesjan, Krenzë, Gostil, Shkinak, Lusën si hekurpunues, zeje me të
cilën plotësonin nevojat për vegla bujqësore, mirëmbajtjen dhe rigjenerimin e tyre. Veç kësaj, me
prirjen e tyre muzikore, plotësonin edhe nevojat muzikore me raste festash popullore dhe
komunitare. Vala e dytë u takon viteve ’20 të shekullit XX dhe lidhet me vendosjen e kufijve të
sotëm politikë të Shqipërisë, formimin e Prefekturës së Kosovës, territor i sotëm i qarkut të
Kukësit dhe fillimin e jetës qytetare të qendrave, deri atëherë, të panjohura si Kukësi në Lumë,
Kolgecajt në Tropojë dhe Kruma në Has. Ardhësit e kësaj vale u takonin qyteteve Gjakovë,
Prizren dhe të gjithë, thuajse, me profesionin e kovaçit. Në vitin 1996 ato zinin mbi 1% të
popullsisë së qarkut të Kukësit. Pas kësaj kohe kemi ulje të ndjeshme të pranisë së tyre në këtë
qark, si pasojë e largimit drejt zonave fushore.
Ata përbëjnë një bashkësi me tipare të veçanta (përjashtuar gjuhën) psiko-fizike, shpirtërore,
kulturore e antropolgjike që i bëjnë të dallohen nga shumica shqiptare apo bashkësi të tjera etnike
si torbeshët e Gorës etj. Kjo si pasojë e një jete të mbyllur konservatore kulturore, shpirtërore e
51
shoqërore, moshapjes ndaj bashkësive të tjera etnike, por edhe për shkak të qendrimit përbuzës e
përjashtues racor të grupeve të tjera ndaj tyre. Janë njerëz punëtorë, tolerantë, paqësorë dhe
muzikorë. Të gjithë i takojnë fesë muslimane. Një pjesë e tyre, sidomos ata që janë vendosur
fshatrave, për të gjetur mbështetje dhe siguri, kanë braktisur patronimet e tyre të origjinës dhe
kanë adoptuar mbiemra të familjeve të njohura ku ata janë vendosur si Bulica, Toçilla, Muja,
Lusha etj
Historikisht, edhe tani, magjypët brenda hierarkisë sociale kanë përfaqësuar pjesën më të
përbuzur e më të pakonsideruar të shoqërisë kuksiane, më të larguarit e pistave vendimmarrëse.
Kjo ka ardhur për shkak të mentaliteteve raciste dhe të injektimit të këtyre mentaliteteve në
politikat e shtetit shqiptar.
Ata kanë përballuar dhe përballojnë punët e rënda dhe më të rëndomta të shoqërisë, ndërkohë
kanë përfituar dhe përfitojnë më pak nga fondet dhe shërbimet publike. Janë më të paarsimuarit e
qarkut. Kanë përqindje më të lartë papunësie në krahasim me të tjerët e janë më të
pakonsideruarit nga politika dhe shteti. Në mesin e kësaj bashkësie gjenden familje me probleme
të mprehta sociale dhe me jetesë në kufijtë e varfërisë dhe urisë. Edhe sot e kësaj dite opinioni
nuk pranon martesat e ndërsjellta me grupet tjera dhe janë aktive thëniet, ku magjypët merren si
pika referimi të së ultës, përbuzurës e të papranueshmes. “Më mirë marr një magjyp se ty!” “A
vihet magjypi në sexhade?” “Ku vihet magjypi në sofër të parë?!”
Me gjithë këto, prej kësaj bashkësie kanë dalë njerëz të shquar, që me talentin dhe punën e tyre i
janë imponuar shoqërisë kuksiane si lodraxhiu Xhemali Toçilla, curlexhinjtë Mahmut Çeliku dhe
Isa Lapallari, mjeshtrri i metalit Daut Ademi, këngëtarët Ali Tahiri, Iliaz Ademi e Liri Meka,
vallëtari Tahir Muja, futbollistët Qazim Hasani e Isamil Ademi etj., që kanë përfaqësuar Kukësin
në veprimtari lokale, kombëtare e ndërkombëtare, duke ndikuar në integrimin e këtij komuniteti
brenda shoqërisë së këtij qarku.
Shkollimi
Për vitin shkollor 2006 – 2007, në shkollë duhet të ishin 75 nxënës në ciklin e ulët dhe të lartë të
shkollës 9-vjeçare. Prej tyre 59 nxënës vijojnë rregullisht, 12 ose rreth 17 %, kanë braktisur
shkollën dhe 4 nuk kanë mundur të regjistrohen.
Sipas rretheve rezulton:
Shumica nxënësve të kësaj bashkësie etnike janë të përqendruar në rrethin e Kukësit. Në rrethet
Tropojë dhe Has ata janë të vendosur vetëm në qytete, ndërsa në atë të Kukësit, edhe pse pak, një
pjesë e tyre vazhdon të jetojë në fshat në komunat Shtiqën, Topojan dhe Malzi.
Prej numrit të përgjithshëm që duhet të vijonin shkollën brenda sistemit të arsimit të detyruar 9-
vjeçar, rrethit të Kukësit i takojnë 62 nxënës, prej të cilëve 46 vijojnë rregullisht, 12 e kanë
braktisur atë dhe 4 nuk kanë mundur të regjistrohen.
Pas Kukësit vjen rrethi i Tropojës me 10 nxënës që vijojnë rregullisht shkollën e asnjë braktisës
Rrethi i Hasit ka 3 nxënës që vijojnë rregullisht shkollën e asnjë braktisës.
Vijueshmëria dhe përparimi
Vijueshmëria e nxënësve të kësaj bashkësie që nuk e kanë braktisur shkollën, krahasuar me atë të
nxënësve të komuniteve të tjera, matur me mesataren e mungesave në shkollat ku ata mësojnë,
është normale dhe pa probleme shqetësuese.
52
Tabela 1
Kalueshmëria e nxënësve egjyptianë
Klasa Regjistruar Gj. Vajza Kalojnë Gj. Vajza % Gj % Vajza
I 1 0 1 0 100 0
II 6 3 6 3 100 100
III 9 2 7 2 78 100
IV 8 3 8 3 100 100
CU 24 8 22 8 92 100
V 6 2 5 2 83 100
VI 11 5 7 3 64 60
VII 10 4 7 3 70 75
VIII 7 3 6 3 86 100
CL 34 14 25 11 74 79
Arsimi
bazë
58 22 47 19 81 86
Prej 58 nxënësve që kanë vijuar rregullisht mësimet, 9 prej tyre ose rreth 17 % e tyre janë mbetës,
përqindje shumë më e lartë se mesatarja e kalueshmërisë në shkallë qarku.
Nota mesatare vjetore e këtyre fëmijëve rezulton rrreth 5. 9, edhe kjo shumë më e ulët se nota
mesatare vjetore e këtyre shkollave, rrethit apo e gjithë qarkut.
Të gjithë fëmijët mbetës i takojnë rrethit të Kukësit. Prej tyre 4 u takojnë shkollave të qytetit dhe
5 atyre të fshatit.
Prej 47 nxënësve kalues njeri rezulton cilësor, 9 të nivelit të mirë dhe të tjerët të nivelit
mjaftueshëm.
Braktisja e shkollës.
Tabela 2
Nxënës egjyptianë braktisës
Klasa Regjistruar Gj. Vajza Braktisës Gj. Vajza % Gj % Vajza
I 1 0 1 0 100 0
II 6 3 0 0 0 0
III 9 2 2 1 22 50
IV 8 3 3 2 37 67
CU 24 8 6 3 33 50
V 6 2 0 0 0 0
VI 11 5 4 2 36 40
VII 10 4 3 1 30 25
VIII 7 3 0 0 0 0
CL 34 14 7 3 21 21
53
Arsim
i bazë
58 22 13 6 22 27
Duke krahasuar të dhënat del:
Niveli i braktisjes së shkollës nga ana e nxënësve të kësaj bashkësie është prej rreth 22 % të
fëmijëve. Ky nivel është shumë më i lartë, madje sa disafish i nxënësve të komuniteteve të tjera
që kanë braktisur shkollën në nivel qarku.
100 % të fëmijëve të këtij kontigjenti i takojnë rrethit të Kukësit, prej të cilëve 2 fshatit dhe 10
qytetit, ku kushtet për të vazhduar shkollën janë shumë më optimale krahasuar me fshatin.
6 nxënës braktisës, ose 50% e tyre i takojnë një familjeje të qytetit të Kukësit.
4 nxënës egjyptianë në nënqarkun e Kukësit nuk kanë mundur të regjistrohen, për arsye të
diskriminimit racial.
Në në 11 raste si shkak i braktisjes së shkollës identifikohet gjendja e vështirë ekonomike dhe
vetëm në një rast ajo shëndetësore.
Të gjithë prindërit e këtyre fëmijëve janë të papunë dhe familjet e tyre jetojnë me ndihmë
ekonomike nga shteti. Të gjitha familjet kanë numër të madh fëmijësh, të cilëve nuk mund t’ua
plotësojnë as nevojat minimale jetësore. P.sh. familja e Hasan Lushës në Kukës përbëhet prej 14
frymësh, prej të cilëve 12 janë fëmijë.
Si shkaqe tjera që mund ta ndihmojnë këtë dukuri janë niveli i ulët arsimor i prindërve ( 10
prindër janë me arsim fillor), indiferenca e shoqërisë, e qeverisjes vendore, e intitucioneve
arsimore përgjegjëse dhe e shoqatave që kanë objekt të veprimtarisë së tyre fëmijët dhe shtresat e
pamundura të shoqërisë.
Në analizat vjetore, ku kemi asistuar dhe në raportet e analizave vjetore të shkollave ku vijojnë
nxënësit egjyptianë, nuk ceket ky problem shqetësues.
B. FËMIJËT E NGUJUAR
Në qarkun e Kukësit janë 8 nxënës që janë në moshën e detyrimit shkollor por nuk e vijojnë
shkollën për arsye të gjakmarrjes. Familjet e tyre janë të ngujuara.
Sipas nënqarqeve, 4 nxënës i takojnë Tropojës, 2 nxënës Hasit dhe 2 nxënës Kukësit.
Sipas tipit të mosvijimit, 2 nxënës nuk kanë dashur të regjistrohen nga frika e hakmarrjes. Njeri
nga këta fëmijë është në fshatin Mejdan të komunës Tropojë dhe tjetri në Fshatin Tpla të
komunës Fierzë në nënqarkun e Tropojës.
Me gjithë ndërhyrjet, nuk ka qenë e mundur të arrihet pajtimi dhe fëmijët qendrojnë larg shkollës
të ngujuar. Të dy janë djem.
Ndërsa 6 nxënës, pasi kanë filluar shkollën, kanë qenë të detyruar ta ndërpresin atë, nga frika e
hakmarrjes.
Dy prej tyre janë fëmijë të dy vëllezërve në fshatin Cërrnicë të komunës Llugaj në nënqarkun e
Tropojës. Të dy janë djem, njeri në klasën e dytë dhe tjetri në klasën e pestë. Njeri nga prindërit e
tyre ka vrarë një punonjës policie dhe të dy djemtë janë detyruar të lënë shkollën, ndërsa vajzat e
54
vijojnë atë. U interesuam për adresën e djemve të braktisur, por familjet e tyre nuk na e dhanë për
arsye sigurie.
