3Edukasyon sa Pagpapakatao

Kagamitan ng Mag-aaralSurigaonon

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikatlong BaitangKagamitan ng Mag-aaral sa SurigaononUnang Edisyon, 2014ISBN: 978-621-402-045-4

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng EdukasyonKalihim: Br. Armin A. Luistro FSCPangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Inilimbag sa Pilipinas ng Studio Graphics Corp.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig CityPhilippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Maria Carla M. Caraan, Rolan B. Catapang, Rodel A. Castillo, Portia R. Soriano, Rubie D. Sajise, Victoria V. Ambat, Violeta R. Roson, Rosa Anna A. Canlas, Leah D. Bongat, Erico M. Habijan, Marilou D. Pandiño, Irene C. de Robles

Konsultant: Fe A. Hidalgo, PhDMga Editor: Erico M. Habijan at Irene C. de Robles,Mga Tagasalin: Mylyn L. Goring at Gemmalynda MontenegroTagaguhit: Randy G. MendozaTagatala: Gabriel Paolo C. RamosMga Tagapamahala: Joselita B. Gulapa, Marilou D. Pandiño,

Marilette R. Almayda, PhD, at Marilyn D. Dimaano, EdD

iii

Pasiuna Na Sulti

Ini na Gamit nan mga Tinun-an tag-andam para magamit sa pagtuon nan Edukasyon sa Pagpapakatao sa ikatuyo na ang-ang. Katujoan nan ini na gamit na magiyahan kaw dakan mapauswag an imo abilidad subay sa mga sundanan nan marajaw na pagkatawo.Taglauman na mawili kaw sa mga leksyon na tagplastar sanan taghaum sa upat ka yunit nan ijo pagtuon. Tagpili gajod nan mga nagsuyat na mahimo orihinal an mga nagkalain-lain na mga himuunon sanan pagbansay na gikan sa mga kasinatian. An mga ini inibanan nan mga balak, kanta, pagsaysay, istorya sanan sitwasyon na haum sa edad, interes, sanan panginahanglanon sa panahon kuman.

Tagbahin sa upat ka yunit an kinatibuk-an nan Gamit nan mga Tinun-an na mahimo mo na higaya sa adlaw-adlaw.

Yunit 1 – Katungdanan Ko sa Kaugalingon Sanan sa PamilyaYunit 2 – Isigkatawo Ko, Taghigugma Ko Yunit 3 – Para sa Karajawan nan Tanan, Mosunod/Motuman TaYunit 4 – Paghimo nan Marajaw, Ikalipay nan Ginoo

Parehas nan una sanan ikaduha na ang-ang, taggamit sanan tagsunod mo an mga pamaagi sa paggamit nan Gamit nan mga Tinun-an sanan pagpalambo sa kaimportante nan ini. Andam an imo titser sa paggiya sa imo sa mga pamaagi na gamiton sa paghimo nan trabahuunon na puyde para sa isa o sa grupo. Taggamit para makahuluganon an mga mosunod na pamaagi o trabahuon sa pagkahibayo: Hibayuan Nato, Himuon ta Ini!, Ibutang ta sa Kasing-kasing, Kinabuhion Nato, sanan Testingan Nato.

Taglauman na pagkahuman mo nan ikatuyo na ang-ang, mapaambit mo an pagsabot sa mga trabahuunon na nagpakita nan kabililhon pasingud sa marajaw na pagkinabuhi subay sa sakto na paghimo sanan pagdesisyon para sa kaugalingon, sa isigkatawo, sa nasud sanan sa Ginoo.

iv

Lista nan mga Suyod

Yunit I Katungdanan Ko sa Kaugalingon Sanan sa Pamilya

Leksyon 1 Kaya Ko, Apil Ako! ........................................................

Leksyon 2 Kabahinan na Trabahuon, Ako Gajod Himuon ........

Leksyon 3 Kuptan Ko, Kalig-on Ko ................................................

Leksyon 4 Lig-on Ako, Mahimo Ko! ...............................................

Leksyon 5 Himsog na Lawas, Pagbati hasta Huna-huna: Ajagan/Ampingan .......................................................

Leksyon 6 Manag-iban… Kaluwasan, Huptan! .........................

Leksyon 7 Daug Ako! sa Huna-huna, sa Pulong, Sanan sa Buhat

Leksyon 8 Pamilya na Nagkahiusa, Malipajon na Panimayay

Leksyon 9 Ako… An Sinugdanan! ................................................

Yunit II Isigkatawo Ko, Taghigugma Ko

Leksyon 1 Mga Masakiton: Tabangan, Areglahon! ...................

Leksyon 2 Mga Masakiton: Bisitahon, Lingawon! .......................

Leksyon 3 Mga May Depekto: Payanggaon, Respetuhon! ......

Leksyon 4 Abilidad Mo, Tagaan Ko nan Bili! ...............................

Leksyon 5 Bisan Sin-o Pa Kaw, Dapat Respetuhon! ...................

Leksyon 6 Ako Isigkatawo, Nasabtan Ko! ..................................

Leksyon 7 Managlahi Man Kita.....................................................

Leksyon 8 Ikaw, Ako Malipajon! Nagkahiusa Kita! .....................

Leksyon 9 Dali Na! Maghiusa Kita ................................................

2

9

15

22

29

33

39

43

48

55

64

70

76

82

88

93

99

104

v

Yunit III Para sa Karajawan nan Tanan, Mosunod Ta!

Leksyon 1 Kinaija na Pilipinhon: Mahalon, Ipabilin .....................

Leksyon 2 Kalugod-lugod an Pagsunod .....................................

Leksyon 3 Kaakohan Ta, Sundon Ta .............................................

Leksyon 4 Batasan nan Pilipino an Pagsunod .............................

Leksyon 5 Kalimpyo, Nagsugod sa Panimayay ..........................

Leksyon 6 Magtinabangay Para sa Kalimpyo nan Ato Barangay .......................................................................

Leksyon 7 Ako: Mag-amping sa Palibot ......................................

Leksyon 8 Kaya Nako Mosunod ..................................................

Leksyon 9 Permi Andam ................................................................

Yunit IV Paghimo nan Marajaw, Ikalipay nan Ginoo

Leksyon 1 Pagsalig sa Ginoo .........................................................

Leksyon 2 Pagtuo Nimo, Tagrespeto Ko ......................................

Leksyon 3 Paglaum: Yawe Para sa Tagpaninguha na Pangandoy ...................................................................

Leksyon 4 An Ako Paglaum, Ipaambit Ko sa Ako Isigkatawo ...

Leksyon 5 Salamat Ginoo sa Imo Paghigugma sa Ako .............

Leksyon 6 Kadaugan Mo, Kalipay Ko ..........................................

Leksyon 7 Ato Barugan an Para sa Karajawan ..........................

Leksyon 8 Paghigugma sa Ginoo Ipaambit Ko sa Ako Isigkatawo .....................................................................

Leksyon 9 Grasya na Taghatag nan Ginoo, Ignajan Ko ..........

113

120

125

130

137

143

149

154

161

168

177

186

195

202

211

216

224

230

167

Ika-upat na YunitPaghimo nan Marajaw, Ikalipay nan Ginoo

168

Leksyon 1Pagsalig sa Ginoo

Sa diha na ako tan-awonan mga bituon na jaon sa kawanangan,an buyan na imo tagbutang sa sakto na butanganan,dili kaya naku na isiponna ako isa lamang ka tuldok sa kawanangan,na imo binuhat,taghatagan nan importansya.

-prs-

Kahibulungan an gahum nan Ginoo. Tagda an pagkahimo sanan hingas nan mga planeta sa kawanangan. Dili ini bunga nan higayon o puyde mahimo nan iban tawo. Nagpamatuod ini na jaoy Ginoo na naghimo nan ini.

Sa ini na leksyon, ato ipakita an mga pamaagi na nagpakita nan pagsalig sa Ginoo sanan karajawan na ija nahatag sa ato kinabuhi.

169

Basaha an mubo na estorya nan isa ka tawo na naabot an ija pangandoy. Tubaga an mga pangutana.

Nagdaku ako sa pobre na pamilya. Sa lamesa, permi magbahin nan pagkaon. Dili na ako puyde magdugang pa nan sud-an bisan taggutom pa ako kay kinahanglan paiguon ni nanay an sud-an para mag-apud an tanan.

Magbagtas ako kun mokadto sa eskuylahan bisan kun grabe ka lajo. Sa ako bayon na singkwenta sentimos dili na ako makakaon kun magsakay pa ako nan tricycle.

201

Isang araw, may pinagawa sa amin si Gng. Mijares. Sabi niya, ipikit daw namin ang aming mga mata at isipin ang mga pangarap namin - ang gusto naming propesyon o trabaho paglaki namin, ang mga lugar na gusto naming puntahan. Tapos, ilarawan daw namin sa aming isipan na kami ay matagumpay, na nakamit namin ang aming pangarap. Pagkatapos, pinadilat na niya kami at tinanong kami ng ganito: “Mga bata, nananalig ba kayo na magkakatotoo ang mga pangarap ninyo?” “Opo”, ang naging sagot naming lahat.

170

201

Isang araw, may pinagawa sa amin si Gng. Mijares. Sabi niya, ipikit daw namin ang aming mga mata at isipin ang mga pangarap namin - ang gusto naming propesyon o trabaho paglaki namin, ang mga lugar na gusto naming puntahan. Tapos, ilarawan daw namin sa aming isipan na kami ay matagumpay, na nakamit namin ang aming pangarap. Pagkatapos, pinadilat na niya kami at tinanong kami ng ganito: “Mga bata, nananalig ba kayo na magkakatotoo ang mga pangarap ninyo?” “Opo”, ang naging sagot naming lahat.

Isa ka adlaw, jaoy tagpahimo sa amo si Mr. Mijares. Laong sija, ipijong kuno namo an amo mga mata sanan huna-hunaon an ijo mga pangandoy an amo gusto na propesyon o trabaho pagdaku namo, an mga lugar na amo gusto kadtuon. Sanan, ibutang sa amo huna-huna na amo gajod makab-ot an amo mga pangandoy.

Pagkahuman, tagpa-abre na an amo mga mata sanan nangutana sija sa amo nan ini: “Mga bata, may pagsalig ba kamo na matinuod an ijo mga pangandoy?”

“Oo,” an tubag namo tanan.

Nangutana nasad sija pag-utro. Kun may amo kuno pagsalig, uno man an amo himuon para matuman an amo mga pangandoy. Nitubag sab kami. Laong ko, “Bisan uno an mahitabo, maningkamot ako na makahuman sa pag-eskuyla.” Waya na ako makadumdum nan tagtubag nan ako iban na klasmeyt.

Laong sija na matuman an amo mga pangandoy kun kami mag-eskuyla nan tarong sanan jaoy pagsalig sa Ginoo na tabangan kami na maabot an amo mga pangandoy.

Uno man na mga kalisud sa kinabuhi, magsalig kita na jaoy Ginoo na maggiya sanan mutabang sa pagtuman nan ato mga pangandoy samtang ato taghimo an sakto.

Nakab-ot ko ba an ako mga pangandoy? Jari, tagsuyat ko an estorya nan ako kinabuhi para sa imo. Sakto kaw. Titser

171

Ikaw? Uno man an imo pangandoy?

An pagtuo sa Ginoo nagpakita nan tinuod na pagsalig sa gahum nan Ginoo. Bisan uno pa na mga kalisud sa kinabuhi an ato masinati. Mentras taghimo nato an ato mahimo, kinahanglan ipadajon an pag-ampo na may pagtuo sa Ginoo.

202

Tinanong niya ulit kami. Kung nananalig daw kami, ano ang maari naming gawin para matupad ang pangarap namin. Sumagot naman kami. Sabi ko, “Kahit ano ang mangyari, sisikapin ko na makatapos pag-aaral.” Hindi ko na matandaan ang sinagot ng iba kong kaklase.

Sabi niya matutupad daw ang aming pangarap kung kami ay mag-aaral nang mabuti at magtitiwala sa Diyos na tutulungan kami na maabot ang aming mga pangarap.

Anumang kahirapan natin sa buhay, manalig tayo na nariyan ang Diyos upang tayo ay gabayan at tulungan sa pagtupad ng ating pangarap habang ginagawa natin ang matuwid at nararapat.

Natupad ba ang mga pangarap ko? Heto, sinusulat ko ang kuwento ng buhay ko para sa iyo. Tama ka. Guro na nga ako. Gawin mo ang makakaya mo at manalig ka lang sa Diyos. Sigurado ako, matutupad ang naisin ng puso mo. Ikaw? Ano ang pangarap mo? Ang pananalig sa Diyos ay pagpapakita ng ganap na pagtitiwala sa kapangyarihan ng Diyos anuman ang kaharapin natin sa ating buhay. Habang ginagawa natin ang ating makakaya, dapat patuloy na pagdarasal na may pananalig sa Diyos ang kailangan.

Photo owned by the writer

Tag-uno pagpakita nan nagsuyat nan estorya an pagtuo sa Ginoo sa adlaw-adlaw?

na ako. Himoa kutob sa imo maabot sanan mosalig kaw gajod sa Ginoo. Motuo ako na matuman mo an gusto nan imo kasing-kasing.

Nakabati na kaw nan ini na panultihon “Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa?” Uno man an buot ipasabot nan ini na panultihon?

Trabahuon 1A. Basaha an mosunod na sitwasyon sanan isuyat kun uno an

puyde na himuon nan mga katawhan.