Dy nxënës janë nga fshati Kosturr në komunën Golaj të nënqarkut Has. Një vajzë e një djalë të të
njëjtit fis kanë braktisur shkollën për arsye të gjakmarrjes. Vajza është në klasën e pestë, ndërsa
djali në klasën e tetë. Prindërit e tyre janë me arsim fillor dhe të papunë.
Dy nxënës që kanë braktisur shkollën për arsye të gjakmarrjes janë në fshatin Tejdrine të
komunës Ujmisht në nënqarkun e Kukësit, zonë e njohur për egërsinë e gjakmarrjes. Janë të dyja
vajza, njera në klasën e pestë dhe tjetra në klasën e gjashtë. Prindërit e tyre janë me arsim fillor
dhe të papunë.
Fëmijët e ngujuar përjetojnë trefish tragjedinë.
Nga njera anë, të afërmit e tyre vuajnë dënimin për krimin që kanë kryer, duke sjellë privacione
në jetën ekonomike e sociale të familjes.
Nga ana tjetër, fëmijët janë të shtrënguar të lënë shkollën dhe të humbasin perspektivën e jetës
normale të tyre.
Së fundi, këta fëmijë bëjnë një jetë nën stres, të kërcënuar çdo ditë nga rreziku i hakmarrjes së
hasmit.
PJESA E KATËRT
PLOTËSIMI I SECILIT CIKËL TË SHKOLLËS SË DETYRUAR
Studimi ka për qëllim edhe përllogaritjen e raportit ndërmjet:
Numrit të nxënësve të regjistruar për herë të parë në klasën e parë dhe numrit të po atyre
nxënësve që përfunduan klasën e katërt pas katër vitesh të njëpasnjëshme.
Numrit të nxënësve të regjistruar për herë të parë në klasën e pestë dhe numrit të po atyre
nxënësve që përfunduan klasën e tetë pas katër vitesh të njëpasnjëshme.
Metodologjia
Si vit shkollor i fillimit u vendos viti 2003-2004. Ndërmjet nxënësve që u regjistruan gjithësej në
qarkun e Kukësit në fillim të këtij viti shkollor, u përzgjodh një kampion përfaqësues nxënësish të
klasës së parë dhe të klasës së pestë.
Për secilin nxënës të kampionit u plotësua një skedë, me anën e së cilës mund të gjurmohej ecuria
e ndjekjes së ciklit përkatës të shkollës së detyruar.
Ecuria e shkollimit të këtyre nxënësve gjatë katër viteve u identifikua përmes amzës së shkollës,
regjistrave për të dhënat që mungojnë në amzë dhe nëpërmjet intervistave me drejtorin e shkollës
për gjërat e paqarta.
Kufizime
Për nxënësit e emigruar nuk qe e mundur të saktësohet për të gjithë fëmijët fakti në se kanë
vazhduar apo jo shkollën.
55
A. CIKLI I ULËT
Kampioni përbëhej nga 420 nxënës, ose 16 % e nxënsve të qarkut Kukës që kanë filluar klasën e
parë në vitin shkollor 2003-2004.
Nga këta, 363 fëmijë, ose 86.4% e përfundojnë ciklin e ulët pas katër vjetësh.
Ndërsa, 57, ose 13.6% nuk arritën në klasën e katërt në vitin shkollor 2006-2007.
Prej tyre:
1 nxënës (1.8 %) ka braktisur shkollën.
8 nxënës (14%) janë përsëritës, 6 në klasën e parë dhe 2 në klasën e tretë.
7 nxënës (12.3%) janë larguar në shkollat e tjera brenda rrethit, prej të cilëve vetëm 3 kanë
dokument që konfirmon se vazhdojnë shkollën.
37 nxënës (64.9%) janë larguar jashtë rrethit, prej të cilëve vetëm 16 kanë dokument që
konfirmon se vazhdojnë shkollën.
4 nxënës (7%) janë larguar jashtë shtetit dhe nuk disponohet dokument për vazhdimin e shkollës
prej tyre.
Nga bisedat me të afërmit e të larguarve jashtë shtetit, konfirmohet se fëmijët vijojnë shkollën në
shtetet ku kanë emigruar.
B. CIKLI I LARTË
Kampioni 388 nxënës, ose 15.5% e nxënsve të qarkut Kukës që kanë filluar klasën e katërt në
vitin shkollor 2003-2004.
Nga këta, 319 fëmijë, ose 82.2% e përfundojnë ciklin e lartë pas katër vjetësh.
Ndërsa, 69, ose 17.8% nuk arritën në klasën e tetë në vitin shkollor 2006-2007.
Prej tyre:
10 nxënës (14.5 %) kanë braktisur shkollën.
5 nxënës (7.2%) janë përsëritës, 3 në klasën e shtatë dhe 2 në klasën e tetë.
13 nxënës (18%) janë larguar në shkollat e tjera brenda rrethit, prej të cilëve vetëm 5 kanë
dokument që konfirmon se vazhdojnë shkollën.
36 nxënës (529%) janë larguar jashtë rrethit, prej të cilëve vetëm 14 kanë dokument që konfirmon
se vazhdojnë shkollën.
3 nxënës (4.3%) janë larguar jashtë shtetit dhe nuk disponohet dokument për vazhdimin e
shkollës prej tyre.
56
PJESA E PESTË
ROLI I AKTORËVE TË INTERESUAR NË PAKËSIMIN E BRAKTISJES SË
SHKOLLËS
A. MINISTRIA E ARSIMIT DHE E SHKENCËS
MASH ka qenë e interesuar në vijimësi për të ndërtuar politika e për të ndërmarrë nisma konkrete
për pakësimin e braktisjes së shkollës.
Në qershor të vitit 1995 Kuvendi i Shqipërisë miratoi Ligjin nr.7952 “Për sistemin arsimor
parauniversitar”. Në nenet 59 dhe 60 të këtij Ligji vendosen sanksionet me gjoba për prindërit e
fëmijëve që braktisin shkollën dhe për punëdhënësit shtetërorë e privatë që punësojnë fëmijët e
moshës 6-16 vjeç.
Në aspektin administrativ, shqetësimi i MASH-së ka qenë konstant për uljen e braktisjes së
shkollës.
Nëpërmjet akteve administrative, ajo ka kërkuar nga Drejtoritë Arsimore informacion vjetor dhe
dymujor për nxënësit që braktisin shkollën, ka dërguar udhëzime për të përmirësuar punën
edukative me nxënësit, ka shpërndarë informacion e ka tërhequr vëmendjen për dukuritë e dhunës
në shkollë e për zhvillimin e kurseve me nxënësit në kundërshtim me Dispozitat Normative.
Në vitin shkollor 2004-2005, MASH shpalli projektin “Shansi i dytë” dhe vuri në dispozicion të
DAR-ve e ZA-ve një numër punonjesish mësimorë për t`u dhënë mësim nxënësve që kishin
braktisur shkollën më një program të reduktuar.
Me gjithë përmirësimet, duket se këto masa kanë qenë të pamjaftueshme për të parandaluar
braktisjen e shkollës, së paku duke e parë këtë çeshtje në qarkun e Kukësit.
Nuk është bërë asnjë analizë publike në nivel të MASH për dukurinë e braktisjes së shkollës dhe
për ndërhyrjet që duhen bërë në zbatim të Ligjit.
MASH nuk është interesuar që organet e qeverisjes vendore të zbatojnë Ligjin për sistemin
arsimor parauniversitar.
Dy vitet e fundit nuk kërkohet më vijueshmëria dymujore e fëmijëve në shkollë.
Mund të thuhet se zgjidhja e problemit të braktisjes së shkollës i është lënë spontaneitetit.
Në Strategjinë Kombëtare të zhvillimit të arsimit deri në vitin 2015, MASH ka përcaktuar
objektivin që braktisja e shkollës të ulet në nivele të papërfillshme në rrafshin kombëtar.
MASH ka filluar të zbatojë një projekt për një arsim gjithëpërfshirës e të barabartë për të gjithë
nxënësit, ka udhëzuar shkollat të punojnë me objektiva lëndore për kapituj, ku ka vënë theksin në
hartimin e plotësimin e objektivave minimalë të domosdoshëm të të nxënit.
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës ka hartuar dhe dhënë shkollave për zbatim një sërë
dokumentash të tjerë të rëndësishëm strategjikë me ndikim pozitiv në reduktimin e braktisjes së
shkollës:
Strategjia rome
Strategjia e Personave me Aftësi të Kufizuar
Shansi i dytë
Strategjia Kombëtare e Fëmijëve
Udhëzimi Nr. 09, datë 11.04.2007 “Për arsimimin e fëmijëve të ngujuar për shkak të
gjakmarrjes”
57
Në DAR/ZA është caktuar një inspektor për ndjekjen e mbarëvajtjes së qeverive të
nxënësve
Këto masa do të përmirësojnë shërbimin arsimor dhe do të rritin cilësinë e tij për të gjithë
nxënësit, do të reduktojnë braktisjen e fshehtë, duke e bërë shkollën më tërheqëse për fëmijët,
duke ndikuar kështu në uljen e braktisjes së saj.
Por, ende nuk ka një program specifik për pakësimin dhe parandalimin e braktisjes në shkollë.
Duke qenë se braktisja e shkollës është një problem jo thjesht arsimor, MASH duhet të kishte
bashkëpunuar me ministritë e tjera që kanë lidhje me problemin për të hartuar e zbatuar programe
të integruara që do të kishin si rezultat uljen e braktisjes së shkollës. Ky bashkëpunim ka munguar.
Vendosja e Shërbimit Psikologjik në shkollat e qyteteve dhe emërimi i specialistëve të këtij
shërbimi është një mundësi më shumë për t`u përballur me problemin e braktisjes së shkollës. Por
ky shërbim, për qarkun e Kukësit, ka mbetur jashtë vëmendjes së strukturave që drejton MASH.
Ka munguar mbështetja dhe trajnimi i specialistëve për të krijuar e rritur aftësitë e tyre për të
përmirësuar shëndetin mendor të fëmijëve dhe sjelljen e tyre ndaj shkollës. Shtrirja e këtij
shërbimi është e kufizuar dhe kanë mbetur jashtë tij zonat ku braktisja e shkollës është në shifra të
larta.
Një masë pozitive për uljen e braktisjes për nxënësit që kanë larg shkollën do të ishte tërheqja e
tyre në konviktet ekzistuese në Kukës dhe Has.
B. QEVERISJA VENDORE
Qarku
Qarku i Kukësit është ndër qarqet e pakta të vendit që ka hartuar një Strategji të zhvillimit të tij,
me mbështetjen teknike e financiare të UNDP-së.
Një vend me rëndësi në këtë strategji zë zhvillimi i arsimit, plotësimi i objektivit të mijëvjeçarit
për përfundimin e arsimit të detyruar nga të gjithë nxënësit.
Braktisja e shkollës konsiderohet një shqetësim serioz dhe është përcaktuar objektivi i reduktimit
të saj. Objektivi është i përgjithshëm.
Por mungojnë masat e detajuara për plotësimin e objektivit. Qarku, si institucion nuk merr
informacion nga njësitë e qeverisjes vendore të nivelit më të ulët dhe nga DAR e ZA-të për
braktisjen e shkollës dhe nuk ka zhvilluar ndonjë veprimtari për pakësimin e saj.
Bashkitë dhe komunat
Njësitë e qeverisjes vendore ende nuk janë konsoliduar për të hartuar e zbatuar strategji zhvillimi,
jo vetëm në fushën e arsimit, por edhe në fusha të tjera jetike për komunitetin.
Bashkitë dhe komunat, sipas Ligjit për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore janë të
ngarkuara zyrtarisht të krijojnë kushte të përshtashme për zhvillimin normal të mësimit. Ato kanë
fonde të caktuara të deleguara e të padeleguara për t`i vënë në funksion të zhvillimit të arsimit.
Krahas përmirësimeve në rikonstruksionin e shkollave e në pajisjen e tyre me bazë materiale,
njësitë e qeverisjes vendore nuk kanë mundur të krijojnë të gjitha kushtet e nevojshme për një
shkollë normale. Në shumicën e shkollave mungon uji pijshëm, mungojnë banjot, sidomos për
vajzat, mungojnë bibliotekat, terrenet sportive etj., të cilat nuk e bëjnë shkollën tërheqëse,
përkundrazi e bëjnë të vështirë e të mërzitshme për fëmijët, duke i bërë ata ta braktisin shkollën.
58
Sipas Ligjit për sistemin arsimor parauniversitar, bashkitë dhe komunat janë të ngarkuara
zyrtarisht me përgjegjësi për uljen e braktisjes së shkollës, nëpërmjet zbatimit të sanksioneve me
gjoba për prindërit e fëmijëve braktisës. Në asnjë rast ligji nuk është zbatuar, me justifikimin se
familjet janë të varfëra dhe nuk kanë mundësi të përballojnë gjobën e lartë.
C. DREJTORIA ARSIMORE RAJONALE
Si institucion kryesor i arsimit në qark, në linjën e MASH-së, DAR është përgjegjëse për
plotësimin e objektivave të shërbimit arsimor ndaj komunitetit.
Braktisja e shkollës, duke qenë në shifrat më të larta, krahasuar me rajonet e tjera të vendit, ka
qenë shqetësim i përhershëm i punës së DAR Kukës. Në vitin 1998 është zhvilluar një tavolinë e
rrumbullakët me përfaësues të komunave më braktisje të lartë të shkollës. Në vitin 2000 është
zhvilluar një debat me të gjithë faktorët e interesuar për zhvillimet arsimore në rajon, ku braktisja
e shkollës ka qenë pika më e nxehtë e këtij debati.
Në vitin 2006, DAR, me asistencën e Shoqatës “Zhvillimi i Edukimit” dhe me mbështetjen e
UNICEF, hartoi një Strategji të arsimit për të gjithë fëmijët. Në procesin e diskutimit e hartimit të
këtij dokumenti, në të gjitha shkollat u debatuan problemet më të mprehta të arsimit, midis të
cilave braktisja e shkollës zuri një vend të rëndësishëm.
Në vijim të këtij bashkëpunimi, DAR Kukës po zbaton një projekt për përmirësimin e cilësisë së
arsimit për të gjithë fëmijët. Në qendër të këtij projekti është funksionimi i drejtorisë së shkollës
dhe stafit të mësuesve mbi bazën e një plani zhvillimor e vjetor me fokus arritjet e nxënësve,
komponent i të cilave është edhe vijueshmëria e shkollës prej tyre. Mësuesit po hartojnë e po
zbatojnë objektivat minimalë të domosdoshëm të të nxënit në të gjitha lëndët për të mënjanuar
braktisjen e fshehtë dhe për të siguruar kushte që çdo nxënës të prekë suksesin mësimor. Këto
masa do të bëjnë që braktisja e shkollës të ulet më tej në shkollat e rajonit.
Strategjia e Arsimit Për të gjithë e qarkut të Kukësit, midis të tjerave, analizon në detaje dukurinë
e braktisjes së shkollës dhe përcakton objektiva konkrete për reduktimin e saj. Një nga hapat
seriozë të zbatimit të këtyre objektivave është, pikërisht, studimi që po paraqitet për shkaqet e
braktisjes së shkollës dhe rekomandimet për pakësimin e saj.
D. DREJTORIA E SHKOLLES
Përgjegjësia
Drejtori i shkollës është përgjegjës për realizimin e detyrimit shkollor. Vetë ai, ose një nga
zëvendësdrejtorët ndjekin çdo ditë vijueshmërinë e nxënësve në shkollë, duke e dokumentuar në
një fletore të veçantë.
Në përgjithësi, drejtorët e shkollave e njohin gjendjen e braktisjes së shkollës nga nxënësit e tyre.
Gjatë intervistave, 10 % e drejtorëve nuk kanë qenë të gatshëm të raportojnë saktë numrin e
nxënësve braktisës sipas viteve e cikleve, për arsye se nuk mbajnë kopje të statistikave që
dërgojnë në DAR e ZA për braktisjen e shkollës.
Drejtori i shkollës ka për detyrë të dërgojë në komunë/bashki një herë në dy muaj masën e gjobës
për fëmijët që nuk vijojnë rregullisht shkollën. Nga 104 drejtorët e shkollave vetëm 9 prej tyre e
kanë kryer këtë detyrë, ndërsa 95 të tjerë jo. Justifikimi ka qenë: “U lodhëm duke dërguar masën
e gjobës te qeverisja vendore, po ajo nuk ekzekuton asnjë. Prandaj edhe ne nuk i dërgojmë më”.
Planet vjetore
Në kuadrin e studimit u vëzhguan planet vjetore të shkollave. Tema e braktisjes së shkollës
përmendet në planet vjetore: për vitin shkollor 2004-2005 në 48 shkolla dhe nuk përmendet në 56
59
shkolla, për vitin shkollor 2005-2006 përmendet në 58 shkolla dhe nuk përmendet në 46 shkolla
dhe për vitin shkollor 2006-2007 përmendet në 64 shkolla dhe nuk përmendet në 40 shkolla.
Shqetësimi i drejtorive të shkollave për t`u përballur me problemin e braktisjes së shkollës është
rritur nga viti në vit. Në vitin e fundit shkollor ky problem është i pranishëm në planet vjetore të
61% të shkollave, krahasuar me 46% që janë marrë dy vjet më parë.
Në planet vjetore mungon analiza e veçantë e arsyeve të braktisjes, që mundëson piketimin e
veprimtarive të efektshme për uljen e braktisjes së shkollës. Nuk ka ndonjë mbledhje të këshillit
të mësuesve që të marrë në analizë posaçërisht braktisjen e shkollës.
Për uljen e braktisjes, në planet e vëzhguara ka vetëm synime. Mungojnë objektivat konkrete, të
matshme e të mundshme për reduktimin e braktisjes.
Edhe veprimtaritë e planifikuara janë të përgjithshme: Takime me prindër, Ndërgjegjësim i
komunitetit, Punë me familjet etj.
Në planet e shkollave mungojnë masat për parandalimin e braktisjes ndër nxënësit që vijojnë. Ato
fokusohen më shumë në rikthimin e të braktisurve në shkollë. Për më tepër, mungojnë masat e
posaçme që mund të marrë shkolla në punën me nxënësit e rikthyer.
Drejtorët e shkollave dhe mësuesit e shohin të vështirë ndikimin e tyre në reduktimin e braktisjes.
Ata besojnë se nuk kanë në dorë shumë për këtë problem, përderisa përgjegjësinë për braktisjen e
shkarkojnë më së shumti te shteti dhe te prindërit.
Raportimi i braktisjeve
Drejtorët e shkollave raportojnë, aktualisht, në fund të semestrit dhe të vitit shkollor për braktisjen
e shkollës.
Nga intervistat e zhvilluara me ta del se për 309 nxënës ata kanë raportuar braktisjen e shkollës,
për 17 nxënës nuk kanë raportuar dhe për 109 nuk kanë qenë të sigurtë.
Ata janë justifikuar me mungesën e kopjeve të statistikave që kanë dërguar në DAR e ZA.
Ka një prirje të drejtorëve të shkollave për të mos raportuar nxënësit braktisës, për arsye të
shmangies së bashkimit të klasave dhe shkurtimit të mësuesve.
E. MËSUESI KUJDESTAR
Mësuesi kujdestar është mësuesi më i rëndësishëm i shkollës që duhet të përballet me braktisjen e
shkollës. Ai është i ngarkuar të kujdeset për nxënësit e klasës së tij, t`i ndihmojë ata në punën
mësimore edukative, të njohë psikologjinë, veçoritë, interesat e prirjet e tyre dhe të krijojë një
klimë marrëdhëniesh të ngrohta e mirëkuptim, frymë bashkëpunimi midis tij e nxënësve e midis
nxënësve.
Mësuesi kujdestar duhet të njohë kushtet ekonomike e sociale të familjeve të nxënësve të klasës
së tij, për të ndërtuar një punë edukative efektive.
Ky mësues përfiton një orë mësimore në ngarkesën e tij për punën me klasën në kujdestari.
Në planet edukative të mësuesve kujdestarë shënohen mjaft tregues të personalitetit të nxënësit
dhe të gjendjes ekonomike e sociale të familjes së tij. Evidentohen edhe nxënësit që vijojnë me
probleme dhe që kanë braktisur shkollën. Por mungojnë objektivat dhe veprimtaritë konkrete që
do të bënin të mundur reduktimin e braktisjes së shkollës.
Mësuesit kujdestarë i njohin shkaqet e braktisjes së shkollës nga nxënësit e tyre, sepse
komunitetet ku ata veprojnë janë homogjene. Por efektiviteti i punës së tyre është i ulët. Kjo ka
disa arsye.
Në shkollat e fshatit mbi 50% e mësuesve janë pa arsim përkatës. Mungesa e kualifikimit dhe e
profesionalizmit i bën ata që t`i kushtojnë më shumë kohë përgatitjes për mësim se sa punës
edukative me nxënësit e klasës.
60
Autoriteti i mësuesit ka rënë ndjeshëm vitet e fundit. Mungesa e kualifikimit profesional dhe
mungesa e përkushtimit për punë kanë rënë në sy për keq te prindërit e nxënësit. Nga nxënësit
braktisës, 4 prej tyre e kanë braktisur shkollën, sepse nuk e duan mësuesin. Ndikimi i mësuesve te
prindërit për të parandaluar braktisjen ose për të kthyer nxënësit braktisës në shkollë nuk ka
fuqinë e duhur.
Në shkolla shpesh përdoret dhunë fizike e psikologjike ndaj nxënësve. Shumë prindër, për arsye
të mendësive patriarkale, janë dakord me këtë dukuri. Nga një sondazh i bërë në me 212 nxënës
të disa shkollave të Kukësit e të Hasit për dhunën në shkollë, dalin disa tregues shqetësues që
ndikojnë në dukurinë e braktisjes së shkollës.
Kështu, 33.2 e nxënësve ankohen se mësuesit u shkulin veshët e flokët, 32.3% deklarojnë se ndaj
tyre përdoret shuplaka, 31.3% kërcënohen dhe 19.8% fyhen e shahen nga mësuesit. Për shkollat e
fshatit këta tregues janë edhe më të lartë, përkatësisht 38.2, 37,5, 33.8, 17,5. Dhunën në shkollë e
provojnë edhe vajzat (13.7%, 19.6%, 19.6%, 19.6%), madje edhe nxënësit e klasës së parë dhe të
dytë.
Mësuesi kujdestar është i ngarkuar të plotësojë për çdo nxënës karakteristikën vjetore të tij. Kjo
detyrë bëhet sa për sy e faqe, me fjalë të përgjithshme, duke mos evidentuar veçoritë pozitive ose
negative të secilit nxënës.