172

Usahay bisan kita nagtuo sa Ginoo, dili mahitabo an mga butang na ato tag-ampo. Jaoy mga rason kun uno waya ini mahihatag. An mga kaagi na parehas nan ini makatabang para mas mapalig-on pa an ato pagtuo sa Ginoo.

B. Sumpaje an sultihon para makahimo kaw nan isa ka pag-ampo.

1. Ginoo, tagdawat nako na waya ako makadaug sa contest sa pagkanta. Sige lamang, kay sa sunod ____________________________.2. Dili ako makaiban sa field trip sa sunod semana.Waya may kwarta nan ako Nanay sanan Tatay. Kinahanglan sab na magpalit nan tambay para sa ako manghud na jaoy sakit. Puyde ra sab sa ako ___________________________________.

Isa ka pamaagi nan pagpakita nan pagsalig sa Ginoo an pag-ampo sa ija. Susiha an imo palibot.

Trabahuon 2

Grupo na HimuunonTubaga an mga pangutana sanan himoa an mga

trabahuon.

Uno man an mga problema na tag-atubang nan ato nasud?

1. Nag-ampo si Marco na makahuman sija sa pag-eskuyla.

2. Nag-ampo si Belen na permi sija tagaan nan baskog na lawas.

3. Nag-ampo si Iking na dili na unta bahaan an ila lugar.

204

B. Buuin ang sumusunod upang makabuo ng panalangin.

1. Panginoon, tinatanggap ko po na hindi ako nanalo sa kompetisyon sa pag-awit. Di bale po, sa susunod_______.

2. Hindi po ako makakasama sa field trip sa isang linggo. Wala po kasing pera ang tatay at nanay ko. Kailangan ding bumili ng gamot para sa bunso kong kapatid na may sakit. Okey lang po sa akin _____________.

Gawain 2 (Pangkatang Gawain) Isang paraan ng pagpapakita ng pananalig sa Diyos ay ang pananalangin sa Kaniya. Suriin mo ang iyong kapaligiran.

Sagutin ang tanong at isagawa ang gawain.

173

1. Pagpili nan isa ka problema na ijo tagsuyat sanan paghimo nan isa ka pag-ampo bahin nan ini kaiban an tanan membro nan ijo grupo.

2. Isulti sa ijo pag-ampo an ijo puyde himuon para makuhaan an kabug-at nan problema. Puyde nijo magamit an pag-ampo na jaon sa sunod na palid o ba kaha maghimo kamo nan ijo kaugalingon na pag-ampo.

3. Pagnahimo na an pag-ampo, isuyat sa isa ka daan na folder.

4. Mag-andam an ijo grupo para sa pagsulti o pagkanta nan ijo taghimo na pag-ampo.

5. Pagkahuman nan pasundayag, ipikit an nahimo na pag-ampo sa manila paper o cartolina na tag-andam nan titser.

6. Ipikit an mga nahimo na pag-ampo sa lugwa nan classroom para mabasa nan iban na tinun-an.

Pananglitan:

Dios na Amahan, Ikaw an tinubdan nan amo pagsalig. Nagsalig kami sa imo gahum. Ginoo, amo ihangad sa imo an ___________________________. Sa problema na ini makasalig kaw na kami mutabang pinaagi sa________________________________________. Amo tag-ampo an ila mga kahimtang ____________________________________________________________________________________________________.

Usahay, jaoy mga higayon na dili matuman an ato gusto o tagpangajo nato sa ato pag-ampo. Dili gajod kita mawad-an nan pagsalig. Kay basin jaoy gusto na itudlo sa ato nan Ginoo. Puyde isab na dili pa ini an sakto na panahon o jaoy mas marajaw na plano an Ginoo sa ato kinabuhi. An importante na mopadajon kita sa pagsalig sa ija samtang taghimo isab nato an ato kaya na mahimo para matuman an ato mga pangandoy.

174

Trabahuon 1 1. Pagpili nan isa ka sitwasyon sa ubos sanan huna-hunaa na gusto nila na imo sila i-ampo. Isuyat an nahimo mo na pag-ampo sa imo notebook.

a. Mokadto sa lain nasud an tatay ni Cora para magtrabaho. Nahibayo si Cora na magkabiro an ija tatay kun mularga.

b. Ting-uyan na sab. Nagkabiro an tibuok barangay kay magbaha na isab sa ila lugar.

c. Lajo pa an birthday ni Hannah pero nag-andam na daan an ija mga lumon para sa gamay na tipon-tipon. Ipanhatag nila an mga pagkaon sa mga bata sa bayay sagupanan. Gusto nija na makalipay nan mga bata sa ija birthday.

d. Isa si Lumay sa mga bata na dili makasuyod sa eskuylahan. Tungod kay waya pa nahuman an kagubot tali sa gobyerno sanan mga tawo na nag-isog sa nagdumaya sa goberno.

2. Pagkahuman paghimo nan pag-ampo, basaha an

HinumdumiAn pagsalig sa Ginoo nagpakita nan tinuod na pagtuo

sa Ginoo bisan uno pa an mga kalisud sa kinabuhi. Mentras taghimo nato an ato mahimo para matarung sanan maraajaw an ato kinabuhi, nagtuo sab kita na giyahan sanan tabangan kita nan Ginoo.

Bisan ikaw bata pa, hamok na sab an imo kasinati-an sa adlaw-adlaw. An mga kaagi nimo makahatag nan kalipay o kaguol sa imo. An imo mga kaagi puyde sab magpalig-on sa imo pagsalig sa Ginoo. Mas marajaw kun imo pa mapalig-on an imo pagtuo sa Ginoo tungod kay ini maggiya sa imo para kaw mahimo na marajaw na tawo.

175

Huna-hunaa an imo sitwasyon tuyo (3) ka tuig gikan kuman.

Uno man an gusto nimo mahitabo sa imo kinabuhi? Uno man an imo mga pangandoy? Uno man an imo himuon para ini matuman?Uno man na notuo man kaw na tabangan kaw nan Ginoo na matuman an imo mga pangandoy?

Sa tabang nan imo titser, maghimo kaw nan faith goal o pangandoy na may pagtuo na matuman ini.

Mga Direksyon:1. Sa isa ka papel, ilista an imo mga gusto o pangandoy na

gusto nimo matuman. Pananglitan: Tuyo (3) ka tuig gikan kuman, ako

makahuman na sa ika unom na ang-angsa elementarya.

2. Puyde sab i-drowing an imo mga pangandoy sanan butangan nan sakto na panahon na matuman ini.

3. Kun di sab kaw abtik mo drowing, puyde maggunting nan mga retrato sa ginamit na magasin o daan na kalendaryo.

4. Ipikit an mga nadrowing o nagunting na retrato sa isa ka folder o karton.

5. Butangi nan ulohan na imo gusto.6. Ipikit ini sa isa ka lugar sa ijo bayay na permi mo

makit-an para magpahinumdom sa imo mga pangandoy.7. Pagmata mo sa buntag, hinumdumi sanan ibutang

sa kasing-kasing an imo mga pangandoy na tagpikit. Paningkamuti na an tanan himuon mo para matuman gajod an imo mga pangandoy.

Iampo ko na matuman an imo mga pangandoy. Dumdumon mo, taghigugma kaw nan Ginoo sanan ija ikalipay na makit-an kaw na madaugon.

176

A. Isuyat kun sakto o dili sakto an mga mosunod na suItihon. Isuyat an imo tubag sa notebook.

1. An pagsalig sa Ginoo isa ka marajaw na pamatasan.2. Permi nagtuo si Berto na makadaug sa contest sa pagsulti. Imbis

na magpraktis sija kaiban an ija titser mo absent na hinuon sija sa klase kay magduwa nan computer.

3. Matuman an ato mga tag-ampo sa Ginoo bisan wayay ato taghimo para matuman ini.

4. An pagsalig sa Ginoo mapakita pinaagi sa ato pag-ampo.5. Ato gajod ipalig-on an ato pagsalig sa Ginoo bisan pa kun

waya mahatag an ato mga tagpangajo sa ija.

B. Uno man an imo puyde himuon sa mga sitwasyon para may tubag an ato pagsalig sa Ginoo? Isuyat an imo tubag sa notebook.

1. Nagsalig si Marta na makadaug an ila taghimo sa Agham.2. Tagpangajo ni Patricia na magkasinabot na tana sila ni

Mila. Waya tuho sila magkasinabot samtang nagduwa sila gahapon.

3. Nagtuo si Bert na pasayluon sija nan Ginoo human nija ilimod sa ija ate na sija an nakabuak sa ila bag-o na espiho/mirror.

C. Tubaga an mga pangutana. Isuyat an imo tubag sa notebook.

1. Uno man an imo taghimo para mapakita mo na ikaw gajod may pagsalig sa Ginoo?

2. Uno man an imo mga tagpanhimo para jaoy katumanan an imo mga tagpangajo sa Ginoo?

177

Leksyon 2Pagtuo Nimo, Tagrespeto Ko

Tan-awa an retrato sa taas. Sa imo paniid, uno man an buot ipasabot nan retrato?

Mapakita nato an lain-laing pamaagi sa pagpakita nan pagrespeto sa pagtuo o relihiyon nan iban. Kun an kada tawo mahibayo mo respeto sa kalahian nan kada tawo, uno man sa imo paniid an marajaw na maihatag nan ini?

Pagporma nan isa ka tryad na amoy magdaya nan drama-drama sa estorya sa ubos. Tagaan nan sakto na pagkahimo an kada tawo sa estorya.

178

212

Bumuo ng isang triad na siyang gaganap sa usapan sa

ibaba. Bigyan buhay ang bawat tauhan upang higit na maunawaan ang mensahe ng usapan.

Linggo ng umaga… Maja at Berting: Magandang umaga, Clarita. Clarita: Magandang umaga, Maja.

Magandang umaga, Berting

Maja: Saan ka pupunta? Clarita: Magsisimba ako. Nandoon na ang

tatay at nanay sa simbahan. Berting: Ah, ganoon ba? Kami naman ay

sumamba noong Biyernes sa aming Masjid.

Maja:

Noong Huwebes naman kami sumamba ng aming pamilya.

Alamin Natin

Dominggo nan buntag…

Maja sanan Berting: Marajaw na buntag, Clarita.Clarita: Marajaw na buntag, Maja. Marajaw na

buntag, BertingMaja: Haman kaw mokadto?Clarita: Mosimba ako. Jadto na ako nanay sanan

tatay sa simbahan.Berting: Ah, amo ba? Kami sab nagsimba jadton

miagi na bernes sa Masjid.Maja: Nan miagi na huybes sab kami nagsimba

entero pamilya.

Tubaga an mga pangutana:1. Uno man an taghisgutan nan mga bata?

2. Uno kaha na lain-lain man an adlaw nan ila pagsimba?

Isip membro nan isa ka grupo na nagtuo sa Ginoo, uno kaha an puyde mo mahimo para mapakita na ikaw jaoy pagrespeto sa pagtuo/relihiyon nan iban tawo.

Tun-i an kada retrato. Tag-uno pagpakita nan kada bata an pagrespeto sa pagtuo nan iban tawo?

179

Ako si Miguel. Isa ako ka Adventista. Kun jaoy misa sa simbahan na apiki sa amo bayay dili ako magsaba-saba.

Ako isab si Laila. Tagsultihan ko an ako manghud na dili nija duwaan an rosaryo nan amo ig-agaw na isa ka Katoliko.

Ako si Elias. Manalinga gajod ako nan may pagrespeto kun amo hisgutan sa klase an mga pagtuo nan lain-lain na relihiyon.

Higaya ko si Elias. Dili naku sija kataw-an kun mag-ampo sija. Ako matud si Mylyn.

Ako si Elias. Manalinga gajod ako nan may pagrespeto kun amo hisgutan sa klase an mga pagtuo nan lain-lain na relihiyon.

Higaya ko si Elias. Dili naku sija kataw-an kun mag-ampo sija. Ako matud si Mylyn.

180

Dili kami magbiay-biay sa pagtuo nan iban na tawo mahitungod sa Ginoo. Jaoy nagkalain-lain na pamaagi an kada tawo mahitungod sa ila pagtuo. Tagrespeto namo an mga ini. Nahibayo isab kami na jaon an imo taghimo. Puyde ba na imo ipakita an imo pagrespeto sa pagtuo/relihiyon nan iban tawo?

Trabahuon IUnhon nato pagpakita an pagrespeto sa pagtuo nan iban

bahin sa Ginoo sa mga mosunod na sitwasyon?

Tubaga an mga pangutana sa ubos sa imo notebook. Ipaambit ini sa klase.

1. Nakuratan an imo ig-agaw sa kusog na tingog nan tambor. Jaon bajay prusisyon isip pagselebrar nan ila patron na si San Isidro Labrador na ila tagtuohan na patron nan hamok na ani. Tagsulti nija sa imo na napungot sija sa taghimo nan mga Katoliko. Uno man an imo himuon?

2. Tagsulti nan imo klasmeyt na mas marajaw na magpamembro kaw sa ila relihiyon. Tagpugos kaw na

181

moiban sanan manalinga sa ila pagsimba. Uno man an imo himuon?

3. Ikaw sanan an imo manghud taghagad nan imo higaya na Muslim sa ija birthday. Tungod kay paborito gajod nan imo manghud an litson na baboy nangutana sija sa imo nan sekreto kun may tag-andam ba na litson na baboy. Uno man an imo isulti sa imo manghud?

Trabahuon 2Gamita an tsart sa ubos para sa trabahuon na himuon nan

ijo grupo. Magpili nan tagasulti na amo an magpaambit sa klase nan ijo mga tubag.

217

Gawain 2 Gamitin ang tsart sa ibaba para sa bahaginang

isasagawa sa inyong pangkat. Magtalaga ng tagapagsalita na magbabahagi sa buong klase ng inyong mga napag-usapan.

A. Iyong pagnilayan ang sumusunod na tanong: Narasanan mo na ba na ikaw ay pinagtawanan o

kinutya dahil sa iyong paniniwala? Ano ang iyong naramdaman?

May pagkakataon din ba na napagtawanan mo ang iba dahil sa kanilang paniniwala? Ano sa palagay mo ang kanilang naramdaman?

Isapuso Natin

Relihiyon ko o pagtuo

Paagi nan pagsimba o pag-ampo

An mga kinaija

182

Imo isip-isipon an mga mosunod na pangutana:•Nakaagi na ba kaw na tagkataw-an o tagsura-sura

kaw tungod sa imo pagtuo o relihiyon? Uno man an imo tagbati?

•May higayon ba isab na imo tagkataw-an an iban tawo tungod sa ila pagtuo o relihiyon? Uno kaha sa imo paniid an ila tagbati?

•Unhon mo pagpakita an pagrespeto mo sa pagtuo/relihiyon nan iban tawo?

HinumdumiJaoy lain-lain na relihiyon o pagtuo an mga tawo bahin

sa Ginoo. Managlahi man an ato pamaagi sa pagsimba, nagkahiusa kita sa pagtuo pinaagi nan ini na mga paagi, ato mapahatud an ato pagsimba sanan pagdajeg sa Ginoo.

Makatarunganon lamang na ato gajod irespeto an pagtuo nan iban tawo bahin sa Ginoo. Dili gajod sila pagkataw-an o sura-surahon tungod kay sila parehas nato jaoy pagbati na masakitan.

“Kun unoy gusto nimo na himuon nan iban tawo sa imo, amo isab jaon an himuon mo sa ila.” Nahinumdum pa ba kaw nan ini na panultihon? Di ba sakto gajod ini sa ato leksyon? Kun gusto nimo na irespeto nan imo isigkatawo an imo pagtuo/relihiyon, nan irespeto sab an ila pagtuo/relihiyon.

183

1. Sa tabang nan imo titser, himoa o iselebrar an Adlaw nan Pag-ampo kun diin maghimo kamo nan mubo pasundayag. Puyde na ijo hagaron an ijo titser, mga ginikanan, mga klasmeyt para maipaambit nan tagasulti na parehas mo na bata an ila mga pagtuo, kanta sa pagsimba, sanan mga kinaija.

2. Sa pagsugod nan ijo pasundayag, jaoy ijo pangabre na pag-ampo. Magpasalamat isab kamo sa mga tawo na no tan-aw sa ijo pasundayag.

3. Tapusa an ijo mubo na pasundayag sa isa ka pag-ampo na pangunahan nan mga bata, ginikanan sanan titser na gikan sa nagkalain-laing pagtuo/relihiyon.

4. Isip ilhanan nan pasalamat sa mga tawo na nitan-aw sa pasundayag, tagaan an kada bisita nan isa ka porma na dahon na papel kun diin tagsuyat nija an ija mensahe sanan pangayan.

5. Tanan dahon na jaoy nakasuyat na mensahe ipikit sa isa ka punoan na hinimo sa karton. An punoan na ini tawgon na Punoan na jaoy lain-lain na Pagtuo/Relihiyon Pero Nagkahiusa.

184

I. Pilia an mga sitwasyon na nagpakita nan pagrespeto sa pagtuo nan iban bahin sa Ginoo. Isuyat an letra nan imo tubag sa notebook.

a. Tagkataw-an an bata na nagbasa nan Koran.b. Tagsultihan nan isa ka bata na Muslim an isa sab ka bata

na dili duwaan an krus. c. Nanalinga na may pagrespeto an mga bata na Muslim

mentras ila taghisgutan an mga trabahuon nan Katoliko.d. Bata na Muslim na tagpasalamatan nan isa ka bata kay

nutambong sija sa birthday.

II. Tun-i an mosunod na sitwasyon. Pilia an sakto na himuon sa kada sitwasyon. Isuyat an letra nan imo tubag sa notebook.

1. Nakit-an nimo na taggisi-gisi nan imo klasmeyt an mga palid nan isa ka sagrado na libro.

a. Kuhaon naku an libro sa ija para dili na nija mahurot paggisi.

b. Pasagdan ko sija sa ija taghimo.c. Sultihan ko sija na dili na nija gision an sagrado na libro.

2. Kusog an tingog nan radyo samtang naminaw an imo tatay sa balita. Nabatian nimo na nag-ampo an ijo silingan na Muslim.

a. Magsabi ako sa ako tatay na hinajan naku an radyo kay nag-ampo an amo silingan na Muslim.

b. Maghilom rakan ako samtang sila nag-ampo.c. Huyaton naku an ako tatay na mo mandar na ako

hinajan an radyo.

185

3. Nahibayo kaw na mukad-on sa ijo bayay an higaya na muslim nan imo igsuon sa adlaw nan pista.

a. Ako isulti sa ija na an amo tag-andam na pagkaon wayay sagol na baboy na puyde nija makaon.

b. Ako lang-on an ako nanay na puro ra baboy an ija lutuon na pagkaon.

c. Sultihan naku an ako ate na dili rakan pakad-unon an ija higaya.

4. Tagpakilaya sa imo nan imo ig-agaw an ija suod na higaya na isa ka membro nan Iglesia ni Cristo tapos ikaw isa ka Methodist.

a. Ako sija istoryahon nan marajaw pagkatapos na magpakilaya ako sa ija.

b. Ako sija isipon na higaya bisan nagkalahi an amo pagtuo sa Ginoo.

c. Pasagdan naku an ako ig-agaw sa ija gusto himuon.

5. Nakit-an nimo na nagduwa sa suyod nan simbahan an mga bata.

a. Pasagdan ko sila sa ila pagduwa sanan dili ako moentra sa ila pagduwa para dili na madugangan an saba.

b. Sultihan ko an mga bata na magduwa sila sa lugar na duwaanan.

c. Ako sila lanaton hangtud na mapugos sila paglugwa sa simbahan.

III. Paghuna-huna nan lain na pamaagi kun unhon mo na mapakita an pagrespeto sa pagtuo/relihiyon nan iban tawo bahin sa Ginoo. I-drowing an imo tubag sa imo notebook.

Mabuhi kaw bata na may respeto! Nahuman mo na sab an isa ka leksyon na jaoy pahigugma sa ato Ginoo.

186

Leksyon 3Pag-laum: Yawe Para sa Tagpaninguha na

Pangandoy

Uno kaha an tagbati nan isa ka bata na noentra sa isa ka contest parehas nan jaon sa retrato? Gawas nan ini, uno sab kaha an tagbati nan:

• Isa ka estudyante na nokanta na tagpugos pag-abot an grabe ka taas na tono.

• Isa ka bata na noentra sa quiz bee. • Isa ka bata na nakaagi nan baha, linog o landslide.

Sa leksyon na ini, Taglauman na maibutang mo sa kasing-kasing an kaimportante nan paglaum sanan kinabuhion ini para madasig kaw sa pagtuman nan imo mga pangandoy para maabot an kadaugan.

187

Tan-awa an mga retrato sa ubos sanan susiha.

“Ginoo ko, hinaut na madajaw na ako. Gusto na gajod naku mobalik

sa eskuylahan.”

“Hmmmmmm… Mahimo ko ini. Mahimo ko ini. Mahimo ko ini.”

188

“Nanhinaut ako na matapos na an kagubot sa amo

barangay.”

“Hinaut na jaon nay amo limpyo na

tubig.”

Tubaga an mga mosunod pangutana.1. Uno man an problema nan kada bata sa retrato?

2. Tag-uno kaha nila pagdawat an mga problema na ini?

3. Isa-isaha an imo mga tagbati samtang imo ini tagbasa sanan tagsusi. Ipaambit an imo mga tubag sa klase.

Isip mga tinun-an, tagbati mo na ba an mga panghitabo na ini sa imo kinabuhi? Uno man an imo taghimo? Tag-uno mo pagpabilin an imo paglaum para makab-ot mo an imo gusto isip tinun-an?

189

Trabahuon IJaoy mga panahon na testingan an ato abilidad sanan

pagsalig sa ato kaugalingon. An ato paglaum sanan positibo na panlantaw makatabang para makab-ot an ato mga pangandoy.

Himoa an tsart mahitungod sa isa ka pangandoy na gusto nimo na mahitabo sa imo kinabuhi.

An ako mga trabahuon samtang ako jaon pa sa

ikatuyo na ang-ang:

An ako mga trabahuon pagkahuman ko nan ika-

unom na ang-ang:

An isa ka bata na parehas mo hamok pangandoy.

An paglaum makatabang para makab-ot mo an imo mga pangandoy.

Trabahuon 2 A. Pagpili nan isa sa mga nakasuyat na sitwasyon sanan tubaga

an mga pangutana. Isuyat sa notebook an imo tubag.

1. Tungod sa waya magkasinabot an goberno sanan sa grupo na waya makaujon sa goberno, napugos an mga tawo sa pagbalhin sa lain na lugar. Isa si Rowena sa ini na mga bata.

190

“Ako si Bulit. Isa ako ka Mamanwa. Naglaum ako

na tagdon ako nan marajaw nan ako mga klasmeyt.

Mahimo ako na marajaw na higaya sa ila.”

2. Nakadawat nan suyat si Lelet na waya sija swerteha na malakip na iskolar sa sunod ting-eskuyla.

Tubaga an mga pangutana:1. Kun ikaw an bata na jaon sa sitwasyon na imo tagpili.

Unhon man nijo pagpakita na jaoy ijo paglaum?

2. Unhon man nijo paglaong na importante an makabaton kita nan paglaum?

B. Magporma nan lima ka grupo. Tan-awa an kada bata na jaon sa retrato sanan susiha kun uno an ila mga tagpan- estorya. Pagkahuman tubaga an mga pangutana sa ubos nan retrato. Isuyat an mga tubag nan ijo grupo sa limpyo na papel na ipaambit nan ijo lider.

“Ako si Maita. Nagbasol ako na waya ako

nagtarung sa ako pag-eskuyla. Naglaum ako na _____________________.”

191

“Ako si Korin. Ini sab an ako igsuon. Ako naglaum na ______________________.”

“Ako sab si Rufo. Naglaum ako na

___________________.”

Mga Pangutana:•Sa imo paniid, uno man an tagpaninguha nan kada bata

sa retrato?•Uno sab ka ha an ila himuon para matuman an ila mga

tagpaninguha/tagpangandoy?

192

Unho man nato paghulagway an sulti na paglaum?

Pagpili nan isa gikan sa taghatag na mga trabahuon sa ubos sanan himoa ini. Ipaambit ini sa klase pagkahuman.

1. Kun an paglaum isa ka putahi, paghimo nan resipe para nan ini. Huna-hunaa an mga tagkinahanglan para an isa ka tawo na jauy paglaum. Pananglitan, kalig-on sa kaugalingon, Pila ka kutsara nan ini an tagkinahanglan? Hatagi ini nan ulohan na Putahi/Resipe nan Paglaum.

2. Paghimo nan maze o mapa mahitungod sa paglaum. Kun an paglaum isa ka lugar, uno man an mga lugar na imo maagian para kaw makaabot sa lugar na imo gusto kadtuon? Uno man sab an mga butang na imo bayunon o dayhon sa imo pagbiyahe?

HinumdumiImportante na jaoy paglaum (hope) an kada bata

na parehas mo. Pero, dili ra igo na jaoy imo paglaum. Kinahanglan maningkamot sanan mo trabaho kaw para makab-ot mo an mga tagpangandoy.

An paglaum amo an nahimo na giya nato sa paghulma nan ato mga pangandoy sanan paningkamot na maabot ini. Usahay dili mahitabo an ato tagpangandoy pero kinahanglan dili kita mawad-an nan paglaum. Angajan lamang na dawaton nimo ini na gaan sa kasing-kasing.

Usahay sab jaoy mga butang na imo gusto nimo mahitabo pero dili dajun matuman. Tungod kay ikaw may pagsalig, pagtuo, sanan pag-ampo sa Ginoo, anam-anam na imo ini makab-ot sanan matuman. Ilabina kun para sa

193

karajawan nan tanan. Taghigugma kaw nan Ginoo sanan malipajon sija kun makit-an kaw nija na malipajon. Padajon sa pag-ampo sa Ginoo. Isulti sa ija an imo mga tagbati. Ajaw pagpakawaya nan paglaum. Kun dili man matuman an imo gusto/tagpangandoy, jaoy ija tag-andam/taggahin na mas marajaw para sa imo.

Bisan ikaw bata pa, jaoy gihapon imo tag-atubang na problema sa adlaw-adlaw.

Trabahuon 11. Adeser kaw matuyog imo anay ilista sa imo notebook kun

unhon mo pagdaya/pag-atubang an isa ka problema parehas nan waya pagpasar sa test, waya mapili na moentra sa isa ka contest, sanan iban pa.