Ndërkaq, mësuesit kujdestarë kanë qenë të privuar nga marrja e trajnimeve me tematikë punën
edukative dhe, posaçërisht, reduktimin e braktisjes në shkollë.
F. KOMUNITETI SHKOLLOR
Këshillat e prindërve
Këshillat e prindërve dhe qeveritë e nxësve në shkolla kanë aktivitet të zbehtë dhe jondikues në
pakësimin e braktisjes së shkollës.
Këshillat e prindërve zgjidhen formalisht, pa analizë të punës e të kontributit të prindërve dhe nuk
funksionojnë rregullisht gjatë vitit shkollor. Shpesh, ata janë nën kontrollin e mësuesit kujdestar e
të drejtorit të shkollës dhe aktivizohen vetëm kur duhet të paguajnë para në shkollë.
Këshillat e prindërve kanë shumë në dorë për të ndikuar në uljen e braktisjes së shkollës.
Përfaqësuesit e tyre me autoritet në fshat dhe te bashkëprindërit mund të ndikojnë pozitivisht në
këtë proces.
Qeveritë e nxënësve
Ky organizëm komunitar është ngritur dhe funksionon vetëm në shkollat e qytetit. Nga takimet
me ta, del se ato nuk janë marrë me problemet e braktisjes së shkollës. Vetëm kohët e fundit, të
mbështetura nga OJF të caktuara, vetë nxënësit po shqetësohen për bashkëmoshatarët e tyre që
kanë braktisur shkollën dhe u bëjnë thirrje instancave të shtetit për të marrë masat e nevojshme.
Vetë ato nuk janë ende të përgatitura për të ndërmarrë nisma e për të bërë ndërhyrje për
reduktimin e braktisjes së shkollës, megjithëse forca e ndikimit të tyre te fëmijët mund të
konsiderohet e fortë.
Në disa shkolla të fshatit ka filluar një projekt i VMA-së për ngritjen dhe funksionimin e qeverisë
së nxënësve. Një gazetë mujore që nxënësit botojnë “Jemi edhe ne...” , në numrin 6 të saj, korrik
2007, bën apel për të frenuar dukurinë e braktisjes së shkollës. Një nxënëse shkruan: “Do të doja
që të merreshin masa për ta ndaluar këtë fenomen që të mos marrë përmasa më të mëdha. Po të
bëhej më tepër për ndërgjegjësimin e prindërve dhe të vetë fëmijëve do të bëhej e mundur që të
ndalohet përhapja e analfabetizmit... Na takon edhe neve që të japim ndihmën tonë në këtë
drejtim.”
61
G. ORGANIZATAT JOFITIMPRURESE (OJF)
Pas vitit 2000 në qarkun e Kukësit kanë ushtruar veprimtari një sërë shoqatash dhe organizatash
të vendit e të huaja, të cilat janë përballur, në një mënyrë ose në një tjetër, me problemin e
braktisjes së shkollës.
Organizata të huaja
Care International në periudhën 2002-2004 zbatoi projektin “Inisiativa Globale Ushqim për
Edukim”. Veç të tjerash, ky projekt bëri të mundur dhënien e një vakti ushqim për 17 000 nxënës
të arsimit parauniversitar, duke ndikuar pozitivisht në rritjen e frekuentimit të nxënësve, në uljen
e braktisjes së shkollës dhe në rritjen e mësimdhënies e mësimnxënies në shkollë. Fatkeqësisht,
projekti u ndërpre pa arritur objektivat e tij dhe pa siguruar qendrueshmërinë e nevojshme.
Fondi Kristian për Fëmijët (CCF Albania) ka zbatuar dy projekte në ndihmë të nxënësve që
kanë braktisur shkollën.
Me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian, gjatë vitit 2006, zbatoi projektin me titull:
“Nxitja e lexim-shkrimit në familje dhe përfshirja e komunitetit në zonat rurale të Verilindjes së
Shqipërisë”. Grupet e synuara dhe përfituesit ishin fëmijët analfabetë e gjysëmanalfabetë, fëmijë
që kishin braktisur shkollën si dhe fëmijët me vështirësi në shkrim dhe lexim të moshave 7-16
vjeç. Në procesin e zbatimit të projektit u përfshinë 238 fëmijë të nënqarqeve Kukës e Has, të
cilët përmirësuan aftësitë e leximit e të shkrimit, në një përpjekje të përbashkët me prindërit e tyre.
Në periudhën 2003-2005, me mbështetjen e Unicef e të Bankës Botërore, në të gjithë qarkun e
Kukësit, kjo organizatë zbatoi projektin për ngritjen e qendrave komunitare “Oborri i Nënës dhe i
Fëmijës”, ku u përfshinë 2784 fëmijë të moshës 0-6 vjeç, të cilët përfituan shërbim shëndetësor e
edukativ, së bashku me nënat e tyre.
Partner për Fëmijët po zbaton në qarkun e Kukësit projektin “Integrimi i të rinjve të
minoriteteve në Veri”. Me interes është përpjekja e organizatës për të ndihmuar fëmijët e
paregjistruar të këtyre komuniteteve të regjistrohen në zyrat e gjendjes civile dhe hapja e kurseve
për nxënësit analfabetë e gjysëmanalfabetë.
Shoqata vendore
Viktimat e Minave dhe të Armëve (VMA) Kukës po zbaton një projekt në disa shkolla të
Kukësit për ngritjen dhe fuqizimin e qeverive të nxënësve, ku po përballet edhe me braktisjen e
shkollës. Nëpërmjet ndërgjegjësimit të prindërve për rëndësinë e shkollës dhe veprimtarisë së
vetë nxënësve me bashkëmoshatarët e tyre, shoqata synon të pakësojë braktisjen e shkollës në
shkollat ku vepron.
Qendra e këshillimit për gra e vajza Kukës ka drejtuar vëmendjen te shkëputja e vajzave nga
shkolla, duke evidentuar shkaqet dhe duke u përpjekur të ndërgjegjësojë vetë vajzat, familjet e
tyre dhe institucionet për dëmin që i shkaktohet femrës dhe shoqërisë shqiptare dhe duke bërë
apel për zgjidhjen e problemit.
Shoqata e Prindërve Tropojë, nëpërmjet projektit “Kujdesi për fëmijët në nevojë”, po synon
rritjen e përgjegjësisë dhe të kontributit të prindërve për të ndihmuar fëmijët në nevojë,
posaçërisht fëmijët që braktisin shkollën.
62
Shoqata Integrimi në Tropojë po zbaton projektin “Rritja e rolit të komunitetit në arsimimin e
fëmijëve”, nëpërmjet të cilit po përpiqet të përmirësojë kushtet e mësimdhënies me kontributin e
komunitetit, ku përfitojnë edhe nxënësit me tendencë për të braktisur shkollën.
63
PJESA E GJASHTË
REKOMANDIME
A. HYRJE
Siç del nga sa u parashtrua në këtë studim, dukuria e braktisjes së shkollës është
shumëdimensionale. Shkaqet e saj kanë natyrë institucionale e ligjore, ekonomike, sociale,
arsimore, psikologjike, të gjitha me theks të dukshëm rajonal.
Prandaj, çdo nismë për ndërhyrje në reduktimin e braktisjes së shkollës duhet të marrë në
konsideratë shumësinë dhe ndërlikueshmërinë e faktorëve që ushqejnë këtë dukuri.
Braktisja e shkollës do të reduktohet e do të parandalohet hap pas hapi, në varësi të ritmeve të
zhvillimit ekonomik e social, kulturor e arsimor të rajonit.
Nuk mund të pritet që kjo dukuri të mënjanohet menjëherë, ose vetëm me përpjekjet e shkollës.
Është e vështirë të pretendohet reduktimi i braktisjes së shkollës në një vend/rajon, ku zbatimi i
ligjit është gjëja e fundit që u vjen ndëmend njerëzve. Kujtoni, asnjëherë nuk është zbatuar ligji
për detyrimin shkollor.
Është e vështirë të reduktohet braktisja e shkollës në një rajon ku prioritet i familjeve është
ekzistenca, mbijetesa ose, siç thuhet në veri, “copa e bukës”. Kujtoni, qarku i Kukësit është
rajoni më i varfër në shkallë vendi.
Është e vështirë të reduktohet braktisja e shkollës në një rajon ku fëmija i parritur konsiderohet në
funksion të familjes dhe jo familja në funksion të fëmijës.
Po kështu, është e vështirë të reduktohet braktisja e shkollës në një rajon ku vajzat diskriminohen
në shkollim, ku veprojnë ende fort normat e kanunit, pre e të cilave janë edhe fëmijët.
E bën të vështirë reduktimin e braktisjes së shkollës cilësia ende e ulët e shërbimit arsimor, prania
e mësuesve të pakualifikuar, bashkimi i klasave dhe mungesat e theksuara të materialeve
mësimore e kushtet e papërshtatshme jetësore në shkollat tona.
Këkohet një ndërgjegjësim i të gjithë faktorëve si dhe bashkërendimi i veprimit të tyre në mënyrë
të vendosur e të menduar. Emëruesi i përbashkët i këtij ndërgjegjësimi dhe veprimi lipset të jetë
mbrojtja dhe plotësimi i së drejtës së fëmijëve për të marrë arsim, si parakusht për sukses në jetë.
Në këtë rrugë krijohen kushtet që ne të ndërtojmë një shoqëri vepruese demokratike, me qytetarë
të shkolluar e të kulturuar, të denjë për t`u bashkuar me qytetarët e vendeve të zhvilluara në
Evropë e më gjërë.
B. REKOMANDIME TË PËRGJITHSHME
Zhvillimi ekonomik i qarkut dhe ulja e varfërisë
Në Samitin e mijëvjeçarit të Kombeve të Bashkuara të vitit 2000, Shqipëria, së bashku me 190
kombe të tjera, vendosi të përfshijë çeshtjen e zhvillimit në qendër të programit global, duke
miratuar Deklaratën e Mijëvjeçarit. Në Deklaratë edhe kombi ynë merr përsipër të kryejë
përpjekje më të mëdha për të ulur varfërinë, për të përmirësuar shëndetin dhe arsimimin, për të
nxitur paqen dhe të drejtat e njeriut si dhe për të siguruar një qendrueshmëri mjedisore.
Në shkurt të viti 2004 Këshilli i qarkut Kukës miratoi Strategjinë e zhvillimit të qarkut
mbështetur në OZHM (Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit). Objektivi më i rëndësishëm deri
në vitin 2015 është konsideruar zhdukja e varfërisë ekstreme dhe e urisë. Prioritetet kryesore në
zbatim të objektivit janë shpallur: ulja në masën 50% e nivelit të varfërisë dhe eliminimi i
64
varfërisë ekstreme, rritja e zhvillimit industrial tregtar si dhe rritja e mundësive të punësimit të
ekuilibruar gjinor dhe e mundësive të kreditimit.
Plotësimi i këtyre prioriteteve po ecën ngadalë, duke dhënë ndikim negativ në ndjekjen e shkollës
nga fëmijët. Kërkohet një rivlerësim i situatës së financimeve në kuadër të zbatimit të kësaj
strategjie nga vetë qarku, qeveria dhe donatorët për të përshpejtuar ritmet e zhvillimit në funksion
të uljes së varfërisë.