2. Ipasabot kun uno ka importante na jaoy ato paglaum sa jaon na higayon.

3. Ipaambit ini sa imo mga klasmeyt sa sunod na adlaw.

Trabahuon 2Katabang an imo grupo, pun-i an tsart sa ubos nan ijo mga

tubag. Ipaambit ini sa klase pagkahuman.

Mga panghitabo na naglisod ako isip isa ka tinun-an

Tagpakita naku an paglaum pinaagi sa…

194

A. Pilia an mga sultihon na nagpakita nan pagkajaoy paglaum. Ipasabot an imo tubag kun uno imo ini tagpili. Himoa ini sa imo notebook.

1. “Mahimo nato ini.”2. “Mapildi na ako. Amura ka abtik gajod nan ako mga

kontra.”3. “Maghuman ako sa ako pag-eskuyla para makatabang

ako sa ako nanay sanan tatay.”4. “Hinaut na makauli na an amo nanay gikan sa Hongkong.

Permi ko ini tag-ampo.”5. “Pila rakan katuig mamunga na gajod inin ako mga

punoan. Kinahanglan ato sila areglahon.”

B. Pagsuyat nan isa ka sultihon na nagpakita na jaoy paglaum sa mga mosunod na problema/pagsulay:

1. Naigo an ija barangay nan isa ka kusog na bagjo.Sultihon na may paglaum:

2. Waya ako kapasar sa isa ka test/quiz.Sultihon na may paglaum:

3. Waya mapili sa pasundayag nan pagsajawSultihon na may paglaum:

4. Nalakip sa mga tagkaisgan/tagkasab-an nan titserSultihon na may paglaum:

195

Leksyon 4An Ako Paglaum,

Ipaambit ko sa Ako Isigkatawo

Kun ikaw an nagduwa sa retrato, uno kaha an imo bation kun makit-an mo an imo mga higaya na naghatag nan suporta sa imo?

Jaoy mga tawo na may pagsalig sa imo abilidad. Sila an imo pamilya, mga titser, sanan mga higaya. Tag-tagaan kaw nila nan kalig-on kun ikaw jaoy problema na tag-atubang. Ikaw, uno man an imo himuon para makahatag kaw nan paglaum sa ila.

Sa leksyon na ini hisgutan nato kun unhon na makahatag kita nan paglaum sa isigkatawo.

Sa mga nangagi na leksyon nahibay-an nato kun uno ka importante an jaoy paglaum para makab-ot an ato tagpangandoy. Para makahatag kita nan paglaum sa iban tawo, kinahanglan kita mismo jaoy paglaum.

Basaha an mosunod na sitwasyon sanan tubaga an mga pangutana.

196

Nakahinumdum pa ba kaw kan Paglaum? Gawas kan Paglaum jaoy bag-o na sab na imo makilaya. Sija si Kahayag.

“An paglaum makatabang para

makab-ot ko an ako mga tagpangandoy sa

kinabuhi.”

“An paglaum makatabang para

makab-ot ko an ako mga tagpangandoy sa

kinabuhi.”

“Marajaw na adlaw sa imo. Ako si Kahayag. Bisan kita bata

pa makahatag gihapon kita nan paglaum sa iban. Ikaw,

kaya ba sab nimo maghatag nan paglaum sa iban?”

“Ajaw pagkabiro. Madajaw ra lagi si

Timmy.”

197

“Waya gajod ako makasabot sa ato leksyon

sa Math.”

“Kaya mo jaon. Dali ato tun-an.”

“Salamat sa ijo pagbisita.”

“Malipajon kami na hapit nakaw mugawas sa hospital.”

Tubaga an mga pangutana:1. Uno paghatag nan bili an tagpakita ni Kahayag sa lain-lain

na sitwasyon sa comic strip?

2. Hain sa mga sitwasyon an imo na naagian na parehas kan Kahayag?

3. Gusto ba nimo na maparehas kan Kahayag? Ipasabot an imo tubag.

4. Sa imo pamaagi, unhon mo na mapaambit an paglaum sa imo mga higaya, klasmeyt sanan mga kaiban sa bayay?

198

Trabahuon IParehas ba kaw kan Kahayag? Paghuna-huna nan isa ka

kaagi na diin nakahatag kaw nan paglaum sa iban. Ipaambit ini sa imo klasmeyt.

Trabahuon 2 Katabang an imo grupo, magpasundayag nan mubo na

drama-drama na nagpakita nan paghatag nan paglaum sa isigkatawo.

1. Pagdrowing nan isa ka superhero. Tawagon nato sija na Paglaum.

2. Sa palibut nan nahimo na imahe, isuyat an ija mga kinaija. Pag-andam kay ipaambit ini sa klase.

HinumdumiJaoy panultihon na naglaong na “Dili kaw makahatag nan

butang na waya sa imo.” Para makahatag kaw nan paglaum sa isigkatawo kinahanglan ikaw mismo may paglaum.

Makahatag kita nan paglaum sa iban tawo pinaagi sa paghatag sa ila nan kalig-on sa kaugalingon, suporta o tabang.

An paglaum puyde mapakita o mapabati sa isigkatawo sa lain-lain na higayon. Sa suyod nan eskuylahan, mapabati

199

o mapakita mo sa imo klasmeyt na puyde musuyod sa klase bisan kun wayay bayon na kwarta, na puyde moeskuyla sa eskuylahan bisan daan na an baro basta limpyo lamang, sanan kinahanglan maningkamot permi sa pag-eskuyla para mahibayo mobasa, moihap sanan iban pa. Sa bayay sab, puyde mo mapabati an kaimportante nan paglaum kun jaoy membro nan pamilya na jaoy sakit, kun nag-antus kamo sa kapobrehon, o kun nawad-an kamo nan bayay tungod sa kusog na bagjo.

An pagpadajon sa pagpakita sanan pagpabati nan paglaum tagkalipajan nan Ginoo. Ini isa ka grasya na ato gajod ipaambit sa ato isigkatawo.

Trabahuon 1An paghatag nan paglaum sa iban marajaw na batasan.

Tagpalig-on nan paglaum an tawo na nahatagan nan ini. Ini isab makahatag sa imo nan kalipay.

A. Maniid sanan hibay-i kun sin-o sa imo klasmeyt o higaya an puyde mo ipabati an paglaum. Tubaga an mga mosunod na pangutana. Isuyat mo an tubag sa imo notebook.

1. Sin-o sa mga tawo sa imo palibot an gusto mo tabangan para makabaton nan paglaum?

2. Uno man an imo rason sa pagpili sa ija?

3. Unhon mo pagsugod an pagtabang sa ija?

4. Uno sa imo paniid an bati-on nan imo klasmeyt o higaya sa pagpili mo sa ija?

200

November 20, 2013

Gihigugma ko na _________,

Kumusta na kaw? Hinaut na ____________________ sa evacuation center. An laong ni Ante Irene dili kaw _______________________________________________________. Hamok pa kuno nakababag sa dayan pasingod sa ijo lugar. Ajaw pag ____________________________ pag-ampo. Ajaw pagkawaya nan ________________. Basin sa sunod Sabado __________________ sa ako nanay para kaw amo mabisita.

An imo higaya,Liwanag

Bisan kita bata pa makahatag sab kita nan paglaum sa iban. Kinahanglan tinuod ini kun ato ipabati/ipaambit.

5. Magmalipajon ba kaw kun an tagpili mo na higaya o klasmeyt makabaton nan paglaum? Ipasabot an imo tubag.

Trabahuon 2Tapusa an suyat na nagpabati nan paglaum para sa isa ka

higaya na jaon sa evacuation center.

201

I. Isulti kun Sakto o Dili sakto an kada sultihon. Isuyat an imo tubag sa notebook.

1. An paglaum naghatag kalig-on sa kaugalingon.2. Puyde kaw makahatag nan paglaum bisan waya kaw nan

ini sa imo kaugalingon.3. An paghatag nan paglaum sa iban nakalipay sa tawo na

naghatag nan ini.4. Bisan ikaw bata pa mahimo mo an paghatag nan

paglaum.5. An paghatag nan paglaum kinahanglan tinuod/kinasing-

kasing.

II. Basaha an mosunod na sitwasyon. Uno man an imo himuon o isulti na makahatag nan paglaum. Isuyat an imo tubag sa notebook.

1. Tagkuybaan an imo igsuon na mokuhaay nan test. 2. Nakit-an nimo na nagguol an imo tatay tungod kay nadaot

an ijo tanum sa bagjo.3. Madugay pa adeser makapanaw an imo higaya na

nahiligad sa hagdanan.4. Waya makadaug an imo mga klasmeyt sa contest sa sajaw.5. Gusto na moundang sa pag-eskuyla an imo klasmeyt

tungod kay grabe kalajo an eskuylahan.

202

Leksyon 5Salamat Ginoo sa Imo Paghigugma sa Ako

242

Aralin 5 Salamat O Diyos sa Pagmamahal Mo sa Akin

“Hindi ko hiningi ngunit kusang ibinigay. Hindi ko hinanap ngunit aking natagpuan. Hindi ko hiniling ngunit ipinagkaloob sa akin. Hindi pa man nasasambit ng aking mga labi, mga panalangin ko ay agad na dinidinig. Kapag nagkamali laging handang ako ay patawarin. Naligaw man ng landas, sa isang pagtawag ko agad akong sasaklolohan. Kahit sa paningin ko hindi ako karapat-dapat, biyaya at pagmamahal laging higit sa sapat. O Diyos na dakila, sino pa ba ang hihigit sa Inyo? Taglay Ninyong kapangyarihan tunay na walang hanggan. Pag-ibig Ninyo sa amin ay walang katapusan! Dahil sa dakilang pag-ibig Ninyo sa akin, buhay ko ngayon ay may kabuluhan.”

Ano ang ipinahihiwatig ng larawan? Ano kaya ang mensahe ng taong gumuhit nito?

“Waya naku tagpangajo pero ija taghatag. Waya naku taghanap pero ako nakit-an. Waya naku tagpangajo pero taghatag gajod sa ako. Waya pa nalitok nan ako mga ngabil, mga pag-ampo ko ija dajon nadungog/nabatian.

Kun masajop ako ija ako gajod pasayluon. Nawaya man nan dayan, sa isa ra na pagtawag ija dajon ako tabangan. Bisan sa ako panan-aw dili ako angajan tabangan, grasya sanan paghigugma permi gajod nahatag.

O Ginoo na makagagahum, sin-o pa man an molabaw sa imo? An imo gahum tinuod na wayay katapusan. Paghigugma nimo sa amo wayay katapusan! Tungod sa imo paghigugma sa ako, kinabuhi ko kuman jaoy puyos.”

-prs-

Uno man an tagpasabot nan retrato? Uno kaha an mensahe nan tawo na nagdrowing nan ini?

203

Trabahuon 1 Basaha an pangutana sa ubos. I-drowing o isuyat an imo

tubag sa limpyo na papel sanan ipikit sa pisara pagkahuman.

Puyde sab nimo koloran an imo tagdrowing kun tagkinahanglan.

Pangutana:Kun imo mahulagway an paghigugma sa imo nan Ginoo, hain man ini nimo maikompara?

Tubaga an mga pangutana:1. Uno man an ijo tagbati samtang ijo tagdrowing o tagsuyat

an ijo tubag sa papel?

2. Tan-awa nijo an mga nakapikit na tubag sa pisara. Gawas sa mga nakapikit na tubag may ijo pa mga naisip kun unhon pa pagpakita an paghigugma nan Ginoo sa ato. Ipasabot an imo tubag.

An paghigugma nan Ginoo tinuod sanan wayay katapusan. Gikan pa gajod sa ato pagkatawo hangtud na kita mawad-an nan kinabuhi, waya kita nija pasagdi, bisan pa sa panahon nan kagul-anan o mga problema.

Isipa pagdajaw. Kun ikaw masajop, sultihan kaw nan imo mga ginikanan. Uman ila man ini taghimo? Ila tagkurihian an imo sajop na hingas sanan kinaija. Ila tagpasabot sa imo para dili na nimo utrohon an imo mga sajop.

Amo isab, kun ikaw magpaubos, imo tag-angkon na ikaw nasajop sanan mangajo kaw nan pasaylo, permi kaw gajod nila tagaan nan higajon sa pagbag-o.

204

An mga ini kilay-anan na taghigugma kaw nila. Kun an ato mga ginikanan na parehas ra sa ato tawo isab makahimo paghigugma sa ato, uno pa kaha an Ginoo na ato Amahan na jadto sa langit na amoy naghimo sa mga tawo? Dili lamang mahigugmaon an Ginoo, tungod kay sija mismo an gugma.

Trabahuon 2Tan-awa an mga retrato. Tubaga an mga pangutana

pagkahuman.

244

ginagawa? Itinatama lamang nila ang iyong maling kilos at gawi. Ipinauunawa nila sa iyo ito upang hindi ka na muling magkamali.

Gayundin naman, kapag ikaw ay nagpakumbaba, inamin mo ang iyong pagkakamali at humingi ka ng kapatawaran, lagi ka nilang binibigyan ng pagkakataong magbago.

Patunay ang mga ito ng pagmamahal nila sa iyo. Kung

ang ating mga magulang na tulad nating mga tao ay kayang magmahal sa atin nang ganito, paano pa kaya ang Diyos nating Ama na siyang lumalang sa buong sangkatauhan? Hindi lang mapagmahal ang Diyos sapagkat ang Diyos mismo ay pag-ibig.

Gawain 2 Pagmasdan ang mga larawan. Sagutin ang mga tanong pagkatapos.

244

ginagawa? Itinatama lamang nila ang iyong maling kilos at gawi. Ipinauunawa nila sa iyo ito upang hindi ka na muling magkamali.

Gayundin naman, kapag ikaw ay nagpakumbaba, inamin mo ang iyong pagkakamali at humingi ka ng kapatawaran, lagi ka nilang binibigyan ng pagkakataong magbago.

Patunay ang mga ito ng pagmamahal nila sa iyo. Kung

ang ating mga magulang na tulad nating mga tao ay kayang magmahal sa atin nang ganito, paano pa kaya ang Diyos nating Ama na siyang lumalang sa buong sangkatauhan? Hindi lang mapagmahal ang Diyos sapagkat ang Diyos mismo ay pag-ibig.

Gawain 2 Pagmasdan ang mga larawan. Sagutin ang mga tanong pagkatapos.

245

Mga tanong:

Sa inyong palagay, ano kaya ang ipinapanalangin ng mga bata?

Palagi rin ba kayong nananalangin ng pasasalamat sa Diyos sa lahat ng kaniyang biyaya? Ipaliwanag ang inyong sagot.

Bilang isang bata, paano mo ipinakikita ang iyong pasasalamat sa mga taong nagpalaki sa iyo?

Ang panalangin ay isang paraan ng

pakikipag-ugnayan sa Diyos. Ito ay gawaing kalugod-lugod sa Diyos sapagkat nagpapakita ito na mahalaga Siya sa ating buhay at nais nating makipag-ugnayan sa Kaniya. Dapat din nating isama sa ating panalangin ang kalagayan ng ibang tao o ng ating bansa.

Idinadalangin kong lubha mong maranasan ang pag-ibig ng Diyos at maibahagi ang kaniyang kabutihan at pagmamahal sa pakikipag-ugnayan mo sa kapuwa.

Mga Pangutana:•Sa imo paniid, uno kaha an tag-ampo nan mga bata?•Permi ba sab kamo nag-ampo nan pasalamat sa Ginoo sa

tanan mga grasya na ija taghatag? Ipasabot an ijo tubag.• Isip bata, tag-uno mo pagpakita an imo pasalamat sa

mga tawo na nagpadaku sa imo?

205

Trabahuon 1A. Ato balikon an balak na jaon sa primero na palid. Huna-hunaa

an mga higayon na natinuod sa imo an mga nasulti na grasya na nadawat gikan sa Ginoo. Tapusa an mga sultihon. Himoa ini sa imo notebook.

1. Waya naku tagpangajo pero ija gajod taghatag sa ako an _____________________________________________.

2. Jaoy mga adlaw na makalimot ako sa pag-ampo pero permi nija gihapon ako_________________________.

3. Sa una nakig-away ako sa klase pero kuman waya na. Hamok na ako higaya. Nahibayo ako na tagpasaylo ako nan Ginoo sa ___________________________________.

4. Bisan usahay sa ako paniid dili ako angajan higugmaon, an Ginoo ______________________________.

5. Nahibayo ako na taghigugma ako nan Ginoo tungod kay ________________________________________________.

B. Ipaambit an imo tubag sa imo katapad.

Gawain 2Jaon bay imo nahibay-an na kanta mahitungod sa

paghigugma nan Ginoo?

An pag-ampo isa ka paagi nan pagpasalamat sa Ginoo. Ini na trabaho makapalipay sa Ginoo kay nagpakita ini na importante sija sa ato kinabuhi sanan gusto nato na malambigit sa ija. Kinahanglan sab na ato ilakip sa ato pag-ampo an sitwasyon nan iban tawo sanan nan ato nasud.

Ako tag-ampo na imo gajod matagamtaman an gugma nan Ginoo sanan mapaambit an ija karajaw sanan paghigugma pinaagi sa imo pakig-iban sa iban tawo.

206

An kanta sa ubos isa ka pananglitan nan paghigugma nan Ginoo na permi tagkanta sa misa nan mga Katoliko. Nahibayo ba kaw nan ini na kanta?

Unhon mo paghulagway an gugma nan Ginoo? Sa tabang nan iban na membro sa ijo grupo, paghimo nan kanta na nagpakita nan gugma nan Ginoo sa ija mga taghimo. Himoe nan uyuhan. Puyde kaw maghimo nan kinaugalingon na tono o puyde sab na iparehas an tono sa isa ka kanta na kahibayo na an tanan na membro. Pag-andam sa pagpasundayag sa klase. Isulti kun tag-uno pagpakita an gugma nan Ginoo.

Pag-ibig ang siyang pumukaw sa ating puso at kaluluwaAng siyang nagdulot sa ating buhay ng gintong aral at pag-asaPag-ibig ang siyang buklod natin, di mapapawi kailan pa manSa puso’t diwa tayo’y isa lamang kahit na tayo’y magkawalay.

Koro:Pagkat ang Diyos nati’y Diyos ng Pag-ibigMagmahalan tayo’t magtulunganAt kung tayo’y bigo ay huwag limutinna may Diyos tayong nagmamahal

Diyos ay pag-ibig…Diyos ay pag-ibig….

Trabahuon 1 1. Sa isa ka limpyo na papel o daan na folder, paghimo nan

isa ka mubo na pag-ampo na nagpasalamat sa Ginoo sa ija taghatag na gugma na imo natagamtaman. Isipa an mga marajaw na panghitabo sa imo kinabuhi resulta sa imo pagsalig sanan pagtuo sa Ginoo.

207

HinumdumiAn gugma o paghigugma nan Ginoo sa ato waya gajoy

kapareha, dili mabag-o sanan wayay katapusan. Kun an Ginoo an naghimo sa ato, an ija mga pamatasan/batasan jaon gajod sa ato. Ini an rason uno na taghigugma nato an ato isigkatawo, kun uno isab na jaoy ato batasan na matinabangon sanan may paghigugma.

Panid-an ta kun tag-uno pagpakita an gugma nan Ginoo sa mga mosunod na sultinon.

•An gugma nan Ginoo wayay katapusan.•An gugma nan Ginoo tagbati nan mga tawo na jaoy

pagsalig sa ija.•An gugma nan Ginoo ato gajod matagamtaman kun

ato isalig sa ija an ato kinabuhi. An buot ipasabot nan ini na nagkinabuhi kita na ujon sa ija mga balaod.

•An gugma nan Ginoo mapailubon/magpa-ubos sanan ato ini bation pinaagi sa pag-ampo sanan pagbasa nan ija mga pulong.

•An tawo na nakatagamtam nan gugma nan Ginoo mahigugmaon sanan matinabangon sa ija isig ka tawo.

•An tawo na nakatagamtam nan gugma nan Ginoo jaoy pagrespeto sanan jaoy pag-amping sa tanan na ija taghimo.

2. Pagkahuman, moentra kaw sa isa ka pag-ampo na panguluhan nan mga titser sanan isulti an pag-ampo na nahimo mo. Ipikit an imo pag-ampo sa manila paper na jaon sa pisara kaiban an iban pa na mga nahimo na pag-ampo nan imo klasmeyt.

208

A. Tan-awa an retrato.

Nakakilaya ba kaw sa tawo na jaon sa retrato? Sija si Arriza Ann Nocum. An ija Nanay isa ka Muslim mentras an ija Tatay isa ka Katoliko. Natagamtaman ni Arriza an gugma nan Ginoo, una sa ila malipajon na panimayay. Nangandoy si Arriza na ija isab mapaambit sa mga bata na Kristiyano sanan Muslim sa Mindanao an paghigugma na ija naangkon/natagamtaman. Sa tabang nan ija mga ginikanan, higaya, sanan mga tawo na jaoy kasing-kasing na matinabangon, nakahimo sija nan isa ka library. Tagtawag nija ini na KRIS Peace Library.

Sa pagkakuman, gawas sa upat ka library, jaon sab mga bata na tagpa-eskuyla nan grupo. An paghigugma nan Ginoo na natagamtaman ni Arriza amoy yabe sa pagsabot, paghigugma sanan pagtabang nija sa isigkatawo. Dili sajon an taghimo ni Arriza pero nagsalig sija sa Ginoo na tabangan sija sa ija marajaw na pangandoy.

Tubaga an mga pangutana:1. Gusto ba sab nimo na maparehas kaw kan Arriza Ann

Nocum?

249

buhay. Ibig sabihin nito ay isinasabuhay natin ang Kaniyang mga tagubilin.

Ang pag-ibig ng Diyos ay mauunawaan at madarama natin sa pakikipag-ugnayan sa Kaniya sa pamamagitan ng pananalangin at pagbabasa ng Kaniyang mga salita.

Ang taong nakararanas ng pag-ibig ng Diyos ay mapagmahal at matulungin sa kapuwa.

Ang taong nakararanas ng pag-ibig ng Diyos ay may paggalang at pagkalinga sa lahat ng Kaniyang ginawa.

A. Pagmasdan ang larawan.

Kilala mo ba ang nasa larawan? Siya si Arriza Ann

Nocum. Ang kaniyang ina ay isang Muslim samantalang ang kaniyang ama naman ay Kristiyanong Katoliko.

Isabuhay Natin

209

2. Isip isa ka tinun-an sa ikatuyo na ang-ang, unhon mo pagpakita sa imo isigkatawo na ikaw mamahimo na agihanan sa paghigugma nan Ginoo?

3. Ipaambit an imo tubag sa klase?

B. Paghimo nan isa ka badge, retrato, mubo na suyat o balak para sa duha (2) ka tawo na masulti mo na amoy rason kun uno na imo natagamtaman an gugma nan Ginoo. Ihatag ini sa ila.

I. Unhon nato paghulagway an gugma nan Ginoo sa ato? Kompletuha an sultihon sa ubos pinaagi sa pagdugang nan sulti.

1. Ginoo, ikaw gajod an tuburan nan tanan grasya. An tanan grasya sa imo gajod _________________

2. Mopasaylo sanan mapailubon na Ginoo, Ikaw an taghiguma ________________sa tinuod.

3. Kinabuhi ko ako ihatag sa imo Ginoo dili ako_________.4. Sa panahon nan problema ikaw an ako paglaum.Tanan

ako mahimo kay Ikaw an ako ________________.5. Paghimo nan imo kaugalingon na sultihon mahitungod sa

paghigugma nan Ginoo.

II. Uno man an imo himuon para mapabati mo sa iban an paghigugma nan Ginoo.

Haura an graphic organizer sa ubos sa imo notebook sanan pun-i an kada kolum nan duha ka pananglitan.

210

Congratulations! Nahuman mo na gajod an ini na leksyon! Kuman andam na kaw para sa sunod na leksyon. Tag-ampo naku na imo mabutang sa kasing-kasing an paghigugma nan Ginoo sa imo na bisan kun-o dili na gajod mautro.

Sa Bayay Sa Eskuylahan Sa Pakighigaya sa isigkatawo

211

Leksyon 6Kadaugan Mo, Kalipay Ko

An isa ka higaya permi gajod naghigugma. Unhon nato pagpakita an ato paghigugma sa ato mga higaya? Dali kay ato hibay-an sa ini na leksyon.

Tan-awa an retrato sa ubos. Naka-entra na ba kaw sa isa ka contest parehas nan mga

bata na ini na nakadaog sa isa ka contest sa ila eskuylahan?

253

Aralin 6 Tagumpay Mo, Kasiyahan Ko

Ang isang kaibigan ay laging nagmamahal. Paano

natin maipakikita ang ating pagmamahal sa ating mga kaibigan? Halina at tuklasin natin sa araling ito.

Tingnan ang larawan sa ibaba.

Nakasali ka na ba sa isang paligsahan katulad ng mga batang ito na nanalo sa isang kompetisyon sa kanilang paaralan?

Alamin Natin

Tag-uno kaha sila pagtabang nan ila mga higaya sa ini na higayon? Tag-ampo kaha nan ila mga higaya an ila kadaugan?

Motan-aw ba kaw nan basketbol? Siguro nahinumdum pa kaw sa kadaugan nan PIlipinas para sa FIBA, isa ini ka kompetisyon sa tibuok kalibutan sa linya nan basketbol. Nahibayo kaw na wayay kasudlan nan kalipay nan mga tawo na notan-aw sa ila na nakadaog? Tungod kay tagdaya nila an ngayan nan Pilipinas,

212

halos tanan na mga Pilipino nag-ampo sanan nagpakita nan suporta sa ila.

Basaha an mubo na balak sanan tubaga an mga pangutanan sa ubos.

Permi sija nag-andam nan marajaw na ngisiKakapoy naku, sanan pagkalaay ija tagwayaKaiban ko sija sa ako KadauganPermi nag-antus sa pag-atiman.

Sa pag-abot sa oras nan contestNongisi sija na nagsinggit “Mahimo mo jaon!”Nakit-an ko sija na niduko nan hinayHilom na nag-ampo sa GinooAmahan na makagagahum

Sa pagtawag nan ako pangayan,Kalipay nija, waya gajoy kasudlan!Grade kataas nan ija pag-ambak Tungod sa kalipay Ako kadaugan, ija tagkalipay!

Ako an nakadaog sa tabang nimoKadaugan na ini, utang ko sa imoKun pananglitan waya ako kadaugSa panahon nan kapildihanIkaw an ako masandigan.

Salamat sa imo tinuod na higayaWayay kapariha, an imo pagkabuotanDili kaw naku makalimtanGrasyahan kaw nan Ginoo sa imo pagkabuotan.