Nga këndvështrimi i uljes së braktisjes së shkollës, kërkohet krijimi i kushteve për një organizim
komunitar të ekonomive bujqësore e blegtorale të copëzuara fshatare, ku të ketë ndarje rolesh e
punësh midis fermerëve dhe ku të mos jetë e nevojshme të angazhohen fëmijët në punët
bujqësore e blegtorale si punëtorë të mirëfilltë. Ata e kanë vendin në shkollë. Sigurisht, fëmijët do
të angazhohen në këtë veprimtari për t`u përgatitur si fermerë të ardhshëm, por kjo duhet të
ndodhë pas plotësimit të detyrimit për të vijuar shkollën e për të mësuar.
Ngritja dhe konsolidimi i sistemit të ndihmës sociale për familjet dhe fëmijët në nevojë
Sido që të jenë ritmet e zhvillimit dhe niveli i tij, do të ketë gjithmonë familje e fëmijë në nevojë.
Një qeverisje serioze merr masa për të ndërtuar e vënë në funksionim një sistem të ndihmës
sociale ndaj kategorive në nevojë.
Kjo praktikë duhet të krijohet e të funksionojë në qarkun e Kukësit.
Fillesa ka.
Në bashkinë e Kukësit, përmes bashkëpunimit me UNICEF, është ngritur Zyra për Mbrojtjen e
Fëmijëve. Kjo zyrë ka një punonjës social, që administrohet nga bashkia dhe interesohet, veç të
tjerash, edhe për shkollimin e fëmijëve në nevojë. Nga investigimet që bën kjo zyrë mbledh
informacion për problemet e shkollimit të fëmijëve dhe bashkëpunon me shkollat e me DAR për
zgjidhjen e tyre. Ajo shkëmben informacion me institucionet arsimore për të lehtësuar gjendjen e
arsimimit të fëmijëve, sidomos të atyre egjyptianë.
Zyra të tilla është e nevojshme të hapen pranë çdo komune, me financimet e qeverisjes vendore.
Ato do të jenë të vlefshme për të siguruar informacionin e nevojshëm dhe për të rekomanduar
ndërhyrjet e duhura për zgjidhjen edhe të problemeve të arsimimit të fëmijëve, duke ndikuar në
parandalimin e braktisjes së shkollës.
Në qarkun e Kukësit, në shkollat e bashkive është ngritur Shërbimi Psikologjik. Megjithëse në
fillesat e tij, ky shërbim po u vjen në ndihmë nxënësve, mësuesve e prindërve për të përballuar
më mirë problemet e edukimit, duke u fokusuar në plotësimin e interesave të fëmijëve dhe në
përmirësimin e shëndetit mendor të tyre. Një nga grupet që ndjen nga afër kujdesin e specialistëve
të këtij shërbimi janë edhe nxënësit me tendencë për t`u shkëputur nga shkolla.
Për kushtet e problemet e edukimit në qarkun e Kukësit lipset që Shërbimi Psikologjik të shtrihet
edhe në qendrat e komunave, ku braktisjet e shkollës janë më të shumta.
Në strukturën e bashkive të dhe komunave veprojnë bërthama e sektorë të ndihmës e përkrahjes
sociale për komunitetin, posaçërisht, për njerëzit në nevojë.
Këto struktura vizitojnë rregullisht familjet e margjinalizuara dhe sigurojnë informacion për
organet vendimmarrëse të qeverisjes vendore për lehtësimin e gjendjes së tyre. Veprimtaria e
këtyre strukturave të rëndësishme ka nevojë të përmirësohet, njerëzit që merren me këtë punë
duhet të rritin kapacitetet e tyre dhe bashkëpunimi me institucionet arsimore mund të fuqizohet
më tej.
Në qark ka mundësi të ngarkohet një specialist që të merret me këtë problem për të siguruar
koordinimin e ndërhyrjeve të qeverisjes vendore dhe të institucioneve arsimore për tejkalimin e
problemeve të edukimit të fëmijëve në nevojë dhe për reduktimin e braktisjes së shkollës.
65
Qeverisja vendore duhet të alokojë më shumë fonde me destinacion zbatimin e projekteve e
programeve që do të sjellin lehtësimin e shkollimit të fëmijëve të familjeve në nevojë.
Reformimi i arsimit
Me gjithë përmirësimet, sistemi arsimor shqiptar ende nuk i është përshtatur ekonomisë së tregut
dhe sistemit politik të hapur. Në qarkun e Kuësit problemet e arsimit janë edhe më të rënda dhe
cilësia e edukimit shkollor është e ulët.
Po thellohen çdo ditë e më shumë diferencat midis qytetit e fshatit, midis shkollave dhe midis
nxënësve të një klase. Po rritet numri i zonave, i familjeve dhe i fëmijëve në nevojë.
Parakusht i reduktimit të braktisjes së shkollës është rritja e cilësisë së shërbimit arsimor ndaj
zonave e shtresave shoqërore të margjinalizuara si dhe ndaj nxënësve me nevoja të veçanta
brenda shkollës e klasës. Kjo mund të realizohet vetëm në kuadrin e rritjes së cilësisë së arsimit
në përgjithësi.
Reformat në arsim synojnë që sistemi arsimor të fokusohet në rezultatet e të nxënit. Drejtimi
themelor i reformave në arsim është zhvendosja nga një sistem i orientuar në atë çfarë futet në
arsim, në një sistem të orientuar në atë çfarë del nga arsimi, pra në produktin arsimor.
Përmirësimi i cilësisë së arsimit për të gjithë fëmijët kërkon reformimin e mëtejshëm të kurrikulës
shkollore, të programeve, teksteve mesimore, të metodave të mësimdhënies e të vlerësimit
korrekt të nxënësve. Një shkollë e reformuar duhet të jetë tërheqëse e miqësore për fëmijët.
Lehtësimi i ngarkesës mësimore, të nxënit e nxënësve përmes aktivitetit të tyre e bashkëpunimit
me nxënësit e tjerë, marrja në konsideratë dhe zhvillimi i interesave të nxënësve e të prindërve në
edukim do të çojnë në një lidhje më të ngushtë të shkollës me komunitetin e prindërve e të
nxënësve dhe do të ngushtojnë rrezen e veprimit të faktorëve të braktisjes së shkollës.
Fokusimi në arritjet e nxënësve realizohet kur shkolla, në bashkëpunim me faktorët e tjerë të
edukimit, harton e zbaton një plan jotradicional, por me objektiva konkrete për suksesin e të
gjithë nxënësve, një plan ku shkolla merr përgjegjësi e jep llogari për edukimin e nxënësve; kur
mësuesit shpallin objektivat e të nxënit për nxënësit e tyre dhe marrin përgjegjësi për plotësimin e
tyre para drejtorisë së shkollës, nxënësve e prindërve të tyre.
Në këtë kuadër, duhen ndërtuar e zbatuar programe konkrete për shkollat lidhur me sigurimin e
mësuesve të kualifikuar, ngritjen e pasurimin e bazës materiale e didaktike, krijimin e kushteve
normale të mësimit si dhe për përmirësimin e administrimit e menaxhimit të shkollës.
Financimi i shkollave është në nivele të ulëta. Ma paratë që marrin nga qeverisja vendore,
shkollat mund të plotësojnë vetëm 40% të veprimtarive që planifikojnë. Edhe fondet që janë në
dispozicion të shkollës nuk janë transparente, shkolla nuk di sa është fondi në dispozicion të saj.
Njësitë e qeverisjes vendore nuk janë në gjendje të raportojnë saktë dhe me transparencë
shpenzimet për arsimin e për çdo shkollë. Decentralizimi i arsimit, rritja e autonomisë së shkollës,
zgjerimi i hapësirave për vendimmarrje në shkollë janë procese që duhen thelluar, sepse, në fund
të fundit, edukimi realizohet në shkollë.
Shkolla ka nevojë të rritë kapacitetet e saj për të mbledhur fonde edhe nga burime të tjera e për t`i
administruar më mirë ato. Programet e shkollave për reduktimin e braktisjes së shkollës kanë
nevojë për financime.
Masa reformuese të sistemit arsimor janë të nevojshme të ndërmerren edhe brenda qarkut. Një
numër i konsiderueshëm i shkollave kanë mbetur me pak nxënës, për arsye të emigrimit të
popullsisë. Janë shtuar shumë klasat e bashkuara, ku japin mësim mësues pa arsim përkatës dhe
ku cilësia e të nxënit është tepër e ulët. Po del gjithnjë e më shumë në rend të ditës nevoja e
përqendrimit të shkollave, pra krijimi i një harte të re të shtrirjes së shkollave në qark.
66
Kjo masë do të sjellë një normalitet në raportin mësues-nxënës, i cili sot është nën mesataren e
vendit, do të sjellë një normalitet në raportin klasë-nxënës, i cili, gjithashtu, është nën mesataren e
vendit, do të krijojë kushte për përzgjedhjen e mësuesve e për rritjen e efikasitetit të investimeve.
Kryesorja, do të rritet cilësia e të nxënit të nxënësve.
Por ky problem ka edhe anën tjetër të tij. Mendësia e sotme e prindërve për t `i patur fëmijët e,
veçanërisht vajzat afër e nën kontroll, përdorimi i fëmijëve në punët e ekonomisë familjare etj.
pritet që të rritin numrin e nxënësve që braktisin shkollën. Prandaj, përqendrimi i shkollave lipset
të bëhet me kujdes, pas një konsultimi të dobishëm me prindërit e me qeverisjen vendore, duke i
ndërgjegjësuar ata në përfitimet e zbatimit të kësaj mase.
Nga ana tjetër, është e nevojshme që qeverisja vendore, në bashkëpunim me MASH, të
planifikojnë fonde për transportin e nxënësve, për rehabilitimin e përmirësimin e infrastrukturës
rrugore midis fshatrave, për përmirësimin e kushteve të godinave shkollore, ndërtimin e banjove
për djemtë e sidomos për vajzat, për sigurimin në shkollë të ujit të pijshëm e të energjisë elektrike.
C. REKOMANDIME TË VEÇANTA
MINISTRIA E ARSIMIT DHE E SHKENCËS
Përmirësime ligjore
Ligji për sistemin arsimor parauniversitar nuk ka funksionuar, përsa i përket zbatimit të
sanksioneve për detyrimin shkollor. Një analizë e shkaqeve të kësaj dukurie mund të bëhet në
nivel qendror. Nga kjo analizë bëhet e mundur të propozohen përmirësime me qëllim që ligji të
jetë veprues. Niveli i lartë i gjobave për nxënësit që nuk vijojnë, në kushtet e varfërisë së
tejskajshme të familjeve të tyre, ka treguar se ato nuk mund të vilen. Mund të rishikohet masa e
gjobës, e cila duhet të jetë e përballueshme dhe të prekë realisht interesat ekonomike të prindërve.
Kjo mund të frenojë vendimet e prindërve për të shkëputur fëmijët nga shkolla. Organet e
qeverisjes vendore të nivelit të parë e njohin më mirë fuqinë ekonomike të komunitetit dhe
psikologjinë e tij. Prandaj, mund t`u merret mendimi për masën dhe format e sanksioneve që
mund të përdoren për braktisjen e shkollës dhe për efektivitetin e tyre.
Hartimi i programeve të posaçme
Për rajonet ku braktisja e shkollës ka përmasa shqetësuese, siç është qarku i Kukësit, MASH
mund të hartojë programe të veçanta për reduktimin e braktisjes së shkollës.