-prs-Mga pangutana:

•Kun pangutan-on an imo kasingkasing sanan tagbati, uno man an sakto na ulohan nan balak?

•Tag-uno pagpakita sa balak an paghigugma sanan pag-amping nan isa ka higaya?

213

•Kun ikaw an higaya na tagsulti sa balak, uno man an imo bation? Ipasabot an imo tubag.

Trabahuon 1 1. Kun jaoy imo higaya na no-entra sa isa ka contest, unhon

nimo pagpakita an imo suporta sa ija? I-drowing an imo tubag sa notebook.

2. Ipaambit sa imo katapad an imo na drowing na tubag.

Trabahuon 21. Pagporma nan lima ka grupo. Balika an balak na jaon sa

Hibayuan. Katabang an imo grupo, isulti an sultihon na imo nahugot pinaagi sa pag rap. Himo-e sad nan sakto na hingas. Ipasundayag kun natawag na an ijo grupo.

2. Tubaga an mga pangutana.•Unhon man nato pagpabati nan paghigugma sa ato mga

higaya sa panahon nan ila kalipay sanan sa panahon nan kagul-anan?

Tun-i an mubo na estorya mahitungod sa duha ka managhigaya.

Kakilaya kaw kan Ferdinand Blumentritt? Sija an suod na higaya nan ato pambansang bayani na si Dr. Jose P. Rizal. Nahibayo ba kaw na ka isa ra sila nagkita pero an ila panaghigaya nohantud nan napuyo ka tuig? Napabilin nila an ila panaghigaya pinaagi sa pagpadaya nan suyat. An laong nila na isa si Blumentritt sa tagpadad-an ni Rizal nan suyat na panamilit. Grabe gajod an kaguol ni Blumentritt sa nahitabo sa ija suod na higaya.

214

Tubaga an mga pangutana:1. Kun uso an pick-up line sa panahon ni Rizal, uno kaha an ila

ipangutana sa kada isa?

2. Paghimo nan isa ka pick-up line na nagpakita nan isa ka marajaw/buotan na higaya. Isuyat ini sa imo notebook sanan ipatubag ini sa imo katapad.

Mga Pananglitan: •Sungkod ba kaw?

Kay permi nimo ako tag-alalajan.•Papel ba kaw?

Kay gusto kaw naku suyatan nan pasalamat para ipadaya ko sa ako higaya.

274

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Jose_rizal_01.jpg

http://www.philstar.com/good-news/487848/rizal-blumentritt-documents-found-czech-museum

Hinumdumi•An isa ka mahigugmaon na higaya permi masaligan. •Sa panahon nan kagul-anan, jaon sija para maghatag

nan paglaum. Andam sija motabang taman sa ija makaya.

•Dili sija masuya sa imo mga naabot.•Malipay sija na magtan-aw sa imo na malipajon sanan

madaugon.•An isa ka marajaw/buotan na higaya nagpakita nan

paghigugma sa Ginoo.

215

Trabahuon 11. Paghimo nan isa ka kard pasalamat para sa imo higaya.

Sa pirmero na pahina, i-drowing sija o ipikit an ija tinuod na retrato. Isuyat an ija pangayan sa taas nan retrato. Sa kilid isuyat an ija mga marajaw na batasan/kinaija.

2. Sa suyod nan kard paghimo nan mubo na suyat para sa ija marajaw na nahimo sa imo.

Direksyon: Tapusa an tsart sa ubos. Himoa sa ijo notebook.

Mga Batasan/Kinaija nan isa ka Marajaw na Higaya

Mga Pamaagi nan pagpakita nan Importansya

o Paghigugma sa isa ka Higaya

1.

2.

3.

4.

5.

Congratulations! Buotan/Marajaw na higaya. Imo na gajod nahuman an ini na leksyon. Ganahan gajod sa imo an imo higaya.

216

Leksyon 7Ato Barugan An Para sa Karajawan

Nakakita na kaw nan bata na tagtagaan nan dungog o tagpasidunggan? Uno man an imo tagbati? Uno kaha kun an bata tagpalagot, tagsura-sura, tagkataw-an o tagpasakitan? Uno man sab an imo bati-on? Tun-i an leksyon na ini para mabarugan an karajawan.

Kun tagtangtangan nimo nan balhibo an manok, imo pa ba ini mabalik? Sakto kaw, dili mo na ini mabalik sa ija lawas bisan kun-o. Amo ini isab an sitwasyon kun magsulti kita nan mga masakit na sulti sa ato isigkatawo. Oo, puyde kita mangajo nan pasaylo pero an dili marajaw na sulti na imo tagpabati dili na gajod mabakwi. Nakapasakit na kaw nan kasingkasing nan iban tawo.

An pagsura-sura/pagtamay, sakit na sulti o pagpasakit sa iban tawo dili marajaw na batasan sanan an hingas na ini dili angay ipakita. Para ajagan an kaluwasan sanan kalinaw nan kada tawo, kinahanglan kita magmalig-on para sa karajawan nan tanan.

217

Tan-awa an mga retrato sa ubos sanan isulti kun hain dinhi an marajaw sanan dili marajaw himuon.

Kun jaoy imo makit-an na bata na tagtamay sanan tagsura-sura o tagkataw-an pasagdan raba nimo o maghimo kaw nan paagi para mahunong ini? Kun taghimo nimo an sakto, ikaw isa ka bata na may baruganan para sa kun unoy marajaw.

Hamok na pamaagi para mapakita mo an imo baruganan. Pananglitan, may imo taghimo na desisyon na dili sundon nan imo higaya pero sa imo paniid ini gajod an sakto. Kun imo ini tagpadajon, ikaw jaoy baruganan para sa sakto na rason.

218

Trabahuon 1Sin-o sa mga mosunod an jaoy baruganan?

Pagdrowing nan malipajon na wayong sa linya nan kada numero kun an tawo na nasulti jaoy baruganan; sanan magul-anon na wayong wayong kun wayay baruganan.

1. Kadaghanan sa mga klasmeyt ni Edwin nangopya nan assignment tungod kay arang ka lisud. Bisan lisud, naningkamot si Edwin na matubag an ija assignment.

2. Nakabantay kaw na hamok basura sa palibot. Nagkasabot an ijo klase na maghimo nan suyat para sa tanan na mga tinun-an para tagaan sila nan pahibayo o warning na dili marajaw an pagkanat-kanat nan basura sa palibot.

3. Nakadungog kaw na taglibak nan imo mga klasmeyt an ijo bag-o na klasmeyt na si Eman. Nangatawa sila kay si Eman dili karajaw mahibayo mo Tagalog. Nahibayo kaw na sajop an ila taghimo pero naghilom rakaw.

4. Waya nimo tagtujo na no slide an baso na imo taghawiran ugsa nabuak ini. Pag-abot nan imo nanay, tagsultihan mo sija sanan nangajo kaw nan pasaylo.

5. Nakit-an mo na tagsipa nan bata na daku an imo klasmeyt na hayap na an mata. Imo dajon tagtabangan an imo klasmeyt. Tag-ibanan mo sija sa imo titser para isulti an nahitabo.

Trabahuon 2An pagtamay o pagdaug-daug sa isigkatawo isa ka yaut na

trabaho na dili angajan tugutan.

1. Pagpili nan isa ka retrato na jaon sa Hibayuan Nato.2. Hisgutan nan ijo grupo an mga pamaagi para maundang

an sajop na trabaho.

219

3. Ilista an mga tubag sa ijo papel. Gawas sa mga retrato, maghatag pa kaw nan mga trabahuon na dili angjan himuon sanan dili angajan sundon.

4. Ipaambit an imo tubag sa klase.

Huna-hunaa ini. An baruganan para sa karajawan nagpakita nan paghigugma sa Ginoo. Malipajon an Ginoo kun makit-an nija na ato tagsunod an ija mga sugo.

Isip isa ka bata, puyde mo maipakita an imo baruganan sa karajawan pinaagi nan paghimo nan sakto sanan sa dili pagsugot sa sajop na trabaho.

Trabahuon 1. Paghugot nan isa ka nakalikit na papel na jaoy pangayan

nan imo klasmeyt. 2. Huna-hunaa kun tag-uno pagpakita nan imo klasmeyt na

nahugot mo an marajaw na binuhatan sanan isuyat an tubag sa isa ka limpyo na papel. Puyde sab na ilista an iban pa na marajaw na kinaija o marajaw na sulti mahitungod sa ija na sa imo paniid ija ikalipay kun ija na mabasa o mabatian.

3. Ihatag nimo sa tawo na imo nahugotan an papel na jaoy suyat.

Tubaga an mga pangutana:•Uno man an imo tagbati mentras taghatag o tagdawat

mo an papel?•Uno man sab an imo tagbati pagkahuman nimo mabasa

an ija suyat?

220

HinumdumiAn Baruganan na para sa karajawan nagpakita nan

paghigugma sa Ginoo tungod kay nagpasabot ini na tagsunod gajod nato an ija mga sugo. An dili pagpabor sa mga sajop na binuhatan isa ka pagpakita nan marajaw na baruganan para sa karajawan.

Hamok an pamaagi kun unhon mo pagpakita nan marajaw na baruganan. Kun jaoy test, tana kita dili manlimbong. Likajan an pagpasakit sa isigkatawo bisan sa sulti na makapasakit nan kasingkasing. Pananglitan nan ini an mga mosunod:

•Dapat jaoy ato baruganan nan pagkamatinud-anon. Pananglitan: Dili nato tugotan an iban na magkinopyahay.

•Dapat ato barugan an pagkapareha nan kada isa. Pananglitan: An mga bata na gikan sa iban grupo o etniko o iban na relihiyon o pagtuo dili angajan kataw-an, likajan o daug-daugon.

•Uno man na pamaagi nan pagpasakit sa isig ka tawo dili nato angajan himuon/tugutan na buhaton. Pananglitan: An sakit na pagsura-sura sa isigkatawo.

Hibayo kaw na pinaagi sa imo marajaw na sulti, ato madani/maaghat an tawo na maghimo nan marajaw sa isigkatawo. An isa ka bata na jaoy paghigugma sa Ginoo marajaw an pagtagad sa ija isigkatawo. Dili sija magpasakit sa ija isigkatawo; isa sija ka ihimplo sa karajawan. Sigurado na malipay an Ginoo sa ija sanan kaganahan sija nan iban tawo.

221

Trabahuon 1Mobarug kita para sa karajawan.

1. Sa giya nan titser, maghimo kamo nan “pader” kontra sa sajop na pagtagad sa isigkatawo. Himoa an mosunod.•Pagkuha nan isa ka puti na papel o daan na folder. Kolori

an mga kilid. • Isuyat sa suyod an imo baruganan para sa karajawan

sanan pagtangtang sa mga sajop na trabahuon.Pananglitan: Dili ako magtamay nan akoisigkatawo.

• Ipikit an imo taghimo sa isa ka manila paper kaiban an taghimo nan iban nimo na klasmeyt.

• Ipikit an ijo taghimo sa dingding sa lugwa nan ijo classroom para mabasa nan iban sanan mapansin.

•Magbutang nan lugar o espasyo na puyde mag pirma an mga tinun-an isip pagpakita nan suporta.

Pananglitan nan mga baruganan

1. Paghimo nan sakto: Pagbinuotan sa imo isigkatawo.2. Wayay imo katungod na kataw-an an iban tawo tungod sa

ila pisikal na porma, relihiyon, kapobrehon o kasarian.3. Ajaw pagpasagda. 4. Taghigugma naku an Ginoo amo na dili ako magdaug-

daug nan ako isigkatawo.5. Kun jaoy imo makit-an na bata na tagpasakitan, i-report

dajon sa pulis.

222

Tun-i an kada sitwasyon sanan pilia an sakto na tubag. Isuyat an letra nan imo tubag sa notebook.

1. Nasajop an imo klasmeyt sa pagsulti nan isa ka sulti samtang tagpabasa nan imo titser. Nakabantay kaw na tagkataw-an sija nan imo katapad. Uno man an imo himuon?

a. Ako isulti sa ako klasmeyt na nasajop na tagkataw-an sija nan ako katapad.

b. Ako sagdahon an ako klasmeyt pinaagi sa pagsenyas sanan ako sija estoryahon paghuman nan klase.

c. Ako sija sultihan nan tuda na tingog para mahibay-an nan iban an ija taghimo.

d. Dili ko rakan sija pansinon.

2. Nabantajan nimo nag-inusara sanan waya malakip sa duwa an imo bag-o na klasmeyt.

a. Dili na ako moduwa kay ako rakan ibanan an ako bag-o na klasmeyt.

b. Ako sija sultihan na mokadto rakan sa library kay wayay ija kaestorya.

c. Ako sija hagaron na moentral sa amo duwa.d. Pangutan-on ko anay an ako mga kaduwa kun ila ba

paentrahun an amo bag-o na klasmeyt.

3. Nakit-an nimo na tag-isgan sanan tagkibit nan imo higaya an ija gamay na manghud.

a. Ako lang-on na estoryahon nija pagdajaw an ija manghud; dili nija pasakitan.

b. Pangutan-on ko sija kun uno an taghimo nan ija manghud.c. Tambagan ko sija na ija rakan isumbong sa ija nanay an

ija manghud.d. Estoryahon naku an ija igsuon.

223

4. Kaduha na beses na nimo namatikdan na tagtujo pagsipa nan imo daku na klasmeyt an ijo pinakagamay na klasmeyt. Tagsultihan mo sija nan una na nakit-an mo an ija taghimo. Nangajo sija nan pasaylo na waya nija tujoa an ija taghimo. Pero nakabantay kay na dili sija matinud-anon sa ija tagsulti. Kuman ija na sab tag-utro.

a. Maghilom rakan ako kay basin ako na sab an ija sipaon.b. Sultihan ko sab an iban na klasmeyt na amo sab sija

sipaon.c. Isgan naku an klasmeyt na ija tagsipa kay waya

mobayos pagsipa.d. Isumbong naku sija sa amo titser para maundang an ija

taghimo.

5. Jaoy imo higaya na naandan mo pagtawag sa ija na bao tungod kay hinay an ija hingas. Bisan imo sija tagtawag nan ini, tag-isip kaw gihapon nija na higaya bisan nahibayo kaw na nasakitan sija sa imo taghimo. Isa ka adlaw, namatikdan nimo na apil na an iban na klasmeyt tagtawag na sija na bao.

a. Sagdahon ko sila sanan ako lang-on na ako ra gajod an motawag sa ija nan bao kay maghigaya man kami.

b. Sagdahon ko sila sanan ako ipakita an pagpangajo naku nan pasaylo sa ako higaya sa sajop na ako nahimo.

c. Hagiton ko sila na mag-away kami para mapakita naku sa ako higaya na ako sija taglabanan.

d. Moapil sab ako sa pagsura-sura sa ako higaya.

Tagdajeg takaw kay nahuman mo na gajod an ini na leksyon! Ipadajon nimo an imo pagkabuotan sa imo mga higaya kay ikalipay kaw nan Ginoo.

224

Leksyon 8Paghigugma sa Ginoo

Ipaambit Ko sa Ako Isigkatawo

Kun makakita kaw nan mga may sakit, mga pobre, mga nagguol, o mga tawo na naglisud, uno man an imo bation? Tagbati mo ba an ila mga sitwasyon? Gusto ba nimo sila tabangan? Tag-lakip mo ba sila sa imo pag-ampo?

Bation gajod nato an paghigugma sa isigkatawo kay taghimo man kita nan Ginoo na puno nan gugma para sa ija mga anak.

Sa uno na paagi imo mapakita an paghigugma nimo sa Ginoo? Bisan uno ka daku o kagamay, sigurado ako na nalipay an Ginoo sa ija nakita na ato taghigugma an ato isigkatawo. Tinuod gajod ini na ilhanan na ato taghigugma an Ginoo.

Jaoy ako ipakilaya sa imo. Nakakilaya kaw sa bata na jaon sa retrato? Sija si Kesz Valdez.

Marajaw na adlaw higaya! Ako si Kesz, trese anyos. Ako sa una naghuya sa labajanan na basura. Para mabuhi, nag-utingkay ako nan basura na puyde pa ma baligja.Nagpakilimos sab ako sa tyangge. Sa menteryo o kaha sa mga Convenience Store ako kasagaran matuyog. Jadton lima pa ako katuig, jaoy ako grabe na samad tungod sa sunog. Nakit-an ako ni Kuya Bonn na ako na sija tag-isip na tatay kuman sanan si Kuya Efren. Taglimpyohan nila an ako mga samad. Tag-areglar nila ako. Tagbati ko na ila gajod ako taghigugma.

268

Aralin 8

Pagmamahal Ng Diyos Ibinabahagi Ko Sa Aking Kapuwa

Kapag nakakita ka ng mga maysakit, mga

kapus-palad, mga nalulungkot, o mga taong nahihirapan, ano ang nararamdaman mo? Nararamdaman mo rin ba ang kanilang kalagayan? Nais mo ba silang tulungan? Ipinagdarasal mo ba sila?

Likas sa atin ang magmahal ng kapuwa dahil tayo ay

nilikha ng Diyos na puno ng pag-ibig para sa Kaniyang mga nilalang.

Sa paanong paraan mo ipinakikita ang pagmamahal

mo sa Diyos? Gaano man ito kaliit o kalaki, tiyak na nagagalak ang Diyos na makitang tayo ay nagmamahal sa ating kapuwa. Tunay ngang tanda ito ng pagmamahal natin sa Kaniya.

May ipakikilala ako sa iyo. Kilala mo ba ang batang nasa larawan? Siya si Kesz Valdez.

Alamin Natin

225

Sukad nan jadto, moiban na ako kan Kuya Efren sa eskwela sa kariton. Tagtudluan ko an mga bata na ignajan an ila panlawas. Nan pito na ako katuig, ako na huna-hunaan himuon an grupo na C3 o Championing Community Children sa tabang nan ako mga higaya. Nagbaligja kami nan kandila para makatipon nan pundo para matabangan an mga bata na jaon sa karsada.

Nituo ako na mahimo nato an pagpagana/pagpagwapa nan ato kalibutan. Malipajon ako sa ako taghimo. Motuo ako na parehas ko, mahimo mo sab na tabangan sanan higugmaon an ato isigkatawo.

Tubaga an mga pangutana sa imo notebook.1. Sin-o si Kesz Valdez?

2. Tag-uno nija pagpakita an ija paghigugma sa isig ka tawo?

3. Jaon bay imo nahibay-an na ahensya nan gobyerno na notabang sa mga bata na jaon naghuya sa karsada? Uno man an ila taghimo?

4. Sa imo paniid, uno kaha an mahitabo sa mga bata na jaon maghuya sa karsada kun wayay mo-areglar o motabang sa ila?

5. Kun ikaw si Kesz, unhon mo pagtabang an mga bata na jaon naghuya sa karsada?

Trabahuon 1 (Trabahuon nan kada isa)Sin-o o uno man an imo gusto iampo? Pagsuyat nan isa

ka mubo na pag-ampo para sa ila. Puyde nimo ini isuyat sa kaugalingon na sinultihan.

226

Trabahuon 2 (Trabahuon nan Grupo)Katabang an imo grupo, himoan nan hingas an balak sanan

mag-andam para sa pagbalak sa atubangan nan klase. Ipasabot an mensahe nan balak sa isa ka sultihon.

Makagagahum na Ginoo, mahigugmaon na Ama Bisan hain kami pasingod, An imo gugma pabayon sa amo gajodGiya sanan sandigan sa tanan higayon.

Wayay kaparehas na gugma, imo tagpabati gajodPaghigugma mo dili gajod masukodAmo na an amo isigkatawo higugmaon Grasya sa palibot, ignajan gajod.

-prs-

Trabahuon 11. Susiha an imo kaugalingon. Kapila mo tagpakita an

paghigugma nimo sa isigkatawo? Tubaga nan tinuod an tseklis. Butangi nan tsek an hanay na nusibo sa imo tubag gamit an mga sumbanan sa ubos. Himoa ini sa imo notebook.

3 – Permi taghimo2 – Panagsa ra taghimo1 – Waya himoa

Mga Paagi sa pagpakita nan paghigugma sa isigkatawo 1 2 3

1. Tabangan naku an ako klasmeyt kun jaoy ija bug-at na daya.

2. Permi ako magpahiyom sa iban. Matinagdanon ako sa ila.

227

2. Giyahan kaw nan imo titser para makuha nimo an sakto na iskor sa taghimo na trabahuon. Pagkahuman nimo maihap an iskor, puyde nimo tan-awon an buot ipasabot nan ini sa ubos.

Mga Paagi sa pagpakita nan paghigugma sa isigkatawo 1 2 3

3. Kun makabati o makakita ako nan ako klasmeyt o kaduwa na tagkataw-an o tagtamay an iban tawo tungod sa ila hitsura, sulti o hingas ako sila sagdahon.

4. Kun jaoy ako mabatian na nalakip sa disgrasya o kalamidad, sanan dili gajod naku sila personal na matabangan ako rakan sila i-apil sa pag-ampo.

5. Moentra ako sa mga proyekto na mutabang sa iban tawo o kinaiyahan.Pananglitan: Paglimpyo sa palibot, paghatag nan tabang sa mga biktima nan bagjo.

Pagkahuman tubaga an tseklis. Ihapa kun pila an imo tagtubagan nan 1. I-multiply ini sa 1. Amo isab an himuon sa iban na numero.

Pananglitan:

Bilang na tagtubagan nan 1 ay 2 amo na 1 x 2 = 2

Bilang na tagtubagan nan 2 ay 2 amo na 2 x 2 = 4

Bilang na tagtubagan nan 3 ay 2 amo na 3 x 2 = 6

Itipon an tanan iskor (2+4+6 = 12)

Sanan hibayo-e an buot ipasabot.

11-15 Marajaw! Tagpakita nan paghigugma nimo sa isigkatawo na taghigugma mo an Ginoo.

6-10 Taghatagan nimo nan importansya an imo isigkatawo pero imo pa gajod ini dajawon.

1-5 Paningkamutan pa gajod nimo na mas maparajaw pa an imo pagtagad sa isigkatawo.

228

HinumdumiKita gajod mahigugmaon sa ato isigkatawo tungod kay

kita mga hinimo nan Ginoo na mahigugmaon.

Napakita nato an paghigugma nato sa Ginoo sa adlaw-adlaw pinaagi sa pagtagad nan marajaw sa ato isigkatawo.

Mangajo kita nan tabang sa Ginoo na tana ato gajod mahipakita/mapabati an tinuod na gugma sa ato isigkatawo. Sija ra gajod an makahatag sa ato nan kalig-on para ato ini mahimo.

Tungod kay taghigugma kita nan Ginoo, tagtagaan kita nan abilidad na mahigugma sanan matagamtaman isab nato an kalipay na maihatag sa ato nan ini na pagbati.

Kahibayo ba kaw na puyde sab kaw maparehas ni Kesz? Sa giya nan imo titser, moentra kaw nan isa ka proyekto na makatabang sa imo isigkatawo parehas nan jaon sa ubos.

Title nan Proyekto: Regalo na Paglaum Para sa mga batan-on

274

1. Pamagat ng Proyekto: Regalo ng Pag-asa Para sa Kabataan

Layunin: Makapagbigay-saya sa mga batang lansangan o kinakalinga ng ahensiya ng pamahalaan tulad ng DSWD o kaya ay ng simbahan sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga laruan, tsinelas, o mga gamit pangkalusugan na kokolektahin mula sa mga mapagkawang-gawa. Mga Dapat Gawin o Ihanda:

Sa tulong ng inyong guro kayo ay gagawa ng liham para makahingi ng donasyong tulad ng mga aklat na hindi mo na binabasa, lumang laruan, at damit sa ibang mga bata o kanilang magulang upang maidagdag sa mga nakolekta mula sa inyong klase. Magtatakda kayo ng araw kung saan kayo ay

magpaparada at bibisita sa bawat klase upang kunin ang kanilang mga donasyon na ilalagay sa isang malaking kahon na parang isang regalo.

Ibibigay ang mga nakolektang laruan at mga gamit sa isang samahang nangangalaga sa mga batang lansangan, maysakit, o ulila.

229

Tumong: Makahatag nan kalipay sa mga bata na jaon naghuya sa dayan o tag-areglar nan isa sa mga ahensya nan gobyerno parehas nan DSWD o kaha simbahan. Maghatag nan duwaan, tsinelas o butang na para sa marajaw na panglawas na kolektahon gikan sa mga tawo na jaoy marajaw na kasing-kasing.

An mga angay Himuon o I-andam:

•Sa tabang nan imo titser kamo maghimo nan suyat para makapangajo nan donasyon parehas nan mga libro na waya na basaha, daan na duwaan sanan baro nan iban bata, o ila mga ginikanan para maidugang sa mga nakolekta gikan sa ijo klase.

•Mag schedule kamo nan adlaw kun diin magparade kamo o bisitahon nijo an ijo klasmeyt para kuhaon an ila mga donasyon na ibutang sa daku na kahon na amo ra isab nan regalo.

• Ihatag an mga nakolekta na mga duwaan sanan mga butang sa isa ka grupo na nag-areglar sa mga batang lansangan, makililimos, jaoy sakit o waya nay ginikanan.

Pagkahuman mahimo an proyekto, isuyat sa notebook o i-drowing an imo tagbati mentras imo ini taghimo na proyekto.

Unhon nimo pagpakita an paghigugma sa isigkatawo sa mga mosunod na sitwasyon? Isuyat an imo himuon o tubag sa notebook.

1. Nabatian nimo an imo mga kaduwa na tagkataw-an an bata na ni-agi sa ijo atubangan na natumba.

2. Natan-awan nimo sa telebisyon o nabatian nimo sa radio na hamok nabiktima nan bagjo sa ijo probinsya.

3. Naghaja an imo klasmeyt kay nabilin sa ila bayay an ija libro.4. Moentra sa isa ka contest sa ijo eskuylahan an imo klasmeyt.5. Nakit-an nimo an imo titser na hamok daya pasingud sa ijo

klase.

230

Leksyon 9Grasya na Taghatag nan Ginoo, Ignajan Ko

276

Aralin 9 Biyayang Kaloob Ng Diyos, Pangangalagaan Ko

Photo taken by MDP

“ Diyos na mapagmahal, bukal ng pagpapala, kami po ay namamangha sa regalo Ninyong biyaya sa amin. Ang aming mga puso ay puno ng pasasalamat sa tuwing mamamasdan namin ang kagandahan ng mundong inilaan Ninyo para sa amin. Tulungan Ninyo po kaming maging maingat na tagapangalaga ng biyayang ito. Sapagkat ang mabuting pangangasiwa ng kalikasan ay tanda rin naman ng aming pag-ibig sa Inyo. Una Ninyo kaming minahal kaya’t nagagawa naming mahalin rin ang aming kapuwa at ang iba pa Ninyong nilikha.”