Një program i tillë mund të përfshijë:
Drejtimet kryesore të përmirësimit rrënjësor të trajtimit pedagogjik të nxënësve në nevojë
brenda klasës, si burim i braktisjes;
Masat për përmirësimin e cilësisë së edukimit shkollor në zonat e largëta e të
prapambetura;
Masat për rikthimin e e të braktisurve në shkollë;
Rehabilitimin kulturor të të braktisurve dhe luftën kundër analfabetizmit.
Pjesë të këtij programi ka nevojë të jenë edhe:
Trajnimi i administratës publike në nivel rajonal për hartimin dhe zbatimin e politikave
rajonale shkollore për zbutjen e braktisjes;
Trajnimi i mësuesve për përmirësimin e mjeshtërisë së edukimit shkollor për të gjithë.
Këto programe ka nevojë të jenë të integruara me linja të tjera të qeverisjes qendrore, që lidhen
me krijimin e kushteve për të pakësuar braktisjen e shkollës.
67
Shkëmbimi i përvojave të suksesshme
Në Shqipëri, por edhe në Kosovë, ka përvoja të suksesshme të reduktimit të braktisjes së shkollës.
Edhe brenda qarkut të Kukësit 10% të shkollave nuk kanë asnjë braktisës. Praktika të mira pune
për reduktimin e braktisjes së shkollës janë evidentuar në veprimtarinë e mjaft shkollave e
komuniteteve, por edhe të OJF-ve vendase e të huaja.
Këto përvoja ka nevojë të mblidhen, të përpunohen e të vihen në dispozicion të shkollës e të
qeverisjes vendore për të përmirësuar efektivitetin e ndërhyrjeve për pakësimin e braktisjes së
shkollës. MASH, nëpërmjet institucioneve të specializuara të saj, mund të ndihmojë aktorët e
interesuar që të jenë të suksesshëm në zbatimin e programeve të tyre kundër braktisjes së shkollës.
Karakteristika e nxënësit
MASH duhet të miratojë një dokumentacion më të plotë për të karakterizuar një nxënës. Formati i
ri i karakteristikës së nxënësit, posaçërisht të nxënësit në nevojë, duhet të përmbajë të dhëna më të
plota jo vetëm për temperamentin, për veçoritë kognitive, interesat dhe sjelljen e fëmijës, por
edhe për nivelin arsimor e punësimin e prindërve, përbërjen familjare, problemet ekonomike e
sociale të familjes.
Karakteristika e nxënësit braktisës, gjithashtu, duhet të pasurohet me tregues të rëndësishëm, që
krijojnë hapësira për ndërhyrje.
Në këtë mënyrë, mësuesi kujdestar dhe drejtoria e shkollës do të kenë të dhëna më të plota për të
gjykuar për fëmijët me probleme dhe do të kenë më shumë mundësi të marrin masat e duhura për
përmirësimin e gjendjes dhe uljen e braktisjes së shkollës.
Regjistrimi i fëmijëve të emigruar në zona të tjera të Shqipërisë
Nga të dhënat që kemi rezulton se fëmijët e qarkut të Kukësit që emigrojnë në zona të tjera të
vendit kanë pengesa për regjistrim. Drejtoritë e shkollave pritëse kanë paragjykime për nxënësit e
ardhur nga veriu, mendojnë se ata janë problematikë, të dobët në mësime dhe mund t`u nxjerrin
telashe në shkollë. Kjo nuk është e vërtetë. Më vonë, shkollat pritëse kanë korigjuar qendrimin e
tyre, por në fillim ato janë bërë pengesë për regjistrim, duke shtuar numrin e nxënësve braktisës.
Rekomandojmë që pengesa të tilla të mos ekzistojnë. Shkolla të jetë e detyruar të regjistrojë
nxënësit e ardhur, sigurisht kundrejt dokumentave zyrtarë shkollorë që vërtetojnë identitetin dhe
klasën që ka mbaruar më parë nxënësi, së bashku me dokumentin e shkëputjes nga shkolla e
mëparshme. Ndërsa, mund të bëhen lëshime përsa i përket dokumentacionit që vërteton
vendbanimin e ri, legalizimin etj., për të cilat nxënësi nuk ka pse të paguajë mosregjistrimin.
QEVERISJA VENDORE
Strategjia vendore
Vetëm qarku i Kukësit dhe bashkia Kukës kanë një Strategji të zhvillimit ekonomik e social, ku
edhe problemet e arsimit janë të pranishme. Por as këto dy institucione të qeverisjes vendore dhe
asnjë bashki e komunë tjetër e qarkut nuk kanë strategji apo programe për reduktimin e braktisjes
së shkollës. Për nivelin e kësaj dukurie në qark, është e nevojshme të hartohet kjo strategji nga
njësitë e qeverisjes vendore të të dy niveleve. Drejtimet e kësaj strategjie do të ishin si ato të
programit të Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës, që u rekomandua më sipër, por edhe të
pasuruara me veçori e problematika specifike, karakteristike për çdo zonë.
68
Përgjegjësitë
Sipas Ligjit për sistemin arsimor parauniversitar, hapja ose mbyllja e shkollave të arsimit të
detyruar dhe të shkollave të arsimit të mesëm të përgjithshëm bëhet nga bashkitë dhe qarku.
Organet e qeverisjes vendore kanë në pronësi objektet e shkollave të arsimit parauniversitar si
dhe të gjithë inventarin e pajisjeve që u përkasin atyre.
Duke qenë se planifikimi i hapjes së shkollave bëhet nga qeverisja vendore, edhe të gjitha
detyrimet e ndjekjes së shkollës janë përgjegjësi e këtyre organeve.
Është e arsyeshme që të ndahen më qartë përgjegjësitë e DAR-it e të ZA-ve për braktisjen e
shkollës prej atyre të njësive të qeverisjes vendore. Këto të fundit mund të veprojnë në këto
drejtime:
Këshilli i bashkisë/komunës duhet të hartojë rregullat për shpërndarjen e nxënësve në
shkollat e bashkisë/komunës, pra, ndarjen territoriale të tyre si dhe numrin e klasave për
çdo shkollë;
Këshilli i bashkisë/komunës të kërkojë nga shkollat e juridiksionit përkatës statistika për
vijueshmërinë e nxënësve dhe posaçërisht për braktisjen e shkollës, të cilat duhet të vihen
në dispozicion të qeverisjes vendore;
Këshilli i bashkisë/komunës, pasi ka shqyrtuar kërkesën e prindit, duhet të autorizojë që
shkollimi i fëmijës të shtyhet një vit pas detyrimit për të filluar shkollimin.
Njësitë e qeverisjes vendore janë të ngarkuara me ligj për të krijuar kushte normale mësimi në
shkolla si për godinën, materialet e pajisjet, banjot, ujin e pijshëm, energjinë elektrike dhe kushte
të tjera pëe realizimin e interesave kulturore, artistike e sportive të fëmijëve. Siç e kemi
përmendur ka mjaft mangësi në këto aspekte dhe kërkohet një ndërhyrje më e vendosur për të
mundësuar reduktimin e braktisjes së shkollës. Një fushë tjetër veprimtarie e njësive të qeverisjes
vendore është përmirësimi i infrastrukturës rrugore komunale dhe vendosja e transportit për
nxënësit.
SHKOLLA
Programe për reduktimin e braktisjes
Shkollat duhet të hartojnë e të zbatojnë programe afatmesme për parandalimin e braktisjes së
shkollës. Këto programe duhet të gjejnë pasqyrim në planin zhvillimor të shkollës dhe në planin
vjetor të saj.
Plani vjetor i shkollës, ku braktisjet janë shqetësim, duhet të përmbajë një objektiv të matshëm të
reduktimit të braktisjes si dhe veprimtaritë konkrete për plotësimin e objektivit dhe për
monitorimin e vlerësimin e procesit.
Mësuesit e lëndëve duhet të hartojnë e të plotësojnë objektivat minimalë të domosdoshëm të të
nxënit, për t`u ardhur në ndihmë nxënësve në vështirësi e për t`u rritur besimin në suksesin
shkollor, duke parandaluar zverdhjen nga shkolla dhe braktisjen e saj.
Mësuesit kujdestarë, në planet e tyre edukative me klasën, duhet të përcaktojnë objektiva të
matshme dhe veprimtari konkrete për parandalimin dhe pakësimin e braktisjes së shkollës.
Programet dhe planet për uljen e braktisjes në shkollë duhen bërë përmes një bashkëpunimi të
personelit administrativ e mësimdhënës të shkollës me komunitetin shkollor, prindërit dhe
nxënësit.
Dokumentacioni i regjistrimit, vijueshmërisë dhe lëvizjeve të nxënësve
Lista e regjistrimit të nxënësve 6-vjeçarë në shkollë duhet përpiluar me rregulla më të forta se deri
tani.
69
Pas nxjerrjes së të dhënave nga gjendja civile në muajin mars, mësuesit e klasave të para, duhet të
bëjnë një verifikim të listës në muajin qershor.
Në kushtet e mangësive të gjendjes civile për të pasqyruar lëvizjet e regjistrimin e saktë të
popullatës, e cila është në lëvizje të vazhdueshme, mësuesit duhet të bëjnë vizita në familjet e
nxënësve dhe të kompletojnë listën e nxënësve të klasës së parë në terren.
Grupet që kanë shqyrtuar dokumentacionin shkollor në kuadër të këtij studimi kanë vërejtur
parregullsi në plotësimin e dokumentacionit shkollor si regjistra e amza:
Për një pjesë të nxënësve braktisës në regjistra nuk janë shënuar mungesat e nxënësve me
tendencë për të braktisur shkollën. Kështu, raporti i mungesave të bëra nga këta nxënës
kundrejt orëve të planit mësimor ka dalë, fiktivisht, zero. Mungesat nuk janë vënë
qëllimisht, si duket, për të shmangur bashkimin e klasave dhe shkurtimin e mësuesve.
Për një pjesë të nxënësve me tendencë për të braktisur shkollën nuk janë vënë notat
negative. Kështu, raporti i notave negative të këtyre nxënësve kundrejt numrit të
përgjithshëm të notave ka dalë, fiktivisht, zero. Mësuesit e pranojnë këtë fakt dhe
justifikohen se nuk i kanë vënë notat negative për të mos demoralizuar nxënësit me
tendencë për të braktisur shkollën. Në këtë mënyrë këta nxënës janë mbartur kalues, duke
mos qenë realisht të tillë.
Në amzën e shkollës, për shumicën e nxënësve të larguar, nuk disponohet dokument që
vërteton vazhdimin e shkollës në vendin ku nxënësi ka emigruar. Në Dispozitat
Normative përcaktohet procedura, sipas së cilës shkolla nuk duhet të japë dokumentin e
shpërnguljes së nxënësit, pa marrë një konfirmim zyrtar nga shkolla pritëse që është e
gatshme të kryejë regjistrimin e nxënësit të ardhur.
Sektori i inspektimit në DAR duhet të forcojë veprimtarinë kontrolluese për të vënë rregull në
plotësimin e dokumentacionit dhe për të përcaktuar përgjegjësitë shtetërore për shkeljet.
Trajnimi i mësuesve
Mësuesit e shkollës ka nevojë të pajisen me njohuri e aftësi për një shërbim fillestar psikologjik
ndaj nxënësve në vështirësi, për të qenë më efikas në parandalimin e pakësimin e braktisjes së
shkollës.
Tema për mësuesit e lëndëve;
Vetëvlerësimi i mësuesve;
Hartimi e zbatimi i objektivave minimalë të domosdoshëm të të nxënit
Hartimi e aplikimi i minitesteve
Teknikat e motivimit të nxënësve;
Teknika të rritjes së pjesëmarrjes së nxënësve të lënë pas dore në procesin mësimor;
Takti i mësuesit.