Nakatanggap ka na ba ng regalo? Sino ang nagbigay nito sa iyo? Bakit ka niya binigyan? Paano mo ito pinahahalagahan? Sa araling ito, mas mauunawaan mo ang kahalagahan ng ating kalikasan at maisasapuso mo ang pagpapahalaga sa iba pang nilikha ng Diyos.

“Ginoo na mahigugmaon, tuburan nan grasya, kami natingaya sa imo regalo na grasya sa amo. An amo mga kasing-kasing puno gajod nan pasalamat sa diha na amo matan-awan an kagana nan kalibutan na imo tagpahuy-an sa amo. Tabangi kami na amo maareglar sanan maignajan an grasya na ini. Tungod kay an sakto na pag-ignay sa kinaijahan kilay-anan na amo kaw taghigugma. Una kaw na nahigugma sa amo, amo na amo gajod higugmaon an amo isigkatawo sanan an iban pa na imo taghimo.”

-prs-

Nakadawat na kaw nan regalo? Sin-o man an naghatag sa imo? Uno man na ija man kaw tagtagaan? Tag-uno man nimo paghatag nan bili sa regalo na imo nadawat? Sa leksyon na ini, imo gajod masabtan an kaimportante nan ato kinaijahan sanan mabutang mo sa kasing-kasing an paghatag bili sa iban pa na hinimo nan Ginoo.

231

An kinaijahan grasya o regalo nan Ginoo sa ato ugsa na ato gajod ini areglahon. Uno kaha an imo bation kun an regalo na imo taghatag waya tagae nan bili nan tawo na imo tagtagaan?

Tagamtama an sidlak nan adlaw, an hangin. Pamatia an boses nan langgam. Tan-awa an mga isda na jaoy lain-lain na kolor sanan porma na malipajon na naglangoy sa dagat. Tan-awa sab an bukid na puno nan mga kahoy. Ini tanan nagpamatuod na dili masukod an gugma nan Ginoo sa ato. Gusto nija na abunda sanan malinawon an ato panhuya o pagpujo dinhi sa kalibutan.

Unhon nimo pag-areglar/pag-ignay an mga grasya na taghatag sa ato nan Ginoo.

Trabahuon 1 (Indibidwal na Trabahuon)Sa paglabay nan panahon, hinay-hinay na na utro an

ato palibot. An sajop na paggamit sanan pag-abusar sa ato kinaijahan naghatag nan grabe na problema sa ato palibot. Uno kadako an imo hibayo sa mga problema na ini?

Isulti kun uno na problema sa kinaijahan an tagpakita nan retrato. Isuyat an tubag sa imo notebook.

232

278

Tukuyin kung anong suliraning pangkapaligiran ang ipinakikita ng bawat larawan. Isulat ang napiling sagot sa sagutang kuwaderno.

1. Pagkamatay ng mga isda sanhi ng pagkalason

dahil sa maruming tubig o kawalan ng oxygen na kailangan nila.

2. Pagkaubos ng mga puno sa kagubatan dahil sa

bawal na pagtotroso at pagkakaingin ng mga tao.

278

Tukuyin kung anong suliraning pangkapaligiran ang ipinakikita ng bawat larawan. Isulat ang napiling sagot sa sagutang kuwaderno.

1. Pagkamatay ng mga isda sanhi ng pagkalason

dahil sa maruming tubig o kawalan ng oxygen na kailangan nila.

2. Pagkaubos ng mga puno sa kagubatan dahil sa

bawal na pagtotroso at pagkakaingin ng mga tao.

1. Pagkamatay nan mga isda kay nahilo-an tungod sa lipa na tubig o nawad-an na nan oxygen na ila tagkinahanglan.

2. Nahurot an mga kahoy/puno sa bukid tungod sa pagpangutod nan kahoy sanan pagsunog nan mga tawo.

233

279

3. Pagbaha bunga ng tuloy-tuloy na pag-ulan at

pagdating ng mas malalakas na bagyo dahil sa pagbabago nang klima sa mundo.

4. Pagkamatay ng mga ilog o sapa dahil sa walang

tigil na pagtatapon ng basura sa mga katubigan.

3. Pagbaha tungod sa sige uyan o pag-abot nan kusog na bagjo tungod kay nautro an klima sa kalibutan.

279

3. Pagbaha bunga ng tuloy-tuloy na pag-ulan at

pagdating ng mas malalakas na bagyo dahil sa pagbabago nang klima sa mundo.

4. Pagkamatay ng mga ilog o sapa dahil sa walang

tigil na pagtatapon ng basura sa mga katubigan.

4. Pagkamatay nan mga suba tungod sa wayay hunong na paglabak nan basura sa mga katubigan.

la niña fish kill climate changeglobal warming el niño deforestationillegal logging oil spill water pollution

234

Tubaga an mga mosunod na pangutana:•Bahin sa uno an mga retrato?•Uno man an mga hinungdan nan ini na mga problema?•Uno man an puyde mahitabo kun padajon an ini na

sitwasyon sa ato kinaijahan/kinaiyahan? •Uno man an imo mahimo para maareglar/ma-ignajan an

ato kinaijahan.

Trabahuon 2 (Grupo na Trabahuon)1. Pagpili nan isa ka problema sa kinaijahan.2. Hisgoti an mga rason sanan bunga.3. Maghatag nan mga pamaagi para masulbad an ini na

mga problema.

Tubaga an mga pangutana sa ubos.•Bahin sa uno an mga problema sa kinaijahan?•Uno an mga rason nan mga problema na ini?•Uno an puyde mahitabo kun magpadajon an ini na

sitwasyon sa ato kinaijahan?•Uno man an imo mahimo para maareglar/ma-ignajan an

ato kinaijahan?

I-report an imo tubag gamit an graphic organizer.

Problema

Rason

Resulta

Solusyon

235

Nahibayo ba kaw na jaoy isa ka pundok nan basura sa PacificOceannanagpadajonsapaghamoknadelikadonaamoy hinungdan na mangamatay an mga yamang dagat hasta hajop na makit-an didto?

An langgam na albatross na jaon sa retrato makit-an sa baybajon na duol sa Karagatang Pasipiko. An langgam na ini, hinimo nan ato Ginoo. Tungod sa wayay pag-ignay nan tawo, an iban na mga taghimo nan Ginoo parehas nan mga tanum sanan hajop delikado na mahurot sanan mangamatay.

Susiha an imo kaugalingon.

Unhon nimo pagpakita an paghatag nan bili sa mga grasya na taghatag nan Ginoo?

Tubaga an tseklis nan tinuod. Butangi nan tsek an kolum na nosakto sa imo tubag gamit an mosunod na sumbanan. Himoa ini sa imo notebook.

3 – Permi Taghimo2 – Panagsa ra taghimo1 – Waya Taghimo

282

Ang ibong albatross na nasa larawan ay natagpuan sa baybaying malapit sa Karagatang Pasipiko. Ang ibong ito, tulad natin ay nilikha at minahal din ng Diyos. Dahil sa kapabayaan ng tao, ang iba pang nilikha,tulad ng halaman at hayop ay nanganganib na ding maubos at mawala.

Suriin ang iyong sarili. Paano mo ipinakikita ang iyong pagmamalasakit sa

mga biyayang bigay ng Diyos? Sagutin ang tseklist nang may katapatan. Lagyan ng

tsek ang hanay na tumutugma sa iyong sagot gamit ang sumusunod na batayan. Gawin ito sa iyong kuwaderno.

3 – Palagi kong ginagawa 2 – Paminsan-minsan kong ginagawa 1 – Bihira kong ginagawa

236

Mga Pamaagi sa pagpakita nan Paghigugma sa ato Kinaijahan

1 2 3

1. Kun magkaon ako nan kendi sanan wayay ako makit-an na basurahan, ako anay itago an putos sa ako bag. Dili naku ilabay bisan hain.

2. Kun kami mokadto nan dagat o lugar na kasurujan, itipon ko an ako mga basura sa isa ka butanganan tapos ilabak ko sa basurahan. Dili naku ikanat-kanat.

3. Kun jaoy ako makit-an na iro o iring o bisan uno na hajop sa palibot, ako ra sila pasagdan. Dili naku sila batuhon o pasakitan.

4. Kun an amo grupo an maglimpyo sa amo klasrum malipajon ako na tumanon an ako mga trabahuon.

5. Ako tagpasidan-an an ako igsuon, klasmeyt sanan higaya na ilabak nila an ila basura sa sakto na butanganan.

Pagkahuman tubaga an tseklis. Ihapa kun pila an imo natubagan nan 1 sanan i-multiply ini sa 1. Amo isab an himuon sa iban na numero.

Pananglitan:

Bilang nan tsek sa kolum 1 ay 2 amo na 1 X 2 = 2

Bilang nan tsek sa kolum 2 ay 2 amo na 2 X 2 = 4

Bilang nan tsek sa kolum 3 ay 2 amo na 3 X 2 = 6

Sumadaha an tanan puntos (2+4+6 =12) sanan hibayoe an buot ipasabot nan ini.

11–15 – Marajaw! An imo paghatag nan bili sa kinaijahan tagpakita nimo na nahigugma kaw gajod sa Ginoo.

237

6–10 – Jaoy paghatag nan bili pero dili ra igo. Dapat batasanon an paghatag importansya sa ato kinajahan tungod kay ini grasya sa ato nan Ginoo.

1–5 – Nagguol gajod ako kay dili ini an dapat nimo himuon. Ajaw huyata na an imo wayay pagpakabana nan importansya sa kinaijahan maghatag nan disgrasya sa imo kaugalingon sanan sa iban. Paningkamot na mabag-o kaw.

HinumdumiAn ato kinaijahan-kalupaan, katubigan, mga hayop hasta

mga tanom grasya na taghatag nan Ginoo sa ato.

Taghigugma kita nan Ginoo amo na pinaagi nan grasya sa kinaijahan, gusto nija na abunda sanan hayahay an ato kinabuhi sa kalibutan.

Hamok an problema mahitungod sa kinaijahan na ato naagian kuman bunga nan pag-abuso nan tawo sa kinaijahan. Panahon na na mahibayo an tawo na ignajan an ato kinaijahan para malikajan an mga dilikado na panhitabo.

Isip bata na tig-areglar nan ato palibot, hagara an parehas nimo na bata na magtanum sa ila nataran o eskuylahan sanan mahibayo maniid sa palibot para mas mabantajan pa nija an grasya nan kinaijahan na gikan sa Ginoo.

Isipa na mapakita nato an ato pasalamat sanan paghigugma sa Ginoo pinaagi sa pag-ignay sanan pag-areglar sa ato kinaijahan o kinaiyahan.

238

Sunda an mga mosunod na direksyon.

1. Sa isa ka limpyo na papel o daan na folder, katabang an imo grupo, maglista kamo nan tuyo ka pamaagi para mapakita nijo an pag-areglar sanan pag-ignay sa kinaijahan.

2. Ibutang an ijo mga pangayan sa ubos nan listahan sanan pirmahi nijo.

3. Ipikit an mga ini sa isa ka lugar sa ijo classroom. 4. Kada Lunes, butangi nan malipajon na wayong an listahan

kun natuman nijo an mga ini. An jaoy pinakadaghan na malipajon na wayong na nabutang o na drowing sa katapusan nan tuig an tawagon na bayani nan kinaijahan/kinaiyahan.

5. Puyde gamiton an tsart sa ubos isip giya sa himuunon. Maghuna-huna sab nan iban pa na paagi para sa paglista nan mga trabahuon.

294

para mapakita nijo an pag-areglar sanan pag-ignay sa kinaijahan.

2. Ibutang an ijo mga pangayan sa ubos nan listahan sanan pirmahi nijo.

3. Ipikit an mga ini sa isa ka lugar sa ijo classroom. 4. Kada Lunes, butangi nan malipajon na wayong an

listahan kun natuman nijo an mga ini. An jaoy pinakadaghan na malipajon na wayong na nabutang o na drowing sa katapusan nan tuig an tawagon na bayani nan kinaijahan/kinaiyahan.

5. Puyde gamiton an tsart sa ubos isip giya sa himuunon.

Maghuna-huna sab nan iban pa na paagi para sa paglista nan mga trabahuon.

Kami ang

Sinugdanan!

Porsch

Ces

Edna

Motabang kami sa paglimpyo nan klasrum sa adlaw-adlaw.

Ilabak namo an mga basura sa sakto na butanganan.

Amo bisbisan an mga tanum sa atubangan nan amo klasrum.

239

Uno man an imo himuon para sa mosunod na sitwasyon? Isuyat an imo tubag sa imo notebook.

1. Pagkamatay nan mga isda sa dagat. 2. Green na palibot.

3. Grabe na baha tungod sa bagjo na Yolanda.4. Padajon sa paghamok nan basura na tagkanat nan mga

tawo.5. Gamay rakan an punoan sa kinaijahan o kinaiyahan.

Tagdajeg ta kaw marajaw na tinun-an! Kuman natapos mo na an tanan leksyon sa ika-upat na Yunit, Tag-ayman na kinabuhion nimo an tanan leksyon na imo nahibay-an sa entero tuig. Hinaut na mahimo kaw na sulundon nan imo isigkatawo. Mabuhay kaw!