Tema me mësuesit kujdestarë
Njohja e veçorive psikologjike të nxënësve me probleme në arritjet lëndore e në sjellje;
Ndërtimi i informacionit për gjendjen sociale e ekonomike të prindërve të nxënësve me
tëndencë të braktisjes së shkollës dhe vënia e tij në funksion të zgjidhjes së problemeve;
Forma të evidentimit e të parandalimit të dhunës në shkollë;
Forma të bashkëpunimit me prindërit;
Komunikimi në marrëdhëniet mësues-nxënës.
70
GRUPET NË NEVOJË
Dokumentacioni ligjor për detyrimin shkollor përmban masa shtrënguese për shkelësit e ligjit, por
nuk përmban anën tjetër, detyrimin e shtetit ndaj qytetarëve për të mundësuar përmbushjen e
detyrimit shkollor.
Varfëria e skajshme e shumë familjeve dhe mungesa e përkujdesit prindëror për shumë fëmijë
janë momente ku shteti duhet të asistojë në përputhje me ligje të posaçme.
Braktisja e fshehtë
Sipas studimeve e testimeve të bëra në shkollat e qarkut del se mbi 50% e nxënësve nuk
plotësojnë objektivat minimalë të domosdoshëm të të nxënit në lëndët gjuhë shqipe e matematikë.
Këta nxënës janë lënë pas dore në procesin mësimor, duke i dekurajuar. Midis tyre gjendet një
kontigjent i konsiderueshëm i nxënësve që kanë braktisur shkollën.
DAR po vazhdon një punë të planifikuar për reduktimin e braktisjes së fshehtë, e cila do të çojë
edhe në pakësimin e braktisjes fizike të shkollës.
Për t`u ardhur në ndihmë nxënësve me vështirësi në të nxënit, në këtë proces është e nevojshme të
kombinohet tradita e mirë e shkollës sonë me përvojat e suksesshme të shkollave të vendeve të
tjera. Të tilla janë: angazhimi i tutorëve të rritur , mësues pensionistë ose prindër të kualifikuar,
në ndihmë të nxënësve në nevojë; mësuesi i dytë vullnetar në ciklin e ulët; sistemi i patronazhit
midis nxënësve; shpërblimet për nxënësit që përmirësohen etj.
Nxitës ekonomikë për nxënësit e familjeve tejet të varfëra
Është i nevojshëm një evidentim i plotë i familjeve në rrisk si shkak i braktisjes së shkollës në
rajonet e varfëra si Kukësi. Institucionet qendrore e vendore mund të ndërtojë programe të
përbashkëta me Kryqin e Kuq vendas e të huaj si dhe me organizata bamirëse për të lehtësuar
koston e shkollimit të këtyre familjeve, nëpërmjet dhënies falas të materialeve shkollore, rrobave,
ushqimit, transportit etj.
Në qarkun e Kukësit ka përvoja të susksesshme të Kryqit të Kuq për fëmijët jetimë, të UNICEF
për fëmijët egjyptianë. Një përvojë për t`u analizuar është edhe ajo e CARE INTERNATIONAL,
e cila zbatoi programin “Ushqim për edukim” në qarkun e Kukësit, duke dhënë për të gjithë
nxënësit e shkollës një vakt ushqim në shkollë, për 2 vjet rresht. Të gjithë fëmijët erdhën në
shkollë. Por, fatkeqësisht, pas ndërprerjes së programit, gjendja shkoi atje ku ishte. Mendojmë se
një program i përbashkët me organizata të ngjashme, ku edhe shteti të marrë përgjegjësitë e veta
dhe ku ndihma materiale të shërbejë për më shumë ndërgjegjësim, do të krijonte qendrueshmëri të
përmirësimeve dhe do të bënte më efektive përpjekjet për pakësimin e braktisjes së shkollës.
Shkollimi joformal
Për popullatën e paarsimuar në rajon, për nxënësit që braktisin shkollën dhe nuk kthehen më,
shteti, në bashkëpunim me organizata të interesuara, mund të ngrejë e të financojë kurse kundër
abalfabetizmit, kurse për zanate të ndryshme, në përshtatje me veçoritë e zonës, sidomos për
vajza si dhe kurse me natyra të tjera për të fituar shprehi sociale, njohuri të mirërritjes së fëmijëve
dhe të gatimit.
Nxënësit egjyptianë
Bashkitë e komunat ku jetojnë egjyptianët e Kukësit duhet të hartojnë e zbatojnë programe të
posaçme për përmirësimin e shkollimit të fëmijëve të këtij komuniteti.
71
Integrimi normal i komunitetit egjyptian në sistemin arsimor kërkon eliminimin e diskriminimit
racial në regjistrimin dhe në trajtimin shkollor të fëmijëve, mbështetje me punësim e përkrahje
më të madhe ekonomike e sociale për këtë kategori në nevojë.
Nxënësit e ngujuar
Gjakmarrja dhe, për pasojë, ngujimi i familjeve do të vazhdojnë, me sa duket, të jenë pengesë për
vijimin e shkollës nga fëmijët e këtyre familjeve. Përfaqësuesit e qeverisjes vendore, në
bashkëpunim me shoqatat e pajtimit dhe me njerëzit me autoritet në komunitet, nëpërmjet
negocimit e ndërmjetësimit, duhet të arrijnë të vendosin një konsensus komunitar për të mos
penguar fëmijët të ndjekin shkollën.
BIZNESI VENDOR
Biznesi vendor, kryesisht përmes prindërve biznesmenë, ka dhënë një kontribut për t`u marrë në
konsideratë për financimin e veprimtarive jashtëshkollore të nxënësve.
Është e nevojshme që të ndërtohen programe të përbashkëta të shtetit me biznesin vendas për të
bërë të mundur zbutjen e shkaqeve të braktisjes së shkollës.
Drejtimet e programeve të tilla mund të jenë:
Ndihma ndaj familjeve tejet të varfëra për të zbutur varfërinë e për të krijuar mundësi shkollimi
për fëmijët e tyre;
Ndihma ndaj nxënësve në nevojë për materiale e pajisje shkollore;
Mbështetje e programeve të shkollave e të njësive të qeverisjes vendore për grupet e fëmijëve e të
familjeve në nevojë në aspektin e shkollimit.
MEDIA
Media në përgjithësi
Media e shkruar dhe elektronike ka dhënë një kontribut në rritje për pasqyrimin e problemeve të
shkollimit të fëmijëve në nivel vendi, por edhe për qarkun e Kukësit. Ajo ka informuar shpesh për
braktisjen e shkollës dhe ka bërë përpjekje, nëpërmjet shkrimeve e emisioneve të posaçme, për të
ndërtuar një opinion ndërgjegjësues për shkollimin normal të të gjithë fëmijëve dhe për të vënë
publikisht para përgjegjësisë lidhur me dukurinë e braktisjes së shkollës si prindërit, ashtu edhe
institucionet përgjegjëse.
Media mund të ndihmojë më shumë në arsimimin dhe edukimin e fëmijëve, veçanërisht të atyre
në nevojë. Ajo mund të zgjerojë e pasurojë programet shkencore e edukative për fëmijët, për
mësuesit dhe për prindërit, duke patur një platformë të studiuar mirë e funksionale. Nëpërmjet
ytre ajo do të jepte kontribut të pazëvendësueshëm për rritjen e dëshirës për shkollë të fëmijëve
dhe për ndërgjegjësimin e prindërve për rëndësinë e shkollimit të fëmijëve të tyre. Media mund të
investigojë e të denoncojë rastet e mosregjistrimit të fëmijëve në shkollë për arsye diskriminimi
racor e krahinor dhe të kërkojë reflektim nga institucionet përgjegjëse.
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës mund të financojë programe televizive të posaçme për të
kompensuar mungesën e mjeteve audiovizuale didaktike në shkollat tona. Programe të posaçme
kërkohet të emetohen për kualifikimin e mësuesve, për të mësuarit në distancë etj.
72
Media vendore
Në qarkun e Kukësit nuk botohet asnjë gazetë. Shoqata të ndryshme kanë bërë përpjekje për të
hapur ndonjë gazetë, të cilat kanë qenë të përkohshme. Ndërkaq, funksionon Radio-Kukësi, një
radio publike, e cila dëgjohet në një territor tepër të ngushtë si dhe dy kanale televizive private, në
Kukës dhe Bajram Curri.
Midis tyre Kukës-TV është më i rëndësishmi, si për nga gjërësia e territorit që mbulon (shikohet
edhe në Tiranë e Kosovë), por edhe nga vëmendja që i ka kushtuar problemit të arsimimit të
fëmijëve. Ai, rregullisht ka transmetuar emisione të veçanta për fëmijë, të cilat ndiqen me dëshirë
edhe nga të rriturit.
Në aspektin e pakësimit të braktisjes së shkollës në qarkun e Kukësit, media lokale mund të
ndihmojë më tepër. Për këtë kërkohet një bashkëpunim më i mirë i DAR dhe ZA-ve me median,
hartimi i programeve të përbashkëta dhe një kontribut i shtetit dhe i biznesit vendas për
mbështetjen financiare të programeve mediatike për shkollimin e të gjithë fëmijëve për dhe
reduktimin e braktisjes së shkollës.
73
ANEKS
Rrethi________________________________________
Bashkia/Komuna_______________________________
Shkolla_______________________________________
FORMULAR
PËR NXËNËSIT QË KANË BRAKTISUR SHKOLLËN (2004-2007)
Nr Emri e mbiemri Viti
shkollor
Klasa pk Notë 4
në
vend të
pk
Munguar 2
muajt e
fundit
Vlerësuar me
vizë ose bosh
(Ndodhet në
shtëpi)
Larguar
jashtë
fshatit/rrethit/shtetit
Shëno: Ku?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
74
Qarku Kukës
Rrethi________________________________________
Bashkia/Komuna_______________________________
Shkolla_______________________________________
FORMULAR
PËR VIJUESHMËRINË NË SHKOLLË TË NXËNËSVE ROMË TË MOSHËS
6-16 VJEÇ
Nr Emri e
mbiemri
Gjinia Klasa Kalues Mbetës Nota
mesatare
Vijon Braktisës
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Shënim:
Gjinia : M F; Klasa: 1,2,3…, Kalues: x, Mbetës: x; Vijon: x, Braktisës: x. (kryq)
Mbledhësit e informacionit
75
______________________ _______________________
Data _____________________________
PYETËSOR
PËR DREJTORIN SHKOLLËS
1. Bashkia/Komuna _____________________________
2. Qyteti/fshati _________________________________
3. Shkolla _____________________________________
4. Numri i nxënësve që kanë braktisur shkollën sipas dokumentave të drejtorisë së shkollës
Viti shkollor Gjithësej CU CL Vërejtje
2004-2005
2005-2006
2006-2007
5. Numri i nxënësve që kanë braktisur shkollën sipas verifikimit
Viti shkollor Gjithësej CU CL Vërejtje
2004-2005
2005-2006
2006-2007
6. A keni kërkuar rregullisht (çdo dy muaj) zbatimin e ligjit për arsimin e detyruar?
Po Jo
Në se “Jo”, cili është shkaku?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
____________________________________________________________
7. Sa nxënës e kanë shtëpinë më larg se 5 km nga shkolla?
______________ nxënës
8. Në planin vjetor të shkollës a zë vend pakësimi i braktisjes së shkollës si një ndër
objektivat e saj?
Viti shkollor 2005-2005 Po Jo
Viti shkollor 2005-2006 Po Jo
Viti shkollor 2006-2007 Po Jo
9. Veprimtaritë specifike të zhvilluara për plotësimin e objektivit për braktisjen
Veprimtaria Viti shkollor
________________________________________________ ___________________
________________________________________________ ___________________
________________________________________________ ___________________
________________________________________________ ___________________
10. Cilat janë shkaqet e braktisjes së shkollës? (shoqëruar me numrin e nxënësve për secilin)
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
76
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
________________________________________________
Plotësoi __________________________
Data e plotësimit _______________
INTERVISTË
ME NXËNËS BRAKTISËS
77
Emri e mbiemri ____________________________
Datëlindja _________________________________
Bashkia/Komuna____________________________
Shkolla____________________________________
Klasa që ka braktisur_________________________
1. Çfarë ju ka mbetur në kujtesë nga shkolla?
2. Pse e braktisët shkollën?
3. Prindërit a ishin dakord që ju ta linit shkollën?
4. Kush vendosi që ju të shkëputeshit nga shkolla?
5. Çfarë keni bërë pas braktisjes së shkollës?
6. A keni qenë në shkollë ndonjëherë pas braktisjes
7. Çfarë ju thanë shkokët/shoqet?
8. Çfarë ju thanë mësuesit?
9. A keni bërë mirë që e braktisët shkollën?
10. A jeni penduar që nuk jeni më në shkollë?
11. A ka mundësi të riktheheni në shkollë?
12. Tregoni ndonjë ngjarje nga jeta juaj jashtë shkollës (në familje, në punë, në emigracion).
INTERVISTË
ME PRINDËR TË NXËNËSVE BRAKTISËS
Emri e mbiemri_________________________________
Bashkia/Komuna________________________________
78
Qyteti/fshati____________________________________
Shkolla________________________________________
1. Kur është shkëputur fëmija nga shkolla?
2. Si ndodhi?
3. Me se merret fëmija tani?
4. Si shikoni ju këtë situatë: më e dobishme për familjen tuaj është që nxënësi të jetë në
shkollë apo në familje? Pse?
5. Cila është arsyeja që fëmija juaj është shkëputur nga shkolla?
6. Çfarë ndryshimesh kanë ndodhur tek fëmija pas shkëputjes nga shkolla?
7. Pse nuk e dërgoni fëmijën në shkollë tani e tutje?
INTERVISTË
ME PËRFAQËSUES TË QEVERISJES VENDORE
Emri e mbiemri________________________________
Bashkia/Komuna_______________________________
Funksioni_____________________________________
Qyteti/fshati___________________________________
Shkolla_______________________________________
79
1. Sipas mendimit tuaj, cili është niveli i kulturës së arsimit në fshatin/komunën tuaj?
2. Çfarë mendoni se ka ndikuar në këtë gjendje?
3. Sa nxënës të komunës/fshatit tuaj kanë braktisur shkollën?
4. Cilat janë arsyet kryesore të braktisjes së shkollës në komunën/bashkinë tuaj?
5. Me se merren fëmijët që kanë braktisur shkollën?
6. A kanë dërguar në qeverisjen vendore drejtuesit e shkollave një herë në dy muaj
propozim për masë për nxënësit që kanë braktisur shkollën?
7. A ka marrë vendim komuna/bashkia për masën në zbatim të ligjit për detyrimin shkollor?
8. Çfarë veprimtarish ka zhvilluar qeverisja vendore për uljen e braktisjes së nxënësve?
9. Cili ka qenë dobia e këtyre veprimtarive?
INTERVISTË
ME OJF ME VEPRIMTARI NË EDUKIM NË QARKUN E KUKËSIT
Emri i OJF______________________________________________
Projekti që ka zbatuar_____________________________________
Periudha e zbatimit të projektit______________________________
Zona gjeografike e projektit_________________________________
1. Veprimtaritë e zhvilluara me komunitetin dhe shkollat.
2. Efektiviteti i tyre.
3. Mendimet për kulturën e arsimit në komunitet.
4. Çfarë informacioni ka për braktisjen e shkollës?
5. Çfarë mendimesh ka për shkaqet e kësaj dukurie?
80
6. Rekomandime për uljen e braktisjes së shkollës.
Qarku KUKËS
Nënqarku________________________
Bashkia/Komuna_______________
Qyteti/Fshati____________________
Shkolla_______________________
TË DHËNA PËR FËMIJËT QË KANË BRAKTISUR SHKOLLËN
Viti shkollor (2004-2005, 2005-2006,2006-2007)
Emri, Atësia, Mbiemri:___________________________________________________
Gjinia: Mashkull Femër
Datëlindja: Dita, muaji, viti _____________________
Vendlindja: Rrethi ___________, qyteti/fshati ___________
Ku ndodhet tani fëmija? (adresa): ______________________________
Me se merret tani? ________________________________________________________
Niveli arsimor i prindërve
Niveli arsimor i nënës: Pa Fillor 8-vjeçar I mesëm I lartë
Niveli arsimor i babait: Pa Fillor 8-vjeçar I mesëm I lartë
81
Familja
Numri i fëmijëve:
Përkrahje sociale: PO JO
Punësimi i prindërve
Nëna: Pa punë E rastit Punë shteti (__________) Punë private (________) Pension
Babai: Pa punë E rastit Punë shteti (__________) Punë private (________) Pension
Prindër të divorcuar: PO JO Kush kujdeset ____________
Babai në emigracion: PO JO
Nëna në emigracion: PO JO
Jetim nga nëna: PO JO Kush kujdeset_______________
Jetim nga babai: PO JO Kush kujdeset_______________
Prindër në burg: Nëna Babai Kush kujdeset ________________
Tipi i braktisjes:
Me “pk”
Vlerësuar me “4”
Munguar dy muajt e fundit
III. Arsyet e braktisjes:
1.Sipas drejtorisë________________________________________________________
2.Sipas mësuesit kujdestar_________________________________________________
3.Burime të tjera________________________________________________________
Kur ka braktisur? Muaji viti klasa
A është rikthyer në shkollë? PO JO
Në se PO, kur? Muaji Viti
Gjendja shëndetësore (qarko): Normale Jonormale (saktëso: _______________)
A është përsëritës? PO JO
Në cilën klasë ka qenë përsëritës dhe sa herë?
Klasa Herë
Klasa Herë
Klasa Herë
Sjellja e tij ka qenë: Shumë mirë Mirë Jo mirë
% e mungesave në një vit shkollor __________
% e notave 4 në një vit shkollor _____________
MBLEDHËSIT E INFORMACIONIT
__________________ ____________________
82
Data e plotësimit__________________________
SKEDA Nr ____
Kohorta Klasa 1/5 – 4/8
1. Bashkia/Komuna___________________________
2. Qyteti/Fshati_______________________________
3. Shkolla___________________________________
4. Emri, atësia, mbiemri______________________________
5. Numri i amzës__________
6. Sipas amzës, a e përfundoi klasën e katërt/tetë në vitin shkollor 2006 – 2007?
Po _ Jo _
7. Nëse nuk e ka mbaruar klasën e katërt/tetë në vitin shkollor 2006 – 2007:
a. A është braktisës? Po _ Jo _
b. A është përsëritës? Po _ Jo _
Nëse “Po”, në cilën klasë? ____________
c. A është i larguar brenda rrethit? Po _ Jo _
Nëse “Po”:
83
Në cilin vit shkollor është larguar? ____________
Në cilën shkollë ka shkuar? __________________
A ka dokument që konfirmon vazhdimin e shkollës? Po _ Jo _
d. A është larguar jashtë rrethit? Po _ Jo _
Nëse “Po”:
Viti shkollor kur është larguar____________
Rrethi ku ka shkuar ____________________
Shkolla ku ka shkuar__________________
A ka dokument që konfirmon vazhdimin e shkollës ? Po _ Jo _
e. A është i larguar jashtë shtetit? Po _ Jo _
Nëse “Po”:
Në cilin shtet ka shkuar? _____________________
A ka dokument nga pushteti lokal që konfirmon largimin? Po _ Jo _
A ka dokument që konfirmon vazhdimin e shkollës? Po _ Jo _
Adresa e saktë_________________________________________________________
f. A e ka plotësuar moshën 16 vjeç? Po _ Jo _
g. A është i vdekur? Po _ Jo _
h. A është përjashtuar nga detyrimi për arsye shëndetësore? Po _ Jo _
Nëse “Po”:
j. A ka raport mjeko-ligjor që konfirmon përjashtimin nga detyrimi shkollor?
Po _ Jo _
8. SHËNIME PËRFUNDIMTARE PAS VERIFIKIMIT
________________________________________________________________________
84
PLOTËSUESIT E SKEDËS
Emri, mbiemri dhe firma Emri, mbiemri dhe firma
SKEDË Nr____
Nuk kanë mundur ta regjistrojnë
BASHKIA/KOMUNA_________________
QYTETI/FSHATI_____________________
EMRI, ATËSIA, MBIEMRI i fëmijës ________________________________________
DATELINDJA Muaji Viti
VENDBANIMI (Adresa e plotë)________________________________________________
KLASA (që i takon të jetë)
SA VJET PA SHKOLLË
1. Në cilën shkollë ka kërkuar të regjistrohet?___________________________
2. Pse nuk e kanë
regjistruar?______________________________________________________
3. A jeni ankuar ne DA? Po Jo
- Nëse “Po”, çfarë përgjigje keni marrë?____________________________
______________________________________________________________
MBLEDHËSI I INFORMACIONIT
85
SKEDË Nr____
Nuk kanë dashur ta regjistrojnë
BASHKIA/KOMUNA_________________
QYTETI/FSHATI_____________________
EMRI, ATËSIA, MBIEMRI i fëmijës ________________________________________
DATELINDJA Muaji Viti
VENDBANIMI (Adresa e plotë)________________________________________________
KLASA (që i takon të jetë)
SA VJET PA SHKOLLË
1. PSE NUK KANË DASHUR TA REGJISTROJNË?
____________________________________________________________
___________________________________________________
2. ME SE MERRET TANI?
________________________________________________________
3. NIVELI ARSIMOR I PRINDËRVE
NËNA Pa 1 Fillor 2 Tet 3 Mesme 4 Lart 5
BABAI Pa 1 Fillor 2 Tet 3 Mesme 4 Lart 5
4. FAMILJA Numri i fëmijëve
Përkrahje sociale PO 1 JO 2
86
5. NENA Pa punë 1 E rastit 2 Pension 3 Punë shteti 4 Punë private 5
( ) ( )
BABAI Pa punë 1 E rastit 2 Pension 3 Punë shteti 4 Punë private 5
( )
( )
MBLEDHËSI I INFORMACIONIT
SKEDË Nr____
Braktisës
BASHKIA/KOMUNA_________________
QYTETI/FSHATI_____________________
EMRI, ATËSIA, MBIEMRI i fëmijës ________________________________________
87
DATELINDJA Muaji Viti
VENDBANIMI (Adresa e plotë)________________________________________________
1. Emri i shkollës që ka braktisur _______________________________
2. Klasa që ka braktisur?
3. Viti kur e ka braktisur? _____
MBLEDHESI I INFORMACIONIT
NXËNËS TË REGJISTRUAR
Nr Emri Mbiemri Shkolla Klasa
88
Mbledhësi i informacionit
Recommended
